Broch Historie

KOP VAN ZUID ROTTERDAM

Historie

De ‘Nieuw Amsterdam I’aan haar thuishaven deWilhelminakade.Op de achtergrond zijnhet Poortgebouw en detoren van de kerk aan hetStieltjesplein te zien.

W ie de skyline van Rotterdambekijkt kan zich nauwelijks

voorstellen dat Rotterdam in de 13deeeuw niet meer is dan een nederzet-ting daar waar Maas en Rotte elkaarontmoeten. Er wonen een paarfamilies. Het zijn vissers en boeren,die in drie straten met rondom eenstuk weiland hun bestaan vinden.Maar de nederzetting aan deafdamming van de Rotte ontwikkeltzich snel. In afwachting van hetdefinitieve stadsrecht (1340)ontvangt Rotterdam in 1328bestuurlijke privileges. Er wordt eenvaart naar Overschie gegraven,waardoor er een rechtstreekse

verbinding met het achterlandontstaat en handel en scheepvaarttot bloei komen.Aan de Rotte dankt de stad haarnaam, aan de Nieuwe Maas haarbijnaam. Rotterdam is de Maasstad.Ontstaan in de Middeleeuwen aande afdamming van de Rotte dijt destad tot aan het eind van de negen-tiende eeuw alleen op de RechterMaasoever uit. Al die tijd heeftRotterdam geen belangstelling voorhet land aan de overkant, het eilandFeijenoord op de Linker Maasoever.Het eiland wordt door de stede-lingen gebruikt voor van alles wat zebinnen de stadsmuren niet kunnen

histor ie kop van zu id 1

Maas en RotteRotterdam. Logistiek knooppunt. Wereldwijd bekend vanwege dehavenactiviteiten en de wijze waarop de wederopbouw van de stad vormkreeg. Na het bombardement van Rotterdam in de Tweede Wereldoorlogverrijzen er een nieuw centrum, moderne buitenwijken en bedrijf- enkantoorlocaties. Deze lijn is doorgetrokken tot en met de dag van vandaag.De vooruitstrevende architectuur van de binnenstad is spraakmakend inbinnen- en buitenland.

INTRODUCTIE

Ontwerp ‘tot afdamming der rivier de Maas voor Rotterdam’ 1834.

of willen hebben. Zo staat er sinds1580 de admiraliteitsgalg. Als dezeexecutieplaats niet meer wordtgebruikt, bouwt men op deze plaatstussen 1713 en 1716 een pesthuis.Voordat het gebouw in gebruik kanworden genomen is de epidemie vandeze dodelijke en zeer besmettelijkeziekte gelukkig al uitgewoed. In dejaren daarna wordt het pesthuisonder meer gebruikt als hospitaal,weeshuis en opleidingsinstituut voorzee-officieren. Kort na het begin vande 20ste eeuw is het pesthuisgesloopt.Feijenoord blijkt ook een geschiktestortplaats voor het huishoudelijkafval van de Maasstad. Het isbovendien jarenlang als schiet-terrein in gebruik.Met het plan van de stadsarchitect,ingenieur W.N. Rose (1863), voorde aanleg van nieuwe haven- enwoongebieden komt de ontwikke-ling van de zuidoever van de NieuweMaas heel dichtbij. Er wordt danook gekeken of het mogelijk is debeide stadsdelen met elkaar teverbinden. Vanwege geldgebrekgaat het plan niet door. Uiteindelijk

is het de zakenman LodewijkPincoffs die in de 19e eeuw desprong naar Zuid maakt.Aan het eind van de 19de eeuw isFeijenoord dan toch door bruggenmet de Rechter Maasoever verbon-den. Het gebied rond de Binnen-haven, Entrepothaven, Spoorweg-haven en Rijnhaven komt tot bloei.Hier liggen de wortels van dereusachtige groei in de 20ste eeuwvan de Rotterdamse haven, metname als transitohaven. Sindsdienontwikkelt Rotterdam zich op beiderivieroevers tot wereldhavennummer 1. Maar de 19de eeuwsehaventerreinen verhinderen dat destad een eenheid wordt. Door de nade Tweede Wereldoorlog in vervalgeraakte haventerreinen tot eenaantrekkelijk woon-, werk- enverblijfsgebied om te vormen kanRotterdam zich begin 21ste eeuwdan toch manifesteren als een stadop beide oevers van de NieuweMaas.Waar ooit op het eiland Feijenoordde oude havengebieden lagen, krijgtnu het nieuwe stadsdeel, Kop vanZuid, haar definitieve vorm.

2 histor ie kop van zu id

INTRODUCTIE Pesthuys Feijenoord (1756).

Heliogravure Kop vanZuid. Uitgave J. P. Bazendijk (1904).

D e oude haventerreinen liggenals een wig tussen de omliggen-

de woongebieden op Rotterdam-Zuid: Afrikaanderwijk, Feijenoorden het schiereiland Katendrecht. Tot ver in de 19de eeuw is dit deelvan Rotterdam op de zuidelijkeMaasoever echter een overwegendboerenland waar Rotterdammers opzomerse zondagmiddagen eenuitstapje maken en de welgesteldenhun buitenhuis in Katendrechtbezoeken.Vanaf 1866 wordt gewerkt aan eensnel bevaarbare verbinding vanRotterdam met de Noordzee. In1872 gaat de Nieuwe Waterweg ingebruik en in 1886 is ze op vollediepte. Rotterdam begint aan haaropmars naar grootste haven terwereld. De werkgelegenheid diedeze havenexpansie met zich

meebrengt zorgt ervoor dat tussen1850 en 1900 de bevolking verdrie-voudigt tot 300.000 mensen. Dataantal verdubbelt tot 600.000 in1940. De woontoestanden inRotterdam worden in de loop vande 19de eeuw door deze bevolkings-expansie onhoudbaar. KoningWillem I krijgt al in 1834 eenschetsontwerp toegezonden, waarinwordt voorgesteld Rotterdam uit tebreiden met een nieuw stadsdeel aande overzijde van de Nieuwe Maas.Het ontwerp is van ‘een onbekende’.Voor zover is na te gaan is dit heteerste plan voor de verstedelijkingvan het eiland Feijenoord, dat, zoalsop een kaart in 1839 is te zien, alleeneen weidegebied was tegenover deoude stadsdriehoek. Het toenmaligestadsbestuur verwerpt het plan enpas als de haven en stad eind 19de

1869Het eiland Feijenoordgaat bestuurlijk deel

uitmaken van degemeente Rotterdam

■

1872Nieuwe Waterweg

in gebruik■

1873-1905Aanleg van deBinnenhaven,

Entrepothaven,Koningshaven,

Spoorweghaven,Rijnhaven,

Persoonshaven,Nassauhaven,

Katendrechtse Havensen Maashaven


Havens en huizenDe 19de eeuwse haventerreinen op de Kop van Zuid beslaan een opper-vlakte van ongeveer 125 hectare van de zuidoever van de Nieuwe Maas,pal tegenover de oude stadsdriehoek rondom de Grote of Sint Laurenskerk.Het is een aangeslibd en opgehoogd gebied buiten de rivierdijken die destad beschermen tegen het water en die tegelijk de haventerreinenisoleren van de stad.

Steenlegging door koningin Wilhelmina op de Wilhelminakade.

eeuw uit ‘hun jas’ groeien krijgenbestuurders belangstelling voor deLinker Maasoever. StadsarchitectRose maakt dan ook verschillendeplannen voor het oplossen van dewoningnood. In 1858 tekent hij eenplan waarin ook een nieuw stads-deel op het eiland Feijenoord wordtgeprojecteerd. Het nieuwe stadsdeelkomt er niet, maar de mogelijkheid

en de noodzaak van stadsuitbrei-ding op de Linker Maasoever staatvast.Na de ontwerpen van stadsarchitectRose en de eerste havenwerken vanPincoffs, was het vooral G.J. deJongh, stadsarchitect en directeurvan Gemeentewerken van 1879 tot1910, die dit landschap van polders,kwelders en gorzen transformeerttot een modern havenstadlandschapdoorsneden door schijnbaareindeloos lange spoorlijnen. Beperktzijn dienst zich tot dusver voorna-melijk tot het ontwerp en deinrichting van stratenplannen, bij deontwikkeling van het havengebiedop Zuid breidt Gemeentewerkenhaar activiteiten uit. Hier is dan nietalleen een op zich al indrukwekken-de civieltechnische infrastructuurvan havens, kades, bruggen enwegen zichtbaar, maar ook ontfermtde dienst Gemeentewerken zich overhet ontwerp, de productie en hetbeheer van entrepots, pakhuizen,havenkranen, kolenopslag, droog-dokken en veerponten. Kortom eencompleet arsenaal aan voorzienin-gen ten gerieve van de havenbedrij-vigheid. Dit alles past in het strevenvan De Jongh naar een nieuwemonumentale allure van de moder-ne havenstad. Particuliere initiatie-ven sluiten aan bij zijn streven. Dedirectie van de Holland AmerikaLijn geeft bijvoorbeeld opdracht aanarchitect C.M. Drooglever Fortuynvoor het ontwerp van het nieuwedirectiekantoor (1901) op deWilhelminapier, nu beter bekend alsHotel New York.


HAVENS EN HUIZEN

Een door Charles Rochussengetekende oorkonde van hetleggen van de gedenksteendoor koningin Wilhelmina inde Wilhelminakade.

Als in 1869 Feijenoord ookbestuurlijk bij het verzorgingsgebiedvan de gemeente Rotterdam isgevoegd, komt de havenaanleg snelop gang. De Kop van Zuid dankthaar huidige vorm aan de moderni-sering van transport- en overslag-systemen (transito) in de 19de en20ste eeuw. Loodrecht op de rivieren evenwijdig aan de spoorweg-emplacementen worden tussen 1800en 1900 smalle havens gegraven,voor de overslag van boot op spoor:Binnenhaven, Spoorweghaven enEntrepothaven. Binnenhaven, Entrepothaven enKoningshaven zijn in de jarenzeventig gereed, waardoor hetNoordereiland ontstaat en de aanlegvan een brug noodzakelijk is om heteiland bereikbaar te maken. De spoorbrug is in 1877 gereed. De Willemsbrug over de NieuweMaas wordt door Koning Willem IIIin 1878 geopend. Het oude Rotter-dam is nu verbonden met Zuid. In hoog tempo gaat de havenaanlegdoor. De Spoorweghaven is in 1875gereed, de Rijnhaven en dePrinsessekade (sinds 1891Wilhelminakade genoemd) volgenin 1887. In 1901 de Persoonshaven,de Nassauhaven en de 1e en 2deKatendrechtse Haven. In de jarennegentig en de eerste jaren van de20ste eeuw krijgt Rotterdam met deRijn- en Maashaven twee bredewaterbekkens met hun mondingstroomafwaarts. De Rijn- enMaashaven maken de overslag vangoederen van zeeschip op binnen-vaartschip mogelijk. Deze twee

generaties in de Rotterdamsehaventypen delen het stadsgebied opin twee zeer verschillende stedelijkelandschappen.De Maashaven is in 1905 op diepte.In nauwelijks 30 jaar verandert hetweidelandschap van het eilandFeijenoord in een industrie- enhavengebied. De rivier zorgt voor economischebloei voor Rotterdam en de stadvestigt in deze periode haar imagevan ‘werkstad’.In 1927 wordt de oude beweegbarespoorbrug over de Koningshavenvervangen door de Hefbrug.Inmiddels is ook ‘de Hef’ buitengebruik. De Spoortunnel (1993)vervangt de brug die voor veelRotterdammers het symbool is voorde sprong van Rotterdam over derivier. ‘De Hef’ is op 3 april 2000aangewezen als rijksmonument. In het begin van de 20ste eeuw komtdit havengebied op Zuid in de luwtevan de aandacht. Het Havenbedrijfconcentreert zich op nieuwehavenontwikkelingen aan de randvan de stad. Voor de TweedeWereldoorlog wordt al wel deWaalhaven gegraven, maar na 1945komen de enorme uitbreidingen vanBotlek, Europoort en Maasvlakte totstand. Stad en Haven maken zich losvan elkaar. Eind jaren zestig veran-dert het havengebied op Zuid tot eenvergeten en versleten havenenclavepal tegenover het energieke her-bouwde stadscentrum op denoordoever van de Nieuwe Maas.

1876Noordereiland ontstaat

door het graven van de Koningshaven

■

1877Spoorbrug gereed

■

1878Willemsbrug gereed

■

1891Koningin Wilhelmina

legt gedenksteenWilhelminakade

■

1850-1900Verstedelijking van heteiland Feijenoord door

de bouw van dewoonwijken Feijenoord,

Afrikaanderwijk enKatendrecht


HAVENS EN HUIZEN


HAVENS EN HUIZEN

‘De Hef’vervangt in 1927de oude draaibrug over de Koningshaven.‘De Hef’ is op 3 april 2000aangewezen alsrijksmonument.

D e havenactiviteiten uitbreiden,hard werken en geld verdienen.

Daar draait het in de jaren vijftig omop Zuid. Rotterdam is een echtewerkstad en de betekenis vanRotterdam als belangrijke haven-stad blijft groeien. Maar deze naoorlogse groei gaatalleen in westelijke richting. Demodernisering van de haven richtingzee, bezegelt het lot van de oudehaventerreinen op Zuid. De aan dehaven verbonden economischefuncties verdwijnen en het gebiedverpaupert door een steeds afne-mende bedrijvigheid.

Door de noodzakelijke wederop-bouw krijgt Rotterdam alle kans omeen voor die tijd zeer modernebinnenstad en buitenwijken tebouwen. Bij het maken van dezeplannen is er echter weinig oog voorde nog resterende vooroorlogsebebouwingen. Onder druk vanmassale protesten vanuit deRotterdammers, komt het herstelvan de oude wijken op gang. Destadsvernieuwing, met als motto ‘Bouwen voor de Buurt’, zorgt voorbehoud en herstel van wat over isvan het vooroorlogse Rotterdam enroept de slopers een halt toe.

1927Nieuwe spoorbrug

vervangt het beweegbaredeel van de oude over de

Koningshaven De spoorbrug is als ‘De Hef’ een begrip

in Rotterdam■

1969BewonersorganisatieFeijenoord opgericht

■

1975 Stadsvernieuwing

komt op gang■

1980Plan voor een

eroscentrum in hetPoortgebouw gaat niet door

■

1981Nieuwe Willemsbrug

geopend■

1982Wooncomplex Peperklip

aan de Rosestraatopgeleverd


Gehavend en opgebouwdRotterdam begint al kort na de verwoestende bombardementen in mei1940 aan het herstel van de oorlogsschade. In het Basisplan voor deWederopbouw van 1946 wordt ook voorzien in een nieuwe brug tussen hetcentrum en het Noordereiland, die de oude Willemsbrug gaat vervangen.De nieuwe Willemsbrug is in 1981 klaar, vijfendertig jaar nadat de eersteschetsen in het Basisplan voor de Wederopbouw zijn gepresenteerd. De oude Willlemsbrug komt onder de slopershamer.

Basisplan herbouw van de Rotterdamse binnenstad in 1946.

De bewonersprotesten resulterenonder meer in de realisatie van hetuitgaansgebied rond de Oudehavenen op de Linker Maasoever blijft deOranjeboomstraat in de wijkFeijenoord grotendeels gespaard.Maar de verouderde havengebiedenblijven vergeten en vervallen. Danontstaat de vraag wat er met dezeoverslag- en opslagterreinentegenover het stadscentrum moetgebeuren. Vanaf 1968 wordt er opdeze vraag gestudeerd. De gemeenteRotterdam legt in het Structuurplanvan 1968 vast welke oude haventer-reinen een nieuwe bestemmingkrijgen. Op de Kop van Zuid zijndat de terreinen rond deBinnenhaven en Spoorweghaven.Volgens het Structuurplan kunnendaar 4.000 nieuwe woningenworden gebouwd. De stad wilhiermee de leegloop van Rotter-dammers naar de aantrekkelijke

woongebieden in de buurgemeenteneen halt toeroepen. Het gemeentebe-stuur besluit in 1978 ook dat inhetzelfde gebied een eroscentrumkan worden ontwikkeld in hetvoormalige Poortgebouw. Debewoners van de omliggende wijkenvrezen de overlast van de seksin-dustrie en voorzien dat daardoor debeloofde bouw van woningen op deoude haventerreinen niet door zalgaan. Het Poortgebouw wordtgekraakt. Op 6 maart 1980 spreektde gemeenteraad zich uit tegenvestiging van een eroscentrum in hetPoortgebouw. Het gebouw wordtmomenteel verhuurd aan een groepbewoners.In 1979 presenteert de Bewoners-organisatie Feijenoord (BOF) eenplan voor voornamelijk socialewoningbouw op de Kop van Zuid.In het kader van de Stadsvernieu-wing werkt de BOF mee aan de


Realisatie van hetInformatiecentrum Kop van Zuid Rotterdam.

plannen voor een ‘overloop’ gebiedvoor nieuwbouw.Het woningbouwcomplex de‘Peperklip’ vervult een toonaange-vende pioniersrol voor wat betreftde omvorming van het oudehavengebied tot de nieuwe uitbrei-ding van het stadscentrum vanRotterdam, de Kop van Zuid. Hetvervolg komt in de bouw vanwoningen en een buurtwinkelcen-trum op het voormalige terrein vanhet staalbedrijf ODS, waarvan hetvoormalig hoofdkantoor wordtgeïntegreerd in de nieuwbouw.Halverwege de jaren tachtig draaithet stedelijk beleid een nieuwerichting op. Het streven is er nu opgericht de stad aantrekkelijk temaken voor verschillende groepenop het gebied van economie, wonenen recreatie. Bovendien wil deoverheid een meer sturende rol in destedenbouw spelen. Men wil na eenjarenlange decentrale aanpak van destedelijke problematiek meeraandacht voor de stad als geheel enmen zoekt voor de binnenstad naaruibreidingsmogelijken. In dezeontwikkeling past ook een nieuwinitiatief voor de Kop van Zuid. Op3 juni 1987 wordt het ontwerp vanTeun Koolhaas gepresenteerd. Aande sociale woningbouw die tot dantoe steeds in de plannen wasopgenomen, worden nu voorstellenvoor woningbouw in de duurdereprijsklassen, toeristische attractiesen een grote hoeveelheid kantoren,voorzieningen en bedrijfsruimtestoegevoegd. Bovendien krijgen deplannen een hoog kwaliteitsniveau.

Kwaliteit die een positieve uitstra-ling heeft naar de omringendewijken. Daarbij zijn sociaal-economische verbindingen gelegdtussen de ontwikkelingen op de Kop van Zuid en de omringendewijken, die zijn gestructureerd in hetproject Wederzijds Profijt. Dit project is onderdeel van deprojectorganisatie Kop van Zuid,die vanaf het begin intensief met debewonersorganisaties van deomringende wijken samenwerkt. Maar het meest in het oog springthet idee om een extra brug over deNieuwe Maas te bouwen. Alle voor-en nadelen van het gebied wordenkritisch bekeken en op een rij gezet.Een goede bereikbaarheid doormiddel van een nieuwe brug, eenmetrostation, tram en een viaduct isvan levensbelang. De Kop van Zuidis een locatie met een enormepotentie op het vlak van wonen,werken en uitgaan. Het plan vanTeun Koolhaas wordt door degemeente Rotterdam in de jaren na1987 uitgewerkt. Dit resulteert ineen masterplan voor de Kop vanZuid dat economisch haalbaar is.Op 12 september 1991 is hetbestemmingsplan vastgesteld doorde gemeenteraad van Rotterdam. Inapril 1992 ging de provincie(Gedeputeerde Staten) akkoord enin augustus 1994 keurde de Kroonvrijwel het gehele bestemmingsplangoed. Hiermee werd een ongehin-derde voortgang van het grootstedeel van het project een feit. Maarvooruitlopend op deze goedkeurin-gen maakte op 6 juli 1989 de

1986Plan Teun Koolhaas

maquette en diashowtonen Kop van Zuid

■

1989Gemeente Rotterdam

sluit een convenant methet Rijk inzake de

Kop van Zuid■

1991Bestemmingsplan Kop van Zuid door

gemeenteraad Rotterdamvastgesteld


GEHAVEND EN

OPGEBOUWD

Het plan voor eeneroscentrum stuit op felle protesten.

gemeente Rotterdam al zogenoemdeconvenantsafpraken met het Rijk.Twee ministeries zeggen toefinanciële bijdragen te zullen leverenaan de uitvoering van het bestem-mingsplan: Verkeer en Waterstaatvoor de bruggen, wegen en hetopenbaar vervoer. Het ministerievan Volksgezondheid, RuimtelijkeOrdening en Milieu draagt bij in hetkader van de subsidieregeling GroteBouwlocaties. Het project Kop vanZuid als Landelijk Sleutelprojectkan nu worden gerealiseerd door devele honderden miljoenen subsidiesvan deze twee ministeries. In 1993 start de bouw van deErasmusbrug. Op 4 september 1996opent H.M. koningin Beatrix debrug. Tegelijkertijd is de Kop vanZuid dan op weg om van eenvervallen havengebied uit te groeiennaar een toplocatie van internatio-nale allure. Het project is in 2000 halverwege.In het noordelijk deel ‘Havenstad’domineert het thema wonen,kantoren en voorzieningen enbepaalt het omringende water desfeer. Het zuidelijk deel ‘Parkstad’komt de komende jaren tot ontwik-keling. Het park zal de kwaliteit vandeze nieuwste woonwijk van hetstadscentrum op de zuidelijkeMaasoever bepalen.Ook worden in de omliggendewijken Katendrecht,Afrikaanderwijk, Feijenoord en deVeranda de eerste uitstralingseffec-ten van de Kop van Zuid zichtbaarin verrassende nieuwbouw. Op dit moment is het project

Kop van Zuid al nationaal en inter-nationaal ‘op de kaart’ gezet enwordt het veelvuldig vergeleken metandere soortgelijke grootstedelijkeprojecten in binnen- en buitenland.Hoewel er nog een aantal dwarsver-bindingen tot stand moeten komen,is het nieuwe infrastructurelenetwerk aangelegd. Waar ooitkilometers treinspoor de bebouwingdoorsneden, liggen lanen en straten,zijn kantoren, winkels en scholenvolop in bedrijf. De nieuwe architec-tuur blijkt succesvol samen te gaanmet de bestaande havens en denieuwe buitenruimte. De rivier,verbonden met de kust geeft eenbijzondere kracht aan het gebied. Degetijdenrivier en de havens geveneen ervaring van vrijheid in hetnieuwe stedelijke gebied dat isverdeeld in verschillende deelprojec-ten: Entrepot, Landtong,Stadstuinen, Parkstad, Vuurplaat,Zuidkade, Wilhelminapier.


GEHAVEND EN

OPGEBOUWD

Plein Loods 24

Op 30 juli 1942 om 18.00 uur krijgtde geschiedenis van Loods 24 aan deStieltjesstraat op de Kop van Zuideen dramatische wending.Tweeduizend joodse Rotterdam-mers hebben een oproep gekregenom zich op de genoemde datum entijd te melden voor ‘onder politie-toezicht staande werkverruiming inDuitsland’. Hieraan geven 1120mensen gehoor. Loods 24 is vanafdie dag de plek waar de joodsevervolgden zich moeten meldenvoor deportatie.De Duitse bezetter kiest specifiekvoor deze loods op het terrein van devoormalige GemeentelijkeHandelsinrichtingen aan de

Stieltjesstraat, omdat het een vrijwelgeheel aan het oog onttrokkengebied is, omringd door een muur engelegen aan een spoorlijn. Het is eenafgelegen plek, zonder huizen in dedirecte omgeving. Langs de loodsloopt een enkelspoorrail en deafstand tussen de loods en de kade isklein.Gedurende de jaren 1942-1945 zijnin totaal twaalfduizend joodseNederlanders uit Rotterdam enomgeving naar het doorgangskampWesterbork vervoerd en vandaarnaar de vernietigingskampen. Voorhet merendeel van hen was Loods24 het verzamelpunt. Slechts een klein aantal van deze joodse

1992Start bouw

Informatiecentrum ■

1993Start bouw Erasmusbrug

Hotel New York openthaar deuren

Opening van tweeCentra voor Werk en

Scholing■

1994Eerste paal Entrepot,Landtong, Vuurplaat

■

1995Eerste nieuwe bewoners

Kop van Zuid aan de Cargadoorskade

(Entrepot)Start verbouwingLeidsche Veem

(Lona Pand)


Plein Loods 24, Pincoffs, boeren en landverhuizers, Oranje en Rotterdam

Landverhuizershotel op de Wilhelminapier.

‘Capella’. Deze kapel op deWilhelminapier is opgerichtvoor de landverhuizers. .

ingezetenen overleeft de kampen.In mei 1987 is de Stichting ComitéPlein Loods 24 opgericht, waarinambtenaren van de gemeenteRotterdam en vertegenwoordigersvan de joodse gemeenten zittinghebben. Het Comité maakt zichsterk voor het onbebouwd laten vande plek waar Loods 24 heeft gestaanen pleit bovendien voor joodsenaamgeving en een herdenkings-plek. Rondom ‘Plein Loods 24’ zijnenige straten vernoemd naar mensendie zich voor, tijdens en na de oorlogingezet hebben om het lot van dejoodse gemeenschap te verlichten.In 1992 wordt het laatste stuk muurvan het bedrijventerrein gemeente-lijk monument. Het is een stiltepleken symbolisch herdenkingspunt opde Eva Cohen-Hartogkade. Op Plein Loods 24 verwijst eenbank met inscriptie naar de oor-spronkelijke plek van de loods. Eenlichtobject verbijzondert de plek incombinatie met de bank.

De rol van Pincoffs

De koopman Lodewijk Pincoffs is28 jaar als hij in 1856 lid wordt vande gemeenteraad van Rotterdam.Hij heeft lef en geniet aanzien. In1863 richt Pincoffs de AfrikaanscheHandelsvereeniging op en alskoopman met commerciële belan-gen groeit zijn ongenoegen over hetgemeentebestuur. Pincoffs verwijthet gemeentebestuur gebrek aanvisie om door te gaan met deontwikkeling van het havengebiedop Feijenoord. Hij waarschuwtherhaaldelijk dat Rotterdam eendergelijke uitbreiding hard nodigheeft zodra de Nieuwe Waterwegopen gaat. Om de besluiteloosheidvan het gemeentebestuur te door-breken, richt Pincoffs in 1872 deRotterdamsche Handelsvereeniging(RHV) op. De RotterdamscheHandelsvereeniging legt de Binnen-haven en de Entrepothaven aan enbouwt het Entrepotgebouw ‘de VijfWerelddelen’ en het Poortgebouw,waar Pincoffs als president-directeur kantoor houdt. Beidegebouwen zijn nog steeds sfeerbepa-lend voor de Kop van Zuid. Pincoffs sluit een overeenkomst metde gemeente waarbij zijn Handels-vereeniging min of meer hetalleenrecht krijgt op de exploitatievan de nieuwe havens en de nieuweopslagruimte op Rotterdam-Zuid.Het is een feit dat hij fraudeerdetoen het slecht ging met zijn zakenen om die reden in 1879 naar hetbuitenland vlucht. Pas vele jarenlater wordt echter erkend dat


PINCOFFS

BOEREN EN

LANDVERHUIZERS

ORANJE EN

ROTTERDAM

Bronzen beeld vanLodewijk Pincoffs bij hetEnrepotgebouw.

Wilhelminapier,gezienvanuit het Poortgebouw(begin 20ste eeuw).

Lodewijk Pincoffs een belangrijkaandeel heeft geleverd aan deontwikkeling van Rotterdam alshavenstad. Inmiddels zijn er eenstraat, een brug en een plein in deKop van Zuid naar hem vernoemden is in 1998 een bronzen beeld bijhet Entrepotgebouw geplaatst. EenAmerikaanse nazaat van Pincoffsheeft het beeld onthuld.

Boeren en landverhuizers

De aanleg van de Nieuwe Waterweg(1872) geeft Rotterdam een directeverbinding met de Noordzee.Hierdoor kan Rotterdam hettransitoverkeer, de doorvoer vangoederen, fors uitbreiden en volopprofiteren van de opkomende

industrie in het Duitse Ruhrgebied.Voor al deze nieuwe activiteiten zijnveel arbeidskrachten nodig.Rotterdam zelf kan die niet leveren.Maar een landbouwcrisis in Europamaakt dat veel Nederlandse boerenen landarbeiders gedwongen zijneen nieuw bestaan in de Rotter-damse havens op te bouwen.Ze zijn met name afkomstig uitZeeland, Brabant, Friesland enGroningen. Door deze massale treknaar Rotterdam neemt het inwoner-tal van Rotterdam enorm snel toe.In allerijl worden er op Zuidwoonwijken uit de grond gestamptvoor de arbeidskrachten van hetplatteland. Hierdoor krijgtRotterdam-Zuid heel lang eenbijnaam: ‘Boerenzij’. Maar wekennen Rotterdam-Zuid ook als de

1996Erasmusbrug open

Tramplus rijdtLaan op Zuid en

Varkenoordse Viaductgereed

Stadsverwarmingdoorgetrokken naar

Kop van Zuid■

1997Eerste paalStadstuinenMetrostation

Wilhelminaplein in gebruik

Cruisterminal in bedrijfOpening

WilhelminahofAlbeda College

volledig in gebruik■

1998Aanbesteding en startbouw Luxor Theater

■

1999Onthulling monumentPlein Loods 24 en beeldKoningin Wilhelmina


PINCOFFS

BOEREN EN

LANDVERHUIZERS

ORANJE EN

ROTTERDAM

Landverhuizers bereidenhun vertrek voor.

Vrij Entrepot rond 1935.

plek waar talloze schepen metuitheemse goederen afmeren enwaar wereldreizigers zich verzame-len. Het internationale karakter vanRotterdam wordt er tastbaar. Datgeldt vooral op de Wilhelminapier.Vanaf 1873 komen duizendenNederlanders en Europeanen naarRotterdam om vanaf de Wilhelmi-napier met de Holland Amerika Lijn(HAL) te vertrekken naar de Verenig-de Staten of Canada. Allemaal in dehoop een beter bestaan op te kunnenbouwen. Het prachtige hoofdkan-toor van de HAL, op de punt van deWilhelminapier, is nu gerestaureerden wordt als viersterren hotel metGrand Café druk bezocht. Het isdaar heel wat beter toeven dan in hetin 1970 gesloopte landverhuizers-hotel aan de Wilhelminakade, datonderdak verschaft aan de duizen-den immigranten in afwachting vanhun inscheping naar een verreonbekende bestemming. Delandverhuizers verblijven voor eenverplichte controle op hygiëne enbesmettelijke ziektes enige tijd inzogenaamde landverhuizershotelsdie allemaal uit het stadsbeeld zijnverdwenen.


PINCOFFS

BOEREN EN

LANDVERHUIZERS

ORANJE EN

ROTTERDAM

Wilhelminapier.

Entrepothaven.

Oranje en Rotterdam

Vanaf het moment waarop prinsWillem van Oranje in 1572 opnieuwvoet zet op vaderlandse grond, heeftRotterdam zich verbonden gevoeldmet het huis van Oranje. Rotterdamis in 1572 zelfs de eerste stad die zichaansluit bij de vrije steden dieOranje als hun wettige stadhoudererkennen. Koning Willem I maaktzich in de Havenstad ‘onsterfelijk’door de kosten op zich te nemen vande aanleg van een kanaal doorVoorne tussen Zwartewaal enHellevoetsluis. Het VoornscheKanaal (1827-1829) bekort de wegvan Rotterdam naar open zee metvele tientallen kilometers. KoningWillem I heeft vooruitstrevendedenkbeelden, dat blijkt onder meeruit zijn enthousiasme, in tegenstel-ling tot de gemeenteraad vanRotterdam, voor een hem in 1834toegezonden plan om het eilandFeijenoord met Rotterdam teverbinden en het zo exploitabel temaken. Na de dood van koningWillem III in 1890 omarmtRotterdam het meisje dat net tienjaar oud haar vader opvolgt alskoningin Wilhelmina. Op 30 mei1891 plaatst ze ter herinnering aanhaar eerste bezoek aan Rotterdameen gedenksteen in de kade dievoortaan haar naam draagt:Wilhelminakade. Op 1 juli 1981 maakt prins Willem-Alexander officieel kennismet Rotterdam, door in aanwezig-heid van zijn moeder koningin Beatrix zijn eerste daad als kroon-

prins te verrichten met het onthullenvan de gedenkplaquette op denieuwe Willemsbrug. Met eenwandeling omzoomd met school-kinderen, muziek en zang opentkoningin Beatrix op 4 september1996 de Erasmusbrug. De feestelijkeopening wordt afgesloten met eengroots vuurwerk rondom de nieuweoeververbinding. De Rotterdammers moeten tot 1995geduld hebben voor ze weer kunnengenieten van een officieel bezoekvan Z.K.H. prins Willem Alexander.Hij is in 1995 aanwezig bij de feestelijke herdenking van demanifestatie rondom 50 jaarwederopbouw. Op 3 april 1997 is dekroonprins weer op de Kop vanZuid. Hij opent de Wilhelminahof,de nieuwe huisvesting van ondermeer de belastingdienst, douane ende (kanton)rechtbank.In 1999 bezoekt ook zijn grootvaderZ.K.H. prins Bernhard de Kop van Zuid. Hij onthult in debinnenhof van de Wilhelminahofhet standbeeld van koninginWilhelmina.

2000Ingebruikneming vanIchthus Hogeschool,

World Port Center en Belvédère

(KPN Telecom)Start bouw SocialeVerzekeringsbank

(SVB)Start herinrichtingPakhuismeesteren

■

2001Eerste voorstelling innieuwe Luxor Theater

Stadstuinen geheel bewoond

Start bouw Montevideo ■

2001-2010Voltooiing

Wilhelminapier,Zuidkade, Parkstad


PINCOFFS

BOEREN EN

LANDVERHUIZERS

ORANJE EN

ROTTERDAM

Koningin Wilhelmina bezoekt als 10-jarig meisje

Rotterdam.

O p de zuidelijke oever van derivier de Maas maakt rond het

jaar 2010 Kop van Zuid deel uit vanhet Rotterdamse stadscentrumwaar de rivier doorheen stroomt. De Erasmusbrug, metrostationWilhelminaplein en alle infrastruc-turele werken zijn volop in gebruik.Begin 2000 is bijna de helft van degeplande kantoren, woningen,winkels, scholen, uitgaansgelegen-heden en andere grootstedelijkevoorzieningen ‘opgeleverd’. Rond 2010 zijn hier, op de plekwaar ruim 100 jaar geleden deaanzet is gegeven tot de huidigepositie van Rotterdam als ’s wereldsgrootste haven, 5.300 nieuwewoningen, 400.000 m2 kantoor-ruimte, 35.000 m2 bedrijfsruimte,30.000 m2 onderwijsvoorzieningenen 30.000 m2 voor recreatie en circa3.600 gebouwde parkeerplaatsengerealiseerd.Vanzelfsprekend gaan er jaren vanvoorbereiding vooraf aan dedaadwerkelijke uitvoering van eendergelijk Sleutelproject.Bij alle voorbereidingen staan nietalleen kwaliteit en ambitie centraal,maar is waar mogelijk de historievan het gebied behouden.De vemen en pakhuizen zijngerenoveerd tot 21ste eeuwsedesign woon- en werklocaties.Maar ook is bijvoorbeeld dekademuur van de Entrepothavengeheel gerestaureerd aan de handvan de originele tekeningen.Intensief onderzoek met onder meerduikers toont aan dat de oudeconstructie uit de 19de eeuw

behouden kan worden. Ook is bijhet woonrijp maken van debouwlocaties de authentiekebestrating van de enorme havenkei-en opgenomen. Op de Kop vanZuid kom je ze nu als sierbestratingtegen. Daar waar het niet noodza-kelijk is de volledige kademuurcon-structies te verwijderen, zijn dezegewoon in de grond blijven zitten.Zo zitten er onder de straten,pleinen en parken van Stadstuinenen Vuurplaat nog vele metersfundering van de kademuur van degedempte Spoorweghaven. Voorhet dempen van deze haven is ookgebruik gemaakt van materiaalafkomstig uit de bouwput van deWillemsspoortunnel. Niet alleen hethergebruik van grond kreeg alleaandacht bij de ontwikkeling vande Kop van Zuid, zelfs een niet meerin gebruik zijnde brug over deZalmhaven, krijgt een nieuwebestemming als LodewijkPincoffsbrug over de Binnenhaven.Het bouwrijp maken van de Kopvan Zuid betekent ook het zorg-vuldig reinigen van de bodem.Systematisch is alle verontreinigingvan voornamelijk koolas en olieverwijderd. Datzelfde geldt voor devele honderden kilometers spoor-rails die in vroeger tijd het gebieddoorsnijden. De trein- en metrorailsdie nu nog in het gebied aanwezigzijn, zullen in de komende planperi-ode verwijderd moeten worden,zodat alle gewenste dwarsverbin-dingen tussen de Kop van Zuid ende omringende wijken gerealiseerdkunnen worden.


Met respect voor het verleden

Entrepotgebouw ‘de Vijf Werelddelen’.

WILH

ELM

INA

PIER

ZUID

KA

DE

LAN

DT

ON

G EN

TR

EPO

T

STAD

STU

INE

N

PAR

KSTA

D

PEPE

RK

LIP

SPOO

RT

UN

NE

L-LO

CA

TIE

S

NO

OR

DE

RE

ILAN

D

Colofon:Uitgave van Communicatieteam Kop van Zuid RotterdamRedactie:Henny van EmbdenEindredactie: Astrid KeersVormgeving: Grafisch Team Digipage, ZoetermeerDruk: A-Twee, WaddinxveenKaartwerk: dienst Stedebouw en Volkshuisvestinggemeente RotterdamFoto’s en illustraties: Gemeentearchief Rotterdam, Aeroview,Rotterdams Dagblad, e.a.

Met dank aan Johan Okkema, Gemeentearchief Rotterdam.

Voor wie Kop van Zuid Rotterdam wil gaan verkennen, vindt in het

Informatiecentrum Kop van Zuid aan de Stieltjesstraat een goed

startpunt. De multimediale expositie staat niet alleen stil bij nu en

straks maar gunt de bezoeker ook een blik in het verleden van dit zeer

authentieke stukje Rotterdam. De expo geeft bovendien een realistisch

beeld van de woningbouw, de bereikbaarheid en de aankleding van

de buitenruimte. Daarnaast krijg je er als bezoeker een indruk van wat

er allemaal nodig is om een stad te ontwerpen, te bouwen en tot leven

te brengen.

Informatiecentrum Kop van ZuidRotterdamStieltjesstraat 21,3071 JV Rotterdam.

Open:Maandag tot en met vrijdag van 10.00 tot 17.00 uur. Zaterdag van 12.00 tot 17.00 uur. De toegang is gratis.

Telefoon: 010 - 213 01 01Fax: 010 - 213 00 91E-mail: [email protected]: www.kopvanzuid.rotterdam.nl

Het InformatiecentrumKop van Zuid Rotterdamis goed bereikbaar metde Rotterdamse metro:station Wilhelminaplein,daarna ongeveer vijf minuten wandelenrichting Willemsbrug.

Broch Historie

Documents

Transcript of Broch Historie