�

BRECHTJE

Een heksenproces

door

Victoria Mathilde Kerkvliet

�

BRECHTJE

Een heksenproces

door

Victoria Mathilde Kerkvliet

� �

Inhoud

Titelblad �Colofon �Inhoud �Inleiding 4Personen 5Samenvatting 6Voorscène�:proloog 7Scène�:�485–InstitorbiddendtotGod 9Tussenscène�en�:�005–Martina �0Scène�:�485–InstitorbijpausInnocentiusVIII ��Tussenscène�en�:�005–Martina �7Scène�:�489–AanklachtBrechtje �8Tussenscène�en4:�005–Martina �9Scène4:�489–MonoloogBrechtje �0Tussenscène4en5:�005–Martina ��Scène5:�489–Eersteverhoor �4Tussendeverhorenvanscène5:�005–Martina �4Scène5:�489–Tweedeverhoor �5Tussenscène5en6:�005–Martina �7Scène6:�489–VonnisBrechtje �8Scène7:�489–Smeekbede �9Tussenscène7en8:�005–Martina 4�Scène8:�489–Margje 4�Tussenscène8en9:�005–Martina 4�Scène9:�489–AanklachtMargje 44Scène�0:�49�–Institor 45Nascène�0:�005–Epiloog 47Achtergrondinformatieenliteratuur 48

Brechtje,eenheksenprocesVictoriaMathildeKerkvliet

© allerechtenvoorbehouden,bewerking/publicatie alleenmettoestemmingvandeauteur©�006VictoriaKerkvlietE-mail:victoriakerkvliet@planet.nlRedactioneleverzorging:JohnBekker

4 5

Personen

�005 Martina,onderzoekster,halverwegedeveertig.�489 Brechtje,‘heks’,ongeveerdertigjaar.�486,�489,�49� Institor,dominicaan-inquisiteur,middelbareleeftijd.�486 InnocentiusVIII,paus,middelbareleeftijd.�489 Margje,buurvrouwvanBrechtje,ongeveervijftig.�489 Heraut,ongeveerdertig.

Inleiding

Opeendagineensneeuwrijkewinterwerdikgeconfronteerdmeteenschilde-rijdatmijdieptrof.Ditopdezemanierzóuitgebeeldtezien!Dezevrouwwasvanhekserijbeschuldigd.Datwasduidelijk.

Ophetschilderijziteenvrouwachterstevorenineenkarenwordtnaareenbrandstapelgebracht.Gekleedineendonkerewijdecapemeteencapuchon.Dekarwordtdoordesneeuwgetrokkendooréénpaard.Deberijder is eenhellebaardier.Destoetwordtbegeleiddoorprelatenenjoelendvolk.Eenkaleboomstaatopdeheuvel.

Detitelvanhetschilderijis ‘VerbrennungeinerHexeaufderRichtstätteamFußedesKapuzinerberges�400’.Eenvroegheksenprocesdus.Develemar-telwerktuigen die te zien zijn op de achtergrond illustreren de wrede wijzewaaropheksenwerdenverhoord.Alleswasboosaardigrondomverdenkingenvanhekserij.Ofjebekendewasnietaltijdrelevant.Jewasverdachtendatwasjeprobleem.Waarschijnlijkookjelot.

Watzouerinhethoofdvandievrouwomzijngegaan?Welkleedhadzeachterderug?Waarvanwerdzeverdacht?Welkekansenhadzegehad?Demiddel-eeuwseclericiwarennietmisalshetgingomhekserij.

‘Brechtje’ishetresultaatvanmijnontmoetingmethetschilderij.‘Brechtje’isfictie.Maarhetisaannemelijkdathetzoisgegaan.

Leidschendam,�006

6 7

Voor scène�

2005 – Proloog

(Kamer Martina. Bureau met laptop.)

Martina(zit achter bureau, leest voor uit de Telegraaf):‘Cursushekserijfiscaalaftrekbaar.’

(Hardop, voor zich uit.)Deheksalsondernemerdus.Startendeondernemer.Oh,wacht,hetCDAistegen.Tja,vroegerverrijktedekerkzichdoorzogenaamdeheksenallesaftepakken.Dusvanzelfsprekenddatzenugeenbelastingaftrekwillen.Dechristenenhad-denaltijdalietstegenheksen.Tja,heksen.Wieofwatzijndateigenlijk?Demoderneheksenzijntochweerheelandersdandieuitdemiddeleeuwen?Stel jevoordat je inde�5eeeuwriepdat jehekswas?Jetekende jeeigendoodvonnis.Nugaansommigenerpratop.Hoezoudatzitten?Wórdjeheksofbénjeheks?

(Klapt laptop open.)Evengoogelen:hekserij.Eerstmaareensdemiddeleeuwen.Hm,‘heks’isafgeleidvanhetoudeGermaansewoordHagazussa.Heggenrijdster.Heg? O, de heg zou de scheiding zijn tussen de geestelijke en materiëlewereld.Ach:hekserijwerddoordekerkbeschouwdalseenoverblijfselvanhethei-dendom.EenhekszouschadetoebrengenenGodbeledigen.Zijmoestdusterverantwoordingwordengeroepenenterugkerenindeschootvandeenigewaremoederkerk.Ofginghetovermacht?

(Kijkt weer op de laptop.)Wacht,watisditnuweer?DeHeksenhamer?Evendoorklikken.Mijnhemel!Duizendenvrouwen.Levendverbrand.Opdebrandstapelomdatzeverdachtwerdenvanhekserij.Somskregenzevrijspraak.Werdenzewelverbannen.Voorhonderdjaarenééndag.Niettegeloven.Eenanderschadeberokkenendoormagischemiddelen.Eenpactmetdeduivel!Hoestel je jedatvoor?Moetjenueenslezen.Erwerdin�486zelfseenspecifiekprotocolvoorgeschre-ven.MalleusMaleficarum.O,dat isdusdieHeksenhamer.Eenbeschrijvingvan denkbeeldige kwade daden. Zwart op wit vastgelegd. Opgesteld omvrouwendiewerdenverdachtvanschadelijkepraktijkenoptesporenenuitteroeien.Geestelijkennoemdendeauteurszich,zielzorgers.Tweegerenom-meerde dominicanen nog wel. En ze schreven het met toestemming van depaus.Hunhandleidingwerd inkorte tijd snel verspreid endriftig gebruikt.Getuigenissenvanhekserijdooranderenwarenvoldoendebewijs.Jewistnieteenswiejevijandwas.Debeschuldigdehadgeenenkeleverdediging.Letop:deinquisiteurs,zijdiedeheksenverhoorden,haddennotabenerechtopeenpersoonlijkelijfwacht!

Samenvatting

HettoneelstukisgesitueerdinKeulen.

2005Martina zitdekrant te lezen.Ze leest over fiscaleaftrekbaarheidvanoplei-dingscursussenvoorhekserij.Zedenktnaoverhekserijnuentoenenvraagtzich af hoe deze indertijd werd vervolgd en welke verschillen er zijn tussenhedendaagsehekserijendieinhetverleden.Zeiservanovertuigddatdeoudeverdachte vorm van hekserij niet reëel was. Ze wil weten hoe dit fenomeenverklaardkanworden, zoektop internet enstuit opdeheksenprocessen inde�5eeeuw.

1485DedominicaanInstitorbidttotGodenbeloofthetkettersegedragvanhekserijuit teroeien.Hijreistnaardepausomtoestemmingtevrageneenprotocolhiervoorteschrijven.DeoverredingskrachtvanInstitordoetdepausuitein-delijktoestemmen.

1486HetprotocolMalleusMaleficarumiseenfeit.

2005Martinavolgtmetverbazinghetverloopvandegeschiedenis.

1489Brechtjewordtverdachtvanhekserijengevangengenomen.Zewordtvolgenshetprotocolverhoord.Zeiservanovertuigddatzeonschuldigisenvertrouwtophetgezondeverstandvandeheren,enreddingdoorMaria.Ondankshetfeitdatzenietbekent,wordtzeopgrondvangetuigenissenterdoodveroor-deeld.TijdensdetochtnaardebrandstapelprobeerthaarbuurvrouwMargjetevergeefshetnoodlottekeren.Margjevreestdatzijdoorhaarinmengingookalshekszalwordtaangeklaagdenditmetdedoodzalbekopen.

2005Martinablijft zichverbazen.ConstateertdemachteloosheidvanBrechtjeenMargjeendeonbetwistbaremachtvandekerkelijkeheren.

1491InstitorbidttotGod.Terugkijkendopdevoorbijejarenervaarthijdevelever-brandingenopdatmomenttochalsweerzinwekkend.HijbevestigttegenoverGoddatdegetuigenissennietteminvoldoendewaren.TevenssmeekthijGodzijnzieltereddenindienhijonjuistheeftgehandeld.

2005Tijdens het lezen heeft Martina zich aanvankelijk getroost met de gedachtedateendergelijkfenomeen,dusgeloofineenwaandenkbeeld,inonzetijdnietmeervoorkomt.Echter,bijnaderinzienheeftzijtochhaartwijfels.

8 9

scène�

1485 – Institor biddend tot God

institor(zit in knielende houding in een kloostercel op een bidstoel. Habijt van een dominicaan):MijnGod,ikzalUdeheksenlevendinhandengeven.Zezijngespuisenver-draaiendewaarheid.Daarommoetenwezeopeenapartemanierbeoordelen.Enopbijzonderewijzeterechtlatenstellen.Eenkruisverhoordooreenspeci-alerechtbank.Mijnheiligeplichtroept.Misschienkunnenvernederingenpijnhunzielnogredden.Zoniet,danmoetenwedievrouwenvernietigen.Bloedkleeft aan hun handen. Marteling is het enige middel dat deze wezens nogkanreddendoorzealdushundwalingentelatenbekennen.Deduivelinnenkunnenhunkansnoggrijpenalszedatwillendoortebekennenenberouwtetonen.EnalszenietdoorUwgenadegeredwillenworden,zijnzereddeloosverloren.Zijzijnhetuitschotderaarde.Vooralvrouwenmetgroeneogenzijntevrezen.Ookkunnenwezeherkennenalswehenmetwijwaterbesprenkelen.WaterdatdoorGodisgewijddoethenkrijsen.Somsslaanzeopdevlucht,somsgaanzehuilen.Maardanhebbenzegeenechtetranen.Vaakwerkenzemetkruiden.Vaakookomconceptietegentegaanenvruchtenaftedrijven.Devrouwennemendeelaandesabbatmetdeduivelenvliegenindenachtnaarhemtoe.Hunlichaamblijftachter.Zesmerenzichdaartoeinmetbilze-kruidonderhunoksels.Datisdevliegzalf.Ookbemoeienzezichmethetverwervenvanliefde.’sNachtsleggenzebrand-netelsopdedrempelvaneenhuisdeur.Zopakkenzeweerlozemannenvangoedehuisvrouwenaf.Endekinderenmoetendanhunvadermissen.Ookmetgeldzijnzeniettevertrouwen.Deduivelgeefthunvoorhundien-sten wisseldaalders. Hiermee betalen ze allerlei waren, maar de daalderskeren altijd weer terug naar de heks. De duivel belooft immers rijkdom envoorspoed!God,hetgaatduidelijkomheiligschennis.Eenhardeaanpakvoordezetra-wantenvandeduivelisnodig.Vrouwenkennengeenmaatenzijnlichtgelovi-gerdanmannen.Vannaturehebbenzijeenslechteinborstenzijndaardooreengemakkelijkeprooivoordeduivel.OokomdatzewordengedrevendoorvleselijkebegeertenzullenzelichtvoetighuntoevluchttotSatannemen.SchenkmijUwgenadeenkrachtomdezevrouwenhunkwadedadentelateninzienenterugtekerentotdemoederschootvandeHeiligeKerk.AlduszalikUweerreddenenzullenwehetkwaadverdelgen.IkzalnaarZijneHeiligheiddePausreizenenzijntoestemmingvragenrichtlijnenvooreenprotocolhier-voorteschrijven.

Amen.

Ze hadden met die Heksenhamer zelfs een handleiding voor het verhoren.GeschrevenopinitiatiefvaneenofandereInstitor.Dieheeftlef.Hoemoetjejezoietsvoorstellen?

�0 ��

scène 2

1485 – Institor bij paus Innocentius VIII

(Kamer van de paus. De paus zit op zijn troon. Institor staat tegenover hem. In het vertrek een tafel met daarop een bijbel en zilveren kandelaars. Veel pracht en praal.)

Paus:Mijn geliefde zoonHeinrich! Institor! Je spreekt over vrouwendie de duivelaanbidden.MaarwaaromzouGodzoietstoelaten?

institor:AllerheiligsteVaderInnocentius,ikbidGoddatunaarmijluistert!DeduivelsluiteenpactmetvrouwenomGodtegentewerken.Devrouwendoenditinruilvoorgeld,goedengenot.Vrouwenzijnzwakenteverleiden.Zezijnniettevertrouwen.DenktuaanderolvandeslangenEvainhetaardsparadijs!NadeverleidingvanAdamdoorEvabegonSataneenwereldcomplottegenGod.Sindsdienkleeftdevrouwenschuldaan.VrouwenzijnheksenenheksenloochenenenlasterenGodenbetuigeneeraandeduivel.Ja,zijzwe-renzelfs indenaamvanSatan.Zebezoekendesabbat,alwaarzeboelerenmetdeduivel.Zemakenpropagandavoordehellevorstenenproberenandereschepselen te laten inwijden totde sekte vanhetpandemonium.Goddelozeschepselen.Wijmoetenbeduchtvoorhenzijn.

Paus:VrouwenzijnookschepselenGods.Ookal zijnzedom,wemoetenze lateninziendatzulkepraktijkennietbehorentothetorthodoxegedrag.Endatgeldtnietalleendeheksen,maarookanderedwalenden,zoalshandlezeressenenwaarzegsters.

institor:AllerheiligsteVader!ALLEvrouwenzijnniettevertrouwen.Debozeverleiderlaatzichgeenenkelevrouwontgaan.Vooralvrouwendiedoorhungeliefdenzijnverlatenzijnprooi vanSatan.Bijhenheefthij volledigvrij spel, omdatdievrouwenafgunstvoelenenzichwillenwrekenopdegewezenminnaar,dienahenanderedames liefheeft.Zewillenhetnieuwe liefdespaarvernietigen.Allerlei listen leertdeduiveldeze treurendenomschade teberokkenenaandiemannenenhunverleidstersinwiernettendezezwakkebroedersverstriktzijngeraakt.Vooraldieeenzamevrouwenmoetenweaandachtgeveninonzeheiligetaak.

Paus:Erzijnvelegoedevrouwen.Zoalsgoedeechtgenotendienageslachtbarenenzoookeerbarenonnen.Inhetkloosterzullendenonnenzichnietaangeloofs-verzakingschuldigmaken.Zijhebbenhundoopselnietafgezworen.

institor:HeiligeVader,zelfsnonnenmoetenondertoezichtwordengesteld.Deduiveliserookopuitmaagdeninkloostersteverleiden.Juistzijdiehunlevenaan

tussen scène 1 en 2

2005

Martina:NogwelnaardepausinRomereizenomdaartoestemmingtekrijgenvoorwathijzelfheeftbedacht.DezepauskoosvoordenaamInnocentius.Ditbetekent‘zonder schuld'! Wat een man! Tja, man ... pausen zijn altijd mannen! Wateenhielenlikker.Heeftgezagnodig.Dezwakkeling.Heefthetheleplaatjealinbeeld.Maarheeftautoriteitnodig.Depausheeftookheteenenanderopzijngewetenalshetovervrouwengaat.Wilnatuurlijkookalspausscóren.Ennogeenhulpjeerbijmeegeven.Gedeeldeverantwoordelijkheid.Kwamhemvastwelgoeduitdatnetdeboekdrukkunstwasuitgevonden.Alsdieboevennugeleefdzoudenhebbenzoudenzijditviainternetdoen.Gratistedownloaden.Zoekopwww.heksenhamer.nlenjeweeterallesover.

�� ��

Ja, ernstigernog, iedereendieniet inheksengelooft en zebeschermt, treftschuld.

Paus(gaat weer zitten op troon):DeKerkheefthetgeloofinvliegendoordenachtalsbijgeloofbenoemd.

institor:Vróégerwerdhetvliegendoordenachtalsbijgeloofbeschouwd.Inonzetijdwetenwijwelbeter.Deduivel endienssekte zijndaarnuwel toe in staat.Wemogennietrustendebekentenissenlostekrijgen,hetisvanhethoogstebelang.Depijnbankzalwelhelpen!Degetuigenenaanklagershebbendehei-ligetaakGodseertebewaken!

Paus:Jehebttochgeenziekelijkevrouwenwrok?

institor:Neeenikhebevenminheksenvrees,maarvrouwenzijnnueenmaaldommeengemakkelijktebeïnvloedenschepsels.Erzijnvrouwendieschijnbaargewoondekerkbezoekenmaartochteverdenkenzijn.Dievrouwenhebbenhunrede-nen hiervoor. Wij moeten hen goed volgen. Heksen bedrijven heiligschennismethosties.Ookdehostieswordentijdensdesabbatdeduivelaangeboden.HetHuisvanGodmoetgeëerbiedigdwordenendezevrouwenmoetenstrengwordengestraft.

Paus:Dezedwalendenhebbenrechtopeeneerlijkverhoor!Ookalzijnzijdwaalgees-ten!Debeschuldigingenkunnenoplasterzijngebaseerd.

institor(knielt voor de paus):InderdaadHeiligeVader.Maardezeslechtewezenszijndermateoneerbaarenboosaardigdathetnietnodigisdatzijwordenverdedigdtegenhunaankla-gers.Iedermiddelisgeoorloofdomdegodslasteraarstevindenenaangiftetedoenvandezepersonen.Devrouwinkwestiehoeftniettewetenwiehaarheeftaangebracht.Eenkwadedaadalshekserijmoetverplichtzijngemeldtewor-den.Zoniet,danstaatdiegenezelfookonderverdenking.Bewijzenzijnnietnodig.Dehekszalschuldmoetenbekennenenberouwmoetentonen.Andersiszereddeloosverloren.ZewordtnietopgenomeninGodshemel.Degoederenvandekettersehekszulleninbeslagmoetenwordengenomen.Alsbeloningvoordeaanklagersisereendeelvanhetonteigendegoedvandeheks.Dezetoversektemoetwordenachtervolgdenuitgebannen.

Paus:Heinrich, jeschrijftSatanweleenheelgrote invloed toe.Jedenktdatdezeverderfengelzoveelmachtheeft?

institor(wijst naar de paus):Ja,endaarommoetenwedepijnbank inschakelenendieniet louter totdewereldlijkeheerserslatenbehoren.DeKerkmoetzichberoepenopdehoogstemacht.Eenpáúselijkeinquisitiemoetmogenbesluitentothetgebruikvantor-

Godhebbentoegewijdbehorentotzijnerebuit.Dievrouwenkunnenookeenpactmetdeduivelsluiten.MethunduisteredadenwillenzealhetlevendatGodtoebehoortopaardevernietigen.OpdatGodsgelovigennietmeerinaantaltoenemen,makenzetegoedertrouwzijndemannenimpotentenonwetendevrouwen onvruchtbaar. Jong leven eindigt door het gebruik van magischduivelspoeder.Desamenzweerstersverwekkenpijnenziektebijonschuldigemensenendieren.Methunkennis vankruidenstichten zij onheil aan.Endatallesisvoorhennognietvoldoende.Alhetlevenopaardewordtbedreigd.Door bezweringen en toverspreuken vanheksenbederft het vlees en vis enrottendevruchtenopdeveldenweg.Heksenstrooiengifopdegewassen,dievervolgensafsterven.

Paus:EnjijdenktdatzijdezeschademethulpvanSatanaanrichten?

institor:Ja,Satanisdevijandvandemensen.Dringendvraagikuwaandachtvoordievrouwendieverdorvenzijn,kerkschenderijplegenenzondigentegenGodengebod.Zijonderhoudeneensatanistischgeloofdoorhunintiemerelatiemetdeduivel.Uitdezeketterijontstaatduivelsgebroed.Ubegrijpt,díékinderenmoetenwetotaaluitroeien.Dezetelgenzullendeduivelzekerbeminnen.Zezullenontuchtbedrijvenzoveelzemaarkunnen.Wezullenzemoetenopspo-renenondervragen.

Paus(staat op en loopt rond):Zulkeverdenkingenhebbenwellichtveeltemakenmetdeverbeeldingskrachtvandevrouwen.

institor (loopt de paus tegemoet en probeert hem te overtuigen; smekende gebaren):HeiligeVader!Heksenproberenmetfanatismepasgeborenkinderenvanande-revrouweninnaamvandeduiveltedopenentedoden.Somsverbrandenzijdelichaampjestotasenvergiftigendaarmeealhetlevendatdoordepoederwordtaangeraaktenofferenopdezewijzeaandeduivel.Daaromvliegenzijindenachtdoorde luchtnaardeheksensabbat.Alsdekinderennietwor-dengeofferd,wordenzijdoorSatannietbeloond.Speciaaldebakers,zijdiehelpenbijbevallingen,zijntevrezenomdatzebelustzijnopzulkeoffersaandeduivel.Daaromkiezendezevrouwenderolvanvroedvrouw.Hebtuvooralargwaanjegensdezevrouwen.

Paus(stilte):We kunnen de bakers verplichten een getuigschrift van oprecht katholiekgelooftelatengevendoordepastoorvanhunparochie.Datkangeschiedennadatzijhebbengebiechtenhungeloofhebbenbeleden.

institor:NeeHeiligeVader.Dat iszinloos.Dievrouwen liegen!Envergeetuooknietdemannendiedeaangeklaagdevrouwenwillenbijstaan.Zijzijndeheksen-meestersenverdienendedoodstraf.Wantookdemannen,dieheksenwillenbeschermen,treffenblaamenschuld.

�4 �5

institor(keert zich lopend van de paus af):Datisnietgenoeg.ErishiersprakevaneenvijandigverbondtegenGodenhetmenselijkegeslacht!

Paus(zwijgt en trommelt met zijn vingers):Jewiltdezevrouwenuitroeien?

institor:Hetisbekenddatdezevrouwenzichindearmenwerpenvandehellegeest.Aanhemverpandenzijhunzielenbedrijvenhunzwartekunsten.MethulpvanSatan!Erstaatdoodstrafop toverij!Dezevrouwenzijnzoverdorvenengaan zo ver inhun relatiemetdeduiveldat ze veelhardermoetenwordengestraft!Zemoetenbekennenendanzaldevuurdoodhuneindbestemmingzijn.DeKerkmoethopendatzijdaardoorophetlaatstemomentberouwtonenenGodomvergiffeniszullenvragen.

Paus:Wekunnenzeexcommuniceren.

institor(wanhopig):Ze krijgen vrijwillig tijdens de sabbat een duivelsmerk en proberen zoveelmogelijk andere vrouwen ook te betrekken bij hun dwalingen.Het gaat ommagischobscurantisme.DeaanhangvanSatanopaardemoetwordenver-slagen!

Paus:Goed,wekunnenzelatengeselen.Oflevenslangopsluitenindekerker.

institor(opgewonden):Heilige Vader! U ziet het belang van de beschuldiging van het maleficiumonvoldoende in! Heksen moeten schuld bekennen, want ze richten aan hetdoorGodgegevenlevenschadeaan.Jealskatvermommenenziekteversprei-denenallerleiontuchtmetdeduiveluithalentijdensdesabbatinderolvanheks,hostiesmisbruiken, impotentie en onvruchtbaarheid veroorzaken,datzijnverderfelijkepraktijken.Dezevrouwenmoetentotinkeerkomen.Eneenpauselijke inquisitie zal dit kunnen bewerkstelligen. Wij kennen het kwaaddatinnaamvandeduivelgeschiedt.InnaamvanGodzullenweditmoetenuitroeien.Datisuwheiligeopdracht.UbenthethoofdvandeKerk,iksmeeku,geeftumijdeopdrachtderichtlijnenvoorhetverhoordooreenpauselijkeinquisitieteschrijvenmetalsdoelvolgenseenvastprotocolhetvervolgenvanheksenvastteleggen.Ikbendaartoezeerbekwaam.

Paus(schrikt):Datvergtmaandeninspanningentijd.Bovendien,zodrahetgeschriftgereedis,moethetnogwordenbekendgemaaktenverspreid.

institor:Nu de boekdrukkunst is ontwikkeld kan mijn integere handleiding gemak-kelijkverspreidendusookuitgevoerdworden.UenikzullenonsrekenschapmoetengevenvoorGodopdedagvanhetlaatsteoordeel.Devuurdoodvoor

tuur.Zonderbeperkingen.Umoetuberoepenopuwgoddelijkrecht.UbentdevertegenwoordigervanGoddeVaderhieropaarde.JezusChristusheeftnietvoornietsgeledenaanhetkruis.Metbehulpvandebeulzullendetoveressenhunwandadenwelbekennen.Enookdenamennoemenvanandereheksen.Depauselijkeinquisiteurszullenallebevoegdhedenmoetenkrijgenenruimefinanciëlemiddelen.

Paus:HeksenzijndusvijandenvanGod.

institor:Ja, in vele verschillende gedaanten voeren ze allerlei kwaad uit en richtenschadeaan.

Paus:Maarwekunnenookproberendenamenvandiegenendieonderverdenkingstaanvanhekserijandersteachterhalen.Uwinquisiteurskunnendaarindanbemiddelen.

institor(ongeduldig):AllerheiligsteVader,de inquisiteursmoetenallemacht engezagkrijgen.Deinquisiteursmoetengeenmoeilijkhedenindeweggelegdwordenennietkun-nenwordentegengewerktdooroudewereldlijkerechten.Tegelijkmoetenwijdeinquisiteursbeschermentegenhetopstandigevolk.Zijhebbeneenlijfwachtnodig.

Paus:WekunnenproberendeinongenadegevallenvrouwentelateninziendatzijzichvervanGodhebbenverwijderd.Wellichtkunnenwezebekeren!Mochtenwehierinnietslagen,dankunnenwezeindebandoen!

institor(met zeer luide stem):Onverbiddelijkekorteafhandelingmoetmogelijkzijnenprotestmagnietwor-dengeuit.Zwartemagiemogenwenietdulden.Er iseensatanischwereld-complotaandegang.

Paus:We kunnen de aangeklaagden vragen zich vrijwillig te melden en een boeteopleggen.

institor:Vrouwendiezichzoslechtgedragenverdieneneenharderestraf!

Paus:Ishetgeenbijgeloof?Wekunnenzenaasteenboeteopleggenverplichtentebiddenenaalmoezenlatenbetalen.Desnoodskunnenwezeverplichteneenketterhoedeneengeelkruisophunkledingtedragen.

�6 �7

tussen scène 2 en 3

2005

Martina:DiePaus!Hijwaszelfeenschaamtelozeschurk.Hijhadeenheleriskinderenverwekt en slechts enkelen erkend. Die kinderen liet hij trouwen met pro-minentefigurenvandietijd.Hijheeftzelfseenszijnmijterentiarainpandgegevenomschuldentekunnenbetalen.Bovendien,watleesikhier?Aanheteindevanzijnlevenvoeddehijzichalleennogmaarmetmoedermelk.Wateenzwartjaar,�486.MalleusMaleficarum:Heksenhamerheethetboek.Interessantetitel.Eenhameromheksenmeetekunnenslaan!!Hetmeesthuiveringwekkendegeschriftvandemiddeleeuwen.Erstaatpreciesdevoorgeschrevengangvanzakenin.Wateenwaandenkbeeldenhaddendietweemannen.Waarkomendievandaan?

(Leest verder op de laptop.)

(Meesmuilend.)Jaja,weervaniemandanders.EenzekereNider.

(Leest weer verder op de laptop en scrolt.)Hierendaarisietsvangebruikenvolgenshetvolksgeloofintevinden,maardatzulkeintellectuelendaartochingelóven?Wateenfantasie!Wateenangstzalerzijnalsmiddeninhetdorpophooggezagdeherautkomt,dieeenoffi-ciëleaanklachtvanhekserijgaatvoorlezen.

dezevrouwenishetenigemiddeldatmisschieninstaatisspijtvoorttebren-gen.ZodatzijophetlaatstemomentvanhunleventochnoggewetenswroegingvoelenenzichverzoenenmetGod.Dankunnenzijtochnogindehemelwor-denopgenomenenopdedagdesoordeelszittenaandegoedezijdevanGoddeVader.TortuurmoetwordentoegepastomhentelateninziendatzijGodhebbenbeledigdendatzijdusmoetenbekennen!

Paus(twijfelt):Institor, ikkanmijniet voorstellendatGod zijn schepselen zowil laten lij-den.

institor:HierisooknietGod,maardeduivelaanhetwoord!ZijzijngeenschepselenGods.Hierisdedemonzelfaanbod.MetSatanzelfhebbenzijeenverbond.Deduivelmoetenwesaboteren!Uitroeien!Iedermiddelisgoedgenoegomdebekentenissenlostekrijgen,hetcomplotmetdeduiveltewrekenendezielvanzoveleverderflijkenproberentereddendoorzeschuldbewustzijntelatenvoelenenGodvergiffenistevragenvoorhunzonden.Iksmeeku:laatumijderichtlijnenschrijvenvoorzulkeprocessen!Uenik,endegeheleKerk,kunnenonsdanverantwoordentegenoverGod.

Paus(staat op en loopt naar Institor):Goed,Institor, jeverzoekwordt ingewilligd.Gaaanhetwerk,schrijf jeboekenlaatjebijdezeheiligetaakbegeleidendoorjemedebroeder.BroederJakobSprenger is goed in deze materie ingewijd. Hij schreef vorig jaar mijn bulSummisDesiderantesAffectibus.Ikzalhemdeopdrachtgevenjouteonder-steunen.Alduskunnenwehetkwaadverdelgen.

institor(kijkt stralend omhoog):DankuHeiligeVader. Ik zal inhetboekdeargumentenontzenuwen inhetongeloofinheksenenbeschrijvenwelkekwadedadenzeverrichten.Opgrondvandezekenniskandandejuridischeprocedurewordenvastgesteld.God,stamijenmijnbroederbijdezekwestiegrondigteonderzoekenenteondersteu-nenindezeheiligetaak!

�8 �9

tussen scène 3 en 4

2005

Martina:Zo gaat dat dus. Ben je een jonge vrouw. Je hebt wel een man, maar diedurft niets te zeggen. Uit zelfbehoud. Brechtje is extra verdacht omdat zenaasthaaranderebezighedenookoptreedtalsvroedvrouwenbovendienzelfgeenkinderenheeft.Zalwelietsmismeezijn.Dubbelverdrietdus.Jewordtgewoonopgepaktenineencelgegooid.Nou,datiseenellendigholindietijd.Watzalerdoorhaarhoofdgaan?Jehebtweinigkans.Datwistiedereen.Deomstanderszijnalverbijsterdenafgeschriktdooralleswatzehebbengezien.Wiezijnmeninggeeftwordtgestraft.Tegenspraakwordtnietgeduld.Jebentgewaarschuwd!BiddentotGodofeenheiligeomhulpishetenigedatnogrest.Armevrouw, zeweetwathaar tewachtenkanstaan.Haarmoederenzus-senzijnalalsheksveroordeeld.Haarvaderisdood,zeheeftdusgeenfamiliemeer.Methaareigenogenenorenheeftzehetongelooflijkeschouwspelvandebrandstapelalmeerderekerenheeftmoetenmeebeleven.Haaraanwezigheidwasverplicht.Daarwerdnauwoptoegezien.

scène 3

1489 – Aanklacht Brechtje

(Heraut voor de deur van Brechtjes huis. Leest de aanklacht met luide stem voor. Naast het huis van Brechtje is nog een huisje. Dat huisje is van buurvrouw Margje, die naar buiten komt en toeluistert.)

Te Keulen wordt bekendgemaakt dat de pauselijke inquisiteur een decreet heeft uitgevaardigd over Brechtje, dochter van Lambertuszoon, gevangen in het Hof van Keulen. Brechtje is voorgedragen en moet wor-den vervolgd op de beschuldiging van hekserij. Brechtje wordt in deze aanklacht vermeld onder haar eigen naam en niet onder nummer. Haar leeftijd is onduidelijk. Bekend is wie haar moeder en zusters waren. Haar vader is gestorven in 1459.Aangeklaagd wordt Brechtje die in de laatste jaren de wet aan haar laars zou hebben gelapt en wordt beschuldigd van hekserij in velerlei vormen. Zij is hiervan beschuldigd en aangeklaagd door vele van haar dorpsgenoten en zal hierover worden verhoord op donderdag 29 oktober 1489 volgens de Juliaanse kalender bij zonsopkomst.De volgende daden worden haar ten laste gelegd: Deelname aan het satanistisch complot wat betekent dat zij een duivelsteken heeft, zweert bij de duivel, zich afgeeft met de duivel, God verwerpt alsmede de Kerk en de Sacramenten zoals het misbruiken van de hostie. En ten slotte het toebrengen van kwaad aan kinderen, mensen, vee en gewas.Wie zich verstout de aanklacht en eventuele executie te verhinderen, wacht hetzelfde lot.

Keulen, woensdag 28 oktober 1489De pauselijke inquisiteurInstitor

(Na het voorlezen bevestigt de heraut de aanklacht met een mes/dolk op de deur van Brechtje. Hij neemt vervolgens Brechtje meteen gevangen en leidt haar weg.)

�0 ��

kwaadgedaan.Hoekanhetdandatzij tochzijnondervraagd?Zoookmijnarmemoederen lievezussen.Zekregendeergstedooddie je jemaarkuntvoorstellen.Ikhebzezienbranden,ikhoordezekrijsen.Destankwasonver-draaglijk.Totzedoodwaren.Hunaswasnieteensmeerterugtevindentus-sendetakken.Zekregengeengraf.Zezijnvooreeuwigverdoemd.Hoezoudenzeooitopdedagdesoordeelskunnenverrijzen?MaarMaria,uzultnutochwelingrijpen?Ikwilnietdood.

(Draait haar rug naar het beeld en plukt nerveus aan haar kleding. Ze heft haar armen omhoog.)Debrandstapel!Hoemoethetverdermetonsallemaal?Deellendeisnietteoverzien!Hijneemtwraakopallevrouwen.Hijisgek!

(Gaat weer op krukje zitten.)Hijgebruiktwoordendieiknognooithebgehoord.Wiebenik?Ikhebgeencenttemakken.Ondanksdatikmealtijdhebafgepeigerd.Ikhebaltijdalmijnschuldenbetaald.Ikhebaltijdgedoktenzomijneigenkloffiegered.Ikhieldmealtijdgedeistenhebhardgesappeldominleventeblijven.

(Richt zich weer tot het beeld.)Iksmeekumijtehelpenenmijnonschuldtebewijzen.Ikhebgeenbozedin-gengedaan.O,heiligeMaagd,uweettochdatikonschuldigben?O,redmijvandedood.

(Knielt voor het beeld. Je hoort schreeuwen.)Dezenachtvoorhetverhoor,hoemoetikdiedoorstaan?Ikwilnietdood!Aanmijnhandenkleeftgeenbloed.IkzweerhetopdeBijbel.Erzijnveelverhalenovermijrondgestrooid.Zezijngelogen!Alsiknietbekenword ik gemarteld en volgt er dezelfde dag onmiddellijk daarna een tweedeondervraging.Alsikdannognietbeken,zalikuiteindelijkachterstevorenindeheksenkarnaardebrandstapelwordengebracht.Zehebbenhetmeheelduidelijkverteld.Dehogepietenzullenmetdekarmeelopen.Demensenzul-lentoestromenenjuichen.Hetrapalje.Zezijnookbangschuldigtewordenverklaard.Zezijnnietbangvoormij,maarvoordiemoordenaar.

(Richt zich weer tot het beeld.)Ikbeloofudatikalleenmaardewaarheidzalspreken.Deduivelheb iknooitontmoet. Ikheballeengoedgedaan. Ikhebheelveelkinderenopdewereldgeholpen.Baby’s,dieeendagnahungeboortewerdengedooptindenaamvanuwZoon.Ikbenaltijdmeegegaannaardekerk.MijnGod,wathebikfoutgedaan?Ikbenmachteloos,erisniemanddienaarmijnwoordenluistert.Erisniemanddiemijverdedigenwil.Zedurvenniet!Zezijnallemaalbangvoordieman!Zezijnbangvoorhuneigenlot!Deangstheeftiedereennaardekeelgegrepen.Diehufterheeftmijnvonnisalgeveldvoordatikwordverhoord!Beestachtig!HeiligeMaria,ikbeloofudatikeenbedevaartzalmakenalsumijredt!MoederMaria!Ookikwilnaardehemel!Ennieteeuwigbrandenindatvreselijkehel-levuur!Ikkantochnietzomaarzeggendatikheksben?Ikbengeenheks.Alseriemandisdiedatweetbentuhetwel.

Scène4

1489 – Monoloog Brechtje

(In kleine cel met tralies, vochtig, koud en duister.Brechtje zit op een krukje, een Mariabeeld hoog in de hoek.)

MoederMaria,Diemanheeftkwaaiebuien.Hijzietzevliegen!Nou,alswehetovermonstershebben,danishíjerweleen.Hijhaatvrouwen.EnnogwelinnaamvanGod.Ikbengeenongelovige.Ikprobeergoedteleven.Ikkannietmeerdenken.Ikhebechtgeenschuld. Ikdeedniksverkeerds. Ikhebmenooitmethekserijafgegeven.Datwetenzeallemaalinhetdorp.Datzaldiemandantochóóknietgeloven?Steljevoor,wehebbenergenoegellendevangezien.Ikbentochnietgék.Zoietszouiknooitdoen.DiemanspeeltvoorGód.Laat-ievanmijafblijven!Zijnondervragingenzullenvreselijkzijn.Hijwilalleswetenoverseksmetdeduivel.Ikniet!Krijgnouwat!

(Brechtje knielt voor het beeld.)MoederMaria,ubenttochookvrouw?EnbovendienmoedervanJezus?Hoekuntuzo iets toelaten?Ikwasniet indeklauwenvandeduivel. Ikhebdeduivelnietgehoorzaamd. Ikzoudat immersmetmijndoodbetalen?Ook ikheb altijd de zegen en absolutie van meneer pastoor gekregen. Dan kan ertochniksmisgaan?Waaromgebeurtditmetdevrouwenuitonsdorp?Ikbenechtonschuldig.Ikgeloofinuwbijstand!Nazoveleanderen.Nubenikaandebeurt!Enwievolgtnamij?Waaromwordterzoveelkwaadgesproken?Enzoveel lelijks gezegd? Het is omkoperij! Die schurk wil zijn gram halen. Hijheeftalzoveelvrouwendebrandstapelopgestuurd!Hetisregelrechtemoord.Alleswatovermijwordtgezegdislaster!Vuileroddelpraat!Maria,ikzegu:deduivelzelfdwaalthierrond.Echt,Maria, luisternaarmij:hij isgeenmens,HIJ is deduivel! Ikweet zekerdatumij zult redden.Datkan gewoonnietanderszijn.

(De martelkamer zie je niet, maar is naast haar cel. Je hoort de vrouwen af en toe gillen en schreeuwen. Dat gaat alsmaar door. Brechtje staat op en houdt haar handen voor haar oren. Loopt onrustig weeklagend heen en weer. Zij lijdt fysiek. Het lijkt alsof ze pijn heeft.)Zegaanallemaalhetvuurin.

(Brechtje kermt.)Erzijnnualvierendertigvrouwenvanmijndorpopdebrandstapelverbrand.Wehebbennogmaareenpaarvrouwenoverinonsdorp.

(Loopt weer naar het beeld in de hoek van de cel.)Maria,ikbidu:verhoortumijngebed!Ikwilnietbranden.Ikwilnietdood!Ukuntmijhelpen!Ikgeloofinu.Ikvertrouwopu.Uredtmijbeslist.

(Geschreeuw; Brechtje krimpt in elkaar.)Morgenword ikverhoorddoordieploert.Hij isbelangrijkenervaren inhetveroordelenvangewonevrouwenals ik.Maardieanderenhebbenookgeen

�� ��

tussen scène 4 en 5

2005

Martina:Jaja,InstitordringteropaandatBrechtjebekent.Zewerktnietechttegen.Zeisbangenweetnietwattedoen.Uitdetekstenblijktdathetgeloofinhekse-rijwijdverspreidwasenookwerdaangehangen.Dezielsangstziterbijalledorpelingengoedin.Diestekenechtgeenhanduit.Díégeloveninhekserij.Blijkbaareenalgemeenerkendkwaadverschijnsel.Hebbenroddelpraatrond-gestrooidenzwijgenuitangstvoorhuneigenlijfsbehoud.Waarblijftdieventvand’rtrouwens?

(Gilt.)Ikbenzobang!

(Smeekt.)Oooh!MARIA!

(Maakt kruisteken.)

�4 �5

institor:Dedorpelingenhebbenjenaareerengewetennietvoornietsbeschuldigdvanzwartekunsten.EnookdeKerkweetdatjeschuldigbent.Jehebtrechtopeenverhoor.Jestaatnuterechtenjemagjeverdedigen.

Brechtje:Ik begrijp u niet. Ik ben een gewone meid. Ik heb geen zwarte kunstengeleerd.

institor:Debeschuldigingisdatjedood,ziekteenverderfhebtgezaaid.Endatjejenietgedraagtzoalseengoedevrouwbetaamt.

Brechtje(staat op):Datisnietzo!

institor:Vaak hebben ze tegen zieken gezegd dat ze naar jou toe moesten gaan. Dezwartedokterbenjegenoemd.Ookbijbevallingenhebjegeassisteerd.

Brechtje(loopt nerveus heen en weer):Ikhebaltijdgeprobeerdziekemensenbetertemaken.Mijnmoederheeftmijdatgeleerd.Ikkanbevallingenverlichtenenpasgeborenkotersgoedverzor-gen.

institor:DebabyvanMariekewerdzieknadatjijhetkindhadverzorgd!

Brechtje(steekt wanhopig armen omhoog):Daarkanikniksaandoen!

institor:NaastdezepraktijkenwordtookvertelddatjezeldenmetjemanMarkwardslaapt.Enzoaljethuisslaapt,slaapjeopstoelenofbanken.

Brechtje(verontwaardigd):Mijnmanhebiknooitietstekortgedaan,hijheefthieroverooknooitgeklaagd.WaaromisMarkwardniethier?

(Wijst dreigend naar het publiek/getuigen)Hebbenjúlliehembanggemaakt?

institor:Jegaatmaareenoftweekeerperkwartaalnaardekerk.

Brechtje:Ikkonnietelkeweeknaardekerk!Doormijnwerkhadikhettedruk.Ikhebiederedagopmijnweitjemijngeitengehoedendriemaalindeweekgeiten-kaasgemaaktenverkocht.Hetfruituitmijntuinhebikookverkochtopdemarkt.Maardoorroddelpraatenbozetongenverkocht ikweinig. Ikverging

Scène5

1489 – Eerste verhoor

(Brechtje wordt voorgeleid door de heraut.)

institor(zit achter grote tafel in kleding van een geestelijke/dominicaan):BenjijBrechtje,dedochtervanLambertuszoon?

Brechtje(zit op een krukje tegenover hem; een kleine stilte):Ja,ikbenBrechtje.

institor:Brechtje, jijhebtvan jeoudersdezenaamgekregenomdat jewerdgeborenophetdriekoningenfeestdatlichtbrengt.Maarlichthebjijnietgebracht,weldiepeduisternis.Jestaathiernuvoordekerkelijkerechtbankopgrondvandebeschuldigingvanhekserij.Volgensderechtbankenhetaanwezigevolkweetjijallesvanhekserijenhebjecontactmetbozewezens.Wezullenjeondervra-geninhetbijzijnvanjeaanklagers.Vooralhetleeddatjehebtveroorzaakt,daarvanzuljerekenschapmoetenafleggenvoorGod.

(‘Wij’ is hier het publiek, zij zijn de aanklagers en getuigen. Er hangt in de hoek een kruisbeeld. Een rozenkrans ligt op tafel alsmede een bijbel.)

Brechtje(staat op en schreeuwt):Ikbengeenheks!

institor(streng en autoritair):Deduivelvoertalleheksenindeafgrond.Ookjou.Toveresnoemenzejou.Toveresmetduivelsehulp.Wezullendeprocedurevol-genenjeondervragenvolgensderichtlijnenvandeHeksenhamer,hethand-boekvoorderechtersvoordezekwadedaden.Hetvolkisdaarbijgetuige.Jedwalingenendadenzijnbekendenzojenietbekentzullenwevolhardendzijn.Helsefolteringenkrijgenjewelaanhetpraten.Immers,jebentaangeklaagdvoorhekserij.HetgeloofinhekserijisniettoegestaandoordeKerk.VolgensdeHeksenhamerisdatstrafbaargedrag.Jebenteengevaarvoordegehelechris-telijkemensheid.Bewijzenhebbenwenietnodig.Erzijngenoegdorpelingendieoverjouhebbengesproken.Degetuigenissenzijnvoldoende.Jehebteenzeerslechtereputatie.Alsjenietbekent,danzalhetvuurmisschienjeberouwophetlaatstemomentopwekken.DegoedertierenGodzaljejouwdwalingenalsnogvergevenenvergiffenisschenken.

Brechtje:Pakmijnlevennietaf!Ikkengeenduivels.Ikhebgeenkwaadgedaan!Ikhebniemandbetoverd!Luistertualstublieftnaarmij.Ikbengeenheks!

�6 �7

vanjouwzwartekunstenendaarvoorstajenuterecht.Dekwadedadendiejetenlastewordengelegdzaliknuopsommen.Ikleesjedebeschuldigingenachtereenvolgensvoor.Hetgaatom:

�.Godloochenen,�.Godlasteren,�.eerbetuigenaandeduivel,4.zwerenindenaamvanduivel,5.dansenopdesabbat,6.seksueleomgangmetdeduivelhebben,7.baby’senmensendodendoorgif,8.veedoenomkomen,9.impotentieenonvruchtbaarheidveroorzaken.

Inhetdorpismenovertuigdvanjezwartekunsten.Wezullenhethoren.WezullenjenudevragenstellenvolgensdeMalleusMaleficarumenjezultdaaropmoetenantwoorden.Hebjenogietstezeggen?

Brechtje(mompelt dat ze hiervan niets begrijpt):Meneer,ikhebgeenenkelekans.Ikwordtochnietgeloofd.Uwiltmijvertellenwatikzegenwatniet!Ikdoehetniet!Ikbengeenheks!

institor:Ditiseeneerlijkverhoor,Webeginnennu.JehebtGodverloochend.Kenjededuivel?Hebjededuivelverkozenalsmeester?Hoeiszijnnaam?Ishijeenbok?Ofeenhond?

Brechtje (maakt een gebaar waaruit blijkt dat dit geen eerlijk verhoor is. Beweert dan stellig het volgende):Nee,ikhebGodnietverloochend.Ikkendeduivelniet.Ikhebdeduivelnooitontmoet.Ikweethelemaalniethoehijeruitziet.Ikweetniethoehijheet.Ikheb altijd alleen maar kruistekens met wijwater gemaakt. God beloont hetgoede.

(Maakt een kruisteken.)IkvertrouwopdeHeer.

institor:Jehebthetchristendomafgezworen.JehebtGodgelasterd.Datisduidelijk.Hetisbekenddatjemetwijdopenmondenuitgestokentongdecommunieontvangt en daarna meeneemt naar huis. Katharina, de vrouw van kosterJozef,heeftdatduidelijkgezien.Dehostienaardeduivelbrengenwasjemis-sieendaarnadeliefdemethembedrijven.Zojedatnietdeedzoujeafgeran-seldwordendoordeduivelzelf.Jehebtimmerseenpactmethem!

Brechtje(een korte stilte en spreekt daarna met nadruk):Dathebiknietgedaan.Ikhebdehostienietnaardeduivelgebracht.Ikzounietwetenwaarikhemmoetvinden.Ikgingmetdehostienaarhuis,omdatikalleenwildebiddentotGoddeVader.

bijnavanarmoede.Daaromhebikooknogbezemsgemaakt.Zokoniktochnogduitenverdienen.

(Brechtje is erg nerveus. Institor wacht tot ze weer wat rustiger wordt.)

institor:En de bezems die je zelf maakte heb je behekst door duivelse kunsten. JebuurvrouwJohannaoverleednahetkopenvaneenbezemvanjou.

Brechtje(voelt zich vernederd):Datheeftnietstemakenmetmijnbezem!Ja,inderdaad,ikzeihetual,ikhebbezems verkocht. Weet u waarom? Fruit bederft, bezems niet. Ik probeerdeextra geld te verdienen. Ik maakte de bezems van de takkenbossen, die opmijnerfbezaaidliggenenverkochtzevoorweinig.Ikwildegeengenadebroodeten.IkhebJohannanietbetoverd.Zoikdatwelgedaanzouhebben,zouikdatzeggen.Ikkenhaaralleenmaarvangezicht.

institor:Jebidtnietmeer!

Brechtje(wijst naar het kruisbeeld):JAWEL!Ikhebweliedereavondgebeden.EnGodhoorttochiedergebed?

institor:Wewetennietsvanjeavondgebed.Welvanjedanserijenvoorjebed.

Brechtje(totaal in de war):Ikhebnooitgedanst!Ikkannieteensdansen!

(Laat zien dat ze niet kan dansen.)

institor:BoerinJakoba zegtdat je opdemarktpoederophaar fruithebt gestrooid,waardoordatbedierf.Zezegtdatjekinderlijkjeshebtverbrandenmetdeasdieschadehebtaangericht.

Brechtje:Jakoba liegt! Ik heb kinderen alleen maar goed verzorgd! Dat weet Jakobamaaraltegoed.

(Wijst naar iemand in het publiek.)Ikkonzetotmijngroteverdrietzelfnietkrijgen!Probeerdemoedertezijnvoorkinderenvananderevrouwen!

(Richt zich tot het publiek.)Ikzeihetual:alleswatikweethebikvanmijnmoedergeleerd.Ikhebgeenpoeder.Enookgeenas!Zoietszouiknooitdoen!

institor(trekt Brechtjes dringende aandacht; Brechtje luistert):Brechtje,jehebtgenoeggepraatenonwaarheidgesproken.Wijzijnovertuigd

�8 �9

Wezullenjenadepijnigingvanmiddagnogeenkeerverhoren.Datverhoorzalkortzijn.Wehebbentijdgenoegaanjebesteed.Zojenogsteedsnietbekent,wordtjeovermorgenbijhetaanbrekenvandenieuwedagaandepaalgebon-denenverbrand.Wijkunnenjezieldannietmeerredden!Omwillevanjeeigenzielenheilenlot,geefantwoord.Hoekomjethuisvandesabbat?Hebjedaarookvriendengezien?Enbozegeesten?Dedenjullieofferandes?Jij!Heks!Jezultmoetenbekennen.InnaamvanGod.WijallenwetendatjeGodgelasterdhebt,eeneedhebtgezworenaandeverdoemdeprinsderduisternisenbeloftenindebekendewoordenhebtafgelegd.

Brechtje(kijkt naar het publiek):Dathebiknietgedaan!Endatwetenjullieallemaalwel!Ikkendeduivelniet!Moet ikdatnounoghonderdkeerzeggen? Ikzeiudatal!Wieheeftmij zobesjoemeld?Wiebakthethierzobruin?

institor:Katharinazegtookdatjehaarverteldhebtoverjebezoekaandesabbat.Gaje er te voet heen of wordt je gebracht? Gebruik je daarvoor toverzalf? Hoewordtdie zalfbereid?Vlieg jedoorde luchtofniet?Vertel enbeken!Welkeplechtighedenzijnerbij?Hoekomjeweerthuisvandesabbat?Hebjedaarookvriendengezien?Wiehebjedaarontmoet?Dedenjullieofferandes?

Brechtje (wijst naar het publiek en schudt nee. Richt zich dan weer tot Institor):Uleestaldievragenvoor.Zoveelvragenkaníknietverzinnen.Ikhebhetualhonderdkeergezegd:ikkendeduivelniet.

(Wanhopig.)Ikwordstapeldol.

institor(dreigend):Wegaanjeopdepijnbankleggen,danbekenjewel.

Brechtje(erg geschrokken en schreeuwt):Maarfolteringenkaniknietverdragen!Doodgaanisbeter,jazelfsveelbeterdanzo’nergepijntemoetenlijden.Maar,ikkannietbekennen,ikhebgeenschuld,ikhebgeenkwaadgedaan.Ikhebnietmetdeduivelgedanst!

institor:IkzeijealBrechtje.Hetisbetertebekennen.We zagen jedansen. Jedanst altijd.Hoewordt opde sabbat gedanst?Hoenoemenjullieelkaar?Jezultmoetenbekennen,anderswordjedoordeHeerniet gered.Zoals gezegd: in jouweigenbelang; indien jenietbekent, zullenwedescherprechtererbijhalenenjelatenfolteren.Wijwetendatjeeenheksbent,degetuigenkunnenditbevestigen.Jezultwelbekennenonderdepijnentijdensdetortuur.

Brechtje(schreeuwt en wijst naar het publiek):Zeliegen!Zezijngeengetuigegeweestvanwaarvanzemijbeschuldigen.Zestrooien lasterenkwaadsprekerij rond.Het isachterklapenzegooienmijn

institor:Katharinaheeftgeziendatjedehostieofferde.Zeishieralsgetuige.Weken-nenKatharina.Zeiseeneerbarevrouw.

Brechtje:Ikbenonschuldig.Godenalleheiligenwetendat.Zijzullenmijredden.

(Wijst naar het publiek):Katharinaliegt.Zeverzinthetomdatzemijkwaadwildoen.Zeheefteenhekelaanmij,omdatikopdemarktmijnfruit,datmooierisdanhethare,vooreengrijpstuiververkoop.Ikmoestwel.Wehaddenaltijdalheibel.Zekonhetnietuitstaandatikmetmijnbezemsgeldverdiende!

institor:Brechtjeweesnietzoopstandig,Katharinaliegtniet.

Brechtje(schreeuwt):Zeliegtwel!

institor:Duidelijk is ook dat je het sacrament van het huwelijk niet respecteert. Jehoertensnoert.WehebbengezienhoejejeverleidingskunsteninzetenkijktnaarHans,demanvanKlaske.Jegafhemkruidenendanstemethemomdaarnahetbedsamentedelen.

Brechtje(verbijsterd):IkhebnietgekekennaarHans.Dathebiknietgedaan.IkhebaltijdgewoonmetMarkwardgeslapen.IkbenZIJNgriet.

institor:Deaanwezigegetuigenzijnheteensoverjeoneerbarebegeerteenhebbenditzelfgezien.

Brechtje(wijst naar het publiek):Degetuigenhebbengemakkelijkpraten.Zelopengeenenkelrisico!Ikbegrijpzeniet,ikbenaltijdtegoedertrouwgeweest.Ikhebzemijnkaas,fruitenvisverkocht,opdatzekondeneten.Alsikdatniethadgedaan,warenzeverhon-gerdenhaddenzemoetenjatten.Ikhebnooitgesnaaidendatgebeurtinonsdorpheelvaak!

institor (stilte. Schudt het hoofd. Richt zich plechtig en indringend tot Brechtje en het publiek):Brechtje, jewiltnietbekennen.Daardoormaak je jezelf extra verdacht.Wijzijnervanovertuigddatjeeenpactmetdeduivelhebtgesloten.Wezullenjemartelen,danzuljewelbekennen.Denkeraan:debeulzalvuurontsteken.Metgloeiendetangenzuljeaanbeidearmenwordenvastgegrepen.Defolteringzaltweeurenduren.Jemoetbekennenenberouwtonen.JemoetvergiffenisvragenaanGod.Alsjeberouwtoont,zalGodjegenadegeven.Hetlouterendevuurkandanvervolgensdezondenuitwissen.

�0 ��

Alsjegeenpijnvoelt,danisdatduivelswerk.Alsjewelpijnvoelt,zuljewelbekennen!

Brechtje(in zichzelf. Gaat op de kruk zitten):Stamijbij,dekamerisvolduivels,zezullenmijvermoorden.

institor:Ikwaarschuwjenogmaals.Zojenietbekent,zullenwejepijnigen.

Brechtje:Uzultgeentekenopmijvinden.Nochopmijnachterste,nochergensanders.Ikbidomgenade.Ikbekenniet,ikhebgeenkwaadgedaan.Opaluwvragenkaniknietantwoorden.Ikweetdeantwoordenniet!

institor:Wezullendescherprechteropdrachtgevenstokslagentoetevoegen.Eenhek-senprocesiseenstrijdtussendeKerkenduivel.EndeKerkzalzegevierenengeenduivelsetussenkomsttoelatenwaardoordeKerkwordtgedwarsboomd.Hebjegeboeleerdmetdeduivel?

Brechtje(totaal aangeslagen):Neeee! Ikweetnietwatboelerenis.Waarhebtuhetover? ’t Isgekonkel! Ikkendeduivelniet!

institor(onrustig):We zullen de beul vragen je tijdens de tortuur bij het vuur te plaatsen enhetduivelsteken,hetstigmadiabolicumzoalsdatindeHeksenhamerwordtgenoemd,tedoorsteken.

Brechtje(schreeuwt):Nee!Watisdat?

institor:De scherprechter zal zijn heilige opdracht uitvoeren. En dat doen in naamvanGod.

Brechtje(loopt naar het kruisbeeld en smeekt):OhGod,mijnHeer,waaromspreektugeenwoord?Waaromspreekternie-mandeenwoord?MoedervanGod,HeiligeMaagdMaria,iksmeeku,bidvoormij,wiltumijnietverdedigen?Ikkanalleenmaardewaarheidspreken.Kuntumij redden?Moet ikditalles tenonrechteverdragen?Meneer, ikbeneenonschuldigevrouw,moetditnoglangerduren,moetikbezwijken?Ikhebnooitmetiemandmotgehad!

institor:Brechtje,jehebtnogeenlaatstekans!Beken!

Brechtje(in zichzelf):Ikbidomgenade.Ikbendoodop.Waarommoetikzolijden?

naam te grabbel. Ze trekkenmedoor de stront. Ze kotsen verhalenuit diezezelfhebbenverzonnen!Ikwordgevildalseenvis.Enzogaiknaardefili-stijnen!

institor:Stil,innaamvandeHeerendeKerk,dwarsboomdezezittingnietdoorsteedstezeggendatwijliegen.Jegetuigenzeggendatjijbijhelenhoogwaterhebtgezworen feest tevierenmetdeduivel tijdensdesabbat.JIJ liegt.Datweetiedereenhier,jijook.

Brechtje:U kunt nu wel in het bijzijn van iedereen en met steeds luidere stem dezedingenzeggen,maarikbekenniet,ikhebnietsverkeerdsgedaan.Ikbengeenheks.Hoortumewel?Ikwordonschuldigvoor ’tgajesgegooid!Maria,helpmij!

institor:WewetenookdatjeGodverzaaktdoorhetsacramentvanhetdoopseltever-achten.

Brechtje(kijkt richting hemel):Dathebiknietgedaan!Ikhebaltijdgeholpenbijhetbarenvanbaby’senmijnbestgedaandebevallingenzogoedmogelijktelatenverlopen.Ookdepasge-borenkinderenhebikgoedverzorgd.Ikhebzealtijdnaardekerkgebrachtomtelatendopen.

(Rent naar het kruisbeeld en zweert erop.)Godismijngetuige.

institor:Spreekgeenonwaarheid.Wevervolgenonzeondervraging.Jehebtnogkansomzonderdepijnbanktebekennen.Metwelkemiddelenbrengjehet jongeleven,hetveeendeveldvruchtenschadetoe?Enwelkebeloftewerdjeinruilvoordiedienstengedaan?Heeftdeduivel jebeloofddat jegeengebrekzoulijden?Krijgjedaarvoorgeld,goedofeer?

Brechtje(met krachtige stem):Ikhebualgezegddatikdeduivelnooithebontmoetendatikaltijdmijnbesthebgedaanvooralleswat indenatuurleeft.Allesdat leeftengroeithebikgoedverzorgd.Waaromspreekterniemandeengoedwoordvoormij?Iedereenweetdatikonschuldigben!

institor(vermoeid):Jeontkentnogsteeds.Wezullenjeontkleden,scheren,onderzoekenophetduivelstekenopjevrouwelijkedelenenvervolgensopdepijnbankbinden.Pasop,ikhebgezegddatwejezullenfolteren.Endietortuurzalnietmiszijn.Jeneusenorenzullenwordenvolgestoptmetlinnendatdoordrenktisvanolie.Descherprechterzalhetvuuraanstekenmeteengezwaveldekaars.Jeschoe-nenenzolenzullenwordeningesmeerdmetvet.Daarnazuljeonsantwoordenoponzevragen.

�� ��

hebbengehoord,naardepijnbankwordengebrachtomhaareenlaatstekansgeven.Indehoopdatdefolteringeenbekentenisoplevert.

(Richt zich weer tot Brechtje.)EnBrechtje,mochtjenadetortuurnogsteedsontkennen,danwordtjever-oordeeldtotdebrandstapelenhopenwijdatjetijdensdevuurdoodberouwzultkrijgen,opdatGodjezieltochnogreddenkan.

(Tot de heraut.)Heraut,voerhaarterugnaarhaarcelenmaakhaarklaarvoordeduiveluit-drijving.Enzetookdemartelwerktuigenklaar.Opdatuiteindelijkgerechtig-heidgeschiedt.InnaamvanGodendeKerk.

(Brechtje wordt weggevoerd door de heraut.)

(Geagiteerd naar het publiek.)Kwadetongen!

(Gaat weer zitten op de kruk.)

institor:Brechtje, ikzeihetjeal.Wehebbenvoldoendegetuigenissentegenjeverza-meld.Jemoetbekennen.Webrengenjenaardepijnbank.Alsjenietbezwijkttijdensdepijnbank,beschouwenwijditalsbijstandvandeduivelenbenjeduseenheks.Deduivelheeft jebetaald ingeldenvoorspoed.Daarvoorzuljemoetenboeten.JehebtjeovergegevenaandevijandvanGod,demeestervandehel.

Brechtje(tot het publiek):Oh...Hebtudangeenmedelijdenmetmij?Watwiltudatikzeg,waarofniet?Ondertussenhoopikdatalleheiligenvoormijbidden.

(Vouwt haar handen samen.)MoederMaria,stamijbij.Uweetalles.

institor:Brechtje,jebeledigtdeHeiligeMaagd.Bekendatjealleheiligenhebtafgezwo-ren.Jehebtgeheuldmetdebozevijand.

Brechtje:Nee,dathebiknietgedaan.

institor:Jekwamnietmeerindekerk!Zojenietbekent,zaldebeulbrandendekolenonderjevoetenenokselsleggenenjebijhetvuurplaatsen.Jezultmoetenlijden.Datisjeenigereddingnog.Jemoetbekennen.

Brechtje (kordaat maar ook geschrokken. Loopt naar de tafel van Institor):Ookalzaldebeuldepijnigingenopvoeren,ikgeefniettoe.OhHeer,waaraanhebikditverdiend?Ochwateenpijnzalikmoetenlijdenopdepijnbank.Ikhoopdatiksterfnogvoordatdezeondervragingvoorbijis.Uvraagtmijovermijnbezoekaandeduivel?Deduivelisnietmijnlief!Ikspuugophem!

(Spuugt.)Ikhebgeenofferandesgedaanenooknietopanderewijzeboosaardigewezensaanbedenheb.IkbehoorGodtoe.Watmoetikzeggennuiedereenmijeenooraannaait?OnzeHeerzaluwelvinden!OhGod,stamijbij,ikbezwijk.

(Valt op de grond.)

institor(staat op achter de tafel):Dezehekswilnietbekennen.Zeishierinvolhardend.Wezullenallereerstnuproberendeduivelbijhaaruittedrijven.Alszijmeewerkt,moetditslagen.Enzalzijbekennen.Werktditnietdanmoetzij,naalleswatwevandegetuigen

�4 �5

scène 5

1489 – Tweede verhoor

(Brechtje wordt voorgeleid door de heraut. Gebroken.)

institor:Brechtje(iets onzekerder),Daarbenjeweer.Wehebbenallesgeprobeerdomjetotzinnentebrengen.Wehebbenhetbestemetjevoor.Voordatwejegingenfolterenhebbenweooknoggeprobeerddeduivelbijjeuittedrijven.Depastoorvanjeeigenkerk,gewijdaandeheiligeMaagdMaria,heeftdecompleteriteuitgevoerd,jeindringendgevraagdmeetewerken,maarhelaas.Jeblijftontkennen.Wemoestendusvolharden in onsbesluit jenaardepijnbank tebrengen. Jehebt zelf, doorvoortdurend niet te bekennen, je gang naar de martelingen veroorzaakt. Jebentnietbezweken,duskreegjebijstandvandeduivel.

(Geïrriteerd.)Bovendienhebbenwe,voordatwemetdefolteringenbegonnen,geconstateerddat je eenduivelstekenhebt.Opdedaarvoor geëigendeplaats.Het verhoormoet dus worden voortgezet en je moet nauwkeuriger worden ondervraagd.HethofheeftsterkdeindrukdatjeantwoordennietjuistzijnendatjeGodlastert.Tevensmoetjewetendatdedorpelingennogmaalshebbenlatenwetenjoualshekstebeschouwenendatzijachterhetoordeelvande inquisiteurzullengaanstaan.

(Richt zich duidelijk tot Brechtje.)Brechtje,nogmaals,jeweetwaarvoorjehierstaat.Vertelons,hoelangbenjeindedienstvandeduivel?Metwiehebjegedanst?Wiehebjedaargezien?

Brechtje(totaal verslagen en uitgeput):JezusenMaria,geloofinmij.Ach,armeik.Erisniksmismetmijnbef.Denktunouechtmeneerdatikheksben?Ikbennietbezoedeld,ikbengeenheks,

(richt zich tot het publiek)maar jullie zijn wel slachters. Beulsknechten die geen genade kennen. Hoekunnenjullieiemandzolatenpijnigen?NietjulliemaarGODzalwelbeslissentussenwaarheidenleugen.Godkentdewaarheid.Ikbekenniet.Ikhebgeenkwaadgedaan.Dedorpelingenliegen.LeugensverteltJanRapenzijnmaat.Uitangst.

(Richt zich tot Institor en daarna weer tot het publiek.)Vooru!Zevolgenniethuneigenhart.Zedurvenniet.Doodenverderfzaaiturond!IkbenGodenMariaaltijdtoegewijd.OMaria,laatmijnietindesteek.Godswoedezaloverjulliekomen.

institor:Brechtje,blijfjevolhardeninwatjevanochtendhebtgezegd?Blijfjevolhardendatjegeloofnietisaangetast?Datergeentwistentwijfelisinjehart?Terwijlvriendenvijandroependatjejeafgegevenhebtmethetkwaad?

tussen de Verhoren Van scène 5

2005

Martina(boos! Tegen het publiek):Deduiveluitdrijven.Zenoemendateenkansgeven.Nouja.Watdiemannentochinhunhoofdhalen?Brechtjewasmachteloostegenoverhen.

(Lezend op de laptop, beschuldigend.)He,watleesikhier?Inonzetijdgebeurtdatnogsteeds.IneenkrantvantweewekengeledenistelezendatexorcismewerdtoegepastopeenvrouwinItalië.Ach, vorig jaarooknog eenkeer inSpanje.Dekerkhaddaarvooruitdruk-kelijktoestemminggegevenaandeplaatselijkeordinaris.Bovendien,onlangsisopdepauselijkeacademienogeenvervolgcursus induiveluitdrijvinguit-geschreven. Op deze cursus, ‘Regina Apostolorum’, is door ��7 geestelijkeningeschreven.Decursistenmoetenbijhuninschrijvingeenspeciaalcertificaatvanintegergedragafgeven.

Ach,dieBrechtje.Zeblijftvertrouwenineengoedeafloop!Maar, zo’n pijnbank! Gruwelijk. Wat zul je je eigen dood wensen op zo’nmoment. Zou een verlossing zijn. Hoe konden mensen dat andere mensenaandoen?Wateenvreselijkeeeuwen!Niks‘goedeoudetijd’.Nostalgienaardemiddeleeuwen?Nou,IKnietiniedergeval!

(Maakt gebaar van ik ben niet gek.)

�6 �7

tussen scène 5 en 6

2005

Martina(woedend):Er is geen duidelijke lijn in de processen en de veroordelingen te vinden.Duidelijk isdatverweernietmogelijk is.Erzijngeenorendiewillenhoren.Opvallend is de seksuele teneur van de vragen en veronderstellingen. HetvoortbestaanvandeKerk isafhankelijkvanhetvoortbestaanvanhetmen-senrasenmoetdustochalsbelangrijkwordenbeschouwd. IseenopdrachtvanJezuszelfnotabene.Zijnopdracht‘Gaatenvermenigvuldigu’kennenweallemaal.Naafloop vande zitting,wordt, alweer inhet openbaar, je vonnisvoorgelezen.Iedereenzalhetweten.Eniedereenzwijgt...Niemandwilvanietsweten.Deherenclericihebbeneenheiligeroeping,den-kenze.Datishunvasteovertuiging.Enmorgenhorenzeweermetdrogeogendebiechtaaninhunbiechtstoel.Jaja(meesmuilend).

Brechtje:Ikbenslachtoffervanbozetongen.

(Richt zich tot het publiek.)Ikbenonschuldig.Enalsjulliemijdoodwilthebben,gaanjulliejegangdanmaar.Godzalmijnietverlatenenmijnarmezielredden.

(Maakt kruisteken.)

institor:Brechtje,degetuigenissenzijngrootingetal.Indienjeblijftvolharden,moetenwe je desondanks beschuldigen van hekserij en veroordelen tot de brand-stapel.Destrafvoordekwadedaadvanhekserij.Dat is jebekend.Jebentonverdraagzaamhalsstarrig.Jekoppigheidisdoordetortuurnietafgenomen.Jeblijftvolhouden.Jebenteenlichtzinnigedwaas.Jemoetgoedbeseffenwathiergebeurt.Jezielisvervloekt.Alsjenietbekentwordtjeovermorgenbijhetaanbrekenvandedagterechtgesteld.Erisdangeenuitwegmeervoorje.Jehebtallekansengehad.Jebentjegewisvanjeeigensituatie.Spreek,wiljenogeenlaatstekans?Wiljebekennendatjeheksbent?

Brechtje(rustig):Meneer,ikbengeenheks.

institor:Brechtje,danveroordeelikjounuinaanwezigheidvanallentotdevuurdoodopdebrandstapel.Mochtjenogberouwkrijgen,danhoopikdatGodjenoggenadigzalzijn.

(Tegen heraut):Neem haar mee naar haar cel. Maak het vonnis morgen bekend en bereidtevensdeuitvoeringvanhetvonnisopzaterdag��oktobervoor.DitisdedagvanChristusKoning.

Brechtje:Helpmijtoch.Armeik!Armekat.MijnKAT!Watgebeurtermetmijnkat?WIEzorgtervoormijnkat?

Achtergrondinformatie

Innocentius VIII werd in �4�� als Jean-Baptiste Cibo geboren in Genua enwaspausvan�484tot�49�.InzijnopdrachtschrevenHeinrichKrämer(ca.�4�0-�505)enJakobSprenger(ca.�4�5-�495)dein�486verschenenMalleusMaleficarum.HetisoverigensnietzekerofSprengerdaadwerkelijkeenaandeelhierinheeftgehad.MogelijkwerdhijalsmedeauteurgenoemdomdathijeengroterebekendheidgenootdanKrämer.Deuitvindingvandeboekdrukkunstin�455doorGutenbergmaakteeen'wijde'verspreidingvanhetwerkmogelijk.

De Latijnse naam van Krämer (ook wel Kramer) was Institor, (mars)kramer.InplaatsvanInstitorwordtalsnaamookvaakInstitorisgenoemd,detweedenaamval van Institor en die als zodanig in het Latijn als auteursnaam ver-schijnt:'InstitorisMalleusMaleficium',deHeksenhamervanInstitor.VeelbronmateriaalvoordeMMwerddoorKramerontleendaan'Formicarius',eeninca.�4�6doordedominicaanJohannesNider(ca.��80-�4�8)geschre-ven boek, waarin hij ideeën over de kerkelijke leer toentertijd belichtte metondermeeraandachtvoorhekserij.

DenaamBrechtjekaninverbandgebrachtwordenmetdelegendevanFrauPercht,ookwelPerscht,BerchtaenBertagenaamdenafgeleidvanPerchat,de‘Schijnende’.FrauPerchtiseengodinvandeonderwereld,dietussenKerstmisenDriekoningenophaarwagendoordenachttrektendaarbijgelijkeenjanus-kop tweegestaltes toont:datvandedood,dekoudewinterendenacht,endatvanhetleven,denaderendezomerendedag.Slechterikenjaagtzijalseenkwadeheksschrikaan,vrouwenenkinderenbeschermtzijalseengoedefee.

Literatuur

DriesVanysackerHekserijinBrugge�988

FernandvanHemelryckHeksenprocessenindeNederlanden�98�

KurtBaschwitzHeksenenheksenprocessenVertaling�98�

48