infofiche : anhydrietgietvloer

Deze tekst is nog in opmaak.

Scheikundige benaming : calciumsulfaatgebonden gietvloer.

Historiek.

De Egyptenaren gebruikten reeds natuurlijk anhydriet bij de bouw van de piramides. Het gebruik van anhydriet als bindmiddel voor gietvloeren is vanaf de jaren 1950 toegepast in Nederland, vooral onder druk van de vakbonden en de Stichting Arbouw. Gietvloeren verlichten de lichamelijke arbeid, waardoor de rug en de knieën worden gespaard t.o.v. van de klassieke zand/cement dekvloer (in Nederland veelal gespaande dekvloer genoemd).

Anhydriet is een bindmiddel op basis van calciumsulfaat (gips). Scheikundige benaming : calciumsulfaathydraat : CaSO4.

DE VLOERMETSER EBVBA

vloerder jpvloerder tegels & natuursteen

jean-pierre vannesteGrens straat 1, 2580 PUTTE GRASHEIDE

015-51.85.33 de.vloermetser@telenet.be vloerderjp@telenet.be

RPR Mechelen 91.378 BTW BE 0.444.306.421Geregistreerd aannemer 02/10/10 en 17

Lid WTCB, Confederatie Bouw, Fecamo, BITA, Unizo, Bouwunie, VIBE

Attesten (3x) Schlüter Systeem VerwerkerAttest Innotec Waterproof Systeem

Attest Omnimat SC

Het wordt op 3 manieren verkregen.

1. Natuurlijk anhydriet wordt in open dagbouw gewonnen uit geologisch opgespoorde lagen anhydrietgesteente. Na het breken en vermalen van het gesteente, wordt een bindtijdversneller toegevoegd (starterzout).

2. Synthetisch anhydriet heeft gebroken en gemalen vloeispaat als basis, dat bij een temperatuur van ca 300° C wordt overgoten met zwavelzuur. Het gaat daarbij in de eerste plaats om de productie van fluorwaterstof. Daarnaast komt ook calciumsulfaat vrij. Na neutralisatie, droging en verdere vermaling wordt deze reststof vermengd met een bindtijdversneller en is geschikt om als anhydrietbindmiddel te worden gebruikt.

3. RO-anhydriet ( RO staat voor ro-gips : rookgasontzwavelingsgips ) Ontstaat bij de opwerking van rookgasontzwavelingsgips. Dit product komt vrij bij de ontzwaveling van rookgassen in kolengestookte energiecentrales met behulp van kalkmelk. Het gips wordt via een opwerkingsproces, onder toevoeging van warmte omgezet in calciumsulfaat. Na vermenging van ro-anhydriet met een starterzout ontstaat een bindmiddel.

Synthetisch anhydriet en ro-gips (een alternatief voor het vervaardigen van synthetisch anhydriet) zijn beiden een voorbeeld van zinvol gebruik van industriële reststoffen.

Het bindmiddel anhydriet is samengesteld uit (Duitse norm DIN 4208) : - minimum 85% watervrij calciumsulfaat (CaSO4), - maximum 3% scheikundig gebonden water, - maximum 12% andere bestanddelen. Anhydriet heeft een pH-waarde van minstens 6. Sinds 2006 moet die waarde hoger zijn dan 7. Dit bindmiddel wordt aangeduid met de letters AB ( Anhydrite Binder ) en een getal dat de sterkteklasse aanduidt : AB20 = sterkte 20N/mm². Tabel 3 in TV 189.

De samenstelling van de anhydrietgietvloer (zand, anhydriet, water) bepaalt de sterkte van de dekvloer. Naargelang de samenstelling wordt anhydriet in sterkteklassen onderverdeeld van GD12 tot GD40.De vereiste sterkteklasse bij zwevende gietvloeren is tenminste GD20.Tabel 5 in SBR 292.

Het grote voordeel van een anhydrietgietvloer :

- zo goed als ongevoelig voor schotelen, - geen of te verwaarlozen krimp tijdens de verharding en uitdroging. Daardoor : - kan de dekvloer dunner gegoten worden : snellere opwarming op vloerverwarming, - zijn er geen wapenings- of krimpnetten nodig.

De anhydrietgietvloer heeft een grote druksterkte door de hoge dichtheid van het materiaal : de soortelijke massa bedraagt ongeveer 2100 kg / m³. Tijdens en na het spuiten wordt de zelfnivellerende laag verdicht met een drijfrei (lange aftrekker), waardoor een hoge en constante sterkte wordt bekomen. Een gietvloer vertoont doorgaans betere en meer homogene mechanische eigenschappen dan de klassieke zand / cement dekvloeren.

Anhydriet is gevoelig voor vocht.

Het bindmiddel van anhydriet is calciumsulfaat. Dat gips is niet bestand tegen langdurige vochtbelasting, maar hoogstens tegen incidentele, beperkte vochtbelasting. Vloeren op anhydriet zijn niet geschikt om te reinigen met een hogedrukreiniger. Reinigingsmethodes die gebruik maken van waterige middelen zijn meestal uitgesloten. Anhydriet is niet geschikt voor ruimten met permanente vochtbelasting of hoge waterdampproductie. De vochtbelasting op een vloer kan hoog zijn bij de inkomzone van een woning, vooral bij openbare gebouwen. Een accidentele overstroming zal de anhydrietgietvloer onherstelbaar aantasten. Vochttransport vanuit de ondergrond of vanwaar dan ook is helemaal niet toegelaten.

Nederland stelt dat anhydriet ongeschikt is voor sanitaire ruimtes en waslokaal.

Anhydriet is gevoelig voor hitte.

De anhydrietgietvloer kan niet tegen aanhoudende hoge temperaturen ( > 50°C) omdat het gips kan ontbinden. Bij vloerverwarming mag het water deze temperatuur ook niet halen.

Leidingen.

Anhydriet heeft een zeer lage viscositeit en ondervindt daardoor weinig weerstand tijdens het uitvloeien, zodat alle leidingen volledig door de gietvloer worden omhuld. Om die reden dienen de leidingen goed stevig op de ondergrond vastgemaakt te worden, zodat ze niet kunnen opdrijven tijdens het spuiten van de gietvloer.

Verticale leidingdoorvoeren.

Het ideaal is deze leidingen in een leidinghuls te steken die 1 tot 2cm boven de tegelvloer uitsteekt. Deze huls en alle andere leidingen afdichten met een vochtwerende kit tegen lekkages tijdens het gieten van het anhydriet.

Vloeropeningen.

Alle vloeropeningen worden voorzien van een omkasting : bezoekputten, kelder- en trapgaten, ruimtes voor ingebouwde vloermatkaders, eventueel ook voor vloerstopcontacten. Zo ook wordt een schot geplaatst tussen ruimtes met een verschillend niveau. Bij die omkastingen en schotten wordt de waterdichte PE-folie omhoog gebracht en wordt er een randstrook geplaatst.

Na het verwijderen van omkastingen en schotten blijven zowel de PE-folie als de randstroken op hun plaats en worden de openingen, waar nodig, bijgewerkt met een samenstelling die het anhydriet niet kan aantasten.

Randstroken.

- 5mm in lokalen met een diagonaal tot 15 m, - 9mm bij grotere oppervlakten en bij vloerverwarming.

Zetvoegen.

De verhardingskrimp van anhydriet is veel kleiner dan bij cementgebonden dekvloeren. De vloervelden mogen daarom ook ruimer genomen worden.

Termisch uitzettingscoëfficiënt verhardingskrimp Cementgebonden dekvloer 12 0.5 – 1 Anhydrietdekvloer 10 0.0 – 0.02

Dikte van de gietvloer.

WTCB in TV 193 : - hechtende dekvloeren : tussen 5 en 50mm, - niet hechtende dekvloeren : méér dan 25mm.

Zwevende dekvloer : - tussen 35 en 45mm dikte, - minstens 45mm dikte voor keramische tegels en natuursteen. Tabel 12 in SBR 292.

De adviezen van de aannemers omtrent de dikte is niet unaniem.

Vloerverwarming :

- Nederland : 65mm dikte vanaf de isolatie, wanneer de leidingen op de isolatie liggen, - België : 75mm dikte vanaf de isolatie, wanneer de leidingen op de isolatie liggen, - 45mm dikte boven de leidingen, wanneer de leidingen in de isolatie liggen,- randstroken : 9mm. Schematische voorstelling : blz 24 in SBR 292. Tabel 9 in TV 189.

Wachttijd opstart vloerverwarming.- minstens 15 dagen ( = sneller dan bij cementgebonden dekvloeren), - de chronologische volgorde opwarmen en afkoelen is dezelfde als bij cementgebonden dekvloeren. Afbeelding 33 in TV 193.

Droogtijden.

Na het gieten begint de chemische verharding : dat kristallisatieproces, ook hydratatieproces genoemd, duurt van 24 uur tot 3 dagen.

In die beginfase is het van groot belang een snelle vochtonttrekking te voorkomen : - temperatuur van de ondergrond en de omgeving : tussen 5° en 30° C, - grote luchtverplaatsingen over het vloeroppervlak vermijden : wind, tocht, - geen directe stralingswarmte : zoninstraling, radiatoren, luchtbehandeling en dergelijke, - de toegang tot de woning eventueel (en liefst) verbieden.

De verdere verharding gebeurt door droging. Vanaf de vierde dag de ruimtes degelijk verluchten en vooral een herbevochtiging, zelfs plaatselijk, van de gietvloer vermijden. Anhydriet moet zeer goed gedroogd worden, anders bereikt de gietvloer de mechanische karakteristieken niet en kan er beschadiging optreden. Bij een goede ventilatie (droge landwind) duurt de droging één week per cm gietvloerdikte tot 40mm; een dikkere gietvloer vraagt een relatief langere droogtijd : 2 weken per cm boven de 4cm.

De ideale temperatuur bij de droging bedraagt 15° C - tussen 5° en 15° C gaat de verharding ietsje trager, vooral bij cementgebonden dekvloeren en in mindere mate bij een anhydriet gietvloer. De temperatuur opdrijven heeft bij anhydriet dus minder effect bij het natuurlijk drogen. Bij vochtige weersomstandigheden zal de droging vertraagd worden en blijft de gietvloer veel langer vochtig : die langdurige vochtigheid en te langzame uitdroging is schadelijk en moet in elk geval vermeden worden.

Naast de natuurlijke droging kan de gietvloer ook kunstmatig worden gedroogd met een bouwdroger, eventueel in combinatie met verwarming en ventilatoren. De vloerverwarming mag nog niet opgestart worden in de droogfase. Bij hoge luchtvochtigheid is de bouwdroger de beste oplossing voor een snelle en goede droging.

Na de droging blijft de gietvloer nog altijd zeer gevoelig voor vocht en moet elke herhaaldelijke of langdurige bevochtiging vermeden worden. Zo niet, zal de gietvloer zijn mechanische karakteristieken niet kunnen halen.

Tijdens de uitharding wordt op de synthetische anhydrietgietvloer een calciumcarbonaathuid gevormd. Die wordt verwijderd door schuren en / of borstelen door de gietvloerlegger. Deze huid moet ook in alle hoekjes en kantjes verwijderd worden, waar de machine niet bij kan. Des te sneller het schuren kan gebeuren (kan reeds 1 week na de plaatsing; informatie opvragen bij de aannemer), des te gemakkelijker deze huid kan verwijderd worden : dat gebeurt best zo snel mogelijk, omdat de huid het droogproces vertraagt. Na het schuren de gietvloer goed stofzuigen. Deze huid dient helemaal verwijderd te zijn, anders kleeft de vloerbekleding alleen aan deze huid en niet aan de ondergrond en komen de tegels gemakkelijk los van het anhydriet. In dat geval verschijnen er eerst barstjes in de voegen, daarna laat de tegel los, klinkt hol en welft op. Soms kunnen de losliggende tegels met zuignappen worden opgelicht of met een platte beitel van de gietvloer worden afgehaald. In de meeste gevallen zal de lijmlaag nog goed kleven aan de tegel, maar tussen de lijmlaag en het anhydriet is een wit poeder te vinden : dat is het restant van de calciumcarbonaathuid, die onvoldoende werd weggeschuurd. Alternatieve namen voor de calciumcarbonaathuid : sinterhuid, melkhuid, bindmiddelhuid.

Na 1 week mag de gietvloer belast worden; niet met abnormale gewichten en / of zeer plaatselijk. Na 2 weken kan die in gebruik genomen worden. Die termijnen gelden voor een gemiddelde binnentemperatuur van 15°C; bij lagere temperaturen is de wachttijd ook langer. Na 2 weken (minimum) kan de gietvloer geschuurd worden. Dat is noodzakelijk omdat er zich een laagje calciumcarbonaat zal vormen op de gietvloer; wordt meestal ‘sinterhuid’, ‘melkhuid’ of ‘bindmiddelhuid’ genoemd. Dat laagje ontstaat door ‘bleeding’ en verhindert dat de tegellijm goed aan de gietvloer kleeft. De oorzaak heeft met meerdere factoren te maken, o.a. de hoeveelheid water in de gietvloer, de samenstelling ervan, de omstandigheden van het drogen … Zie verder ‘Controle van de toplaag’.

Aannemer Gebroeders Maes :

“ Wel / niet schuren.

Er zijn verschillende fabrikanten/leveranciers van anhydrietsoorten. De anhydrietsoort die we in onze firma gebruiken is synthetisch bepaald zodanig dat de geplaatste dekvloer na uitharding niet dient geschuurd te worden. Er bestaat enige verwarring over de uitdroging bij wel of niet schuren van de anhydrietchape. Ter verduidelijking : een anhydrietchape met sinterhuid dient binnen de 5 dagen na plaatsing geschuurd te worden. Het oppervlak van deze dekvloer is poriëndicht, men kan dit het beste herkennen aan het blinkende oppervlak. Door het schuren worden deze poriën open en zal de uitdroging optimaal starten van zodra de anhydrietchape geschuurd is. Een anhydrietchape zonder sinterhuid zoals onze firma gebruikt is reeds poriënopen en dus zal de uitdroging optimaal starten van zodra de anhydrietchape geplaatst is. Gaat men deze anhydrietchape toch opschuren dan gaat men deze opnieuw poriëndicht maken met een tragere droging tot gevolg. Een groot voordeel van een anhydrietchape die niet dient geschuurd te worden is dat men zo geen extra stof op de werf teweegbrengt. “

Aannemer Applis uit Westerlo.

“De anhydriet die wij plaatsen is van de 4 de generatie en heeft geen sinterhuid waardoor er niet dient geschuurd te worden.”

Plaatsing van de vloerbedekking.

Toegelaten vochtgehalte : - 0.5% bij sterk dampremmende vloerbedekking (µd > 50 m), zoals bv tegel en natuursteen, linoleum, kurkparket, rubber; - 1.0% bij weinig dampremmende vloerbedekking (µd < 10 m), zoals bv tapijt. Advies van het WTCB : - 1.0% bij niet-dampdichte vloerbedekking, - 0.6% bij dampdichte vloerbedekking. Tabel 12 in TV 189. Sommige fabrikanten van tegellijmen laten een restvochtigheid van 1.0% toe. Tabel 35 in TV 237.“Poederlijm speciaal voor plaatsing van tegels op anhydriet gietvloeren”, Bruno ROTEN (Omnicol) in Bouwnieuws, 25 augustus 2010, blz. 34.

Advies van het WTCB bij vloerverwarming : 0.3%, ongeacht het vloerbedekkingstype. Infofiche nr. 59. Het vochtgehalte wordt bij voorkeur gemeten met de carbuurtest. Meting met elektrische weerstand geeft minder zekerheid.

Advies van SBR : - 0.5% voor het plaatsen van tegels Tabel 33 in “Handboek keramische tegelvloeren” , volgens URL 35-101.

Advies van Fachverband Fliesen und Naturstein, Duitsland : - 0.5 CM-% zonder vloerverwarming, - 0.3 CM-% met vloerverwarming. Voorproef : 50x50cm afdekken met pe folie, waarvan de randen dichtgekleefd zijn - na 24 uur mogen geen sporen van vocht meer te zien zijn. Die voorproef vervangt de carbuurtest niet.

Tijdschrift Aannemer : ten hoogste 1.0%.

Er dient ook rekening gehouden te worden met vocht aanwezig in nog niet uitgedroogde uitvullingslagen of andere onderlagen, dat naar de dekvloer kan migreren. Restvocht mag niet in de dekvloer opgesloten worden.

Een anhydriet vloer die onvoldoende werd gedroogd of achteraf wordt aangetast door vocht zal zichzelf onherroepelijk afbreken !

Een accidentele overstroming tast het anhydriet onherstelbaar aan. Zelfs een toevallige bevochtiging kan ernstige schade veroorzaken. Lekkende leidingen in de gietvloer zijn fataal ! Elke plek in de woning, waar zich een risico zou kunnen bevinden van vochtopzuiging dient met een vochtremmend materiaal waterdicht afgescheiden te worden. De waterkering onder de buitendorpels omplooien tegen de binnenrand van de dorpels en daartegen waterdicht verlijmen met b.v. een ms polymeer. Ingebouwde vloermatten waterdicht bekuipen en tegen de PE-folie van de gietvloer waterdicht verlijmen.

Controle van de toplaag.

Er mag nergens meer calciumcarbonaathuid te vinden zijn. De toplaag dient goed sterk te zijn. Dat kan gemeten worden met de Gitteritzprüfung / Hammerschlagprüfing (Duitse beoordeling). Ook vrij gemakkelijk manueel te testen : met een 2 euro muntstuk het anhydriet krassen. Een zwarte kraslijn duidt op een sterke toplaag. Komt er een wit poeder vrij, dan ligt er nog calciumcarbonaat op de toplaag : de toplaag is dan nog te zwak en dient geschuurd (of geborsteld) te worden. Wordt er onvoldoende geschuurd, dan is de kans groot dat de tegelvloer zal loskomen, omdat er geen hechting is van de tegellijm aan de gietvloer : de bindmiddelhuid die ertussen zit zal loslaten van de gietvloer.

Vooraleer te beginnen met de vloerbedekking wordt de gietvloer ontstoft met een stofzuiger. Een zachte bezem is niet voldoende : die neemt niet alle stof weg. Op de ontstofte gietvloer wordt een primer aangebracht, vooraleer het lijmen kan beginnen.

Lijmen voor keramische tegels en natuursteen.

Het aanbrengen van uitvlakkingen, opvullingen, primers en lijmen mag pas gebeuren na de droogtijd en de verharding van de gietvloer. Deze bewerkingen remmen de droging af, die noodzakelijk is voor anhydriet.

Egalisatieproducten.

De anhydrietgietvloer is zelfnivellerend en hoeft niet vlak gestreken te worden. Als er ergens toch een uitvlakking of opvulling dient te gebeuren is speciale aandacht in de keuze van het product vereist. Er bestaan producten op de markt op basis van verschillende materialen, zoals aluminiumcement en calciumsulfaat, calciumsulfaat-hemihydraat, anhydriet of anhydriet en gips.

Primer. Weber & Broutin : geen primer nodig met de weber.col anydrite².

Nederland heeft de langste en meeste ervaring met anhydrietgietvloeren. Ook de lijmfabrikanten in Nederland : Eurocol en Omnicol. Zij hebben lijmen die speciaal ontwikkeld zijn voor anhydriet.

Eurocol : 725 Alphycol. Citaat : Polycaro 1.Omnicol : Omnicem ADF.

Een alfahalfhydraat lijm (725 Alphycol) is speciaal geschikt voor anhydriet : het bindmiddel is gips. Net zoals anhydriet is die lijm ook vochtgevoelig en mag niet gebruikt worden bij hoge vochtbelasting in binnenruimtes en uiteraard ook nooit buiten. Deze lijm heeft een geel kleurtintje, zoals het anhydriet. Beide fabrikanten hebben ook aangepaste primers voor anhydriet.

Op anhydriet mag geen cementgebonden lijm gebruikt worden. Bij contact tussen gips en cement kan ettringiet [Ca6Al2(SO4)3(OH)12.26H2O] ( of Candlotzout, een expansief zout ) ontstaan doordat de aluminiumfase in het cement reageert met het aanwezige CaSO4. Het ettringiet kristalliseert, zwelt en doet de binding breken, zodat de tegels loskomen van de anhydrietgietvloer. De vloertegels worden door de zwelling naar boven geduwd, terwijl de lijmlaag in de meeste gevallen loskomt van het anhydriet, maar wel of toch meestal aan de tegel blijft kleven. Dat natuurlijk proces is sulfatatie.

Sulfatatie is de reaktie van de kalk [Ca (HO)2] in de mortelspecie met de zwaveldioxyde (SO2) uit de lucht. Hierbij ontstaat gips (CaSo4) dat onder de invloed van vocht (H2O) tot de vorming van etringiet (3CaO.3CaSO4.Al2O3.31.H2O) kan leiden, hetgeen gepaard gaat met een risico van zwelling.

Ettringiet is calciumsulfoaluminaat Ca6[Al(OH)6]2(SO4)3 . 26H2O (korte notatie C6A2H24S**3H26) en heeft als bestanddelen 6Ca2

+ + 2Al(OH)4- + 3SO42- + 4OH- + 26H2O . Candlotzout is een expansief (volumetoenemend) zout, dat zich vormt door de wisselwerking van verschillende materialen (o.a. cement) in aanwezigheid van water of vocht.

Cementgebonden lijmen kunnen onder invloed van vocht secundaire ettringiet doen vormen : gehydrateerde tricalciumaluminaat. Dat ontstaat door een reactie tussen het calciumsulfaat (van de gietvloer) en de calciumaluminaten die in cementgebonden lijmen zitten.

Voegsel.

Zand / cement voegen zijn niet geschikt. Kunstharsgebonden of kunstharsgemodificeerd voegmateriaal gebruiken. De fabrikant raadplegen. Zelfs bij de geringste vochtbelasting waterwerend voegmateriaal gebruiken. De voegen mogen geen vocht doorgeven aan het anhydriet. Om die reden is het raadzaam enkele voegen met waterdichte siliconen te vullen : - voegen aan de raamprofielen, - voegen aan de buitendorpels, - voegen rond ingewerkte kaders en deksels, vloermatkaders, roosters van luchtverwarming,- voegen in de tegelvloer in muuropeningen, - voegen tussen houten vloeren en stenen vloeren - het voegmiddel mag geen siliconen bevatten.

Deze tekst is een gedeeltelijke samenvatting uit de literatuur en deels op basis van de ervaring uit de praktijk.

LiteratuurBELGIE

Normen

www.nbn.be

NBN EN 13454-1:2004 Bindmiddelen, samengestelde bindmiddelen en fabrieksmatig vervaardigde mengsels voor dekvloeren gebaseerd op calciumsulfaat. - Deel 1 : Definities en eisen. Niet in mijn bezit.

NBN EN 13454-2:2004 Inclusief aanvullingsblad A1:2007. Bindmiddelen, samengestelde bindmiddelen en fabrieksmatig vervaardigde mengsels voor dekvloeren gebaseerd op calciumsulfaat. - Deel 2 : Beproevingsmethoden. Niet in mijn bezit.

STS 44 Dekvloeren en bedrijfsvloeren, FOD Econonmie, K.M.O., Middenstand en Energie, november 1975, 74 blzn. Deel III : Uitvoering, 44.22, blzn. 22-23. In bijlage : deel II : Materialen, 01.42, blzn. 5-6.

STS 45 Binnenvloerafwerking. Eerste boekdeel : algemeen, mortellijmen, porceleinachtige mozaïek en glas-mozaïek, bedekkingen van natuursteen. FOD Economie, K.M.O., Middenstand en Energie, januari 1979, 57 blzn. Deel III : Uitvoering, 45.12.3, blz. 12.

Publicaties van het Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf (WTCB), Lombardstraat 42, 1000 BRUSSEL www.wtcb.be

Woordenlijst van de dekvloerlegger. Technische Voorlichting 177. WTCB, Brussel, 1989, 40 blzn. (anhydriet, blzn. 7, 8, 12, 13, 28, 30).

Dekvloeren. Materialen, prestaties, kontroles. Technische Voorlichting 189. WTCB, Brussel, september 1993, 84 blzn. (anhydriet, blzn. 9, 14, 22, 24, 28-30, 44-45).

Dekvloeren. Deel 2. Uitvoering. Technische Voorlichting 193. WTCB, Brussel, september 1994, 60 blzn. (anhydriet, blzn. 7; 9, 15, 18-19, 20-22, 26, 31-33, 36, 42-44, 51).

Binnenvloeren van natuursteen. Technische Voorlichting 213. WTCB, Brussel, september 1999, 40 blzn. (anhydriet, blz. 28).

Cementgebonden gietvloeren. WTCB, Brussel, tijdschrift Contact nr. 7, 3de trimester 2005, blz. 9.

Dekvloermortels en dekvloeren : eigenschappen en eisen. WTCB, Brussel, tijdschrift Contact nr. 12, 4de trimester 2006, blz. 9.

Dekvloermortels en dekvloeren : eigenschappen en eisen. WTCB, Brussel, dossier 2006-4, 4 blzn.

Binnenvloerbedekkingen. Keramische tegels. Wintercursus, niet uitgegeven syllabus. WTCB, Brussel, november 2007, 81 blzn. (anhydriet, blzn. 30-32).

Keramische binnenvloerbetegelingen. Technische Voorlichting 237. WTCB, Brussel, oktober 2009, 95 blzn. (anhydriet, blzn. 47-48, 51-52, 56, 61).

Voorbereiding van anhydrietgebonden dekvloeren voor harde vloerbedekkingen. J. VAN DEN BOSSCHE, WTCB, Brussel, Tijdschrift Contact nr. 32, 4de trimester 2011, blz. 14.

Voorbereiding van anhydrietgebonden dekvloeren voor harde vloerbedekkingen. J. VAN DEN BOSSCHE, WTCB, Brussel, Dossier 2011 / 4.13.

Voorbereiding van anhydrietgebonden dekvloeren voor harde vloerbedekkingen. J. VAN DEN BOSSCHE, WTCB, Brussel, Infofiche nr. 58, december 2011.

Loskomen van en/of scheurvorming in binnenbetegelingen, blootgesteld aan rechtstreekse besproeiing met water. WTCB, infofiche nr. 9, sine dato. (ettringiet, blzn. 6-7)

Voorbereiding van een anhydrietgebonden dekvloer voor de plaatsing van tegels. Febenat, Brussel, Technisch Comité Steen en marmer, niet uitgegeven draft, 2011, 4 blzn.

Plaatsing van tegels op een verwarmde vloer. J. VAN DEN BOSSCHE, WTCB, Brussel, Tijdschrift Contact nr. 34, 2de trimester 2012, blz. 13.

Plaatsing van tegels op een verwarmde vloer. J. VAN DEN BOSSCHE, WTCB, Brussel, Infofiche nr. 59, september 2012.

Dekvloeren. NAV - Cursus vloeropbouw. J. VAN DEN BOSSCHE, WTCB, Brussel, 16 januari 2014, niet uitgegeven, 45 blzn. (anhydriet, pp. 22-25, 28, 38-39).

Groter, dunner of gezonder : wat zijn de gevolgen voor de aannemer ? , WTCB, Brussel, Tijdschrift Contact nr. 41, 1ste trimester 2014, blzn. 6-8.

Zijn parket en vloerverwarming verenigbaar ? , WTCB, Brussel, Tijdschrift Contact nr. 43, 3de trimester 2014, blzn. 12-13.

Zichtbare en onzichtbare kwaliteitsaspecten voor tegelzetters, WTCB, Brussel, Tijdschrift Contact nr. 44, 4de trimester 2014, blz. 17.

Seminaries

Studieavond “ Dekvloeren, schade en preventie “. Rijksuniversiteit Gent, Hogeschool Gent, WTCB, Innovatiecentrum. Sprekers : Jan NACHTERGAELE, Veerle BOEL, Tanja GRYSPEERT, Peter DE PAUW en Tinne VANGHEEL. Campus Schoonmeersen, Gent, 15 september 2011. Syllabus, 24 blzn. (anhydriet : pp. 9, 10, 16, 17).

De juiste dekvloer voorschrijven. Een overzicht van soorten, eigenschappen en pathologie. NAV-AINB Seminarie, een initiatief van de Vlaamse Architectenorganisatie. Sprekers : Veerle BOEL en Peter GOEGEBEUR. Flanders Expo, ter gelegenheid van Stone Expo, Gent, 23 januari 2012. Syllabus, 77 blzn. (anhydriet : pp. 6, 7, 8, 9, 11, 13, 15, 31, 43, 44).

Federaties van Aannemers van vloerwerken en aanverwante organisaties

FECAMO, Belgische Federatie van Tegel- en Mozaïekwerken, Lombardstraat 34-42, 1000 BRUSSEL www.fecamo.com

Voorbereiding van anhydrietgebonden dekvloeren voor harde vloerbekledingen. E-news, april 2012.

FONDS VOOR VAKOPLEIDING IN DE BOUWNIJVERHEID, FVB-FFC Constructiv, Koningsstraat 132/5, 1000 BRUSSEL www.fvb.constructiv.be

Het handboek van de tegelzetter. Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid en Fecamo, Confederatie Bouw, Brussel, 2001, 120 blzn. (anhydriet : pp; 27, 39, 70).

De tegelzetter. Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid, Paul BECQUEVORT, Hassan BOUHMIDI, Peter DE LEYE, Albert DE SCHUYTER en Peter GOEGEBEUR, Brussel 2010.

Module 1 : Geschiedenis & Grondstoffen. 92 blzn. (anhydriet : p. 87). Module 6 : Onderhoud & pathologie. 42 blzn. (anhydriet : p. 33).

Belgische Afwerking Club vzw, BAC, Van Cailliedreef 6, 8020 OOSTKAMP. www.belgischeafwerkingclub.be

Peter GOEGEBEUR, Kerabel plaatsingteam experts tegelzetten, Kerabel, Leliestraat 78, 8210 ZEDELGEM peter@kerabel.be kerabel@telenet.be 0477-27.25.55 www.tegel-zetter.be

Tegels plaatsen op anhydriet blijft wrevel punt. 22/09/2012.

SYNTRA WEST vzw, Campus Brugge, Spoorwegstraat 14, 8200 BRUGGE. www.syntrawest.be

Cursussen Confederatie Bouw Fecamo Nationaal.

Bijzondere tegeltechnieken. Cursus van Peter GOEGEBEUR, sine dato, 103 blzn. (anhydriet, pp. 46, 48 en 58)

Barsten in betegeling. Cursus van Peter GOEGEBEUR, sine dato, gedrukte versie 48 blzn. ; presentatie 100 blzn. (anhydriet, in gedrukte cursus, pp. 13, 14, 20, 21 en 23 – in presentatie, pp. 25, 27, 40, 42 en 46).

Grootformaattegels, cursus van Peter GOEGEBEUR, sine dato, Power Point print, 70 blzn. (anhydriet, p 17)

Uitvoering van tegelvloeren, cursus van Peter GOEGEBEUR, januari 2014, 57 blzn. (anhydriet, p 25)

Tijdschriften

POLYCARO. Nationaal vaktijdschrift voor natuursteen, keramiek en kwartscomposiet. Directie en redactie : Omicron nv, Hoornstraat 16B, 8730 BEERNEM. www.omicron-media.be

Polycaro blijft kleven in fabriek Forbo Eurocol. Tijdschrift Polycaro nr 26, juni juli augustus 2009, blzn. 90-93. (citaat Polycaro 1)

Goede uitvoering van harde vloerbekleding. Tijdschrift Polycaro nr. 29, maart april mei 2010, blzn. 51-52. Auteur : Peter GOEGEBEUR. (citaat Polycaro 2)

Verlijmen van grootformaat tegels is vakwerk. Tijdschrift Polycaro nr. 30, juni juli augustus 2010, blzn. 22-25. Hans-Peter SCHMIED, technisch specialist PCI Augsburg GmbH. (citaat Polycaro 3)

Betegeling op calciumsulfaatgebonden gietvloeren. Tijdschrift Polycaro nr. 30, juni juli augustus 2010, blzn. 48-52. Auteur : Peter GOEGEBEUR.

Onderzoek naar zandvervanger voor dekvloeren. Tijdschrift Polycaro nr. 31, september oktober november 2010, blzn. 46-47. (citaat Polycaro 4)

Anhydriet krijgt ook in België voet aan de grond. Tijdschrift Polycaro nr. 31, september oktober november 2010, blzn. 76-78. Auteur : Eurocol.

Studiedag dekvloeren lokt massa volk naar Gentse universiteit. Tijdschrift Polycaro nr. 36, december 2011, januari februari 2012, blzn. 36-39. (citaat Polycaro 5)

Voorbereiding van anhydrietgebonden dekvloeren voor harde vloerbedekkingen. Tijdschrift Polycaro nr. 38, juni juli augustus 2012, blz. 54. Auteur : Ing. J. VAN DEN BOSSCHE, hoofdadviseur ‘Technisch advies’, WTCB;

Plaatsen grootformaattegels op vloerverwarming geen sinecure. Tijdschrift Polycaro nr. 40, december 2012, januari februari 2013, blzn. 40-42. Auteur : Peter GOEGEBEUR. (citaat Polycaro 6).

Het betegelen van anhydriet dekvloeren vraagt specifieke aandachtspunten. Tijdschrift Polycaro nr. 43, september oktober november 2013, blzn. 40-43. Auteur : FEMO, Federatie der Belgische Producenten van Industriële Cementgebonden Mortels.

Grotere en dunnere tegels : wat zijn de gevolgen voor de aannemer ? Tijdschrift Polycaro nr. 45, maart april mei 2014, blzn. 28-31. WCTCB

AANNEMER. Vakblad voor de aannemer en bouwmaterialenhandelaar. Professional Media Group, Torhoutsesteenweg 226/26, 8210 ZEDELGEM. www.aannemer.pmg.be www.br-aannemer.be

Hoe plaats je grootformaattegels zonder barsten of onthechting ? Tijdschrift Aannemer. Artikel op de site : Dossier van 25/05/2007. (citaat Aannemer 1)

Sneller drogen maakt kortere opleveringstermijnen mogelijk. Tijdschrift Aannemer nr. 119, januari 2009, blzn. 14-16. Artikel op de site : Dossier van 19/03/2009. Auteur : Luc GHIJS. (citaat Aannemer 2)

Het toepassen van egaliseermiddelen vereist veel vakkennis. Tijdschrift Aannemer nr. 124, oktober 2009, blzn. 16-17. Artikel op de site : Dossier van 08/03/2010. Auteur : Peter DE PUYSSELEYR. (citaat Aannemer 3)

PARKET PARQUET. Driemaandelijks Belgisch vakblad van “DE PARKETPLAATSERS”, Lombardstraat 34-42, 1000 BRUSSEL. www.deparketplaatsers.be www.bouwmagazines.be

Praktijk. 15 vragen inzake vloerverwarming en parketvloeren. Tijdschrift Parket nr. 1, maart 2008. (citaat Parket 1).

BOUWNIEUWS; Maandelijks magazine van Bouwunie, Unie van het KMO-bouwbedrijf.

Speciale ondergronden eisen speciale lijmen. Poederlijm speciaal voor plaatsing van tegels op anhydriet gietvloeren. Bruno ROTEN van Omnicol. Tijdschrift Bouwnieuws van 25 augustus 2010, blz. 34.

NEDERLAND

Publicaties van Stichting Bouwresearch (SBR), Postbus 1819, 3000 BV ROTTERDAM – Stationsplein 45, unit A6.016, 3013 AK ROTTERDAM. www.sbr.nl

Anhydrietgebonden gietvloeren, van ontwerp tot toezicht. Richtlijnen voor het nemen van de juiste ontwerpbeslissingen. Stichting Bouwresearch, Rotterdam, Bouwhulp Management en Techniek, Eindhoven, Intron, instituut voor materiaal- en milieuonderzoek bv, Houten, Novem, Nederlandse onderneming voor energie en milieu bv, Sittard en Stichting STABU, Ede. SBR Rotterdam, publicatie nr. 292.93, januari 1993, 52 blzn.

Gids voor afwerkvloeren. Deel 1 : Keramische tegels. Stichting Bouwresearch, Rotterdam en Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf, Brussel. SBR Rotterdam, publicatie nr. 468b.H.99, ISBN 90-5367-285-0, 1999, algemeen deel, 52 blzn. en 5 katernen, 40 blzn. (anhydriet : pp. 25-26, 33).

Gids voor afwerkvloeren. Deel 2 : Natuursteen. Stichting Bouwresearch, Rotterdam, Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf, Brussel, Bedrijfschap Natuursteenbedrijf en Bovatin. SBR Rotterdam, publicatie nr. 494.01, ISBN 90-5367-320-2, 2001, algemeen deel, 136 blzn. en 6 katernen, 46 blzn. (anhydriet : pp. 70, 74-76, 82, 84, 86-87, 90, 93, 106-107).

Gids voor afwerkvloeren. Deel 3 : Houten vloeren. Stichting Bouwresearch, Rotterdam, Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf, Brussel en Centrum Hout, Almere. SBR Rotterdam, publicatie nr. 495.01, ISBN 90-5367-319-9, januari 2001, algemeen deel, 95 blzn. met 8 katernen, 64 blzn. (anhydriet : pp. 50-51, 77-78, 84).

Dilitatievoegconstructies in dek- en afwerkvloeren. Stichting Bouwresearch, Rotterdam en ABT Adviesbureau voor Bouwtechniek BV, Velp, SBR Rotterdam, publicatie nr. 392.H.99, ISBN 90-5367-276-1, 1999, 55 blzn. (anhydriet : p. 37).

Spanningen in tegel- en natuursteenvloeren door vocht- en temperatuursinvloeden. Het voorkomen van schade. Stichting Bouwresearch, Rotterdam, publicatie nr. 498.01, ISBN 90-5367-321-0, 2001, 28 blzn. (anhydriet : pp. 8, 15-17).

Zwevende dekvloeren in de woningbouw. Stichting Bouwresearch, Rotterdam, publicatie nr. 485.05, ISBN 90-5367-312-1, 2005, 48 blzn. (anhydriet : pp. 13, 17, 20-21, 23, 25-27, 30, 32, 34, 38-39, 41, 43).

Cementgebonden gietvloeren. Stichting Bouwresearch, Rotterdam, Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf, Brussel en NeMO Nederlandse Mortel Organisatie, Gouda. SBR Rotterdam, publicatie nr. 533.05, ISBN 90-5367-453-5, 2005, 26 blzn. (anhydriet : p. 8).

Vloeren in de praktijk. De 10 meest geraadpleegde SBR-infobladen. Stichting Bouwresearch, Rotterdam, publicatie nr. 538.05, ISBN 90-5367-409-8, 2005, 42 blzn. Bevat de infobladen nrs. 124, 156, 158, 161, 251, 118 en 154.

Handboek keramische tegelvloeren. Stichting Bouwresearch, Rotterdam, publicatie nr. 574.09, ISBN 978-90-5367-504-5, 2009, 96 blzn. (anhydriet : pp. 55-56).

Zwevende dekvloer : constructieve schade voorkomen. Stichting Bouwresearch, Rotterdam. Infoblad 116, 2002; 3 blzn.

Zwevende dekvloer : detaillering. Stichting Bouwresearch, Rotterdam. Infoblad 118, 2002, 3 blzn.

Controleren van de ondergrond voor een vloerafwerking van natuursteen of keramische tegels. Stichting Bouwresearch, Rotterdam. Infoblad 124, 2002, 3 blzn.

Houten vloerafwerking; vloerverwarming. Stichting Bouwresearch, Rotterdam. Infoblad 154, 2003, 3 blzn.

Vloerafwerking van natuursteen of keramische tegels; principe-opbouw. Stichting Bouwresearch, Rotterdam. Infoblad 156, 2003, 11 blzn.

Calciumsulfaatgebonden (anhydriet) gietvloer : eigenschappen en toepassingsgebied. Stichting Bouwresearch, Rotterdam. Infoblad 158, 2003, 3 blzn.

Calciumsulfaatgebonden (anhydriet) gietvloer; opbouw en detaillering. Stichting Bouwresearch, Rotterdam. Infoblad 159, 2003, 5 blzn.

Calciumsulfaatgebonden (anhydriet) gietvloer; sterkteklasse en laagdikte. Stichting Bouwresearch, Rotterdam. Infoblad 160, 2003, 4 blzn.

Calciumsulfaatgebonden (anhydriet) gietvloer; dekvloer en afwerking. Stichting Bouwresearch, Rotterdam. Infoblad 161, 2003, 2 blzn.

Zwevende dekvloeren. Stichting Bouwresearch, Rotterdam. Infoblad 251, 2004, 4 blzn.

BEDRIJFSCHAP AFBOUW. Mauritskade 27, 2514 HD DEN HAAG, Nederland www.bedrijfschapafbouw.nl

De vloer ligt als gegoten. Anhydriet gietdekvloeren, juli 2008, 2 blzn.

BA-richtlijn 3.4. Montagerichtlijn voor het aanbrengen van metalen profielen op anhydrietvloeren. Publicatie T.3.002.09, november 2009.

Het dekvloerenboek. Achtergronden, systemen en aandachtspunten voor in het werk vervaardigde (dek)vloeren. C.A. VAN DER STEEN, publicatie T.2.004.10, juli 2010, 116 blzn. (anhydriet, pp. 11, 13, 18-19, 22-24, 26, 28-29, 30-31, 65, 76, 79-83, 85-87, 89-90, 95, 101.)

BA-richtlijn 2.1. Opstook- en afkoelprotocol voor vloerverwarming in calciumsulfaat- of cementgebonden dekvloeren. Publicatie T.2.006.11, februari 2011.

CUR BOUW & INFRA. Postbus 420, 2800 AK GOUDA, Groningenweg 10, 2803 PV GOUDA, Nederland. www.cur.nl www.curbouweninfra.nl www.cur-aanbevelingen.nl uitgeverij : AENEAS Uitgeverij, postbus 101, 5280 AC BOXTEL, Dr. Van Helvoortstraat 3, 5281 BJ BOXTEL, Nederland. www.aeneas.nl

CUR-aanbeveling 107 (vervangt Aanbeveling 62). Gietvloeren met calciumsulfaat als bindmiddel. CUR voorschriftencommissie VC84, Stichting CURNET, Gouda, Nederland, januari 2007, 40 blzn.

INTRON Certificatie BV. Venusstraat 2, Postbus 267, 4100 AG CULEMBORG, Nederland. www.intron.nl

Nationale beoordelingsrichtlijn voor het Komo productcertificaat voor een mengsel of specie voor het vervaardigen van calciumsulfaatgebonden gietvloeren. Publicatie BRL 4308, 15 mei 2006, 31 blzn.

Nationale beoordelingsrichtlijn voor het Komo productcertificaat voor bindmiddel voor het vervaardigen van calciumsulfaat-gebonden gietvloeren. Publicatie BRL 4309, 10 juli 2007, 26 blzn.

Nederlandse Ondernemingsvereniging voor Afwerkbedrijven (NOA). Postbus 310, 3900 AH VEENENDAAL, Nieuweweg 226, 3905 LT VEENENDAAL, Nederland. www.noa.nl

Uitvoeringsrichtlijnen vervaardiging van calciumsulfaatgebonden gietvloeren. Publicatie URL 0705, 17 maart 2004, uitgevers IKOB-BKB BV. en KIWA N.V. , 34 blzn. www.ikobbkb.nl

Nederlandse Branch Vereniging Gips (NBVG), Postbus 299, 3000 AG ROTTERDAM Schiekade 830, ROTTERDAM www.gips.nl

“Alles over gips”., mei 2006, 80 blzn. (anhydriet blzn. 60-66)

Tijdschriften

Vloer Technisch Magazine (VTM), BDU Media, postbus 67, 3770 AB BARNEVELD www.bdumedia.nl www.vloertechnischmagazine.nl

nog te zoeken in welk nr daarover eventueel een artikel is verschenen

Federaties van Aannemers van vloerwerken en aanverwante organisaties

BOVATIN, Bond van Aannemers van Tegelwerken in Nederland, Postbus 85, 7460 AB RIJSSEN. www.bovatin.nl

Beoordeling calciumsulfaatgebonden gietvloer (door Eurocol BV-Wormerveer).

ARBOUW voor gezond en veilig werken. www.arbouw.nl www.arbocatalogus-afbouw.nl www.arbocatalogi-bouwnijverheid.nl

Vloerenlegger (gietvloer, anhydriet).

Aannemers

Descol Sportvloeren, Duurstedeweg 7, 7418 CK DEVENTER www.descol.nl

“Infobrief. Anhydrietgebonden gietvloeren” , sine dato, 1 blz.

R’create. Robbe Projectstoffering. Jacco Robbe, De hoef 67, NL 6581 JH MALDEN www.r-create.nl

“Uitvoeringsvoorwaarden stoffering”, 2013, 2 blzn.

DUITSLAND

Deutsches Institut für Normung DIN www.DIN.de

Industrieverband WerkMörtel (IWM) e.V., Düsseldorfer Strasse 50, D 47051 DUISBURG www.iwm.de

Industriegruppe Estrichstoffe (IGE) im Bundesverband der Gipsindustrie, Kochstrasse 6-7, D 10969 BERLIN www.calciumbo.de

Bundesverband der Gipsindustrie e.V., Kochstrasse 6-7, D 10969 BERLIN www.gips.de

“GIPS Datenbuch.” , 2013, 108 blzn.

IndustrieGruppe Estrichstoffe (IGE) Calciumsulfat, Birkenweg 13, D 64295 DARMSTADT

“Informationen über Calciumsulfat-Fliessestriche”, juni 1997, 8 blzn.

Industrieverband WerkMörtel (IWM) e.V. und Industriegruppe Estrichstoffe (IGE) im BV der Gipsindustrie e.V. www.pro-fliessestrich.de

“Fliessestrich. Der Baustoff mit eingebautem Wohlfühlfaktor”, 2 blzn. “Fliessestrich. Der Baustoff mit integriertem Wohlfühlfaktor”, 12 blzn. “Die Rohstoffe für Calciumsulfat-Fliessestriche”, 2011, 12 blzn. “Merkblatt 1. Calciumsulfat-Fliessestriche in Feuchträumen”, 2011, 5 blzn. “Merkblatt 2. Trocknung von Calciumsulfat-Fliessestrichen”, 2011, 6 blzn. “Merkblatt 3. Calciumsulfat-Fliessestriche auf Fussbodenheizung”, 2011, 7 blzn. “Merkblatt 4. Beurteilung und Behandlung der Oberflächen von Calciumsulfat-Fliessestrichen”, 2008, 8 blzn. “Merkblatt 5. Fugen in Calciumsulfat-Fliessestrichen”, 2011, 8 blzn. “Merkblatt 6. Farbige Fliessestriche”, 2011, 6 blzn. “Merkblatt 7. Calciumsulfat-Fliessestriche für Sanierung, Renoviering und Modernisiering” , 2011, 8 blzn. “Merkblatt 8. Leichtausgleichmörtel unter Fliessestrichen”, 2013, 8 blzn.

Bundesverband Flächenheizungen und Flächenkühlungen e.V., (BVF), Hochstrasse 115, D 58095 HAGEN www.flaechenheizung.de

“Informationsdienst. Flächenheizung + Flächenkühlung. Schnittstellenkoordination bei Flächenheizungs- und Flächenkühlungssystemen in bestehenden Gebäuden”, januari 2009, 128 blzn.

“Informationsdienst. Flächenheizung + Flächenkühlung. Schnittstellenkoordination bei Flächenheizungs- und Flächenkühlungssystemen in Neubauten”, mei 2011, 112 blzn.

Technische Universität München. Institut für Baukonstruktion und Baustoffe. Lehrstuhl für Baustoffkunde und Werkstoffprüfung und Prüfamt für Bituminöse Baustoffe und Kunststoffe. Baumbachstrasse 7, D 81245 MUNCHEN.

“Austrocknungsverhalten von Calciumsulfat-Fliessestrichen. Veröffentlichung Nr. ZKG 1”, prof. Dr.-Ing. P. SCHIESSL, april 2004, 16 blzn.

“Spannungen und Verformungen in Calciumsulfat-Fliessestrichen. Veröffentichung Nr. ZKG 2” , prof. Dr.-Ing. P. SCHIESSL, april 2004, 24 blzn.

Zentralverband Deutsches Baugewerbe, Kronenstrasse 55-58, D 10117 BERLIN www.zdb.be

Fachverband Fliesen und Naturstein (FFN) im Zentralverband Deutsches Baugewerbe (ZDB), Kronenstrasse 55-58, D 10117 BERLIN www.fachverbandfliesen.de

“Beläge auf Calciumsulfatestrich. Keramische Fliesen und Platten, Naturwerkstein und Betonwerkstein auf calciumsulfatgebundenen Estrichen”, oktober 2005, 8 blzn. ISBN 978-3-481-02256-3. Niet in mijn bezit.

“Handbuch für das Fliesengewerbe. Technik” , Rudolf Müller, 8ste uitgave 2012, 476 blzn. (anhydriet : pp. 63, 135-139, 175, 177, 181-190) P8 Vorbereitende Massnahmen zur Verlegung von Oberbodenbelägen auf Zement- und Calciumsulfatheizestrichen. (blz. 181) Beläge auf Calciumsulfatestrich. Keramische Fliesen und Platten, Naturwerkstein und Betonwerkstein auf calciumsulfatgebundenen Estrichen. (blz. 183-190)

Institut Bauen und Umwelt e.V. Rheinufer 108, D 53639 KÖNIGSWINTER www.bau-umwelt.com

“Umwelt Produktdeklaration nach ISO 14025. Mineralische Werkmörtel, Estrichmörtel, Calciumsulfatestrich. Knauf Gips KG.” , 2011, 21 blzn.

Tijdschriften

Fussboden Technik. SN-Verlag Michael Steinert. Redaktion Fussboden Technik : An der Alster 21, D 20099 HAMBURG www.snfachpresse.de

“Optimierung von Fussbodentemperierung durch Calciumsulfatfliessestriche”, nr. 6 van 2012, blzn. 156-160.

Fabrikanten van anhydriet

GYVLON BV, Postbus 138, 4930 AC GEERTRUIDENBERG - Centraleweg 10, 4931 NB GEERTRUIDENBERG. Nederland. www.gyvlon.nl ANHYDRITE BV, Postbus 138, 4930 AC GEERTRUIDENBERG, Nederland Info.nl@anhydrite.com

Mengsel van RO-anhydriet en synthetisch anhydriet. Vrij uitgebreide informatie op de site.

Gyvlon, dat ligt als gegoten.

KNAUF, Am Bahnhof 7, D 97346 IPHOFEN www.knauf.de

“Knauf Bindemittel – Rohstoff Gips für industrielle Anwendungen”, 2014, 13 blzn. Beschrijving van alle calciumsulfaatgebonden produkten op de site.

KNAUF, rue du parc industriel 1, 4480 ENGIS www.knauf.be

F322 Knauf FE 50 Vloeivloer

KNOPP GmbH Chemische Produkte, Adolf-Oesterheld-Strasse 1, 97337 DETTELBACH, Duitsland www.knopp-chemie.com Synthetisch anhydriet voor vloeichape en conventionele chape

“Anhydritbindemittel und –werktrockenmörtel.” “Restfeuchtemessung.”

invoerder België : GROUTTECH, Victor Bocquéstraat 11, 9300 AALST www.grouttech.be

Contopp Anhydriet AZO compound 2000 F : vloeichape die geen sinterhuid vormt Prontopp Anhydriet TMC compound : snel hardende vloeichape met sinterhuid

LANXESS, Bayer Chemiepark, 51369 LEVERKUSEN, Duitsland. www.anhydrit.de

“Ein Calciumsulfatestrich muss kein Fliessestrich sein”, 6 blzn.

“Einfluss der Sinterschicht auf das Trocknungsverhalten von Calciumsulfat-Fliessestrich”, 6 blzn.

“Nachhaltiges Bauen mit Calciumsulfat-Estrich und Calciumsulfat-Fliessestrich”, 6 blzn.

“Calciumsulfat-Fliessestrich”, 9 blzn.

GERAMAT, Lenniksesteenweg 87, 1500 HALLE

www.geramat.be Invoerder Bayer Anhydriet AB 20, synthetisch anhydriet voor conventionele dekvloeren.

Productinformatie 1.1.1 Conventionele anhydrietdekvloer als hechtende dekvloer. Conventionele anhydrietdekvloer als niet hechtende dekvloer.

SAINT GOBIN WEBER BEAMIX B.V. , Hastelweg 161, 5652 CJ EINDHOVEN - Postbus 7932, 5605 SH EINDHOVEN www.weber-beamix.nl

weber.floor 4490 calciumsulfaatgebonden gietvloermortel - met lage sterkte klasse weber.floor 4480 calciumsulfaatgebonden gietvloermortel – met hoge sterkte klasse weber.floor 4095 calciumsulfaatgebonden egalisatie mortel

Fabrikanten van tegellijmen

ARDEX, Friedrich-Ebert Strasse 45, 58453 WITTEN. www.ardex.be

Grondering en voorstrijk. Calciumsulfaat-egalisatie : Ardex K 22 F en Ardex K 22. Lijmen Ardex S 20 en Ardex S 20 W.

CANTILLANA, Pontstraat 84, 9831 DEURLE

CERESIT, HENKEL Belgium, Havenlaan 16, 1080 BRUSSEL www.ceresit.be

CM 90 EasyFlex Plus , mits hun primers CN 94 CT 17 TG Primer LF - max vocht 0.5% en mechanisch schuren en stofzuigen

CODEX, UNIPRO, Poortakkerstraat 41a, 9051 GENT. www.codex-x.com

primer Fliesengrund cementgebonden tegellijmen

EUROCOL bv, Postbus 130, 1520 AC WORMERVEER - Industrieweg 1-2, 1521 NA WORMERVEER. Nederland. www.eurocol.com

Brochure “Lijmadviezen voor keramische tegels op diverse ondergronden”.

Brochure “Lijmen en egaliseren op calciumsulfaatgebonden gietvloeren”.

Informatie op de site :

“ Beoordeling calciumsulaatgebonden gietvloer. Verantwoordelijke taak voor de tegelzetter “. Eurocol 5 Eurovisie, nr. 2, november 2003.

“ Beoordeling calciumsulfaatgebonden gietvloer “. “ Algemene richtlijnen voor het lijmen en egaliseren op calciumsulfaatgebonden (anhydriet) gietdekvloeren “. “ Restvocht bij vloeren “. “ Anhydriet badkamervloeren “.

Technische fiche tegellijm 725 alphycol : op de site. Tegellijm 725 alphycol : gipsgebonden poedertegellijm voor het verlijmen op anhydriet.

Introductie 725 alphycol op de markt : 2005 in Nederland en 2007 in België.

KNAUF, rue du parc industriel 1, 4480 ENGIS. www.knauf.be

MAPEI, Via Cafiero 22, 20158 MILANO.Zoning Industriel, Rue de l’Avenir 40, 4460 GRACE-HOLLOGNE.www.mapei.com www.mapei.be

Voorstrijkmiddelen : Primer G, S en Mapeprim SP.

OMNICOL Belgium, Kanaalstraat 43, 3945 HAM-KWAADMECHELEN. 013-78.08.60 www.omnicol.info www.omnicol.eu

“Anhydrietvloer (V19)” “Anhydrietvloer (V20)”

“Advies verlijmen van vloertegels op anhydriet (calcium sulfaat gebonden) vloeivloer”, BE versie 9.0.“Advies verlijmen van tegels op anhydriet (calcium sulfaat gebonden) vloeivloer”, 13.0“Advies verlijmen van vloertegels op Spaansen RO anhydriet chape in de sanitaire ruimte”, BE Versie 9.0. “Advies verlijmen van vloertegels op Spaansen RO anhydriet”, 13.0“Advies verlijmen van Mosaic Miro op anhydriet (calcium sulfaat gebonden) gietvloer”, NL versie 7.0.“Advies verlijmen van “Marmer compact” tegels van Bomarbre Marbralys op anhydriet (calcium sulfaat gebonden) vloeivloer” BE versie 9.0

Omnibind AD – primer voor anhydriet. Aanbrengen 1 dag voor het tegelen. Tegellijm Omnicem ADG, gipsgebonden witte tegellijm voor anhydriet vloeivloeren tot 1% restvochtgehalte. Nieuw op de markt : juni 2014.

“Anhydrietvloeren vragen speciale aandacht voor verlijming tegels”, Forum Livios, 24 september 2010.

PCI BASF Degussa Construction Chemicals Belgium nv, Nijverheidsweg 89, Industrieterrein Ravenshout nr. 3711, 3945 HAM www.degussa-cc.be www.PCI-Afbouw.nl

“Tegellijmsystemen, egalisatie en waterdichting.”

PTB-COMPAKTUNA, Industriepark Zwijnaarde 6, 9052 GENT.www.compaktuna.be

Voorbehandeling anhydriet : Compaktuna PRO of PTB Primer. Aluminaatcement IS40, cement met calciumaluminaten

SAINT GOBAIN WEBER Belgium nv, Oostvaartdijk 10, 1850 GRIMBERGEN 02-254.78.54 fax 02-254.78.55 www.weber-belgium.be

De gids Weber 2012.

“ Hoe tegels plaatsen op een anhydrietdekvloer (dekvloer op basis van calciumsulfaat) “, blzn. 102-103. “ Weber.col anhydrite² “, vloeibare, lichtgewicht en vervormbare kleefmortel voor het plaatsen van tegels op anhydrietvloeren, blzn. 130-131.

Nieuwsbrief Weber.news4you. “ Nieuwigheden 2012. De Weber familie breidt uit !”, februari 2012. “ In alle veiligheid en comfort tegels plaatsen op een anhydrietdekvloer ! “, maart 2012. “ Gietvloeren. “, maart 2013. “ Jonge tegelzetters plaatsen leisteen op een anhydrietchape. “, mei 2013.

Weber Saint-Gobin : weber.col anhydrite² (introductie op de markt : sinds voorjaar 2012)

RYWA GmbH & Co Kommanditgesellschaft, Raestruperstrasse 3, 48231 WARENDORF

Invoerder België : TECHNICEL, Zone Reme 4, 2260 WESTERLO www.technicel.com

“ Hoe moet ik betegelen op anhydriet chape ? “ primer Sperr und Haftgrund LF cementgebonden tegellijmen

SCHÖNOX GmbH, Alfred-Nobel-Strasse 6, 48720 ROSENDAHL Duitsland a SIKA company www.schoenox.nl

Invoerder België : ROSCO nv, Wayenborgstraat 16, Industriezone Noord, 2800 MECHELEN www.rosco.be

“ Tegeltechniek en Bouwtechniek “, uitgave 1/2014.

Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonenwww.vmsw.be

Lastenboek voor ontwerpers en aannemers. B 2005, deel 5 : Binnenafwerking. 52.60 : bijzondere dekvloeren.

Schlüter-Systems KG, Schmölestrasse 7, D 58640 ISERLOHN. Benelux bureau : Schotelven 28, 2370 ARENDONK. www.schlueter-systems.com www.schlueter.be

Ditra (productfiche 6.1) op anhydriet.

Aannemers CHAPE WERKEN met anhydriet

In deze lijst zijn enkele aannemers opgenomen, die min of meer wat info over anhydriet op hun site geven.

ALL CHAPE, Hof ter Weze 32, 8800 ROESELARE. www.all-chape.be

APPLIS bvba, Mechelsestraat 45, 2260 WESTERLO.www.applis.be werkt met Gyvlon - niet schuren verwijst naar de produkten van Eurocol

CALMIX, Hof ter Weze 32, 8800 ROESELARE. www.calmix.be anhydriet van knauf - verwijst naar de plaatsingsproducten van Eurocol

CHAPIST, Meensesteenweg 385, 8501 KORTRIJK BISSEGEM Zilverbergstraat 242, 8800 ROESELARE www.chapist.be anhydriet van Knauf – niet schuren

DE SMET – SMET, Zavelstraat 42, 9190 STEKENE www.desmetsmet.be synthetisch anhydriet : niet schuren vochtigheid : tegels zonder vvw : 1.0 CM%, met vvw : 0.8 CM% - parket zonder vvw : 0.5 CM%, met vvw : 0.3 CM%

LAENEN Glenn, Baalsebaan 225, 3128 TREMELO BAAL www.laenenglenn.be

MAES GEBROEDERS, Achterhoek 10, 9120 BEVEREN WAAS.www.gebroedersmaes.be synthetisch anhydriet : niet schuren vochtigheid : tegels zonder vvw : 1.0 CM%, met vvw : 0.8 CM% - parket zonder vvw : 0.5 CM%, met vvw : 0.3 CM%

PUMP & MIXING SERVICE, PMS, Vaartweg 3, 1651 LOT.www.pms.be verwijst naar de plaatsingsproducten van Eurocol

VAN CALSTER, Grote Steenweg 8, 2440 GEEL. Kramerslaan 15, 3500 HASSELT. www.vancalster-tegelbedrijf.be

VANDEVYVERE, Mispelarestraat 2, 8980 PASSENDALE. www.chapevandevyvere.be

VLOEMANS Paul, Langbos 5, 2960 SINT LENAARTS (BRECHT) www.paulvloemans.be niet schuren

Forum met discussieswww.bouwinfo.be

www.ecobouwers.be

www.livios.be

citatenAannemer 1. Thermische uitzetting : door opwarming of afkoeling ondergaat een ondergrond – of het nu gaat om een klassieke chape of een anhydriet, betonnen of plaatondergrond – doorgaans een veel grotere vervorming (meestal ongeveer 2 keer zoveel) dan tegels. Vochtigheid : een ondergrond mag geen vocht uitzweten. Bij anhydrietdekvloeren mag het vochtpercentage ten hoogste 1% bedragen.

Aannemer 2.

Anhydrietvloeren : tot een sterkte van 4 cm kan in ongeveer 12 dagen gedroogd worden, mits hiermee begonnen wordt exact 48 uren nadat de vloer aangebracht is. Ook hier geldt dat bij dikkere vloeren een juiste indicatie moet worden gemaakt.

Aannemer 3.

Anhydriet. Egaliseermiddelen op basis van anhydriet zijn uitsluitend inzetbaar op dekvloeren van anhydriet. Ze zijn samengesteld op basis van alfahalfhydraat, en zijn meestal geschikt voor dekvloeren zonder uitzetvoegen. Anhydrietvloeren dient men altijd te schuren (korrelgrootte 16) en te stofzuigen.

Parket 1.

Vraag 13 : Vormen anhydrietchapes en vloerverwarming de toekomst ? Wat zijn de gevaren ? Anhydriet wordt tegenwoordig ook gebruikt voor het realiseren van een dekvloer (chape) als alternatief voor de traditionele cementgebonden dekvloer. Meestal wordt het toegepast als gietvloer (zelfnivellerend). Het materiaal biedt een aantal voordelen t.o.v. cementgebonden dekvloeren zoals een snellere uitharding en goede mechanische karakteristieken. Anhydriet dekvloeren zijn daarentegen niet vochtbestendig en hebben een melkhuid die mechanisch verwijderd moet worden vooraleer het parket geplaatst wordt.

Polycaro 1.

Verslag van bezoek van Polycaro aan de lijmfabrikant Forbo Eurocol. Interview met export manager Robert van der Laan.

“Het enige waarin we qua product echt onderscheiden zijn van de concurrentie, is een gipsgebonden lijm voor anhydriet-gietvloeren, een toepassing die in de lage landen sterk in de lift zit.”

GIPSGEBONDEN ANHYDRIETLIJM. En dan is er nog de gipsgebonden lijm (725 Alphycol) waarmee Forbo Eurocol een innovatie en doeltreffende oplossing voor anhydriet gietvloeren in huis heeft. “Anhydrietvloeren vormen een goed isolerende en sterke ondergrond voor diverse vloerafwerkingen”, weet Robert van der Laan. “Toch dient men hierbij enige voorzichtigheid in acht te nemen, met name bij de voorbehandeling. De

dekvloer heeft een lange droogtijd nodig vooraleer er probleemloos vloerbedekkin op kan verwerkt worden. In optimale omstandigheden kan de droogtijd oplopen tot minimaal zes weken !” “Bij een maximaal toegestaan vochtpercentage van 1,0 gewichtsprocent van de anhydrietvloer garanderen wij reeds onze gipsgebonden 725 Alphycol, daar waar vroeger maximaal 0,5 gewichtsprocent nodig was voor onze cementgebonden lijmen. Deze 1,0 gewichtsprocent komt in normale omstandigheden neer op een droogtijd van circa 4 weken voor de calciumsulfaatgebonden vloer.” “Sinds de marktintroductie vier jaar geleden heeft dit unieke product een heel hoge vlucht genomen. In die tijd hebben we geen enkel noemenswaardig probleem gehad. Ook op de Belgische markt, waar het product sinds twee jaar verkrijgbaar is, blijft de vraag naar onze gipsgebonden lijm groeien. Zeker nu er steeds meer schadegevallen met cementgebonden lijmen op anhydriet aan de oppervlakte komen.”

Polycaro 2.

Verslag van studiedag, georganiseerd door het WTCB in samenwerking met FECAMO en de Federatie van aannemers van natuursteenbewerking in het kader van de derde editie van Stone Expo te Gent op maandag 25 januari 2010.

ANHYDRIETGEBONDEN GIETVLOER Vervolgens werd op het seminarie op maandag 25 januari 2010 een ander zeer interessant thema aangesneden, met name de betegeling op een anhydrietgebonden gietvloer. Veel vloerleggers herkennen op de werf het verschil niet tussen een cementgebonden en een calciumsulfaatgebonden dekvloer. Toch is er een opmerkelijk verschil qua kleur en structuur. En zelfs indien de plaatser kennis heeft genomen van het feit dat hij de tegels op een gietvloer moet leggen, dan nog zijn er een aantal belangrijke aandachtspunten waarmee rekening gehouden moet worden. Bij de beloopbaarheid van een anhydrietgebonden dekvloer moet de zogenaamde ‘sinterhuid’ afgeschuurd worden met een grove korrel. Er zijn evenwel fabrikanten die deze bewerking voor bepaalde nieuwe types niet meer voorschrijven, zodat de tegelzetter tijd kan winnen. Het aanbrengen van een primer voor aanvang van de tegelwerken is noodzakelijk bij het gebruik van cementgebonden tegellijmen. Gips en cement stoten elkaar immers af wat tot ettringietvorming leidt ! Daarenboven is het gebruik van een tegellijm van het type ‘2’ niet te versmaden.

Polycaro 3.

CALCIUMSULFAATDEKVLOEREN Op cementgebonden ondergronden is het mogelijk grootformaat tegels en platen met traditionele lijmsystemen aan te brengen. Maar dan moet het voorgaande ove de ondergrondbeoordeling en –voorbehandeling in acht worden genomen en gebruik worden gemaakt van de juiste verlijmingstechnieken. Bij het verlijmen op calciumsulfaatgebonden ondergronden (anhydriet) moet men er echter rekening mee houden dat door het kleine oppervlakteaandeel van de voegen de uitharding van de lijm veel langer duurt. Bij verkeerde of onvoldoende grondering van de ondergrond kan daarom schade optreden tussen ondergrond en tegel en kunnen de tegels los laten. Daarom is het heel belangrijk de ondergrond goed te beoordelen en deze zorgvuldig voor te behandelen. Naar onze mening hoort daarbij ook het schuren en schoon zuigen van het oppervlak en het verwijderen van een eventuele sinterlaag. Ook als de producent van de dekvloer dit niet noodzakelijk acht. Verder is het noodzakelijk kort voor de verlijming het restvocht met een CM-apparaat te meten. Het restvochtgehalte mag maximaal 0,5% bedragen. Als traditionele dispersieprimers worden gebruikt, moeten zowel het door de leverancier aangegeven verbruik als de wachttijd tot verfilming worden gerespecteerd. Want alleen dan krijgt men een voldoende vochtwerende werking. Om tijd te besparen kan een sneldrogende primer worden gebruikt. Bij gebruik van dispersieprimers is het raadzaam grote formaten vloertegels met een snel uithardende vloeibedmortel en wandtegels met een snel drogende dunbedmortel te verlijmen. Dit geldt vooral bij lage temperaturen. Door de snelhardende mortel wordt de inwerktijd van het aanmaakwater zo kort mogelijk gehouden. De technisch meest geschikte, maar ook meest arbeidsintensieve methode is het aanbrengen van een epoxyharsgrondering. Dit garandeert een goede vochtwering ter bescherming van de calciumsulfaatgebonden ondergrond. Reactieharsgrondering moet nat-in-nat met vuurgedroogd

kwartszand 0,3 – 0,8 worden ingestrooid, zodat een uitstekende hechting met de cementgebonden lijm ontstaat. Deze manier van werken biedt de meeste zekerheid. Maar ook hier moet de wachttijd tot het uitharden van de grondering in acht worden genomen, en die is bij lage temperaturen aanzienlijk langer.

Polycaro 4.

Verslag van studiedag, georganiseerd door de Katholieke Hogeschool Brugge/Oostende (KHBO) in samenwerking met de Hogeschool Gent (TETRA project) en het WTCB op donderdag 24 juni 2010 in de aula van KHBO.

Voor de samenstelling van gietvloeren op basis van cement als bindmiddel (RecyFlowScreed) zijn ongeveer dezelfde nieuwe technieken ontwikkeld om de berg puingranulaten te reduceren. Daarnaast zijn dergelijke dekvloeren minder arbeidsintensief en ergonomisch bevorderend. Ze zijn bovendien quasi zelfnivellerend en zelfverdichtend, wat op zijn beurt dan weer significant is voor de verzekering van een continuïteit in kwaliteit over de ganse dekvloer. En in vergelijking met calciumsulfaatgebonden vloeivloeren zijn ze na uitharding zo goed als vochtongevoelig.

Polycaro 5.

Verslag van de studiedag, georganiseerd door het WTCB, in samenwerking met IWT, de Universiteit Gent en Hogeschool Gent (TETRA project) op donderdag 15 september 2011 in de campus Schoonmeersen van de Universiteit Gent.

6) Schade aan de dekvloer door vocht. Vooral calciumsulfaatbevattende dekvloeren zijn zeer gevoelig aan langdurige blootstelling van vocht. Deze anhydriet-chape zal te kampen hebben met sterkteverlies, wat onthechting van de betegeling met zich kan meebrengen. Zelfs ontbinding van de dekvloer behoort tot de mogelijkheden waardoor deze onbruikbaar wordt. Het maximaal toelaatbaar vochtgehalte voor keramische tegels op anhydrietdekvloeren is 0.5% gemeten met de carbidefles. Voor cementgebonden dekvloeren bedraagt het restpercentage aan vocht 2.5% (CC-meting).

Polycaro 6.

CALCIUMSULFAATGEBONDEN DEKVLOEREN. Daarnaast komen calciumgebonden dekvloeren (anhydriet als bindmiddel in plaats van cement) regelmatiger voor, omdat ze onder meer de warmte prima geleiden. Men dient zich echter steeds goed te informeren bij fabrikant en / of uitvoerder van dergelijke chapes, daar verschillende algemene aandachtspunten zonder meer voor de plaatsingsactiviteiten in acht dienen genomen te worden.

- Onderscheid de anhydrietvloer door zijn kleur en structuur (calciumsulfaatdekvloeren zijn meestal gladder van oppervlak en bleker van uitzicht dan een cementgebonden chape).

- Schuur de filmhuid (ook wel eens de “sinterlaag” of “melkfilm” genoemd) van de anhydrietvloer een week na de uitvoering af, zodat de poriën vrij kunnen ademen en de dekvloer kan uitdrogen.

- Verwijder het schuurstof met een goed werkende stofzuiger (niet enkel wegborstelen !). - Verricht verschillende restvochtmetingen voor de plaatsing van de tegels met een

calciumcarbidmeter (beter bekend als de carbidefles), bij voorkeur aan de noordkant van de woning of het gebouw omdat deze locaties het meest vochtgevoelig zijn, onder meer door het vertraagd natuurlijk drogingsproces.

- Bij gebruik van een cementgebonden tegellijm (vb. C2F) is het noodzakelijk om daags voor de plaatsing een aangepaste primer aan te brengen zodoende ettringietvorming (chemische reactie cement/gips) te vermijden ! Het lijkt misschien niet direct logisch, maar uit goeie bron vernamen wij dat een waterverdunde primer voorrang zou moeten krijgen. Reden hiervoor

zou het dieper dringen van het product in de poriën zijn, met een beter adhesieresultaat tot gevolg.

…/…2) Restvocht ondergrond minimaliseren tot gelijk of kleiner dan 2% (anhydriet 0.3%). …/…3) Randisolatie dient voldoende breed en dik te zijn = minimum 10mm voor cementgebonden dekvloeren. De breedte kan nog dikker zijn bij anhydrietdekvloeren. Dit wordt berekend in functie van het totale aantal m² dat men dient te verpompen !