De Standaard/DS2 04/06/2015, bladzijden 10 & 11All rights reserved. Gebruik and reproductie enkel mits toelating van de uitgever via De Standaard/DS2De Standaard/DS2 04/06/2015, bladzijden 10 & 11All rights reserved. Gebruik and reproductie enkel mits toelating van de uitgever via De Standaard/DS2

I n n o v a t i n g D i g i t a l C o n t e n t

DE VIJF LEVENSLESSEN VAN P.F. THOMÉSE

momenten beleef wanneer ik besef dat ik ze al aan het missen ben. Ze beleven en ze missen tegelijk, iedere ouder die naar zijn opgroeiende kinderen kijkt, weet wat ik bedoel. Dat melancholische geluk is het mooiste wat ik ken.’

4.  DE  BIJZAKEN  ZIJN DE  HOOFDZAAK‘Ik verlies me liever in details dan dat ik de hoofdlijn in de gaten houd. Als de details kloppen, komt het met het geheel ook wel goed. Omgekeerd: als er een paar kleine dingen niet in orde zijn (iemand laat je te lang wachten, er zit een spelfout in de tekst), is het geheel meestal ook waardeloos. Het is bij mij een leidraad om opdrachten aan te nemen, om een restaurant te kiezen, om iemand te vertrouwen. Minachting voor het detail is minachting voor het geheel. Een fout treedt nooit toevallig op. Kwaliteit toont zich altijd tot in het kleinste onderdeel. ‘Le bon Dieu est dans le detail’, is een uitspraak die aan Gustave Flaubert wordt toegeschreven.Overigens heeft niemand de betreffende zin in zijn Oeuvres aan kunnen wijzen – wat ik wel een aardig detail vind.’

5.  SPREEK  JEZELFGEREGELD  TEGEN‘Sommige mensen slagen erin hun leven voor te stellen als een product van eigen keuzes’, schrijf ik in De onderwaterzwemmer. Het is een kernzin uit dat boek. Iedereen die getroffen is door het voortijdig verlies van dierbaren, weet dat de belangrijkste zaken zich buiten onze wilsoverwegingen voltrekken. Als het erop aankomt, wordt ons niets gevraagd.’‘In jezelf geloven wordt tegenwoordig als het ideaal gepresenteerd. Ik zou zeggen: je moet niemand geloven, en zeker jezelf niet. Zodra iets waar is, kom je er niet meer zo gauw van af. Zelfingenomen sukkels die in zichzelf geloven, kunnen nog maar één kant op. De mens kan misschien niet vliegen, maar mijn gedachten kunnen dat wel. Enfin, als dit niet waar blijkt te zijn, kan ik altijd nog neerstorten.’

‘GELOOF NIEMAND EN ZEKER JEZELF NIET’

P.F. Thomése (57) is een Nederlandse schrijver. Onlangs verscheen zijn roman ‘De onderwaterzwemmer’.

volstond: ze trokken ook nog een lap voorhun  blote  gezicht,  zodat  alleen  hun  ogennog  zichtbaar  waren.  En  dan  hangen  inAmsterdam  overal  grote  reclamebordenmet Dress less to impress erop. Tussen dietwee uitersten moeten vrouwen kennelijkhun weg zoeken om zich goed te voelen enaan hun eigen zedigheidsnormen te beantwoorden.’

Bedek  je  boezem

Iedereen vindt de fatsoensnormen uit zijneigen  cultuur  vanzelfsprekend,  maar  hetboek maakt duidelijk hoe betrekkelijk diezijn.  In  Tahiti  of  Tonga  kon  je  helemaalnaakt  lopen,  zolang  je  maar  getatoeëerdwas. Ook de Braziliaanse Botocudo dragenniet  veel  meer  dan  een  paar  sieraden  –maar  mannen  noch  vrouwen  komen  hethuis uit zonder hun lippenschijf. Bij sommige volkeren moet de knie bedekt zijn, bijandere de nek. En tradities zijn soms verbazend jong. Hetjoodse keppeltje is amper een paar eeuwenoud en heeft katholieke roots, zo blijkt: ‘Inde joodse traditie moest oorspronkelijk alleen de priester een hoofddeksel dragen. Inde middeleeuwen begonnen joden te denken dat misschien ook andere mannen beter  iets  op  hun  hoofd  konden  doen.  Datwerd uiteindelijk het keppeltje, qua vormontleend aan het hoofddeksel dat bisschoppen dragen. Het  is wel  interessant om  tezien hoe mensen tradities uitvinden en hoekledingstukken kunnen uitgroeien tot iconen van een bepaalde religie, terwijl ze nietnoodzakelijk  uit  de  eigen  geloofstraditiestammen.’Heel vaak was een kledingvoorschrift er alvoordat het een religieus voorschrift werd.Dat geldt zeker voor de sluier in de islam.‘De gemeenschappen rond de Middellandse Zee waren allemaal patriarchaal. In dejoodse traditie was bloot een enorm taboe.Mannen moesten bedekt zijn van de navel

Toen  ze  aan  haar  vorige  boekOveral  Adam  en  Eva  werkte,ontdekte  Mineke  Schipper  datde  eerste  mensen  niet  in  allescheppingsverhalen naakt door

het paradijs dartelden. ‘In sommige joodse,christelijke of islamitische versies droegenze prachtige kleren, kronen en juwelen. Dieringen en gordels maakten zich los toen zede verboden vrucht hadden gegeten: “Denkje dat wij om het lichaam blijven zitten vanmensen die het gebod van onze Heer hebben geschonden?” Daarna gaan ze opeensdat vijgenblad of  rokje van bladeren dragen.  Omdat  we  in  westerse  culturen  ergworden  afgerekend  op  het  verhaal  vanAdam en Eva, als het moment waarop weons schaamtebesef hebben gekregen, vroegik  me  nieuwsgierig  af  hoe  dat  bij  andereculturen gegaan is.’ Dat leidde tot Bloot ofbedekt. Van niets om het lijf naar strak inhet pak, een geschiedenis van de lichaamsbedekking  die  veel  verder  kijkt  dan  hetWesten.Schipper  is hoogleraar  interculturele  literatuurwetenschap:  kijken  en  vergelijkenzit haar in het bloed. Het was haar al vakeropgevallen  hoezeer  ‘gepaste  kledij’  verschilt van een cultuur naar de andere. Toenze in de jaren zestig aan de Université Libredu  Congo  doceerde,  werd  ze  in  een  dorpvoorgesteld aan de nieuwe chef van de Kuba met zijn hele gevolg, onder wie zijn vrouwen,  in vol ornaat, met sieraden en bloteborsten. Op een ferry van Zanzibar naar Dar Es Salaam kreeg ze niet zo lang geleden van driebedekte moslima’s te horen dat haar kledij‘onfatsoenlijk’ was – een pantalon, Tshirtmet lange mouwen en een jasje. ‘Ik moest,zeiden ze, maar een foto van hen maken omaan  mijn  vriendinnen  te  tonen  hoe  hethoorde voor wie later niet in het eeuwigevuur wilde branden. Terwijl ze poseerden,beseften ze dat hun lange zwarte abaja niet

1.  WANTROUW  GOEDE RAAD‘De beste beslissingen heb ik genomen door advies in de wind te slaan. Gelukkig ben ik vaak onverstandig geweest. Wat we van tevoren kunnen bedenken, hadden we inderdaad van tevoren kunnen bedenken. De voorspelbaarheid van het concept maakt het leven tot een invuloefening. De sprong in het diepe, het tasten in het duister, het onverhoedse breken met alles en iedereen: dat zijn voor mij bepalende momenten geweest. Verhuizingen, ontslagname, verbroken vriendschappen, bedrogen liefdes. Alles wat er mogelijk is geworden in mijn leven is het gevolg van impulsieve besluiten. No guts, no glory.’

2.  PAS  ALS  HET  ONMOGELIJK  IS,  WORDT HET  INTERESSANT‘Hij besefte nog niet dat de duizenden mogelijkheden in zijn leven louter onmogelijkheden zouden blijken te zijn’, schrijft Thomas Mann in Tonio Kröger. Lang heb ik gedacht dat ik dus maar beter bij voorbaat bij de pakken kon gaan zitten, want het werd toch niks. Totdat ik ontdekte dat het juist die onmogelijkheden zijn die het leven zijn herfstige glans geven. De dood, het verlies en het gemis, het tekortschieten: daar ligt de schoonheid van het bestaan. Wanneer er geen uitweg is, moeten we onze verbeelding aanspreken. Daar dienen zich de mogelijkheden aan. In de ruimte die het onvolmaakte overlaat, kan de liefde groeien.’

3.  STA  STIL‘Al sinds Schaduwkind, en dus sinds de dood van mijn eerste kind, weet ik dat je iets al aan het verliezen bent voordat je het goed en wel hebt gehad. Terugkeren naar het verleden is helaas niet mogelijk, maar stilstaan kan altijd. Stilstaan en in gedachten de dingen overdoen. Tot je ze goed leert kennen. Rustig alles van alle kanten bekijken. Deze wereld draait zo snel, dat we amper de tijd krijgen om iets te missen. Terwijl ik mijn gelukkigste 

VAN BOERKA

TOT BIKINI

Wat in een cultuur fatsoenlijk is, is in eenandere misschien raar, of zelfs aanstootgevend bloot. In haar 

onderhoudende en verrassende boek ‘Bloot of bedekt’ schetst Mineke Schippertot welke vreemde oplossingen de angst 

voor seksuele opwinding ons heeft verleid. INGE SCHELSTRAETE

KUISHEID IS CULTUURGEBONDEN 

D10 hart&hoofd 

DE STANDAARD  DONDERDAG 4 JUNI 2015

tot  de  knie.  Bij  vrouwen  werd  geleidelijkhet hele lichaam tot schaamzone verklaard:bij ultraorthodoxe joden gold dat niet meerdan  één handbreedte  vrouwenhuid onbedekt mocht zijn. In de strenge islam is dieregel overgenomen. Maar in de Koran zelfstaat  weinig  over  de  kleren  die  vrouwenmoeten dragen. Er is een passage die zegtdat  vrouwen  een  kleed  over  hun  boezemmoeten  laten hangen. Onderzoek naar depreislamitische tijd in het MiddenOostenwijst uit dat vrouwen toen soms met bloteborsten rondliepen. Dat moest ophouden,vond de Profeet. Er staat inderdaad boezemin die Korantekst en niet hoofd.’ 

Is  één  sluier  wel  genoeg?

Achter de verplichting een sluier te dragen,schuilt de redenering dat vrouwen met onbedekte haren mannen zouden opwinden.Dat leidt tot beledigende postercampagneswaarin  mannen  met  willoos  ongedierteworden vergeleken – een lolly in zijn wikkelblijft ‘rein’, een uitgepakte lolly zit vol vliegen. ‘Terwijl Oude Grieken als Aristoteles juistvonden dat vrouwen hun seksuele driftenniet in toom konden houden en om die reden zo veel mogelijk binnen moesten blijven. Een van de eerste christelijke kerkvaders, Tertullianus, die een heel boek schreefover het sluieren van vrouwen, was van mening dat vrouwen zonder sluier zich prostitueerden.’‘Als een man en vrouw die geen familie zijnin een kamer zitten, zit Satan tussen hen in’,aldus een veelgeciteerde islamitische overlevering.  ‘Dat  maakt  een  ontmoeting  vaneen  man  en  vrouw  nogal  beladen’,  zegtSchipper. ‘Maar ook in de Arabische wereldwerken mannen en vrouwen tegenwoordigin één kantoor. Je kunt niet letterlijk meerte rade gaan bij oude geschriften in een zoveranderende tijd.’ Dat  illustreert  het  tenenkrullendste  ver

Naakt kan, zolang je getatoeëerd bentin  Tahiti.    ©    Hugh  Sitton

‘Vrouwen  bedekken  zich  om  mannen  tegen  zichzelf  te  beschermen.’  ©  iStock Madame  de  Pompadour, diep  gedecolleteerd  zoals  altijd.  ©  rr

haal uit haar boek: een Egyptische islamexpert stelde voor dat werkende vrouwen eenpaar keer de borst moesten geven aan hunmannelijke  collega’s.  Die  konden  daarnatechnisch  als  familie  worden  beschouwd.Dat had, volgens een overgeleverd verhaal,de Profeet Mohammed aan een vrouw geadviseerd die haar pleegzoon niet het huiswilde uitzetten toen hij opgroeide. Dat zijnhedendaagse  ‘oplossing’  seksueel  geladener was dan het probleem kwam bij de islamgeleerde niet op.De angst voor onkuise gedachten leidt ooktot  vreemde  gelijkenissen  tussen  groependie op het eerste gezicht totaal verschillen.Zo dragen sommige ultraorthodoxe joodsevrouwen in Israël tegenwoordig een soortboerka.  ‘Talibanmoeders,  noemen  andereIsraëli’s hen’, zegt Schipper. ‘Als je vrouwenvraagt waarom ze zich volledig bedekken,dan  is  het  antwoord:  “om  mannen  tegenzichzelf  te  beschermen”.  Een  problematische vorm van arrogantie bij vrouwen diedenken dat alleen hun onzichtbaarheid opwinding  zal  voorkomen.  Intussen  vragenangstige mannen zich af of één sluier wel

genoeg is om een onkuise vrouw te bedekken. Er is dus geen einde aan.’

De  nieuwe  preutsheid

Want het is niet zo dat we steeds zedelozerworden. Op vijftiendeeeuwse schilderijendragen mannen een uitstulpende braguette,  die  trots  hun  mannelijkheid  onderstreept; maar na de Franse Revolutie gingen Europeanen zich steeds kuiser kleden.‘De mannen bedekten voortaan hun benenmet verhullende pantalons’, zegt Schipper,‘en de vrouwen droegen zedige jurken dietot de hals gesloten waren,  liefst met eenbroche  om  alles  stijfdicht  te  houden.  Deburgerij wilde  zich  zo onderscheiden vande decadentie van het hof waar koningengingen baden met hun ondergeschikten enwaar de decolletés van madame de Pompadour zo diep waren dat haar borsten eruitvielen als ze over de rand van haar theaterloge keek. Die nieuwe preutsheid monddeuit in de victoriaanse eeuw, waarin het minste stukje onbedekt vlees voor opschuddingzorgde.’Het zijn feiten die een verstarde discussieover het hoe en waarom van onze bedekking nieuw leven kunnen inblazen. Schipper  zou het  graag  zien.  ‘Het  gedeeltelijkeboerkaverbod dat nu  in Nederland wordtingevoerd, zou een discussie op gang kunnen brengen tussen moslims onderling entussen moslims en nietmoslims. Het is eengoede gelegenheid om je af te vragen “waarom moet ik zo nodig zoveel van mezelf latenzien?” of “waarom moet ik zo veel mogelijkvan mezelf  bedekken?”. Hoe beter we hetwaarom kunnen formuleren, hoe beter wemet onze angsten leren om te gaan.’

Mineke  Schipper,  ‘Bloot  of  bedekt.  Van  nietsom  het  lijf  naar  strak  in  het  pak’, Prometheus/Bert  Bakker,  278  blz., 19,95  euro.

Onderzoek naar de preislamitische tijdin het MiddenOosten wijst uit datvrouwen toen soms met blote borsten rondliepen. Dat moest ophouden, vond de Profeet

Sommige  indianenstammen  hebbengenoeg  aan  een  lippenschijf.  ©  blg

Koning Hendrik VIII, trotse drager vande  ‘braguette’.  ©  rr

 DE STANDAARDDONDERDAG 4 JUNI 2015       D11

http://www.gopress.be/