p1

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

Anders met minder in de Wmo

Zelforganiserend vermogen als kracht voor verandering en continuïteit

ilse Avontuur Ferry Knaackolaf van Kolck Heleen rijnkelsAlwin schortinghuis

p1

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

Anders met minder in de Wmo

Zelforganiserend vermogen als kracht voor verandering en continuïteit

Ilse Avontuur

Ferry Knaack

Olaf van Kolck

Heleen Rijnkels

Alwin Schortinghuis

2010

Inhoudsopgave

1. Zelforganiserendvermogenalskrachtvoorveranderingencontinuïteit 3

2. FinanciëleuitdagingenvooruitvoeringvandeWmo 7

3. VraaggerichtwerkenindeWmo: 13

vanclaimgerichtverstrekkennaarcompenseren

4. Vrijwilligersenprofessionalssamenaanzet 23

5. OpdrachtgevenindeWmo:‘Ittakes(morethan)twototango’ 31

p2

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p3

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p2

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p3

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

1. Zelforganiserend vermogen als kracht voor verandering en continuïteit

Volop verandering

De verzorgingsstaat in zijn klassieke vorm,

met een centrale rol voor de overheid, bestaat

niet meer. Nederland ontwikkelt zich naar een

civil society waarin de onderlinge sociale

verbanden centraal staan. Niet het leveren

van voorzieningen staat centraal, maar de

vraag hoe mensen hun leven zelfstandig

kunnen organiseren.

p4

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p5

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

Dezeontwikkelingsteltgemeentenvoornieuweopgaven.Zijmoetende

omslagmakenvaneeninterneoriëntatie,gerichtopkwaliteitvande

eigenorganisatieenvoorzieningenaanbodnaareenexterneoriëntatie

waarinnetwerkenmetmaatschappelijkeorganisatiesenburgers

centraalstaan.Hetbetekentdater‘vanbuitennaarbinnen’geredeneerd

moetwordenalsbeleidsproblemenopdeagendawordengezet.

Maatschappelijkeorganisatieshebbeneenactieverolinhetdefiniëren

vandeopgavenenvergrotenhetprobleemoplossendvermogen.De

gemeentewordtdanmeerregisseurvaneengezamenlijkeaanpakdan

agendasetterenuitvoerder.HetgedachtegoedvandeWmopastgoedin

dezeomslag.Verantwoordelijkhedenbijuitvoerendepartijenleggenen

burgersondersteunenbijhunparticipatie.Hetvraagtomnieuwe

verhoudingeneneenactieverolvaniedereen.Wijnoemenditmaat­

schappelijkondernemerschap.1)

Behalvedatdeverhoudingenveranderen,nemenookdemaatschappe­

lijkeopgavenwaarvoorgemeentenzichgesteldzientoe.Eénvande

meestduidelijkevoorbeeldendaarvanisdeAWBZ.Nognietzolang

geledenwasditeenwetdievooralle‘ongemakken’eenoplossinghad.

Ooitbedoeldomonverzekerbarerisico’stedekken,maaruitgegroeidtot

eenfijnmazignetaanvoorzieningenopallerleiterreinen.Derecente

aanpassingenindeAWBZlatenzienhoedediscussieoverzorgen

welzijnaanhetveranderenis.Nietzozeerhetrechtopzorg(gefinan­

cierduitpubliekemiddelen)staatnogcentraalmaardevraaghoe

mensenzogoedmogelijkondersteundkunnenwordeninhetdagelijks

leven.

Ditlevertvoordelokaleoverheidnieuwetakenop,maarnietvanzelf­

sprekendmetdebijbehorendebudgetten.Tegendeachtergrondvande

crisiswaarinNederlandmomenteelverkeert,steltditgemeentenvoor

eenforseuitdaging.Ermoetflinkbezuinigdwordendekomendejaren.

Hetisdekunstervoortezorgendatbezuinigingenopvoorzieningen

nietleidentoteenonomkeerbare‘afbraak’.Daarvoormoetenweopzoek

naarhetantwoordopdevraaghoewealsgemeentewillenpresteren

overvijftottienjaar.Daarmeespringenweoverhetgatvandehuidige

crisiseninvesterenweinnieuwevormenvansamenwerkingenin

nieuwearrangementen.

Waarom maatschappelijk ondernemerschap?

We spreken over maatschappelijk onder­

nemerschap, omdat het oplossen van maat­

schappelijke vragen om een samenspel

vraagt van maatschappelijke organisaties,

overheid en burgers. daarbij staat het

versterken van het zelforganiserend

ver mogen van mensen en hun omgeving

centraal. dat vraagt om:

• Het belang van de gebruiker (cliënt, klant,

burger) als uitgangspunt nemen.

• een gezamenlijke analyse van de vraag­

stukken.

• Heldere beleidsdoelstellingen.

• een integraal aanbod en maatwerk dat

dicht bij mensen staat en ruimte geeft aan

de uitvoering (vrijwilligers en profes­

sionals).

• Flexibel schakelen tussen belang, kennis

en kunde van overheid, uitvoerder en

burger en een heldere taak­ en rolverde­

ling waar iedereen zich ook aan houdt.

1)HandreikingMaatschappelijkOndernemerschap,BMC2009

Indezepublicatielatenwezienhoedegroteopgavenvoordetoekomst

opgepaktkunnenworden.Wenoemendat‘Andersdoenmetminder’.

Indeartikelenindezepublicatielatenweopverschillendeaan­

knopingspunteneenandereaanpakzien.Eenaanpakdievertrektvan­

uitdeeigenkrachtvanmenseneneenaanpakdiemensenactiefonder­

steunt.Datzijnaanpakkenwaarbijgemeentenenmaatschappelijke

organisatieszichbewustzijnvanhunnieuwerolenopdracht.Uzult

ziendathetvaakeenzoektochtis;makkelijkeantwoordenzijnerniet.

Deverhalentonenwelaandatambitiedebasisisvoorverandering.

Leeswijzer

Omtebeginnenpresenterenweeenkorteanalysevandegevolgenvan

dehuidigebezuinigingsvoorstellenvoordefinancieringvandeWmo;

‘hetminder’.Uleesthieroverinhoofdstuk2.Daarnavolgeneenaantal

hoofdstukkenmeteentoelichtingop‘hetanders’.Inhoofdstuk3wordt

dewijzewaaropgemeentendekantelingmakenvanclaimgericht

verstrekkenindeWmonaarhetcompenserenvanhunburgersbelicht.

DevoorbeeldenvandegemeentenHoornenHelmondlatenzienhoe

individueleondersteuninganderskan.

Inhoofdstuk4wordthetsamenspeltussenvrijwilligersenprofessio­

nalsbeschreven.DeWmo­proeftuinvandegemeenteBronckhorstgeeft

eendoorkijkjenaardienieuwearrangementen:metslimmeoplossin­

genvanmensenenhunsocialenetwerken.Inhetvoorbeeldvande

Wmo­pilotzorgvernieuwingindedeelgemeenteHillegersberg­

SchiebroekinRotterdamkuntulezenhoemaatschappelijkeorganisa­

tiesouderenondersteunendooraantesluitenbijdeeigenkrachtvan

mensen.

Totslotwordtinhoofdstuk5hetgebiedsgerichtprofessioneel

opdrachtgeverschapvandegemeenteRotterdamtoegelicht.Dithoofd­

stukbeschrijfthetbelangvandeaanwezigesocialeinfrastructuurinde

wijkenhetverbindendsamenwerkentussenopdrachtgeverenuit­

voerendepartners.

Degemeentendiehebbenmeegewerktaandezepublicatiezijnwij

dankbaarvoorhetdelenvanhunervaringen.Wijwensenuveellees­

plezier.

p6

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p7

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p6

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p7

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

2. Financiële uitdagingen voor uitvoering van de Wmo

De economische crisis treft ook de huis­

houding van de lokale overheid. Zo leidt

minder vraag naar nieuwe huizen tot aanzien­

lijk lagere inkomsten voor gemeenten uit

grond opbrengsten. De grootste inkomsten­

bron voor gemeenten, de Algemene Uitkering

uit het Gemeentefonds, is als gevolg van de

noodzaak tot bezuinigingen door de rijksover­

heid al voor 2010 en 2011 bevroren.

Aan de andere kant worden gemeenten in

tijden van crisis geconfronteerd met hogere

uitgaven door bijvoorbeeld de toename van

het aantal bijstands gerechtigden. Veel

gemeenten voeren om deze redenen in 2010

een eerste ronde van bezuinigingen door.

p8

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p9

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

Hetfinanciëlevooruitzichtvangemeentenisvoordekomendeviertot

vijfjaarechterooknietrooskleurig.Derijksoverheidoriënteertzichop

drastischebezuinigingen.Eendalingvanderijksuitgavenmet20%is

daarbijeenreëlemogelijkheid.Omdatdeinkomstenvangemeentenuit

hetGemeentefondsparallellopenmetderijksuitgaven,betekentditeen

dalingvan20%vandegemeentelijkeinkomstenafkomstigvanhetRijk.

Hetisnunogonduidelijkwelkeconsequentiesdezebezuinigingsopera­

tiezalhebbenvoordeuitvoeringvandeWmodoorgemeenten.Datis

afhankelijkvantoekomstigepolitiekekeuzes.Definancieringvande

Wmostaatechterallangerterdiscussie.Hieronderwordtaandehand

vandiediscussieendeverdeelsystematiekeenbeeldgeschetstvande

impactvandemogelijkebezuinigingen.

Wmo in het Gemeentefonds

DegeldstromenvanhetRijknaardegemeenteninhetkadervande

WmobestaanuitdeAlgemeneUitkeringuithetGemeentefonds

(€3miljard)endeintegratie­uitkeringviahetobjectieveverdeelmodel

binnenhetGemeentefonds(€1,5miljard).Deuitkeringenaande

centrumgemeentenvoordemaatschappelijkeopvangenvrouwen­

opvangwordenhierbuitenbeschouwinggelaten.

Algemene Uitkering

Vanoudsherontvangengemeentenmiddelenvoorzorgenwelzijnvia

hetclusterMaatschappelijkeZorgvandeAlgemeneUitkeringuithet

Gemeentefonds.Hiermeewerdonderanderedevoormalige

WelzijnswetendeWvgmeegefinancierd.Groei(ofkrimp)vanditdeel

vandeWmo­middelenlooptparallelmetdetrendvanderijksuitgaven.

DaarnaastishetmogelijkdatdeWmo­middelengroeien(ofkrimpen)

doortaakmutaties.Zoisin2009€127miljoentoegevoegdaande

AlgemeneUitkeringtercompensatievandeAWBZPakketmaatregelen.

HierdoorishetclusterMaatschappelijkeZorgdeafgelopenjaren

gestaaggegroeid,delaatstedrie(Wmo)­jarenzelfsmet6%gemiddeld.

Voor2010en2011isdegroeivrijwelnulalsgevolgvandeeconomische

crisis.

objectief verdeelmodel Wmo

In2007werdgrofweg€1,5miljardvoordehulpbijhethuishoudenvan

deAWBZovergeheveldnaareenafzonderlijkeintegratie­uitkeringin

hetGemeentefonds:hetmacrobudgetWmo.Deverdelingvandeze

middelenvindtplaatsviahetobjectieveverdeelmodel.Hetverdeel­

modelheeftvanafhetbeginterdiscussiegestaanvanwegedegrote

herverdeeleffecten.HetmacrobudgetWmogroeitjaarlijksmeemetde

vraagnaarendeprijsvanhulpbijhethuishouden.Dezegroeiwordtals

tebelastendvoordeschatkistervarenenomdieredenindeheroverwe­

gingvanderijksuitgavenbetrokken.Hetisdeverwachtingdatper2012

de€1,5miljardinhetmacrobudgetversneldwordttoegevoegdaande

AlgemeneUitkering.Datbetekentheteindevandejaarlijksegroeivan

hetWmo­budgetvoorhulpbijhethuishouden.Ookdezeinkomsten

vangemeentenzullendanonverkortmeedelenindeverwachtekortin­

genophetGemeentefonds.

Figuur 1: effect van rijksbezuinigingen op de inkomsten van gemeenten voor de Wmo

Algemene Uitkering Integratie uitkering

Gemeentefonds Wmo Macrobudget Wmo

€ 3 miljard € 1,5 miljard

(Voormalig Welzijnswet en Wvg) (Hulp bij het huishouden)

­ 20%

Algemene Uitkering Gemeentefonds Wmo

€ 2,4 miljard (voormalig Welzijnswet en Wvg)

€ 1,2 miljard

(Hulp bij huishouden)

Objectief verdeelmodel Wmo

De principiële keuze om de verant­

woordelijkheid en de bijbehorende

middelen voor de verstrekking van

hulp bij het huishouden aan de

gemeenten toe te delen, vroeg om

een techniek om de gelden goed te

verdelen over alle Nederlandse

gemeenten. Hiervoor is aansluiting

gezocht bij de verdeelsystematiek

van het Gemeentefonds.

Het model is ontwikkeld door Cebeon. Zij

onderscheiden vijf categorieën van

factoren die de vraag naar en dus de kosten

van Wmo­gerelateerde zorg beïnvloeden:

leeftijdsgebonden factoren, factoren inzake

de samen stelling van het huishouden,

factoren inzake arbeidsgerelateerde zorg­

behoeften, inkomensgebonden factoren en

geografische factoren. daarnaast is er in

het model een tweetal specifieke factoren

opge nomen: de uitkering voor de Bbag

(Besluit bijdrage AWBZ gemeenten) en een

vast bedrag per gemeente.

invoering van het verdeelmodel ging met

heel grote herverdeeleffecten gepaard. de

verschillen variëren van een nadeel van

55% tot een voordeel van 70%. Vooral uit

de nadeel gemeenten was er veel kritiek.

een aantal gemeenten hebben nader

onderzoek laten uitvoeren door APe en

BmC naar de verklaring van de

herverdeeleffecten. de beide onder zoeken

hebben geleid tot Kamer vragen en een

onderzoek naar het verdeelmodel door het

sociaal Cultureel Planbureau (sCP).

in het definitieve advies voor 20102) heeft

het sCP geconcludeerd dat het model

verbeterd kan worden door een indicator

voor de gezondheidstoestand en een

indicator voor de sociaal­economische

positie op te nemen. op basis hiervan wordt

het model per 2011 verfijnd door toevoeging

van de factoren langdurig medicijngebruik

en gestandaardiseerd gemiddeld inkomen.

2)SCP,DefinitiefadviesoverhetWmo­budget

huishoudelijkehulpvoor2010,DenHaag2009

p10

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p11

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

ConclusieAlsgevolgvandewijzewaaropdeWmogefinancierdwordtdoorde

rijksoverheiddienengemeentenrekeningtehoudenmettoekomstige

dalingenvanbudgetten.Deverwachtedalendeuitgavenvanderijks­

overheidleidenautomatischtoteendalingvandeAlgemeneUitkering

uithetGemeentefonds,waaruitgemeentennunog€3miljardvoorde

Wmoontvangen.IndienhetWmo­macrobudgetin2012ookonderdeel

gaatuitmakenvandeAlgemeneUitkering,zullendeinkomstenvoor

gemeentenhelemaaldrastischdalen.Ditiseenduidelijkeaanleiding

ommetbehulpvaninnovatievemaatregelenmeermetmindertegaan

doenindeWmo.

3. Vraaggericht werken in de Wmo: van claimgericht verstrekken naar compenseren

De huidige financieel krappe tijden zijn een

uitstekende broedplaats voor innovatie in de

Wmo. Gemeenten worden gedwongen om

andere manieren van werken te onderzoeken

om zo de stijgende uitgaven voor welzijn en

zorg beheersbaar te houden.

Het resultaat: de restanten van de Wvg­bril

verdwijnen nu echt en gemeenten benutten

de ruimte van de Wmo beter.

p13

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p12

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p14

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p15

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

Broedplaats voor innovatie

DeVNGondersteunteentientalpilotgemeentenmethetprojectDe

Kantelingomtotdezeanderemaniervanwerkentekomen.Eénvande

resultatenvanDeKantelingwordteennieuwemodelverordeningdie

meerrechtdoetaanhetprocesvanondersteunendanaandetoegangtot

eenaantalbeschikbareproducten.Tegelijkertijdisnualzichtbaardat

veelmeergemeentenhetgedachtegoedvanDeKantelingovernemenen

hierinvullingaangeven,zoalsdegemeentenHoornenHelmond.

Gemeente Hoorn: zelfredzaamheid als hefboomEénvandegemeentendiewerktaaneenkantelingvandeuitvoering

vandeWmoisdegemeenteHoorn.Hetinitiatiefvoordezenieuwe

maniervanwerkenontsprongdoorhetinzichtdatdegemeentenog

teveelzorgvanzijnburgersovernam.Ditdeedteweinigrechtaanhet

zelforganiserendvermogenvandeinwoners.Degroeiendevraagnaar

ondersteuningzoubovendienleidentoteenstijgingvandeuitgaven.

AlsnadeelgemeenteverwachtHoorndaaronvoldoendeinkomstenvoor.

Daarnaastisdeverwachtingdatdetarievenvoorhulpbijhethuis­

houdennogverderzullenstijgenevenalsdevraagnaardezehulp.

Verderontbrakeenheldersubsidiekaderominhoudelijkekeuzeste

makenindejaarlijkstoenemendesubsidieaanvragenvandemaatschap­

pelijkeorganisaties.

Alsnelbleekdatdegebruikelijkeoplossingenalsversoberingvanhet

productenassortiment,hetaanscherpenvandetoegangtotdeindividu­

elevoorzieningen,hetverhogenvandeeigenbijdragen,hetaanbrengen

vansubsidieplafonds,niettotstructureleoplossingenzouleiden.Er

zounogsteedsgeeninhoudelijkeverdeelsleutelzijnvoordeschaarse

Wmo­middelen.‘Hetzorgenvoor’indewerkhoudingvanmedewerkers

enpartnersinhetveldzoudaarmeeooknietwijzigen.Nogafgezienvan

hetgeringepolitiekeenmaatschappelijkedraagvlakvoordergelijke

ingrepen.Conclusie:derolvandegemeentemoetveranderen.

VoormaligwethouderRonaldWitteveenbliktterugopzijnlaatste

collegeperiode:‘BijdeinvoeringvandeWmoheeftdeovernamevande

hulpbijhethuishoudendoorgemeentenonsteveelafgeleidvande

breedtevanhetWmopakket.Inhetallereerstebeginbijvoorbeeld

indiceerdenwenogvooreengrootdeeltelefonisch.Alsnelbleekdatniet

afdoendeenleggenwenubijiedereenhuisbezoekenaf.Wekunnennu

zeggendatwedemenselijkemaatweerterugbrengen.Datbetekentwel

datweminderdezorgovernemenenmeermoetengaancompenseren,

ondersteunenenstimuleren.’

Gemeentenwordenzichbewustvaneenanderemaniervanklant­

gerichtheidbinnendeWmo.AlseroverklantenindeWmowordt

gesprokendangaathetvrijwelaltijdoverdeaanvragersvoorde

verstrekkingvanindividuelevoorzieningenzoalsscootmobielen,hulp

bijhethuishoudenenwoningaanpassingen.Gemeentenzoekennu

meeraansluitingbijdezorgvraagvandezemensenenwillenafvanhet

alleenmaaraanbodgerichthonorerenvanclaimsvaninwonersopdie

voorzieningen.Deeigenkrachtvaninwonerskomtdaarbijcentraalte

staan.

DeWetvoorzieningengehandicapten(Wvg)wasdevoorlopervande

Wmovoordeverstrekkingvanindividuelehulpmiddelenaanmensen

meteenbeperking.HetcontrasttussendeWvgendeWmoisoverduide­

lijk:onderdeWmoheeftdeoverheideennieuwerolomvooralburgers

teondersteunenentestimulereninplaatsvandezorgvolledigoverte

nemen,zoalsdezorgplichtuitdeWvgvoorheenvoorschreef.Het

gedachtegoedvandeWvgzitechternogsteedsinveelhoofdenvan

burgersengemeenteambtenaren.Daardoorontstaanerknelpuntenals

deloketmedewerkershuninwonersmeteenclaimopzorg‘slechts’

doorverwijzennaardedoordegemeentegesubsidieerdeinstellingen,

omdatdeclaimnietvoorkomtinhetverstrekkingenboek.Enerontstaat

frictiealsdeloketmedewerkernietdevraagachterdevraagzietendaar­

doormaareenbeperkteoplossingkanbieden.Erontstaatookfrictieop

eenanderniveaualsgemeentendedureWmo­verstrekkingenopclaims

blijvenhonoreren,terwijldehoogtevanhetWmo­budgetvande

Rijksoverheidisafgestemdopcompenseren.

DankzijhetkaderstellendekaraktervandeWmozijngemeentenin

staatomoplossingentezoekenvoorditbreukvlak.Hetantwoord

vindengemeentenindemanierwaaropzijondersteuningaanhun

burgersaanbieden.Datvraagtomeennieuwemaniervanwerkenvan

gemeentenenhunuitvoerendepartners.Gemeentenontwikkelen

instrumentenvoorvraagverhelderinginhet(eerste)contactmetinwo­

nersdieeenaanvraagindienen,ofzelfsvoordateeninwonereenexpli­

cietevraagnaarzorgformuleert.Maarhetismeerdandat.Hetvraagt

omeenanderemaniervankijken,grotekennisvanhetbeschikbare

aanbodvanondersteuningindegemeenteenhetnietmeerbeoordelen

vanclaimgerichteaanvragenvanuithet‘verstrekkingenboek’.Met

anderewoorden:derestantenvandeWvg­brilverdwijnennuechten

gemeentenbenuttenderuimtevandeWmobeter.

p16

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p17

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

Middel en doel zijn gewijzigd

Degemeenteverwachtdatalgaandewegeenmeertrajectgerichte

benaderingontstaat,vergelijkbaarmettrajectengerichtopwerkof

activering.Infeiteishetnietsanders,wanthetindividueledoelisaltijd

participatie.Ofdatnuindevormvanbetaaldwerkis,vrijwilligerswerk

ofhetontmoetenvanbuurtbewonersopeenkaartavondmetinzetvan

collectiefvervoer.DitisdekernvanDeKantelinginHoorn:inzetvan

individueleencollectievevoorzieningenzijnnietheteinddoelmaar

slechtshetmiddelomdedeelnamevaninwonersvanHoornaande

samenlevingtevergroten.Bijkomendeffectisdateentrajectbenadering

ookmeerdwingttothetvolgenvandevoortganginplaatsvanhetafge­

venvaneenWmo­indicatievoordekomendevijfjaar.

DegemeenteHoornsteltnueenplanvanaanpakopvooreennadereuit­

werkingvandevisieendeonderwerpendiewordenopgepakt.Daarbij

wordtonderscheidgemaakttussenwatnualeenvoudigterealiserenis

endemeeroplangetermijntebehalenresultaten.Ervolgteenafzon­

derlijkcommunicatieplan,wantditproceskandegemeentenietalleen

doorlopen;alleenmetdeinzetvandemaatschappelijkepartners,zorg­

aanbieders,cliëntenvertegenwoordigerseninwonersgaatditlukken.

MetdeafbouwvandeAWBZinhetverschietvooralleennogmaarde

zwareonverzekerbarezorg,vindtRonaldWitteveenweldatwemoeten

oppassennietdoorteschieten.‘Zeker,ikbenblijdatwevan‘pamper­

maatschappij’naareenmaatschappijgaanwaariedereenopeigen

krachtmeekandraaien.Tochblijveneraltijdkwetsbaremensendiedat

nietaankunnen.Wehebbengeziendatdoorhetafkondigenvanalge­

menemaatregelenmensendedupeworden.Ookindeverdergaande

afslankingsoperatiemoetenwediemensensteuninderugkunnen

bieden.GemeentenzijnindeafgelopenperiodedoordeAWBZ­maat­

regelenoverdonderdopgebrekaananderaanbod.Wekunneneen

bezuinigingvan€800miljoennietmet€100miljoenvolledigopvan­

gen,terwijlonzeinwonersmeteenzorgvraagonsa­sociaalbeleidver­

wijten.Indetoekomstiservoldoendetijdnodigomonsdaaropvoorte

bereiden.’RonaldWitteveenpleitookvooreenfinancieelvangnetomde

zorgoptevangenvoorinwoners,waarvoorgemeentennognietoptijd

eenechtanderaanbodvoorhebbenkunnenontwikkelen.

RonaldWitteveen:‘Datbetreftookdeorganisatiesdienogteveelvanuit

huneigenaanbodredeneerden.Heellangzaamaankomtdaarwat

bewegingin.Ikzienudatzelfsdegrotezorgaanbiedersbeterproberen

aantesluitenbijdevraagvanonzeinwoners.Ikverwachtookdatinde

toekomsterveelmeerintegraalzorgaanbodzalontstaanvanmultidisci­

plinaireteamsopwijkniveau,naarhetvoorbeeldvanBuurtzorgofde

meertraditionelezorgaanbiedersdienualeentotaalzorgaanbodineen

wijkleveren.’

Van onvoorwaardelijk verstrekken naar voorwaardelijk

compenseren

HetresultaatvandezelfanalysevandegemeenteHoorniseenvisievoor

deuitvoeringvandeWmo,diepastbinnendekadersvanhetWmo­

beleidsplanendeverordening.DeuitvoeringvandeWmodoorde

gemeenteHoornkanteltvan‘hetonvoorwaardelijkverstrekkenvan

voorzieningenensubsidies’naar‘hetvoorwaardelijkcompenserenin

zelfredzaamheidmetinzetvaneigenverantwoordelijkheid’.De

gemeenteonderscheidteendrietalterreinenindezekanteling:

1. Deindividuelebenaderingvancliënten:aandachtvoorvraagverhelde­

ringenhetformulerenvaneenindividueeleinddoelvandegeboden

compensatie.

2.Hetactiverenvandesocialeomgevingvandecliënten:degemeente

gaatmeerinderolalsondersteunerenmeedenkerinhetbiedenvan

oplossingenvoorinwonersmeteenzorgvraag.

3.Derelatiemetdeketenpartners:degemeenteHoorniszichbewust

datzijnietalleenkankantelenenheeftdeinzetvanzorgaanbiedersen

maatschappelijkeorganisatiesnodig.Hetgaatdanomhetafbakenen

vaniedersverantwoordelijkheden,hetnauwgezetafstemmenvan

aanbodvanindividueleencollectievevoorzieningenenhetonderling

afstemmenoverdeindividueleondersteuningvancliënten.

RonaldWitteveenzietkansenvooreenveelrijkeresamenlevingalsde

claimcultuurdoorbrokenkanworden.‘Mensennemendanookmeer

vanuithuneigenkrachtdeelaandemaatschappij.Datcreëertookmeer

diversiteitindevormenvanondersteuning.Kijkbijvoorbeeldnaarde

ontwikkelingvandewijksteunpunteninHoornwaarinwesamenhang

willenaanbrengentussendeprofessionelezorgenondersteuningende

inbrengvanvrijwilligersdiezichwilleninzettenvoordezesamen­

leving.Daarmeekunnenwehogekwaliteitbiedenmetdezelfde

middelen.’

p18

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p19

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

Hulpvraag

Ditlijktalleenverantwoordtezijnalsdeburgereenberoepkandoenop

heteigenvermogen,informelezorg,vrijwilligersencollectievevoor­

zieningen:eenzogenaamdmaatschappelijksteunsysteem.Deinschake­

lingvandezesteunsystemenleidttoteenafnemendebehoefteaanpro­

fessionelehulp.JosBoetzkes:‘Letwel,uitgangspuntblijftdatiedereen

dehulpkrijgtdiehijnodigheeft.Daaromzijndegesprekkenmetde

MAATwerkersookzobelangrijk.Juistindiegesprekkenachterhalenwe

wateencliëntzelfkanenzelfkanorganiseren.Kaneencliëntzakenniet

zelfofnietzelforganiseren?Dankrijgthijprofessionelehulp.’

DitkanalleendoordatindeHelmondseaanpakvolopwordtgeïnves­

teerdinmantelzorg,vrijwilligerswerkencollectievewelzijnsvoor­

zieningenendiensten.Vanaf2010wordenerdriepilotsvoordagbeste­

dinggefinancierd,zijnerdoorwelzijnsorganisatiesprojectenopgezet

rondboodschappendoen,administratieenwassenenstrijken.Verder

wordtgewerktaanmaatjesprojectenenaanvrijwilligeencollectieve

vormenvanopvoedingsondersteuning.

MAATwerkers

Hetneerzettenvanditaanbodiséénding,zorgendatergebruikvan

wordtgemaakteentweede.Wehelpenmensenomdezedienstenen

mogelijkhedente‘ontdekken’entegebruiken.Mensendieeenaanvraag

voorhulpbijhethuishoudenindienen,wordengelijkinhetbeginop

tweemanierengeholpen.Zekrijgenhulpbijhethuishoudenénhulpbij

hetinrichtenvaneenzogoedmogelijksteunsysteem.Datlaatste

gebeurtdoorzogenaamdeMAATwerkers.Ditzijnhoogwaardige

professionals(hbo­niveau)meteenachtergrondinzorg,welzijnen

cliëntondersteuning.

De Helmondse aanpak: kopiëren werkt nietVeelgemeentendenkennaoverhoemensenmeteenbeperkingvolwaar­

digmeekunnendoenaandesamenleving.Daarbijsluitengemeenten

steedsmeeraanbijdeeigenkrachtvaninwonersenhunomgeving.Bij

dezeKantelingligtdanalsneleenstevigeenvaakookemotioneledis­

cussieopdeloermetburgerseninstellingen.Isheteenandereideolo­

gie?Strevenwegezamenlijknaareenbeterekwaliteit?Ishetniet

gewooneenmooiverpakteplattebezuiniging?

VoormaligwethouderJosBoetzkesvandegemeenteHelmondisdeze

discussieaangegaan.In2008ontstondereendiscussieoverwachtlijsten

indezorgalsgevolgvanproblemenbijeenzorgaanbieder.Boetzkes:‘De

wachtlijstenindezorg,detoenemendepersoneelskrapte,deversobe­

ringvandeAWBZ,deWmodiezijnbeslagkreeg.Hetwerdin2008dui­

delijkdatgemeentenmeermoestengaandoenmetmindergeld.De

vraagdievoorlagwas:Wiljeeenzorgzame,socialestadzijnzoals

Helmonddatvoorogenheeft?Danhebjenudekansomoverduurzame

oplossingennatedenken.’

Duurzame oplossing

Iedereenwileenkwalitatiefgoedvoorzieningenpakketdattochbinnen

definanciëlekadersblijft.Eenhogerekwaliteitvereistprofessionele

inzetmeteenbijbehorendtarief.Meteenkleinerbudgetkunjeminder

professionelehulpvangelijkniveauaanbieden.Boetzkes:‘Juistdeze

discussiehebikgevoerd.Onderaanvoeringvaneenaantalcreatieve

ambtenarenensamenmetdebetrokkenzorgaanbieders,cliëntenen

instellingenindestadzijnwehiermeeaandeslaggegaan.Hetresultaat

isPersoonlijkeOndersteuningenMAATwerk.’

p2

0

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

p2

1 B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

MAATwerkerskijkenovereenlangereperiodemeemetdeaanvragers,

welkemogelijkhedenhetmaatschappelijkesteunsysteeminhunsitua­

tie(familie,vrienden,vrijwilligers,collectievevoorzieningeninde

buurt)biedtommedeindeondersteuningsbehoeftetevoorzienénom

dezeondersteuningteregelen.DeMAATwerkersstellenmetdeaan­

vragereenindividueelondersteuningsplanop:Watisde

ondersteuningsbehoefteenhoewordtdaarinvoorzien?Ditplanwordt

vertaaldineendefinitieveindicatie.Dekwaliteitvanhettotaalpakket

aanondersteuningdatburgersontvangenneemttoedoordatzij

gebruikkunnenmakenvaneenuitgebreidpakketaancollectieve

voorzieningen.Daarnaastkunnenzebeschikkenovermaatschappelijke

steunsystemenénoverhoogwaardigeprofessionelehulp.

Kopiëren?

MAATwerkensterkeresteunsystemen:opzichtweesimpeleideeëndie

consequentzijndoorgevoerd.Ookgoedeideeënvooranderegemeen­

ten?

Boetzkesbenadruktdetijdenenergiedieisgestokeninhetsamenwer­

kenmetdeverschillendepartijen.‘Wehebbenelkaarvoorafeensdiepin

deogengekekenvoordatweditgingendoen.Wehebbendesamenwer­

kingactiefopgezochtengevonden.Allepartijenzijnbijtijdsbetrokken

bijhetopstellenvandevisie,dedoelstellingenendeprogramma’s.

Hierdoorligtereenhelderverhaaleniserdraagvlakvanuitdebetrok­

kenpartijenonderhetMAATwerkeninzetvansterkeresteunsystemen.’

Politiek

Boetzkes:‘Datwilechternognietzeggendatdaarmeehetookeenmak­

kelijkverhaalis.TotindeTweedeKamerzijnervragengesteldoverde

Helmondseaanpak.Hetgevoelvan‘afpakken’blijftindebeeldvorming

meespelen.Politiekvereisthetlefvaneenbestuurderomhetookdoorte

zetten.Danishetprettigtewetendatanderepartijenhethielpen

ontwikkelenendepolitiekeboodschapondersteunen.’

Ietsandersisdeboodschapnaardeburger.Demedewerkingvande

burgerisnoodzakelijkomhetMAATwerktoteensuccestemaken.

CentraalblijftstaandatiedereburgerdeWmo­zorgkrijgtdiehijofzij

nodigheeft.Echter,zondereenactieveinzetvandeburger,ishetlastig

afsprakenmaken.Boetzkes:‘Hetgaatmijernietommantelzorgersen

vrijwilligersmeertebelasten.HetMAATwerkmoethenondersteunen,

juistomtevoorkomendatzijvanzorgaanbieders,zorgvragersworden.’

Interactie

‘Debetrokkenheidvandeburgerwillenwevergrotendooractiefmet

heneendialoogaantegaanoverdezenieuweontwikkelingen.Infebru­

ari2010iseeninteractievetheatervoorstellinginpremièregegaan.Kern

vandezevoorstellingisdatweburgersuitleggenwatergebeurt.Ineen

aantalscèneswordthenuitgelegdwatMAATwerkenpersoonlijke

ondersteuninginhoudt.Bezoekersaandevoorstellingenkunnen

tijdensdevoorstellingreagerenenkrijgendaarantwoordenophun

vragen.Devoorstellingisnadepremièredewijkeningegaan.’

Lef

DeHelmondseAanpakkenmerktzichdooreengoedidee,datmetlefis

doorgevoerdenconsequentisuitgevoerd.Hierbijisrekeningisgehou­

denmeteenmentaliteitsverandering.Eenmentaliteitsverandering

waarbijinstellingenenburgerstijdigzijnmeegenomen.Debeeld­

vormingrondomhetprocesvraagtdaarbijsteedsaandachtennieuwe,

meerinteractievevormenvancommunicatiemetdeburgereninstellin­

gen.

Persoonlijke ondersteuning (Po) is poets­

hulp, met een klein plusje signalering.

iemand die in een paar uur per week een

huis schoonmaakt (het oude HV 1 en HV2).

Po gaat uit van wat een cliënt wèl zelf kan

of wèl zelf kan regelen voordat er professi­

onele Wmo­zorg wordt ingezet.

mAAtwerk is het traject waarbij een mAAt­

werker een cliënt bezoekt. maximaal 12 keer

een uur. deze mAAtwerker brengt samen

met de cliënt zijn omgeving in kaart.

Het gaat dus niet alleen om de vraag naar

huishoudelijke hulp. Het gaat ook om hoe

een cliënt met eten omgaat, hoe hij bood­

schappen doet, of hij bezoek krijgt en hoe

de contacten met kennissen en buren zijn.

Het resultaat van de gesprekken is een indi­

vidueel plan. dat plan helpt bij het vaststel­

len van de indicatie voor huishoudelijke

hulp. Bovendien biedt het allerlei hand­

vatten om het leven nog leuker te maken.

Bijvoorbeeld door aanmelding voor activi­

teiten in het wijkhuis of door aanmelding bij

de bibliotheekservice.

p2

3

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

p2

2

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

4. Vrijwilligers en professionals samen aan zet

Nieuwe ambities

Hoe kun je ouderen ondersteunen om te

voor komen dat ze in een sociaal isolement

raken? Hoe ga je om met jonge ouders die

onzeker zijn over opvoeden? En hoe lukt het

om jongeren de uitdaging te bieden hun pad te

kiezen in scholing, ontwikkeling en werk?

Zomaar drie vraagstukken die in elke gemeente

spelen en die geen gemakkelijke oplossing

kennen. Kenmerk van dit soort sociale vraag­

stukken is dat verschillende partijen betrokken

zijn bij de oplossing er van. Om te beginnen

gaat het in onze voorbeelden om ouderen,

ouders en jongeren. Zij kunnen vertellen waar

de schoen wringt en wat hun wensen en behoef­

ten zijn. Daarnaast ligt er een rol voor de

gemeente. Deze formuleert sociaal beleid en

voert regie over de uitvoering van dit beleid.

En niet in de laatste plaats spelen maatschap­

pelijke organisaties een belangrijke rol in het

oplossen van eerder genoemde vraagstukken.

p24

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p2

5

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

Daarmeezijnweterugbijhetsamenspeltussenburger,gemeenteen

maatschappelijkeorganisaties.Eenconceptdatrechtdoetaandeideeën

overdecivilsociety,datmensencentraalstelténdateenduurzame

oplossingbiedtnaardetoekomst.Tweemooievoorbeeldenvandit

samenspelgevenwehieronderweer.DeWmo­proeftuinvande

gemeenteBronckhorstendepilotZorgvernieuwingSchiebroekin

Rotterdam.

Wmo-proeftuin in BronckhorstBronckhorstiseenuitgestrekteplattelandsgemeenteindeAchterhoek

metveelkleinekernen.Naastprofessioneleinzetzijnindedorpenveel

organisatiesactiefdievooreengrootdeeldrijvenopvrijwilligeinzet.De

gemeenteBronckhorstwildecliëntindeWmocentraalstellenenzoveel

mogelijkondersteuningbiedendielaagdrempeligendichtindebuurt

is.Omdatterealiseren,zijnvrijwilligersenprofessionalssamenaande

slaggegaanmetconcreteverhalenvancliënten.

Ineenzogenaamdeproeftuinwordtgeëxperimenteerdmeteennieuwe

aanpakvoorcliëntendieWmo­ondersteuningnodighebben.Ditvari­

eertvanouderendieopzoekzijnnaarzinvollevormenvandagbeste­

dingtotgezinnendieextraondersteuningvragenbijdeopvoedingvan

hunkinderen.Deinzetindeproeftuinlevertnietalleenietsopvoor

cliënten,hetmoetookleidentoteennieuwemaniervansamenwerken

tussenorganisaties.Meteenbredeblikkijkennaardevragenvancliën­

tenenopbasisdaarvanpassendesuggestiesdoendiehetzelforganise­

rendvermogenvandecliëntversterken.Hetiseenmaniervanwerken

dieinhoudelijkvernieuwendiseneenantwoordgeeftopdevraaghoeje

eengrotemaatschappelijkeopgaveuitvoertbinneneenbeperktfinan­

cieelkader.

Methodiek

Thuiszorg,ouderenadviseursvanhetwelzijnswerk,hetRodeKruis,de

diaconieën,vrijwilligersorganisatiesgerichtopouderen,GGZ,MEE,

jeugdgezondheidszorgendeorganisatievoormantelzorgondersteu­

ningtrekkengezamenlijkopomarrangementenvoorcliëntensamente

stellen.Hetgaataltijdomarrangementendieeencombinatiezijnvan

professioneleenvrijwilligeinzet.Innauwoverlegmetdecliëntmaken

organisatiessamenhetarrangement.Zegaanhiernadrukkelijkeenstap

verderdanindegebruikelijkesamenwerkingomdatheteigenaanbod

nietmeeralsuitgangspuntwordtgenomen.Bovendienishetbijzonder

datvrijwilligeinzet(familie,buren,vrijwilligers)zoveelmogelijkde

kernvanhetarrangementvormt.Waarmogelijkondersteunenvrijwil­

ligersenprofessionalsbijhetversterkenvanhetbestaandenetwerk.

DeWmoverwachteenomslagindenkenvanpartijenenmaatwerkvoor

mensen.Datkanonderanderedoorondersteuninginhetdagelijks

levencentraaltestellen,aantesluitenbijwensenenbehoeftenvan

mensenentezorgenvoorpraktischemensgerichteoplossingendichtbij

huis.Hetgaaterhierbijomaantesluitenbijdeeigenkrachtvan

mensen,zodathunzelforganiserendvermogenwordtversterkt.

Hetzalniemandverbazendatdeideeënvanmensenzelfbelangrijkzijn

omtekomentoteffectieveoplossingen.Zijvormenhetvertrekpunten

hetsluitstukvanmaatschappelijkeondersteuning.Gemeentenen

maatschappelijkeorganisatieszorgenvoorhetvertalenvandevraagen

hetdoenvaneenpassendaanbod.Hetisdekunstomdaarbijdeomslag

temakenvan‘zorgenvoor’(beleidmaken,voorzieningenbieden,hulp­

verlening)naar‘zorgendat’(partijenbijelkaarbrengen,mensenzelf

aanzetlatenzijn,coaching).Dezenieuwemaniervankijkenlevertook

nieuwearrangementenop.Geenpasklarevoorzieningenpakketten

maarslimmeoplossingenvanmensenenhunsocialenetwerkenzelf.

Professioneleondersteuningalsaanvullingopinformeleverbanden.

Voorzieningenalsbijdrageaanmeerparticipatieentevredenheid.

Organisatiesdiebegrijpenwaardevragenindelokalegemeenschap

liggen,hebbeneensterketroefinhanden.Nietalleennaarhunklanten

enpartnersmaarooknaaropdrachtgevershebbenzijeensterkverhaal.

Ondernemerschapbegintdusbijhetkennenvande‘markt’.Eentweede

belangrijkonderdeelvanondernemerschapisinhoud.Alseenorgani­

satienietalleendevraagstukkenkentmaaropbasisvandeeigenprofes­

sioneleexpertiseookeengerichtaanbodkandoen,geeftdateensterke

uitgangspositie.Focusopinhoudbetekentookaandachtvoorvernieu­

wing.Dathoeftnietperseeennieuwproducttezijn.Vaakisdeverbin­

dingtussenbestaandeproductenenaanbiedersminstenszowaardevol.

Datistegelijkertijdeenmooivoorbeeldvanslimomgaanmetmiddelen.

Alslaatsteisooklefvangrootbelangalshetgaatomondernemerschap.

Wiedurftzijnnekuittestekenintijdenvanschaarste?Deorganisatie

diecreatieveoplossingenheeftomkwalitatiefgoededienstenteleveren

terwijlerbezuinigdmoetworden,heefteenstreepjevoor.

p2

6

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

p2

7

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

Dewerkmethodezieteralsvolgtuit:

Wat levert het op?

Naasteenpassendarrangementvoordecliëntlevertdezemaniervan

werkeneenschataannieuwekennisopvoordebetrokkenorganisaties.

Zijlerenhetaanbodvanandereaanbiederskennenenwisselenideeën

overdeaanpakuit.Deaanpakhelptookomoverheteigenaanbodheen

tekijken.Organisatieslerendaardoormeerinrelatiesenminderinter­

menvanaanbodtedenken.Deproeftuin,waarindezemaniervanwer­

kenontwikkeldwordt,staatonderregievandegemeenteBronckhorst.

DeklantmanagersWmovandegemeentenemenactiefdeelaanhetont­

wikkelenvandearrangementen.Zijgevenhiermeevormaandekante­

lingvandeWmodoornietmeertedenkeninvoorzieningenmaarin

actieveondersteuningvancliëntengerichtopparticipatie.

ProjectleiderRianneLenselink:‘Eenvoorbeeldishetrealiserenvan

alternatievenvoordagverzorgingvoorouderen.Metrespectvoorhet

persoonlijkeverhaalvaneencliëntzijnwemetelkaaropzoeknaar

alternatievenbuitenhetbestaandeAWBZ­aanbod.Erzijnvrijwilligers­

organisatiesdievervoerkunnenverzorgen,erbestaateenouderensoos,

erzijnactiviteitenvanuitdekerkenerzijnactievevrijwilligersdie

mensenwillenbegeleidenofdietweeouderenmetelkaarincontact

kunnenbrengenomsamenietsteondernemen.Metdenodigecreativi­

teitzijnhieropmaatgesnedenarrangementenvantemaken.Ikvind

hetbijzonderomteziendatorganisatiesechtbereidzijnomoverde

grenzenvanhuneigenaanbodtekijken.’

Dearrangementenwordengemaaktopbasisvandeinformatieuiteen

intensief‘keukentafelgesprek’datmetdecliëntgevoerdwordt.Uitdit

gesprek,waarindeeigenkrachtenhetnetwerkvandecliëntcentraal

staan,komenaanknopingspuntenvoorondersteuning.Dezeonder­

steuningkangerichtzijnophetversterkenvanhetsocialenetwerkvan

decliënt,welzijnsactiviteiten,ondersteuningvandepartneroffamilie,

maarookoppraktischezakenzoalsklusjesinenomhethuisofdeadmi­

nistratie.Hetgaatmeestalombestaandelaagdrempeligedienstenen

activiteiten.Maarerwordtnietalleengekekenwelkeondersteuning

nodigis,ookkomtdevraagoptafelhoeiemandzelfietskanoppakken

enofiemandietskanbetekenenvooranderen.

Ineencliëntbesprekingkomthetverhaalvandecliëntoptafelenbrain­

stormendebetrokkenprofessionalsenvrijwilligersoveroplossingenen

ondersteuning.Alleideeënwordenvervolgensgedeeldmetdecliënten

inonderlingoverleginuitvoeringgenomen.Ookdepartnerenandere

familieledenwordenbetrokkenbijdesuggestiesvoorhetarrangement.

Samenwordtgekekennaarreëleopties.Daarbijishetnadrukkelijkniet

debedoelingommensen‘alleen’eenaantalactiviteitenaantebieden.De

meerwaardevanhetarrangementziterindatgekekenwordtnaarde

onderlingesamenhangvanactiviteitenendathetarrangementzoveel

mogelijkdeeigenkrachtendekrachtvanhetnetwerkvandecliëntver­

sterkt.Somsduslievereencontactindestraattotstandbrengendaneen

cursusaanbieden.Ennietalleendesuggestiedoenvooreenactiviteit,

maarooknadenkenoverhoeiemanddedrempelkanoverwinnenom

ookdaadwerkelijkgebruiktegaanmakenvaneenbepaaldaanbod.Deze

maniervanwerkendaagtmensenuitomscherpnatedenkenwanneer

professioneleinzetenwanneervrijwilligeinzethetmeestpassendis.De

contactpersoonvancliëntenfamilieissteedseenklantmanagervande

gemeente.

De aanpak

de volgende punten staan centraal in de

aanpak van de gemeente Bronckhorst:

• een goed projectplan dat kan rekenen op

draagvlak in de raad.

• Het creëren van een kleinschalige

proeftuin (arrangementen voor twaalf tot

vijftien cliënten) waarin experimenteren

centraal staat. Fouten maken mag!

• Breed kijken (integrale vraagverheldering

in een persoonlijke aanpak) en breed

organiseren (verbinden van formele en

informele ondersteuning) als leidende

principes.

• ruim baan voor vrijwilligersorganisaties.

Zij hebben verfrissende ideeën en vaak

een goede kijk op de sociale infra­

structuur binnen een wijk of dorp.

• Communicatie! ervaringen uitwisselen,

mensen en organisaties met elkaar in

contact (blijven) brengen en leren van

ervaringen blijken cruciale succesfactoren

in het traject te zijn.

• rekenschap afleggen van de inzet en de

prestaties en daarover met belang­

hebbenden (college, raad, maatschappe­

lijke organisaties) in contact blijven.

Vraagverhelde­

ring in een

keukentafel­

gesprek

Vormen van een

arrangement in

een cliënt­

bespreking

organiseren

arrangement

Uitvoeren

arrangement

p2

8

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

p2

9

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

creatieveactiviteitenindebuurt.Inaugustus2009blijktdatmevrouw

haarbegeleidinginhetkadervandeAWBZverliest.

Organiseren van het arrangement

DecasemanagervanzorgaanbiederHumanitas(verantwoordelijkvoor

deAWBZ­zorgaancliënt)gaatnaaraanleidingvandecliëntbespreking

inaugustusopzoeknaareenvrijwilligerdiemetmevrouwkan‘mee­

kijken’.Ineersteinstantiedoetdecasemanagerditbinnenhaareigen

organisatie.Uitblijvenderesultatenmakendatzebredergaatkijkenen

contactzoektmethetinformatieloketde‘VraagWijzer’datindewijk

actiefis.UiteindelijklukthetomviadeUnievanVrijwilligerseen

passendevrijwilligertevinden.Decliëntisergtesprekenoverdedame

dietweekeerindemaandbijhaaropbezoekkomtenmetwiezeerva­

ringenkandelenenbelangrijkezakenkanbespreken.Decasemanager

slaagterbovendienineenactiviteitteorganiserendieaansluitbijde

interessesvanmevrouw.BijzorgcentrumdeLeeuwenhoekkunnen

mensenmeteenAWBZ­indicatieterechtomonderbegeleidingteschil­

deren.Ondanksdatmevrouwhaarondersteunendebegeleidingverlo­

renheeft,ishierplekvoorhaar.Mevrouwstartenthousiast,maargeeft

navierbezoekenaandathethaarfrustreertdatzenietmeerzokan

schilderenalsvroeger.Inreactiehieropwordtgezochtnaareenandere

rolvoormevrouw:zeblijftnaardeLeeuwenhoekkomenwaarzeadvies

geeftaananderecursisten.Eenactiviteitdiemooiaansluitopdeeigen

krachtvanmevrouw.

Pilot zorgvernieuwing SchiebroekOpinitiatiefvandrieaanbiedersindeouderenzorg(Humanitas,

LaurensenDeStromenOpmaatGroep)isindeRotterdamsewijk

Schiebroekdepilotzorgvernieuwinguitgevoerd.Dezepilotillustreert

hoezorgverbondenkanwordenmetinitiatievenindewijk.Depilotis

metnametotstandgekomendoorveranderingenindeAWBZende

wensvandegemeenteRotterdamomdeWmoenhetwijkgerichte

werkenverderteontwikkelen.

Indepilotontwikkelenprofessionalsarrangementenophetsnijvlakvan

deAWBZenWmovoorouderendieinSchiebroekwonen.Hierbijwordt

ingezetophetverbindenvanformeleeninformelezorgenhetinzetten

vanalgemeneenindividueledienstverleninggerichtophetversterken

vandeparticipatievanmensen.Depilotzorgvernieuwingbiedtdedeel­

nemendeorganisaties(zorgaanbieders,welzijnsaanbieders,

(deel)gemeente)gelegenheidomhetproceswaarindezenieuwewerk­

wijzeendearrangemententotstandkomeninterichtenentevolgen.

Eenvoorbeelddatlaatzienhoewordtaangeslotenbijdeeigenkracht

vanmensenisdecasusvaneen74­jarigedame.Mevrouwisvanhuisuit

onderwijzeresenheeftdaarnaastorthopedagogiekgestudeerd.Zeis

creatiefenhoudtvanschilderen,tuinierenenpottenbakken.Inhetver­

ledenheeftzegeestelijkgehandicaptekinderenbegeleidbijhetinstude­

renenopvoerenvanmusicals.Mevrouwheeftopjongeleeftijdhaar

oudersverlorenenisopgegroeidineenpleeggezin.Negatieveervarin­

genmetpartnerenkinderenhebbenhaargetekend.Zehoudtmensen

bewustopafstand.Degezondheidvanmevrouwistanende:zeheefteen

aantaltia’sgehad,haarcognitievevermogenisbeperktenzeheeft

gewrichtsklachtenenlastvanhaarrug.

Vormen van het arrangement

Decasusvanmevrouwisinjuni2009besprokeninhetteamvande

pilot.Deprofessionals(onderandere:ouderenadviseur,zorgbemidde­

laars,mantelzorgondersteuner,vrijwilligehulpdienst,Wmo­consulent)

komentotdeconclusiedathetnetwerkvanmevrouwbeperktis.Haar

negatieveervaringeninhetverledenvragenomzorgvuldigheiden

stelleneisenaandemogelijkeinzetvaneenvrijwilligerofanderniet­

professioneelcontact.Deeigenkrachtvanmevrouwwordtalsredelijk

omschreven.Indecliëntbesprekingnoemendeprofessionalseenaantal

suggestiesvoorhettevormenarrangementgerichtophetbehoudenvan

deeigenkrachtvanmevrouw:ietsmettheaterenverstandelijkgehandi­

captekinderen,bezoekvanwijktheater,schilderenofbegeleidenvan

p3

1 B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p3

0

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

5. Opdrachtgeven in de Wmo: ‘It takes (more than) two to

tango’

Veel gemeenten zijn op zoek naar mogelijk­

heden tussen het ‘ideaalbeeld’ van samen­

werken in een inspirerende coalitie met

(lokale) aanbieders en het ‘schrikbeeld’ van

aanbesteding in een moordende concurrentie.

Maar heeft de gemeente al goed nagedacht

over wat voor relatie zij wil aangaan met haar

maatschappelijke aanbieders? Een fundamen­

tele vraag. Zeker de komende jaren, waarin er

naar verwachting eerder minder dan meer

budget beschikbaar is. En waarin het samen­

spel tussen gemeente en aanbieders hard

nodig is. In dit hoofdstuk wordt weergegeven

hoe de gemeente invulling kan geven aan deze

nieuwe vorm van opdracht geverschap.

p32

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

p3

3

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

Naar een nieuwe samenwerkingsvorm

Depraktijklaatziendatgemeentenhetlastigvindenomtoteenheldere

opdrachtformuleringtekomen.Ervindtweiniginteractieplaatstussen

gemeenteenaanbiedersoverbijvoorbeelddeverwachtingen,behoeften,

doelen,resultateneneisen.Datiseengemistekans.Aanbiederszijneen

uitstekendeinformatiebronalshetgaatombehoeftenvanburgersende

mogelijkhedenvanaanbieders.Doorreedsbijdeopdrachtverleningmet

elkaaringesprektegaan,kandevraagvandegemeentebeterworden

gespecificeerd,komtereenbeterematchtussenvraagenaanbodtot

standenwordendemiddeleneffectieveringezet.

Verdervraagtmaatschappelijkedienstverleningomeenflexibeleinzet

vanvoorzieningen.Omdaterveelalsprakeisvaneenmeervoudige

problematiek,isdewerkwijzevanprofessionalsinzorgenwelzijn

gerichtopbreedkijken,breeddenkenenbreedhandelen.Hunkracht

zitinnetwerkenenhetvermogenomtotcreatieveoplossingente

komen.Eendichtgetimmerdeovereenkomstdoetafbreukaandeze

kracht.

Bijdeuitvoeringeninkoopvanmaatschappelijkedienstverleninggaat

hetdusomsamenwerkenenverbinden.Degemeentealsopdrachtgever

zalsamenwerkingverderwillenc.q.moetenstimuleren.Succesvol

samenwerkenkenmerktzichdooreenhogematevan‘samenwerken’en

eenhogematevanvertrouwen.Daarbijishetbelangrijkomgebruikte

makenvandecreativiteitvanallepartijen,ruimtetebiedenaaninitia­

tievenenvertrouwentegeven.

Hetspreektvoorzichdatvertrouwencruciaalisbijdezemaniervan

opdrachtgevenensamenwerken.Hetisbelangrijkdaarvanafhetbegin

aantebouwen.Doormiddelvaninteractie,investereninderelatie,

openheid(motieven,belangen),gelijkwaardigheidendoorsamenop

padenaanhetwerktegaan.

Het belang van de sociale infrastructuur

Maatschappelijkedienstverleningrichtzichophetverhogenvandezelf­

redzaamheidenparticipatievankwetsbareburgers.Voorhetbereikenvan

dezedoelstellingheeftdegemeenteverschillendeaanbiedersnodig.Deze

aanbiederswerkennauwsamenomhetaanbodvanvoorzieningenzo

goedmogelijkopelkaartelatenaansluiten.Bijvoorbeeldinhetgevalvan

ouderenmeteenbeperking:schoonmaak,hulpbijklusseninhuis,bood­

schappendienst,begeleidingbijhetinvullenvanformulierenenonder­

steuningbijhetvoorkomenvaneenzaamheid.

Deaanbiedersenhunaanbodvormendesocialeinfrastructuurvande

gemeente.Voordegemeenteishetvangrootbelangomdezeopgebouwde

socialeinfrastructuurtebehoudenenteversterken.Hetuitvallenvanéén

(ofmeerdere)grotelokalespeler(s)betekentnamelijkdatgrotedelenvan

desocialeinfrastructuurwegvallen.Daarmeewordtnietalleensociaal

kapitaalvernietigd,maarwordtookdekwaliteitvandesocialeinfra­

structuurteruggebracht.

Tegelijkertijdwillenaanbieders(financiële)zekerheidomteparticiperen,

teinnoverenenvooralteinvesterenindesocialeinfrastructuur.Datkan

alleenmetlangdurigerelatiesc.q.langdurigecontracten.Daarbijdient

degemeenteerwélalertoptezijndatdepartnersnietachterovergaanleu­

nen,omdatzij‘zeker’zijnvandeaanhentoebedeeldetaken.Dekrachtvan

desocialeinfrastructuurisnamelijkmeerdandemachtvandegevestigde

orde.Degemeenteheeftbelangbijeendynamischesocialeinfrastructuur,

waarinruimteisomintespelenopnieuweontwikkelingen.Degemeente

kanhaarpartnersdieruimtegevendoorhetbiedenvanvertrouwen.

Verbinden en samenwerken

Inhetlichtvanhetcompensatiebeginselendebezuinigingenzijn

gemeentensteedsmeeropzoeknaarmogelijkhedenomvanindividuele

voorzieningencollectievearrangemententemaken.Daardoorneemtde

behoefteaaneenintegraleaanpaktoe.Alsopdrachtgever–enalsbeleids­

maker–gaangemeentenmeerverbindingenleggen:tussenbeleidsterrei­

nenentussenindividueleencollectievevoorzieningen,tussenformeleen

informelenetwerken.Ergebeurtalveelopditterrein.Denkbijvoorbeeld

aanactiverendhuisbezoekdoorvrijwilligers,hetinschakelenvanwerk­

zoekendenbijdagbestedingofdienstverleningaanhuis.Maarerisnog

winsttebehalen.Ditvraagtechterominnovatiekrachtvanzowelaanbie­

dersalsgemeenten.Dieinnovatiekrachtkomthetbestetotstanddooreen

creatievesamenwerkingtussenpartners,inplaatsvandoorvoorafalles

dichtteregelen.

Als opdrachtgever hecht de gemeente

veel belang aan de volgende waarden:

continuïteit, samenhangende dienst­

verlening, lokale kennis, langdurige

(strategische) relaties tussen gemeente

en aanbieders, samenwerking tussen

gemeente en aanbieders én tussen

aanbieders onderling.

Het nieuwe opdrachtgeverschap heeft

de volgende kenmerken:3

• meer vertrouwen, minder control.

• meer dialoog (interactie), minder top­

down.

• meer gelijkwaardige partners, minder hië­

rarchie.

• meer play en game (in voortdurende

afwisseling), minder game.

• meer convenanten, minder contracten.

3)OntleendaanJansBekhuis,BMC

p3

4

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

p35

B

MC

• A

nd

er

s m

et

min

de

r i

n d

e W

mo

Praktijkvoorbeeld

Onderdenaam‘UitvoeringsprogrammaVerbeteringWelzijnssector’

neemtdegemeenteRotterdamhaarwerkwijzeonderdeloep.Uit

diverseonderzoekenbleekhetbelangvanverbeteringenindewelzijns­

sector.Zostuurdengemeentelijkeopdrachtgeversteweinigopresul­

taat.Hoogtijdomdatteveranderen.

EénvandesporeninhetUitvoeringsprogrammaVerbeteringWelzijns­

sectorbetrefthet‘gebiedsgerichtprofessioneelopdrachtgeverschap’.

Hetgebiedsgerichtprofessioneelopdrachtgeverschapsteltdebehoefte

vanRotterdammerscentraalengeeftantwoordopproblemenindehele

wijk.SusanKorthagenenMarthaLouis(projectleiderenprojectmede­

werkerbijhetUitvoeringsprogrammaVerbeteringWelzijnssector):‘Bij

hetgebiedsgerichtprofessioneelopdrachtgeverschapanalyseertde

gemeentevooraf(samenmetdepartners)deproblematiekineenwijk.

Opbasisvandezeanalysegeeftdegemeenteaanwelkedoelstellingen,

resultatenenmaatschappelijkeeffectenzijwensttebehalen.Vervolgens

wordtdeaanbiedersgevraagdomaantegevenwelkebijdragezijkun­

nenleverenaanhetbereikenvandegewenstemaatschappelijkeeffecten

enresultaten.Daarovergaandedeelgemeenteendeaanbiedersmet

elkaaringesprek.VoordefocuswijkTarwewijk(deelgemeenteCharlois)

bijvoorbeeldligtdeprioriteitopvoldoendetaalbeheersing.Metdedeel­

gemeenteistijdenseenpilotgeïnventariseerdwatergebeurtophet

gebiedvantaalindewijk,hoededoelgroep(en)tebereikenisenwatde

bijdragevandeverschillendepartijenisenkanzijnaanhetverbeteren

vantaalbeheersing.’

Alsvanallepartijenduidelijkiswelkebijdragezijleverenaanhetbeha­

lenvandedoelstellingen,kunnendezegegevensinputzijnvoorde

opdracht.Resultaatisdatdezeaanpakleidttotgoedonderbouwde

opdrachtenaaninstellingenenduidelijkiswelkebijdragewelkepart­

nersmetwelkeproducten/dienstenleverenaanhetmaatschappelijk

doel.SusanKorthagenenMarthaLouis:‘Dezemaniervanopdracht­

gevenleidterooktoedatdegesprekkenmetdeaanbiedersgaanoverde

bereiktemaatschappelijkeeffectenenniet–zoalsinhetverledensoms

hetgevalwas–alleenoverdeingezetteactiviteiten.Zokunnenwel­

zijnsinstellingeneenbelangrijkerolspeleninhettoeleidenvandedoel­

groepnaartaaltrajecten.’Hetgesprektussenopdrachtgeveren

opdrachtnemerisergbelangrijk.Dooraande‘voorkant’metelkaarin

gesprektegaan,wordendenodigerelationeleverbindingengelegden

wordteengezamenlijkeaanpakgegarandeerd.Nietalleentussen

gemeenteenaanbieders,maarooktussendeaanbiedersonderlingen

tussendeformeleeninformelenetwerken.SusanKorthagenenMartha

Louis:‘Eenvoorbeeldvanditlaatsteiseenaantalvrijwilligersorganisa­

tiesinSchiemond(deelgemeenteDelfshaven),diehebbenaangegeven

conversatielessentewillengeven.Dedeelgemeentegaatdanmetdeze

organisatiesingesprekoverhunmogelijkebijdrage.’

Maarhetallerbelangrijksteisnatuurlijkdatdegoedgeformuleerde

opdrachteneenbeterresultaatvoordeburgeropleveren.

p3

6

BM

C •

An

de

rs

me

t m

ind

er

in

de

Wm

o

Colofon

Eindredactie

OlafvanKolck

HeleenRijnkels

Tekst

IlseAvontuur

FerryKnaack

OlafvanKolck

HeleenRijnkels

AlwinSchortinghuis

Ontwerp & vormgeving

Mooijekindontwerpers,

Loenen(Gld)

Oplage

2.000exemplaren

Met dank aan

GemeenteBronckhorst,gemeenteHelmond,

gemeenteHoorn,gemeenteRotterdam

Meer informatie

Wiltunaaraanleidingvandezepublicatiemeerinformatie,

dankuntucontactopnemenmetonsbureau.

Contact

BMC

Postbus490

3800ALAmersfoort

033­4965200

Internet

www.bmc.nl

smallepad 343811 mG Amersfoort

postadres

Postbus 4903800 AL Amersfoort

telefoon

033 - 496 52 00

internet

www.bmc.nl