Blues bij de dood van JFK 1

2
O pgeroepen worden voor de oorlog en je meisje moeten ach- terlaten. De blokken goedkope welfare cheese. De stad niet in durven uit angst voor de Ku Klux Klan. De space race, de strijd om burgerrechten en natuurlijk de moord op Kennedy, de president die alles beter zou maken. Alles wat de zwarte bevolking in Amerika bezighield tussen 1960 en 1964 is voor de goede verstaander terug te vinden in de blues- en gospelsongs uit die tijd. Aan de hand van 89 songteksten recon- strueerde blues-expert Guido van Rijn de reacties van de zwarte gemeenschap op John F. Kennedy’s duizend dagen in het Witte Huis en op zijn gewelddadige dood. Kennedy’s Blues heet zijn in Amerika verschenen boek, evenals de cd die hij op zijn eigen label Agram Blues uitbracht. Bij gebrek aan geschreven bronnen van de vaak analfabete zwarten, blijkt de blues een waardevolle, maar door geschiedkundigen onaangeroerde bron. Een eye opener noemden Amerikaanse historici Roosevelt’s Blues (1932-1945), dat Van Rijn twaalf jaar geleden als promotieonder- zoek schreef. Daarna volgde The Truman And Eisenhower Blues (1945-1960). En inmiddels is hij al weer druk bezig met Johnson’s Blues, de opvolger van JFK. Minstens zo belangrijk als de waarde- volle geschiedenislessen is dat Van Rijn met zijn onderzoek prach- tige singletjes en songs uit de vergetelheid haalt. Heilig It was a dream, dream I had last night / I dreamed I went to the U.N., and set the whole nation right. Aangemoedigd door een stu- wend basloopje vertelt Louisiana Red in Red’s Dream uit 1962 hoe hij internationale politiek bedrijft. Hij dreigt Fidel Castro een Georgia shave te geven, slang voor een kopje kleiner maken. Daarna maakt hij de Russische premier Chroestjev duidelijk dat deze zich maar be- ter kan terugtrekken uit Cuba, anders pakt Red een honkbalknuppel en zal hij Chroestjevs hoofd als bal gebruiken. Uiteindelijk belandt Blues bij de dood van JFK De gezongen geschiedenis Alles wat de zwarte bevolking in Amerika bezighield is terug te horen in de blues en gospel. Blues-expert Guido van Rijn reconstrueerde de reacties van de zwarte gemeenschap op John F. Kennedy’s duizend dagen in het Witte Huis en zijn gewelddadige dood. TEKST: LEENDERT VAN DER VALK, ILLUSTRATIE’S: ANNELOES VAN DEN BERGH Leendert van der Valk is freelancejournalist voor o.a. NRC Handelsblad www.jazzismmagazine.nl voorjaar 2008 5 R EPORTAGE B LUES

Transcript of Blues bij de dood van JFK 1

Page 1: Blues bij de dood van JFK 1

Opgeroepen worden voor de oorlog en je meisje moeten ach-terlaten. De blokken goedkope welfare cheese. De stad niet in

durven uit angst voor de Ku Klux Klan. De space race, de strijd om burgerrechten en natuurlijk de moord op Kennedy, de president die alles beter zou maken. Alles wat de zwarte bevolking in Amerika bezighield tussen 1960 en 1964 is voor de goede verstaander terug te vinden in de blues- en gospelsongs uit die tijd. Aan de hand van 89 songteksten recon-strueerde blues-expert Guido van Rijn de reacties van de zwarte gemeenschap op John F. Kennedy’s duizend dagen in het Witte Huis en op zijn gewelddadige dood. Kennedy’s Blues heet zijn in Amerika verschenen boek, evenals de cd die hij op zijn eigen label Agram Blues uitbracht. Bij gebrek aan geschreven bronnen van de vaak analfabete zwarten, blijkt de blues een waardevolle, maar door geschiedkundigen onaangeroerde bron. Een eye opener noemden Amerikaanse historici Roosevelt’s Blues

(1932-1945), dat Van Rijn twaalf jaar geleden als promotieonder-zoek schreef. Daarna volgde The Truman And Eisenhower Blues (1945-1960). En inmiddels is hij al weer druk bezig met Johnson’s Blues, de opvolger van JFK. Minstens zo belangrijk als de waarde-volle geschiedenislessen is dat Van Rijn met zijn onderzoek prach-tige singletjes en songs uit de vergetelheid haalt.

HeiligIt was a dream, dream I had last night / I dreamed I went to the U.N., and set the whole nation right. Aangemoedigd door een stu-wend basloopje vertelt Louisiana Red in Red’s Dream uit 1962 hoe hij internationale politiek bedrijft. Hij dreigt Fidel Castro een Georgia shave te geven, slang voor een kopje kleiner maken. Daarna maakt hij de Russische premier Chroestjev duidelijk dat deze zich maar be-ter kan terugtrekken uit Cuba, anders pakt Red een honkbalknuppel en zal hij Chroestjevs hoofd als bal gebruiken. Uiteindelijk belandt

Blues bij de dood van JFK

De gezongen geschiedenis

Alles wat de zwarte bevolking in Amerika bezighield is terug te horen in de blues en gospel. Blues-expert Guido van Rijn reconstrueerde de reacties van de zwarte gemeenschap op John F. Kennedy’s duizend dagen in het Witte Huis en zijn gewelddadige dood.

TeKsT: Leendert van der vaLk, illusTRATie’s: anneLoes van den bergh

Leendert van der Valk is freelancejournalist voor o.a. NRC Handelsblad

www. jazz ismmagaz ine .n l voor jaar 2008 5

R e p o R t a g e B l u e s 1

Page 2: Blues bij de dood van JFK 1

de blueszanger in zijn droom in het Witte Huis en voert hij een paar veranderingen door: Ray Charles, Lightnin’ Hopkins, Jimmy Reed, Bo Diddley en Big Maybelle komen in de Senaat. Volgens Van Rijn is dit meer dan een originele, fantasierijke blues-song. Louisiana Red schaart zich, zoals veel zwarte muzikanten begin jaren zestig, achter de internationale politiek van Kennedy en pleit en passant openlijk voor meer zwarten in de Senaat. De jonge Kennedy was populair onder de zwarte bevolking. Hoewel hij zelf de burgerrechten niet direct op zijn agenda zette, was Kennedy de eerste president die luisterde naar zwarte adviseurs, zoals zanger Harry Belafonte. Uiteindelijk gaf hij de burgerrechtenwet vorm, maar kon die niet meer door de Senaat loodsen doordat hij in 1963 werd vermoord.Meer dan eenderde van de songs die Van Rijn selecteerde voor het Kennedy-onderzoek gaat over zijn dood. De titels van een aantal gospelnummers spreken voor zich: The Day The World Stood Still, The Tragedy Of Kennedy en Tribute To A Great President. De ana-lyse van de songs laat zien hoeveel hoop de zwarte bevolking putte uit JFK’s presidentschap. Hij wordt in sommige songs bijna heilig verklaard. The Jewel Gospel Singers noemen hem The Modern Joshua, naar de profeet in het Oude Testament. Nog altijd hebben veel Afrikaans-Amerikanen naast een foto van Martin Luther King de foto van Kennedy hangen.Met zijn eerste onderzoek, Roosevelt’s Blues, ontrafelde Van Rijn het mysterie dat zwarten in de jaren dertig opeens op een Demo-cratische kandidaat stemden, terwijl ze voorheen altijd Republikeins stemden, omdat de grote emancipator Lincoln Republikein was. Van Rijn: ‘Veel Amerikaanse historici vermoedden wel dat het onder meer te maken had met de manier waarop Roosevelt de werkloos-heid aanpakte, maar er waren geen bewijzen voor, want zwarten werd niets gevraagd. Er is blijkbaar een Europeaan voor nodig om te bedenken dat er wel orale bronnen zijn, namelijk muziek.’

Song huntersToch is blues geen politieke muziek, meent Van Rijn. ‘In slechts één op de paar honderd songs wordt expliciet over politiek gezongen. Omdat het gevaarlijk was. Zwarten hadden lange tijd alle reden om bang te zijn als ze zich kritisch uitten. Pas toen Martin Luther King in 1968 werd vermoord, ging de rem eraf.’ In een opname uit de tijd van de Eerste Wereldoorlog zingt Blind Willie Johnson over president Wilson. Die maakt volgens de zanger wetten voor iedereen, maar intussen mogen zwarte soldaten niet in dezelfde tenten slapen als blanke soldaten. Van Rijn: ‘Opeens stopt hij gewoon halverwege het liedje. Hij durft het niet af te maken.’ Vooral opnames uit officiële muziekstudio’s zijn vaak braaf, want commercieel. Maar in de eerste helft van de vorige eeuw trok geluk-

kig een aantal songsverzamelaars rond. Song hunters, zoals John Lomax en zijn zoon Alan. Zij bezochten met opnameapparatuur de katoenplantages in het Zuiden, de fabrieksarbeiders in Chicago, om opnames te maken voor de wetenschap. Blueszangers voelden zich dan vaak vrijer of ze overzagen het gevaar niet. Zulke opnames zijn erg bruikbaar voor Van Rijn, maar over veel van die songs is maar weinig bekend. Voor hem reden te meer om het uit te zoeken en vervolgens uit te brengen op zijn eigen label. Uitgeschreven song-teksten zijn zeldzaam.Guido van Rijn, docent Engels, kan zich erg vrolijk maken over de koeien van spelfouten die in de titels op de officiële singletjes staan. ‘Kijk: “Thanks you Mr. President”. Geweldig toch?’ Maar het brengt wel het probleem met zich mee dat hij alles op het gehoor moet uitschrijven. En soms is het niet te horen, of is het onduidelijk wat een uitdrukking betekent. Dan stuurt hij de tekst op naar bevriende blueskenners in de VS of vraagt hij hun langs te gaan bij de zanger als die nog niet is overleden. Om uitleg te vragen.

SeksDe blues komt onder meer voort uit work songs die de slaven op de katoenplantages zongen en waar de blanke bazen meestal weinig van begrepen. Waarschijnlijk zitten er dan ook vaker subtiele ver-wijzingen naar misstanden en politiek in de teksten verstopt. Maar omdat Van Rijn wetenschappelijk onderzoek doet, concentreert hij zich alleen op de expliciete verwijzingen, zodat hij zeker is van zijn zaak. Die vallen hem soms opeens op als hij op zijn werkkamer in Overveen, tussen wanden vol lp’s, uren achter elkaar blues zit te luisteren.Ook in die expliciete songs zijn prachtige, bijna poëtische teksten te vinden. Vaak refereren ze niet alleen aan politiek, maar gaan ze ook over het dagelijks leven en vooral over liefde en seks. In I’m Gonna Sit In Till You Give In past B.B. King de methode van de sit-in protesten toe op een onwillige vriendin. Zo lang ze niet al haar liefde

geeft, blijft hij bij haar voor de deur zitten.In veel songs over de dreiging van de Koude Oorlog maken de zangers zich zorgen over de geliefden die ze moeten achterlaten als ze het leger in moeten. Voor Lightnin’ Hopkins was dat minder een probleem. In 1961 is hij te oud om te worden opgeroepen, dus neemt hij in War Is Starting Again de rol van de ‘Jody man’ aan, de man die thuis blijft als de jongemannen naar het front gaan. Hij zorgt wel voor hun vrouwen. Op zijn manier. ‘Dat zijn prachtige teksten’, zegt Van Rijn. ‘Het zit er natuurlijk ook in omdat seks verkoopt.’ Dat moet hem toch wel van het hart: de invloed van commercie op

‘Zwarten hadden lange tijd alle redenom bang te zijn als ze zich kritisch uitten. Pas toen Martin luther King in 1968 werd

vermoord, ging de rem eraf’

Kennedy’s Blues Quotes

Well, it wasn’t but two men in the world ever tried to free me,That was Abraham Lincoln and President Kennedy.(Champion Jack Dupree, “School Day”)

Only man I ever, ever loved in my life,Was my President Kennedy, and I also loved his wife.(Otis Spann, “Sad Day in Texas”)

And when he gets to the Golden Gate, let them open wide,And let John Fitzgerald Kennedy walk inside.(The Birds of Harmony, “Tribute to a Great President”)

Well, my heart struck sorrow, tears come falling down,When they carried President Kennedy, laid him down in his burying ground.(Big Joe Williams, “A Man Amongst Men”)

He could hear those bells a-ringing; he could hear those angels moan,He could hear a loud voice ringing, saying: “Kennedy, you’re welcome home.(John Lee Granderson, “A Man for the Nation”)

Jesus died on Calvary Cross, with nails in the palms of his hands,The President died with a bullet in his head that was made by man.(Mary Ross, “President Kennedy Gave His Life”)

You have to go down to the welfare every month to report,And some of the things they’ll say to you, it will surely get your goat.If you tell ‘em you’re sick, you’d better have a bad cough,Because if you don’t, they’ll be ready to throw you off.(Freddy King, “(The Welfare) Turns Its Back on You”)

de blues wordt in de tweede helft van de twintigste eeuw steeds sterker. ‘De mooiste blues werd gemaakt in de tijd voor Roosevelt. Echte zwarte poëzie. Pure muziek met veel meer originaliteit en creativiteit.’Het weerhoudt hem er niet van om door te gaan met zijn onder-zoek. In zijn computer op zijn werkkamer zit al een map ‘Bush Jr.’. Maar die moet nog wachten, het volgende boek gaat over JFK’s opvolger Johnson. En vooral over de strijd voor gelijke rechten in de jaren zestig. Van Rijn laat Motor City Is Burning horen van zijn held John Lee Hooker. Daarin bezingt Hooker de rellen in Detroit. ‘De tekst is goed, maar het is ook muzikaal geweldig.’ Hij heeft ook iets gevonden van Big Amos Patton. ‘Blijkt een volle neef te zijn van deltablues grondlegger Charley Patton. Dan weet je dat het goed zit.’ Hij heeft zelfs een filmpje van hem weten te bemachtigen. ‘Moet je kijken. Een mond vol gouden tanden. Ja, dat is het echte werk.’Er is ook na Kennedy nog veel goede muziek gemaakt, dus er is nog veel te onderzoeken.

Guido van Rijn: Kennedy’s Blues – African-American blues and gospel songs on JFK. University Press of MississippiGelijknamige cd uitgebracht op Agram Blueshttp://home.tiscali.nl/guido

Nog altijd hebben veel Afrikaans-Amerikanen naast een foto vanMartin luther King de foto vanKennedy hangen

www. jazz ismmagaz ine .n l6 voor jaar 2008 www. jazz ismmagaz ine .n l voor jaar 2008 7