Met vuur en water worden de tempelbezoekers symbolisch gereinigd.

De volgelingen knielen voor het altaar. Ze geven zich over aan Krishna.

Met vrienden in de tempel.

De Bhagavad-gita is het belangrijkste boek voor de Hare Krishna’s. Het zijn

de opgeschreven woorden van Krishna zelf. Ik lees niet in de Gita, maar ik

lees wel De avonturen van Krishna en Balaram (Balaram is de broer van

Krishna). Het is een jeugdboek waarin hetzelfde verhaal wordt verteld, maar

dan voor kinderen.’

Krishna wordt op allerlei verschillende manieren afgebeeld, soms ook als kind. Er worden in de

tempel tijdens de dienst verhalen verteld over het kattekwaad dat hij uithaalde.

De tulasi was de lievelingplant van Krishna en staat op elk altaar. Pradyumna met zijn broer en ouders. Al het eten wordt eerst geofferd aan Krishna.

Boeddhisme

Net als veel van de Thai die de tempel bezoeken, hebben ook Marissa en

haar ouders een speciale hanger met een klein Boeddhabeeld. De beeldjes

zitten in een glazen houder die is afgezet met goud. Marissa: ‘Je kunt deze

Boeddhabeeldjes niet bezitten. Je mag er ook niet naar vragen, je moet

wachten tot je er een krijgt. Meestal krijg je het van een familielid en dan

is het een bijzonder geschenk. Zo worden ze van generatie op generatie

doorgegeven en bij elke ketting hoort dus een verhaal.’

Marissa’s moeder heeft haar boeddha van haar vader gekregen: ‘Mijn

vader is overleden en deze boeddha heb ik nog van hem. Hij is erg oud en

veel waard, maar het gaat mij om de emotionele waarde. Hij geeft me een

veilig gevoel. Ik voel mijn vader bij me als ik hem draag.’

Met zijn Grotestraat, Markt en Raadhuisplein lijkt het hart van het Noord-Brabantse Waalwijk in honderd jaar niet veranderd. Ook de Loeffstraat aan de rand van de stad ziet eruit of de tijd heeft stilgestaan. Van de boerderijen die hier in een rij langs de weg staan, zijn sommige nog steeds in ge-bruik. Maar achter een van de gevels bevindt zich een heel andere wereld. In de ruimte waar vroe-ger de koeien stonden is nu een boeddhistische tempel ingericht. Het is de Buddharama-tempel, opgezet door Thai (afkomstig uit het Aziatische

Thailand) – die in Nederland, België en Duitsland wonen. Als je de tempel binnenkomt, valt onmiddellijk de prachtige groep Boeddhabeelden op die tegen de achterwand staat. In het midden zit een gouden boeddha met gekruiste benen in de lotushouding. Om het gouden beeld staan andere, kleinere boed-dha’s, sommigen versierd met tientallen glanzen-de kettingen. Naast het altaar, op een lage bank, zit de mon-nik in dezelfde houding als de grote Boeddha. Phra Rajabuddhivides, zoals hij heet, is gekleed in een oranje gewaad dat losjes om zijn lijf is ge-knoopt. De monnik woont al 18 jaar in Waalwijk. Hij verzorgt de meditaties en erediensten voor de tempelbezoekers en komt maar zelden van het tempelterrein af. Alleen als hij een huwelijk moet inzegenen, of voor een andere religieuze activiteit, verlaat hij het heiligdom.Naast zijn ceremoniële taken wordt de monnik ook om raad en advies gevraagd. Soms gaat het daarbij om geloofszaken, maar hij heeft ook een luisterend oor bij relatieproblemen en familieperikelen.

De

Bud

dhar

ama

Tem

pel

Waa

lwijk

tempelMarissa Jansen (13 jaar) komt met haar ouders regelmatig in de Buddharama-tempel in Waalwijk. Haar vader is Nederlander en haar moeder komt uit Thailand. Zelf voelt ze zich eigenlijk meer Thai dan Nederlander – zo spreekt ze de taal vloeiend, wat makke-lijk is als ze een onderonsje met haar moeder heeft. Samen met haar ouders vertelt Marissa hoe de tempel is ont-staan: ‘De Thaise gemeenschap heeft deze tempel opgericht. De plek in Waalwijk is door de monniken in Thailand uitgezocht. Het is in ieder geval een praktische plek, want hij ligt vlak bij Duitsland en België, waar ook veel Thai wonen. Dit is een van de oudste Thaise boeddhistische tempels in Europa. Alleen in Engeland is een nog oudere tempel.’Met een zonnebril op en een flesje water bij de hand loopt Ma-rissa rond op het terrein van de tempel en voelt zich zichtbaar op haar gemak: ‘Ik kom al in de tempel zolang ik me kan herinneren. Vroeger kwamen we alleen als er feest was. Maar de laatste tijd gaan we vaker omdat mijn moeder mensen moet helpen of moet tolken. Als er geen feest in de tempel is, vind ik het soms wel saai. Ik kom niet speciaal naar de tempel voor het geloof, want bidden kan ik thuis ook voor ons altaar en mediteren kan overal. Af en toe is het een verplichting en af en toe is het leuk. Maar voor de feesten kom ik in ieder geval wel graag, omdat het dan altijd gezellig is.’

Marissa

nik uitgebreid gevierd. In de grote zaal staan dan tientallen kraampjes die vooral veel heerlijk eten verkopen. Een band op het podium houdt de sfeer erin en aan het eind van de middag is er een miss-verkiezing voor de jongste meisjes. De monnik zit ondertussen onverstoorbaar in de tempelruimte en houdt een ceremonie. Uit alle

windstreken zijn Thai gekomen om hem te felici-teren en eer te bewijzen. De vrouwen die hem een cadeau aanbieden, zetten dat neer op het tafeltje dat voor de monnik staat. Als ze met gevouwen handen achteruit schuifelen buigt de geestelijke zich naar voren en neemt het geschenk in ont-vangst. De vrouwen mogen de monnik in geen geval aanraken. Al het lijden komt voort uit ver-langen, zeggen de boeddhisten, en als een vrouw de monnik aanraakt zou dat verkeerde gedachten kunnen oproepen… Naast het altaar staan verschillende emmers met de giften die de monnik heeft gekregen, waaron-der verpakt eten, prachtige doeken en zelfs een paraplu. De geschenken aan de monnik zijn een soort offers: je doet iets goeds en dat helpt je ver-der in je leven.

Het opvallende van de tempel is dat het religi-euze leven helemaal is verweven met het gewone leven. De dagelijkse beslommeringen, de feesten én de rituelen en ceremonies sluiten naadloos op elkaar aan.

Op de verjaardag van de monnik komen andere

Boeddhistische geestelijken hem feliciteren.

De geestelijke leeft volgens de voorschriften van het Theravada-boeddhisme. Dat is de oudste stro-ming binnen het boeddhisme, die vasthoudt aan de eerste kloosterregels die kort na de dood van Boeddha werden opgesteld. ’s Morgens om vijf uur staat de monnik op om met zijn ochtendritu-eel te beginnen. Hij mediteert dan en leest uit de leerboeken van het boeddhisme. Tot twaalf uur ’s middags kan de monnik twee maaltijden gebrui-ken, die door de vrouwen die in de tempel komen worden bereid. Daarna mag hij tot het begin van de volgende dag niets meer eten. En dat is nog maar één van de 227 regels waaraan de geestelijke zich moet houden. Hij mag bijvoor-beeld ook geen geld aannemen of eigen bezittin-gen hebben, behalve een kom om uit te eten, zijn kleren en een naaisetje om ze te repareren. Voor de gewone boeddhisten is het leven een stuk makkelijker en gelden slechts vijf regels. Deze re-gels heten de pantsja sila en luiden in het kort: niet doden, niet stelen, niet liegen, geen seksuele wandaden plegen en geen drugs gebruiken. Toch maken de meesten het zichzelf niet te moei-

lijk: het boeddhisme kent veel praktische aanpas-singen. Tijdens de feesten in de tempel wordt door sommige bezoekers een biertje gedronken en de meeste maaltijden zijn bereid met vlees – een boeddhist mag geen levende wezens doden, maar wel het vlees eten van een dier dat door een ander is doodgemaakt…

Zo rustig en sereen als het in de tempelruimte is, zo bedrijvig is het in de zaal in het achterge-deelte van de boerderij. Elke dag zijn hier vooral veel vrouwen druk in de weer. De keuken is de hele dag bezet en in de bibliotheek, waar naast boeken over het boeddhisme ook recente Thaise kranten en tijdschriften liggen, wordt wat gelezen en gepraat. In weer een andere hoek van de grote ruimte oefent een zanger met zijn band een Thai-se smartlap.

Hoogtepunt in het jaar zijn de feesten die in de tempel worden gegeven. Naast de religieuze en traditionele feesten, zoals het boeddhistisch Nieuwjaar, wordt ook de verjaardag van de mon-

thailandMarissa komt regelmatig in Thailand, waar ze veel familie heeft wonen: ‘In Thailand zie je overal Boeddha-beelden en overal staan tempels en kloosters. Of je nu in een stad bent of in een dorp, het maakt niet uit, iedereen is boed-dhistisch.

Een speciale rol in de Thaise samenleving is weggelegd voor de monniken: ‘De monniken staan ook in hoog aanzien, iedereen behandelt ze met veel respect. Ze hebben geen bezittingen en ook voor hun voedsel zijn ze afhankelijk van de mensen. Ze komen elke ochtend langs om te bedelen. De mensen geven graag eten aan de monniken, want als je iets goeds doet voor een monnik is dat een verdienste: het helpt je verder in het leven. Als de mon-niken te veel eten krijgen, wordt dat in de tempel weer onder de armen verdeeld.’

koningNaast de Boeddha’s zijn in de tempel ook veel afbeeldingen van de Thaise koning Bhumibol te vinden. Sommige bezoekers kleden zich hetzelfde als de koning om hun respect te tonen. Ook als je het huis van Marissa binnenkomt, sta je meteen oog in oog met een portret van de Thaise koning dat in de hal hangt. Marissa vertelt hoe dat zit: ‘We hebben heel veel respect voor de Thaise

Als het gezin de tempel binnenkomt, knielen ze driemaal voor het altaar. Als

de monnik binnenkomt, begroet hij de familie met een hoofdknik en gevou-

wen handen. Marissa en haar moeder praten op zachte toon met de monnik.

Daarna doopt de monnik een kwast in het water en slaat ermee op haar

hoofd. Het is een symbolische straf voor de dingen die je fout hebt gedaan,

en tegelijk een rituele reiniging.

koning. De koning en het boeddhisme horen bij elkaar. De koning doet veel goede dingen, hij zet zich onder andere in voor het lot van arme mensen. In elk huis in Thailand is wel een portret van de koning aanwezig. Niemand in Thailand heeft kritiek op de koning, dat zou echt onmogelijk zijn.’

boeddhismeMarissa zegt over het boeddhisme: ‘Het boeddhisme is het geloof van mijn ouders, mijn broer en mijzelf. Ik ben opgegroeid met het boeddhisme, het hoort bij me. Ik denk er wel over na, maar eigen-lijk ben ik er nog niet achter gekomen wat het boeddhisme precies betekent. Volgens mij is het belangrijkste in het boeddhisme dat je je bewust bent van wat je doet en dat je respect hebt voor anderen. Ik heb van het boeddhisme geleerd dat alles wat ontstaat ook uiteindelijk weer verdwijnt. Mensen worden geboren en gaan weer dood, gedachten komen en gaan, en voor gevoelens geldt dat ook. Daar denk ik bijvoorbeeld aan als er iets vervelends of negatiefs gebeurt. Je weet dan dat het niet altijd zo zal blijven en dat je je niet eeuwig zo zult blijven voelen. Maar het geldt natuurlijk ook voor de momenten dat je blij en gelukkig bent.’

Marissa staat bovendien tussen twee culturen: ‘Ik heb op een christelijke basisschool gezeten, dus ik ken het christendom ook goed. Er zijn verschillen, maar ook overeenkomsten. En ik denk dat ieder geloof wel een manier van leven beschrijft. Christus en Boeddha hebben allebei bestaan en ze hebben laten zien hoe je op een goede manier kunt leven. In het boeddhisme mag je niet stelen en doden, en dat staat bijvoorbeeld ook in de tien geboden. Het verschil tussen een tempel en een kerk vind ik ook niet zo groot. Op beide plaatsen komen de mensen om te bidden of te mediteren, in ieder geval om over hun leven na te denken. Ik sta er voor mijn gevoel een beetje tussenin.’

Portretten van de Thaise koning Bhumibol kom je overal tegen in de tempel. De koning is voor de Thai heel belangrijk.

Tijdens het feest wordt een miss-verkiezing gehouden voor de jongste meisjes.

Het boeddhistisch nieuwjaar

wordt uitgebreid gevierd in de

tempel. Uit alle windstreken

komen Thai naar Waalwijk om

elkaar geluk te wensen.

Na lang wachten komt hij bij ons

Bij elke feestelijke gelegenheid maakt de monnik een symbolische bedeltocht

langs de bezoekers, die hem geschenken geven.

Marissa helpt haar moeder in de keuken

van de tempel.

De vrouwen die in de tempel komen zorgen voor de monnik. Ze koken voor hem

en houden het gebouw op orde. Zijn privévertrekken verzorgt de monnik zelf en

ook moet hij volgens de boeddhistische voorschriften zijn eigen was doen.

Eigenlijk mag de monnik niet rechtstreeks met vrouwen praten. En vrouwen

mogen hem zeker nooit direct aanspreken. Maar omdat de meeste tempelbe-

zoekers vrouwen zijn, is dat een hele onpraktische regel en wordt er niet streng

de hand aan gehouden.

Portret van Thaise koning Marissa thuis.

Op het huisaltaar van de familie staat ook een beeld van de monnik Luang

Ta Maha Bua. ‘Dit is een populaire monnik in de streek waar mijn familie

vandaan komt. De koning is in Thailand boven elke kritiek verheven. Maar

er is wel kritiek op de zoon van de koning, de kroonprins. Hij spreekt de taal

van het volk niet meer en hij gedraagt zich veel te verheven. Deze monnik

durft wat te zeggen over het gedrag van de kroonprins, wat erg dapper is.’

Een van de oudste groepen immigranten in Am-sterdam zijn de Chinezen. In het beruchte warme hart van de hoofdstad, tussen de prostituees, dea-lers en junkies, heeft deze bescheiden bevolkings-groep altijd haar eigen koers gevaren en is ze trouw gebleven aan de eigen taal en cultuur. Met hun winkeltjes, banken en restaurants kunnen

ze zichzelf goed bedruipen. Maar wat altijd als een gemis werd ervaren, was dat ze geen eigen religieuze plek hadden. En zo werd in 1994 het plan geboren om een boeddhistische tempel op te richten. Na een lange periode van geld inzame-len, plannen maken en uiteindelijk de bouw was het in 2000 zover en werd door koningin Beatrix de He Hua-tempel op de Zeedijk geopend. He Hua is Chinees voor ‘lotusbloem’, maar He is ook het woord voor Holland, dus de naam van de tempel kun je ook lezen als ‘Hollandse lotus’. Het gebouw ziet eruit als een traditioneel Chinees paleis en is versierd met drakenbeelden en ooster-se ornamenten – maar het werd ontworpen door een Nederlandse architect. Wie de trappen op loopt, komt door een van de drie grote toegangs-deuren in het zogenaamde Guan Yin-heiligdom. In deze ruimte valt onmiddellijk het grote beeld met tientallen armen op. Het is de zogenaamde Guan Yin-bodhisattva. Bodhisattva’s zijn binnen het boeddhisme een soort heiligen die de mensen helpen. Alle handhoudingen hebben, net als de voorwerpen die Guan Yin vasthoudt, een symbo-

Fo G

uang

Sha

n H

e H

ua-t

empe

l A

mst

erda

m

tempelBij een van de eerste krantenberichten over de He Hua-tempel staat een foto afgebeeld van een kleuter die aan de rokken van haar moeder hangt. Het is Ka-Yu Hui, die inmiddels 15 jaar is en nog steeds in de tempel komt. ‘Ik was vier jaar toen ik voor het eerst naar de tempel ging; eigenlijk ging ik gewoon mee met mijn ouders. Mijn ouders hebben meegeholpen toen de tempel werd opgericht en vroeger kwam ik hier elke dag. Als de tempel gesloten was, hielp ik met dweilen, vegen en de Boeddhabeelden schoon-maken. En overdag hielp ik met het verkopen van wenskaarsjes. Ik deed het altijd met plezier. Maar tegenwoordig komt het er niet zo vaak meer van, want ik heb namelijk nogal veel huiswerk.‘

de wegVoor Ka-Yu is het boeddhisme meer een manier van leven dan een geloof: ‘Het boeddhisme leert je hoe je de weg naar de waarheid moet af-leggen. Boeddhisme is niet iets waarin je móét geloven, je doet het uit vrije wil. Iemand die in de tempel komt, hoeft ook niet boeddhis-tisch te zijn. Je kunt altijd meeluisteren. En je hoeft eigenlijk zelfs niet speciaal naar de tempel te komen; je kunt ook thuis mediteren en bidden.’ Het boeddhisme is de leer van Siddhartha Gautama, een Indiase prins die ongeveer 2500 jaar geleden leefde. Na een lange peri-

lotus is genoemd: de lotus is een prachtige bloem, maar ze groeit in de modder. Zo is het ook met deze tempel...’

Onder de grote zaal bevindt zich een tweede tempelruimte voor speciale gelegenheden. Op zondagen wordt hier een zogenaamde dharma-dienst gehouden. Dharma betekent ‘weg naar de waarheid’ en verwijst naar de boeddhistische manier van leven. Aan het begin van de dienst trekken de tempelgangers een yi fu aan – dit is een zwart gewaad – en zoeken een plaatsje op een van de meditatiebankjes.

Het belangrijkste onderdeel van het boeddhisti-sche ritueel is het opzeggen van de soetra’s. De soetra’s zijn de overgeleverde gesprekken van Boeddha met zijn leerlingen. Het zijn vaak diep-zinnige uitspraken, zoals dit citaat uit de Hart-soetra: ‘Vorm is leegte en de leegte zelf is vorm; leegte is niet verschillend van vorm, vorm is niet verschillend van leegte. Wat vorm is dat is leegte, wat leegte is dat is vorm.’

Elke boeddhist is geoefend in het zangerig opzeg-gen van de soetra’s, ongeacht tot welke stroming hij hoort of uit welk land hij komt. Zelfs als hij de soetra’s in een vreemde taal hoort herkent hij aan het ritme om welke tekst het gaat.

Het gezamenlijk opzeggen van de soetra duurt ongeveer een uur. Het monotone ritme, dat door de shifu’s met een klein houten slaginstrument wordt aangegeven, brengt je langzaam in een lichte trance.

Als na een kort gebed de dienst is afgelopen, gaat iedereen naar de onderste etage van de tempel, waar een uitgebreide maaltijd klaarstaat. Op grote schalen liggen exotische, vegetarische gerechten zoals een salade van lotusbloemen, gemarineerde tofoeblokjes en partjes van een onbekende vrucht die smaakt als een zoete grapefruit. Iedereen doet zich tegoed aan het heerlijke eten en de tempel blijkt ook een gezellige plek waar gekletst wordt, grapjes worden gemaakt en spel-letjes gespeeld.

Het boeddhisme dat in de tempel aan de Zeedijk wordt onderwe-zen, is heel praktisch. Ka-Yu zegt: ‘Ik richt me op wat je nu kunt doen als mens. De weg naar verlichting is heel lang en ik denk niet dat ik in dit leven verlichting bereik, maar ik wil wel een stap zetten op de weg, zodat ik in een volgend leven weer verder kan komen.’

moeilijkHet is niet altijd makkelijk om de weg van het boeddhisme te vol-gen. Ka-Yu vertelt daarover: ‘Ik zeg voor mezelf vaak een vers op uit de Hartsoetra: ‘… in leegte is geen vorm, voelen, waarneming, willen of bewustzijn. Geen oog, oor, neus, tong of lichaam. Geen

‘Dit boekje, waarin de belangrijkste soetra’s staan, hoort bij ons gezin. Mijn

moeder staat elke ochtend vroeg op en leest er dan hardop een paar verzen

uit. Ik hoor dat altijd als ik nog in mijn bed lig. Omdat ze het elke ochtend zo

doet, heb ik op die manier langzaam de soetra’s uit mijn hoofd geleerd.

In de tempel worden ook allerlei kleine sieraden verkocht. Je kunt ze dragen

of ergens ophangen. Op deze hanger staat het Chinese karakter voor “geluk”.’

lische betekenis. Zo staat de wilgentak voor het vermogen van de bodhisattva om natuurrampen te voorkomen, en met het zwaard overwint hij de slechte menselijke eigenschappen. Als je een uurtje in de ruimte doorbrengt, merk je hoe intensief de tempel wordt gebruikt. Er zijn mensen die uit nieuwsgierigheid even binnen-wandelen, maar de meeste bezoekers komen naar de tempel om te bidden en een offer te brengen. Ze knielen voor het altaar en zeggen hun gebe-den, branden wierook en bieden de bodhisattva fruit aan.

De tempel wordt geleid door twee shifu’s uit een boeddhistisch klooster in Taiwan: Man Jung en Chueh Hai. De shifu’s zijn boeddhistische geestelijken. Ze leven en werken in de tempel; ze zorgen dat het gebouw op orde blijft en leiden de ceremonies. Met hun lange pij en kort geschoren haar zijn ze in de buurt een opvallende verschij-ning. Als je met ze praat, merk je hoe rustig en

geconcentreerd ze zijn. Glimlachend vertellen ze over hun ervaringen in Amsterdam: ‘Dit is een bijzondere buurt om een tempel te stichten. Toen ik hier was, begreep ik waarom de tempel naar de

ode van meditatie lukte het hem om verlichting te bereiken – het hoogste bewustzijn. Dat betekent binnen het boeddhisme dat je een soort paradijs bereikt waar je bevrijd bent van alle illusies en alle verlangens. Wat je hier ervaart is de leegte, het absolute niets, maar op een positieve manier. Nadat hij verlicht was wilde de Boeddha andere mensen de weg naar de waarheid wijzen, en dat deed hij door de rest van zijn le-ven rond te reizen en leerlingen te verzamelen die hij onderwijs gaf in zijn leer. Voor shifu Chueh Hai betekent de leer van Boeddha: ’... dat ik me niet hecht aan de wereld: de omgeving is een illusie. Daarom krijg ik ook geen onzuivere gedachten. Langzaam leer ik mijn geest te beheersen en te zuiveren.’

De shifu’s tijdens de dharma-dienst.

Van de maaltijd die na de dienst aan de be-

zoekers wordt aangeboden, wordt een klein

gedeelte extra mooi opgemaakt en symbo-

lisch geofferd.

In de meditatieruimte staat een ander groot Boeddhabeeld. Het is van witte jade (een edelsteen) met gouden versierin-

gen. Op zijn voorhoofd heeft deze boeddha een derde oog, dat symboliseert dat hij het hoogste inzicht heeft bereikt.

In de twee torens links en rechts van het altaar bevinden zich honderden kleine Boeddhabeeldjes ter nagedachtenis van

de overledenen. Elk beeldje heeft een eigen naam. Ka-Yu legt uit wat ze betekenen: ‘Boeddhisten geloven in reïncarnatie,

dat wil zeggen dat je steeds opnieuw geboren wordt. Maar de gestorven zielen blijven voor korte of langere tijd in een

soort tussenwereld. De gebeden zijn tot hen gericht, zodat ze rust kunnen vinden.’

vorm, klank, geur, smaak, aanraking of beweging. Geen onwetend-heid, ouderdom, lijden of kennis …’ Het betekent dat je bijvoorbeeld niet verdrietig moet zijn als iemand overlijdt. Je moet wel hart hebben voor de mensen, maar geen emoties. Soms is dat wel moeilijk. Vorig jaar is een van de shifu’s, met wie ik veel praatte en veel dingen deed, overleden. We hielden een ceremonie en er waren veel mensen gekomen om te bidden – en iedereen moest huilen.’

dans Bij het boeddhisme hoort ook altijd de sangha. De sangha is de gemeenschap van boeddhisten. Dat betekent dat de boeddhisten naast hun geloof zich ook als groep verbonden voelen en samen dingen doen. Zo worden er in de tempel naast de ceremonies allerlei activiteiten georganiseerd, bijvoorbeeld dans-, kook- en meditatiecursussen. Ook voor kinderen is er een actief programma. Er is een jeugdver-eniging die onder andere zomerkampen organiseert. De kinderen trekken dan een week met elkaar op en oefenen meditaties, maar ook kungfu – de Chinese vechtsport – en boeddhistische dans. Ka-Yu: ‘Vroeger kreeg ik in de tempel les in de Chinese taal, nu doe ik nog mee met de boeddhistische dansles. We oefenen voor de verjaardag van Boeddha, dat is het belangrijkste boeddhistische feest. We lopen dan in een optocht door de stad en voeren een dans uit.’

Aan het hoofd van de tempel staat meester Hsing Yun. Hij is de oprichter van Boeddha’s Licht,

een internationale organisatie die wereldwijd honderd tempels heeft, waarvan de He Hua-

tempel er een is. De meester reist over de hele wereld om zijn ideeën uit de dragen en de

tempels te bezoeken. Ook in Amsterdam is hij regelmatig te gast. Ka-Yu was daar een keer bij:

’Ik heb meester Hsing Yun al eens ontmoet, maar dat was lang geleden toen ik nog klein was.

Als meester Hsing Yun komt, houden we het normaal, dus we gaan niet dramatisch doen met

camera’s, bloemen en versieringen. Hij wil het graag rustig houden, want hij is ook maar een

mens – een gewoon persoon, maar dan wel met de naam meester Hsing Yun.’

Het Chinese nieuwjaarsfeest is altijd een groot spektakel in de Amsterdamse

binnenstad. Een prachtige draak danst door de straten en stopt bij de

verschillende Chinese restaurants. Ook bij de tempel wordt hij verwelkomt.

De tempel heeft een bibliotheek waar ook jeugdboeken over het Boeddhisme zijn te vinden.

Na de maaltijd wordt er nog wat gespeeld in de zaal. Vooral de Chinese vecht-

sport Kung Fu is populair bij de jongens.

Na de dhrama-dienst wordt iedereen uitgenodigd voor een vegetarische maaltijd.

Ka-Yu met haar ouders en broertje in de tempel.

Ka-Yu kent de shifu’s goed. Ze spreekt regelmatig met ze over van alles en nog

wat – school, thuis, vrienden en het boeddhisme. Ka-Yu vertelt: ‘De shifu’s

komen uit Taiwan. Ze geven les aan de volgelingen van Boeddha in deze tempel.

Ze wonen voor drie jaar in Nederland en reizen dan door naar een ander klooster.

‘De shifu’s leven volgens strenge regels. Zo staan ze heel vroeg op, al om 5 uur

’s morgens. Ze gaan dan mediteren en later op de dag doen ze dat nog een keer.

Ook de serieuze tempelbezoekers houden zich aan die strenge dagindeling.

De shifu’s geven les aan de mensen die bij deze tempel horen, maar dat zijn vaak de

wat oudere mensen, niet zozeer de jongeren.

Joodse Gemeente

In de synagoge krijgen bezoekers altijd een gebedsboek aangeboden, zodat je kunt meele-zen. Er is een speciale hoek in de synagoge waar de jongeren bij elkaar zitten. Er wordt door de jongens tijdens de gebedsdienst rustig gekletst en geroddeld – ook over de meisjes, die aan de andere kant van het scherm zitten. Na afloop, tijdens de kidoesj, kun je kennismaken met de aanwezigen. Er hangt een joviale sfeer en je zult geen moeite hebben om een praatje te te beginnen. Er zijn hapjes en drankjes, en we kregen op de vroege ochtend zelfs een glaasje whisky aangeboden.

Straat van Messina 10

1183 HM Amstelveen

020 646 0046

www.nihs.nl

Het sabbatsgebed vindt plaats op zaterdagochtend en

begint om 9.00 uur.

Slechts op bezoek...

Parochie van de heilige Johannes Evangelist

De mis van 12.00 uur wordt vooral bezocht door gezinnen en kinderen. De sacramenten, zoals de biecht of de eucharistie, worden door de priesters alleen aan katholieken toegediend. Tijdens de mis in de Sint-Jan worden al je zintui-gen geprikkeld: de geur van wierook, de pracht van de beelden en schilderijen en het gezang van het koor. Maar voor eten en drinken moeten de kerkgangers na afloop naar het café tegenover de basiliek. Specialiteit daar is de Bossche bol, met verse slagroom op een bodem van biscuit en een jasje van chocolade.

Choorstraat 1

5211 KZ Den Bosch

073 614 4170

www.sint-jan.nl

De eucharistieviering is maandag tot en met zaterdag om

9.00 en 12.30 uur, zondag om 8.45, 10.15 en 12.00 uur.

Russisch-orthodoxe kerk Heilige Nikolaas van Myra

De dienst in de Russisch-orthodoxe kerk begint bijna onopgemerkt. Vanaf een katheder wordt een passage uit de Bijbel gelezen, terwijl de bezoekers binnendruppelen. De bezoekers worden met rust gelaten; de kerk wacht op een eerste stap van de nieuwelingen. Maar als je iets wilt weten zijn de kerkgangers zeker bereid om je tekst en uitleg te geven. Alle gelovigen staan de hele dienst in het middenschip. Als je een paar uur op de koude stenen vloer hebt gestaan, snap je het nut van de bontlaarsjes die de meeste vrouwen dragen. Na afloop is er koffie met een stuk zoet brood dat door de Eritreeërs is meegebracht en door de priester is gezegend.

Lijnbaansgracht 47–48

1015 GR Amsterdam

020 421 1815

www.orthodox.nl

De liturgie begint op zondag om 10.30 uur.

Protestantse Gemeente

Bij de Opstandingskerk in Houten kan iedereen op zondag naar binnen stappen. De vroege dienst is wat meer ingetogen en soberder dan de tweede dienst, die vooral door gezinnen wordt bezocht. De kerkdiensten zijn kort en compact. Binnen een uur is het afgelopen en verzamelen de aanwezi-gen zich in de hal voor een kopje koffie en een koekje. Eenmaal in de twee weken wordt er door de jongeren zelf een dienst georganiseerd in een jongerencentrum in de buurt.

Het Kant 1

3995 DZ Houten

030 637 4986

Elke zondag zijn er diensten om 9.00, 10.30 en 17.00 uur.

The True Teachings of Christ’s Temple

Als je in de TTCT komt, word je welkom gehe-ten door de Faith Brothers en de Divine Sisters. Ze brengen je naar de beste plaatsen, voor in de kerk. Vaak worden de nieuwkomers tijdens de dienst naar voren geroepen om zich voor te stel-len. Na afloop zal de dominee je uitnodigen voor een gesprek – maar alleen als je dat wilt. In het ochtendgedeelte van de dienst wordt veel gebeden. De tweede helft bestaat uit muziek, dans en een preek. Als de dominee binnenkomt, wordt hij aangekondigd met: ‘Dames en heren, speciaal uit Afrika is hier voor u: dominee Daniël Himmans-Arday!’Na afloop van de lange dienst zijn in de kantine warme broodjes, thee en cake te koop.

Ganzenhoef 132

1103 JH Amsterdam-Zuidoost

020 600 4177

De zondagsdienst begint om 11.30 uur.

Moskee El Kabir

Wie buiten de gebedstijden in de moskee komt, kan rustig rondkijken in het prachtige gebouw. Voor bezoekers is er altijd een kop geurige thee, die wordt geserveerd met Marokkaanse koekjes in tientallen varianten. Als je een gebed wilt bijwonen, is het goed om dat van tevoren te vragen. Vooral op de vrijdag-middag is het een indrukwekkend gezicht om de honderden gelovigen in de richting van Mekka te zien knielen.

Weesperzijde 76

1091 EJ Amsterdam

020 693 4126

De moskee is elke dag geopend. Het belangrijkste gebed

is het middaggebed op vrijdag (de precieze gebedstijd is

afhankelijk van de positie van de zon).

Alevitische Cultuur Vereniging

De alevitische gebedsdienst wordt onregelmatig georganiseerd. Je kunt in het verenigingsgebouw altijd informeren wanneer er weer een cem is. Er komen niet veel bezoekers van buiten de gemeen-schap naar de gebedsdienst, maar in principe is iedereen welkom. Anders dan in een moskee zitten mannen en vrouwen bij elkaar. De dienst wordt in het Turks gehouden. Er is altijd wel iemand te vinden die in grote lijnen wil vertellen waar het over gaat. De cem wordt afgesloten met een heerlijke Turkse maaltijd.

Vijverhofstraat 27

3032 SB Rotterdam

www.hakder.nl

De cem wordt onregelmatig gehouden.

Moskee Al-Hikmah

Het is geen probleem om je tussen de gelovigen te mengen in de Al-Hikmah-moskee. Bezoekers kunnen achter in de zaal een plekje zoeken. Deel-nemen aan het gebed is moeilijk, omdat verwacht wordt dat je het ritueel en de gebedstekst kent. Het gebed zelf duurt ongeveer tien minuten. Op-vallend is de groep Nederlanders in deze moskee die bekeerd is tot de islam en meebidt. Elke zater-dag is er een lezing door een gastspreker. Na afloop is er een gezamenlijke maaltijd. De Indonesische keuken is zeer gevarieerd. Bij de verschillende bezoeken stond niet tweemaal het-zelfde gerecht op tafel.

Heeswijkplein 170

2531 HK Den Haag

06 2864 8938

www.ppme-denhaag.nl

Het avondgebed op zaterdag is ongeveer om 17.30 uur

(de precieze gebedstijd is afhankelijk van de positie van

de zon).

Fo Guang Shan He Hua-tempel

Op zondag wordt in de He Hua-tempel aan de Zeedijk een dharmadienst gehouden. Je kunt aan de zijkant op een bankje plaatsnemen en het ritueel volgen. De bezoekers zijn overwegend Chinees, maar er zijn ook enkele Nederlanders die zich bij de sangha hebben aangesloten. In het eerste deel van de dienst wordt er een soetra gelezen en na een korte pauze geeft een van de shifu’s tekst en uitleg. Ze spreekt Chinees, maar voor de bezoekers wordt via een draadloze kopte-lefoon voor vertaling gezorgd. De Chinezen vormen een hechte gemeenschap en ze zijn zeer gastvrij. Na afloop zal je zeker ge-vraagd worden mee te gaan naar de kelderverdie-ping, waar een vegetarische maaltijd opgediend is.

Zeedijk 106–118

1012 BB Amsterdam

020 420 2357

www.ibps.nl

De dharmadienst begint elke zondag om 10.30 uur.

Buddharama-tempel

De Buddharama-tempel in Waalwijk is een stukje Thailand in Nederland. De monnik is bijna altijd aanwezig en als er een Thai is om te tolken, kun je hem spreken. Naast de tempeldiensten worden er regelmatig meditatiecursussen gegeven voor wie zich verder in het boeddhisme wil verdiepen. Belangrijk onderdeel van de Thaise cultuur is de kookkunst. In de tempel is een grote keuken die de hele dag gebruikt wordt. Toen we op bezoek waren, kregen we een smakelijke maaltijd met rijst, een kruidige omelet en geblancheerde spits-kool aangeboden.

Loeffstraat 26-28

5142 ER Waalwijk

0416 334 251

www.buddharama-waalwijk.nl

De tempel is dagelijks geopend van 08.00 tot 18.00 uur.

Sri Krishna Dhaam

‘We are a kitchen religion’ is een veelgehoorde uitspraak als je in de Krishna-tempel komt. Bij elk bezoek kregen we wel een vegetarische maaltijd, een stuk taart of vers fruit aangeboden. Al het voedsel is eerst geofferd en het eten ervan brengt je dichter bij Krishna, zeggen de volgelingen. Iedereen is altijd welkom in de tempel, maar op zondag wordt er feest gevierd. Urenlang wordt er dan gechant, gedanst en gezongen. De nieuw-komers wordt gevraagd om mee te chanten, maar niets is verplicht. Opvallend is dat tegen het eind van de dienst – als de maaltijd bijna klaar is – altijd wat extra bezoekers binnenkomen.

Weimarstraat 213

2562 HG Den Haag

06 2478 3217

www.gauranitai.nl

De tempeldienst op zondag begint om 15.00 uur.

Sewa Dhaam

Een oud buurtgebouw in Den Haag wordt gedeeld door moslims en hindoes. In de bovenzaal is een tempel ingericht, terwijl de andere kant van het gebouw als moskee fungeert. De tempel wordt vooral bezocht door Surinaamse hindoes. De sfeer is erg ontspannen. Zolang de pandit nog niet met zijn toespraak is begonnen, kun je rustig rondlopen en rondkijken of een plaatsje zoeken en het ritueel volgen. Na afloop is er voor iedereen een bakje met fruitsalade en kokos, en beneden staat een lekker hapje klaar, zoals een stuk pudding of een portie kikkererwten met zoetzure saus.

Guido Gezellestraat 48

2524 CM Den Haag

070 445 1837

www.sewadhaam.nl

De tempeldienst begint elke zondag om 14.00 uur.

Bij de keuze van twaalf religieuze stromingen in Nederland binnen de vijf wereldreligies is geprobeerd om de twee mogelijke uitgangspunten te verenigen. De keuze kan bepaald worden door de verdeling van de religies in Nederland, met het aantal aanhangers als crite-rium; of de selectie vindt plaats op grond van theologische argumenten – zonder te kijken naar de omvang van de groep. De eerste optie levert een representatief, maar weinig interessant plaatje op. Het overgrote deel van de Nederlan-ders dat zich religieus noemt is christelijk, dan een hele tijd niets en dan komt de islam. Jodendom, hindoeïsme en boeddhisme zijn percentueel gezien te verwaarlozen. Een keuze enkel op grond van inhoudelijke en theologi-sche argumenten geeft een veel afwisselender beeld, maar leunt snel op splinters en randgroepen. Bij de uiteindelijke selectie hebben we geprobeerd beide uitgangspunten mee te wegen.

Binnen het jodendom worden als richtingen herkend: orthodox, conservatief (Joodse Gemeente, Amstelveen) en liberaal. Er bestaat tussen de stromingen geen verschil van inzicht over de kern van het joodse geloof: God, Thora en Israël. Het christendom kent drie hoofdstromingen: katholiek (Pa-rochie van Sint-Jan, Den Bosch), protestant (Opstandings-kerk, Houten) en orthodox (Russisch-orthodoxe kerk Heilige Nikolaas van Myra, Amsterdam). Recentelijk is daar in de kerkgeschiedenis de charismatische kerk bijgekomen (The True Teachings of Christ’s Temple, Amsterdam-Zuidoost).Het belangrijkste onderscheid in de islam is dat tussen soennieten en sjiieten. Binnen de islam in Nederlands is de soennitische Marokkaanse gemeenschap het grootst (El Kabir-moskee, Amsterdam). Een liberale, overwegend Turkse stroming binnen de sjiitische islam is het alevitisme (Alevitische Cultuur Vereniging). De Indonesische moslims (Al-Hikmah-moskee, Den Haag) laten zien dat er al een langere islamtraditie bestaat in Nederland. Het hindoeïsme is polytheïstisch, dat wil zeggen dat meer dan één god wordt aanbeden. De grote Surinaamse hindoe-gemeenschap is overwegend Sanatan Dharma – traditioneel-hindoeïstisch (Sewa Dhaam, Den Haag). Een opvallende variant is het vaisjnavisme (Sri Krishna Dhaam, Den Haag), dat monotheïstisch is. Binnen het boeddhisme worden onderscheid gemaakt tus-sen twee scholen: Theravada en Mahayana. De Theravada-leer is de oudste en houdt vast aan de vroegste kloostertra-dities (Buddharama-tempel, Waalwijk). Mahayana is later ontstaan en is toegankelijker. Onder andere de Chinese en Japanse boeddhistische stromingen behoren hiertoe (He Hua-tempel, Amsterdam).

Verantwoording

De makers