STAMStadsmuseum GENT

nr.0Het STAM maakt het hart van de stad groter

STAMCONTACTBijlokekaai 7b – 9000 GentT 32 (0) 9 269 87 90F 32 (0) 9 233 07 09stam@gent.bewww.stamgent.be

Het STAM maakt het hart van de stad groter

AjuinleiBennesteeg Contributiebrug

Ajuinlei Bennesteeg Contributiebrug

1983 2008

1983 2008

1985 2008

2 3

Een stadsmuseum, wat moeten we ons daarbij voorstellen?Er zijn zoveel soorten stadsmusea als er stadsmu-sea zijn. In Gent doen we een paar niet zo gebruike-lijke dingen met het respectabele begrip ‘museum’ en zo belanden we toch wel bij iets heel nieuws. Het blijft een museum, alleen past ons grootste topstuk niet in een vitrinekast. Dat topstuk is de stad. Dat maakt van het STAM behalve een museum ook een manier van omgaan met de stad. Het begon allemaal met het idee om het Bijlokemu-seum een nieuwe bestemming te geven als stads-museum. De bestaande collectie vormde daarbij het uitgangspunt. Het gaat om een typische 19de-eeuwse verzameling van de meest uiteenlopende objecten, maar met één onderling verband: Gent. Bovendien werd vastgesteld dat de meeste Gentse musea veel waardevols in depot hadden dat niet paste in het verhaal dat zij brachten. Het publiek zou die dingen dus nooit te zien krijgen. Ook hier-voor kon het ruime perspectief van een stadsmu-seum een uitkomst bieden. Goed de helft van de stukken in de permanente opstelling van het STAM zal uit andere collecties komen. We spreken trouwens van de ‘collectie Gent’ en we hebben dat begrip intussen uitgebreid tot al het cultureel erfgoed dat betrekking heeft op Gent, waar het zich ook bevindt, met inbegrip van het on-roerend erfgoed en de stad zelf als levend en evo-luerend organisme.

Maar die omvangrijke collectie verklaart nog niet helemaal waarom het STAM zo bijzonder is. Hoe zit dat met die inter-actieve manier van omgaan met de stad? Een hedendaags erfgoedbeleid bekijkt het erfgoed in zijn samenhang en zijn context en heeft aandacht voor het actuele belang, de hedendaagse relevantie ervan. Dat houdt ook in dat je het publiek niet alleen maar als een bezoeker, een toeschouwer ziet, maar

vooral als een betrokkene, indien mogelijk zelfs als een partner. Wat partners betreft, is trouwens het inzicht voortdurend gegroeid dat er nog een heel breed ‘iemandsland’ is tussen het museum en het publiek. Denk maar aan allerlei onderzoeksinstel-lingen, stedelijke diensten, heemkringen en andere erfgoedverenigingen, de sociaal-culturele vereni-gingen enzovoort. De lijst is eindeloos en voor een stadsmuseum zijn die allemaal belangrijk. Even belangrijk als de ontwikkeling van die ruimere visie, waren daarnaast de toenemende organisa-torische en financiële mogelijkheden voor een ver-nieuwende aanpak. Zo was er in 2000 het eerste erfgoedconvenant tussen de Vlaamse Gemeen-schap en de stad Gent. In dit contract ging de stad Gent de uitdaging aan om het lokale erfgoed zicht-baarder te maken. De erfgoedcel Gent Cultuur-stad werd opgericht en in 2002 ontving Gent een investeringssubsidie van 8,6 miljoen euro om een stadsmuseum te ontwikkelen. Drie jaar later enga-geerde ook de Provincie Oost-Vlaanderen zich met een investeringssubsidie van 2 miljoen euro. Met het Erfgoeddecreet dat in 2009 van kracht wordt, is de vernieuwende werking ook helemaal officieel geregeld. De term ‘stadsmuseum’ is intussen ook geëvolueerd naar het bredere ‘erfgoedforum’.

En dat betekent concreet?Hier in huis gebruiken we wel eens het beeld van het STAM als ‘base camp’ van waaruit we, samen met allerlei andere actoren, inclusief het publiek, expedities voorbereiden en starten. Die expedities leiden dan naar verleden, heden en toekomst van de stad. Allerlei plannen, acties, hete hangijzers, gebeurtenissen, activiteiten die met de stad te maken hebben, kunnen hier worden geduid en in hun historische en actuele stedelijke context wor-den geplaatst. Het STAM wordt één grote verwij-zing naar de stad en naar het waarom van wat er gaande is. Het stadsmuseum levert documentatie voor debat, inspiratie voor nieuwe ontwikkelingen, maar ook nieuwe inzichten die helpen om die stad te doorgronden.De vraag naar die wisselwerking is reëel, niet al-leen vanuit de erfgoedsector overigens. We merken bijvoorbeeld dat er bij veel diensten en organisaties die met de stad bezig zijn een grote nood is aan een adequaat communicatiemiddel. De dienst Steden-bouw bijvoorbeeld wil over haar ideeën en projec-ten kunnen communiceren en debatteren. Via het STAM wordt dat mogelijk. Ook voor initiatieven uit de sociaal-culturele sector, al dan niet van de stadsdiensten zelf, kan het STAM

Volgend jaar zal Gent nog meer feesten dan gebruikelijk. De aanleiding? Op de Bijlokesite gaat een nieuw museum open, het Stadsmuseum Gent. Hoe dat STAM het hart van Gent nog groter maakt, vertellen Hendrik Defoort en Christine De Weerdt, projectleiders van het STAM.

ZIC

HT

2

ZIC

HT

6

ZIC

HT

1Z

ICH

T 5

1D180

1C286

ZIC

HT

3

1A’

1B’

2200, exacte op

meting

en mo

gelijk na realisatie van d

e nieuwb

ouw

ZIC

HT

4

multim

ediazuil

art. 59.20.02m

aquette via lasertechniek g

eprint

aanbested

ing d

eel 2

lichtbak m

et print (uitsnit) in ho

lle wand

verwerken

art. 53.12 + art. 72.11

zitmo

dules vervaard

igd

uit extra blank g

las, b

oveno

p het zitvlak een zachttransp

arant velart. 53.13

zitmo

dules vervaar d

igd

uit extra blank g

las, b

oveno

p het zitvlak een zachttransp

arant velart. 53.13

lichtvloer m

et print

mo

dules van 100/100cm

art. 53.11 + art. 72.11

lichtbak m

et print (uitsnit) in ho

lle w

and verw

erken, art. 53.12 + art. 72.11

1200, exacte opmetingen mogelijk na realisatie van de nieuwbouw

1C’

1D’

1A 1225

150

25 45 140 805 140 70

150

1B

DE TEXTUUR VAN DE STAD HET STAM MAAKT HET HART VAN DE STAD GROTER

4 5

veel betekenen. Vaak missen die de middelen en de infrastructuur om de kennis of het materiaal dat ze verzamelen blijvend te kunnen inzetten. Het STAM kan dat wel en wordt zo ook een draaischijf tussen die initiatieven en het publiek. Op die manier kunnen we rond het STAM bij zeer veel gemeenschappen een ‘sense of ownership’ creëren. We volgen daarbij in hoge mate het voor-beeld van musea in een aantal Britse steden. De interactie blijft ook niet beperkt tot tentoonstellin-gen en andere vormen van presenteren. Ze zit ook in de andere museumtaken: verzamelen, bewaren en onderzoeken.

Maakt die aanpak het STAM niet vooral tot een museum voor de Gentenaar?Nee, ook voor de Gentenaar, en niet om het één keer te bezoeken, maar om er geregeld terug te keren, want precies door dat inspelen op wat er in de stad gebeurt of gaat gebeuren, hebben de be-woners voortdurend een goede reden om nog eens langs te komen. De interactie met de stad zit helemaal ingebakken in de werking van het museum. Er zijn niet alleen de tijdelijke tentoonstellingen, er is ook de extramu-seale werking, met de reeds vermelde activiteiten rond stadsvernieuwing, maar ook met lessenreek-sen voor volwassenen, stadsklassen voor school-kinderen enz. Die stadsklassen — de educatieve werking van het STAM — illustreren goed de wezenlijke relatie tus-sen dit museum en de stad. Het gaat daarbij niet, of niet alleen, om ateliers of workshops in het mu-seum, maar vooral om bezoeken aan de meest uit-eenlopende diensten en activiteiten in de stad. De kinderen leren daaruit hoe een stad werkt, hoe ze georganiseerd wordt, wat de problemen zijn, hoe men er leeft … De stadsklassen zijn nu volop aan het proefdraaien, en straks komt er via het vaste museumcircuit van het STAM ook meer duiding bij over de ruimere context. En er is nog meer interactie. We bieden een forum voor kleinschalige activiteiten van derden, over Gent of stedelijkheid in het algemeen. Dat kunnen bijvoorbeeld workshops, lezingen of presentaties zijn van de universiteit, een heemkring, een kunste-naar, een culturele organisatie … Twee ruimtes van de abdij hebben een sublieme akoestiek; er zal ook geregeld muziek in het STAM zitten.

Dan rijst wel de vraag of de toerist in het STAM aan zijn trekken zal komen.Een universiteits-, congres-, haven- en industriestad als Gent heeft voortdurend mensen uit binnen- en buitenland op bezoek die in nog andere dingen ge-interesseerd zijn dan in de klassieke toeristische at-tracties. Ze bezoeken Gent vaak net naar aanleiding van wetenschappelijke, economische of andere con-

gressen en evenementen waarin stedelijke proble-matieken een rol spelen. Ook deze bezoekers zullen de beschreven interactie zeker naar waarde kunnen schatten. De kans dat de organisatoren van zulke activiteiten partners van het STAM zijn, zal met de tijd alleen maar toenemen — de kans dat we bezoe-kers krijgen met dergelijke interesses dus ook.Maar uiteraard is er ook de ‘gewone toerist’ en die heeft eveneens goede redenen om langs te komen. Het STAM wordt bij uitstek de toegangspoort tot de stad, zeker voor groepen. In de permanente tentoon-stelling vertellen we immers het verhaal van die stad, van het hele begin tot vandaag. Een betere introduc-tie tot Gent kan je niet hebben. Ook de gidsenver-enigingen zullen het STAM integreren in hun rond-leidingen. Toeristen — maar natuurlijk ook weer de bewoners — kunnen hier kennismaken met het stedelijk leven en de context van Gent in ruimte en tijd. Van daaruit worden ze dan naar die stad, haar monumenten, musea en andere culturele initiatie-ven geleid. Wie zijn bezoek aan Gent in het STAM begint, zal beter voorbereid zijn, de keuzes maken die hem/haar het best passen en dus meer van dat stadsbezoek genieten. Er komt dan ook een cultuur-toeristische infobalie in het STAM, een antenne van de algemene toeristische dienstverlening van de stad. STAM-bezoekers worden niet alleen wegwijs gemaakt in het museum, maar ook doorverwezen naar elke plek die Gent tot Gent maakt. Die nauwe samenwerking tussen cultuur en toerisme zal in alle opzichten een interessante vernieuwing zijn.

Het nadeel van een stads-poort is wel dat ze per definitie buiten het centrum ligt. Hoe overtuigen jullie de toerist om naar de Bijloke te komen?Met parkeerplaats voor bussen, een groepsvriendelijk onthaal en met een verplaatsing richting centrum die al een kleine belevenis op zich is. Voor groepen wordt het STAM haast een must: geen hectische toestan-den in het verkeer meer, een welkome adempauze na de busrit in het café-restaurant, naadloze aansluiting op museum- en stadsrondleidingen en bovendien kunnen bezoekers hier, na hun introductiebezoek aan het museum, een fiets huren om de stad te verken-nen of op de Leie de boot nemen richting centrum. De afstand van de Bijloke tot het centrum moet ook niet overdreven worden: die bedraagt minder dan een ki-lometer, ofwel 10 minuutjes wandelen. Als het STAM er gevestigd is, zal de Bijlokesite trou-wens niet meer buiten het toeristische centrum lig-gen. Het STAM vergroot dat centrum als het ware en het maakt meteen ook een verbinding van de Gentse kuip over het ‘Kunstenkwartier’ naar het Sint-Pieters-station. Er ontstaat zo een nieuwe toeristische as die ook meer leven brengt in dit deel van de stad. Het STAM zal het historische centrum ook inhoudelijk uitbreiden. In heel zijn werking toont het aan dat Gent

1641 1757

1800 1837

1914-1918 jaren 1960

1997 2007

HET STAM MAAKT HET HART VAN DE STAD GROTERDE OPGESTAPELDE TIJD IN DE STAD

7

1 2 3

4 4

4

5

6

7

89

10

1112

13

1 STAM 2 BAM 3 KUNSTWERK[t] 4 Hogent, KASK 5 Hogent, administratie 6 Hogent, Conservatorium 7 De Bijloke Muziekcentrum Gent 8 Operastudio Vlaanderen 9 LOD 10 Les Ballets C de la B 11 VLAMO 12 Koninklijke Gidsenbond van Gent en Oost-Vlaanderen (GOV) 13 evenementenplein

bezoek de bewoners van de Bijlokesite op www.bijlokesite.be

BIJLOKESITE

8 9

ABDIJ

KLOOSTER

NIEUWBOUW

NIEUWBOUWde textuur van de stadABDIJde opgestapelde tijd in de stadKLOOSTERde stad onder de loep

STAM – STADSMUSEUM STAM – STADSMUSEUM

10

gelijkvloers

5

6

7

9

10 1

KLOOSTER

ABDIJ

kerk

thesaurie

NIEUWBOUW

KLOOSTER

ABDIJ

3

12

refter

3

NIEUWBOUW

1 introductieruimte 2 van pre-stedelijke nederzettting tot Portus aan de Reep 3 open depot

niveau 1

NIEUWBOUW 1 onthaal

ABDIJ 4 pandgangen 5 stadslucht maakt vrij: de middeleeuwse grootstad 6 kabinet Keizer Karel 7 de versierde stad en haar burgers 8 kabinet Lam Gods 9 de geordende stad en de maakbare samenleving 10 de leefbare stad en haar netwerkbewoners

KLOOSTER 11 tijdelijke tentoonstellingen

11

4

4

4

8

3

STAM – STADSMUSEUM

12 13

1912

20071641

1534

DE OPGESTAPELDE TIJD IN DE STAD DE OPGESTAPELDE TIJD IN DE STAD

14 15

meer is dan het Gravensteen, de drie torens en het Lam Gods. Het STAM zal de bezoekers en bewoners naar al dat andere interessante leiden door hun blik te verruimen en door ze op een andere manier te la-ten kijken naar deze stad. Het is een kwestie van het ‘toeristische concept Gent’, of noem het ‘het arrange-ment Gent’, te verruimen door kwaliteit toe te voegen. En dat zou niet alleen een goede zaak zijn voor het STAM, maar ook voor alle musea, monumenten en evenementen in de stad, en voor de stad zelf. En laten we niet vergeten dat de Bijloke zelf een schit-terende plek is, evengoed een topstuk en helemaal verweven met de geschiedenis van Gent. Straks, als alle restauraties en bouwwerkzaamheden achter de rug zijn en het STAM open is, wordt het een zeer aantrekkelijke groene stedelijke pleisterplaats en — mee dankzij de vele andere initiatieven op deze site — een dynamische cultuurcampus die zowel overdag als ‘s avonds zal bruisen van activiteit. Niet alleen voor de toeristen, ook voor de Gentenaars maakt het STAM het hart van de stad groter.

Intussen wordt er hard gewerkt op de site … In de aanloop naar de opening van het STAM wordt de Bijlokesite inderdaad grondig aangepakt. Er wordt gesloopt, gerestaureerd, gebouwd … Die wijzigingen zijn niet altijd evident voor de Gente-naar, maar er wordt zeer zorgvuldig omgesprongen met het erfgoed, vanuit een doordachte visie op de stad. Men is in de 13de eeuw aan de Bijlokesite be-ginnen bouwen en dat is nooit gestopt. Maar van-daag gebeurt dat meer dan ooit met aandacht voor het bestaande waardevolle patrimonium. Zo gaat de hele vernieuwing gepaard met een zeer grondige restauratiecampagne volgens alle regels van de kunst en gebaseerd op bouwhistorisch en archeologisch onderzoek. Op die manier zal tijdens het museumbezoek tot uiting komen dat de abdij een deel van de collectie is dat tot de totaalervaring van het museumbezoek behoort.De bouw van de nieuwe entiteiten vertrekt vanuit de oorspronkelijke ordening. Het nieuwe toegangs-gebouw sluit aan op een 17de-eeuws complex dat altijd bedoeld is geweest om ooit te worden uitge-breid. Nu trekken we dus die 17de-eeuwse bouwlijn door. Dit nieuwe element, dat nodig is om aan de hedendaagse eisen van een stadsmuseum te vol-doen, krijgt uiteraard een 21ste-eeuwse vormentaal. Zo gaat het als het ware een communicatie aan met de vroegere gebouwen en wijst het nog maar eens op de stedelijke dynamiek waar het STAM zo mee bezig is. Het kan niet de bedoeling zijn een stolp te zetten over het bouwkundig erfgoed, elders in de stad is dat ook nooit gebeurd. Een stad is per defi-nitie altijd in ontwikkeling en zo hoort het ook.

Wat zal het eind- resultaat zijn?Een stadsmuseum waar de bezoeker niet alleen voe-ling krijgt met de textuur van de stad en een idee krijgt van de opgestapelde tijd in de stad, maar waar de

stad ook voortdurend onder de loep wordt genomen.In de nieuwbouw komt beneden zoals gezegd de ontvangstbalie voor de museum- en stadsbezoeker, en ook een museumcafé waar je, ook los van een museumbezoek, kan genieten van een drankje of een hapje. Het volledig glazen huis geeft overal door-zicht op de historische site. En ook op het caféterras wordt het heerlijk toeven, tussen de 21ste-eeuwse glazen wand en een 14de-eeuwse bakstenen muur, en met uitzicht op een rustgevende vijver. Op de eerste verdieping krijg je een introductie tot de stad. Daar begint het permanente museumcir-cuit en wel bij de stad van vandaag. Na die eerste kennismaking stap je het gerestaureerde abdijge-bouw binnen, waar het verhaal van de stad chrono-logisch wordt verteld in de gangen en aanpalende ruimtes. De geschiedenis wordt er ontleed met be-hulp van multimediale beeldbanken die je in de tijd doen reizen naar pleinen, straten en buurten. Inte-ressant daarbij is dat er geregeld via cijfermateri-aal vergelijkingen worden gemaakt met de evolutie van andere steden. Dat situeert Gent in de wereld en in de geschiedenis. Wat was Gent, wat is het nu en wat kan en wil het worden? Dat zijn de vra-gen die we in het stadsmuseum oproepen. Soms vind je het antwoord in het vaste circuit, soms in een tijdelijke tentoonstelling die in het 17de-eeuw-se klooster wordt gehouden, maar vaak ook in de stad waar het STAM je naartoe leidt.

Hoe moeten we ons die relatie tussen STAM en stad dan concreet voorstellen?Zoals gezegd, is de stad het topstuk van dit mu-seum. Alles wat in het STAM gebeurt, zal te ma-ken hebben met de stad, en alles wat in de stad gebeurt, kan in het STAM aan bod komen. De tij-delijke tentoonstellingen, bijvoorbeeld, zullen al-tijd verband houden met een bepaalde plek of een stedelijke thematiek. Bovendien gaan we er zoveel mogelijk voor zorgen dat we ook dingen buiten de muren doen. Het openingsfeest, eind 2009, zal dat al meteen aantonen. We hebben daarvoor een thema gekozen dat de wis-selwerking stad — STAM letterlijk in de schijnwer-pers zet. Het openingsfeest wordt een evenement rond ‘licht in de stad’ en het zal zich ook groten-deels in die stad afspelen, als een soort uitvergro-ting van de tijdelijke tentoonstelling in het STAM. Die tentoonstelling zal vragen behandelen zoals: hoe ga je om met licht in de stad, wat is het belang en de betekenis ervan voor het beeld en het functi-oneren van een stad, welke evolutie zit daarin? Wat met belichting van monumenten? Wat is het belang van kleur in dat licht? Wat doet reclameverlichting met een stad? Of zeer concreet: hoe zal de verlich-ting in de randgemeenten worden aangepakt?Wordt vervolgd.

Ivo AdriaenssensUitTrein01.jpg VolvoTent.jpg WijBlijven02.jpg

TEKST02.jpg Trofeeën01.tif TweeKoppen.jpg

SheLoves.jpg StandaardMuide.tif Ster.jpg

Opgepast.tif RefterBijloke.jpg SexBios.jpg

LamGods01.jpg MagdalenaFarizeeërs.jpg MskStoelen.jpg

Keukenla03.jpg Kiosk01.jpg Kruiwagens.jpg

HET STAM MAAKT HET HART VAN DE STAD GROTERDE STAD ONDER DE LOEP

16

STAMTEAMHendrik Defoort, erfgoedcoördinatorChristine De Weerdt, erfgoedcoördinator

Jeannine Baldewijns, behoud en beheerRoger Cloetens, toezichtMaria De Waele, onderzoekWout De Vuyst, erfgoedconsulentSarah Maréchal, communicatieNazmiye Sönmez, administratieVéronique Van Goethem, erfgoedconsulentFrederik Verstraete, educatie

MUSEUMINRICHTINGTijdsbeeld & Pièce Montée nv

ARCHITECT NIEUWBOUWKoen Van Nieuwenhuyse

PROJECTLEIDING INFRASTRUCTUURErik Bonte

RAAD VAN BESTUUR GENT CULTUURSTAD VZWVoorzitter: Lieven DecaluweLeden: Frank Beke, Ignace Bolle, Lieven Daenens, Bart De Sitter, Chantal De Smet, Bart Doucet, Marc Jacobs, Hans Kerrinckx, Marie-Christine Laleman, Luk Lambrecht, Gustavo Mulhall, Dirk Schutyser, Johan Van de Wiele, Hedwig Van den Bossche, Astrid Van Ingelgom, Sylvia Van Peteghem, Daniël Verbeken, Jan Vermassen

STAMCONTACTBijlokekaai 7b – 9000 GentT 32 (0) 9 269 87 90F 32 (0) 9 233 07 09stam@gent.bewww.stamgent.be

concept: STAMTEAMredactie: Ivo Adriaenssensgrafisch ontwerp: Jan W. Hespeel en Randoald Sabbe (www.janenrandoald.be)druk: Drukkerij Geers Offsetv.u.: Lieven Decaluwe, Bijlokekaai 7b, 9000 Gent

cover: Hedendaagse luchtfoto Gentse agglomeratie, 2007 © Stad Gent – Stafdiensten Footprints van Gent, 2000 © André Coene en Martine De Raedt1983-1985 © Stad Gent – Monumentenzorg / 2008 © Phile Deprez1988-1989 © Stad Gent – Monumentenzorg / 2008 © Phile DeprezBijlokesite, 2003 © Henderyckx Fotografiep.2: Vloer introductieruimte, 2007 © Tijdsbeeld & Pièce Montée nvp.4: Kouter, 1641 © Universiteitsbibliotheek GentKouter, 1757 © STAMKouter, ca. 1800 © STAMKouter, 1837 © Stadsarchief GentKouter, Kriegsalbum, 1914-1918 © Stadsarchief GentKouter, jaren 1960 © GOVKouter, ca. 1997 © Stad Gent – Dienst Stedenbouw en Ruimtelijke PlanningKouter, 2007 © Stad Gent – Dienst Voorlichtingp.6-11: STAM-site, februari 2008 © Phile Deprezp.12: ‘Panoramisch Zicht op Gent’, 1534 © STAMKaart van Henricus Hondius, 1641 © Universiteitsbibliotheek Gentp.13: ‘Plattegrond van Gent met peilen’, 1912 © Stad Gent – Dienst Wegen, Bruggen en WaterlopenHedendaagse luchtfoto, 2007 © Stad Gent – Stafdiensten p.14: Onzichtbaar Gent, 2003 © Hans Aarsman

Niets uit deze uitgave mag vermenigvuldigd worden zonder toestemming van de uitgever en de rechthebbenden.

COLOFON

Scheldekaai-Vlaamsekaai Zuidkwartier Woodrow Wilsonplein

Scheldekaai-Vlaamsekaai Zuidkwartier Woodrow Wilsonplein

1988 2008

1988 2008

1989 2008

0 1 2 2,5 5 kilometers

FOOTPRINTS VAN GENT

1778450 hectaren bebouwing binnen omtrek48.400 inwoners

850

19332.860 hectaren bebouwing binnen omtrek175.000 inwoners

19957.350 hectaren bebouwing binnen omtrek226.500 inwoners

1854730 hectaren bebouwing binnen omtrek108.000 inwoners

19693.900 hectaren bebouwing binnen omtrek149.300 inwoners