• 1

Review bijlagen

De ReViEW-methodeBijlageboek

Paul Ebben 1537129Hank Groenhof 1552511Michiel Stapel 1533207

• 3• 2

Studenten:

Naam:Adres:

Tel.nr.E-mail:Studentnr.

Paul EbbenOtterstraat 2II3513 CM Utrecht06-14667560Ebben.paul@gmail.com1537129

Hank GroenhofOvertoom 2431054 AW Amsterdam06-45020552Hank.groenhof@student.hu.nl1552511

Michiel StapelSchuttersstraat 27 B2L3034 RK Rotterdam06-15855272Michiel.stapel@gmail.com1533207

Afstudeerbedrijf:

Naam:Adres:

Begeleider:Functie:Tel.nr.E-mail:

KennislabvoorUrbanismePaulusBorstraat413812TAAmersfoortJan-WillemWesselinkHoofdredacteurElbaMedia033-8700100j.wesselink@elbamedia.nl

Afstudeerrichting: RuimtelijkeOrdeningenPlanologieCursuscode: TROP-AFO8-08

Eerste begeleider: ir.E.P.W.vanKeekenTweede begeleider: ir.R.Reijke

• 5• 4

Inhoudsopgave

9 Bijlage 1: Ontstaan van de laat-naoorlogse woonwijken

21 Bijlage 2: Huidigie maatschappelijke trends en ontwikkelingen

31 Bijlage 3: Huidige situatie en ontwikkelingen in laat-naoorlogse woonwijken

39 Bijage 4: Analyse Amersfoortse woonwijken

89 Bijlage 5: SWOT analyse

99 Bijlage 6: Actoren- en krachtenveldanalyse

111 Bijlage 7: Demografische tabellen

119 Bijlage 8: Werkverdeling afstudeerders

121 Bijlage 9: Zelfreflectie afstuderen

• 7• 6

InleidingInditverslagzijndebijlagentevindenvanhetreviewmodelenisbedoeltalsonderbouwingvanhetReviewmodel.Omdaterisgekozenvooreenproductverslagvoorhetopleverenvandethesiskannietalleswordenopgenomeninderapportagehiervan.Eenproductverslagisandersopge-stelddaneenonderzoeksrapport.HierdoorkomthetonderzoekvoorhetproductalsonderbouwingindeBijlagen.Debijlagenbestaanuitverschil-lendeonderdelen.Allereerstishetvooronderzoektevinden,vervolgenskomendeprocesmatigeonderdelenenevaluatiesvandeauteursterug.Hetonderzoekbestaatuitdriedelen,allereerstisereeninventarisatievanuitdeliteratuur.Vervolgensisereenanalyseuitzoweldeliteratuuralsdefysiekeomgevingvandelaatnaoorlogsewoonwijken.Daarnakomendekengetallenendemografischetabellendiebijdragenaaneencompleetbeeldvanhetonderzoek.

• 9• 8

Bijlage 1: Ontstaan van de laat-naoorlogse woonwijken

1.1 Inleiding

Indezebijlagewordtdetotstandkomingvandelaat-naoorlogsewoonwij-kengeïnventariseerdengeanalyseerd,dieomennabijeindjaren‘60totenmeteindjaren‘80zijnontwikkeld.Hetdoelvandithoofdstukisomeeninhoudelijkbeeldtekrijgenwelkeconditieserwarentotdebouwvanmeerdan1miljoenwoningenindezeperiode.InHetontwerpvandestadsplattegrondwordtgeconcludeerddat“destadalsgematerialiseerdeuitdrukkingvandemaatschappelijkeverhoudingen”is.“Elkemaatschappijvormdoetaldusdebehoeftenaaneeneigenste-denbouwontstaan”(HelingenMeijer2002,p.113).Aangeziendemaatschappijconstantinontwikkelingisendaarmeeookhoeergedachtwordtoverdeinrichtingenorganisatievandemaatschap-pij,isergetrachtaandehandvanrevolutiesenevolutiesindeNeder-landsemaatschappijvanafdeTweedeWereldoorlogeenbeeldteschetsenwelkeinvloedenleiddetotdebouwvandewoonerfwijkenindejaren‘70.Enwelkeinvloedenleiddentothetherformulerenvandezeinrichtingvandewoonerfwijkenindejaren‘80,dieeenopstapwarenvoorhetontstaanvanVINEX-wijkenindejaren‘90.Uitdezeinventarisatieenanalysevanhetontstaanvandelaatnaoor-logsewijkenzijnlessentetrekkenoverhoedehuidigeontwikkelingeninNederlandomtrentdegebouwdeomgevingenmaatschappelijkeverande-ringentebeoordelenzijn.OpbasisdaarvankunnenverwachtingengesteldwordenvoordetoekomstvandenaoorlogsewoonwijkenenNederlandsesociale,economischeenfysiekruimtelijkeaspecteninhetalgemeen.

1.2 Wederopbouw van Nederland

“Toen Nederland in 1945 uit de oorlog opdook, overheerste in de meeste geledingen van ons volk de wens, zich zo snel mogelijk af te wenden van de onaangename problemen die de oorlog voor onze deur had gedepo-neerd. In politiek en maatschappelijk opzicht, in kunst en geestelijk leven, maar ook op breder gebied van publiek moraal, het collectief bewust zijn van ‘wat zijn wij voor een volk’, werd allerwegen gestreefd naar het weder-opnemen van de draad die in mei 1940 zo onverhoeds was afgebroken.” (d’Ancona en Roegholt, p. 12, Nederlandse architectuur en stedebouw ´45-´80)

Nederlandmoestzichnadeoorlogsociaal,economischenfysiekruimtelijkherontdekkenenmengreepterugopdeprincipesenideeënvanvoordeTweedeWereldoorlog.Hierdoorzettedeverzuilingkrachtigdoor,iedergezinbehoordetoeaaneenprotestantse,rooms-katholieke,socialistischeofliberalezuil.Daar-naastwasereenenormegeboortegolf(debabyboomers).Deoverheidmoestdeeconomieopgangbrengenendewoningnoodoplossen.Erwasechtereentekortaangeschooldearbeiders,financiëlemid-delenenmateriaal.Daardoorontstonddewensnaargeïndustrialiseerdeenrationelebouwmethoden(UbinkenVanderSteeg2011).

De stedenbouwkundige evolutie tijdens de wederopbouw van Neder-landDevooroorlogseordening-enontwerpprincipeswerdenopnieuwopge-paktenopgroteschaaltoegepastindewederopbouwvanNederland.HetCIAMgedachtegoedendeNieuweZakelijkheiddiealvoordeoorlogeenpositiehaddenvergaarddoordeintroductievanHetNieuweBouwenwer-dennadeTweedeWereldoorloghetleidendeordeningsprincipe.Anderedenk-enwerkwijzenraaktenindeperiodenadeoorlogsteedsverderuitbeeld.Destadsuitbreidingenwerdenontworpenaandehandvaneenweten-schappelijkebenaderingenmetbehulpvanblauwdrukplannenontwikkeld.Dezerationelebenaderinghadvoordewederopbouwgrotevoordelen,erwaseendubbelenoodzaakvanhaastenbezuinigingenendezevorm

• 11• 10

vanontwikkelenslootdaargoedopaan(d’AnconaenRoegholt1984&Ibelings1999).Hetaantalwoningen,detypologieënvandewoningen,hoeveelheidgroenenvoorzieningenwarenallemaalwetenschappelijkbe-paalddoormiddelvandemografischonderzoekenstatistischevoorspel-lingen.Hierdoorkondeninvesteringen,bouwduurenbeleidsnelbepaaldworden,zodatersnelnieuwewoningenopgeleverdkondenwordenvoordegroeiendebevolking(afbeelding1.1).Ditleiddetotwijkendiegrootwarenopgezetenmeteenduidelijkefunctiescheiding,indevormvanstrokenbouwmetlaag-enmiddelhoogbouw.Delaag-enmiddelhoog-bouwwerdenalsvrijstaandemassa’sgebouwdenomgevendoorcollec-tieveruimten(afbeelding1.2)

De wederopbouwprincipes als nationaal beleidIndejarennadeoorlogontstonddeverzorgingsstaat,methetprimairedoeldeenormewoningnoodoptelossen.Daarnaastwerdplanningmeerdanooitbenutomeconomischeontwikkelingenopgangtebrengen.Hetbeleidwerdvastgelegdineconomischegeïnspireerdenota’soversprei-dingvanindustrie.DezevisiewasontstaanvanuitdegedachteverschillentussendeRandstadenoverigNederlandteverkleinenentevoorkomendatdeRandstadverstoptzouraken.HetdoelwasdatbestaandeennieuwestedeninenbijdeRandstaddebevolkingsgroeigingenopvangen,gebundeldedeconcentratie(Ibelings1999).

DeeerstevijftienjaarnadeTweedeWereldoorlogwaseenperiodevanwederopbouwdiedoormiddelvanrationeleordeningenorganisatieprin-cipeswerdgestuurd.Vanafeindjaren‘50enindejaren‘60werdendezeordenings-enorganisatieprincipesuitvergrootvanwegehetsuccesdatzehaddenbehaald.Deeerstegolfvanwederopbouweninhalenvanwoning-achterstandwasvoltooid,dewelvaartgroeideenwerdtoegankelijkvooriedereen(d’AnconaenRoegholt1984).

De economische evolutie: de welvaartsgroei van NederlandVanafdejaren‘60werdNederlandgekenmerktdoorenormewelvaarts-groei.Maatschappelijkeentechnischeproblemenkondenopgrotereschaalrationeelwordenopgelost.Hetwasdeperiodevanverindetoe-komstkijken,denkenen(achterafgezien)ookdromen.Deprognosesvan Afbeelding1.1:Slotervaarteindjaren‘50Bron:Slotervaar50.nl

Afbeelding1.2:AUPAmsterdam1935Bron:Skyscrapercity.com

groeiwarenspannendenveelzeggend,zozouNederlandinhetjaar2000minimaal20miljoeninwonershebben(Ibelings1999).Datdewelvaartvooriedereenbereikbaarwerdisgoedtezienaanhetaantalauto’sinNeder-land.Tussen1950en1960verdrievoudigdehetautobezitentussen1960en1973groeidehetaantalauto’svan522.000naar3,2miljoenauto’s(Ibelings1999enUbinkenVanderSteeg2011).

De stedenbouwkundige benadering: voortbouwenOpfysiekruimtelijkvlakwerdenindejaren’60dezelfdeprincipesgebruiktalsindejaren‘50.Hetverschilzatvooralindeschaaltenopzichtevandejaren‘50.Dejaren’60zijndetijdvandehoogbouwenmegastructurenzoalswoonflats(afbeelding1.3:)enHoogCatharijne(Ibelings1999).Zoraaktedoordegroeivanhetautobezitdebinnenstedenverstoptenlostemenditopmetrationeleplannendoornieuwemegastructuren,destadsringwegen,rondomoudestadscentratebouwen.Bestaandebebouwingmoesthetvaakontgeldenomdittedoen.Maarookdoordenieuwewoonwijkentevoorzienmethoogbouwflatsinplaatsvandelageenmiddenhogebebouwingvandejaren‘50.Daarmeemoestdestijgendewoningvraagvanonderanderedebabyboomerswordenvoldaan.

Professionalisering van het overheidsbeleidOmdegroeiendeprognosesvandetoekomsttekunnensturenwerdendoordeoverheidmeerderenota’seninstrumentenontwikkeld.DeWetopdeRuimtelijkOrdening(WRO)uit1965endeTweedeNotaoverderuimtelijkeordeninguit1966zijnvangrootbelanggeweestvoordewijzewaaropdeoverheidzijnbeleidkontoepasseninNederland.DoordeWROendeTweedeNotaontstondereensysteemwaarinjuridisch,bestuurlijkenruimtelijkeplanningmetelkaarverbondenwaren(Ibelings1999),metalsgevolgdatplannensnelkondenwordenuitgevoerdenjuridischwarendichtgetimmerdopbestuurlijkniveau.DezewettelijkbepalingenoverhoeNederlandmoestwordeningerichtenmetwelkeinstrumentendatverwe-zenlijktkonwordenhebbentotopvandaagdedageffectophoeNeder-landwordtingerichtenbestuurd.DeTweedeNotauit1966ginguitvangebundeldedeconcentratie.Daar-meewerdbedoelddatbevolkingsspreidingmoestwordenbevorderdzonderdathetlanddoorsuburbanisatiewerddichtslibde.Ookvloeideuitdezenotadeeerstemilieuwetgevingvoortdiedoorhetgegroeideautobe-zitendoordegroeivanindustrienoodzakelijkwasomvervuilingtegentegaan(Ibelings1999).Degroeivandebevolkingendegroeivandeecono-miebrachtenooknieuweuitdagingenmetzichmee,diezichopsociaal,economischenfysiekruimtelijkvlaklietengelden.Deinstrumentenvandeoverheidmoestenervoorzorgendater‘rationeel’konwordenomgegaanmetdezenieuweuitdagingen,zoalshetautobezit.

BOX 1.1: Kritiek op De Nieuwe ZakelijkheidEr was wel kritiek op deze benadering. Architect Aldo van Eijck had in de jaren ’50 zijn ongenoegen laten blijken en zette samen met de architec-ten Jaap Bakema en Herman Hertzberger eind jaren ’50 het tijdschrift Forum op met de titel ‘Het verhaal van een andere gedachte’, waarmee ze zich verzetten tegen deze stroming. Pas eind jaren ’60 zou er een breed maatschappelijk draagvlak voor zijn geuite onvrede zijn. De Neder-landse bevolking was in de jaren ’50 vooral bezig de oorlog te verwerken door optimistisch naar de nieuwe ontwikkelingen te kijken en zich te richten op de toekomst.

Afbeelding1.3:Zoetermeer,DriemanspolderBron:vestia.nl

• 13• 12

De maatschappelijke evolutie?Hetverbaasdeveelintellectuelendatdeoorloggeenveranderinghadte-weeggebrachtophoeNederlandalssamenlevingfunctioneerde(d’AnconaenRoegholt1984).Debevolkingwildekostwatkostweerverderwaarmenvoordeoorlogwasgebleven,dusookmetdeverzuiling.Dewereldwasechterwelsterkaanhetveranderen,waardoordebabyboomge-neratiezichnietmeerkonvindenindeoudenormenenordenings-enorganisatieprincipes.Debabyboomgeneratiegroeideopmetdebescher-mendeideeënvanhunouders,maarineenanderewereld,waardoorzezichgingenverzettentegendegevestigdeautoriteiten.Daardoorontwik-keldedebabyboomgeneratienieuwewaarden,normenenideeënoverdeinrichtingvandesamenleving.Ditkwamsterknaarvorenindeloopvandejaren‘60.

1.3 Maatschappelijke revolutie: opeisen van de individuele vrijheid en zeggenschap

ZoalsdePiramidevanMaslowsuggereert(afbeelding1.4),wordtmetmeerwelvaartookdebehoeftegroteromjealsindividuteontplooien.Eten,drinken,eenwoning,sociaalcontact,werkenendemogelijkheidomtestuderenwerdvooriedereentoegankelijkindejaren‘60.Hetisdusnietzovreemddatdebabyboomgeneratieandersgingkijkennaardesamenlevingennormenenwaardenopnieuwgingformuleren.DezetransitiehadeffectophoeNederlandingerichtmoestworden.Opeenmanierdievoldeedaandenieuwontwikkeldebehoeftenenwensenvandegeneratiebabyboomersenbevolking.Debabyboomerswerdennujongeren.Erontstondmeerverzetonderdejongerentegendegevestigdeordemethun‘oude’normenenwaarden.Deontzuilingdeedzijnintrede,diedoordemocratiseringenemancipatietotstandwerdengebrachtonderinvloedvanmassamedia.Ditzorgdeervoordathetmogelijkwasomsnelgedachtenenideeënteverspreiden(VanHoofenRuysseveldt1996).Veelzeggendisdemuziekuitdejaren’60,dieeenvertalingwasvandeonvrededieerheerste.DebekendsteisBobDylan,diedoormiddelvanzijnliedjeszijnmeningoverdeVietnamoorlogenongelijkebehandelingvanmensenwereldwijdverspreidde.InNe-derlandwareneronderanderedeProvo´s,BoudewijndeGrootendenieuwepolitiekepartijD’66diehunonvredepubliekelijkuitten(afbeelding1.5).

De stedenbouwkundige revolutieOmeennieuwesamenlevingendaarmeeookeenanderewoon-enleefomgevingte

Afbeelding1.4:PiramidevanMaslowBron:Bin.islamedia.nlAfbeelding1.5:AfficheProvoPartijBron:gramschap.nl

ontwikkelen,ontstonderverzettegendetoengevestigdewijzevaninrich-tenenorganiserenvandeNederlandsemaatschappij.Onderdebevolkinggroeidedekritiekopdegrootschaligerationeleprojecten,dievooralonderjongerenenandersdenkendentotprotestleidden.DeeerstehardeconfrontatiegingoverhetgrootschaligeprojectindeDapperbuurtinAmsterdam,waardebuurtinopstandkwamtegendeplannenkwamenhetontwerpvantafelverdween.Ditontwerpwasnogontwikkeldvolgensderationelebenaderingwaaringrotedelenvandewijkwerdengeslooptvooreennieuweringwegenmodernistischewoonblok-ken(d’AnconaenRoegholt1984,Ibelings1999,UbinkenVanderSteeg2011).

IndezelfdeperiodekreegAldovanEijkvanForumbredemaatschappelijksteunbijzijnkritiekopDeNieuweZakelijkheid.Erontstonddebehoefteonderdebevolkingomhuneigenwoon-enleefomgevinginterichtenvolgensnieuwebehoeftenenwensen.Deveranderdesamenlevingzorgdeervoordatveelhoogbouwplannenvaneindjaren’60nietmeerwerdenuitgevoerdenwerdenomgezetnaarlaag-bouwplannen.DitisterugtezieninAmersfoort,waarSchothorstNoordalshoogbouwwijkvandeontwerptafelverdweenenpasindejaren’80werduitgevoerdalseenheelanderplanmetalleenlaagbouw.

De politieke revolutieDepolitiekekleurenvisieinDenHaagbegonzichaantepassenaandewilvandebevolking.Eenvandeeerstsignalenvoordegebouwdeomgeving,wasin1968,toentoenmaligeministerSchut(VolkshuisvestingenRuimtelijkeOrdening)starttemethetondersteunenvanexperimentelewoningbouw.Hoewelerindepraktijkweinigwoningbouwdaadwerkelijkonderditstimuleringsprogrammawerdontwikkeld,haddendeplan-nenveeluitstraling.Deinvloedopdewoningbouwindejaren’70wasdaardoorgroot,dooraspectenzoalsdegevarieerdebeeldkwaliteitendecompacteverkavelingen(UbinkenVanderSteeg2011).

De vertaling van de maatschappelijke revolutie op fysiekruimtelijke en sociale aspectenDebabyboomershaddenvooreenomwentelinggezorgdindeNederland-semaatschappij,diesteedsmeerinvloedkreegopdefysiekruimtelijkeinrichtingvanNederland.Erontstondeensterkebehoefteomeennieuwestedenbouwkundigebenaderingtezoekendieaanslootbijdewenseneneisenvandenieuwemaatschappij.InEmmenwerdindejaren’60dewijkEmmerhoutgebouwd,diesterkaanslootbijdenieuweideeënvanmensen.Eenwijkdiewasgerichtopkleinschaligheideneenverkeers-structuurwaardeautonietmeervoordedeurwerdgeparkeerd,zodatereenwoonerfontstondwaarmensenveiligdevoordeuruitkondenzonderoveralauto’stegentekomen.

Maatschappelijke evolutie in cijfers Debevolkinggroeidevan1970tot1985van13miljoennaar14,5miljoen.Hetgeboortecijferdaaldevan239.000in1970naar170.000in1983.Debabyboomerswerdennudeberoepsbevolking,ditleverdeeengroeivan4,8miljoenin1971naar5,5miljoenin1984.Degroeivanhuishoudensgingvan4miljoenin1970naar5,1miljoenin1984.Hetaandeeleenper-soonshuishoudensgroeidevan17%naar26%enhetaantalgezinsledendaaldevan3,2naar2,6in1984.In1970waser1echtscheidingper10huwelijkenin1985warendater2,4.

Alleenstaandebejaarden,jongerenengescheidenenwarendenieuwevragersvandewoningmarkt,waardoorernaastgezinswoningenookdebehoeftenaarkleinewoningengroeide.DaarnaastwerdNederlandeenimmigratielandenwasertussen1975en1980eenvestingoverschotvan242.000personen(VanderCammenenDeKlerk2003).DecijfersgeveneenduidelijkbeelddatmensenzichopeenanderemaniergingengedragenenhetlevenvoorNederlanderserandersuitzagdandatvanhunouders.Dedemografischevooruitzichtenvandejaren’60werdendaarombeginjaren‘70drastischbijgesteld(VanderCammenenDeKlerk2003).

• 15• 14

De nieuwe wensen van de bevolkingAandehandvanhetrapport‘Grenzenaandegroei’uit1972vandeClubvanRomewerdeennieuwediscussieinhetlevengeroepen.Doordetoenamevandebevolkingentreknaardestedenwasereennieuwsoortarmoedeontstaan.InhetRijnmondgebiedwerdenbrochuresverspreiddieditprobleemkrachtigsamenvatten:“Wijwordenstinkendrijk,maarinwezenzijnwijeigenlijkverarmd”(VanderCammenenDeKlerk2003,p.237),waarmeemenwildeaangevendatmateriëlegroeinietperdefinitieeenbeterlevengarandeerde.

Deafkeertegendestadheerstenietalleentegendevervuildebinnenste-denenindustriegebieden,maarooktegendevroeg-naoorlogsewijken,waardebevolkingzichnietthuisvoelde.Zewerdeneenbetonwoestijneneenasfaltjunglegevondenennetalsdehelestadwerdenzevervuilddoorautoverkeer.Menwildeineenomgevingwonendieherbergzaamwas,waarmeninzichkonherkennen.Daarnaastmoestdeomgevingindienststaanvandemenselijkeontplooiing,kleinschaligvanopzeteneendorpsenlandelijkkarakterbehelzen,ookindestedelijkeomgeving(Ibelings1999,VanderCammenenDeKlerk2003).

De stedenbouwkundige evolutie: ‘adaptive approach’Detoekomstbleekdoordeveranderdemaatschappijendemografischeontwikkelingennietmeervoorspelbaar,maarnogwelmanipuleerbaar.Denieuweplannenmoestenflexibelenaanpasbaarzijnaandeveranderendewensenvandemaatschappij.Denieuweontwerpenmoestenindienststaanvandemenselijkeontplooiingengevormdwordendoorparticipa-tieveplanvorming.

Hetvlekkenplanzorgdeervoordatopwijk-enstadsniveaudeontwik-kelingenstrategischgestuurdwerden(ZoisAmersfoortNoordopgelijkewijzestrategischgestuurd),ditleiddetotwoonwijkenmeteendorpsenlandelijkkaraktermetexpressievevormenvanverkaveling,veelvormigheidennieuwewoonvormen(Afbeelding1.6)opvallendisdatdeoriëntatievanwoningenvaakisafgekeerdvanhetopenbaargebiedennaartuinenenbinnenterreinentoeisgekeerd(VanderCammenenDeKlerk2003).Deopenbareruimtewerdkindvriendelijkontworpenmeteennetwerkvan

paden,pleintjesenrustiekebeplantinginhoekenenopparkeerplaat-sen.Hetverkeerscirculatieplandeedzijnintredeenhetautogebruikwerdontmoedigd.Doordezemaniervanontwikkelenenontwerpenontstondenkleinebuurtjesineenwijkdiehuneigenherkenbaarheidkregen,maaramperinverbindingstaanmetelkaarenhetstedelijkweefseleromheen(Ibelings1999,VanderCammenenDeKlerk2003,UbinkenVanderSteeg2011).DeadaptiveapproachenhetontwerpvandebuurtenenwijkisgoedzichtbaarinhoedewijkBieshaarinAmersfoortisontworpen(zieookwijk-analyseBieshaar,bijlage4.3).

Afbeelding1.6:PrincipevaneenbloemkoolwijkBron:Gebiedsontwikkeling.nl

Evolutie van het overheidsbeleidHetspreidingsbeleidvandeoverheidwerddoordeNotaVolkshuisves-ting1972echtopganggebracht(VanderCammenenDeKlerk2003).ErwerdengroeikernenaangewezenzoalsZoetermeerenLeusden,engroei-steden,waaronderAmersfoort.Hierdoorwerdendorpenkleinestedenenkleinestedenmiddelgrotesteden.Degroeikernenen-stedenkregenfinanciële,bestuurlijkeenorganisatorischeondersteuningvandeoverheidomhunnieuwewoonwijkenteontwikkelen.Vanaf1973werddeDerdeNotaRuimtelijkeOrdeningontwikkeld,waarwerdingegaanopdewensvandebevolkingommeerinspraaktekrijgenindeontwerpenvandenieuwewijken.Dezeveranderingvantechnocra-tischindejaren‘50en’60naareensociocratischwerkwijzewordtdoorvelengezienalsdestartvandeoverlegcultuurinNederland(Ibelings1999,VanderCammenenDeKlerk2003).Devernieuwingvanhetbeleidvandeoverheid,denieuwemaatschappe-lijknormenenwaardenendenieuwewoonerfwijkenstemdenveelmensenpositief.Tochzorgdeexterneinvloedenervoordaternieuwebedreigingenontstonden.Natwintigjaarvanonafgebrokeneconomischegroeiwaserin1973eenrecessieontstaandoordeeersteoliecrisis,dieheteconomischesysteemdeedwankelenenuiteindelijkeeneconomischecrisistotgevolghaddoordetweedeoliecrisisin1979(Ibelings1999,VanderCammenenDeKlerk2003).

Overheidsbeleid in tijden van recessieIndejaren‘70bereiktedeverzorgingsstaatzijnhoogtepunt,tijdenshetka-binetDenUyl(1973-1977).Premies,subsidies,uitkeringenenandereon-dersteuningenwerdendoordeoverheidveelvuldiguitgegeven,terwijldeeconomienadeoliecrisisvan1973hardachteruitging.Delonenstegen,deconsumptiesteegendewerkloosheidnamsterktoe.Ditleiddetoteenprijsexplosieeneenoververhittewoningmarktmeteenhypotheekrentevanbovendetienprocent.DeoverheidzetteexpansiefhetKeynesiaansebegrotingsbeleidin.Hetgevolghiervanwasdatdeschuldenvandestaatenormstegenenmededoordetweedeoliecrisisin1979Nederlandwerdondergedompeldineencrisisdieindejaren’80grotegevolgenzougaanhebbenvoordesamenlevingengebouwdeomgeving(VanderCammenenDeKlerk2003).

Ontwikkeling en de effecten van de woonerfwijken op de inrichting van NederlandDeontwerpersdietegendeslaapwijkenvandejaren‘50en‘60waren,trachtteneengemengdgebiedtecreërenindenieuwewoonwijken,maarditbleefuit.Ondernemerszagenweiniginverspreidevestigingofinkleinebuurtcentraenhetoverheidsbeleidvanafdejaren’70ombinnenstedenteversterkenstemdeerooknietechtmeeovereen.Daarnaastmoesterwordenbezuinigdopdebouwvansocialeencultureleaccommodaties.Ditzorgdeeralsnogvoordatdewijkenrelatiefmonofunctioneelwerdenopgezet(VanderCammenenDeKlerk2003).Tochheersteergrotetevredenheidonderdenieuwebewoners,dienalangwachteneindelijkhuneigeneengezinswoningmettuinkondenkopenineenomgevingwaarinzezichherkenden.

Dejaren’70begonnenmetdeprotestenuitdejaren’60eneindigdenineeneconomischecrisis.Deveranderingenuitdejaren’60kregenhunuitwerkingenopdesocialesamenstellingvanNederlandenhetwerdduidelijkdatgroeieindigwas.Tegelijkertijdprobeerdederegeringnogheelsterkintezettenopdeverzorgingsstaat,waardoordeeconomieaanheteindvandejaren’70erergslechtaantoewas.Degevolgenvandeveranderdesamenlevinglieteninderuimtelijkeordeningduidelijkesporenna.Dorpsebuurteneneenafkeertegendeautozorgdenervoordatdewoonerfwijkenontstonden.Degevolgenvanderecessievanafeindjaren’70zoudenindewoningbouwindejaren’80duidelijkworden.

• 17• 16

1.4 Ontstaan van een nieuwe revolutie: van groeikernen naar de vier grote steden en regio’s

Deeconomischerecessieenvraagtekensbijdenieuwewoonwijkenzorg-denvoornieuweordenings-enorganisatieprincipesvandeNederlandsemaatschappij.

Kritische geluiden over de woonerfwijken Deontwikkelingendeontwerpenvanwoonerfwijkenveranderden.Eindjaren’70enbeginjaren’80werddoordeeconomischecrisissteedsmeerbezuinigdopdebouwvandewoningen.Dekwaliteitvandebouwmateri-alenwerdminder,deontwerpenwerdenstrakkerenerwerdenmeerkleineengoedkopewoningenindebouwprogramma’sopgenomen.DitisgoedzichtbaarindewijkSchothorstNoorddievanaf1982isontwikkeld(zieookwijkanalyseSchothorstNoord,bijlage4.4).Uiteindelijkwerdookdeinspraakdoordebevolkingindeloopderjarenbeperkt,onderanderedoordehogekostendiehieraanverbondenwarenendoordebezuinigingenindejaren’80(UbinkenVanderSteeg2011).Alvanafeindjaren’70werderdoorarchitectenpubliekelijkkritiekgeuitopdewoonerfwijken.WijtzePatijnzeiin1977“Eentonigheiddoormassaleproductie”enCarelWeeberhadalsoordeel“Doorcombinatievangezoch-tegrilligheid,kleinschaligheid,detailleringenzelfingenomenburgerlijkheid:Nieuwetruttigheid”(UbinkenVanderSteeg2011,pp.35&39).Ondanksdezenegatievegeluidenwerdendewoonerfwijkennogtotdiepindejaren’80opgeleverd.Deafkeertegenhetwonenindegrotestadleiddeindejaren’70toteenalgemeneachteruitgangvandeviergrotestedeninNederland.Eenachteruitgangdiezoudurentotdiepindejaren’80,toenhetwonenindegrotestadweerpopulairderbegonteworden(VanderCammenenDeKlerk2003).

Maatschappelijk pessimismeIndeeerstehelftvandejaren’80wasNederlandgedompeldineeneconomischecrisis,diepasindetweedehelftvandejaren’80zouoplos-sen.Degevolgenvandezecrisiswarenindehelemaatschappijvoelbaar,

zoalsaleerderaangegevenwasdewerkloosheidsterkgestegenenvooralonderdekabinettenvanRuudLubbersvanaf1982zouersterkgesnedenwordenindeverzorgingsstaatomkostentedrukken.Ditleverdeeenperi-odeopvanforseprotesten.Naastdeslechteeconomieheersteerindemaatschappijgroteonrustoverdestaatvandewereld.Vooralvervuilingindevormvanzureregen,plaatsingkernwapensenkruisraketteninNederland(afbeel-ding1.7)endenadelenvankern-energie(alhelemaalnaderampinTsjernobylin1986)maaktendatdejaren’80eenperiodewaswaarindebevolkingeenpessimistischetoekomstblikhad.

Twijfels over het beleidOokophogerschaalniveauontstondenertwijfelsoverhetspreidingsbeleidvandeoverheid.DitkwamaltotuitingindeVerste-delijkingsnotavan1976,waarderegeringnoodgedwongenopeenaantalpaardentegelijkwedde.Deoverloopnaargroeikernenwerdmetkrachtvoortgezet,vangebun-deldedeconcentratienaarbunde-ling.Hierdoorwerdengroeikernenbuitenhetstadsgewest(Randstad&overloopgebieden)opdewachtgezet.Optermijnmoesthetafgelopenzijnmetdeontvolkingvandestad.Alleenopverschillendeoverheids-schalenwerdertegenstrijdigopgetreden:Zokoneengemeentezichgaaninzettenopinbreiding,terwijldeprovinciehardnekkigdoorgingmethetgroeikernenbeleid(VanderCammenenDeKlerk2003).

Afbeelding1.7:1981,protestentegenplaatsingkruisrakettenenkernwapensinNederland

Revolutie op politiek en overheidsbeleidDecrisisvan1979maakteookduidelijkdatervraagtekensgezetkondenwordenbijhet‘emancipatoirekarakter’(VanderCammenenDeKlerk2003,p.237)vandeverzorgingstaat.ZoalsDriesvanAgt(CDA)zei:“afhankelijkheiddoorhetgezinofhetbedrijfdoorafhankelijkheidvandestaat,‘koningAlbedil’”(VanderCammenenDeKlerk2003,p.237).HeteconomischeklimaathadinvloedopdepolitiekdieindeloopvandejareneennieuwewegvondoverhoeNederlandgeleideningerichtmoestworden.DekabinettenonderVanAgtkregenhetnietvoorelkaaromdegoedebezuinigingendoortevoeren,waarbijderecessieniethielpbijhetopstellenvandebezuinigingen.Toenin1982eennieuweregeringaandemachtkwamonderdeleidingvanRuudLubbers,kwameneindelijkdebenodigdebezuinigingenerdoor.Ditbetekendeechterwelheteindevanveelsubsidieregelingen,wateenbelangrijkeredenisgeweesttotdeversoberingenindewoningbouw.OokopbeleidsniveauwerderandersgedachtoverdeinrichtingvanNederlandenhetroergingdefinitiefomin1983metdeStructuurschetsStedelijkeGebieden.Deviergrotestedenhaddenenormgeledenonderhetspreidingsbeleid.DeviergrotestedenvanNederlandwarensociaal,fysiekruimtelijkeneconomischergachteruitgegaan.DaarnaastwashetdeoverheidnietgoedgeluktombedrijvenzovertekrijgenzichtevestigeninNoord-enZuid-Nederland(VanderCammenenDeKlerk2003).

De stedenbouwkundige revolutie: Nieuwe visie over de inrichting van NederlandDoordatdestadweerindemoderaaktewashettijdvooreennieuwekijkopdefysiekeruimte.Hoogbouwenhetgeslotenbouwblokkwamenweerterugindegebouwdeomgeving,vandorpsestedenbouwnaarstedelijkestedenbouw.Erwaseenverlangenontstaannaarduidelijkevormen,orde,overzichtelijkheid,thematiseringencontext.EnkelebekendeontwerpendieditgoedlatenzienzijnhetIJ-PleinvanRemKoolhaasendeVenser-poldervanCarelWeeber,waarinrespectievelijkdestrokenbouwenhetge-slotenbouwblokweerterugkwamen.InAmersfoortzijndehelderevormenterugtevindenin(inminderemate)ZielhorstenKattenbroek(afbeelding1.8).

Indeloopvandejaren’80verdweendeoverheidalsontwikkelaarlangzamerhandnaardeachtergrondenwerdsteedsmeerovergelatenaanmarktpartijen.DezeontwikkelingisgoedtezieninAmersfoort.WerdSchothorst-Noord(beginjaren’80)nogvolledigontworpenenontwikkeldonderleidingvandegemeente,werderinZielhorst(halverwegejaren’80)alsterkinsamenwerkingontwikkeldenKattenbroek(eindjaren’80)werdvrijwelvolledigaanmarktpartijenovergelaten.

BeleidsevolutieAllepijlenwarenweergerichtopdegrotesteden,‘destadcentraal’washetconceptvoordecompactestad.Allerijkssubsidiesvoordegroeiker-nenwerdenvanafnuingezetvoordestad,alsimpulsvoorstagnerendestedelijkeeconomieën.Investeringenwarenvooralgerichtophetdraai-endehoudenvangroteeconomischeconcentraties(Ibelings1999,VanderCammenenDeKlerk2003).

Afbeelding1.8:LuchtfotoKattenbroekBron:Skyscrapercity.nl

• 19• 18

Decompactestadwerdalsvisiegehanteerd.Ditwerdwelruimopge-vatenmeerdantwaalfstedenwerdenaangewezenalsbrandpuntvoornieuweontwikkelingen.Desuburbanisatieginggewoondoor,ookalwasermeeraandachtvoordestad.Hetautobezit,watnugestegenwastot5miljoen,maakteditmogelijkendeverspreiddeverstedelijkingversterktedit.Daarnaastwassuburbanisatienietalleenwoongerelateerd,maarookwerkgerelateerd.Werkgelegenheidverdweenuithetcentrumenvestigdezichlangsuitvals-wegenvansteden.HetwastijdomdeVierdeNotaRuimtelijkOrdeninguit1988aantepassenenin1991werddeVINEX-notageboren(VanderCammenenDeKlerk2003).Derevolutiedieindejaren‘80plaatsvondwasvaneenanderevormdandemaatschappelijkerevolutieindejaren‘60.Derevolutiedieplaatsvondindejaren‘60werdvooralvanuitsociaalopzichteenstartseinvooreenvrijereendemocratischemaatschappij.Desalnietteminveranderdeeropsociaal,economischenfysiekruimtelijkvlakveelindejaren‘80.

Evolutie in de jaren ‘90Nadeeconomischecrisiseindjaren‘70enbeginjaren‘80krabbeldedemondialeenNederlandseeconomieweerlangzaamopenevolueerdenetalsindejaren‘60,toteenenormewelvaartsgroeiindejaren‘90.FysiekruimtelijkwerdditvertaaldnaarprestigeprojectenzoalshetontstaanvandeAmsterdamseZuidas,herstructureringvanbinnenstedelijkegebie-denendeaanlegvandeBetuwelijn.OokwasereennieuweexplosieindewoningbouwindevormvandeVINEX-wijken.Dewelvaartsgroei,ontstaanvannieuweideeënoverdeorganisatievandemaatschappij,deopkomendemarktenhetkapitalistischdenkenhadallemaalinvloedopdemaatschappij.InBijlage3:Huidigemaatschappelijketrendsenontwikkelingen,wordgeanalyseerdwatdezenieuwementaliteitinhoudtenwatdaarvandegevolgenzijn.

1.5 Conclusie Derevolutiesindejaren‘60en‘80zijnontstaandooreenaantalecono-mischeensocialeveranderingen.Algemeenkangesteldwordendateeneconomischeontwikkeling,groeiofrecessie,invloedheeftophoedemaatschappijfunctioneerteningerichtwordt.Dezewerkenalskatalysa-torvoorbestaandedenk-enwerkwijzendievoorheenals‘nietbelangrijk’werdengeachtonderdeaandachttebrengen.

Bijeconomischegroeiontstaateendriveomzoveelmogelijkvandewelvaartteprofiteren.Daarnaastgeefthetruimteaandemaatschappijomzichverderteontplooien.Indejaren‘60vandevorigeeeuwwasditaandehand.Vanuitdeautori-teitenzorgdedeeconomischegroeiervoordatoperfysiekruimtelijkvlakmeerrationeelwerdingericht.Dejaren‘50haddenimmersaangetoonddatdewijzewaaropNederlandwerdbestuurdeningerichtvoordelenhadopgeleverd.Deprincipesvandejaren‘50werdenookindejaren‘60gehanteerd,alleenopgrotereschaal.Ditleiddetotmegastructurenenhettoepassenvangrootschaligerationeleplanning.AlleenontstonderonderdebevolkingeenheleandereperceptieopwelkewijzeNederlandbestuurdeningerichtmoestworden.Dewelvaartsgroeihaddebevolkingmeerruimtegegevenomzichteontplooienenwerddaardoorkritischer.Dithadvooraleffectopjongeren(debabyboomgene-ratie),diemeerdan25%vandebevolkinguitmaakte.Dezegeneratiehielderdoormassamediaenwelvaartandereideeënopnaoveronderanderedeinrichtingvanhunleefomgeving.Demaatschappelijkerevolutiewasgeborenenheeftgeleidtotanderenor-menenwaardenindeNederlandsemaatschappij,zoookindeinrichtingvanNederland.Dedorpsestedenbouwisindezerevolutieontstaan,delaat-naoorlogsewoonwijken.

Bijeeneconomischerecessieontstaatereenbepaalde‘druk’omouwedenkenwerkwijzeteherzienenterichtenopvernieuwing.Hierdooront-staatvanzelfdebehoefte,omalsmaatschappij,zichverderteontplooien,aangezienereeneconomischenoodzaakisomdittedoen.Ditgebeurdebeginjaren’80,erwarenalkritischedenkwijzeoverdein-

richtingvandemaatschappijaanwezig.Doorderecessiekwamendezeineenanderperspectieftestaanenwerdenalsbasisgebruiktvoorverande-ringen.Zoontstonddebehoefte,indeinrichtingvandeleefomgeving,omaftestappenvandedorpsestedenbouwenzichterichtenopstedelijkestedenbouw.Ookwerderindejaren‘80vanuitdeoverheideenanderbeleidgevoerddanvoorheenenontstondenernieuwemarktenvoorprivatepartijenomzichopterichten.

Eenrevolutiekomtnietgelijkmatigtotstandopsociaal,economischoffysiekruimtelijkvlak.Erisaltijdeensocialeverandering(bijvoorbeelddemografisch)ofeeneconomischegroei/krimpnodig.Somsisheteencombinatievanbeide,omeentotaleveranderingopmaatschappelijkvlaktecreëren.Wanneerereenrevolutiezichvoltrektopsociaal,economischenfysie-kruimtelijkvlakkosthetaltijdeenaantaljaarvoordatditzichtbaarwordttoegepastindemaatschappij.Zeldenleidteenfysiekruimtelijkerevolutietoteensocialeeneconomischeverandering.Meestalisditandersom.DefysiekruimtelijkeinrichtingvanNederlandheeftwelenigeinvloedopdemaatschappij,negatiefenpositief.Enwanneerereenrevolutieopkomstis,iseroverhetgeheelgenomenaltijdveelkritiekopde‘oude’maniervanstedenbouw.Zoalsalindeinleidingisaangegeven,heeftelkenieuwemaatschappijvormdebehoeftenaaneeneigenstedenbouw.

Doordesnellereopeenvolgingvanrevolutiesendekortereduurvandeevolutie,lijkthetdatdemaatschappijinhetalgemeenzichsnelleraanpastaanexterneeninternekansenenbedreigingen.Wataandeenekantposi-tiefstemt,aangezienhetbelangrijkisdatdemaatschappijgelijkismetdemogelijkheden,wenseneneisenvanzijnbevolking(dynamisch).Aandeanderekantgeefthetookredenomnatedenkenoverdemaatschappij,hetlijktwelofdezenamelijkelkekeercomplexervanaardwordt,omdathetzichsteedssnellermoetaanpassen.Ditgeldtzowelvoorhetindividualshetgeheel.

DoordeeconomischecrisiswaarNederlandendegehelewestersewereldopditmomentinverkeerdkangesteldwordendatditgaatdienenals

katalysatorvoorhettoepassenvannieuwedenk-enwerkwijzen.Erkandaardooreenkoppelinggemaaktwordenmetdehuidigesocialeontwik-kelinginNederland.Eenvandezeontwikkelingeniskrimp,debevolkingvanNederlandzalnietmeerexplosiefgroeien.Tentweedelijktereensocialeveranderingtotstandtekomendoorsocialmedia,dieeffectheeftophoewijmensenmetelkaaromgaaneneffectheeftopinformatieenkennisverspreiding.Ditisnogsneller,toegankelijkereninteractieverdanbijvoorbeeldindejaren‘60,toendemassamediaeenbelangrijkefactorspeeldeinhetverspreiddenvannieuwekennisendenkwijzen.Daarnaastiserindehuidigetijdeennieuwecrisis,deenergiecrisis.Ditbetekenddaterduurzameremanierenmoetenwordengevondenomenergietebesparen.

Dewijkenuitdejaren‘70warengerichtophetindividuenzelfontplooiing.Dewijkenwerdenopeenadaptievewijzeontwikkeld.Devraagisalleenofdezewijkenookadaptiefkunnenzijnvoordehuidigeveranderdemaat-schappij.Doordehuidigeeconomischeontwikkelingenmoetenbewo-nerssamenzorgenomdewijksociaal,economischeenfysiekevitaaltehoudenenzonodigaantepassenaandetoekomstigeontwikkelingendieinhunwijkenindemaatschappijgaanplaatsvinden.

• 21• 20

Bijlage 2: Huidige maatschappelijke trends en ontwikkelingen

2.1 Inleiding

Indithoofdstukwordtbeschrevenhoedehuidigemaatschappelijketrendsenontwikkelingentotstandzijngekomen,erwordteenbredescopegegevenvandemaatschappijzoalsdezeervoorstaatindeogenvandeauteurs.Erwordtbreedbegonnenbijinternationaletrendsomdanlang-zamerhandsteedsdichterbijdepraktijkvandeNederlandseruimtelijkeordeningteeindigen.Erwordtsteedsaandachtbesteedaandealgemenetrend,omvervolgensintezoomennaardeAmersfoortsepraktijk.

Hetbelangvanditalgemenekaderisgroot,aangeziendemaatschap-pijinhoogtempobezigisteveranderenendeplanologiebijuitstekeenvakgebiedisdatzichbezighoudtmethetvormenvandetoekomst.Eentoekomstdietegenwoordigmoeilijkerisinteschattendandatlanghetgevalisgeweest.Erisveelonzekerheidendezorgenlijkentoegenomen.OmtebegrijpenwaterspeeltindewijkeninAmersfoort,moetgekekenwordenwaterop(inter-)nationaalniveauspeelt.

2.2 Voorspellingen van professionals

Omeengoedbeeldtekunnenschetsenwordteerstgekekennaarhoeprofessionalsnaardehuidigetrendsenontwikkelingenkijken.ErwordtbegonnenmethoehetSociaalCultureelPlanbureaudeburgerperspectie-veninhet4ekwartaalberichtvan2011omschrijft(SCP2011).

• Zorgenoverdeeconomienementoe:68%verwachteenverslechteringin2012;

• Meersomberheidovereigenfinanciëletoekomst:32%verwachteenver-slechteringin2012(was20%);

• Bezuinigingennoodzakelijk,maarbezorgdheidoverinvulling;

• NegatieverestemmingoverdeEUhoudtaan;• SterkepuntenvanNederland:samenleven,vrijheden,socialestelsel;• Ruimtelijkeaspecten:• Groenindebuurtleidttotmeerwoongenot,leegstaandekantorenzijnjuistgroteergernis;

• Burgerswillennietbouweninpoldersuiteengevoelvannostalgie;

Ditrecenteonderzoekgeeftaandatermaatschappelijkeonrustis,mensenmakenzichzorgenenopvallendisdatsteedsmeermensenzichzorgenmaken.DeeconomieiseengrootzorgenkindenookhetoverhetvertrouwenindeoverheidendeEUisdalende.

HetRuimtelijkPlanbureaugeeftiederjaareenverkenningvanhoeNe-derlandzichdekomendejarenzalontwikkelenopruimtelijkeneconomi-schevlak.HetPlanbureauvoordeLeefomgevingdoetinhaarruimtelijkeverkenningvan2011Nederland In 2040: Een Land van Regio’s(PBL2011)weinighardeuitsprakenhoedetoekomstgaatverlopen.

DevisieNederland In 2040: Een Land van Regio’s(PBL2011)geeftduide-lijkaandaterveelonzekerisenheeftdanookeenspecialevisieoponze-kerheidgebaseerd.Ookgeefthetaandatdehuidigeperiodeeenperiodeiswaarveelgaatveranderenenalaanhetveranderenisinderuimtelijkecontext.Duidelijkisookteziendathetdocumentaanhaaktophethuidigebeleiddatzichrichtopinfrastructuurenmobiliteit.Deuitgangspuntenzijnveelaluitmobiliteitsoogpuntbekeken.‘Waar het voorheen vaak ging om het verschil tussen veel groei en weinig groei, gaat het de komende decennia vaker over de verschillen tussen groei, stagnatie en krimp. Deze drie situaties brengen elk hun eigen opgaven en uitdagingen met zich mee. Veel van de geldende regelingen en procedures zijn toegesneden op een situatie van groei. Er zal gekeken moeten worden hoe deze kunnen worden aangepast voor regio’s die kampen met krimp of onzekerheid.’(PBL2011).

• 23• 22

2.3 De economische crisis

Definitie schuldWaarligtdeoorzaakvandecrisis?Waaromisdecrisisontstaan?Isdecrisisdeschuldvanderegering?Ishetdeschuldvandebanken?Hieropisnieteeneenduidigantwoordtegeven.Hiervoormoetereerstgekekenwordenwatweonderschuldverstaan.Hetwoordschuldiseenveelzeg-gendwoordwaardekernvanhetprobleeminligt.Schuldstaatinoudetalenveelalomschrevenalszondeofweleendwaling/fout.IndeMid-deleeuwengingmenervanuitdatjeelkaarietsverschuldigdmoestzijn,schuldwasietsgoeds.Kredietwerdgezienalsdebindendefactor.Alsjeietskreegvaniemanddangafjediegenealtijdietsmeerofietsminderte-rug,alsjehetzelfdezougevendanzoujederelatieverbreken.Erontstaateenprobleemalsereenmachtsongelijkheidis.Danbetekentschuldietsanders,eenbandwaarovernietteonderhandelenvalt,eenonontkoom-bareverplichting.Wijhebbenafgelopendecenniageleefdineenmaatschappijwaareenvormvankapitalismeoverheerstediealleenmaargroeivoorogenhad.Debergenkondenletterlijktotindehemelrijken.EenmaatschappijwaarhetergerwasisomgeenNikeschoenentehebbenofdenieuwsteGuccihandtastehebben,danomschuldentehebben.Inzo’nsamenlevingblijvenmensensteedsmeerlenen,meerdanzeterugkondenbetalen,ondersteunddoorhetideeeraltijdmaargroeizalzijn.Hetishetsoortkapitalismedatdeafgelopen30jaarheeftgedomineerd.

FantoomgeldIn2000ginghetinternetbedrijfWorldOnlinenaardebeurs.Internetleekbijzonderveelpotentieeltehebbenenhetbedrijfhadbijdebeursgangeenwaardevan12miljard‘euro’.Driedagenlaterwashetvoorbijenbleekde43europeraandeeldiehetnoteerdebijdebeursgangachtprocentlagertenoterenomvervolgensineenneerwaartsspiraalterechttekomen.Ditwaseenvandeeersteverschijnselenvanvirtueelgeld,ofwel‘fantoom-geld’.Omgoedtekunnenbegrijpenwaarditverschijnselvandaankomtmoeterwordengekekennaardevorigeeeuw.NadeEersteWereldoorlogkwamdeDuitseeconomieineendiepeeconomischecrisisterecht,doorherstelbetalingenondergingdeDuitse

Markhyperinflatie,watuiteindelijkzouleidentotdeTweedeWereldoor-log.Zo’nprocesmoestnadeTweedeWereldoorlogwordenvoorkomenendaarvoorwerdnogtijdensdeoorlog,in1944hetakkoordvanBrettonWoodsgesloten.44landenkoppeldenhunmunteenheidaandedollardieopzijnbeurtwasgekoppeldaangoud.In1973,tijdensdeeersteoliecrisismaaktepresidentNixoneeneindeaanhetBrettonWoods-systeemomdatAmerikadeVietnamoorlogdreigdeteverliezenennoodgedwongengeldmoestgeneren.Tijdensdetweedeoliecrisis,in1979,kwamEuropamethetEuropeesmonetairestelseldatinflatietegenzoumoetengaan.Ditsysteemzouwordengecontroleerddoordecentralebankenvandelan-dendiemeededenmetditstelselenwerdgekoppeldaandeverschillendemunteenheden,watuiteindelijkzouleidentotdeeuro.Dezeveranderingenzorgdenervoordatgeldgeenachterliggendewaardemeervertegenwoor-digden.Vanafdatmomentzijnersteedscreatieveremanierenbedachtomdegroeivandeeconomietestimuleren.Dezeblijkenzocomplexvanaardtezijngewordendatzelfshetmeerendeelvandeeconomennietwistdatereeneconomischecrisisaanzattekomen.

GevolgenDegevolgenvandecrisiszijndatinvesteringenwegvallenenbanenver-dwijnen.Deoverheidheeftveelbankenfinancieelmoetenondersteunenenderegelsvervolgensflinkaangescherpt.Deoudemodellendievoorfinanciëlevoorspoedmoestenzorgenwerkennietmeer.HetCentraalPlan-bureau(CPB)heeftvoor2012eenbegrotingstekortvoorspeldvan4,6%endatdeeconomiepasin2015weerbovendeeconomischesituatievan2008zaluitkomen.“Datis–uitgezonderddeTweedeWereldoorlog–nietmeervoorgekomensindsdewereldcrisisvandejaren‘30”(CPB2012).Deoverheidmoetnoodgedwongenbezuinigennuhetmindergoedgaatmetdeeconomie.Gemeentesdieveelaldooreenslechtegrondpositieindefinanciëleproblemenzijngekomenbezuinigendirectopsocialevoorzieningen.ZoisteziendatinheelNederlandbijbuurthuizenmassaaldegeldkraandichtgedraaidwordt.Hierdoormoetenalternatievemetho-desgezochtwordenomdoortezettenwaarmeemenbezigwas.OokinAmersfoortisditmerkbaar,allebuurthuizenwordengesloten.Nudecrisistastbaarwordtomdateropsocialeenculturelevoorzieningenwordtbezuinigd,isdebodemvruchtbaarvoorveranderingen.

Relatie gebouwde omgevingDebouwwereldiséénvandeeersteplekkenwaardecrisismerkbaaris.Debehoefteaankantorenisopeendieptepuntbeland.DTZZadelhoffheeftberekenddatermomenteel7miljoenm2kantoorruimteleegstaat(DTZZadelhoff2011).DeGemeenteAmersfoortheeftinhaarbeleidstaandatTeHuur-bordenopkantoorgebouwenmoetenverdwijnenofminimaalzichtbaarmoetenwordengemaakt.DitomdatdezeoverdaadaanTeHuur-bordenvoorsocialeonrustzouzorgen.

Beginjaren’80waserookeeneconomischecrisisinNederland,dezehadopeenanderemaniereffectopdewoningbouwdandatdehuidigeeffectheeftopdewoningbouwinNederland.Dekwantitatievebehoeftevanwoningendieindejaren‘80heersteisnunietmeeraanwezig.Erisvooraleenkwalitatievebehoeftenaarwoningen.Erwerdbeginjaren‘80

gekozenvoorgoedkoperebouwmaterialenomtochtevoldoenaandekwantitatievewoningbehoefte.Nuwordtvooralgekekennaaruitbouwenaanverbeteringvandebestaandewoningvoorraadomdaarmeedebouwsectorovereindtehouden.Meteeneindeaandebevolkingsgroeiin2035zaldezetrendwaarschijnlijkdoorgezetwordeninkomendejaren.Dehuishoudensverkleiningzorgtnogsteedsvooreengroeiendewoningbe-hoefte,echterheeftdezenietmeerdeomvangvanweleer.

2.4 Duurzaamheid

Duurzaamheidisafgelopenjareneenzeerbelangrijkitem.VooralnadefilmAn Inconvenient TruthvanAlGorestaathoogopdeagendabijveeloverheden,zoookinNederland.In2007steldehetkabinetBalkenendeIVvastindevisieSamen Werken Samen LevendatNederlandeenvoorlopermoestwordenophetgebiedvanduurzaamheid.Hetlandschapmoestwordenbeschermdenermoestwordengeïnvesteerdinduurzameener-gie.Eenvooruitstrevendevisiediedoordecrisisopeenzijspoorisbeland.DoordeCrisis-enHerstelwetkanerflexibelerwordenomgegaanmetmilieuregels.Daarnaastwordtdoorhethuidigekabinetingezetopkern-energieenhetbouwenvankolencentrales.DitwordtinDuitslandandersaangepakt,daarwillenzetotaalafvankerncentralesenwordtingezetopduurzameenergie.NadekernrampinJapanisditineenstroomversnellinggeraakt.

Netalstegenwoordigwaserindejaren‘70veelaandachtvoorhetmilieu.Nederlandwaseenvandeeerstelandendatmethetisolerenvanwonin-genbegon.Daarnaastwasereenlevendigediscussieindemaatschappijoverhoejemoestleven.Demilieuproblemendiedemodernesamenlevingmetzichmeebrachtwerdindiejarenvoorheteerstechtzichtbaar.Indejaren‘80werddatbeleidlosgelatenomdatNederlanduitdecrisismoestkomen,watnuweergebeurd.Echterzithetduurzaamheidsdenkentegenwoordigdieperinhetmaatschappelijkbewustzijn.Bedrijvenenbur-gerszijnsteedsmeerbetrokkenbijeenmilieubewustbestaan.Duurzaamheidisondertusseneeneigeneconomiegewordenwaarinveel

Afbeelding2.1:EuroenGriekenlandBron:nrc.nl

• 25• 24

geldwordtverdiend.Methetoogopdeeindigheidvanfossieleenergievalterveelwinsttehalenuitduurzameremanierenvanenergieopwek-kenengebruiken.ZowerdenersubsidiesuitgegevenvanuithetRijkvoorhetaanschaffenvanzonnepanelen.Ditlijkteensteedsalgemenergoedteworden,enziejeinwoonwijkensteedsvakerzonnepanelenofzon-neboilers,ookindelaat-naoorlogsewoonwijkenvanAmersfoortishiernogveelterreintewinnen.Duurzaamheidgaathandinhandmetlokaliteit(regionalisering),zoiserinAmersfoorteeninitiatiefomcoöperatiefstroomintekopenommetdewinstenhiervansteedsmeergroeneenergieoptewekken(EnergiecoöperatieAmersfoort).

2.5 Internet en nieuwe media

Kansen en mogelijkhedenIetswatveelveranderingenineenstroomversnellingheeftlatenkomenishetinternet.SocialmediazoalsFacebookenTwitterhebbeninrecord-tempodewereldveroverd.Dezemaniervaninformatieuitwisselingleverteenhoopentrepreneursenfranchisesop.Netwerkenzijnsnelgelegdviainternetenideeënkunnenbijzondersnelwordenomarmd.

Denieuwemediahebbenvooralinvloedopdehoeveelheid,eriseengigantischestroomaaninformatieopganggekomen.Daarnaastbiedinternetookeenplaatsvoorgelijkgestemdenvanoverdehelewereldenbrengtdiemensenenideeënbijelkaar.ZoalsRichardFloridazegt:“Ie-

dereeniscreatiefenjeweetnooitwiedenieuweSteveJobsis.”(SpeechRichardFlorida,SanDiegoForumofFuture2003).Internetishiervoorhetperfectemediumvanwegedelaagdrempeligheid.

Relatie stedelijke ontwikkeling Deafgelopenjareniscrowdfundingsteedsgrotergeworden,eenfeno-meenwatindekunstwereldallangerbekendis.Crowdfundingboortgeldaanbijgewonemensen.Hetgaatdanomeenideedat‘funding’nodigheeftenviainternethaar‘crowd’vindtengeldbijelkaarzoekt.EengoedvoorbeeldwaarbijcrowdfundingindestedelijkeontwikkelingistoegepastisTheHigh LineinNewYork:

“The High Line is een 2,2 km lang spoorwegviaduct langs de westzijde van Manhattan. De lijn wordt sinds de jaren ’80 niet meer gebruikt. In 1999 stelde een groep buurtbewoners, de Friends of the High Line, voor om het viaduct om te vormen tot een park. Via crowdfunding haalden ze genoeg geld binnen om een haalbaarheidsstudie uit te voeren, waaruit bleek dat de investering ruimschoots gecompenseerd zou worden door de waardever-meerdering van het omliggende gebied. De eerste twee delen zijn gerea-liseerd voor 196 miljoen dollar, waarvan 152 miljoen dollar is betaald door de stad en 44 miljoen dollar door de Friends of the High Line.”(Ruimtevolk2012)

Stedelijkeontwikkelinglijktsteedsmeeronderhevigaaneentransformatiewaardezenieuwecommunicatiemethodenwordengebruiktomideeëntetoetsenende‘crowd’tebereiken.EenvoorbeeldisThemobilecity.nl,eenwebsitedieaandachtbesteedaannieuwemediaenstedenbouwenhetliefsteencombinatiedaarvan,maariszekernietdeenige(popupcity.net,hkbu.nl,landshare.com,etc.).Internetisvoordeprofessionalindegebouwdeomgevingenplatformwaardiscussieplaatsvindtenideeënwordenuitgewisseld.

Denieuwemediaheeftdekrachtmensentebereikenenbijelkaartebren-gendieandersnietbijofmindersnelbijelkaarzoudenzijngekomen.Hetiseenideaalinstrumentomintezettenbijdestedelijkeontwikkelingenomdemensenachtereenideetekrijgen.

Afbeelding2.2:FacebooklikeBron:simplyzesty.com

2.6 Politiek en identiteit

Nieuwe politiekOphetpolitiekevlakisindeafgelopenjarenveelveranderd.Eenop-merkelijkverschijnselzijndeTwitterdebatten,in140lettersjezegjedoenzonderdaterinhoudelijkeargumentenwordengegeven.Wanneerjegeenbibliotheekaanonelinersbezitdanteljenietmee.Dezemaniervanpoli-tiekbedrijvenisnieuwinNederlandmaardeonelinerpolitiekisallangergebruikelijkdeVerenigdeStaten.RobWijnbergbeschrijftinzijnboekEn mijn tafel heer is Plato(2010)hetpolitiekeklimaatinNederland.Hijbeschrijfthetpolitiekeklimaatalseentenniswedstrijdwaarinhetvanlinksnaarrechtsgaatendepoliticialleenmaaracesmoetenslaan.Wanneerergeenacewordgeslagendanstaandeballenjongens(spindokters)klaaromdefoutoptevangen.Imagoenidentiteitstaanvooropendeinhoudlijktsteedsminderbelangrijkteworden.

Dekiezerheefttegenwoordigeenkleurrijkpaletaanpartijenomuittekiezen,erzijneenhooppolitiekepartijenbijgekomenenweerverdwenenindeafgelopentienjaar.BekendevoorbeeldenzijndeLijstPimFortuynenTrotsopNederlandvanRitaVerdonk.Beidepartijendie(virtueel)veelzetelshadden,maarnetzosnelzijnverdwenenalsdatzezijnopgekomen.Naastdezetijdelijke‘hypes’zijnertegenwoordigookveelone-issuepartij-en,zoalsdePartijvoordeDierenendePiratenpartij,partijendieontstaandooreengebrekaanaandachtvandegevestigdeordevooreenbepaaldonderwerp.Vaakzijndezepartijenooksterkpopulistischvanaard,waarbijhetbekendstevoorbeelddePartijvoordeVrijheid(PVV)is.Eenpartijdiezichvoornamelijkrichtophetbehoudenvanwat‘we’nuhebbenendeschuldvandehuidigeproblemenvooralzoektbijhetbuitenland.Hierdoorzijnstemmenopditsoortpartijenookvaakproteststemmen,omdatdegevestigdepartijengenuanceerdernaardeproblemenkijkenennietzoeenduidigdeschuldgevenaanéénspecifiekaspect.

Vertrouwen Hetvertrouwenindeoverheidisdeafgelopenjarenbehoorlijkonderdrukkomentestaan,metdemoordopPimFortuynin2002enTheovanGoghin2004isdeoverheidonderandereineigenogentekortgeschoten.Daar-naastisdeveiligheidsobsessiedoordeaanslagenvan2001ophetWorldTradeCentersteedsgrotergeworden,toteenmatedatertegenwoordigvingerafdrukkeninhetpaspoortzijnopgenomenendeprivacyvanbur-gerssteedsverderwordtbeperktendeoverheidhaarbevoegdheidsteedsverderoprekt.Ookhetvertrouwenindegroteinstellingenalsbankenisonderdrukkomentestaan,deburgervoeltzichgebruiktenisboosoptemoetendraaienvoordeproblemendiezijnveroorzaaktdoordebanken.Vanwegehetreddenvanbankenmetbelastinggeldendedaaropvolgendebezuinigingen,ishetgeenraregedachtedathetkabinetRuttehetvertrou-wenvandeburgerindeoverheidhoogopdeagendaheeftstaan.

Afbeelding2.3:PimFortuynBron:Nieuwdossier.nl

• 27• 26

Parallellen met het verleden Erkanwordengekekennaardeparallellenmetdejaren‘70en‘80toenerookeencrisiswasenerookvragenwerdengesteldoverhoedepolitiekNederlandbestuurde.Dejaren’50en‘60stondeninhettekenvancol-lectiviteit:dewederopbouwwaarwesamenaanmoestenwerken.Aanheteindevandejaren‘60kwamereensterkeroepomzelfontplooiing.Dezedrangwerdbeantwoordindejaren‘70doorhetkabinetDenUyl.Beginjaren‘80kwamdaareeneindeaan,toenhetCDAsamenmetdeVVDaandemachtkwamenbegonnenmethetafbouwenvandeverzorgingsstaatenhetindividumeervoorzichzelfmoestgaanzorgen.Zelfontplooiingwerdindividualisme,enwerdoppolitiekvlakdoorgezetalsmiddelvanbestuurlijkekeuzesenombezuinigingenteverantwoorden.

Tegenwoordiggebeurthetzelfde,deverzorgingsstaatwordtverderaf-gebrokenendeburgermoetmeervoorzichzelfgaanzorgen,deindivi-dualiseringwordtverderopgeschroefd.Paradoxaalgenoegstaatdaartegenoverdaterookeensterkedrangisnaareennieuwecollectieveidentiteit,ietswatinvelebeleidsdocumententerugtevindenis.Eencol-lectieveidentiteitwaardeburgerzichinkanherkennen.Gebiedsspecifiekeeigenschappenzijnfacettenwaarmeedeburgerzichhetliefstlokaalenregionaalkanidentificeren.Ookditvoedtoneissuepartijen,eenherken-ningdiezenietmeerbijdegevestigdeordehebben.Lokalepartijenindegemeentelijkenooksteedsmeervertrouwentewinnenbijdeburgers,zijwetenimmerswaterspeeltinhunomgevingenhebbengeenhogerebelangendandeeigenomgevingenzijndusinfeiteookone-issuepartijen.

BeleidAfgelopentienjaariserveelveranderdinophetgebiedvanruimtelijkeordeninginNederland.Erisafgelopenjarengeprobeerddewirwaraanregelsophetgebiedvanderuimtelijkeordeningtevereenvoudigen.DegroteverzamelingaanwettenenbeleidsdocumentenzijnzoveelmogelijkteruggebrachteneriseennieuweWetruimtelijkeordening(Wro)geko-men.DeoverheidisbezigmeteenherindelingvanNederland,zowordterwederomgesprokenoverhetsamenvoegenvanprovinciesentrektdenationaleoverheidzichsteedsverderteruguitderuimtelijkeordening.De

nieuwenationalenota,deStructuurvisieInfrastructuurenRuimte(SVIR)ishiereengoedeafspiegelingvan,integenstellingtotoudenota’swordterheelweinigvastgelegd.Erwordenslechtsvagebeeldengegeven.Degemeenteheeftsteedsmeertezeggengekregenafgelopenjaren.Hetbestemmingsplanisnogsteedshetmeestbelangrijkstebeleidsdocumentophetgebiedvanderuimtelijkeordening.Tochwordtookdaaraange-werkt,erissteedsmeerkritiekophetbestemmingsplan.Hetzouzorgenvooreenvertragingendaardoormislukkingvanprojecten.Indeheden-daagsemaatschappijgaatallessnel,veelsnellerdanhetooitisgegaan.Hetbestemmingsplansluitdaarnognietbijaan,ookzijnerteveelregelsdieindewegstaan.Daaromwordtersteedsmeerenmeergepleitvoorflexibelebestemmingsplannen.Inveelgebiedenwordteralmeegeëx-perimenteerd,vooralbijnieuwbouwenbedrijventerreinendiehunfunctiedreigenteverliezen.Erwordtzelfsgesprokenoverhetafschaffenvanbestemmingsplan,maarditisnogslechtseenideeengeenplan.

2.7 Europa

DecrisisheeftookveeldrukgezetopEuropaendeeuro.Deeurowerdin2002ingevoerdenheeftNederlandeconomischveelopgeleverd.Neder-landheefteenstrategischehandelspositieendeafgelopentienjaarisdeNederlandseexportsterkgegroeid.Dezegegroeidehandelzorgdeerin2008voordatermeermensenaanhetwerkwarendanooit.Ditzouonderinvloedvandecrisisweersterkdalen.In2008wasereenhandelsoverschotvan1procentenwarennognooitzoveelmensenaanhetwerk.Eenjaarlaterwasdatgekelderdnaareenhandelstekortvan6procent.

ProfijtDegemiddeldeNederlanderisindeafgelopentienjaarmeergaanver-dienen.DearmoedeinNederlandistot2010steedsmindergeworden.GrotendeelsisdezedalingaanEuropaendeinvoeringvandeeurotedan-ken.DooréénmunteenheidgaathandelsoepelerenNederlandkandaaralshandelsnatieoptimaalvanprofiteren.MetdeuitbreidingvanEuropamet12extralidstatenkomtereenhoopgoedkopearbeidvanuitOost-

Europeselanden,waarmetnamedebloemen-enbollenteeltinNederlandvanheeftgeprofiteerd.UitdestudieThe Internal Market and the Dutch Economy: implications for trade and economic growth(CPB2008)blijktdatdeNederlandseeconomiedoordeEuropajaarlijks25tot30miljardgroeit.OokblijktdatvanalleEuropeselandenNederlandhetmeesteprofi-teertvanEuropaenhetopenstellenvandegrenzen.

Regio’sDoorglobaliseringzijnregio’ssteedsbelangrijkergeworden,ookdoordeEuropeseUniewordtregionaliseringalsbelangrijkgezien.Hetbelangvaneensterkeregioisvooraleconomischgericht.Stedenkunneninternati-onaalnietconcurreren,waardoorzezichzelfalsregiopresenteren.EensuccesvolvoorbeeldhiervanisEindhoven,datin2011samenmetdeomliggendegemeentestotdeslimsteregioterwereldisuitgeroepen.IetswatEindhovenopzichzelfniethadkunnendoen.DeRandstadisinookeenvormvanregionalisering,dezezelfszeersterkaangemoedigddoordehuidigeregering.DoorzichzelfalsééngeheeltepresenterenisdeRandstadeenveelsterkereeconomischekrachtdanallerelatiefkleinestedenapart.AmersfoortprofiteertdoorzijnliggingtenopzichtevandeRandstadvandebeleidskeuzeomintezettenopdeRandstad.Voorzwakkereregio’shetinteressantomzichzelfook‘formeel’teregiona-liseren.ZoalsaangegevenwordtditvanuitdeEUtoegejuichtendieheeftveelgeldovervoorregio’s.Devormvanderegioisnietzovanbelangenkandusooklandsgrensoverscheidendzijn,zoalsdatinZuid-Limburggebeurt.OokdezevormvanregionaliseringlevertgeldopvanuitEuropa,terwijlnationaleoverhedenergeengeldinwillensteken.Doorhetontstaanvandezeregio’sisdenationaleoverheidminderbe-langrijkgewordenvoorburgers,wederomdealeerdergenoemdetribali-sering.

Europa en de burgerDatburgersophetstraat-enbuurtniveauzichweinigverbondenvoelenmetEuropaisbegrijpelijk.Europastaattevervanhunbedendegevolgenvanhetbeleidzijnvaaknietduidelijkgenoegvoorze.HierdoorkanmenzichslechtsmoeilijkidentificerenmetEuropaenheeftmenerslechtswei-

niginteressevoor.DitisterugtezienindeopkomstbijverkiezingenvoorhetEuropeesParlement,dievaakerglaagis.TegelijkertijddoetEuropaerallesaanomwelzichtbaartezijnalsessentiëlebestuurslaag,ietswatdusslechtsbeperktwordtgevoelddoordeburgers.

2.8 Demografische veranderingen

KrimpKrimp,dezegedachtedoetveelgevestigdedenkstromenschuddenophunfundament.Groei,indebreedstezinvanhetwoord,iseigenlijkietswaaraltijdopwordtingezet,hetishetfundamentvandewelvaartsge-dachtedieafgelopendecenniaheeftgeheerst.HetbeleidsstukNederland in 2040: Een land van regio’s(PBL2011)verteltinzijnnaamalveeloverhoedeoverheiddenktoverNederland.Inditstukwordtwelrekeningge-houdenmetkrimp,echterdehoofgedachtegaatuitvangroeiennietvankrimp.Dekrimpwordtvooralomschrevenalsonzekerheid.Erwordtechterwelduidelijkaangegevendatregio’salsNoordoost-GroningenenZuid-Limburgkrimpenendatermeerregio’spotentiehebbenomtekrimpen.Krimpisnietzozeereeneconomischvraagstuk,hetisvooraleenbevol-kingsvraagstuk.Krimpiseenfenomeendatzichsteedsmeergaatvoor

Afbeelding2.4:65-plussersinNederlandBron:CBS

• 29• 28

doen,zovoorspelthetCBSdatvanaf2035deNederlandsbevolkinggaatafnemen.Deaantrekkingskrachtvandestedelijkeregio’sisenorm,stedenhebbeneengroteaantrekkingskrachtvoorjongemensen.Dezeaantrek-kingskrachtzalnietveranderendekomendetijd.Stedenzullengroterwordenenhetlandelijkgebiedzaluitdunnen.Veellaat-naoorlogsewoon-wijkenliggennietindezegroeiregio’s.VoorAmersfoortgeldteenuitzonde-ring,doordegunstigeligginginhetlandelijkinfrastructurelenetwerkkanAmersfoortprofiterenvandeRandstad.HetligtopeensteenworpafstandvanUtrechtenAmsterdamisooknietverreizen.Daaromverwachtdege-meenteAmersfoortdatAmersfoortdekomendejarengeenlastzalhebbenvandemografischekrimp,enzelfsnogzalgroeien(GemeenteAmersfoort2011a).

Krimp en het huidige kabinetNualisteziendatindebepaaldedelenvanhetlandkrimpveelinvloedheeftophetdagelijksleven.DeRijksoverheidrichtzichindeSVIRvoorna-melijkopdeRandstad.DenadrukvandeSVIRligtopmobiliteitenecono-mie.Waarindevoorgaandenota’saansocialeaspectennogruimaan-dachtwerdbesteed,lijktditvolledigwegtezijn.Hetisaandegemeenteendeprovincieomhieroverbeleidtemaken.BvNederlandmoetgroeienendeRandstadisdemotorvandeeconomieisdegedachte.

Vergrijzing Één van de elementen die een grote rol gaat spelen in de komende jaren is de vergrijzing, de babyboomers gaan de komende jaren massaal met pensioen. Dit zal ingrijpende gevolgen hebben voor hun levensstijl en woningbehoefte. Veel van deze babyboomers wonen in de jaren ’70-’80 wijken, deze hebben in het begin van hun wooncarrière een woning gezocht die aan hun eisen van een goed bestaan voldeed. Maatschappelijk gezien werden deze wijken gebouwd om juist aan de behoefte van die tijd te voldoen. Nu behoeften anders worden zal er druk komen op die wijken, veelal willen deze mensen niet naar een verzorgingshuis en zullen zo lang mogelijk blijven wonen waar ze wonen. Dit levert een grote vraag naar zorg op plekken waar dit niet makkelijk kan worden verleend.

2.9 Stedenbouw, architectuur en stedelijke ontwikkeling

Zoalseerdervermeldheeftdecrisiseengroteimpactopdegebouwdeomgeving.Inhetverledenisgeblekendattentijdevancrisisdestads-ontwikkelingonderhevigisaantransitiesindenk-enwerkwijzen.Veelalzijndaarprocessenaanvoorafgegaan,denkstromenwaarovervaakaljarenwordtnagedachtdiedetransitievoedenenleiden,waarbijeencrisisvervolgensalskatalysatordient.Inhetverledenstonddestedenbouwta-melijkeenduidigindepraktijk,waarbijeenhoofdrolvoordeoverheidwasweggelegd.Opgave,definitie,planontwikkelingenuitvoeringlagenminofmeerallemaalinhaarhanden.Nudeoverheidzichterugtrektisereenanderesituatieontstaan,erisgeenVINEX-opgaveofwederopbouwmeer.

Afbeelding2.5:BevolkingsgroeiNederlandBron:CBS

“Heteindevandeverzorgingsstaatendeopkomstvandeontplooiingstaatbetekenteengroterbelangvoordebottomupbenaderingen.Inplaatsvantopdowneenmeeractieverolvoordeburgersindividueelencol-lectiefvergtletterlijkruimtevoorhuninbreng,geengeslotenstadbeeldenmeermetditoarchitectonischedictatenmaareenkrachtigraamwerkvanopenbareruimteenmilieudefinities.Morfologieentypologiealsdragersvanidentiteitmetdaarbinnenvolopruimtevoorindividueleexpressieenvoortdurendeontplooiingsmogelijkheden.”(Wesemael2010).GertUrhahngeeftinzijnboekDe Spontane Stad(Urhahn2010)indeslotepiloogaandathettijdisvooreenandereplanningendatdaarbijdegebruikeraanzetis.Metvelepartijeneneenoverheiddieslechtsfaciliteert.

2.10 Conclusie

Indithoofdstukiseenbeeldgeschetstvandehuidigemaatschappij.Erzijneenaantalprocessenbeschrevendieveelinvloedhebbenophoeonzemaatschappijindetoekomstwerktendusookinvloedhebbenophoedelaat-naoorlogsewoonwijkeninAmersfoortNoordzichgaanontwikkelen.

Opvallendisdatereenaantalparallellentetrekkenzijnmetdejaren’70en’80,toendeeconomieookineencrisisterechtkwam.Netalsnukwamerin1982eenkabinetdatsterkmoestsnijdenindeuitgavenenmoestenmensenmeerzelfopzientelossen.Eenandereopvallendevergelijkingisdathetmilieusteedsverdercentraaliskomentestaanindebelevingvanmensen,maaronderinvloedvaneeneconomischecrisistochweerophettweedeplanisgeschoven.Tegelijkertijdiserookveeljuistwelveranderd,zowerderindejaren’70en’80nognietveelnagedachtovereendemografischekrimpenwarenhetinterneten(vooral)demogelijkhedendaarvannatuurlijknogvolledigonbekend.Zekerdittweedeprocesheefteenenormeimpactgehadophoeonzehuidigesamenlevingfunctioneert.Dehoeveelheidbeschikbarekennisisgigantischgestegen,metslechtsenkelemuisklikkenistotindetailtezienhoemenstedelijkevernieuwinginNewYorkfinanciert.

Netalsinbijlage1isgebleken,iselkproceseengevolgvanverande-ringendievroegeralzijnbegonnen.Deeconomischecrisisendebronvanhetprobleemervan,hetloslatenvandegoudstandaard,isdaareengoedvoorbeeldvan.Ietswatelkekeerweerovernieuwopvaltisdatgroteveranderingenvaakalgemeenwordentijdenseencrisisperiode.Nietdaterdoordecrisisanderedenkwijzeontstaat,eerderdatoudedenkwijzennietmeerwerkenenanderedenkwijzeninhetlichtkomentestaanenserieuswordengenomen.Dehuidigetijdiszoeentijd,netzoalseindjaren’60opsociaalgebiedenbeginjaren’80opeconomischgebied.

Merkbaarishetuit-maximaliserenvandezelfontplooiing,derodedraaddiedefysiekruimtelijkewoonomgevingafgelopen40jaarheeftbeheerst.Erisindezeperiodeopveelmanierengeëxperimenteerdomdeindivi-dualiteitmaximaalteweerspiegelen.Dezegedachtelijktopeenkeerpunttezijngekomen.Enkelebelangrijkeoorzakenvandecrisis,hebzuchteneigenbelang,wordennietzomaarvergeten.Ineentijdwaarsteedsmeeraanhetindividuwordtovergelatendoordeoverheid,wordenantwoordengezochtindesamenwerking.EengoedvoorbeelddaarvanisCollectiefParticulierOpdrachtgeverschap(CPO).

Samenwerkinglaatzichvooralzienophetinternet,delaagdrempeligheidvanhetinternetishierineencrucialefactor.Vooralindeurbaneomgevingheeftditzijnimpactenhierzijndanooktallozevoorbeeldenvantevinden,zakenals‘flashmobs’zoudenzonderinternetweinigimpacthebben.Dekansenvoorinternetliggenvooralindesuburbaneomgevingwaardezenognietzogoedwordenbenut.Daarnaastgaatdevergrijzinginsubur-banewoonomgevingeneengroterolspelen,daarliggenveelkansen.Ofinternetvoordezegroepookeengroterolgaatspelenisdevraag,welzijndebabyboomersvaakalbeterbekendmethetinternetdandehuidigegeneratieouderen.

Ookcollectiviteitishierweereenoplossingwaarinantwoordenkunnenwordengezocht.Daternuhelecollectievesamenlevingzalontstaaniseenillusie,welzullenermeergroepenontstaandiezichcollectiefgedra-genomsterktestaanineenwereldwaarjedecrowdnodighebtomietstebereiken.Groependiehuneigenbelangterughebbenkunnenvindenbij

• 31• 30

anderenendaarsameneencollectiefbelangvanhebbenkunnenmaken.Devraaghoejeheteigenbelangkanlatendienenvoorhetcollectievebelangisdanookeensleutelvraaginhetzoeken.

Bijlage 3: Huidige situatie en ontwik-kelingen in laat-naoorlogse woonwij-ken

3.1 InleidingDewoonwijkenzijnnutussende20en40jaaroud,waarbijdetypischebloemkoolwijkenvaakalwatouderzijn:30tot40jaar.Dewijkenzijnge-bouwdtegeneenmaatschappelijkeachtergronddiesterkverschiltvandeachtergrondvandeafgelopentienjaar.DeNederlandsebevolkinggroeidenoghardenerwerdvoorheteerstsamenmetdebewonersgedachtoverdevorm,omopdiemanierpassenderwijkentebouwen,alishetmaareenbeetje.Tegenwoordigmoetendewijkenjuistpassenineenwerelddieliefstvolledigdoordebewonerszelfwordtbedacht,deinspraakvoorbij.Daarnaastisdemaatschappijookdemografischveranderd,debevolkingwordtouderendegrootstegroeiiseruit.Defysiekestructuurvandewijkenzelfisechtervrijwelnietveranderd,waardoordezewijkenwaar-schijnlijkmindergoedaansluitenbijdesamenlevingdantoenzegebouwdwerden.Deafgelopenjarenisersteedsmeeraandachtvoordezewijken,vooralvoordeproblemendiezijnontstaaninsommigevandezewijken.Indithoofdstukwordtgekekennaardeontwikkelingenhuidigestaatvandezewijken.Ditbeeldwordtgeschetstopbasisvandiverseonderzoekendiezijngedaannaarwijkenuitdebetreffendeperiode.Hetisvanbelangomaantegevendatergroteverschillenbestaantussendestaatvandebuurtenindezewijken.Erzijnbuurtengebouwddienogsteedszeergeliefdzijnenvrijwelgeenproblemenkennen,maarookbuurtenwaardeproblemenzichopstapelen.Deresultatenindezeparagraafkunnendaar-doornietéénopééngekopieerdwordennaarindividuelebuurten.Omdatgoedinbeeldtebrengenmoetenzeindividueelonderzochtworden.VoordewijkeninAmersfoortisdezeanalyseinhetvolgendhoofdstukgedaan.

3.2 Sociale ontwikkelingen DemografieIndeloopderjarenisdesamenstellingvandewijkenveranderd.Erwonennogsteedsrelatiefveelgezinnen,maarditisindeloopderjarenechterwelmindergeworden.Deredenhiervanisredelijkeenvoudig.Toendewijkennetgebouwdwaren,kwamenerveel(aanstaande)gezinnenwonen.Ondertussenkomtdejeugdindeleeftijddatzebesluitenhethuisuittegaan,waardoordezehuishoudensindeempty nestfaseterechtkomen.HetpercentagehuishoudensmetkinderenisdaardoorsterkergedaalddangemiddeldinNederland,desalnietteminisdezegroepnogsteedssterkvertegenwoordigd.

Toendewijkengebouwdwerdengingvooraldebabyboomgeneratieerwonen,diewonenernogsteedsveel.Dezegroepbegintnulangzamer-handtevergrijzen,waardoordegemiddeldeleeftijdvandewijkenbeginttestijgenendevergrijzingvoordekomendejarenvooralindezewijkeneenbelangrijkonderwerpgaatworden.Ditbeeldvaneenouderwordendebevolkingwordtondersteunddoorcijfers.Alseersteishetaantalbewo-nersindecategorie45-65jaarsterkgestegen,tot31%in2008.DezegroepisdaardoorgroterdangemiddeldinNederland.TegelijkertijddaalthetaantaljongerenindewijkharderdanhetNederlandsgemiddelde,bewonersindegroep0-24zijnondertussennietmeerduidelijksterkervertegenwoordigddaninderestvanNederland(UbinkenVanderSteeg2011,p.56).Ditbetekentdatdewijkenuitdieperiodezowelvergrijzenalsontgroenen.Zezijnechtervooralvoor(jonge)gezinnenontworpen,waar-

• 33• 32

doorzemogelijkmindergoedaansluitenbijdeveranderendewoonwen-senvandebewoners.

InkomenDewijkenzijngebouwdvoordemiddenklasse,dieernogsteedsveelwoont.Nieuwebewonerszijnechternietmeerperdefinitiegoedopgeleidesuccesvollemiddenklasse,maarvaakwatlageropgeleidemiddenklasseofstartersopdekoopwoningmarkt.Degoedopgeleidesuccesvollemid-denklassedievanoriginetotdedoelgroepbehoordekiestlievervooreennieuwewoningineenVINEX-wijkofeenopgeknaptevroeg-naoorlogsewijkalsdekeuzeeris(Visser&Ubink2009p.36).Doordatnieuwebewo-nersveelaleenwatlagerinkomenhebben,blijftdeinkomensontwikkelinginvrijwelaldezewijkenachterbijhetNederlandsgemiddelde.Intabel3isdittezien,hetgemiddeldeinkomenistegenwoordiglagerdanhetNeder-landsgemiddelde.Ditenigszinsnegatievebeelddientwelgenuanceerdtewordendoordatveelvandenieuwebewonersdenieuwewoning/wijkalseenvooruitgangervarenopdeoudewoonlocatie.Hetlageregemiddeldeinkomenopwijkniveauisdusnietperdefinitieeennegatieveontwikkeling(UbinkenVanderSteeg2011,pp.57-58).

VeiligheidsbelevingDeveiligheidsbelevingvandewijkenlaatoverhetalgemeeneennega-tievetrendzientussen2004en2008,terwijldezein2004allagerwasdanhetNederlandsgemiddelde.Erzijnechterzeersterkeverschillenindezeontwikkeling,maaroverhetalgemeenishetbeeldnegatief.ÉénvandebuurtendiejuisteenpositieveontwikkelingheeftmeegemaaktisBieshaarNoordinAmersfoort(UbinkenVanderSteeg2011,p.59.Zieookbijlage4.3).Eenbelangrijkeredenvoor,entegelijkertijdgevolgvan,deverslechte-rendeveiligheidsbelevingisdatbewonersdeeigenkavelsteedsmeermethogeerfafscheidingenbegrenzen(Afbeelding3.1).Hierdooriserminderzichtopwaterindeopenbareruimtegebeurt,waardoorbewonerszichindeopenbareruimteminderveiligvoelen.Ditwordtindeparagraafoverdefysiekeontwikkelingenverdertoegelicht.

Afbeelding3.1:Hogeerfafscheidingen

3.3 Fysieke ontwikkelingen WijkniveauDewijkenzijnperbuurtontworpen,ditspeeltvooralindewijkenuitdejaren‘70.Eersteenalgemeenvlekkenplanendaarnadevlekkeninvullenomelkewijkeeneigenidentiteittegeven.Dezeadaptiveapproachslootgoedaanbijdetoenmaligeideeënvanonderanderekleinschaligheid,watgoedzouzijnvoordebelevingvandebewoners.Indepraktijkisditechtertegengevallen.Veelvandebuurtenblijkensterkopelkaartelijkenqua(afbeelding3.2).Daarnaastwerdendebuurtensterkopzichzelfgerichtontworpen,zonderveelrekeningtehoudenmetalaanwezigestructuren.InAmersfoortNoordisditoverigensslechtsinbeperktematehetgeval,indewijkenzijndeoudestructurenterugtevinden.Oplandelijkniveaublijktdezekeuzesterkbijtedragenaanhetgevoeldatdewijkenslechtsweinigidentiteithebben(UbinkenVanderSteeg2008,p.24).Ineentijdwaarinidentiteitsteedsbelangrijkerwordtgevondenisditeenreëelrisicovoordewijken.Debuurtenzijnvaakbottomupontworpen,waardoordeaanslui

tingmetdeomliggendewijkstructurenminofmeertoevalligontstonden.Eengevolghiervanisdatdebuurtenvaaknietgoedaansluitenbijdewijk-structuren,zoalseengroteontsluitingsstraatdieineenslangseenblokjewoningengaat(2afbeeldingen:afbeelding3enafbeelding4)tweenaastelkaarliggendebuurtendievolledigvanelkaarafgekeerdzijndoordatergeenduidelijkeverbindingtussendebuurtentezienis.

Afbeelding3.2:Eentonigebebouwing Afbeelding3.3:Schuttingen Afbeelding3.4:Slechteaansluiting

• 35• 34

Eentweedegevolgisdatwoningenooknietgoedaansluitenbijdeomliggendeopenbareruimte.Vooreendeelvindenbewonersditgeenprobleem,maarvakerjuistwel.Omditoptelossenbouwtmenvaakschuttingenomdeeigenruimtedui-delijkaftebakenen.Ditlevertzoalsaangegevenproblemenopdoordatdeopenbareruimtedaardoorveelanoniemerwordt,metmindersocialecontrole(VisserenUbink2009p.38).Degroenehoofdstructuur(afbeelding3.5)dewijkenwordtoverhetalgemeennogsteedsalserggoedervaren,doordatdezetegenwoordigvolgroeidisenerdaardoorergaantrek-kelijkuitziet(UbinkenVanderSteeg2008p.24).Eengevaarvoordegroenehoofdstructurenisechterweldatditondertus-sentoeisaangrootonderhoud.Dekostenvanditonderhoudzijnvaakerghoog,zekerinstedenmetveelwijkenuitdezeperiode.Hierdoorwordterindiversestedenvoorgekozenomhetgroenonderhoudsarminterichten(afbeelding3,6),ietswatdeaantrekkelijkheidniettengoedekomt.Ditonderhoudspro-bleemspeeltnogsterkerbijkleinerestukjesopenbareruimteindebuurten.Allekleinestukjessnippergroenzijnergkostbaaromteonderhouden,doordatzezoverspreiddoordewijkenliggen.Tijdensdeaanlegvandewijkengingmenervanuitdatbewonersdezestukjesgroenzelfzoudenonderhouden,maarditblijktindepraktijkslechtszeerbeperkttegebeurenwaardoorbewonersalsnogdegemeenteverantwoordelijkhoudenvoorhetonderhoud.Dezekiesteruitkostenoverwegingenvooromgoedkooponder-houdsarmgroentegebruiken(UbinkenVanderSteeg2011,p.117).Despeelvoorzieningenindewijkzijnookteduurgebleken(Afbeel-ding7)waardoorzeernuvaakvervallenbijliggeneneralleennogmaareenwipkipoverisvandemooiespeelplaats.

Boven:Afbeelding3.5:Groen-blauwestructuurOnder:Afbeelding3.7:Speelvoorziening

Afbeelding3.6:Onderhoudsarm

Watbetreftverkeersontsluitingzijndewijkenvaaknogsteedserggoeduitgerust.Deaansluitingophogereinfrastructuurzoalssnelwegenisvaaknogsteedsruimafdoende.Degescheidenverkeersstructuurwordtnogsteedsgewaardeerd,hoewelerookenkelenadelenaanblijkentezitten.Doordatdelangzaamverkeerroutesvaakdoordegroenehoofdstructuurleiden(afbeelding3.8),isdesocialecontroleopdezeroutesvaaknietvoldoende,watbijdraagtaaneengevoelvanonbehagen(UbinkenVanderSteeg2011,p.84).Eentweedeprobleemvandeverkeersstructuurisdatervaakparkeerproblemenzijnvanwegehetlagereautobezittoenter-tijd.Dewijkenzijnontworpenmetparkeernormendierondde1,2liggen(VisserenUbink2009p.38),waartegenwoordigalvaakmet2,0wordtge-rekend.Doordatbewonersdegaragesbijhuisvaakomgebouwdhebbentotextrawoonruimte,ishetprobleemalleenmaarergergeworden.Eengevolghiervanisdatopenbareruimtetegenwoordiggeenontmoetings-ruimteis,maarjuistvooralparkeerplaats.(afbeelding3.9)

WoningBewonershebbenvaakveelkritiekpuntenbinnendebuurt,maarmetdeeigenwoningisdoorgaansweinigmis.Derelatieverustenruimtewordenalszeerpositiefervaren(SEV2008,p.24).Heteigenwoningbezitindewij-kenisvergelekenmetouderewijkenvaakrelatiefhoog.Deafgelopenjareniszo’n11%vandesocialehuurwoningenverkocht,waarhetNederlandspercentageop5%ligt(UbinkenVanderSteeg2011,p.51).Doordezeverkoopisdeeigendoms-verhoudingeenstukingewikkeldergeworden.Waareenwoonblokeersteigendomwasvanééncorporatie,zijnernuwoningenverkochtwaardooréénblokmeerdereeigenarenkent.Ditkomthetuitvoerenvangrootonder-houdvaakniettengoede.EenvoorbeeldhiervanisStedenwijkinAlmere(Zieafbeelding(Afbeelding3.10),waartussenhetopgeknaptecorporatie-bezitdeorigineleversletenbruinegevelszittenvankopersdienietmeehebbengedaanindeopknapbeurt(SEV2012).Eenbijkomendprobleemisdatdekopersvandesocialehuurwoningenditvaakmaarkrapkonden

Afbeelding3.8:Groen

Afbeelding3.10:StedenwijkinAlmereBron:19HetAtelier

Afbeelding3.9:Parkeren

• 37• 36

opbrengenwaardoorzenugeengeldmeerhebbenomdewoningvol-doendeteonderhouden(UbinkenVanderSteeg2011,pp.130-131).Zoalsaangegevenblijktdebebouwingblijktvaakweinigaansprekendtewordengevonden,dearchitectuuriseentonigofjuistnietpraktisch.Eengrootprobleemblijktdeoriëntatievandewoningtezijn.Dewoningenzijnvaakopdeachtertuingericht,waarbijervoorgekozenisomdeschuuraandevoorkantvandewoningteplaatsen.Ditzorgtervoordatveelbewonersdevoorkantvandewoningnietalszodaniggebruiken,maardevoorkantjuistalsrommelkantgebruiken.Demooieachtertuinendeextraprivacywordttegelijkertijdvaakwelalsgrootvoordeelgenoemddoordebewoners.Dezeoriëntatienodigtvanafdestraatnietuittotontmoetenendraagtbijaaneenslechtergevoelvanveiligheidopdestraat(UbinkenVanderSteeg2011,pp.139-140).Incombinatiemetdeverwarrendeoriëntatievandewoonblokkenlevertditeenonduidelijkstraatbeeldop.Waaraandeenekantdevoordeurenzitten,kandeanderekantvandestraatbestaanuitschuttingendiedeachterkantvormenvanhetvolgendeblokjewoningen.Indebuurtenisvaakeengrotediversiteitaanwoningentypentevinden.Ditleverteenzeerdiverspaletaanbewonersop.Dediversiteitvandebewonerszorgtechtervoorverschilleninleefstijl.Dezeverschillenzittenonderandereindematevanzorgvoordewoonomgeving,waarbijsom-migegroepenbewonersweinigwaardehechtenaaneenschoneenmooiebuitenruimte.Deredenenhiervanzijndivers,ditkanzijndoordatzeergewoonnietmeebezigzijnenergopzichzelfzijngericht,maarookomdatmennietvanplanisomlangteblijven.Ditspeeltvooralbijdesocialehuur(UbinkenVanderSteeg2011,p.128).EendeelvandehuurwoningenzijnzogenaamdeHAT-eenheden(HuisvestingAlleenstaandenenTwee-persoonshuishoudens),bedoeldvoorstudentenenstartersopdewo-ningmarkt.Dittypewoningisergveelgebouwdindezewijken,omdatopdezemaniermakkelijkhetminimumvereisteaantalwoningenkonwordengebouwd.Doordeliggingvervandestadscentrazijndewoningennooitaangeslagenbijdedoelgroep,waarnadittypewoningenvaakalsnelveelproblemenkreegenmenveelalprobeertomzeteslopenofomtebouwen(SEVBloemkoolwijk2008,p.22).

3.4 Economische ontwikkelingen BedrijvigheidToendewijkenwerdenontworpen,waservaakhetstrevenomveelklein-schaligefunctiemengingteverkrijgen.Uiteindelijkzijnbijnanergenskleinebedrijfsruimtenaanhuisuitgevoerdenooklossebedrijfsruimteisbijnaniettevindenindewijken.Desalnietteminblijkterinveelwijkentocheengrootaantalkleinebedrijfjesaanhuistezijnontstaan(Afbeelding3.11).Hettypebedrijfiszeerdivers,vanmassagesalonstotaanboekhouders(UbinkenVanderSteeg2011,p.61).DewijkenhebbenvaakeenrelatiefhoogaantalinschrijvingenbijdeKamervanKoophandel,naastdethuisbedrijf-jeszijnerindewijkenveelzzp’erstevinden.Dezegroeiiseenlandelijketrend,maarisindezewijkensterkerdangemiddeld.Doordatdewijkenvaaksterkopzichzelfgerichtzijnhebbendemeestewijkeneeneigencentrummetwinkelsenenkelevoorzieningen.Dezeaan-wezigheidwordttegenwoordignogherkendalseengrotekrachtvandezewijken.Dewaarderingvoordezecentralooptwelsterkterug,waardoor

Afbeelding3.11:Typischebedrijvigheid

hetvoorzieningenniveauvanwijkentochrelatiefslechtwordtbevonden(Afbeelding3.12),WinkelcentrumSchothorst).Omditteverbeterenwor-deninveelwijkendezecentraopgeknaptomzeaantrekkelijkertemaken.

WoningwaardeDealgemeneNederlandsetendensdeafgelopenjarenisdatwoningenminderwaardwordenonderinvloedvandecrisis.Hetisechterwelvanbelangomtewetenwatdewaardeontwikkelingisgeweestinverhoudingmetwijkenuitandereperiodes.Uitonderzoekoverdeperiode1999-2009vanUbinkenVanderSteegblijktdatdewaardevanwoningenuitdevroegnaoorlogseperiodeprocentueelsterkerisgestegendanindewijkenuitdejaren’70en’80,detransactieprijsvandevroegnaoorlogsewonin-genisechterwellager.WoningenuitdeVINEX-wijkenkennendaarente-genjuisteenhogeretransactieprijs,terwijldeprocentuelewaardestijgingjuistmindergrootisdanindewijkenuitdejaren’70en’80.Alswordtgekekennaardewaardevandewoningenpervierkantemeter,blijktdezehetlaagstetezijnindewoonwijkenuitdejaren’70en’80,zietabel3.5.

3.5 ConclusieDealgemenetendensindebloemkoolwijkenisdatdezeaanhetslijtenzijn,maarzekernietopgroteschaalzoalsouderewijken.Demeesteonderzoekenwijzeneropdathettijdwordtvooronderhoud,maardatdewijkenzekernietautomatischafgaanglijdentotdenieuweprobleemwij-ken(UbinkenVanDerSteeg2011,NICIS2011,SEV2012).Naaldiejarenvangebruikishetvanzelfsprekenddatzeslijtageplekkenvertonen.Tegelijkertijdbiedendezewijkenookveelkansen.Doordatdebevolkingvandezewijkensnelaanhetvergrijzenis,zijnhetplekkendieals‘voor-beeldlocatie’kunnendienenvoorderestvanNederlandomtezienwatvoorkansenvergrijzingbiedtineengezinswijk.Hetoplossenvanpro-blemenmetdevergrijzingindezewijkenzorgtervoordatdewijkendekomendejarennogsteedseenaantrekkelijkwoonmilieublijvenvoordehuidigebewoners.Tegelijkertijdkanerdanookingespeeldwordenopde

 

3.4 Economische ontwikkelingen  

 Tabel 3.5: Woningmarktontwikkelingen Bron: Ubink en Van der Steeg 2011 p.54 Vroeg na‐oorlogse wijken 

1999  2009  Ontwikkeling

Transactieprijs  €117.394  €170.000  50% Gemiddeld oppervlak  102  97   Prijs per m2  €1.155  1.772  56%        Bloemkoolwijken  1999  2009  OntwikkelingTransactieprijs  €129.582  €183.000  45% Gemiddeld oppervlak  116  111   Prijs per m2  €1.116  €1.660  51%        Vinex‐wijken  1999  2009  OntwikkelingTransactieprijs  €170.766  €242.000  43% Gemiddeld oppervlak  120  121   Prijs per m2  €1.424  €2.004  42% 

2  

Afbeelding3.12:WinkelcentrumSchothorst

• 39• 38

kwaliteitenvandezewijken:dehoeveelheidgroenenruimteenderelatiefruimewoningen.Dewijkenzijnveelalgebouwdineentijdwaarinidentiteitenzelfontplooi-ingalssteedsbelangrijkerwerdgezien,omdittebenadrukkenwerdelkebuurtapartontworpen.Overhetalgemeenvindtmendatbuurtenalsnogersterkopelkaarlijken,waardoorzeweinigeigenidentiteithebben.Ditkaneenprobleemzijnomdatidenttieittegenwoordigbelangrijkerisdanooit.Indewoningbouwisditmetdeontwikkelingvanvrijekavelsenparti-culieropdrachtgeverschaptezien.Dezebeideontwikkelingenincombinatiemethetfeitdathettijdisvooronderhoudindezewijkenbiedtkansenvoornieuweontwikkelingen.Erkangekekenwordenhoedeidentiteitvandewijkensterkerbenadruktkanwordenenhoedaarmeeingespeeldkanwordenopeenouderwordendebevolking,eenbevolkingdiealtijdeeneigenmeningheeftgehadendieookaltijdheeftlatenhoren.OfdezeontwikkelingenookinAmersfoortspelenwordtonderzochtinkomendhoofdstuk,waareranalysevanhetprojectgebiedwordtgedaan.Erwordtgekekennaardezelfdeprocessendiezijnbekekenindithoofd-stuk,omopdiemaniertevergelijkentussendeAmersfoortsewijkenenhetalgemenebeeldvandezewijken.

Bijlage 4: Analyse Amersfoortse woon-wijken

4.1 Inleiding

Indithoofdstukwordtconcreetingegaanophetprojectgebied.Naeenschetsvandealgemeneprocessendieinvloedhebbenopdeontwikke-lingenindewoonwijken,wordendewijkenindithoofdstukspecifiekbeke-ken.Hoeweldewijkenalsééngeheelbenoemdworden,hebbenzetochelkeeneigendynamiekdieindithoofdstukwordtbelichtopdevlakkenfysiek,sociaaleneconomisch.Dewijkenbestaanuitverschillendebuurten,dezewordenindeanalysenietapartbesproken.Alserspecifiekeplekkenindewijkenbelangrijkzijnomtebenoemenwordthiernatuurlijkwelaandachtaanbesteed.

Dithoofdstukisalsvolgtopgebouwd:EerstwordenAmersfoortenhetstadsdeelAmersfoortNoordbeschreven,omdaarmeeeenlocatiespecifiekkaderteschetsen.Vervolgenswordendewijkeniederapartbesproken,opvolgordevanbouwperiode.Indeconclusievanelkewijkstaateentabelmetuniekesterktenenzwaktesvandiewijk.Erisgekozenvoordezecon-cretelijstzodatdekoppelingnaardeSWOT-analyseinbijlage5helderis.Decijfersdieperwijkwordengenoemdzijnterugtevindeninbijlage7,waardecijfersvandewijkeneenvoudigkunnenwordenvergeleken.Opsommigeplekkenwordendewijkenvergelekenmetalgemenecijfersvanbloemkoolwijken,dezecijferskomenuitbijlage3.Dezegetallenzijnveelalvananderejarendanindezeanalysevanwegedewisselendebeschik-baarheidvancijfersindegeraadpleegdebronnen.Erwordendaardoorwelvergelijkingengetrokken,maardezegetallenwordennietintabellennaastelkaargeplaatst.DewijkeninAmersfoortzijnoverigensvooreendeelnetuiteenanderetijd(ZielhorstenKattenbroekzijnlatergebouwd)dandealgemenecijfers,dusnietalletrendszijnvergelijkbaar.

Elkvandewijkanalysesisvoordeleesbaarheidopdezelfdemanieropgezet,dezeopzetkomtovereenmethetmodeldatisgebruiktbijdealgemeneanalysevanwijkenuitdezeperiode,ziebijlage3.Dekeuzevooronderwerpenindeanalyseisgemaaktomteprobereneencompleetbeeldteschetsenvandestaatvandewijkenopallevlakken.Erwordtbe-gonnenmetdesocialeaspectenvaneenwijk,ditgeeftsneleenbeeldvanwatvoormensenindewijkwonenenofdezemensenzichthuisvoelenindewijk.Ditiseenbelangrijkonderwerp,wantdemensenzijndebasisvandewijkenvoordezescriptiezijnvooralsocialeaspecten(zoalsleeftijdenbetrokkenheid)ergvanbelang.Defysiekeanalyseisdevolgendestap,ditgeeftinzichtinhoedewijkisopgebouwdenvandebouwkwaliteit.Methettypebewonerinhetachterhoofdkanhiergekekenwordenofdewijknogpastbijdebewonersenofdezewelvoldoendeonderhoudenwordt.Alslaatstevolgteeneconomischeanalyse,waarooknaarandereaspectendandewoningenwordtgekeken.Hierkomendevoorzieningenaanbod,eenbelangrijkonderwerpomdatdezeoverhetalgemeenminderwordenonderdrukvanbezuinigingen.Ookvanbelangisdewoning-waardeindewijk,ditiseengoedegraadmeterhoedewijkindemarktligt.Puntsgewijsisdegebruikteopzet:

4.2 Amersfoort en het stadsdeel Amersfoort-Noord

Vooreengoedbegripvandewijkenwordteerstophogerschaalniveaugekeken.Dekwaliteitvandewijkenisimmersookafhankelijkvandestadwaarzetevindenzijn.Vervolgenswordtingezoomdophetstadsdeelenwaaromditalsééngeheeltebestempelenis.Indezeparagraafisbo-venstaandeverdelingnietgebruikt,omdatopditniveauanderekrachtenspelen.

• 41• 40

4.2.1 Amersfoort

Ligging AmersfoortligtvrijwelpreciesinhetmiddenvanNederland,deOnzeLieveVrouwe-torenwordtgezienalshetgeografischmiddelpuntvanNederland.DestadligtaandenoordoostelijkerandvandeRandstad,opongeveertwintigkilometerafstandvanUtrecht.DezeliggingheeftAmersfoortaltijdeenaantrekkelijkeplaatsgemaaktvoorbedrijvigheiddieweldelusten(locatie)vandeRandstadwilhebben,maarnietdelasten(kosten).VanafheteersteRijkswegenplanuit1927zoueraleenkruispuntvanwegenbijAmersfoortkomen,waardoordestadaltijdgegarandeerdisge-weestvaneengoedeverbindingmetderestvanNederland.Ditistegen-woordignogsteedswaar,delocatievanAmersfoortbijdeA1enA28isnogsteedseengrootvoordeelvandestad.VoorbedrijvigheidomdatdezedichtbijheelNederlandzitenvoorbewonersomdatallesrelatiefdichtbijis.MetslechtseenuurautorijdenisvrijwelgeheelMidden-Nederlandtebereiken(Kaart4.1).OokmetdetreinheeftAmersfoortgeluk,metdirecteintercityverbindingennaarhetoosten,noorden,zuidwestenennoordwes-ten.UtrechtCentraalismetdetreineenkwartierreizen,waardooreenindirecteverbindingooksnelgevondenis.

OpregionaalniveauisAmersfoorteenaantrekkelijkewoonlocatiemetveelhoogwaardigenatuur.DestadwordtinhetwestenbegrensddoordeUtrechtseHeuvelrug,inhetnoordendoorhetEemlandenhetzuidengrenstaandeGelderseVallei.BehalvedezedirectebegrenzingenisookdeVeluweopfietsafstand.DezeregionalekwaliteitendragenbijaanhetaantrekkelijkewoonmilieudatAmersfoortbiedt.

De stadAmersfoortiseenprettigestadomtewonen.IndeAtlasvoorGemeentenscoortAmersfoortsteevastindehogereregionen,in2011stondAmers-foortopdeveertiendeplaatsvande50(AtlasvoorGemeenten2011).OpvrijwelalleaspectenscoortAmersfoorthoog,opdesociaal-economischeindex(inkomens,arbeid,etc)scoortAmersfoortzelfseenrespectabelevierdeplaats.Alswordtgekekennaarhoedestadwordtbeoordeelddoordebewoners,

komtereenvergelijkbaarbeeldnaarvoren.Amersfoorterszijntevre-denoverdestad.InvergelijkingmethetNederlandsgemiddeldescoortAmersfoortindeBurgerpeiling2011(GemeenteAmersfoort2011)vrijweloveralhogerenandersiniedergevalgemiddeld.DeBurgerpeilingricht

Kaart4.1:1uurvanAmersfoort

zichopdekwaliteitdiedegemeentetebiedenheeft,ophetgebiedvandegemeentelijkeorganisatieenophetaanbodvanvoorzieningenindestad.Opvallendisdatvoorzieningenhoogwordengewaardeerd,maardatwelzijnsvoorzieningenindewijkenhetschoonhoudenvandewijkbeidelaagwordenbeoordeeld.DitisoverigensnietandersdangemiddeldinNederland.Hetisechterweleenrisico,omdatdegemeentejuistbezigisopdezepostenverdertegaanbezuinigenindetoekomst.

HetaantrekkelijkewoonmilieuvanAmersfoortvertaaltzichooknaarhetaantalbewoners,ditisalsindsbeginjaren’80sterkaanhetstijgen.Wasditin1980nog88.094,in2011teldeAmersfoortal146.599inwoners.Deverwachtingisdatin2021debevolkingrondde160.000zalliggen,watbetekentdatdebevolkingdaninveertigjaarbijnaisverdubbeld.Toteindjaren’90isdezesterkegroeivandebevolkingtedankenaanhetbesluitomAmersfoortgroeistadtemaken.Denieuwewijkendieonderditbeleidzijngebouwd,zijndewoonwijkeninAmersfoort-Noorddieonderdeelvormenvandezescriptie:SchothorstNoord,Zielhorst,KattenbroekendeannexatieengroeivanHoogland.DebevolkingsgroeiindelatereperiodekomtvooralterechtbijdeVINEX-uitbreidingenvanAmersfoort.Erisdusookindetoekomstdrukopdewoningmarkt.IetswatAmersfoortrede-lijkuniekmaaktbinnenNederland,geziendatdealgemenetendensdekomendejarensteedsmeernaarkrimpneigt.

4.2.2 Stadsdeel Amersfoort Noord

DevierwijkenzijnonderdeelvanheteengebieddatsamenhetgebiedAmersfoortNoordvormt.TegenwoordigwordtNieuwlandooktotditstadsdeelgerekend,maarditispaslaterontwikkeldenvormtvanuitdeplanvormingvandewijkenergeengeheelmee.Voordebesprekingvanhetstadsdeelwordtditdusnietmeegenomen(Kaart4.2).DewoonwijkenBieshaar,SchothorstNoordenZielhorstzijnallenontwor-penenontwikkeldvanafongeveer1970totenmet1990.DewijkKatten-broekhoortdeelsthuisindetijdsperiode1970-1990,alisdezevoorna-melijkgebouwdna1990.Deontwerp-endeontwikkelfasewarenechteralvoor1990grotendeelsafgerond.Kattenbroekwordteenpre-vinexwijk

genoemdenisdaardoorerginteressantommeetenemenindescriptieomdatveelaspectenovereenkomenmetVINEX-wijken.DevierwijkenzijnvoornamelijkontstaandoorhetgroeistedenbeleidvanhetRijk.Amersfoortkreegdezestatusin1974eneenvandeeerstegevol-

Kaart4.2:Amersfoortmetliggingvandewijken

• 43• 42

gendaarvanwasdatdegemeenteHooglandwerdgeannexeerddoordegemeenteAmersfoortin1974.Deexactefinanciëleinvullingvanditbeleidwerdpasin1981vastgesteld(DeVreeze2011).Doordathetgroeisteden-beleidkortdaarnaverdweenenereengroteveranderingplaatsvondinhetdenkenoverhoeeenwoonwijkgevormdmoestworden,zijnertussendewoonwijkengroteverschillentezienopdemanierwaaropzezijnontwik-

keldindeloopdertijd.SamenmethetalbestaandeHoogland(Bieshaar)werdendewijkeninhetvlekkenplanuit1983alseenkransrondomhetLandgoedSchothorst,tegenwoordighetParkSchothorst,gelegd(afbeel-ding4.1).DeaanwezigheidvanditparkwordtnogsteedsgezienalseengrotekwaliteitvanAmersfoortNoord.

Indeloopvandeontwikkelingvandewijkenzijnenkeleduidelijkever-schillenwaartenemen.BieshaarinHooglandwasalgrotendeelsont-wikkeldvolgensdestedenbouwkundigebenaderinguitdejaren’70dieuitgingvanmeerderebuurtendievolgensdewoonerfprincipezijnvormge-geven.Vanwegedeveranderendestedenbouwkundigeprincipeswerdelkewijkdaarnaduidelijkandersontworpen.InSchothorstzijninbeperktematewoonerfprincipestevinden.InZielhorstisditvolledigverdwenen,dewijkismethelderelijnenontworpen.HetontwerpvanKattenbroeklaatopbuurtjesniveaujuistwelweerwaterf-achtigeelementenzien.Indeanalyseperwijkwordtdituitgebreiderbesproken.Naastdestedenbouwkundigeopzetvandewijkenisookdevormvanfinancieringperwijkduidelijkanders.SchothorstNoord,deeersteechteuitbreidingswijkvanAmersfoortNoord,isvolledigontworpenenbetaalddoordegemeente.IndeloopvanhetontwikkelenvanZielhorst(datalstweedevandedrienieuwewijkenisontwikkeld)issteedsmeersamenge-werktmetprivatepartijen,waarbijdegemeentenogwelduidelijkderegiehad.InKattenbroekkregenprivatepartijenvrijwelvolledigdevrijehandvandegemeente,zolanghetmasterplanvanAshokBhalotramaarwerdaangehouden.

SindshetafrondenvanKattenbroekin1997ishetstadsdeel‘compleet’enheeftdusookalzo’n15jaargehadomteleven.Erkandusgekekenwor-dennaarhoehetstadsdeelgebruiktwordt.NogmeerdanAmersfoortzelfvaltopdatdeontsluitingnaardesnelwegendusderestvanNederlanderggoedisvanuithetstadsdeel,ditsluitaanbijhetalgemenebeeldvanwoonwijkenuitdejaren’70en’80,dievaakdichtbijgroteontsluitingengebouwdzijn.Daarnaastkenthetstadsdeelooknogeeneigenstation,SchothorstNoord,aandezuidoostrand.DeontsluitingnaarhetcentrumvanAmersfoortisechterminderduidelijkvoorautoverkeer,dezeisvrij

Afbeelding4.1:StructuurschetsAmersfoortNoorduit1983

omslachtigofonduidelijk.Ditisinzekeremateechtereendoelstellinggeweestvandegemeentebijhetontwerp,omopdiemanierhetOV-enfietsgebruikindewijkentestimuleren.Datditgeluktis,isduidelijk:defietsishetmeestgebruiktevervoermiddelinhetstadsdeelvoorverplaatsingendiebinnendegemeentegrenzenblijven.

Hetvoorzieningenniveauvanhetstadsdeelisoverhetalgemeengoed,metdiverse(ééngroteenenkelekleinere)winkelcentra,eenveelheidaanscholenenoverenkelejareneeneigenziekenhuis.Tegelijkertijdwordtditwelbedreigd,netalsinderestvandestad.DebibliotheekinZielhorstwordtgesloten,netalsdewijkcentrainhetstadsdeel.Ditbetekentdaterindetoekomst“geen openbare, sociale ontmoetingsruimte voor de 32.500 bewoners in Amersfoort-Noord over [blijft]!”(redbiebzielhorst.nl2012).Denaamvandewebsitegeeftalaandatervoorgevochtenwordtomdezevoorzieningenindetoekomstweltebehouden,ofditluktisnogonzeker.

4.2.3 Conclusie

Indezeanalysevandehogereschaalniveausvallenalenkeledingenopdievanbelangzijnvoordevitaliteitvandewijken.Netalsveelwijkenuitdejaren’70en’80zijndeinfrastructureleverbindingenopbovenwijksniveauvanzeergoedekwaliteit.DitzorgtervoordatAmersfoortalsgeheelenhetstadsdeelinhetbijzondereenaantrekkelijkelocatieisomalsuit-valsbasistedienennaarderestvanhetland.HetvoorzieningenniveauwordtalseenpositiefpuntervarenvanAmers-foort.Dekwaliteitvanwijkvoorzieningenwordtechtereenstukslechterbeoordeeld,zekernudegemeenteAmersfoortinlijnmetnationaleontwik-kelingenbezigismethetverderverminderenvansubsidiesvoorwijkvoor-zieningen,zoalsbijbuurthuizendievollediggaanverdwijnen.Precieshetzelfdeistezienbijhetgroenonderhoud,degemeenteAmers-foortgaathiermindergeldaanuitgevenwaardoorditmindergoedgaatworden.TegelijkertijdwordtdeomgevingvanAmersfoortnogjuistwelergaantrekkelijkgevondenvanwegedekwaliteitvanhetgroen.Samenmetbijlage2:Huidigemaatschappelijkeontwikkelingenhebbendehiergenoemdeaspectenexterneinvloedopdestaatvandewijken.De

restvandithoofdstukrichtzichopdeinternesterktesenzwaktenvandewijken.Vanafdekomendeparagraafwordtingezoomdopelkewijkafzonderlijk.

4.3 Bieshaar

4.3.1 Inleiding

DewoonwijkBieshaarligtindevoormaligegemeenteHooglanddiein1974isgeannexeerddoordegemeenteAmersfoort.DewijkwerdgeplandnadatbekendwerddatHoogland(tentijdevanhetplannenvandewijkwasditnognietzeker)onderdeelzougaanwordenvanAmersfoortindehoopdatdoordebevolkingsgroeidegemeentezelfstandigzoukunnenblijven,maartevergeefs.Metdebouwwerdaandenoordkantbegonnenin1972,waarnaditindeloopvandejaren’70steedsverdernaarhetzui-denisuitgebreid.Indeloopvandejaren’80en’90zijndeovergeblevenruimtesindewijktotaan1996opgevuldmetnieuwebuurtjes(kaart4.3)

BieshaarisonderdeelvanHooglandenheeftalszodanignietechteeneigengevoel,maarisechtonderdeelvanhetdorp,dattegenwoordignogsteedseigenplaatsnaambordjesheeft.Dedorpseidentiteitisnogsteedsduidelijkherkenbaar.Hooglandheefteeneigenwinkelstraat,waarhetoudecentrumnogduidelijkinisterugtezien.DeeigenidentiteitvanhetdorpisookgoedterugtezieninBieshaar.DebewonersendelokalemakelaardiezijngesprokengevenallenaandatditeenkrachtisvanBieshaar.Hetiserrustig,hetheefteendorpseuitstralingenerheersteengemeenschapsgevoel.DitisopstraatterugteziendoordaterregelmatigvlaggenvanHooglandtezienzijn(afbeelding4.2).EenopvallendaspectaandewijkisdatmenzichnogsteedsHooglandervoeltennieteenAmersfoorter.Doordatdezeidentiteitookinplaatsnaambordjesisterugtezien,isBieshaareenbeetjeeenvreemdeeendindebijt:dewijkiseigenlijknietonderdeelvanhetstadsdeel,maarvaneendorp.

Abeelding4.2:Vlag

• 45• 44

4.3.2 Sociale analyse

Huishoudens en leeftijdDedemografischesamenstel-lingvandewijkvoldoetvol-ledigaanhetlandelijkebeeldvandebloemkoolwijken.Van-wegedeverschillendemaniervanleeftijdsgroepenmetenisditnietvolledigvasttestellen,maarnetalsmethetalgemenebeeldwatinbloemkoolwijkenheerst,daalthetpercentagejongerenenstijgthetpercentageouderen.Erkandusvanuitgegaanwordendatderedenenervanhetzelfdezijn,meniserooitgaanwonenomeengezintestichtenenondertussengaandekinderenhethuisuitwaardoorereengrootaantalhuishoudensindeempty nestfaseterechtkomt.Ditbeeldisbevestigdingesprekkenmetdebewonersdieverteldendatbijveelhuishoudensdekinderenhethuishaddenverlatenofdatbinnenkortzoudengaandoen.Dezeveranderingisnatuurlijkgeenprobleem,maarerdientwelrekeningmeegehoudenteworden.Dewensenvandebewonersveranderennaarmateeengroterdeelouderbegintteworden.

Kaart4.3:Bouwperiodes

Inkomens en opleidingInverbandmethetaanwezigecijfermateriaalishetnietmogelijkomeengoedbeeldteschetsenvandewijkopditgebied.Watwelvastgesteldkanwordenisdathetgemiddeldinkomenindezewijkoverhetalgemeenrelatiefhoogismet€40.900perjaarin2009.HetAmersfoortsgemiddeldelagerin2009zo’n€4.000onderenhetgemiddeldeinbloemkoolwijkenlagdaarzelfsmeerdan€10.000onder.Ditbeeldvaneengoedbemiddeldewijkwordtbevestigddoordeinkomensverdelinginverhoudingtotdelan-delijke20%groepenvanhetCBS,dehoogsteinkomensgroepenzijnzeersterkvertegenwoordigdinBieshaarendelagejuistzeerweinig.

LeefbaarheidZoalsaangegevenisBieshaaronderdeelvaneenhechtedorpsgemeen-schap.Ditisterugtezieninhetpercentageinwonersdatgehechtisaandebuurt,met88,1%isditpercentagebijna20%hogerdanhetAmers-foortsegemiddelde.Dezesterkehechtingaandebuurtisookalindeinleidingbeschreven,waarwerdgewezenopdeHooglandvlaggendieverspreiddoordewijkwerdengezien.Derapportcijfersdiebewonersaandebuurtgevenzijnnetalsdehech-tingaandebuurtflinkhogerdanhetAmersfoortsgemiddelde.Hetenigecijferwathierbijeenbeetjelijktachterteblijvenisdefysiekekwaliteitvandewijk.Ditistypisch,geziendatditjuisteenbezuinigingspostisvoordegemeenteAmersfoort.OverhetalgemeeniserduseenzeersterkgemeenschapsgevoelinBies-haar,waarbijnogmaalsaangestiptmoetwordendatditgemeenschaps-gevoelvooralgerichtisopHooglandennietzozeeropAmersfoortofBieshaar.Depositieveleefbaarheidenhetgoedegemeenschapsgevoelweetzijnwegooktevindennaarhetveiligheidsgevoel.IntegenstellingtotvrijwelallebloemkoolwijkenenookhetalgemenebeeldvanAmersfoort,ligtditbovenhetNederlandsgemiddeldeeniszelfssignificantgestegensinds2002.

Kaart4.4:Netwerk-kaart

• 47• 46

4.3.3 Fysieke analyse

StructuurDewijkbestaatuitverschillendedelen,alishetgrootstedeelwelalséénvlekkenplanopgezetindejaren’70.Hetiseentypischejaren’70wijkmeteenduidelijkehoofdwegendaaropaansluitendkleinewoon-erfachtigeroosjesdiedeafzonderlijkebuurtenvormen(Kaart4.4:).Deaansluitingtussendebuurtjesisnieterggoeduitgewerkt,zezijnge-woonnaastelkaargebouwdzonderoverdeaansluitingnatedenken.

Deverschillendebuurtenindewijkwordengescheidendooreengroenehoofdstructuur.Dezeaspectenmakendatdewijkeentypischvoorbeeldisvaneenbloemkoolwijkmeteenonduidelijkestructuur.

BieshaarNoordishetoudstedeel.Destratenstructurenindezebuur-tenkomtredelijkovereen,deverschillenzittenindebebouwingstruc-turen(Kaart4.5:)entypewoningen.Debuurtenuit1972zijnvoorna-melijkgoedkopedrive-inwoningenengelijkvloersewoningenmeteengekarteldestructuur(Kaart4.5:Structuurkaartbebouwingsstructuur1),terwijldewoningenuit1974alslosstaandestrokenzijngebouwddietussendevierenachtwoningenverspringen.Inditdeelvandewijkzijnookgekarteldevormentevinden,ditmaalindegaragesdieindeachtertuinenstaan(Kaart4.5:Structuurkaartbebouwingsstructuur2.Degaragessluitenvervolgensaanopgezamenlijkebinnentuinen,dezestenigheidleverteenenigszinsverlatenbeeldopindebinnenterreinen.Erstaattegenoverdatdevoorzijdendaardoorjuistzijngeoriënteerdopgroenstrokenofparkachtigeerven.BieshaarZuidiseentypischvoorbeeldvaneenbloemkoolstructuur.Elkbuurtjeisz’neigenbloemkoolroosjemeteeneigenontsluiting.Debebouwinginditdeelvandewijkisronddeerfjesgeoriënteerd(Kaart4.5:Structuurkaartbebouwingsstructuur3),hierbijvaltopdatopverschillendeplekkenindewijkdetypische‘bloemkoolrestruimtes’zijntevinden.Indezebuurtjesbestaatdebebouwinghoofdzakelijkuiteengezinswoningen.

Kaart4.5:Structuurkaart

Openbare ruimteOpdegroenenwaterkaart4.6isgoedzichtbaardatertussendebuurteneenduidelijkegroenehoofdstructuuris.Zoalsaangegeveninbijlage3.3wordtdegoedegroenehoofdstructuurinveelbloem-koolwijkenalsgrotewaardegezien,waardoordezeookhiervanbelangwordtgeacht.Naastdegroenehoofdstructuurzijnernogveelanderestrookjesgroenenopenbareruimteindewijkdieeenminderduidelijkebestaansredenhebbenbehalvedandatderuimtetoevalligoverwas,deruimteszijnvaaknietgrootgenoegomechtalsparkgebruiktteworden.Desportveldjesenspeelplaatsjesindewijksluitenenigszinsaanbijhetbeeldvanderestruimtes,diehad-denslechtsweiniggebruikssporen(afbeelding4.3)Ditlaatstezougoedkunnen,geziendehogegemiddeldeleeftijdindewijk.

Kaart4.6groenenwaterkaart

Afbeelding4.3:Restruimtes

• 49• 48

Deopzetvandewijkisoverhetalgemeenvrijruim,watdewijkaantrek-kelijkmaakt.Bieshaarheefthetlaagsteaantalwoningenperhectarevanallewijken.Tegelijkertijdisditeenrisicodoordathetgroenbinnenindebuurtennietoveralmeervanevengoedekwaliteitis.Omzichaftescher-menvandeonoverzichtelijkevoor/achterstructuurindewijk,hebbenveelbewonersschuttingen(afbeelding4.4)geplaatst.Ditkomtdebelevingvanhetgroenendeopenbareruimteniettengoede.Opplekkenwaarditnietgebeurdis,voelthetgroendirectminderversletenaan(afbeelding4.5:)

InfrastructuurNetalsheelAmersfoortNoordisBieshaargoedontslotennaarsnelwegentoe.Omnaardesnelwegtoetekomenisookgeenprobleem,zowellangsdewest-alsdeoostzijdevanBieshaarligteendoorgaandewegdieeengoedeontsluitingbiedtrichtingsnelwegenrichtingAmersfoort.Opdenetwerkkaart4.4isteziendatdepoortenvandewijkzeerdiverszijn,debelangrijkstetoegangennaardewijkzijnaandeoostzijdevandewijk,waardeBieshaarwegopdehoofdwegvanHooglandaansluit.Behalvedezehoofdwegwordtdewijkopmeerdereplekkenopkleinerewegenontsloten,waarvooraldespecifiekebuurtenopaansluiten.Opeenbinnenwijksniveauisdewijkminderhelderontworpen,debuurtenzijnonderlingnietduidelijkverbondenbehalveviahoofdwegdoordewijkheen,ookvoorlangzaamverkeerisdezeontsluitingnietaltijderghelder,menmoettoevalligwetenwaardedoorsteekjeszichbevinden.Behalvedeonduidelijkestructuuriserindewijkookeenparkeerprobleem,erzijnmeerauto’sdandaterparkeerplekkenzijn.Ditkomtvooreendeeldoor-datoprittenendrive-inwoningenzijnomgebouwdendeparkeerruimtedaardoorverlorenisgegaanenvooreendeeldoordathetautobezitperhuishoudensterkisgestegen.Hetzorgtiniedergevalvooreenromme-ligeaanblikopdebuurtstraten,wanterstaanveelmeerauto’sdandaterparkeerplekkenzijn.

4.3.4 Economische analyse

Functies en voorzieningenDewijkiseentypischemonofunctionelewoonwijkenleuntsterkopdevoorzieningenvanHooglandalsgeheel(Kaart4.7).Binnendewijkzijndaardoorrelatiefweinigvoorzieningentevinden.Eriseenhartmetenkelevoorzieningenzoalseenbasisschool,maardoordeveranderdesamen-stellingvandebewonersindewijkisdenoodvooreeneigenbasisschoolafaanhetnemen.Voordemeestesocialevoorzieningenisdewijkopderestvanhetdorpaangewezen,sportclubszittenveelalaandeoostzijdevanHooglandinParkSchothorstenookkerkenzijnalaanweziginhetdorpendusnietnodigindewijkzelf.Afbeelding4.4:bovenSchutting

4.5:onder.geenschuting

HetplanomeenziekenhuistebouwenaandezuidwestelijkerandvanBieshaar/Hooglandklinktvoordebewonersnatuurlijkinteressantomdatdezedanaltijdeenziekenhuisindebuurthebben,maarhoeftnietzouittepakken.Hetlevertwaarschijnlijkveelnieuwverkeeropdoordebuurtenalsmenevenlangsdedoktormoetiseenzieken-huisenigszinsoverdreven.Erzijnindewijkweinigcommerciëlevoorzieningentevinden,maarerwordtweleennieuwwinkelcentrumgebouwdaandeoostrandvandewijk(afbeelding4.6:).DelocatiehiervanheeftwaarschijnlijknietalleenmetBieshaartemaken,maarjuistookomtekunneninspelenopdealgemenebehoeftevanHoogland.Ditneemtnatuurlijknietwegdatdelocatievoorhetgrootstedeelvandewijkideaalisvanwegedekorteafstandnaarvoorzieningen.Deaanwezigheidvaneenkleinwin-kel-envoorzieningenhartpastbijhetalgemenebeelddatwoonwijkenuitdejaren’70latenzien.Indemeestevandezewijkenisereenkleinvoorzieningenhartaanwezig.

Kaart4.7:voorzieningen

Afbeelding4.6:Nieuwwinkelcentrum

• 51• 50

BedrijvigheidNetalsoveralinAmersfoortstijgthetaantalbedrijfsvestigingeninBieshaarsterk,dezestijgingiszelfsietssterkerdandegemiddeldestijging.ZoalsaangegevenisBieshaaroverhetalgemeeneenergmonofunctionelewijk,destijgingzaldusvooralplaatshebbengevondenbijdegroepZZP’ers(afbeelding4.7).Inwelkesectordezemensenwerkenisnietbekend,dewoningenindewijklenenzichvooreenbreedscalaaanbedrijvigheid.Deaanwezigheidvandezeondernemersgeestisbelangrijk,methetoogopdeveranderendeopstellingvandeoverheidindetoekomst.BehalvedeaanwezigeZZP’ersisookderestvandebedrijvigheidgeengrotebedrijvigheid,ditheeftalsvoordeeldatditsoortbedrijvigheidvaakmeerlokaalbetrokkenzalzijndaneenmultinational.

WoningwaardeDewoningenindewijkhebbenoverhetalgemeeneenrelatiefhogeWOZ-waarde,gemiddeld€254.764.Eenbelangrijkaandeelindezehogewoningwaardehebbendewoningenindeuiterstenoordrandenhetzui-delijkehoekjevandewijk.Behalvedezetweeuitschietersisookderestvandewijknietgoedkoop,ditheeftwaarschijnlijkveeltemakenmetdatHooglandersgraaginHooglandblijvenwonenendusveelgeldvooreenwoningoverhebben.Hetbeeldvandegegoedewijkisooktezieninhetaandeelkoopwoningen,datisindezewijkerghoogmet83%.Opvallendisechterweldaterrelatiefveelvandedurewoningenindezui-delijkepuntvanBieshaartekoopstaan,watinderestvandewijkniethetgevalis.Ditbeeldwerdbevestigddoordelokalemakelaar,dieaangafdatwoningenoverhetalgemeennietlangtekoopstaan,maardatdeduur-derewoningensteedsmoeilijkerteverkopenwaren.DeWOZ-waardevanwoningenisindezewijkgemiddeldhethardstgedaaldhetafgelopenjaar(-3,3%).Bewonerszienditmeestalnietalseenprobleem,maarhetisweleentekenaandewanddatdeinzakkendewoningverkoopookinBieshaartoeslaat.

4.3.5 Conclusie

Bieshaariseenwijkdieeigenlijkgeengeheelvormtmetdeanderedriewijken.DitkomtdoordatBieshaarvanoorsprongalsonderdeelisontwik-keldvanhetdorpHooglandennietonderdevlagvanhetgroeistadbeleid.Ditzorgtervoordatdewijkinzekeremateuniekisvergelekenmetdeanderewijken.Waardeanderewijkenvaakeeneigenvoorzieningenharthebben,leuntBieshaarophetcentrumvanHoogland.OphetsocialevlakisBieshaarsterkverenigd,maarookweeralsonderdeelvanHoogland.Hooglandheeftalsdorpeenheelsterkwij-gevoelenditHooglandgevoelisookinBieshaaraanwezig.

Intabel4.4zijndebelangrijkstesterktenenzwaktesvanBieshaaropge-somdzoalsdezeindeanalysenaarvorenzijngekomen.

Afbeelding4.7:Bedrijfaanhuis

• 53• 52

4.4 Schothorst Noord

4.4.1 InleidingSchorthorstNoordontleenthaarnaamaaneenboerderij.DezeboerderijbestaatnogsteedsenistevindenoplandgoedSchothorst,datonder-deeluitmaaktvanParkSchothorst.Schothorstbestaatuittweedelendiealsapartewijkenwordengeteld,SchothorstZuidenSchothorstNoord.Tussen1970en1980werdSchothorstZuidgebouwd,dezewijkheefteenherkenbarestrokenverkavelingenisontworpenindejaren’60,voordatdebloemkoolwijkenbedachtwaren.SchothorstNoordvolgdetussen1983en1986.SchothorstNoordisvoorhetgrootstedeelontwikkeldonderhetActieprogrammagoedkoperbouwenvandeRijksoverheid(Kaart4.8).Woningcorporatieswarenalsopdrachtgeversvooralgeïnteresseerdinbudgetbewaking,niemandspandezichinvooreenaantrekkelijkeverschij-ningsvormvandewijk.Dewoningplat-tegrondenwerdenvolledigontleendaaneenroutineuzebewerkingvandeVoorschriftenenWenkenvoorhetont-werpenvangesubsidieerdewoningen.Datleiddetotsteedsminderbijzonder-hedenendetailleringvanwoningenenbouwblokken(DeVreeze2011,p.130).

4.4.2 Sociale analyse Huishoudens en leeftijdWatmeteenopvaltisdatdegemiddeldeleeftijdvanbewonersinSchothorstNoorderghardisgestegen(tabel4.6),hetpercentage55-74isdeafgelopentienjaarmeerdanverdubbeldnaar24%.DezestijgingisgroterdanalleanderewijkenenbijnavijfkeerzogrootalshetgemiddeldevanAmersfoort.NaBieshaarheeftSchothorsttegenwoordighethoogstepercentagebewonersindezegroep.Opvallendisdatdegroepbovende75juisthetkleinstisvandevierwijken,ditheeftwaarschijnlijktemakenmethettypewoningenindewijk,datnietgeschiktisvoorouderen.Hieropaansluitendisookteziendatdejongereleeftijdsgroepenaanhetafnemenzijn,vooralhetpercentagejeugddaalthard.Dezevergrijzingen

Kaart4.8:Buurtenkaart

ontgroeningsluitaanbijhetalgemenebeeldvanemptynesterswatisgeschetstinbijlage3,SchothorstNoordpastquaouderdomvandewijkvolledigbijdezewijken.Ditisookterugtezienindehuishoudenssamenstelling,hetpercentageechtparenmetkinderenissterkgedaald.VergrijzingwordtdekomendejarenduidelijkeenissueinSchothorstNoord.

Inkomen & opleiding Hetgemiddeldinkomenvandewijklagin2009met€34.200zo’n€2.000lagerdanhetgemiddeldinkomenvanAmersfoort,watdaarbijmeteenopvaltisdatditin2006eenveelkleinerverschilwas.Deinkomensstijgingisindeperiode2006-2009dusduidelijklagergeweestdandegemiddeldeinkomensstijginginAmersfoort,enookveellagerisdanindeanderewij-ken.SchothorstNoordhadalhetlaagsteinkomen,maarditverschilisdeafgelopenjarendusopgelopen.Ditsluitaanbijdeverdelingoverdeinko-mensgroepen,hetpercentageisdeafgelopengedaaldendelagegroepenzijnjuistgegroeid.Ditklinktzwaar,maardeverdelingisnogsteedsietsbeterdanhetgemiddeldinkomenvanNederlandendelaat-naoorlogsewijkeninhetalgemeen.Hetopleidingsniveauindewijksluitaanbijditbeeld,ditisietslagerdanhetAmersfoortsgemiddeldeenooklagerdandeanderewijken.Ditkanduidenopeenietslagereklassedieindewijkwoontenzoumooipas-senbijhetbeeldvandebloemkoolwijken,dietegenwoordigookeenietslagereklassebedienen.

Gezienhetachterblijvenvanhetgemiddeldinkomenindewijklijktheteropofdewijkietsisafgegleden,vaneengoedemiddenklassewijknaareenwijkdiedelageremiddenklassebediend.LeefbaarheidOpvallendisdatdebewonersvanSchothorstNoordvakergehechtzijnaandebuurtdanhetAmersfoortsgemiddelde,destijginginditpercen-tageisdubbelzogrootalshetAmersfoortsgemiddelde.DitisopvallendomdatSchothorstNoordqualeefbaarheidjuistnietzohoogscoort.Deveiligheidsbelevingisaljarenerglaag(zietabel4.7).Ookhetpercentagesocialehuurindewijkisredelijkhoogmet37%in2011,watvaakooknieteengroepisdieergaandebuurtgehechtis,oflaatmerkendatzedatzijn.

Derapportcijfersophetgebiedvanleefbaarheidzijntussen2007en2011sterkgestegen,dezelagenin2007nogallemaalonderhetAmersfoortsgemiddelde.In2011wasalleendefysiekekwaliteitnogonderhetgemid-delde.Vergelekenmetdeanderewijkenisditoverigensminderhetgeval,diescorenallennogsteedsbeterdanSchothorst.TijdenshetveldonderzoekzijnverschillendemenseninSchothorstNoordgesproken.ZoookmetbezoekersvanhetinloophuisvanSchothorstNoord.Hetafgelopenjaarisdaareentoenamevanbezoekersvan30%geweest.MethetsluitenvandebuurtcentraSchothorstNoordenZielhorstverwachtenzeeentoestroomvanmensen.Opvallendaanhetinloophuiswasdatbijnaniemandvandeaanwezigenuitdebuurtzelfkwam,de

• 55• 54

redendiewerdgegevenisdatmensenzichschamenomnaarbinnentelopen.Hetinloophuisisvandekerkendebezoekerszijnvaakmensenmeteenpsychischeen/ofproblematischeachtergrond(Afbeelding4.8).Deleefbaarheidindewijkisoverhetalgemeennietbijzondergoed.Deslechtefysiekekwaliteitenhethogeaantalouderengeeftsameneengoedeonderbouwingvoorhetlageveiligheidsgevoelindewijk,hetaantaldelictenper1.000inwonersiserookhogerdanindeanderewijken.SchothorstNoordiseenwijkdiedusaandachtverdiendomdekwaliteitvandewijkopsociaalgebiednogwatbetertemaken,alisdekwaliteitvandewijkdeafgelopenjarenalgestegen.

4.4.3 Fysieke analyse

StructuurSchothorstNoordineerstinstantiealseengeheelontworpenvolgensdeNieuweZakelijkheidmetveelhoogbouwbijontsluitingswegenenrandenvandewijk.Uiteindelijkgingditnietdoorenisdewijkpasbeginjaren’80gebouwdvolgensheelandereprincipes.Dewijkisverdeeldinvierwijken,vanwestnaaroostzijndit:DeEllyTak-mastraat,CameraObscurastraat,QueeckhovenenHetGein.Deverschil-lentussendebuurtenzijnopHetGeinnanieterggroot.Debuurtenzijnallenopgezetmetwoonerfprincipesinhetachterhoofd,maarnietalsechtbloemkoolwijken(kaart4.9).Ditlaatstekomtdoordattijdenshetontwerpveelrekeningisgehoudenmetdeonderliggendestructuurvanhetlandschap,ietswattoentertijdnietveelvoorkwam.Dealgehelestructuurvandewijkiserechternietveelhelderderdoorgeworden.Tijdenseenbezoekaandewijkbleekditnogsteedsredelijkverwarrendtezijn.Doordatdewijkisgebouwdonderhet‘ActieprogrammaGoedkoperBou-wen’,isernietveelaandachtbesteedaandedetailleringvandewonin-gen.Debebouwingdoordehelewijkheenisdaardoornietergdivers,watdeoriëntatieookniettengoedekomt(afbeelding4.9:).Dewoningenzijnvooreendeeltypischebeginjaren’80woningen,diebijnaidentiekopveelplekkeninNederlandzijnterugtevinden.Ditbetekentookdaterregelma-tigwoningenzijndiedoorschuurtjesenbergingenvandeopenbareruimtezijnafgekeerd.Eenpositiefpuntaandewijkisweldatergoedgebruikisgemaaktvanhetwaterindewijk.Waarwateraanwezigis,isbebouwinglangsgebouwd(Afbeelding4.10).

HetvoorgaandegaatnietopvoordebuurtHetGein,ditdeelisdoorHer-manHerzbergerontworpenenishetlaatstestukvanSchothorstNoord.DoordestrokenbouwenhetlichtemateriaalgebruiklijktditdeelvandewijkeigenlijkooknietbijSchothorstNoordtehoren,maarbijhetveelstrakkerontworpenZielhorst(afbeelding4.11:pag.52).

Afbeelding4.8:Inloophuis

Boven:Kaart4.9:StructurenAfbeelding4.9:Woningenschothorst Afbeelding4.10:Woningenaanhetwater

• 57• 56

Openbare ruimteDebelevingvandeopenbareruimteinSchothorstNoordisslecht,devoorkantenvandemeestewoningenzijnzoalsaangegevenafgeslotenvandeopenbareruimtewaardoordetussenruimte(destraat)alsonplezie-rigwordbeleefd.Ditisterugtezienindelagewaarderingdiedefysiekekwaliteitvandewijkkrijgt.Dezelagewaarderingisooktedankenaandestaatwaarindezeopenbareruimtezichbevindt,op(afbeelding4.12)iseensteegjeindeJazzbuurttezienwaarleuzenopdemuurzijngeklad.Erzijnveelpleintjesendoodlopendestratendieeindigenopeenpleintjedatwordtomringdmetschuttingenenbakstenen(afbeelding4.13),ditgeeftdepleintjesgeenuitnodigendesfeer.Socialecontroleopditsoortplekkenisdaardoorlastig,terwijldezerestruimtesvaakzijningerichtalskinderspeelplekofparkeerplaats.Dateerstemoetmeteenkorrelzoutgenomenworden,wanteenwipkipisnatuurlijknieteenuitnodigendespeelplek.Zekernietalseralleenmaartegelsliggen.Hetbuurtwinkelcen-trumisopdezelfdemanieraangeslotenopderestvandewijk,vanafdewestkantiseralleeneenblindemuurtezien,watnieterguitnodigendoverkomt(afbeelding4.14).

Erisindewijkweiniggroentevinden,ditligtvoorallangsderanden,metnatuurlijkParkSchothorstaandenoordzijdevandewijk(kaart4.10).Hetwaterindewijkisalsstructurerendelementgebruikt.Hetgeeftopsom-migeplekkengrenzenaan,zoalstussenSchothorstNoorden-Zuidengeleidtdegrootstewegdoordewijk,deAbrahamBlankaartsingelende Boven4.11: HetGein

Midden4.13:PleinOnder4.12: Steeg

Afbeelding4.14:Winkelcentrummuur

SaraBurghartsingel.Derestvandewijkmoethetdoenmetenkelekleineplukjesgroen,maarduidelijkminderdaninouderewijkendieduidelijkvolgensbloemkoolprin-cipeszijnopgezet,zoalsBieshaar.DitweinigegroenindewijkbetekentdewijkweiniglastzalhebbenvaneenminderonderhoudvanditgroendoordegemeenteAmersfoort.Hetmindereonderhouddoordegemeentelijktalinvloedtehebbenopdewijk,doordatdespeelplekjesveelslechterwordenonderhouden.

Kaart4.10:Groen

• 59• 58

InfrastructuurSchothorstNoordligtgoedgelegeninhetinfrastructurelenetwerk(kaart4.11),metenkelegroteassenvanuitSchothorstZuiddewijkin.DezeassenleidenaandeanderekantvanSchothorstZuidniettoteenduide-lijkehoofdroute,waardoorheteffectverlorengaat.Degrotewegdoordewijkheen,deAbrahamBlankaartsingel/SaraBurghartsingelheefteenduidelijkehoofdroutefunctie.Aandeuiteindensluitdewegechternietheelduidelijkaanopgroteontsluitingen.Dezeontsluitingiserwel,viadeZielhorsterwegaandeoostzijdeendoormiddelvanEllyTakmastraataandewestzijdewaardoordewijkmetdeautoalsnogmakkelijkbereikbaaris.Viadezeroutesontsluitdeweggoedopdehoofdstructuur,waardoordeverbindingtochgoedis.Alisdezenietergduidelijkvanuitdewijkzelf.

Zoalsinveellaat-naoorlogsewoonwijkenhetgevalis,wordthetbeeldopstraatoverheerstdoorblik,overalstaanauto’seneristemerkendatereenparkeerprobleemis.HetopenbaarvervoerinSchothorstNoordisgoed,erzijndiversebuslij-nendiedooroflangsdewijkleidenendewijkheefteeneigentreinstationopdegrensmetZielhorst,stationSchothorstNoord.

Kaart4..11:netwerkkaart

4.4.4 Economische analyse FunctiesSchothorstNoord(kaart4.12)kenteeneigenwijkwinkelcentrum,Winkel-centrumSchothorst.Ditwinkelcentrumvoorzietdebewonersvandewijkvandedagelijksebehoeften,hetwinkelaanbodbestaatuittweesuper-marktenenenkelewinkelsalseenKruidvateneenslager.Hetisslechtseenkleinwinkelcentrum,maargenoegvoordedagelijksebehoeften.Hetwinkelcentrumisnetalsveelwinkelcentrainvergelijkbarewijkennietergaantrekkelijk,hetkomtoveralsoferweinigonderhoudaanwordtgepleegdenissterknaarbinnengericht.AlleendeC1000isnetnieuwenzieterdaardoornoggoeduit.Ditisopvallend,wanthetisde

enigeechteachorpointvandewijk.InSchothorstNoordzijngeenmiddel-barescholentevinden,welenkelebasisscholenenzakenalseenkin-deropvang.Hetgemisvandemiddelbarescholenisnieterggroot,erzijnerdiverseinhetaangrenzendeSchothorstZuid.Erisindewijkookeenwijkcentrum,maarnetalsalleanderewijkcentrainAmersfoortmoetdezegaansluiten.Momenteelisernogniemandopgestaandiehetwijkcentrumopenwilhouden,erzijnwelactievebewonersdiehetgroterhebbenaan-gepaktenhelpenbijhetopenhoudenvanhetwijkcentrumvanZielhorst.

Kaart4.12:voorzieningenkaart

• 61• 60

BedrijvigheidNetalsoveralinAmersfoortstijgthetaantalbedrijfsvestigingeninSchothorstNoordsterk.Opvallendisdathetaantalbedrijfsvestigingenindewijkmetbijna200isgestegenterwijlhetaantalwerkzamepersonenmetslechtshonderdisgestegen.Ditgeeftaandatersteedsmeerkleinebedrijvenindewijkzijnenbedrijvenmetmeerwerknemersjuistverdwij-nen.Datermeerbedrijvenzijnisnietvreemd,geziendestijginginhetaantalZZP’ersinNederland.Erisindewijkweinigplekvoorbedrijvigheid,ophetwinkelcentrumna.DitversterkthetbeeldvaneenstijgendaantalZZP’ersindewijk.WoningwaardeDegemiddeldewoningwaardeinSchothorstNoordisrelatieflaag.DeWOZ-waardeismet€224.000€30.000lagerdanhetAmersfoortsgemid-deldeenhetlaagstvanallegemetenwijken.Hetgoedkopewoningaanbodindewijkisvoorstartersopdewoningmarktaantrekkelijk,maarkanerooktoeleidendatdewijkjuiststeedslagereklassenaantrekt.Indeande-rewijkenisgeblekendatvooralduurderewoningen(lang)tekoopstaan,eenprobleemdatmaaropbeperkteschaalinSchothorstNoordspeelt.Dewijkkent37%socialehuur,ditpastbijeenwijkwaardekoopwoningenrelatiefgoedkoopzijnenduidelijkeenwijkvoordelageremiddenklasseis.

4.4.5 ConclusieSchothorstNoordisvandeonderzochtewijkendewijkdieerhetslechtstevoorstaat.Decijfersendefysiekeindrukvandewijkzijnnietbijzondergoed.Ditsluitaanbijeenwijkdievoorhetgrootstedeelbetaaldisdoorwoningcorporatiesdiezominmogelijkkostenwildenmakeninhetbou-wenvandewijk.Datdewijkerhetslechtstevoorstaatbetekentnietdatheteenslechtewijkis.OverhetalgemeenscoortdewijkrondhetAmers-foortsgemiddelde,somserbovenensomseronder.Deanderewijkenindezeanalysescorenallenwelbeduidendbeter,waardoorSchothorstNoorderinverhoudingslechtvanafkomt.Descorealsgemiddeldewijkbetekentweldatdewijkproblemenkent.Deeersteisdefysiekekwaliteitvandewijk,dezeisnieterggoedendraagt

bijaanhetonveiligegevoelindewijk.Slechtonderhouddekomendejarenkanerdaardooraanbijdragendatdewijkgrotereproblemengaatkrijgen,hiermoetdusopwordeningespeeld.Dedemografievandewijkgeeftookaandateroptermijneenprobleemaanzittekomen.Erzijnsteedsmeerouderenindewijk,dieooitalsge-zinswijkisontworpen.Ditkanbetekenendatdewijkgoedmeeraansluitbijdebewoners.Alsdezeouderenovereenaantaljaarvertrekkenishetookdevraagwatervoorterugkomt,geziendatdewijkdeafgelopenjarensociaaleconomischslechterisgeworden.

• 63• 62

4.5 Zielhorst

4.5.1 InleidingZielhorstheeftzijnnaamverkregenvanvoormaligeboerderijdiewasgelegenindetoenmaligegemeenteHoogland,denaamZielhorstwordtontleendaan‘siel’alssluisen‘horst’alsdrassiglandwattevindenis/wasindeomgevingvanAmersfoortenHoogland.Zielhorstbehoordetot1974totdegemeenteHooglandwaarnaHooglandwerdgeannexeerddoorAmersfoort.IetswattotveelophefheeftgezorgdinHoogland,datzichnogaltijdnietverbondenvoeltmetAmersfoort.InZielhorstenKattenbroekligtdatanders.HierhebbenenkelwatboerderijengestaanenisvrijwelallesnieuwbouwendaarismengewoonAmersfoorter.Zielhorstisgebouwdtussen1987en1991enwordbestempeldalseenduidelijkeveranderingtenopzichtevaneerderewijken.Erzijnenkelebij-zonderedeelprojectentevindenindewijk.DeVlinderbuurtisontwikkeldenontworpendoorarchitectHansRuijsse-naars(kaart4.13:).Hetontwerpvandebuurtzettezichinophetcreërenvaneensamenhangtussenwoningenwijkontwerp.Ontwerpprincipesdienietnieuwwaren,maarwelopnieuwmoestenwordengeformuleerdenverdedigd.In1988werdereenEtalageprojectopgezetdoordegemeenteenver-schillendebedrijvenwaarinmeerderearchitectenwerdenuitgedaagdomZielhorstverderteontwerpen.Hetwasvrijvernieuwendvandegemeenteomeensamenwerkingaantegaanmetprivatepartijenvoorhetontwik-kelenvaneenwoonwijk.HetwasindiezinwelhetstartseinvoorKatten-broekdieinhetgeheelwerdontwikkelddoorprivatepartijen.Ditetalage-projectwaséénvandeeersteexperimenteninNederlandmetparticulieropdrachtgeverschap.

Kaart4.13Buurten

• 65• 64

4.5.2 Sociale analyse

Huishoudens en leeftijdUitdedemografischesamenstellingvandewijkZielhorstkomtnaarvorendatervooralgezinnenwonen(tabel4.5).Ditsluitaanbijde‘normale’doel-groepvoorsuburbanewijken,watvrijwelaltijdgezinnenis.VergelekenmetdeandereonderzochtewoonwijkenzijnerprocentueelgeziendemeestegezinneninZielhorst.Dedalingvanhetpercentageechtparenmetkinderenisinallevierdewijkenaandegang,maarinZielhorstenKattenbroekdaaltditpercentagehetminst.Ditstaatinverbandmetdebouwjarenvandewoonwijkenendeleeftijdenvandehuishoudensdieertoentertijdgingenwonenenindejarenzijnmeegegroeid.ErisdaardoorgoedteziendatdebevolkingvanZielhorstlangzamerhandouderbegintteworden(tabel4.6)endekinderenjongerenenjongvolwassenenbeginnenteworden.Erisduseendalingindeleeftijden0-17en25-39eneenstijgingindeandereleeftijdscatego-rieën.Vooraldegroepenvanaf40jaarzijnsterkgestegenendaarmeekangeconcludeerdwordendaterpre-vergrijzingindewijkZielhorstaandegangis.WelisZielhorstnunogeenwijkdienogredelijkgemengdeleeftijdenhuis-vest,waarvanookveelkinderenenjongeren.

Inkomens & opleidingDewijkZielhorstscoortbijbijnaallegemetenwaardennetietsbovenhetgemiddeldevanAmersfoort.Hetgemiddeldinkomenismet€38.900,wat€5.600hogerisdanhetAmersfoortsgemiddeldeenslechtsweinigscheeltmethetgemiddeldinkomenvanKattenbroekenBieshaar(€40.900).Ver-derheeftrondde30%vandeinwonerseenHBOenWOdiploma.Erzijndusgenoegkennisenmiddelenindewijkaanwezig.

LeefbaarheidDewijkscoortbovengemiddeldinleefbaarheid.Opvallendisechterweldatdeveiligheidsbelevinghardisgekelderd,vandevieronderzochtewijkenheeftZielhorstdeafgelopentienjaardesterkstedalinggehadinveiligheidsbeleving(tabel4.7).Hetgedaaldeveiligheidsgevoelindewijkheeftwaarschijnlijktemakenmethetgestegenaantaljongerenndewijkendatdegroeiendegroepouderenindewijkdaargevoeligopreageert,omdatervroegerminderjongerenoverlastwas.Tegelijkertijdbeoordelendebewonersdewijkhoogopdekwaliteitvandebuurtenendesocialekwaliteit,datdeafgelopentienjaargegroeidis.Menisindeafgelopenjarensteedsmeergehechtaandewijk.Uitdedemografischegegevensvaltopdatdebetrokkenheidmetdebuurtbovengemiddeldis.Tijdenshetbuurtonderzoekiservarendatdemensengewilligzijnomeenbijdrageteleverenaaneenbetereleefomgeving.EenbuurtbewonerdietijdenshetbuurtonderzoekindeFilosofenbuurtwerdgesproken,verteldedatdegemeentealeenhalfjaarhetspeeltuintjevoorzijndeurnietmeerheeftschoongemaakt.Daaromishijhetzelfmaargaan

doen,hijergertzichaandejeugddiehetafvalachterlaatenereenbendevanmaakt.Hijweetdaternogeenvrouwisdiedoordewijklooptomhetschoontehouden,maardaarheefthijgeencontactmee.Daarnaastheeftdebewonereenwooncarrièregemaaktzijneigenstraat(Aristotelesstraat),hijervaartdewijkalsprettig.IndeVlinderbuurtiseenanderebuurtbewonergesproken,dezemanstondbijdeglasbakschervenopteruimen.Deglasbakstondeenaantalmeterverwijderdvanzijnhuis.Hijzaghetalszijnverantwoordelijkheidomditteonderhouden.HijenzijnvrouwhebbenwooncarrièregemaaktinAmersfoort.ZekwamenoorspronkelijkuitSoesterkwartier,zijnvrouwverlangtterugnaarSoesterkwartiervanwegedesocialecontactendiezijdaarheeft.Hijisheeltevredeneniszeerblijdatzijnwoningtoegankelijkisvoorwanneerhijouderword.Opvallendwasdatbeideherenachterinde60enmetpensioenwaren,engeheelautonoomopereerden.

• 67• 66

Kaart4.14:Netwerkkaart

4.5.3 Fysieke analyse

StructuurDewijkZielhorstbestaatuitvierbuurten(Ziekaart4.13).Elkebuurtheeftzijneigenherkenbaarheid,zeverschillenquahoogte,kleurenenmateri-aalgebruiknietveelvanelkaar.DeVlinderbuurtisdeeerstebuurtdieisontwikkeld.Deanderebuurtenzijndaarnaontwikkeldinsamenwerkingmetprivatepartijen.DebuurtdiehetmeesteuithetoogspringtquaarchitectuurisdeArchitectenbuurtZuid(Hetetalageproject).MenheeftindeArchitectenbuurtZuid,aanderandvanParkSchothorst,getrachtelkekaveleenanderearchitecthethuistelatenontwerpen.HetiseenvandeeersteparticulieropdrachtgeverschappeninNederland.Dediversiteitindewijkisuiteindelijknieterggroot,doordatdemeeste(18vande24)woningendoordezelfdearchitectzijnontworpen.Watwelopvalt,ishethuisdatisontworpendoorPietBlom(afbeelding4.14).Ditontwerpiseenanchorpointvoordebuurt.HetiseencombinatievanRussischestijlele-mentenmetdetrendykleurenvantoentertijd(lichtgroen).Hetontwerpvaltookopdoordeexpressievehoekenindegevels,watkenmerkendisvanhetwerkvandearchitectPietBlomenhetstructuralisme(destromingwaarhijtoebehoort).PietBlomwaseenoudstudentvanAldovanEyck,eenbekendstructuralist.Dewijkstructuurisoverzichtelijkendaardoorisergeenverdwaalfactorindewijk.Deroutesindewijkzijnopelkaaraangesloteneneriseenduidelijkehiërarchieinhetnetwerk(Kaart4.14netwerkkaart).Dehoofd-structuur,deontsluitingswegvandewijk,iseenwegdievanafSchothorstNoordvijfenveertiggradendraaitnaarKattenbroek.Devierbuurtenzijndaaraanverbondenmetmeerderetoegangswegenenalternatieveroutesdoordewijk.Tweebuurtenhebbeneenduidelijkevormvanonafgemaaktecirkels(DeVlinderbuurtendeArchitectenbuurt),waartussendeInstrumen-tenbuurtligt.Dearchitectenbuurtiseenhalvecirkeldoordathetlangseenhistorischelandschappelijkstructuurisontworpenengebouwd.Dewoningenzijnstraklangsstratenenwegengepositioneerd(Kaart4.15)enhebbeninveelgevalleneenduidelijkvormvanstrokenbouw,maardangebogen.Hierinisduidelijkteherkenendatdewijkeencombina-tieisvanverschillendeontwerpdisciplines.Hetlijkteencombinatievanmonumentalewijkstructuurmetgebogenstrokenbouw(modernistisch)in

eeneigentijdsjasje.Eriseengevarieerdwoningaanbodindewijk,waarineengezinswoningenhetgrootsteaandeelhebben.Zielhorstiseenwijkdieprettigwordtervarendoorzijnsamenhangendiversiteit,waarinduidelijkecentralepuntenzijn:parken,pleintjesenanchorpoints.

Afbeelding4.15:RussischhuisvanPietBlom

• 69• 68

Kaart4.15Structurenkaart

Opdefoto’shiernaastzijntweepositievevoorbeeldenvandewijk.Opafbeelding4.16iseenwoninguitdeVlinderbuurtteziendiedevoorkantheeftaandeachterkantvandevolgenderijwoningen.Dezewijkisontworpendooréénarchitect(HansRuijssenaars).Opval-lendhieraanisdaterduidelijkeenveranderingistezienindetijdsgeestvergelekenmetSchothorstNoord.Aldewoningenzijndusdanigontwor-pendatzemaximaalvandezonurenkunnenprofiteren.Erishierextraaandachtbesteedaandetail,deachterkantenhaddenalsvoorwaardedaterraamkozijnenindebergingenkwamenvooreenaangenameresfeer.Ookisaanhetraamkozijnopdehoekziendatermeerdetailleringinzit.Opafbeelding4.17isteziendaterindewoningenwordtgeïnvesteerddoorbewonersendatzewordenaangepast.Degemeenteheefthiermetopzetopingezetdoordemogelijkheidtotaanpassingvandewoningteversoepelen.Ditmaaktdewijkflexibelerzodatdezezichkanaanpassenaandeveranderendewoningwensenvandegebruiker.

Openbare ruimteIndewijkZielhorstisveelgroenaanwezig,erzijnveelparkjesindewijkmetspeeltoestellenerin.InvergelijkingmetBieshaarenSchothorstNoordisereengroteveranderingindeopenbareruimte.Erismindersnipper-groenaanwezigindewijk,hetgroenismeergebundeldenopevenredigverdeeldeafstandvanelkaargelegen(Kaart4.16pag.66).Destratenhebbenverschillendeindelingen,sommigestratenzijngelijkvloerswaaranderestratendoormiddelvaneenstoeprandeenniveauverschilhebben(afbeeldingen4.18&4.19).

Devariatieinbomenbrengteenstukjeidentiteitindewijk.Insommigestratenlijkteeninschattingsfouttezijngemaaktenzijndeverhoudingentussendebomenenwoningennietechtinbalans.Indeparkenzijnduidelijksporenaanwezigvanhangjongeren,eenindi-catiehiervanisopspeelplekkeneninparkjesterugtevinden.Ofditkomtdoorfrequentgebruikofdoorhetnietopruimendoordegemeenteisonbekend.

Afbeelding4.18

Afbeelding4.17Afbeelding4.16

Afbeelding4.19

• 71• 70

Kaart4.16groen&waterkaart Kaart4.17:Voorzieningen

• 73• 72

Opafbeelding4.20iseenbankjeineenparkteziendatslechtisonder-houdendoordegemeente,debankismetweinigenergieuitelkaartetrekkenenoveralopdegrondliggenglasensigaretten.Ditbetekenttweedingen:deplekwordtdoordegemeenteslechtonderhoudenenhetiseenhangplek.

InfrastructuurDewijkZielhorstisgoedontslotenvoorgemotoriseerdverkeerdoordoorgaandewegen,zoalsdeRondwegOostendeA1.DewijkisookmetopenbaarvervoergoedbereikbaardoorstationSchothorstwataandezuidkantvandewijkligtopdegrensmetSchothorstNoord.Zoalsalisbeschrevenindeparagraafvandestructuurvandewijk,heeftZielhorsteenheldernetwerkwaarinmeerdereroutesmogelijkzijnenelkestraatgoedontslotenisdoordeontsluitingswegen.Daarnaastzijnersnel-leroutesvoorlangzaamverkeerenzijnermeerdereverbindingenmetdewijkenSchothorstNoord,Kattenbroek,ParkSchothorstendebinnenstad

vanAmersfoort.Opdenetwerkkaart4.14isteziendatZielhorstduidelijkeverbindingenenheldereentreesheeft.Dewijkisweldoorhetspoorvoorgemotoriseerdverkeerafgeslotenvooreendirecteverbindingmetdebinnenstad.Menmoetaltijdeenomwegnemenomhetcentrumtebereiken.

4.5.4 Economische analyse

Functies en voorziengenDewijkiseentypischewoonwijkendaardoorvrijmonofunctioneel.Allevoorzieningenzijnvoornamelijkgerichtopbewonersvandewijkenomlig-gendewoonwijken.DoordecentraleligginginAmersfoortNoordheeftdewijkeenbreedaanbodaansportvoorzieningen,eenindoorsportcentrum,basisscholen,middelbarescholen,eenzorgcentrumeneenbibliotheek.VerderisereensupermarktdichtbijstationSchothorstenligtWinkelcen-trumEmiclaeraandenoordzijdetegenZielhorstaan(kaart4.17,Pag.67)Erzijneenaantalvoorzieningen,dieeventueelgeslotenwordendoordebezuinigingenvandegemeenteAmersfoort.Detoekomstvandebiblio-theekenhetwijkcentrumzijndaardooronzeker.Veelbewonersvandewijkzijnalactiefopzoeknaaroplossingenomdezesocialevoorzieningenopentehouden.

BedrijvigheidDewijkisgebouwdvoorwonen,erzijndusweiniggemengdegebieden.Delokalebedrijvigheiddieindewijkisgevestigdisvoornamelijkdetail-handelengerichtomdeinwonersvanZielhorst.Hierdooriserweinigdynamiekindewijk.UitdecijfersvandegemeenteAmersfoortvaltopdatdebedrijvigheidinZielhorstgroeit.Dezebedrijvigheidisnietgoedzichtbaarvanafdestraat,behalvealsergoedwordtopgelet.HetaantalZZP’ersindewijkstijgt,netalsinanderewijkeneninNederlandinhetalgemeen.

Afbeelding4.20bankje

WoningwaardeHetCBSvoorspeltdatin2012indeprovincieUtrechtdewoningwaardegemiddeldmet4,3%zaldalen.InZielhorstisdegemiddeldeWOZ-waardetussen2008en2010met21,5%procentgestegen,in2011vervolgensmet2,9%gedaaldwaardoordezein€233.000was.Ditis€21.000lagerdanhetgemiddeldeinAmersfoortin2011.Ervanuitgaandedatdewoningwaarde4,3%gaatdalenin2012,dangaatdeWOZ-waardeditjaarongeveer€10.000gaandaleninZielhorst,enop€223.000uitkomen.Vooreenwijkdieuit66%koopwoningenbestaatisditeenflinkedaling.Deresterendewoningvoorraadbestaatuit25%socialehuurwoningenen9%particulierehuurwoningen.Metderecessieinhetverschietenhetbezuinigingspactvandeoverheid,zaldewoningmarktinhetgeheeleenflinketransformatieondergaanquaprijs.HetvoordeelisdatditnietalleenvoorZielhorstgeldtmaarvooriederewijkinNederlandendoordeallageprijzeninZielhorstendeprettigewijkdiehetis,blijftheteenaantrekkelijkewijkomintewoneneneenhuistekopen.

4.5.5 ConclusieZielhorstiseenwoonwijkdieeentegenhangerisvandeeerderontwik-keldewijkeninAmersfoortNoord,Bieshaar(alisditeenverhaalapart)enSchothorstNoord.Hetontwerpkomtsterkovereenmethoetoentertijdwerdnagedachtoverhoedewijkeneruitmoestenzien.Erwasnadediversesoortenbloemkoolwijkeneenduidelijkedrangnaaroverzichtelijk-heid.Erisduidelijkeennieuwewegingeslagennadewijkenuitdejaren‘70enbeginjaren‘80.Ookeentijdlijnindebebouwingincombinatiemetdetijdsgeestvantoenisterugtezienindewijk.VanafSchothorstNoordrichtingKattenbroekisersteedsmeeroogvoorkwaliteit,detailenidentiteit.WaaraanderandvanZielhorstnogheteentonigeengoedkoopkarakterteherkennenvanSchothorstNoordveranderddatvanbuurttotbuurt.Deduidelijkeoriën-tatieendeaanwezigeparkenalsanchorpointsmakendebuurtoverzich-telijk.SterkerdaninSchothorstNoordenKattenbroekisduidelijkwaarjebentenwaarjenaartoekanofmoet.Vanuitdedemografischegegevensisheteenwijkdienetietsbovenhetgemiddeldeuitsteekt.Eenwijkmetweinigbijzonderheden.Welisheteenwijkdienuinitiatievenonderneemtomzijnsocialevoorzieningenopentehouden.Debewonerszijngehechtaanhunwijkenwillendeaanwezigvoorzieningenenleefbaarheidbehoudendoorzelfdetouwtjesinhandentenemen.Indatopzichtzijndebewonersactieverdanindemeestean-derewijkeninAmersfoortNoord.

InonderstaandetabelzijndebelangrijkstesterktenenzwaktesvanBies-haaropgesomdzoalsdezeindeanalysenaarvorenzijngekomen.

• 75• 74

4.6 Kattenbroek

4.6.1 InleidingNetalsSchothorstenZielhorstisookKattenbroekvernoemdnaareenhoevedieindeomgevingtevindenis,dezehoevestaatopderandvanHooglandinParkSchothorst.Dewijkisgebouwdtussen1988en1997,waarmeehetdejongstewijkvanhetprojectgebiediseneenanderefilosofiebezitdanouderewijken.Dewijkisnietontwikkeldalseenglobaalvlekkenplandatlaterisuitgewerkt,maarjuistalseenvolledigontwerpvanéénpersoon.DeontwerperisAshokBhalotra,dieopbasisvanenkelebe-staandestructurenenhetschilderijUnbrokenLinevanKandinsky(afbeel-ding4.21,afbeelding4.22)eenbijzonderewijkheeftontworpen.

Boven:Afbeelding4.21:Bhalotra’sontwerpvoorKattenbroekOnder:Afbeelding4.22:Kandinsky’s Unbroken Line

• 77• 76

Kaart4.18:Buurtenkaart

Datdewijkandersmoestwordenwerdvanafhetbeginopgehamerd,wantnieuwewoonwijkenwerdentoentertijdvaakalsbeschouwdalseen-tonigengemakzuchtig.Hetontwerpvandewijkwerdgemotiveerdmetbelevingsbegrippenzoals‘herfstveld’en‘verborgenzone’,watisterugtezienindebuurtnamen(kaart4.18).Ookindearchitectuurisdewijkopvallendmetbijzonderewoningenzoalsbrugwoningenenruïnewonin-gen(afbeelding4.23(DeVreeze2011pp.134-139).Doorhetgebruikvan‘grote’vormensluitKattenbroekookgoedaanindetraditievanstedelijkestedenbouwzoalsbeschreveninbijlage1.OokophetgebiedvandeprojectontwikkelingisKattenbroekeenbijzon-derewijk.Inplaatsvandegemeentezijnhetvooralmarktpartijengeweestdiedewijkhebbenontwikkeld,nadatdealgemeneeisenwarenvastge-steld.Ditmaaktdatdewijkeenpre-Vinexwijkwordtgenoemd,VINEX-wij-kenzijnookdoormarktpartijenontwikkeldindeplaatsvandegemeente.DegevolgeninKattenbroekzijngeweestdaterveelprogrammaisopge-nomenenenkelegrotegroengebiedenuithetontwerpzijnverdwenenomvolgebouwdtewordenmetwoningen(InterviewWillemOxenerenBertBlijlevens,2april2012).

4.6.2 Sociale Analyse

Huishoudens en leeftijdKattenbroekisdegrootstewijkvandeonderzochtewijken,meteeninwo-neraantalvanongeveer11.500mensen.NetalsZielhorstzijnerinKatten-broekergveelkinderentevinden,hetpercentageiszelfsnogietshogerenookduidelijkhogerdanhetAmersfoortsgemiddelde.HetpercentagegezinnenisnetietslagerdaninZielhorst,maarhogerdanhetAmersfoortsgemiddelde.Debevolkingsopbouwvandewijklaatziendathetaantalouderenindewijklaagis,hoewelereenverschuivingtezienisvandegroep25-39naardegroep40-54.Ditiswaarschijnlijkdegroepbewonersdieindewijkiskomenwonentoendezenetgebouwdwasennulangzaamouderwordt.

Afbeelding4.23:Brugwoning

• 79• 78

Inkomens & opleidingKattenbroekiseenwijkmetveelhogeinkomens,samenmetBieshaarisditderijkstewijkinAmersfoortNoord.Hetgemiddeldinkomenindewijkwasin2009€40.900,waarmeehetzo’n€4.000bovenhetAmersfoortsgemiddeldeligt.Deinkomensverdelingindewijksluithierbijaan,eriseenhoogpercentagehogeinkomensindewijkenjuistweiniglageinkomens.Deinkomensindewijklateneenstijgendelijnzien:dehoogsteinkomens-groepengroeienenlageregroependalenofblijvengelijk.Hetopleidingsniveauindewijkisookhoog.40%vandebewonersindewijkheefteenhboofwoopleidingafgerond,ditishogerdanalleandereonderzochtewijkenenookhogerdanhetAmersfoortsgemiddelde.Dewijkkentwelietsmeerpersonendieenkeldebasisschoolhebbenafge-ronddandeandereonderzochtewijken,ditheeftwaarschijnlijktemakenmethetrelatiefhogeaantalkinderenindewijk.Dehogeinkomensenhethogeopleidingsniveauhangensterksamen,destijgingdietezienisininkomensismakkelijkterugteleidenophetfeitdaterwaarschijnlijkeencarrièrebewustebevolkingwoontdienogbezigismetgroeien.Ditsluitaanbijdeleeftijdsopbouwvandewijk,meteengrotegroepinwonersdiemiddeninhunwerkendelevenstaan.

LeefbaarheidDeleefbaarheidsscoresvanKattenbroekzijnallemaalhogerdanhetAmersfoortsgemiddelde,decijferszijndeafgelopenjarenooksterkergestegen.In2007scoordedewijkmeestalgemiddeld,maarin2011laatdewijkeensterkeverbeteringzienwaardoordewijknueenbovengemid-deldescorehaalt.Delaagstescoreisdefysiekekwaliteit,diewelbeterisdangemiddeld,maarin2011nogsteedsslechts5,9is.Ditsluitaanbijhetveldwerk,dewijkbleekslijtageplekkentevertonen.Ditwordtbijdeparagraafoverdefysiekekwaliteitverdertoegelicht.Deveiligheidsbelevingindewijkwasis2002meteenscorevan12bovenhetNederlandsgemiddeldenogerggoed,in2008wasditcijferechtersterkgedaaldnaaronderhetNederlandsgemiddeldeenistegenwoordigmet-3slechtsietslagerdanhetNederlandsgemiddelde.Eenbelangrijkeinvloedhieropishethogeaantaljongerenindewijkdieoverlastveroorza-ken.DeherenOxenerenBlijlevens(GemeenteAmersfoort)gavennogeenbelangrijksociaalprobleemvandewijkaan,demaniervanmengenvan

woningtype.Doordatsocialehuurendurewoningtypensterkdoorelkaarheenontworpenzijnontstaaterhierendaarschuringoverhoedewoon-omgevinggebruiktzoumoetenworden.Ditprobleemspeeltookinde‘echte’jaren’70en’80wijken,waardezemengingooktezienis.Detevredenheidoverdewoonomgevingblijktnietvertaaldtewordenineensterkebindingmetdebuurt.DepercentageszijnslechtsietslagerdaninZielhorstenSchothorst,maardiewijkenkendentussen2009en2011weleenveelsterkerestijging.InKattenbroekisditcijferminderdan2%gestegen,terwijlditindeanderetweemeerdan7%isgestegen.Opbasishiervankangeconcludeerdwordendatdesocialecohesievandewijknieterggoedis.Menisweltevreden,maarerisgeenechtecohe-sieindebuurt.Ditheeftwaarschijnlijktemakenmethethogeaantalwer-kendemensendieslechtsweinigthuiszijnomdezecohesietecreëren.

4.6.3 Fysieke analyse

StructuurZoalsbeschrevenisdewijkalséénmasterplanontworpendoordestedenbouwkundigeAshokBhalotra.Hijisverantwoordelijkvoorhethoofdontwerpenvoordeuitwerkingervan.Hijheeftmeegedacht/meege-kekentotaanhetontwerpvandewoningen,hijheeftaanalleontwerpenpersoonlijkegoedkeuringgegeven.

Doordatdewijkvolledigdooréénpersoonisontworpen,isereenduidelij-kelijntezieninhetontwerpenditvertaaltzichineenhelderehoofdstruc-tuur(kaart4.19).AandezuidzijdevandewijkligtHetMasker,eenstraatdiealseenhalveboogdewijkafrondtmeteengeleidendebebouwingdiederestvandewijkaanhetzichtontneemtvanafdezekant.Anderebelangrijkeelementenzijndering,eengrotecirkeldoordewijkopmaatvandeoudestadswalvanAmersfoortendeLaanderHovendievanuitnoordwestelijkerichtingalseenrechtelijnnaarhetzuidoostendoordewijkheensnijdt.Behalvedezebelangrijkestratenindewijkiservanuitdeluchtnogveelmeeraanstructureringindewijktezien,doormiddelvanwaterpartijen.

Kaart4.19:Structurenkaart

• 81• 80

Binnendezehelderehoofdstructuurzijnsteedsweerverschillendebuurtjesteonderscheiden,waarbinneneensterkeafwisselingbe-staatvanvormenstructuur;erisstrokenbouwteherkennen,maarookapartewoonvormenzoalseenkasbah(DeGeslotenStad)enenkeleafgesloten‘schepen’(aandenoordzijde).Ditbuurtjesideesluitduide-lijkaanbijhetgedachtengoeduitdejaren’70,maarhetgroteverschilmetdietijdisdatdewijkvolledigisontworpendooréénpersoonwaar-doordeaansluitingtussendeverschillendebuurtjesbeterisuitgevoerdenergeenrandjesrestgroentussenzijn‘geplakt’.Dehelderehoofdstructuurwordtnietaltijddoorgezetnaareenhelderestructuuropbuurtniveau.Destratenzijnrelatiefsmalenerzijnveeltus-sendoortjesindewijkdieeenmakkelijkeoriëntatienietaltijdtengoedekomen.Dediversiteitindebuurtenzorgterhierendaarookvoordatervooreenbijzondereopzetisgekozendieuitzichzelfnietzohelderis,watbijdraagtaaneenmindereoriëntatie.DewoningbouwinKattenbroekisbekendvanwegedediversiteitendebijzonderevormen.Erzijnnormalerijwoningenindewijktevinden,maarvoordemeeravontuurlijkebewoneriserookkeuzeuitonderandereruïnewoningen,eenkasbah,woningenaaneenatrium,brugwoningenennogveelmeerbijzonderewoningen.Erisdusvanzelfsprekendookveeldiversiteitinwatvoorsoortwoningerindewijktevindenis,ditgaatvandurevrijstaandewoningentotapparte-menten.Dewensomafterekenenmetdeeenheidsworstdieeerderwerdgebouwdisduidelijkgoedgelukt.

Dateralslijtageplekkentevindenzijniswelopvallend,geziendatdewijkpas15à20jaaroudis.Opdeafbeeldingen4.24en4.25isditgoedtezien.IndebuurtHetKasteelwarendegevelsineenopvallendslechtestaatmethierendaarzelfsalwatafbrokkelendestenen.Doordatdewijkdoormarktpartijenisontwikkeldisermogelijksterkbe-zuinigdopdebouwkwaliteit.SchothorstNoorddattienjaarouderislijktminderfysiekeproblementehebbendanKattenbroek.

Afbeelding4.24&4.25:Slijtageplekken Kaart4.20:Groenwaterkaart

• 83• 82

Openbare ruimte VanalleonderzochtewijkenheeftKattenbroekdebesteaansluitingopParkSchothorst(afbeelding4.26).Vanuitdewijkkaneroveraldirecthetparkingelopenwordenzondernaareenbruggetjeofeenpadtussendestruikentehoevenzoeken.Dewijkheefteenrelatiefduidelijkegrens,maardoordatdaarbuitennogenkelegebouwen‘in’hetparkzijngeplaatstisdeovergangnietéénstrakkelijn,opafbeelding26iséénvandezegebouwenopderandvanhetparktezien.BehalveParkSchothorstendegoedeaansluitingdaaropiserindewijkechtermaarweiniggroentevinden(kaart4.20GroenwaterkaartPag.77).Openkelekleineveldjesnaishetgroenslechtseenstrookjelangswaterofweg,zoalsop(afbeelding4.27)tezienis.Hetaantalspeelvoorzienin-genisookrelatieflaag,zokentdewijkvrijwelgeentrapveldjesmetgoalsofeenbasketbalnet.Inhetorigineleplanwarenwelenkelegrotegroenegebiedenopgenomen,maardezezijnnooitgebouwddoordeontwikke-lendepartijen.DegedachtevandezepartijenwasdatParkSchothorstalvoldoendekwaliteitmoestkunnenbiedenenmeerprogrammabetekentookmeerwinstvoordeontwikkelaar.Dezeafwezigheidvangroenensmallestratenindebuurtenmaaktdatdewijkeenrelatiefbinnenstedelijkkarakterkent.Dediversiteitvandebuurtenmaaktdaterechterweleenverschillendebelevingvandeopenbareruimteis,dekwaliteitervanisdaardoorooknieteenduidig.

Infrastructuur KattenbroekistegendeA1aangebouwdendeafslagAmersfoortNoordsluitdirectopdewijkaan,waardoordeontsluitingmetdeautonaarderestvanhetlandgoedis.TegelijkertijdisdeontsluitingnaarAmersfoortmindergoed.AlsbewonersnietdwarsdoorallerleiwijkenwillenrijdenmoetenzevolledignaarderandvanAmersfoortNoordomdaarmeteenhoofdwegnaarhetcentrumterijden.Methetopenbaarvervoerisdewijkooknietgoedontsloten.Erzijntweebuslijnendiedewijkbedienen,beiderijdenechterviaeenomwegnaarhetcentrumwatdebusnietaantrekke-lijkmaaktvoorbewoners(kaart4.21:netwerkkaart).

BovenAfbeelding4.26:RandParkSchothorstOnderAfbeelding4.27:Groenstrook

Kaart4.21Netwerkkaart

• 85• 84

Dezeslechteaansluitinggeldtechternietvoorfietsers,dezekunnenviaParkSchothorstineenvrijwelrechtelijnrichtinghetcentrumfietsen,vanwegedezeveelkortereverbindingisdefietsdaardoorhetmeestge-bruiktevervoermiddelinKattenbroekbijverplaatsingenbinnenAmersfoort(GesprekWillemOxenerenBertBlijlevens).Hetparkerenindewijkisookeenprobleem,erwordtopveelmeerplek-kengeparkeerddandatoorspronkelijkdebedoelingwasinhetontwerp.Netalsinwijkenuitdejaren’70hooptemendatdeautoopeenwatgro-tereafstandgeparkeerdzouwordenomopdiemanierdedirectewoon-omgevingautovrijtehouden.Erwasechtergekozenomveelvandezestratenalsnogtoegankelijktehoudenvoordeauto,waardooreralsnogvoordedeurwordtgeparkeerd.DeStilleSteegiseengoedvoorbeeld,erwarenbinneneenjaarbloembakkengeplaatstomervoortezorgendathetinelkgevalgeendoorgaandewegzouworden.Bewonersparkerenechternogsteedsvoordedeuropplekkenwaaroorspronkelijkgeenparkeerplaatsenzoudenkomen,ditgeeftdestraateenrommeligeindruk(afbeelding4.28).

4.6.4 Economische analyse

Functies en voorzieningen NetalsdeanderewijkeninAmersfoortNoordisookKattenbroekmo-nofunctioneel.Behalvedeaanwezigheidvaneenwinkelcentrumenenkelesocialevoorzieningen,isdewijkvollediggerichtopwonen(kaart4.22).WinkelcentrumEmiclaeraandezuidelijkerandvanKattenbroekiseenuitgebreidwinkelcentrumdatruimvoldoendeisvoordedagelijkseboodschappen.Erzijnmeerderesupermarktentevindenendaarnaasthet‘standaard’aanbodvanzulkewinkelcentra,metwinkelsalseenHemaenenkelekledingwinkels.Ditisechterwelhetenigewinkelcentrumindewijk,waardoorbewonersaandenoordzijdevandewijksnellereenboodschapgedaanhebbenalszenaareenanderewijkrijdenvoordedagelijkseboodschappen(afbeeldingen4.29:winkelcentrumEmiclaeir&afbeelding4.30fietsenparkeren).Desocialevoorzieningenindewijkzijnookallenindezuidelijkehelftvandewijktevinden,erzijnmeerderebasisscholenindewijk.Behalve

BovenAfbeelding:4.28AutoparkerenMiddenAfbeelding:4.29WinkelcentrumEmiclaerOnderAfbeelding:4.30FietsparkereninEmiclaer

Kaart4.22Voorzieningenkaart

• 87• 86

schoolvoorzieningenzijnergeensocialevoorzieningenindewijktevin-den.Opbasisvandelocatievanallevoorzieningenisopvallenddatbewo-nerstochergtevredenzijnoverhetaanbodaanwoningenindewijk.96%vandebewonerszegttevredentezijnoverhetaanbodvanvoorzieningenindewijk(GemeenteAmersfoort2009b).

Bedrijvigheid NetalshetlandelijkebeeldkentKattenbroekeenrelatiefsterkegroeiinhetaantalbedrijvendatindewijkisgevestigd.Kattenbroekkendeechteraltijdaleenhoogaantalbedrijvenindewijk,wattegenwoordigzois.Destijgingvanhetaantalbedrijvenindewijkisvrijwelgelijkmetdestijgingvanhetaantalwerkzamepersonenindewijk,ditgeeftaandatereengrootaantalZZP’ersindewijkisbijgekomen,wataansluitbijhetnationalebeeldvaneenstijgendaantalZZP’ers.Alsrekeningwordtgehoudenmetdewinkels,dievaakmeerdereperso-nenindiensthebben,kanwordengeconcludeerddathetbeeldvanveelZZP’ersindewijkalleenmaargesterktwordt. WoningwaardenDewijkkenteenhogeWOZ-waardevangemiddeld€251.000,ditpastbijeenwijkdieoverhetalgemeengoedbemiddeldis.DeWOZ-waardeisoverdeafgelopenjarenstabielergeblekendanindeanderewijkenenvergelekenmethetAmersfoortsgemiddelde,hierdoorisdedalingvandeWOZ-waardeoverhetafgelopenjaarmet1,6%minderdandehelftvanhetAmersfoortsgemiddeldevan3,4%.Watechterwelopvaltisdatervooralwoningeninhetduurderesegmentindewijktekoopstaan,overhetalgemeenlekenermeerwoningentekooptestaaninKattenbroekdanindeanderewijken.EenblikopFunda.nlbevestigdeditbeeld.Ditkanindetoekomsteenprobleemgaanvor-men,alsdewoningmarktverderinzakt.Mogelijkkomtditdoordesnelleslijtageaandewoningenindewijk,waardoorbewonerslieverevenverderzoeken.

4.6.5 Conclusie

KattenbroekisdemografischdebestewijkvanAmersfoortNoord.Hogeinkomensenopleiding,eendiversebevolkingeneensterkeondernemers-geesteneenkrachtigearchitectonischeidentiteit.Oppapierzouditdaar-dooreenerggoedewijkmoetenzijn.Erstaanechterenkelegrotenadelentegenover,vooraldefysiekekwaliteitvandewijkheefthierwaarschijnlijkeensterkeinvloedop.Debouwkwaliteitblijkttegentevallenenerisslechtsweinigopenbaargroenindewijk.Incombinatiemetdeslechteso-cialecohesiegeeftditookweereenbeeldvaneenpotentieelslechtewijk,ditbeeldlijktversterktdoordatwoningenlangertekoopstaanindewijk.Kattenbroekisdaardoornieteenwijkdieuitgesprokengoedofslechtge-noemdkanworden.Onderstaandetabelgeeftdezeconclusiegoedweer,waarbijdesterkeenzwakkepuntenvandewijkredelijkgoedinbalanszijn.

• 89• 88

Bijlage 5: SWOT analyse 5.1 Inleiding

Opbasisvandewijkanalyseszijndetabellen5.1t/m5.5ontstaan.Dezezijnvervolgensinconfrontatiematrixenuitgezettegenderesultatenuitdehuidigemaatschappelijkeanalyseinbijlage2endealgemeneanalysesvanAmersfoortenhetstadsdeelinbijlage4.2.Deconfrontatiematrixenzijndooralledriedeafstudeerdersafzonderlijkin-gevuldwaarbijelkpuntisgewaardeerd(0,1of2)opbasisvanhoesterkereenrelatietussenwerdbevonden.Dezematrixenzijnvervolgenssamen-gevoegd,omopdiemaniertoteengewogenresultaattekomenperwijk.Dezesamengevoegdetabellenzijnopgenomen.Vervolgenszijndeconfrontatiematrixenperkwadrantbekekenenzijndehoogstscorendeparametersbepaaldentegenelkaaruitgezet,ziepagina91enachterindebijlageOpbasisvandezehoogstscorendeparametersisgekekenwelkeinternefactorenalsbelangrijkstewordengezienomopintezetten.

5.2 Conclusie SWOT analyse

AlvoordeSWOT-analysewasduidelijkdatelkewijkeeneigenprofielkent,meteigenkansenenzwakten.Indezeanalysewerdditbeeldbeves-tigd.BieshaarisduidelijkonderdeelvanhetdorpHooglandenbehoortdaardoorindebelevingooknietechtbijderestvanAmersfoortNoord.SchothorstNoordisduidelijkdeminstevandevierwijkenopsociaaleconomischgebiedenditisooktezienindefysiekeruimte.Dewijkisnietslecht,maarweldeslechtstevandeonderzochtewijken.Zielhorstvielopomdathetdeenigevandeuitbreidingswijken(duszonderBieshaar)waswaareenheelduidelijkwij-gevoelheersteenerburgerinitiatievenwarenomvoorzieningenindewijktebehouden.InKattenbroekwasalsvanzelf-

sprekenddearchitectuurdeonderscheidendefactor.Datdevierwijkennietidentiekzijn,wasnatuurlijknietverassend.Zezijnooitalséénmasterplanopgesteld,maarindeperiodedatdatmasterplanwerduitgevoerdveranderdeerergveelinderuimtelijkeordeningeninhoedemaatschappijwerkte,ditisterugtezienindeverschillenderuimtelijkeopzetvandewijkenendoorwiezezijnontwikkeld.Behalvedeverschillenderuimtelijkestructurenzijndewijkenookverschil-lendopsociaal-economischgebied.KattenbroekiseenvrijsuccesvollewijkmethogeinkomenseneenhoogopleidingsniveauenookinBies-haarishetgemiddeldinkomenhoog.ZielhorstisvrijgemiddeldopditgebiedenSchothorstNoordheeftduidelijkhetlaagsteinkomensprofiel.Eentweedeopvallendefactoropditgebiedishetleeftijdsprofiel.ZowelBieshaarenSchothorstNoordgaandekomendejarensterkvergrijzen.InZielhorstenKattenbroekisditprobleemdekomendejarennietaandeorde,maargaatditpasovereenaantaljaarspelen.Hetlaatstebelangrijkeverschilisdatereenheelverschillendesocialecohesieisindewijken.WaarditinBieshaarenZielhorsthoogis,blijktditinSchothorstNoordenKattenbroekjuistlaagtezijn(HetgebruiktebegripindeSWOT-analyseissteedsverschillend,maarhetmagperwijkduidelijkzijnwatdaarondervalt).NahetuitvoerenvandeSWOT-analysezijndebelangrijksteaspecten(volgensdeauteurs)perwijkintabel5.1geplaatst.Opbasisvandezeresultateniservoorgekozenomvergrijzingendesocialesamenhangalsspeerpuntentenemenomaantepakken.DeReViEW-methodespeeltopdezeaspectenin,waarbijdevergrijzingwordttoegepastindestresstest(fase2)enhetbereikenvanmeersocialecohesie,ofhetgebruikenervan,doorhethelemodelheenloopt.Derestvandezebijlagegeeftdegemaaktetabellenweer.TabelX(Deeerste)zijndebelangrijksteperwijkzodatnietdegehelebijlagegelezenhoeftteworden.Detabellen5.2totenmet5.5zijnperwijkdegebruikteparameters.Vervolgenszijndetabellen5.6totenmet5.9deuiteindelijkeconfrontatiematrixen.

• 91• 90

• 93• 92

• 95• 94

Variatie in woningaanbod 2 1 4 4 6 2 6 2 3 0 5 2 2 0 0 3 2 2

Groene hoofdstructuur

5 3 2 5 2 5 4 1 1 6 4 5 2 4 3 2 1 6

Ruim opgezette wijk

4 0 4 0 2 2 5 1 0 3 3 1 0 0 0 3 1 5

Bereikbaarheid1 3 2 4 6 3 6 6 2 3 5 3 2 3 2 2 0 2

Relatief hoge inkomens

6 6 5 5 6 4 4 5 4 5 3 3 5 3 2 4 5 5

Sterke groei bedrijvigheid

5 6 4 6 6 6 4 6 4 2 5 4 5 5 4 3 5 4

Nieuw winkelcentrum

5 5 2 5 4 6 4 4 5 0 4 3 3 3 1 5 6 4

Gemeenschapsgevoel

5 5 6 6 3 5 5 3 4 3 6 6 5 6 5 3 5 6

Rustige wijk 1 1 3 1 3 1 2 1 3 3 4 2 1 2 0 2 0 2Bewonerstevredenheid

5 5 5 5 5 5 4 5 6 4 4 5 5 6 6 6 5 6

Veiligheidsgevoel1 3 5 5 3 5 5 0 2 3 4 5 3 5 6 3 4 6

Sociale voorzieningen (ziekenhuis etc)

5 6 4 6 4 5 6 1 6 4 5 5 5 6 6 4 6 5

Onoverzichtelijke wijkstructuur 1 2 5 3 3 3 5 0 1 1 3 5 0 0 0 1 0 6

Binnenwijks groen/speelplaatsen

5 5 6 6 1 6 4 0 3 4 5 5 5 6 5 5 5 6

Aansluiting tussen buurtjes 3 0 6 4 1 4 6 2 1 3 3 3 2 1 2 1 3 4

Parkeren 2 2 0 0 2 4 2 2 1 0 3 2 2 3 1 2 1 1Plaatsing van schuttingen

1 2 5 4 2 5 3 0 1 2 5 5 1 1 1 5 1 6

Monofunctioneel3 3 3 3 4 4 3 0 4 1 3 3 4 2 2 4 4 2

Weinig dynamiek3 3 4 3 3 5 3 1 4 2 3 4 5 2 4 5 4 3

Veel dure woningen staan te koop

2 4 2 4 3 3 5 2 3 3 5 4 6 2 3 6 2 4

Vergrijzing 2 5 6 6 3 4 5 1 5 5 6 5 5 6 5 6 6 5

Ster

kten

Intern

Kansen BedreigingenDuurzaamheidsdenken

Nieuwe media (internet etc)

Tribalisering Maatschappelijk ondernemen

Nieuwe werken (zzp/thuis werken)

Nieuwe samenwerkingsvormen binnen de RO

Zwak

ten

Vertrouwen in overheid daalt

Inzakkende woningverkoop

Verdwijnende voorzieningen in wijken

Onderhoud openbare ruimte

Ontwikkelen binnen bestaande

Economische crisis

Terugtrekkende overheid

Bekeken vanuit de positie van de wijk

Extern

Voorzieningenniveau

Groen in de omgeving

Verwachtte bevolkingsgroei Amersfoort

Klassieke denk- en werkwijzen werken niet meer

Infrastructurelelocatie Amersfoort

5.6 Bieshaar

• 97• 96

Gemeenschapsgevoel 1 0 2 3 3 2 5 4 0 1 5 3 5 1 0 5 4 4

Bereikbaarheid3 1 1 5 6 5 5 6 5 4 6 4 3 5 3 3 3 3

Onderhoudsstaat woningen

4 2 0 3 4 3 5 2 1 1 4 4 4 4 3 6 2 6

Groen/blauwe hoofdstructuur

3 2 0 3 1 6 5 0 0 4 3 2 1 4 4 5 2 6

Oriëntatie woningen op aanwezige waterstructuur

2 1 1 1 4 2 6 2 0 3 4 2 1 1 0 5 0 5

Sterke toename bedrijven per huishouden

2 6 5 6 6 6 3 6 5 2 6 6 5 3 4 3 3 4

Aanwezigheid winkelcentrum

4 4 3 5 3 5 5 2 5 0 4 2 4 4 2 5 5 6

Aanwezigheid sociale voorzieningen 6 6 5 6 3 5 6 3 6 2 5 6 4 6 4 5 6 6

Veel dezelfde woningtype 1 0 5 2 2 3 6 5 4 0 3 5 0 0 0 5 3 3

Onoverzichtelijke wijkstructuur 0 2 4 3 2 4 5 3 2 2 3 3 0 2 1 5 3 6

Eentonig wijkbeeld1 0 5 5 4 4 6 2 3 2 4 5 2 2 2 5 4 6

Ruimtelijke oriëntatie bebouwing

0 0 4 2 2 3 6 2 0 1 2 3 1 2 1 5 3 5

Kwaliteit overige openbare ruimte 4 4 4 5 3 6 5 0 2 3 5 6 5 6 6 5 2 6

Monofunctioneel1 3 3 5 6 6 5 2 6 3 5 3 2 3 5 6 5 1

Identiteit 4 1 5 4 3 4 5 2 3 3 4 2 3 2 4 5 3 6Goedkoop gebouwd

3 0 0 2 3 0 4 3 1 0 4 0 3 2 2 6 1 4

Weinig dynamiek 4 3 4 3 5 4 5 2 4 3 6 3 4 3 3 5 6 4‘Rotte plekken’ 2 5 5 5 2 6 6 2 1 2 5 6 4 4 6 4 6 6Veiligheidsgevoel

0 5 4 5 3 5 3 0 4 2 6 4 4 6 6 4 5 6

Geen actieve bewoners

6 6 6 6 4 6 2 0 2 2 6 6 4 5 5 5 6 6

Jongerenoverlast0 4 5 5 0 2 2 0 3 1 6 5 4 3 4 5 5 2

Parkeren 3 3 0 0 5 4 4 4 0 1 5 4 0 4 1 6 0 1Vergrijzing en ontgroening

5 5 4 6 5 5 3 4 5 5 5 6 2 5 4 5 6 5

Inzakkende woningverkoop

Verdwijnende voorzieningen in wijken

Onderhoud openbare ruimte

Ontwikkelen binnen bestaande

Infrastructurelelocatie Amersfoort

Voorzieningenniveau

Groen in de omgeving

Verwachtte bevolkingsgroei Amersfoort

Klassieke denk- en werkwijzen werken niet meer

Intern

Ster

kten

Zwak

ten

Economische crisis

Terugtrekkende overheid

Bekeken vanuit de positie van de wijk

ExternKansen Bedreigingen

Duurzaamheidsdenken

Nieuwe media (internet etc)

Tribalisering Maatschappelijk ondernemen

Nieuwe werken (zzp/thuis werken)

Nieuwe samenwerkingsvormen binnen de RO

Vertrouwen in overheid daalt

5.7 Schothorst Noord

Heldere wijkstructuur 2 1 2 3 2 4 5 4 2 2 4 2 1 1 0 1 3 4

Bereikbaarheid3 3 2 4 6 5 4 6 6 4 5 3 4 4 1 3 4 3

Binnenwijks groen5 4 3 6 2 4 4 0 2 5 5 4 5 4 3 6 3 6

Gevarieerd woningaanbod

2 2 4 4 6 5 4 2 4 1 6 2 2 0 0 5 2 2

Winkelvoorzieningen

5 4 1 5 3 5 4 3 5 1 4 3 6 3 3 5 4 4

Groei bedrijvigheid4 6 5 6 6 5 6 6 6 1 5 4 6 3 4 4 5 5

Gevarieerde bewonersleeftijden

5 5 5 4 4 3 1 4 4 4 5 0 1 0 2 4 5 3

Bewonerstevredenheid

3 3 3 6 3 4 3 4 6 5 3 4 6 6 6 6 6 6

Sociale voorzieningen

5 5 5 5 3 6 5 3 6 2 6 6 6 6 6 5 6 6

Rustige wijk 0 0 3 3 3 3 1 0 2 4 4 1 1 1 2 2 2 3Kindvriendelijke wijk

4 3 5 5 4 4 4 1 4 4 6 0 1 1 1 4 4 6

Bewonersinitiatief6 6 6 6 6 6 6 3 5 3 5 6 6 6 6 6 6 6

Eentonig wijkbeeld1 1 5 4 3 5 6 1 3 1 3 2 2 2 0 3 4 3

Parkeren 1 1 1 1 0 3 2 6 1 0 4 2 0 3 1 2 0 1Monofunctioneel

1 2 3 5 4 4 5 2 5 1 3 2 4 4 1 4 4 2

Weinig dynamiek2 2 4 5 4 3 5 4 4 1 4 4 4 5 3 5 5 5

Jongerenoverlast0 5 5 4 1 2 2 0 2 3 3 3 4 3 5 2 5 5

Gedaald veiligheidgevoel 0 5 5 5 2 4 2 0 2 2 3 3 5 6 6 4 5 6

Pre-vergrijzing en ontgroening

2 5 6 6 3 4 5 5 5 5 5 5 4 4 5 5 5 5

Ster

kten

Intern

Kansen BedreigingenDuurzaamheidsdenken

Nieuwe media (internet etc)

Tribalisering Maatschappelijk ondernemen

Nieuwe werken (zzp/thuis werken)

Nieuwe samenwerkingsvormen binnen de RO

Zwak

ten

Vertrouwen in overheid daalt

Inzakkende woningverkoop

Verdwijnende voorzieningen in wijken

Onderhoud openbare ruimte

Ontwikkelen binnen bestaande

Economische crisis

Terugtrekkende overheid

Bekeken vanuit de positie van de wijk

Extern

Voorzieningenniveau

Groen in de omgeving

Verwachtte bevolkingsgroei Amersfoort

Klassieke denk- en werkwijzen werken niet meer

Infrastructurelelocatie Amersfoort

5.8 Zielhorst

• 99• 98

Bijlage 6: Actoren- en krachtenveld-analyse

6.1 Inleiding

Deactoren-enkrachtenveldanalyseisgerichtopalleactorendieinvloeden/ofbelanghebbenindewoonwijkenBieshaar,SchothorstNoord,ZielhorstenKattenbroek.Deanalysesmoeteneenindicatiegevenwatdeverwachteopstellingisvanderelevanteactorenenkaneengoedbeeldgevenwaarmogelijkhedenliggenvoordeontworpenoplossingen.Vanuitdezeanalyseswordtereencommunicatie-enparticipatiestrategiebepaalddiedeontworpenoplossingenonderbouwtzodathetduidelijkiswanneerermetwelkeactorgecommuniceerdmoetworden.Ditleidttoteensuccesvolleuitvoeringvandemethode.Erwordtbegonnenmetdeconclusievandeactoren-enkrachtenveld-analyse.Paragraaf6.3iseenlijstmetactoreneninparagraaf6.5wordendezeineenkrachtenveldanalysegeplaatstdieonderbouwthoeertotdeconclusieisgekomen.

Indeactorenanalysewordtaangegevenwatdebelangen,invloeden,krachtenenbelemmeringenzijnvandeverschillendeactoren.Daariseenstrategiebijtoegevoegddemethodeopkaninspelenenwaarrekeningmeemoetwordengehoudenquacommunicatie.Daarnawordendeacto-renineenkrachtenveldgeplaatstwaarmeeerbepaaldkanwordenwatdepositieisvandeactoren.

6.2 Conclusie

Dekrachtenveldanalysemaaktinzichtelijkwelkeactorenbelangrijkzijnenopwelkewijzeermetdeactorenwordtgecommuniceerd.Kortgezegdgaathetomdevolgendestrategieën.Debondgenotenmoetenconstantbetrokkenwordeninhetopzettenvandeoplossingeninverbindingwordengebrachtmetdecoalitiegenotenenopponenten.Daardoorkunnendezewordenovertuigd,gezamenlijkdeinitiatievenwordenopgezetenwordenelkaarskrachtengebruikt.Daarinzijndeuitvoerderendeverantwoordelijkebewonerdedrijfveerachterhetsuccesenzijneenverbindendefactortussenalleactoren.

Vanuitdeactoren-enkrachtenveldanalysekomtnaarvorendatdebewo-nerhetmiddelpuntisvandevierwoonwijkeninAmersfoort.Daaromheenopererendeandereinterneactorenzoalsverenigingen,scholen,detailhan-delenwoningcorporaties.Hetzoekennaardeverantwoordelijkebewonersenhetvindenvandeinformeleleidersdiedecompetentieshebbenomeenleidersrolopzichtenemeniseencrucialeopgave.Debewonerdieeenbuitenstaanderis,kaneenvijandwordenvandevoor-gesteldeoplossingen.Debuitenstaanderismoeilijkteovertuigenenkostveelenergie.Destrategiemoeteropgerichtzijnervoortezorgendatdevijandnietactiefgaattegenwerken,wantdankanhij/zijveelinvloedheb-benopdeleefomgevingendeuitvoerbaarheidvandeReViEW-methode.Onderanderevanuitdeactorenenkrachtenveldanalysekomtnaarvorendatdeeconomischecrisiseenkatalysatorisgeweestvoorhetopzoekgaannaarnieuwedenk-enwerkwijzenvoorprivatepartijen,gemeenteendepolitiekinAmersfoort,medeomdatdepolitiek,gemeenteenprivatepartijennieuwewerkwijzenmoetenvindenomtekunnenbesparenengeldverdienen.

Woningdifferentiatie (goedkoop/duur)

1 1 2 1 5 2 4 0 2 2 6 1 0 0 0 5 3 1

Aansluiting op Park Schothorst

5 3 0 3 4 1 3 1 2 5 4 2 0 1 0 4 4 4

Architectionische diversiteit

2 3 6 2 5 1 4 0 0 2 6 1 0 0 0 6 0 3

Bereikbaarheid2 2 0 4 4 3 2 5 5 5 6 2 2 3 2 5 1 1

Hoofdstructuur 2 0 1 1 3 1 2 5 2 2 3 1 1 2 1 4 0 0Hoge inkomens en opleidingsniveau

6 4 5 5 6 5 4 3 4 4 5 6 6 5 3 5 5 3

Groei bedrijvigheid5 6 5 6 6 5 4 6 4 2 5 3 6 6 3 5 5 2

Winkelvoorzieningen

4 4 4 5 4 4 5 2 5 1 6 3 5 4 2 5 5 2

Percentage gezinnen

4 4 5 3 5 3 1 3 6 5 6 3 3 3 0 5 4 6

Sociale voorzieningen

3 6 5 6 5 6 4 3 5 2 5 6 5 6 6 5 6 4

Toont hier en daar al slijtage aan woningen

5 2 3 4 1 5 6 0 2 0 5 5 4 4 4 6 4 5

Hoeveelheid groen en speelvoorzieningen

4 4 2 6 2 4 6 0 4 3 6 6 3 5 3 6 6 6

Monofunctioneel3 1 3 3 3 4 2 2 4 1 4 3 2 1 1 5 5 2

Parkeren 1 2 0 0 1 3 3 4 0 0 4 3 1 2 1 4 0 1Nauwe opzet (volgebouwd)

3 0 2 1 1 4 5 1 1 0 3 3 0 2 0 6 1 3

Onduidelijke structuur binnen buurten

1 3 4 0 1 5 5 0 1 1 3 1 0 0 0 4 0 4

Weinig dynamiek2 4 3 5 3 5 4 2 5 1 4 3 5 3 5 5 6 3

Jongerenoverlast2 5 5 5 1 3 0 0 3 2 5 4 3 5 6 4 5 6

Manier van mengen sociaal en duur

2 1 6 6 2 3 4 1 3 1 5 5 4 4 6 6 4 3

Sociale cohesie5 6 6 4 4 5 2 0 3 2 5 5 6 5 6 4 6 6

Zwak

ten

Ster

kten

Vertrouwen in overheid daalt

Inzakkende woningverkoop

Verdwijnende voorzieningen in wijken

Bekeken vanuit de positie van de wijk

ExternKansen Bedreigingen

Duurzaamheidsdenken

Nieuwe media (internet etc)

Tribalisering Maatschappelijk ondernemen

Nieuwe werken (zzp/thuis werken)

Nieuwe samenwerkingsvormen binnen de RO

Intern

Onderhoud openbare ruimte

Ontwikkelen binnen bestaande

Infrastructurelelocatie Amersfoort

Voorzieningenniveau

Groen in de omgeving

Verwachtte bevolkingsgroei Amersfoort

Klassieke denk- en werkwijzen werken niet meer

Economische crisis

Terugtrekkende overheid

5.9 Kattenbroek

• 101• 100

Eenvandezenieuwedenk-enwerkwijzenisombewonersenprivatepartijenmeertelatenparticipereninderuimtelijkeordening,omopdezemanierdevitaliteitvandestadinstandtehoudenenteverbeteren.Privatepartijen(coalitiegenoten)zienindatereennieuwemarktteontdek-kenis,aangeziendeoverheidzichmeerterugtrekontstaatereenleegtediemoetwordenopgevuld.Daarnaasthebbenprivatepartijentelijdenonderdecrisisenzijnzeopzoeknaarnieuweverdienmogelijkheden.Depolitiek(bondgenoot)zietgraagmeerinitiatieven,degemeentemoetmeerruimtegaangevenomdittelatenontwikkelen.Hetisvanbelangdatdegemeenteenpolitiekdeinitiatievenvandeactorenpositiefondersteu-nen.Degemeentezalmeereenfaciliterenderolaannemenomruimtetegevenaandeinitiatieven.Kortgezegdgaathetvooralommeersamenwerkenzodatdeactorenmetelkaarinverbindingstaanenelkaarondersteunen,waarinheteigenbelanghetcollectievebelangdientenviceversa.Iedereactorheeftmeerbelangbijeenwijkdiezichsociaal,economischenfysiekduurzaamontwikkelt.Daarinishetbelangrijkelkaarssterktenenkrachtentebundelenenzwak-tenenbedreigingenaantegaan.Inhetkrachtenveldmoeterdaardoormeernaarelkaargeluisterdworden,persoonlijkecontactenopgebouwdworden,positiefgesteundwordenvanuitdegemeenteeneenvertrou-wensbandontstaantussenbewoners,privatepartijenengemeente.

6.3 Actorenanalyse

Deactorenwordenverdeeldinintern,externenpolitiek.Vervolgenswor-dendegeanalyseerdeactorenbenoemdenverderopperstuktoegelicht.1. Deinterneactorenzijndepartijenenbelanghebbendendieindewijk

wonen,bezithebben,ondernemen,eensociaalenmaatschappelijkfunctievervullenvanuiteenlocatieindewijkofvoordewijk.Ditzijndeactorenopwijkniveau;

2. Deexterneactorenzijndepartijenenbelanghebbendendie(kunnen)opererenofeenonderdeelzijninhetfunctionerenvandeviergeana-lyseerdewijken.Ditzijnactorendiezichopstadsniveauennationaalniveaubevinden;

3. AlslaatstewordtgekekennaarhetpolitiekeklimaatvanAmersfoortenwaar‘nu’debeslissingligtenwaarrekeningmeegehoudenmoetwordenvoordenieuweoplossingen(stadsniveau);

Interne actorenWatdeburgerschapstijlenzijnvandebewonersindevierwijkenisvangrootbelangvoorhetsuccesenhaalbaarheidvandeontworpenoplos-singen.Erisdanveelaandachtuitgegaannaardegroepbewoners.AandehandvanhetMentalityonderzoekvanMotivactionzijndewaardenvanbewonersonderverdeeldindriegroependietraditioneel(behoudend),mo-dern(bezittenenverwennen)enpostmodern(ontplooienenbeleven)zijn.Debewonerskunnenwordenonderverdeeldinvierburgerschapstijlen:

• Verantwoordelijken(gemiddeld28%vandemensen);• Plichtsgetrouwen(gemiddeld16%vandemensen);• Buitenstaanders(gemiddeld32%vandemensen);• Pragmatici(gemiddeld24%vandemensen);Indeactorenanalyseinparagraaf6.3wordtverderingegaanopwatdekenmerkenzijnvandezeburgerschapstijlen.

Naastdebewoners,zijnernogeenaantalcrucialeactoreninhetspeel-veldopwijkniveau:

• Huurderwoning;• Woningeigenaar;• Bewonersorganisaties:vrijwilligersvereniging voor de wijk;• Verenigingen:organisatie met leden die een gemeenschappelijk doel na-

streeft (sport, recreatie, etc.)• Wijkcentrum;• Kerkgemeenschap;• Hulpverlenendeorganisaties;• Scholen;• Woningcorporaties;• Detailhandel;• Lokaleondernemers:ZZP,bedrijfaanhuisenlokalewinkeliers;• Gemeentelijkeondersteuningopwijkniveau:wijkbeheerder,wijkmanagerenwijkagent;

Externe actoren• Privatepartijen:hierondervallenalleondernemersdiedienstenofproduc-tenleveren:o.a.energiebedrijven,ontwikkelaars,dienstverleners,verzeke-raarsetc.;

• Gemeentelijkedienststadsniveau:MaatschappelijkeOntwikkeling(MO):welzijn,sport,onderwijs,cultuur,jeugd,zorgenveiligheid(adviserendinbeleidenvoerttakenuit);

• Gemeentelijkedienststadsniveau:StedelijkeOntwikkeling&beheer(SOB):Economischeenruimtelijkeontwikkelingenbeheervandeopenbareruimte(Beleidensturenuitvoeringen);

Politieke actoren• CollegevanB&W;• Gemeenteraad;

Actorenanalyse Deinterneactorenwordengeanalyseerdaandehandvanvijfvragen.

1. Belang:Waarhechtdeactorwaardeaan,watiszijnverantwoordelijk-heid.Belangiswaarnodigonderverdeeldinhetsociale,economischeenfysiekebelangvandeactor;

2. Invloed:Watkanheteffectzijnvandeactoropdeomgeving;3. Kracht:Welkespecifiekeeigenschap,positieoftaakheeftdeactorwaar-

doorhijinvloedheeftopdeomgevingwaarinhijopereert;4. Belemmering:Watisdeeigenschap,functionerenoftaakvandeactordie

eenbelemmeringkanzijnvoordeoplossingen;5. Strategie:opwelkewijzemoetergecommuniceerdwordenmetdeactor,

waarinmoetactorovertuigdworden,ofmetwelkeeigenschappenvandeactormoeterrekeningwordengehouden;

• 103• 102

• 105• 104

Uitdeanalysevandeinterneactorenblijktdatdewijkenzelfaleencom-plexgeheelvormenvanbelangen,invloeden,krachtenendilemma’smeteenonderliggendedynamiekdieinvloedheeftopdesociale,economi-scheenfysiekruimtelijkeelementenvandewijk.Verderblijktookdatveelinterneactoreneeneigenexpertisehebbenenzichdaarvoornamelijkoprichten.Terwijliedereinterneactorgebaatisbijeenwijkdiesociaal,economischenfysiekstabielisenzichblijftontwik-kelen.Inanderewoorden,hetcollectievebelangdatheteigenbelangdient.Bijdedestrategieënwordenalverschillendeveronderstellingengedaanoverhoemenmetbepaaldeinterneactorenmoetcommunicerenenhoedeinterneactorenkunnenwordenverleidomteparticiperen.Daarinzitvoornamelijkeenbelangrijkerolweggelegdvoordebewoners.Aangeziendebewonersvoordevierwijkendeactoriswaaromheendeandereactorenfunctionerenenopereren.Hetisdaardoorvangrootbe-langdatjuistdebewonersmeerinverbindingmetelkaarkomentestaan,meerinitiatiefnemen,meerverantwoordelijkheidnemen,meerbeslissenenmeermetdeandereactorensamenwerken(enviceversa)omdewijksociaal,economischenfysiektoekomstbestendigtelatenontwikkelen.Volgendevragenzijnhoedeontworpenoplossingenhieropkunneninspelen,watdeverwachteopstellingisvandezeactorenenopwelkewijzewordtergecommuniceerdmetdeinterneactorenopeenmanierdieleidttotparticipatiebijalleactoren?Ditwordtbeantwoordindekrachten-veldanalyse.

Externe actoren

• 107• 106

Bijdeexterneactorenvaltvoornamelijkopdatdeeconomischecrisisgevolgenheeftopdemogelijkhedenendenk-enwerkwijzen.Debelangenblijvendezelfde,demanierwaaropdezebelangenwordenvertegenwoor-digdenbehaaldgaatdoordecrisiswelveranderen.Bijdegemeenteishetzichtbaardatzijeenaantaltakenafstootenbewo-nersenprivatepartijendezeindetoekomstmoetenoppakken.Deover-heidinhetalgemeenengemeenteninhetbijzonder,hebbennietmeerdefinanciëlemiddelenomdemaatschappijtevoorzieninalhaarbehoeften.Daarnaastisdegemeenteookgewendveelcontroleensturingtegevenopsociaal,economischenfysiekruimtelijkvlak.Ditbotstwanneermenveeltakenwiloverlatenaanbewonersenprivatepartijen.De‘schaarste’bijoverhedeniseenkansisvoormeerburger-enonder-nemersparticipatie.Hetishierinwelcruciaaldatoverhedenbewonersenmaarookprivatepartijensteunenbijhetnemenvaninitiatieven.Degemeente(overheid)moetdaarvooreenanderepositieenrolinnemenenmoetmeervraaggerichtenfaciliterendoptreden.Daardoorveranderenpositiesenrollenvanbewonersenprivatepartijenookenkomenmeeropgelijkehoogtemetdeoverheid.

Politiek klimaat Amersfoort

VanuithetpolitiekeklimaatvanAmersfoortkomtnaarvorendatvoor-namelijkhetCollegevanB&Weenvoorstanderisvanmeerburger-enondernemersparticipatieineenwijk.Daarmeezaldemeerderheidvandegemeenteraaddeoplossingensteunenwanneerdeparticipatievanburgersenondernemerswordtvergroot.Deoppositiezalhiergeengroottegenstandervanzijn,behalvewanneerzedeoplossingennietvoldoendedekkendvindenvoorhetwaarborgenvansociale,economischeenfysiekeaspectenvandewijken.

6.4 Krachtenveldanalyse

OmtebesluitenwatdeverwachteopstellingisvandeactoreninhetveldvandevierwijkenBieshaar,SchothorstNoord,ZielhorstenKattenbroek,moeteerstbepaaldwordenwatdepositieisvandeactoren.Hunin-vloed,beïnvloedbaarheidenmatevanbelangrijkheidtenopzichtevandeReViEW-methode:

Eerstwordtbepaaldwatdepositieisvandeactoren,opbasisdaarvankanderelatiebepaaldworden:

• Bondgenoot:Steuntdewerkwijzevandeoplossingen;• Coalitiegenoot:Wilmeewerkenaanhetopzetteneningangzettenvandeontworpenoplossingen;

• Opponent:Tegenstanderdieovertuigtdienttewordenvandeontworpenoplossingen;

• Vijand:Islastigteovertuigenvandeontworpenoplossingenenkangaantegenwerken;

• 109• 108

Beïnvloedbaarheid van actorenInhoeverrehebbendeactoreninvloedeninwelkematekunnendeac-torenbeïnvloedwordenommeetedoen/werkenaandeoplossingen.Indezematrixwordtbepaaldhoerelevantdeactorenzijn.

ConfrontatiematrixIndevolgendematrixwordenderelatiesmetderelevantievandeactorensamengevoegd.Vanuitdezematrixwordtdestrategiebepaald.Ditgeefteenantwoordopdevraaginwelkemateermetdeactorengecommuni-ceerdmoetworden.

Uitdematrixkomtnaarvorendatdeverantwoordelijkebewonerdebelangrijksteactoris,diekanervoorzorgendatdewerkwijzevandeontworpenoplossingeneendraagvlakkrijgtonderdeanderebewoners.Onderdeverantwoordelijkebewonerszittenhoogstwaarschijnlijkeinfor-meleleidersdieandereactorenenthousiasmeren,overtuigenenoverhalenomzichintezettenvoorhetuitvoerenvandeontworpenoplossingen.VerdervaltopdaterveelactorenBelangrijk, maar eigenwijs zijn.Debondgenotenencoalitiegenotenhoevennietovergehaaldwordenvanhetmodel,maarmoetenwelwordenovertuigdinhetnutenbelangervan.Doorzedichtbijhetprocestebetrekkenkanerdraagvlakontstaanenbehoudenworden.Omdevijandenenopponententeovertuigenkandeverantwoordelijkebewonereenbelangrijkerolspelen.DeactorendievallenonderBelangrijk, maar makkelijk succesmoetenwor-dengebruiktwanneerditnodigis.Deminstbelangrijkeactorenmoetenindegatenwordengehoudenenalleenenergieinwordengestokenalsditcruciaalisvoorhetsuccesvoluitvoerenvandeontworpenoplossingen.

• 111• 110

Bijlage 7: Demografische tabellenBronnen: ww.cbs.nl en www.test.amersfoort.buurtmonitor.nl tenzij anders vermeld.

SommigecijfersvanBieshaarzijnnietbekend,omdatzenietopbuurt-niveauwordenbijgehouden(Bieshaarisgeenwijk,maarenkelebuurtentezameninHoogland).

• 113• 112

• 115• 114

• 117• 116

• 118