Bijlagen - ALS Centrum...2013/04/10 · Richtlijn Fysiotherapie bij ALS Bijlagen Auteurs:J. ten...

Richtlijn Fysiotherapie bij ALS

BijlagenAuteurs: J. ten Broek-Pastoor MSc., fysiotherapeut UMC St. Radboud, Nijmegen

J. Oudenaarden, MSc, ergotherapeut Reade, centrum voor revalidatie en reumatologie,Amsterdam

Drs. S. Offeringa, logopedist, spraak-/taalpatholoog AMC, AmsterdamDr. M. van der Schaaf, senior onderzoeker AMC, Amsterdam. Projectleider Richtlijnen

project ALS Centrum Nederland

Correspondentieadres: [email protected]

© 2012 ALS Centrum NederlandAlle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagenin een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigewijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier,zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het ALS Centrum Nederland. Het ALSCentrum Nederland heeft als doel om de diagnostiek, zorg en therapie voor mensen metALS in Nederland te optimaliseren/verbeteren en kennis en ervaring over ALS te verspreiden.

Multidisciplinaire richtlijn ALS

http://www.als-centrum.nl/wp-content/uploads/2013/04/10-Fysiotherapie-Bijlagen-zw-w.bijgewerkt.pdf

mailto:[email protected]

Inhoudsopgave

Bijlage 1. Zoekstrategie.Bijlage 2. Lijst van afkortingen.Bijlage 3. Meetinstrumenten.Bijlage 4. Protocol airstacken.Bijlage 5. Protocol mechanische insufflatie/exsufflatie.Bijlage 6. Protocol ACBT.Bijlage 7. Indicatiekaart CTB.Bijlage 8. Literatuurlijst.

2


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Bijlage 1. Zoekstrategie

De zoekstrategie voor het literatuuronderzoek was als volgt opgebouwd:1. ALS, 2. RCT’s en CCT’s, 3. Overige designs, 4. Verschillende modaliteiten van fysio-therapie. Type interventie: (bij patiënten met ALS);

• Klinimetrie en diagnostiek voor functies van het ademhalingsstelsel en functies van hetbewegingssysteem, mobiliteit en zelfverzorging en huishouden.

• Behandeling (Functies): ademhalingsoefeningen.

• Actieve en passieve oefentherapie, spierversterkende oefeningen, aërobe training, loopen balansoefeningen, rekoefeningen, hydrotherapie en manuele lymfdrainage, TENS.

• Behandeling (Activiteiten):transfers en bedmobiliteit, lopen met hulpmiddelen/EVO’s,functionele training en valtraining.

Voor de verschillende databases werden MeSH termen gezocht en opgeslagen. MeSHtermen (Medical Subject Headings) vormen een hiërarchisch classificatiesysteem van me-dische termen waarmee alle artikelen geïndexeerd worden. Bij het opzetten van de litera-tuursearch verdient het aanbeveling gebruik te maken van deze MeSH terminologieaangezien bibliotheken zoals Pubmed alle synoniemen en extensies bij elkaar zoekt dierefereren aan de ingevoerde MeSH term. De uitgebreide gegevens van de zoekstrategiezijn in beheer van de eerste auteur en kunnen desgewenst opgevraagd worden.

3


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Bijlage 2: Lijst van afkortingen

ACBT Active Cycle of Breathing Techniques.ADL Activiteiten van het Dagelijks Leven.ALSFRS-R Amyotrophic Lateral Sclerosis Functional Rating Scale-Revised.BDI/TDI Baseline Dyspnea Index en Transition Dyspnea Index.BIPAP Bilevel Positive Airway Pressure.BPI Brief Pain Inventory.CCT Controlled Clinical Trial.CIS Checklist Individual Strength.CF Cystic Fibrosis.COPD Chronic Obstructive Pulmonary Disease.CTB Centrum voor Thuis Beademing.ESS Epworth Sleepiness Scale.EVO Enkel Voet-Orthese.FIM Functional Independence Measure.FVC Forced Vital Capacity.FTD Fronto Temporale Dementie.HFCWO High Frequecy Chest Wall Oscillation.IMT Inspiratory Muscle Training.IPV Intrapulmonaire Percussie Ventilatie.MEP Maximum Expiratory Pressure.MFM-32 Motor Function Measure.MI-E Mechanische Insufflatie-Exsufflatie.MIP Maximum Inspiratory Pressure.MMSE Mini-Mental State Examination.MMT Manual Muscle Testing.MRC Medical Research Council.MRI Magnetic Resonance Imaging.MVI Multidimensional Fatigue Inventory.NPPV Non-invasive Positive Pressure Ventilation (ook wel NIV genoemd).PCF Peak Cough Flow.PEF Peak Expiratory Flow.PEG/PRG Percutane Endoscopische/Radioscopische Gastrostomie.PEP Positive Expiratory Pressure.PET Positron-Emissie Tomografie.PNF Propioceptieve Neuromusculaire Fascilitatie.RAP Revalidatie Activiteiten Profiel.RCT Randomised Controlled Trial.SNIP Sniff Nasal Inspiratory Force.TENS Transcutane Elektrische Neuro Stimulatie.TPPV Tracheostomale Positive Pressure Ventilation.TUG Timed Up en Go.VAS Visueel Analoge Schaal.VC Vitale Capaciteit.

4


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Bijlage 3: Meetinstrumenten

5


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

1.Borg schaalBorg GAV. Psychophysical bases of perceived exertion. Med Sci Sports Exerc. 1982;14(5):377-91 www.meetinstrumentenzorg.nl

2.6 minuten looptestButland RJ, Pang J, Gross ER, Woodcock AA, Geddes DM. Two-, six-, and 12-minute walking tests in respiratory disease. BMJ. 1982 May 29;284(6329):1607-1608 de Jong K, et al. Richtlijnen 6-minutes timed walking test. Utrecht: Revalidatiecentrum de Hoogstraat ; 2000 In: KNGF-richtlijn Ziekte van Parkinson, Praktijkrichtlijn 2006 p.28

3.10 meter looptestCollen FM, Wade DT, Bradshaw CM. Mobility after stroke: reliability of measures of impairment and disability. International disability studies. 1990 Jan-Mar;12(1):6-9 Kwakkel G, et al. Klinimetrie van CVA patiënten. Utrecht: VU academisch ziekenhuis; 2000 In: KNGF-richtlijn Ziekte van Parkinson, Praktijkrichtlijn 2006 p.28

4.CISVercoulen JHMM, Swanink CMA, Fennis JFM, Galama JMD, Meer van der JWM & Bleijenberg G. Dimensional assessment of chronic fatigue syndrome. Journal of Pychosomatic Research 1994; 38(5): 383-392.Vercoulen JHMM, Alberts M & Bleijenberg G. De Checklist Individual Strength (CIS). Gedragstherapie 1999; 32: 131-136.

5.ESSJohns MW. A new method for measuring daytime sleepiness: The Epworth Sleepiness Scale. Sleep 1991; 14: 540-545

6.Timed Up en Go

Mathias S, Nayak US, Isaacs B. Balance in elderly patients: the “get-up and go” test. Archives of physical medicine and rehabilitation. 1986; 67(6):387-389 de Jong K, et al. Richtlijnen Timed „Up & Go‟ test. Utrecht: Revalidatiecentrum De Hoogstraat; 2000 In: KNGF-richtlijn Ziekte van Parkinson, Praktijkrichtlijn 2006 p 32

7.TinettiTinetti ME, Williams TF, Mayewski R, Fall Risk Index for elderly patients based on number of chronic disabilities.Am J Med 1986; 80:429-434

8. BBSBerg KO, Wood-Dauphinee SL, Williams JI, Gayton D. Measuring balance in the elderly: preliminary development of an instrument. Physiotherapy Canada. 1989;41:304-311 www.meetinstrumentenzorg.nl

http://www.meetinstrumentenzorg.nl/


6


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

10. Korte Pijn InventarisatieDaut RL, Cleeland CS, Flanery RC. Development of the Wisconsin Brief Pain Questionnaire to assess pain in cancer and other diseases. Pain 1983;17:197–210.

11. Motor Function MeasureBérard C, Payan C, Hodgkinson I, Fermanian J and the MFM collaborative study group. A motor function measure scale for neuromuscular diseases. Construction and validation study. Neuromuscular Disorders 2005;15:463-470www.motor-function-measure.org

12. Functional Indepence MeasureUniform Data System for Medical Rehabilitation. (1996).Guide for the uniform data set for medical rehabilitation.Buffalo, NY: State University of New York.Uniform Data System for Medical Rehabilitation. (1999). The FIMware® user guide and self-guided training manual,Version 5.20. Buffalo, NY: UDSMR.

9. VAS (Visual Analogue Scale)McCormack HM, Horne DJ, Sheather S. Clinical applications of visual analogue scales: a critical review. Psychological medicine. 1988;18(4):1007-1019 www.meetinstrumentenzorg.nl


http://www.motor-function-measure.org/home.aspx

Bijlage 4ALS richtlijn fysiotherapie: Protocol airstacken

Doel

Het verbeteren van de effectiviteit van de hoest, het voorkomen of verminderen van hetverstijven van de borstkas, voorkomen van slijmophoping in de luchtwegen en samenval-len van de longblaasjes.

Door de verminderde respiratoire compliance (veroorzaakt door alveolaire collaps), spier-zwakte en verminderd(e) hoest(en)(kracht) kunnen NMA en dwarslaesie patiënten respira-toire insufficiëntie ontwikkelen. Om dit te voorkomen of de kans hierop te verminderen,kan men kiezen om te airstacken. Hiermee wordt de maximale insufflatiecapaciteit (zoalsbij hoesten), door het stapelen van lucht in de longen, bereikt tot het niveau dat er bijnageen lucht meer in kan.

• De gevolgen van airstacken zijn.

• Verbeteren van de hoestkracht (de PCF verbetert evident na air stacken).

• Ontplooien van de long(en)(blaasjes).

• Verbeteren van de ventilatie door preventie van atelectase.

• Mobiliseren van brochiaal secreet.

• Uitrekken van de ademhalingsspieren.

• Behoud van compliance en mobiliteit van de thoraxwand.

• Preventie secundaire luchtweginfecties.

• Op termijn mogelijk uitstel van trachetomie.

• Verminderen van het aantal opnames en de opname duur.

Pathofysiologie

Patiënten met een dwarslaesie of NMA (bijv. ALS, Guillan-Barre Syndroom (GBS), Myast-henia gravis, Myotone Dystrofie, MS, Post-polio) hebben regelmatige respiratoire proble-men. Bij patiënten met NMA leidt respiratoire spierzwakte, verminderd vermogen totefficiënte spiercontractie en hiermee samenhangende stijfheid van de thoraxwand tot eenverminderd vermogen om secreet uit de longen op te hoesten. Respiratoire spierzwaktevermindert tevens de maximale negatieve inspiratoire druk en de maximale positieve expi-ratoire druk. Zowel het inspiratoire als het expiratoire reserve volume daalt, waardoor devitale capaciteit daalt en het tidal volume wordt benadert. Wanneer de vitale capaciteit hetademteugvolume benadert, is er meer ademarbeid nodig voor de gasuitwisseling; hierbijmoet onder andere expiratoire kracht gebruikt worden om de expiratoire flow te verhogen.Dit uit zich klinisch in een hoge ademfrequentie met kleine teugjes (RSB: rapid shallowbreathing), zodat normocapnie kan worden gehandhaafd. Als het ademminuutvolume hierbij

7


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

te gering wordt, ontstaat hypercapnie. Hypercapnie wordt voorafgegaan door een toegeno-men (pulmonale) elastance. De meest voorkomende oorzaak van een verhoogde elastancebij NMA is micro-atelectase, thoraxafwijkingen of een combinatie van beiden. Micro-atelec-tase ontstaat o.a. door een monotone houding tijdens slapen (na 10 minuten!), verstoppingvan kleine luchtwegen door bronchiaal secreet en het onvermogen om af en toe diep tezuchten. Door de rapid shallow breathing vindt er minder ontplooiing van de longen plaatshetgeen kan leiden tot een toename van diffuse microateclectase waardoor de pulmonaleelastance opnieuw toeneemt. Met versterking van RSB.

Voor het handhaven van normocapnie, normale oxygenatie en een open luchtweg zijn eengoede hoestkracht en luchtwegreflexen essentieel. Hoesten gebeurt in 3 fasen:

1 Tijdens de inspiratiefase moet een volume van 85-90% van de totale inspiratoire capa-citeit worden geïnhaleerd.

2 Tijdens de compressiefase wordt dit volume bij gesloten stembanden ongeveer 0.2 se-conden vastgehouden en door het starten van een krachtige uitademing onder druk gezet.

3 Daarna openen de stembanden explosief, hetgeen leidt tot een peak cough flow (PCF)van 6-12L.

Een verminderd vermogen tot effectief (op)hoesten verhoogt het risico op pulmonale mor-biditeit, acute chronische respiratoire insufficiëntie en mortaliteit bij NMA-patiënten. Een(geassisteerde) PCF van meer dan 160L/min is vereist voor een adequate clearance vande luchtwegen. Indien de PCF groter is dan 270L/min dan is het risico op het ontwikkelenvan een acute respiratoire insufficiëntie bij luchtweg infecties klein.

Onderstaande 2 blokken tekst zijn overgenomen uit: Westerman, E: Reader Cursus Long-Volume rekrute-

rende technieken 16-5-2008.

Bij airstacken wordt via een mondstuk lucht ingeblazen met behulp van een beademings-ballon of een beademingsmachine. Bij patiënten met bulbaire zwakte kan met een mond-neusmasker lucht worden ingeblazen.De lucht kan in één keer gegeven worden of met een aantal kleine teugen waarbij de pa-tiënt tussen twee teugen de adem moet inhouden. De lucht wordt ingeblazen tot de maxi-maal inblaasbare hoeveelheid is bereikt. Waarschijnlijk zal dit in het begin niet zoveel zijn,maar door deze handeling regelmatig te herhalen (minstens 3 keer per dag vijf maal stac-ken) is de verwachting en ervaring dat de hoeveelheid lucht die ingeblazen wordt, toe kannemen. (vanwege het mobiliserend effect op de thoraxwand).Belangrijk is dat tijdens het inblazen via een mondstuk de lippen goed om het mondstukworden gesloten en dat de adem wordt ingehouden. (bij een stugge borstkas en het nietkunnen inhouden van de adem lukt deze techniek niet goed). Om het effect en de uitvoer-baarheid van het airstacken en de manuele hoestondersteuning te beoordelen zullen en-kele eenvoudige metingen (longinhoud en hoestkracht) worden gemeten.

8


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Manuele hoestondersteuning

Deze techniek wordt ook wel manueel comprimeren of manueel ondersteunend hoesten(manually assisted cough MAC). Zij beoogt om te helpen bij het ophoesten van slijm uitde luchtwegen bij patiënten met zwakke in- en uitademingsspieren. Anders dan veelalwordt gedacht (en gedaan) dient men bij deze manoeuvre de handen niet op de borstkasmaar op de buik (onder de ribbenboog) van de patiënt te plaatsen en vlak voor het hoes-ten, na het airstacken, de buik naar binnen en schuin omhoog te duwen. Daar echter ditvoor de patiënt als zeer onaangenaam kan worden ervaren wordt soms ook gekozen voorcompressie middels expiratie door middel van een steeklaken of handdoek.Door het airstacken te combimeren met de manuele hoestondersteuning wordt het hoes-ten mogelijk nog verder verbeterd. Het is belangrijk te zorgen voor een goede positie vande handen en de handeling bij voorkeur niet uitvoeren binnen 2 uur na een maaltijd of hettoedienen van sondevoeding.

Voorwaarden Air Stacken

• Coöperatieve patiënt met een redelijke motivatie, begrip en ziekte inzicht.

• Moet in staat zijn adem in te houden bij een open mond.

Indicatie14

Patiënten met een dwarslaesie, NMA zoals ALS, Guillan-Barre Syndroom (GBS) Myasthe-nia gravis, Myotone Dystrofie, MS, Post-polio, Kyphoscoliose en syringomyelie.enPCF<275l/min spontaan,ófPCF<300l/min bij recidiverende luchtweginfecties,ófVC<50% van voorspeld,FVC>1,5L.

Contra indicaties

• ALS of PSMA én bulbaire dysfunctie (risico op aspiratie).

• Chronische longlijden bijv. COPD, CF, bronchiëctasieën.

• Dubbelzijdige stemband paralyse.

• Voor Long-Volume rekruterende technieken zijn patiënten met een slechte slikfunctiegecontraindiceerd vanwege het gevaar voor aspiratie( Bij patiënten met ALS vanaf HillelSwallowing Score 6-5) (Hillel, ALS Severity scale).

• Pneumorragie (ophoesten van bloed en bloed gekleurd sputum.

• Recente Pneumothorax.

• Bullous emphyseem (abnormaal met lucht gevulde holtes in de long als gevolg van ziektevan de alveoli).

9


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

• Misselijkheid.

• Ernstige COPD (gold 3 en 4).

• Astma.

• Recente Lobectomie.

• Verhoogde Intracraniele druk, tevens ventrikel drains.

• Verlaagd bewustzijn/onvermogen tot communiceren.

• Indien een patiënt een opgeblazen trachea cuff heeft.

• Air Stacken is niet geïndiceerd als patiënt een endotracehale tube heeft.

Relatieve contra-indicaties

• Recent Barotrauma (Bach 2004).

• Acute Pneumonie.

• Respiratoire insufficiëntie.

• Pneumothorax in de voorgeschiedenis en COPD.

• Niet net na de maaltijd Air Stacken.

• Grote hoeveelheden vocht in de borstholte (pleurale effusie).

NB Air Stacken bij patiënten met intrinsiek long lijden zoals COPD , bronchiectasieen, CF,pulmonaire fibrose en astma met overvloedig secreet moeten met zorg worden geanaly-seerd en is soms niet geïndiceerd. Overleg met de longarts of Intensivist is nodig!

Voorzorgmaatregelen

Patiënten die cardiaal instabiel zijn moeten gemonitord worden wat betreft ritmestoornissen,saturatie, dyspnoe, vitale tekenen (bloeddruk, pols en temparatuur)en andere symptomenvan cardiale instabiliteit.Patiënten met een combinatie van intrinsieke aandoening en zwakte en of restrictievestoornissen moeten verwezen worden door intensivist of longarts.Een druk manometer kan de MIC minimaliseren voor patiënten met een primaire longaan-doening in combinatie met zwakte of een restrictieve stoornis. Overleg met intensivist isnodig om te beoordelen of een drukmeter niet geïndiceerd is.Patiënten met een lang bestaande borstkas restrictie (b.v. scoliose) hebben fors vermin-derde thoracale compliance en moeten langzaam progressief opbouwend geinsuffleerdworden gedurende de introductiefase van het Air Stacken.

Benodigd materiaal

handbeademingsballon; al of niet met overdrukventiel, mondstuk met verbindingsslang ofmond- neusmasker.

10


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Werkwijze

Het inblazen van lucht met behulp van een beademingsballon tot de maximale inblaasbarehoeveelheid is bereikt:

• Bij voorkeur de techniek zittend uitvoeren maar ruglig is mogelijk.

• Leg de procedure uit aan de patiënt.

• Zorg voor een gedesinfecteerde ballon/mondstuk.

• Plaats het mondstuk in de mond of het mond- neusmasker op het gezicht.

• Vraag de patiënt uit te ademen.

• Vraag daarna om rustig in te ademen met weinig inspanning en tegelijkertijd of ietserna wordt er met de beademingsballon rustig lucht ingeblazen.

• Let erop dat de patiënt de mond goed om het mondstuk sluit en dat de borstkas om-hoog gaat.

• De patiënt moet de adem inhouden. (niet in de wangen).

• Nogmaals de patiënt in laten ademen en lucht inblazen met de beademingsballon.

• Patiënt adem in laten houden (vasthouden).

• Dit herhalen tot maximale inblaasbare hoeveelheid is bereikt.

• Indien mogelijk de patiënt de maximaal inblaasbare hoeveelheid 3-5 seconden vastlaten houden.

• Patiënt hoest of ademt uit; evt. comprimeren bij secreet.

• Deze procedure 5 keer herhalen.

• Minimaal 3 x per dag herhalen!

Observatie Aandachtspunten

• Observeer de patiënt goed, maak afspraken wie het tempo van inblazen aangeeft; b.v.vinger omhoog.

• Het is van belang dat de lucht ingeblazen wordt op het moment dat de patiënt inademt.

• Let op het omhoog komen van de borstkas, hieruit blijkt dat de lucht in de longenkomt. De lippen moeten goed om het mondstuk geklemd worden.

• Als de wangen opbollen is dit een teken dat de lucht niet wordt ingeademd.

• Knijp niet te hard maar zeker ook niet te zacht in de beademingsballon.

• Doe het niet te snel achter elkaar, er bestaat dan een risico op hyperventilatie.

• Klachten hiervan kunnen zijn: een licht gevoel in het hoofd en tintelingen in de handen.• Door even pauze te nemen gaan de klachten weer over of even de adem in te houden.

• Wanneer er veel luchtlekkage is via de neus, kan een neusklem gebruikt worden.

Indien het niet mogelijk is de lippen goed om het mondstuk te sluiten dient een mond-neusmasker gebruikt te worden.

11


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

• Zorg bij gebruik van een mond-neusmasker voor een goede ondersteuning van het hoofd,het masker moet stevig aangedrukt worden om lekkage te voorkomen.

• De handeling bij voorkeur niet met een volle maag uitvoeren. (bij voorkeur 2 uur na eenmaaltijd).

Complicaties

• Extra lucht in de maag. Dit is te verhelpen door de lucht te laten opboeren, de patiëntgoed recht op te laten zitten of door de eventuele PEG-katheter te openen. Het drinkenvan een koolzuurhoudende drank (cola) kan soms helpen.

• Hyperventilatie als gevolg van het te snel uitvoeren van de handeling.

• Spierpijn, door het uitzetten van de borstkas. De pijn treedt alleen op tijdens het air-stacken en geeft aan dat de handeling goed is uitgevoerd. Spierpijn gaat gewoonlijkbinnen enkele dagen weer voorbij. Indien de pijn ook na het airstacken blijft bestaan,contact opnemen met de behandelend arts.

Referenties

1 Kang SW, Bach JR.: Maximum insufflation capacity. Chest 2000;118;61-65.

2 Bach JR, Ishikawa Y, Heakyung K: Prevention of pulmonary morbidity for patientswith duchenne muscular dystrophy. Chest 1997;112:1024-28.

3 Alice C, Tzeng MD, Bach JR: Prevention of pulmonary Morbidity for patients withneuromuscular disease. Chest 2000;118:1390-1396.

4 Brito MF, Moreira GA, Pradella-Hallinan M, Tufik S: Air staking and chest compres-sion increase peak cough flow in patients with Duchenne muscular dystrophy. BrasPneumol. 2009 Oct;35(10):973-9.

5 Westerman EJA; Long volume recrutering; periodiek respiratoir onderhoud door defysiotherapeut; symposium 16-05-2008.

6 Bach JR, Bianchi C, Vidigal-Lopes M, Turi S, Felisari G: Lung inflation by glossopha-ryngeal breathing and “air stacking” in Duchenne muscular dystrophy. Am J PhysMed Rehabil. 2007 Apr;86(4):295-300.

7 Ambrosino N, Carpenè N, Gherardi M: Chronic respiratory care for neuromusculardiseases in adults. Eur Respir J. 2009;34:444-451.

8 Pryor JA, Webber BA, Hodson ME, Batten JC: Evaluation of the forced expirationtechnique as an adjunct to postural drainage in treatment of cystic fibrosis. BMJ1979;2:417-418.

9 Wilson GE, Baldwin AL, Walshaw MJ; A comparison of traditional chest physiother-apy with the active cycle of breathing in patients with chronic suppurative lung dis-ease. Eur Respir J 1995;8:Suppl.19,171S.

12


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

10 Pryor JA; Physiotherapy for airway clearance in adults. Eur Respir J 199;14:1418-1424.

11 Van der Schans CP: Conventional Chest Physical Therapy for Obstructive Lung Dis-ease. Respiratory Care; September 2007:52:9:1198-1209.

12 Suarez, A. A., et al. “Peak flow and peak cough flow in the evaluation of expiratorymuscle weakness and bulbar impairment in patients with neuromuscular disease.”Am.J.Phys.Med.Rehabil. 81.7 (2002): 506-11.

Boek/reader

13 Bach JR: Management of patients with neuromuscular disease, 2004, ISBN 1-56053-604-7.

14 Westerman, E: Reader Cursus Long-Volume rekruterende technieken 16-5-2008.

15 Le Blanc, C. Mc Kim, D.A., Lung Volume Recruitment for Paralytic/Restrictive Disor-ders, The Ottawa Hospital Rehabiliatiton Centre Revised -April 2007.

13


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Bijlage 5: Protocol Mechanische insufflatie exsufflatie

Definitie

Het geven van afwisselend een inspiratoire en expiratoire flow via een mond/neusmaskermet behulp van een daartoe bestemd apparaat.

Doel

• Rekrutering van longvolume.

• Verwijderen van bronchiaal secreet.

• Preventie en bestrijden van atelectase, retentie van bronchiaalsecreet en desaturaties.

• Preventie en bestrijden van (lage) luchtweginfectie (pneumonie).

• Vermijden tracheostoma.

Indicatie

• Retentie van bronchiaalsecreet, al dan niet in het kader van een luchtweginfectie, samen-hangend met insufficiënte hoestkracht ondanks airstacken en/of thoraco/adominalecompressie.

• Mechanische insufflatie kan alleen worden gebruikt wanneer airstacken niet mogelijk is.

Contra-indicaties

• Spontane of recidiverende pneumothoraces.

Voorwaarden

• Coöperatieve patiënt met motivatie, begrip en ziekte-inzicht.

• Pulse-oximetrie.

• Uitzuigapparatuur.

• Bij een beginnende luchtweginfectie alleen intramuraal.

Benodigdheden

• Coughlator.

• Basisslangenset voor coughlator met bacteriefilter, evt. extra slang 30cm.

• Mond-neusmasker.

• Stroomvoorziening 230 Volt.

14


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Werkwijze

• Patiënt informeren.

• Zet de coughlator aan.

• Kies voor de manual mode wanneer de patiënt voor het eerst aan de coughlator gaat;

• Stel de druk in op +15cm H20 “inhale”en -15cm H20“exhale”.

• De insufflatiefase duurt ongeveer 2-3 seconden, de exsufflatie 1-2 seconden.

• Positioneer de patiënt op de meest comfortabele wijze in bed. Zittend is vaak beter danliggend. De behandeling kan overigens ook in de rolstoel plaatsvinden.

• Plaats het mond-neus masker stevig op het gelaat; let op dat de kin niet op de borstwordt geduwd waardoor de hypofarynx dichtgedrukt zou kunnen worden.

• Geef inspiratoire flow door de knop naar inhale te zetten.

• Zet de knop naar exhale voor expiratoire flow en laat de patiënt meehoesten.

• Verwijder het mond-neusmasker.

• Verwijder eventueel zichtbaar bronchiaalsecreet uit de mondholte en het masker.Cyclus 4-5 x herhalen en de druk langzaam opvoeren tot tenminste 40cm H20, maximaal50cm H20. Dit is een sessie. Drie tot vijf van deze sessies vormen een behandeling.

Aandachtspunten

• Comprimeren tijdens de uitademing kan het resultaat verbeteren, maar dan is er eenextra hulpverlener nodig.

• Er kan gestopt worden met de coughlator als blijkt dat de luchtwegen schoon zijn (ditblijkt uit afname van de opbrengst, p.ox.sat>95% bij FiO2 0,21 en SR).

• Wanneer de conditie van de patiënt achteruit gaat: dyspnoe neemt toe en/of beade-mingsafhankelijkheid wordt groter, thoraxfoto verslechterd, bloedgassen verslechterenenzovoorts, dient in overleg met de CTB arts besloten te worden dat de patiënt overge-plaatst wordt naar de IC.

• In de klinische setting: observeer de patiënt en wees bedacht op desaturaties;

Indien de saturatie daalt onder de 90% preoxygeneren of zuurstof geven tijdens decouglator sessies, maar nooit via coughlator zelf i.v.m. brandgevaar.

• Deze patiënten hebben een verminderde hoestkracht. Houdt uitzuigapparatuur bij dehand om eventueel het opgehoeste sputum te kunnen verwijderen.

• Monitoren: effect sputumopbrengst.

15


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Complicaties

• Barotrauma.

• Obstructie grote luchtwegen door proppen bronchiaalsecreet. Probeer deze te verwij-deren door te comprimeren of, indien nodig, intubeer de patiënt.

Bronnen

Westerman E.: Reader Cursus Long-Volume rekruterende technieken 16-5-2008.

16


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Bijlage 6: protocol ACTB

The Active cycle of breathing techniques (ACBT)

De ACBT is een cyclus waarin 3 verschillende technieken (zie Figuur) worden aangewendom tot mobiliseren van broncheaal secreet te komen:

1 Breathing control (BC)=ademcontroleDe ademcontrole is een essentieel deel van de cyclus waarbij men, gebruik makend vanhet onderste deel van de thorax, zo ontspannen mogelijk tracht te ademen op het tidalvolume (TV). Ademcontrole wordt toegepast tijdens de rustperiodes tussen de meeractieve delen van de cyclus.

2 Thoracic expansion exercises (TEE)=mobiliserende oefeningen van de thorax.Deze mobiliserende oefeningen van de thorax zijn gebaseerd op de ademhaling, metde nadruk op het inademen van grote volumes. Door de toename van de longvolumesverlaagt de weerstand in het collaterale ventilatie systeem en kan er lucht, welke dedrainage ten goede zal komen, achter de secreties terecht komen. Een drietal secon-den pauze na de diepe inademing zal dit effect nog vergroten.

3 Forced expiration technique (FET)=geforceerde expiratie techniek (->huffen)De FET (Pryor & Webber) is gebaseerd op het principe van het Equal Pressure Point(=EPP) naar Mead. Ter hoogte van het EPP zal een verhoogde luchtstroomsnelheid dedrainage bevorderen. De lokalisatie van het EPP wordt bepaald door het volume ingea-demde lucht.

De FET bestaat uit geforceerde expiraties (huffen) gecombineerd met periodes vanademcontrole. Door de begrenzing van de expiratoire kracht bij het huffen (=hoestenmet open glottis) en het nauwkeurig doseren van het ingeademde luchtvolume, be-komt men een versnelling van de luchtstroom in welbepaalde luchtweggeneraties. Huf-fen (~ een zachte en goed gelokaliseerde hoest) vanuit een laag longvolume zalbijdragen tot het ontkleven van het mucus ter hoogte van de perifere luchtwegen. Wan-neer het mucus de centrale luchtwegen heeft bereikt, zal huffen of hoesten vanuit eenhoog longvolume zorgen voor de evacuatie van het mucus.

17


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

De ACBT is een cyclisch proces waarbij er na iedere stap gecontroleerd moet worden of erkan worden doorgegaan naar de volgende fase of dat de voorgaande fase opnieuw moetworden aangeboden. De BC dient te leiden tot een normaal tidal volume. De TEE tot eenmaximale inspiratie en bij het huffen van hoog en laag longvolume moet de patiënt voelendat er sputum verplaatst wordt. Het huffen van een hoog longvolume of hoesten moetworden uitgesteld tot er een grote kans op een productieve huff of hoest is.De therapeut hoort voelt en ziet aan de reacties van de patiënt of dit het geval is.

Wanneer de wanneer de expiratie bemoeilijkt is tijdens BC, kan overwogen worden of hettoevoegen van PEP de expiratie kan verlengen waardoor het tidal volume verbetert.Wanneer de TEE onvoldoende mogelijk is kan overwogen worden om airstack techniekentoe te passen om een maximale inspiratie te bereiken.Wanneer de expiratoire kracht of coördinatie onvoldoende is kan door manuele compressieen eventueel het gebruik van een sluitlaken deze kracht efficiënter ingezet worden.

Referenties

Pryor JA, Webber BA, Hodson ME, Batten JC: Evaluation of the forced expiration techniqueas an adjunct to postural drainage in treatment of cystic fibrosis. BMJ 1979;2:417-418.

Wilson GE, Baldwin AL, Walshaw MJ; A comparison of traditional chest physiotherapywith the active cycle of breathing in patients with chronic suppurative lung disease. EurRespir J 1995;8:Suppl.19,171S.

18


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

FET

FET

BCBC

BCBC

BC

BC

BC

BC

BC

HUFF

HUFF

HUFF

HUFF

HUFF

TEE

TEE

TEE

TEE

FET

FET

Active Cycle of Breathing Techniques

Key: BC - breathing control TEE - thoracic expansion exercise FET - forced expiration

Pryor JA; Physiotherapy for airway clearance in adults. Eur Respir J 199;14:1418-1424.

Van der Schans CP: Conventional Chest Physical Therapy for Obstructive Lung Disease.Respiratory Care; September 2007:52:9:1198-1209.

Bijlage 7

Link naar CTB. (Via: ALS centrum.nl)

Bijlage 8Literatuurlijst

19


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Aboussouan LS. Mechanisms of exercise limitation and pulmonary rehabilitation for patientswith neuromuscular disease. Chronic respiratory disease 2009, 6(4): 231-249.

Aksu S & Citak-karakaya I. Effect of exercise therapy on pain complaints in patients withamyotrophic lateral sclerosis. Pain Clinic 2002, 14(4): 353-359.

Almeida SR, Silva LB, Guerreiro CA & Nucci A. Amyotrophic lateral sclerosis: prospectivestudy on respiratory parameters. Arquivos de Neuro-Psiquiatria 2010, 68(2): 258-262.

ALS CNTF Treatment Study Group. A double-blind placebo-controlled clinical trial of sub-cutaneous recombinant human ciliary neurotrophic factor (rHCNTF) in amyotrophic lateralsclerosis. Neurology 1996, 46: 1244-1249.

Ambrosino N, Carpene N & Gherardi M. Chronic respiratory care for neuromuscular dis-eases in adults. The European respiratory journal: official journal of the European Societyfor Clinical Respiratory Physiology 2009, 34(2): 444-451.

Andersen PM, Borasio GD, Dengler R, Hardiman O, Kollewe K, Leigh PN, Pradat PF, SilaniV, Tomik B & EALSC Working Group. Good practice in the management of amyotrophiclateral sclerosis: clinical guidelines. An evidence-based review with good practice points.EALSC Working Group. Amyotrophic lateral sclerosis: official publication of the WorldFederation of Neurology Research Group on Motor Neuron Diseases 2007, 8(4): 195-213.

Andersen PM, Borasio GD, Dengler R, Hardiman O, Kollewe K, Leigh PN, Pradat PF, SilaniV, Tomik B & EFNS Task Force on Diagnosis and Management of Amyotrophic Lateral Scle-rosis. EFNS task force on management of amyotrophic lateral sclerosis: guidelines for diag-nosing and clinical care of patients and relatives. European journal of neurology: the officialjournal of the European Federation of Neurological Societies 2005, 12(12): 921-938.

Bach JR. Amyotrophic lateral sclerosis: prolongation of life by noninvasive respiratory AIDS.Chest 2002, 122(1): 92-98.

Ball LJ, Willis A, Beukelman DR, Pattee GL. A protocol for identification of early bulbar signsin amyotrophic lateral sclerosis. Jourrnal of the Neurological Sciences 2001,191: 43-53.

http://www.als-centrum.nl/voor-hulpverleners/centrum-thuisbeademing/

20


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Baumann F, Henderson RD, Morrison SC, Brown M, Hutchinson N, Douglas JA, Robinson PJ & McCombe PA. Use of respiratory function tests to predict survival in amyotrophic lat-eral sclerosis. Amyotrophic lateral sclerosis: official publication of the World Federation of Neurology Research Group on Motor Neuron Diseases 2010, 11(1-2): 194-202.

Bello-Haas VD, Florence JM, Kloos AD, Scheirbecker J, Lopate G, Hayes SM, Pioro EP & Mitsumoto H. A randomized controlled trial of resistance exercise in individuals with ALS. Neurology 2007, 68(23): 2003-2007.

Berg Van den JP, Gorcum Van P, Groot De IJM, Haelst Van JMPI, Horemans AMC. & Joha D. Protocol rond revalidatie en zorg voor mensen met ALS en PSMA. Vereniging Spier-ziekten Nederland; 1999.

Berg, Van den JP, Groot De IJ, Joha BC, Haelst Van JM, Gorcom Van P & Kalmijn S. Devel-opment and implementation of the Dutch protocol for rehabilitative management in amyo-trophic lateral sclerosis. Amyotrophic lateral sclerosis and other motor neuron disorders: official publication of the World Federation of Neurology, Research Group on Motor Neu-ron Diseases 2004, 5(4): 226-229.

Berg Van den, LH, Goeijen JC, Kruitwagen-Reenen Van ET, Schelhaas HJ, Visser M. Amyo-trofische Laterale Sclerose diagnostiek en behandeling, 5 jaar ALS Centrum Nederland. ALS Centrum Nederland 2009.

Berg Van den JP, Kalmijn S, Lindeman E, Veldink JH, Visser De M, Graaff Van der MM, Wokke JH & Berg Van den LH. Multidisciplinary ALS care improves quality of life in patients with ALS. Neurology 2005, 65(8): 1264-1267.

Berg Van den LH, Berg Van den JP, Mathus-Vliegen EM, Kampelmacher MJ, Kesteren VanRG & Jennekens FG. The symptomatic treatment of amyotrophic lateral sclerosis. Neder-lands tijdschrift voor geneeskunde 2004, 148(11): 513-518.

Blatzheim K. Interdisciplinary palliative care, including massage, in treatment of amyotrophiclateral sclerosis. Journal of Bodywork and Movement Therapies 2009, 13(4): 328-335.

Borasio GD & Voltz R. Palliative care in amyotrophic lateral sclerosis. Journal of neurology1997, 244 (4):S11-7.

Borasio GD, Voltz R & Mille RG. Palliative care in amyotrophic lateral sclerosis. Neurologicclinics 2001, 19(4): 829-847.

Brito MF, Moreira GA, Pradella-Hallinan M & Tufik S. Air stacking and chest compressionincrease peak cough flow in patients with Duchenne muscular dystrophy. Jornal brasileirode pneumologia: publicacao oficial da Sociedade Brasileira de Pneumologia e Tisilogia2009, 35(10): 973-979.

Buiting C, Rijnierse P, Stadt R. NHG-Richtlijn Gestructureerde informatie-uitwisseling tussenhuisarts en fysiotherapeut. Utrecht, Nederlands Huisartsen Genootschap 2010.

21


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Cabrera Serrano M & Rabinstein AA. Causes and outcomes of acute neuromuscular res-piratory failure. Archives of Neurology 2010, 67(9): 1089-1094.

Carter GT. Rehabilitation management in neuromuscular disease. Journal of neurologicrehabilitation 1997, 11(2): 69-80.

Carvalho M, Pinto S, Costa J, Evangelista T, Ohama B, Pinto A. A randomized placebo-controlled trial of mematine for functional disability in Amyotrophic Lateral Sclerosis. Amy-otrophic Lateral Sclerosis 2010, 11: 456-460.

Cedarbaum JM, Stambler N, Malta E, Fuller C, Hilt D, Thurmond B & Nakanishi A. TheALSFRS-R: a revised ALS functional rating scale that incorporates assessments of respira-tory function. BDNF ALS Study Group (Phase III). Journal of the neurological sciences1999, 169(1-2): 13-21.

Chaisson KM, Walsh S, Simmons Z. & Vender RL. A clinical pilot study: high frequencychest wall oscillation airway clearance in patients with amyotrophic lateral sclerosis. Amy-otrophic lateral sclerosis : official publication of the World Federation of Neurology Re-search Group on Motor Neuron Diseases 2006, 7(2): 107-111.

Chatwin M, Ross E, Hart N, Nickol AH, Polkey MI & Simonds AK. Cough augmentation withmechanical insufflation/exsufflation in patients with neuromuscular weakness. The Euro-pean respiratory journal: official journal of the European Society for Clinical RespiratoryPhysiology 2003, 21(3): 502-508.

Cheah BC, Boland RA, Brodaty NE, Zoing MC, Jeffery SE, McKenzie DK & Kiernan MC.INSPIRATIonAL-INSPIRAtory muscle training in amyotrophic lateral sclerosis. Amyotrophiclateral sclerosis: official publication of the World Federation of Neurology Research Groupon Motor Neuron Diseases 2009, 10( 5-6) 384-392.

Clemens KE, Jaspers B, Klaschik E & Nieland P. Evaluation of the clinical effectiveness ofphysiotherapeutic management of lymphoedema in palliative care patients. Japanesejournal of clinical oncology 2010, 40(11): 1068-1072.

Colville S, Swingler RJ, Grant IS & Williams FL. A population based study of respiratoryfunction in motor neuron disease patients living in Tayside and North East Fife, Scotland.Journal of neurology 2007, 254(4): 453-458.

Corcia P & Meininger,V. Management of amyotrophic lateral sclerosis. Drugs 2008, 68(8):1037-1048.

Cup EH, Pieterse AJ, Broek-Pastoor Ten JM, Munneke M, Engelen Van BG, Hendricks HT,Wilt Van der GJ & Oostendorp RA. Exercise therapy and other types of physical therapyfor patients with neuromuscular diseases: a systematic review. Archives of Physical Medi-cine and Rehabilitation 2007, 88(11): 1452-1464.

22


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

enCzaplinski A, Yen AA & Appel SH. Forced vital capacity (FVC) as an indicator of survival anddisease progression in an ALS clinic population. Journal of neurology, neurosurgery, andpsychiatry 2006, 77(3): 390-392.

Dal Bello-Haas V, Kloos AD & Mitsumoto H. Physical therapy for a patient through six stagesof amyotrophic lateral sclerosis. Physical Therapy 1998, 78(12): 1312-1324.

Dalbello-Haas V, Florence JM & Krivickas LS. Therapeutic exercise for people with amyo-trophic lateral sclerosis or motor neuron disease. Cochrane database of systematic re-views (Online) 2008, 2(2): CD005229.

Groot De IJ, Post MW, Heuveln Van T, Berg Van den LH & Lindeman E. Measurement ofdecline of functioning in persons with amyotrophic lateral sclerosis: responsiveness andpossible applications of the Functional Independence Measure, Barthel Index, Rehabilita-tion Activities Profile and Frenchay Activities Index. Amyotrophic lateral sclerosis: officialpublication of the World Federation of Neurology Research Group on Motor Neuron Dis-eases 2006, 7(3): 167-172.

Drory VE, Goltsman E, Reznik JG, Mosek A & Korczyn AD. The value of muscle exercisein patients with amyotrophic lateral sclerosis. Journal of the neurological sciences 2001,191(1-2): 133-137.

Elman LB, Houghton DJ, Wu GF, Hurtig HI, Markowitz CE & McCluskey L. Palliative carein amyotrophic lateral sclerosis, Parkinson’s disease, and multiple sclerosis. Journal ofpalliative medicine 2007, 10(2): 433-457.

Engelbert R, Wittink H. Klinisch redeneren volgens de HOAC II. Houten: Bohn Stafleu VanLoghum; 2010.

Everdingen JV, Burgers JS, Assendelft Van WJJ, Swinkels JA, Barneveld Van TA, KlundertVan de JLM. Evidence-based richtlijnontwikkeling. Een leidraad voor de praktijk. Houten:Bohn Stafleu Van Loghum, 2004.

Fitting JW, Paillex R, Hirt L, Aebischer P & Schluep M. Sniff nasal pressure: a sensitive res-piratory test to assess progression of amyotrophic lateral sclerosis. Annals of Neurology1999, 46(6): 887-893.

Francis K, Bach JR & DeLisa JA. Evaluation and rehabilitation of patients with adult motorneuron disease. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 1999, 80(8): 951-963.

Ganzin L, Johnston WS & Hoffman WF. Correlates of suffering in amyotrophic lateral scle-rosis. Neurology 1999, 52(7): 1434-1440.

Gozal D & Thiriet P. Respiratory muscle training in neuromuscular disease: long-term ef-fects on strength and load perception. Medicine and science in sports and exercise 1999,31(11): 1522-1527.

Great Lakes ALS Study Group. A comparison of muscle strength testing techniques inamyotrophic lateral sclerosis. Neurology 2003, 61(11): 1503-1507.

23


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

enGregory SA. Evaluation and management of respiratory muscle dysfunction in ALS. Neu-roRehabilitation 2007, 22(6)435-443.

Hardiman O. Symptomatic treatment of respiratory and nutritional failure in amyotrophiclateral sclerosis. Journal of neurology 2000, 247(4): 245-251.

Harvey LA, Glinsky JA, Katalinic OM & Ben M. Contracture management for people withspinal cord injuries. NeuroRehabilitation 2011, 28(1): 17-20.

Hausdorff JM, Lertratanakul A, Cudkowicz ME, Peterson AL, Kaliton D & Goldberger AL.Dynamic markers of altered gait rhythm in amyotrophic lateral sclerosis. Journal of ap-plied physiology (Bethesda, Md.: 1985) 2000, 88(6): 2045-2053.

Heffernan C, Jenkinson C, Holmes T, Macleod H, Kinnear W, Oliver D, Leigh N & Ampong,MA. Management of respiration in MND/ALS patients: an evidence based review. Amy-otrophic lateral sclerosis: official publication of the World Federation of Neurology Re-search Group on Motor Neuron Diseases 2006, 7(1): 5-15.

Inam S, Vucic S, Brodaty NE, Zoing MC & Kiernan MC The 10-metre gait speed as a func-tional biomarker in amyotrophic lateral sclerosis. Amyotrophic lateral sclerosis: officialpublication of the World Federation of Neurology Research Group on Motor Neuron Dis-eases, 2010, 11(6): 558-561.

Ishii M. Benefit of forced expiratory technique for weak cough in a patient with bulbar onsetamyotrophic lateral sclerosis. Journal of Physical Therapy Science 2004, 16(2): 137-141.

Ishikawa Y, Bach JR, Komaroff E, Miura T & Jackson-Parekh R. Cough augmentation inDuchenne muscular dystrophy. American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation/Association of Academic Physiatrists 2008, 87(9): 726-730.

Heerkens YF, Hendriks HJM en Graaf-Peters De V. KNGF-richtlijn Fysiotherapeutische ver-slaglegging. Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) 2011.

Hillel AD and Miller RM. Management of bulbar symptoms in amyotrophic lateral sclerosis.Advances in Experimental Medicine and Biology 1987, 209: 201-221.

Jackson CE. 2002 Vital capacity as an efficacy measure: con. Amyotrophic lateral sclerosisand other motor neuron disorders: official publication of the World Federation of Neurol-ogy, Research Group on Motor Neuron Diseases 2002, 3(1): S59-60.

Jackson CE, Rosenfeld J, Moore DH, Bryan WW, Barohn RJ, Wrench M, Myers D, HeberlinL, King R, Smith J, Gelinas D & Miller RG. A preliminary evaluation of a prospective studyof pulmonary function studies and symptoms of hypoventilation in ALS/MND patients.Journal of the neurological sciences 2001, 191(1-2): 75-78.

Jensen MP, Abresch RT & Carter GT. The reliability and validity of a self-report version of theFIM instrument in persons with neuromuscular disease and chronic pain. Archives ofPhysical Medicine and Rehabilitation 2005, 86(1): 116-122.

24


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Jensen MP, Abresch RT, Carter GT & McDonald CM. Chronic pain in persons with neuro-muscular disease. Archives of Physical Medicine and Rehabilitation 2005, 86(6): 1155-1163.

Jette DU, Slavin MD, Andres PL & Munsat TL. The relationship of lower-limb muscle forceto walking ability in patients with amyotrophic lateral sclerosis. Physical Therapy 1999,79(7): 672-681.

Just N, Bautin N, Danel-Brunaud V, Debroucker V, Matran R & Perez T. The Borg dyspnoeascore: a relevant clinical marker of inspiratory muscle weakness in amyotrophic lateralsclerosis. The European respiratory journal: official journal of the European Society forClinical Respiratory Physiology 2010, 35(2): 353-360.

Kang SW & Bach JR. Maximum insufflation capacity. Chest 2000, 118(1): 61-65.

Kang SW & Bach JR. Maximum insufflation capacity: vital capacity and cough flows inneuromuscular disease. American Journal of Physical Medicine & Rehabilitation/Associa-tion of Academic Physiatrists 2000, 79(3): 222-227.

Katalinic OM, Harvey LA, Herbert RD, Moseley AM, Lannin NA & Schurr K. Stretch for thetreatment and prevention of contractures. Cochrane database of systematic reviews (On-line) 2010, 9(9): CD007455.

Katzberg HD, Khan AH & So YT. Assessment: symptomatic treatment for muscle cramps(an evidence-based review): report of the therapeutics and technology assessment sub-committee of the American academy of neurology. Neurology 2010, 74(8): 691-696.

Kawai S, Tsukuda M, Mochimatsu I, Enomoto H, Kagesato Y, Hirose H, Kuroiwa Y, SuzukiY. A Study of the Early Stage of Dysphagia in Amyotrophic Lateral Sclerosis. Dysphagia2003, 18(1): 1-8.

Kloos AD, Dal Bello Haas V, Thome R, Cassidy J, Lewis L, Cusma T & Mitsumoto H. Inter-rater and intrarater reliability of the Tinetti Balance Test for individuals with amyotrophic lat-eral sclerosis. Journal of Neurologic Physical Therapy 2004, 28(1): 12-19.

Koninklijk Nederlands Genootschap voor Fysiotherapie (KNGF) Het beroepsprofiel van defysiotherapeut 2005. Amersfoort: KNGF 2006.

Kuhnlein P, Gdynia HJ, Sperfeld AD, Lindner-Pfleghar B, Ludolph AC, Prosiegel M, RieckerA & Medscape. Diagnosis and treatment of bulbar symptoms in amyotrophic lateral scle-rosis. Nature clinical practice. Neurology 2008, 4(7): 366-374.

Lahrmann H, Wild M, Zdrahal F & Grisold W Expiratory muscle weakness and assistedcough in ALS. Amyotrophic lateral sclerosis and other motor neuron disorders: officialpublication of the World Federation of Neurology, Research Group on Motor Neuron Dis-eases 2003, 4(1): 49-51.

Lange DJ, Lechtzin N, Davey C, David W, Heiman-Patterson, T, Gelinas,D, Becker, B, Mit-sumoto H. & HFCWO Study Group. High-frequency chest wall oscillation in ALS: an ex-ploratory randomized, controlled trial. Neurology 2006, 67(6): 991-997.

25


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

enLeBlanc C. Respiratory Therapy Policy/Procedure Lung Volume Recruitment for Paralytic/Restrictive Disorders. Ottawa: The Ottawa Hospital, 2007.

Lechtzin N. Respiratory effects of amyotrophic lateral sclerosis: problems and solutions.Respiratory care 2006, 51(8): 871-81.

Lechtzin N, Lange DJ, Davey C, Becker B & Mitsumoto H. Measures of dyspnea in patientswith amyotrophic lateral sclerosis. Muscle & nerve 2007, 35(1): 98-102.

Lechtzin N, Rothstein J, Clawson L, Diette GB & Wiener CM. Amyotrophic lateral sclerosis:evaluation and treatment of respiratory impairment. Amyotrophic lateral sclerosis andother motor neuron disorders: official publication of the World Federation of Neurology,Research Group on Motor Neuron Diseases 2002, 3(1): 5-13.

Lechtzin N, Shade D, Clawson L & Wiener CM. Supramaximal inflation improves lung com-pliance in subjects with amyotrophic lateral sclerosis. Chest 2006, 129(5): 1322-1329.

Lechtzin N, Wiener CM, Shad DM, Clawson L & Diette GB. Spirometry in the supine positionimproves the detection of diaphragmatic weakness in patients with amyotrophic lateralsclerosis. Chest 2002, 121(2): 436-442.

Leigh PN, Abrahams S, Al-Chalabi A, Ampong MA, Goldstein LH, Johnson J, Lyall R, Mox-ham J, Mustfa N, Rio A, Shaw C, Willey E & King’s MND Care and Research Team. Themanagement of motor neurone disease. Journal of neurology, neurosurgery, and psychia-try 2003, 74(4): 32-47.

Lewis M & Rushanan S. The role of physical therapy and occupational therapy in the treat-ment of amyotrophic lateral sclerosis. NeuroRehabilitation 2007, 22(6): 451-461.

Lou JS, Reeves A, Benice T & Sexton G. Fatigue and depression are associated with poorquality of life in ALS. Neurology 2003, 60(1): 122-123.

Lou J, Weiss MD & Carter GT. Assessment and management of fatigue in neuromusculardisease. American Journal of Hospice and Palliative Medicine 2010, 27(2): 145-157.

Lui AJ & Byl NN. A systematic review of the effect of moderate intensity exercise on func-tion and disease progression in amyotrophic lateral sclerosis. Journal of neurologic physi-cal therapy: JNPT 2009, 33(2): 68-87.

Lyall RA, Donaldson N, Polkey MI, Leigh PN & Moxham J. 2001, Respiratory muscle strengthand ventilatory failure in amyotrophic lateral sclerosis. Brain: a journal of neurology 2001,124(10): 2000-2013.

Melo J, Homma A, Iturriaga E, Frierson L, Amato A, Anzueto A & Jackson C 1999, Pulmonaryevaluation and prevalence of non-invasive ventilation in patients with amyotrophic lateralsclerosis: a multicenter survey and proposal of a pulmonary protocol. Journal of the neu-rological sciences 1999, 169(1-2): 114-117.

Mendoza M, Gelinas DF, Moore DH & Miller RG. A comparison of maximal inspiratorypressure and forced vital capacity as potential criteria for initiating non-invasive ventilationin amyotrophic lateral sclerosis. Amyotrophic lateral sclerosis : official publication of theWorld Federation of Neurology Research Group on Motor Neuron Diseases 2007, 8(2):106-111.

26


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Miller RG. Examining the evidence about treatment in ALS/MND. Amyotrophic lateral scle-rosis and other motor neuron disorders: official publication of the World Federation ofNeurology, Research Group on Motor Neuron Diseases 2001, 2(1): 3-7.

Miller RG, Jackson CE, Kasarskis EJ, England JD, Forshew D, Johnston W, Kalra S, KatzJS, Mitsumoto H, Rosenfeld J, Shoesmith C, Strong MJ, Woolley SC & Quality StandardsSubcommittee of the American Academy of Neurology. Practice parameter update: Thecare of the patient with amyotrophic lateral sclerosis: multidisciplinary care, symptommanagement, and cognitive/behavioral impairment (an evidence-based review): report ofthe Quality Standards Subcommittee of the American Academy of Neurology. Neurology2009, 73(15): 1227-1233.

Miller RG, Mitchell JD, Lyon M & Moore DH. Riluzole for amyotrophic lateral sclerosis (ALS)/motor neuron disease (MND). Cochrane database of systematic reviews (Online) 2007,1(1): CD001447.

Montes J, Cheng B, Diamond B, Doorish C, Mitsumoto H & Gordon PH. The Timed Up andGo test: predicting falls in ALS. Amyotrophic lateral sclerosis: official publication of theWorld Federation of Neurology Research Group on Motor Neuron Diseases 2007, 8(5):292-295.

Morgan RK, McNally S, Alexander M, Conroy R, Hardiman O & Costello RW. Use of Sniffnasal-inspiratory force to predict survival in amyotrophic lateral sclerosis. American jour-nal of respiratory and critical care medicine 2005, 171(3): 269-274.

Morris ME, Perry A, Bilney B, Curran A, Dodd K, Wittwer JE & Dalton GW. Outcomes ofphysical therapy, speech pathology, and occupational therapy for people with motor neurondisease: a systematic review. Neurorehabilitation and neural repair 2006, 20(3): 424-434.

Mustfa N, Aiello M, Lyall RA, Nikoletou D, Olivieri D, Leigh PN, Davidson AC, Polkey MI &Moxham J. 2003. Cough augmentation in amyotrophic lateral sclerosis. Neurology 2003,61(9): 1285-1287.

Nardin R, O’Donnell C, Loring SH, Nie R, Hembre K, Walsh J, Arboleda BW, Muzikansky A,Nguyen D & Raynor E. Diaphragm training in amyotrophic lateral sclerosis. Journal of clin-ical neuromuscular disease 2008, 10(2): 56-60.

Oliver D. The assessment and management of pain in neurological disease. British Journalof Neuroscience Nursing 2010, 6(2): 70-73.

Orrell RW. Motor neuron disease: systematic reviews of treatment for ALS and SMA. Britishmedical bulletin 2010, 93: 145-159.

Palovcak M, Mancinelli JM, Elman LB, McCluskey L. Diagnostic and therapeutic methodsin the management of dysphagia in the ALS population: Issues in efficacy for the out-pa-tient setting. NeuroRehabilitation 2007, 22(6): 417-423.

27


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Park JH, Kang SW, Lee SC, Choi WA & Kim DH. How respiratory muscle strength correlateswith cough capacity in patients with respiratory muscle weakness. Yonsei medical journal2010, 51(3): 392-397.

Pasetti C & Zanini G. The physician-patient relationship in amyotrophic lateral sclerosis.Neurological sciences: official journal of the Italian Neurological Society and of the ItalianSociety of Clinical Neurophysiology 2000, 21(5): 318-323.

Peruzzi AC & Potts AF. 1996, Physical therapy intervention for persons with amyotrophiclateral sclerosis. Physiotherapy Canada 1996, 48(2): 119-126.

Phukan J & Hardiman O. The management of amyotrophic lateral sclerosis. Journal ofneurology 2009, 256(2): 176-186.

Pinto AC, Alves M, Nogueira A, Evangelista T, Carvalho J, Coelho A, de Carvalho M & Sales-Luis ML. Can amyotrophic lateral sclerosis patients with respiratory insufficiency exercise?Journal of the neurological sciences 1999, 169(1-2): 69-75.

Pinto S, de Carvalho M. Respiratory exercises in Amyotrophic Lateral Sclerosis (REALS).Amyotrophic Lateral Sclerosis Conference: 20th International Symposium on ALS/MNDBerlin Germany 2009, 10: 59.

Pozza AM, Delamura MK, Ramirez C, Valerio NI, Marino LH & Lamari NM. Physiotherapeu-tic conduct in amyotrophic lateral sclerosis. Sao Paulo medical journal=Revista paulistade medicina 2006, 124(6): 350-354.

Pryor JA. Physiotherapy for airway clearance in adults. The European respiratory journal:official journal of the European Society for Clinical Respiratory Physiology 1999, 14(6):1418-1424.

Pryor JA & Webber BA. An evaluation of the forced expiration technique as an adjunct topostural drainage. Physiotherapy 1979, 65(10): 304-307.

Raaphorst J, Visser De M, Linssen WH, Haan De RJ & Schmand B. 2010, The cognitiveprofile of amyotrophic lateral sclerosis: A meta-analysis. Amyotrophic lateral sclerosis : of-ficial publication of the World Federation of Neurology Research Group on Motor NeuronDiseases 2010, 11(1-2): 27-37.

Raaphorst J, Grupstra HF, Linssen WH, Swieten Van JC, Schmand B & Visser De, M. Amy-otrophic lateral sclerosis en frontotemporal dementia: overlapping characteristics. Neder-lands tijdschrift voor geneeskunde 2010, 154: A631.

Ramirez C, Piemonte ME, Callegaro D & Da Silva HC. Fatigue in amyotrophic lateral scle-rosis: frequency and associated factors. Amyotrophic lateral sclerosis : official publicationof the World Federation of Neurology Research Group on Motor Neuron Diseases 2008,9(2): 75-80.

Rocha JA, Reis C, Simoes F, Fonseca J & Mendes Ribeiro, J Diagnostic investigation andmultidisciplinary management in motor neuron disease. Journal of neurology 2005,252(12): 1435-1447.

28


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

enRoth EJ, Stenson KW, Powley S, Oken J, Primack S, Nussbaum SB & Berkowitz M. Expi-ratory muscle training in spinal cord injury: a randomized controlled trial. Archives ofPhysical Medicine and Rehabilitation 2010, 91(6): 857-861.

Rundell SD, Davenport TE, Wagner T. Physical Therapist management of acute and chroniclow back pain using the world health organization’s International Classification, Disabilityand Health. Physical Therapy 2009, 89(1)82-90.

Sancho J, Servera E, Diaz J & Marin J. Predictors of ineffective cough during a chest infec-tion in patients with stable amyotrophic lateral sclerosis. American journal of respiratoryand critical care medicine 2007, 175(12): 1266-1271.

Sancho J, Servera E, Diaz J & Marin J. Efficacy of mechanical insufflation-exsufflation in me-dically stable patients with amyotrophic lateral sclerosis. Chest 2004, 125(4): 1400-1405.

Sanjak M, Bravver E, Bockenek WL, Norton HJ & Brooks BR. Supported treadmill ambula-tion for amyotrophic lateral sclerosis: a pilot study. Archives of Physical Medicine and Re-habilitation 2010, 91(12): 1920-1929.

Sanjak M, Brinkmann J, Belden DS, Roelke K, Waclawik A, Neville HE, Ringel SP, MurphyJR & Brooks BR. Quantitative assessment of motor fatigue in amyotrophic lateral sclero-sis. Journal of the neurological sciences 2001, 191(1-2): 55-59.

Schmidt EP, Drachman DB, Wiener CM, Clawson L, Kimball R & Lechtzin, N. Pulmonarypredictors of survival in amyotrophic lateral sclerosis: use in clinical trial design. Muscle &nerve 2006, 33(1): 127-132.

Senent C, Golmard JL, Salachas F, Chiner E, Morelot-Panzini C, Meninger V, LamourouxC, Similowski T & Gonzalez-Bermejo J. A comparison of assisted cough techniques in sta-ble patients with severe respiratory insufficiency due to amyotrophic lateral sclerosis.Amyotrophic lateral sclerosis: official publication of the World Federation of Neurology Re-search Group on Motor Neuron Diseases, 2010.

Servera E, Sancho J, Gomez-Merino E, Briones ML, Vergara P, Perez D & Marin, J. Non-in-vasive management of an acute chest infection for a patient with ALS. Journal of the neu-rological sciences 2003, 209(1-2): 111-113.

Simmons Z. Management strategies for patients with amyotrophic lateral sclerosis fromdiagnosis through death. The neurologist 2005, 11(5): 257-270.

Slavin MD, Jette DU, Andres PL & Munsat TL. Lower extremity muscle force measures andfunctional ambulation in patients with amyotrophic lateral sclerosis. Archives of PhysicalMedicine and Rehabilitation 1998, 79(8): 950-954.

Steier J, Kaul S, Seymour J, Jolley C, Rafferty G, Man W, Luo YM, Roughton M, Polkey MI& Moxham J. The value of multiple tests of respiratory muscle strength. Thorax, 2007,62(11): 975-980.

29


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

Sterling LE, Jawaid A, Salamone AR, Murthy SB, Mosnik DM, McDowell E, Wheaton M, StruttAM, Simpson E, Appel S, Schulz PE. Association between dysarthria and cognitive impair-ment in ALS: A prospective study. Amyotrophic lateral sclerosis: official publication of theWorld Federation of Neurology Research Group on Motor Neuron Diseases 2010, 11(1-2):46-51.

Strong MJ, Grace GM, Freedman M, Lomen-Hoerth C, Woolley S, Goldstein LH, MurphyJ, Shoesmith C, Rosenfeld J, Leigh PN, Bruijn L, Ince P & Figlewicz, D. Consensus criteriafor the diagnosis of frontotemporal cognitive and behavioural syndromes in amyotrophiclateral sclerosis. Amyotrophic lateral sclerosis: official publication of the World Federationof Neurology Research Group on Motor Neuron Diseases 2009, 10(3): 131-146.

Strong MJ, Grace GM, Orange JB & Leeper HA. Cognition, language, and speech in amyo-trophic lateral sclerosis: a review. Journal of clinical and experimental neuropsychology1996, 18(2): 291-303.

Squires N. Dysphagia management for progressive neurological conditions. NursingStandard 2006; 20(29): 53-57.

Suarez AA, Pessolano FA, Monteiro SG, Ferreyra G, Capria ME, Mesa L, Dubrovsky A & DeVito EL. Peak flow and peak cough flow in the evaluation of expiratory muscle weaknessand bulbar impairment in patients with neuromuscular disease. American Journal of Phys-ical Medicine & Rehabilitation/Association of Academic Physiatrists 2002, 81(7): 506-511.

Swinkels RAHM. Measurement instruments for patients with rheumatic disorders: a clinimet-ric appraisal. Amsterdam: Vrije Universiteit/Datawyse boekprodukties Amsterdam; 2005.

Toussaint M, Boitano LJ, Gathot V, Steens M & Soudon P. Limits of effective cough-aug-mentation techniques in patients with neuromuscular disease. Respiratory care 2009,54(3): 359-366.

Traynor BJ, Alexander M, Corr B, Frost E, Hardiman O. Effect of a multidisciplinary amyo-trophic lateral sclerosis (ALS) clinic on ALS survival: a population based study1996–2000.J Neurol Neurosurg Psychiatry 2003, 74: 1258-1261.

Tzeng AC & Bach JR. Prevention of pulmonary morbidity for patients with neuromusculardisease. Chest 2000, 118(5): 1390-1396.

Tzeng AC & Bach JR. Prevention of pulmonary morbidity for patients with neuromusculardisease. Chest 2000, 118(5): 1390-1396.

Varrato J, Siderowf A, Damiano P, Gregory S, Feinberg D & McCluskey L. Postural changeof forced vital capacity predicts some respiratory symptoms in ALS. Neurology 2001,57(2): 357-359.

Vender RL, Mauger D, Walsh S, Alam S & Simmons Z. Respiratory systems abnormalitiesand clinical milestones for patients with amyotrophic lateral sclerosis with emphasis uponsurvival. Amyotrophic lateral sclerosis: official publication of the World Federation of Neu-rology Research Group on Motor Neuron Diseases 2007, 8(1): 36-41.

30


Fysi

oth

erap

ie B

ijlag

en

53

Yorkston, Strand, Miller, Hillel, Smith. Speech deterioration in amyotrophic lateral sclerosis: Implications for the timing of intervention. IN: Journal of Medical Speech and Language Pathology 1993, 1(1): 35-46.

Young CA, Ellis C, Johnson J, Sathasivam S, Pih N. Treatment for sialorrhea. (excessive saliva) in people with motor neuron disease/amyotrophic lateral sclerosis. Coch-rane re-view, The Cochrane Library 2011, 5.

Watts C. & Vanryckeghem M. Laryngeal dysfunction in Amyotrophic Lateral Sclerosis: Areview and case report. BioMed Central 2001, 1472-6815/1/1: 1-10.

Westerman E. Reader Cursus Long-Volume rekruterende technieken. Centrum voor Thuis-beademing. Utrecht 2005.

Winck JC, Goncalves MR, Lourenco C, Viana P, Almeida J & Bach JR. Effects of mechanicalinsufflation-exsufflation on respiratory parameters for patients with chronic airway secretionencumbrance. Chest 2004, 126(3): 774-780.

World Health Organization. International Classification of Functioning, Disability and Health:ICF. Geneva, Switzerland; 2001.

Bijlagen - ALS Centrum...2013/04/10 · Richtlijn Fysiotherapie bij ALS Bijlagen Auteurs:J. ten...

Documents

Transcript of Bijlagen - ALS Centrum...2013/04/10 · Richtlijn Fysiotherapie bij ALS Bijlagen Auteurs:J. ten...