Biënnale Gelderland

8
T entoons stelling T T 14 sept. t t/m 28 okt. Festival 14 t/m 16 6 en 21 t/m 23 3 sept. biën nale Geld derland Mus eum voor r Mod de r ne Kunst t Ar nhem *+ vrijdag 14 september 2012

description

Biënnale gelderland is een redactionele special van de Gelderlander.

Transcript of Biënnale Gelderland

Page 1: Biënnale Gelderland

Tentoonsstelling TT14 sept. tt/m 28 okt.

Festival 14 t/m 166 en 21 t/m 233 sept.

biënnaleGeldderland

Museum voorr Modderne Kunst tArnhem

*+vrijdag 14 september 2012

Page 2: Biënnale Gelderland

a nya ja nssenthe s hapes h i f ter2 2 septem ber t / m 2 decem ber 2 0 1 2w w w. m m ka rn hem. n l

er w i n olaf2 7 ok tober t / m 2 7 ja nua r i 2 0 1 3w w w. m m ka rn hem. n l

i n de schadu wvan morgenneorea l i s me i nneder l a nd18 novem ber t / m 17 f ebr ua r i 2 0 1 3w w w. m m ka rn hem. n l

Het festival komt tot stand dankzij:AMP www.arnhemsmuziekplatform.nl ArtEZ www.artez.nlArchitectuurcentrum CASA www.casa-arnhem.nlKunst- en cultuurcentrum BOSCH www.boscharnhem.nlDziga, film- en videowerkplaats www.dziga.nlExtrapool www.extrapool.nlFocus Filmtheater www.focusarnhem.nlG.A.N.G. www.stichtinggang.orgHet Gelders Orkest www.hetgeldersorkest.nlKCG www.kcg.nlLiterair Productiehuis Wintertuin www.wintertuin.nlMMKA www.mmkarnhem.nlNachtkerk www.stichtingnachtkerk.comOntwerp Platform Arnhem www.o-p-a.nlPlaatsmaken www.plaatsmaken.nlProductiehuis Generale Oost www.generaleoost.nlToneelgroep Oostpool www.toneelgroepoostpool.nl

BON Met deze bon krijgt de 2e persoon een gratis dagkaart tijdens de festivaldagen van de Biënnale Gelderland.In te leveren bij de kassa van het MuseumvoorModerne KunstArnhemUtrechtseweg 876812 AA Arnhem

nl

SA www.casa-arnhem.nlntrum BOSCHntrum BOSCH www.bosc

videowerkplaats www.dziga.nlww.extrapool.nl

theater www.focusarnhem.nlwww.sticht

ders Orkestders Orkest www.hetgeldersorkest.nlww.kcg.nlProductiehuis W wintertuin.nwww.mmkarnhem.nerk www.stichtingnachtkerk.com

Platform Arnhem www.o-p-a.nwww.plaatsmaken.nen.nl

Oost wwwpool www.ton

ze bon krijgt de 2e persotijdens de festivaldagen

land.bij de kassa van het

ne

meweg 87

nhem

Page 3: Biënnale Gelderland

vrijdag 14 september 2012 De Gelderlander

extra | 3

Biënnale Gelderland 2012

Tentoonstelling:14 sept./28 okt.

Deelnemende kunstenaars: Cata-logtree, Ronald de Ceuster, BriekeDrost, Anneke van der Eerden,G.A.N.G. (Rob Groot Zevert enHans Jungerius), Marjolein deGroen, May Heek, Mariës Hen-driks, Peter Jordaan, Jissel Kerkstra,Gerard Koek, Theo Konijnenburg,Marcel Kronenburg, Mirjam Kuiten-brouwer, Heidi Linck, Oscar Lou-rens, Erik Odijk, Geertjan van Oos-tende, René Roeten, Roland Schim-mel, Suze May Sho, Rob Sweere, Si-mon van Til, Juliette Warmenho-ven.

Festival:14 t/m 16 en 21 t/m 23 sept.

Deelnemende instellingen: AMP,ArtEZ, CASA, Cultuurhuis Bosch,Dziga, Extrapool, Focus Filmthea-ter, G.A.N.G., Het Gelders Orkest,KCG, Literair Productiehuis Win-tertuin, Nachtkerk, OPA, Plaatsma-ken, Productiehuis Generale Oosten Toneelgroep Oostpool.

Locaties:

MMKA, Utrechtseweg 87, ArtEZConcertzaal, Utrechtseweg 85,Sonsbeek Villa, Tellegenlaan 3, allein Arnhem.

Toegangsprijzen MMKA tijdens defestivaldagen: dagkaart zonder kor-ting €12,50, MJK €7,50, kortingsgroe-pen €7,50, kinderen tot 13 jaar gra-tis.Weekendkaart (vrij. t/m zon.) zon-der korting €15,00, MJK €12,50, kor-tingsgroepen € 10,00, kinderen tot13 jaar gratis.Passe-partout zonder korting€17,50, MJK €17,50, kortingsgroepen€15,00, kinderen tot 13 jaar gratis.

Extra activiteiten:

Jissel Kerkstra (max. 15 kinderen, 2uur) € 7,50, excursie FRONT vanG.A.N.G. (1,5 uur) € 7,50,excursie/performance ‘WalkingTrees’ van Rob Sweere (2,5 uur)€25,00, Picknick Dynamic Food (al-les biologisch) € 12,50, workshopKlei van Peter Krynen (twee zonda-gen, elk 3 uur) €25,00, groepsrond-leidingen per uur, excl. entreeprij-zen: €75,00.

Projectteam

directeur: Hedwig Saam, curator:Flos Wildschut, projectleiding: Ca-ro Delsing, marketing: July Ligten-berg.

Biënnale Gelderland kwam totstand dankzij Provincie Gelder-land, Gemeente Arnhem, SNS Re-aalfonds, Prins Bernhard Cultuur-fonds, Museum voor ModerneKunst Arnhem. Met dank aan: Bertde Jong (Eusebiuskerk), Berna Loh-man, SLAK, Bart Weber, LindaSchregardus, Richard Derks, Rik-kenprint.In 2014 vindt de Biënnale Gelderlandplaats in Museum Het Valkhof in Nijme-gen.www.biennalegelderland2012.nl

Wie, wat, waar

door Dorine Steenbergen

L ange tijd was ze er doorgeïntrigeerd: Over de nood-zaak van het tuinieren, deHuizinga-lezing die wijlen

Gerrit Komrij in 1990 hield. Daar-in voert de schrijver de tuin op alsmetafoor voor de samenleving.Dat herinnerde de kunsthistoricaFlos Wildschut zich toen ze eerderdit jaar werd gevraagd als curatorvoor de Biënnale Gelderland dievandaag in Arnhem begint. „Ikheb in Nijmegen gewoond en ge-studeerd en in Arnhem gewerkt,maar ben inmiddels al zestien jaarRotterdammer. Zoekend naar eenthema voor de biënnale vroeg ikme af wat typisch is voor Gelder-land. Heel cliché is dat de natuur,met name de vele parken. Ze ste-ken in Arnhem als vingers in destad. Vooral Park Sonsbeek, dat je

als een gecondenseerd Veluweland-schap in de stad kunt beschou-wen.” Toen ze bij Komrij ook nogeen dichtregel geciteerd zag van de18e-eeuwse Engelse dichter enschilder William Blake – To see aWorld in a Grain of Sand – viel al-les op z’n plaats en had ze het the-ma voor de biënnale. „CondensedReality, oftewel ‘de wereld in eenkorrel zand’.”Al langer signaleert zij een ten-dens in de hedendaagse kunst.„Dat beeldend kunstenaars de wer-kelijkheid niet enkel reproduceren,maar ook een nieuwe realiteitscheppen, in een ingedikte vorm.Als een manier om de wereld tedoorgronden.”Als voorbeeldnoemt ze de Argentijnse kunste-naar Tomás Saraceno van wie zevorig jaar de expositie ‘Cloud Ci-

ties’ zag in Berlijn. „Een installatievan transparante bollen waarinplantjes groeien. Microkosmossen,werelden in het klein.” Met verge-lijkbaar werk was Saraceno aanwe-zig op de laatste Sonsbeektentoon-stelling in 2008: een grote ballon-achtige constructie waar de bezoe-ker in kon. Wederom: een gecon-denseerde wereld.Die tendens vaststellen was éénding. „Het was de vraag of ik ditook in Gelderland zou aantreffen.Ik ben in de provincie op zoek ge-gaan naar kunstenaars die bij hetthema passen. Die grip proberente krijgen op de werkelijkheiddoor juist in het kleine, het minus-cule, de complexiteit van de we-reld te verkennen. Of door de com-plexe werkelijkheid op zo’n ma-nier te verkleinen, te condenseren,

dat de essentie zichtbaar wordt.Anders gezegd: de een kijkt dooreen loep, de ander door een tele-scoop. De uitkomst is eender: hetbegrijpen van de werkelijkheid.”Tot haar verrassing bleek het inGelderland te wemelen van zulkekunstenaars. Zo probeert OscarLourens de wereld te doorgrondendoor haar consequent op te me-ten. May Heek laat de toeschou-wer als het ware door een micro-scoop kijken. In haar fotoserie Co-lombidae dringt ze zo diep door inhet verenkleed van duiven dat hetbegrip ‘grijze duif’ een heel nieu-we, veelkleurige dimensie krijgt.Tijd kan eveneens worden gecon-denseerd, zoals ook de dichter Bla-ke al vaststelde: Hold Infinity in thepalm of your hand, And Eternity inan hour. Marcel Kronenburg weetin zijn film Vijf minuten vertragingalle opnames die hij gedurendeeen jaar in de trein van Tiel naarArnhem maakte, samen te persenin één uur. Aldus reis je in een uurtijd door alle seizoenen.Flos Wildschut zocht alle 28 aande biënnale deelnemende kunste-naars op in hun atelier, sommigenwerkend als duo of als trio, en se-lecteerde met hen de te exposerenwerken. „Als de werken je aanzet-ten tot filosoferen en je het begripCondensed Reality op jezelf gaat be-trekken, dan is dat het mooistewat ik als curator kan bereiken.”

Op zoek naar de wereldin een korrel zand

BIËNNALE GELDERLAND Arnhem de locatie voor expositie en cross-over festival

dg.nl/bijlagen

Op deze site kunt u deze special vinden als pdf. Alle vorige specials treft u ook aan op onze site.

COLOFON Deze Extra is een redactionele bijlage van:

Wilt u adverteren in een van onze specials neem dan contact op:in de regio Nijmegen: [email protected], 024-3650646, in de regio Arnhem/Doetinchem: [email protected] , 0314-372123

*+

Het scheppen van een nieu-we werkelijkheid in ingedik-te vorm. Die tendens signa-leert curator Flos Wildschutin de hedendaagse beelden-de kunst.Legio voorbeeldenzijn te zien in Arnhem.

Redactionele leiding: Dorine SteenbergenVormgeving: Rudi GerritsAan dit nummer werkten mee: Martin Hermens, Anne Nijtmans,Hans WalravenCover: logo van Biënnale Gelderland van Jaap Kroneman

Flos Wildschut in de tuin van het Museum voor Moderne Kunst Arnhem, een van de festivallocaties. foto Hans Broekhuizen/De Gelderlander

� Flos Wildschut (Heerlen, 1960) stu-deerde van 1980-1989 kunstge-schiedenis aan de Katholieke Uni-versiteit Nijmegen.

� Ze werkte de afgelopen vijftienjaar als curator bij het NederlandsFoto Instituut (nu Nederlands FotoMuseum) in Rotterdam en wasvoorzitter stimuleringssubsidies bijhet Fonds BKVB (nu MondriaanFonds).

� Sinds drie jaar werkt zij als onafhan-kelijk curator.

� Voor het Museum voor ModerneKunst Arnhem maakte zij, samenmet Krien Clevis, in 2009 de expo-sitie Ophelia, Sehnsucht, melancholieen doodsverlangen.

� De tentoonstelling Proeftuin, eind2011 voor Stichting G.A.N.G. inShowroom Arnhem, was eveneensvan haar hand.

To see a World in a Grain of SandAnd a Heaven in a Wild FlowerHold Infinity in the palm of your handAnd Eternity in an hour.

(William Blake (1757-1827), Auguries of Innocence, 1802)

Flos Wildschut

Page 4: Biënnale Gelderland

Voor het overtrekken gebruiktRonald de Ceuster een purpistool.Voor strakke lijnen heeft

Mariës Hendriks afplakband nodig.foto’s Do Visser/De Gelderlander

Mirjam Kuitenbrouwer (45 jaar,woont/werkt in Arnhem) zegt zelf:

‘I k probeer de werkelijkheid uit te pakken als een Russisch pop-petje. Binnen en buiten, schaal en maat, spelen daarin een rol.Almaar kleiner komt de essentie in beeld. Hetzelfde gebeurt

als ik vanuit een vliegtuig omlaag kijk naar die mierenhoop en me af-vraag: waar maken we ons toch zo druk om? Afstand zorgt voor min-der emoties. Gemodelleerd naar de behuizing van een oude super-8viewer heb ik een kamer gemaakt met een deur en een raam waarde bewoner echter niet door naar buiten kan kijken. Het contact metde buitenwereld komt indirect tot stand door spullen in de kamer.Zo gaan de boeken die voor het raam staan en het zicht blokkeren al-lemaal over hoe je naar buiten kunt kijken naar de wereld in de we-reld in de wereld. Al kan de beschouwer er een totaal ander verhaalbij maken. Bij een solo-expositie in Museum Jan Cunen in Oss hoor-de ik toevallig hoe een gids tijdens een rondleiding mijn werk ver-klaarde. Grappig, dat klonk helemaal nieuw voor mij.”

Juliette Warmenhoven (31 jaar, lid vanGelders expositiecollectief) zegt zelf:

‘I k heb een laboratorium gemaakt voor mijn aardappels, zeg maareen huisje. Dat heb ik ter plekke opgebouwd in het museum. Debekleding bestaat uit een collage van semi-transparant papier in di-

verse kleurtinten. Eén baan bestaat uit behang van gedroogde bloemen. Ikben sterk gefocust op wat er met een aardappel gebeurt op het momentdat wij die als consument in feite hebben afgeschreven. We zeggen dat ’ierot is en gooien ’m weg. Ik ben er op een nieuwe manier naar gaan kijken,heb dat rotte uit het concept gewipt en ontdek in de spruiten die eruit ko-men een grote schoonheid. Er is alleen maar licht en rust voor nodig omkiemprocessen op gang te brengen. Er ontstaan allerlei vertakkingen waarsoms ook weer heel kleine aardappeltjes aan groeien. Zo breng ik aan deoppervlakte wat anders ongezien blijft. Mint is de overheersende kleur.Die staat voor zowel groei en leven maar is ook onnatuurlijk en giftig.”

De kleur mint speelt een domi-nante rol in de installatie van

Juliette Warmenhoven.Zonder haar rolmaat is

Mirjam Kuitenbrouweronthand.

Flos Wildschut overMirjam Kuitenbrouwer

‘D e werkelijkheid is een verwarde kluwen die zij in een haast fi-losofisch proces probeert te ontwarren. Door afstand te creë-ren, krijgt ze er grip op. Maar er bestaat geen afstand tot de

werkelijkheid. Daarom zoekt ze naar middelen om barrières op te werpentussen zichzelf en de wereld. Niet om de wereld geheel te blokkeren,maar om de blik erop om te leiden. Alleen zo ontstaat volgens haar eenreflectief inzicht in de wereld en kun je de werkelijkheid doorgronden. Diebarrière kan een camera, een lens of een raam zijn. Samen met een ar-chief van aantekeningen, citaten, teksten en boeken, vormen ze de bouw-stenen van haar oeuvre. In de Recursiekamer komt alles samen. Op te vat-ten als een kluizenaarscel of de studeerplek van een kamergeleerde. De ka-mer heeft weliswaar een balkon en een raam, maar het is voor de bewo-ner niet mogelijk naar buiten te kijken. Het contact met de buitenwereldkomt alleen op een indirecte manier tot stand, door middel van de at-tributen die in de kamer te vinden zijn.”

Flos Wildschut overJuliette Warmenhoven

‘Z ij heeft in de tentoonstelling een laboratorium gebouwd, waar-in ze haar verwondering voor het kleine en onooglijke in denatuur met ons wil delen. Warmenhoven is geïnteresseerd in

groeiprocessen. Een aardappel is voor haar niet slechts een consumptie-middel, ze gebruikt de knol voor haar experimenten om kiemprocessente onderzoeken. In haar atelier liggen op de vreemdste plekken ontkie-mende aardappels in allerlei vormen, maten en kleuren. Het zijn kleine bij-zondere sculpturen geworden. Warmenhoven ontwerpt voor deze aardap-pels prachtige Music Boxes, waarin de energie die bij het groeiproces vrij-komt, kan worden omgezet in muziek. Ze zoekt de schoonheid van de na-tuur in het onspectaculaire. Dat wordt in deze installatie manifest. Zedwingt ons in haar microkosmos te focussen op het kleine. Dat werkt aan-stekelijk. Eenmaal thuis willen wij ook experimenteren met aardappels,kleine glanzende kevertjes onder de loep bestuderen en bloemen gaanplukken om ze te drogen te leggen voor een herbarium.”

Flos Wildschut over Ronald de Ceuster

‘J e zou kunnen zeggen dat hij de wereld ‘overtrekt’, zoals we dat vroe-ger als kind deden: met een stift en calqueerpapier trokken we decontouren van een afbeelding over, waardoor een vereenvoudigde

versie van het origineel ontstond. De Ceuster doet dit in het groot. Hij ‘be-tekent’ de ruimte. Met purschuim accentueert hij ruimtelijke structurenen constructies, zoals vloeren, muren en plafonds. Hij benadrukt de din-gen waar we meestal niet al te veel aandacht aan schenken en laat ons deruimte op een andere manier ervaren. Het is letterlijk tekenen, maar ookbetekenis geven aan iets, aan het onopvallende. De ruimte bepaalt devorm en is tegelijk ook drager van de driedimensionale tekening. De teke-ning probeert zich in het werk van De Ceuster echter steeds meer los tewrikken van de drager. Het lijkt wel alsof deze een eigen leven wil leiden.Het getekende ontworstelt zich aan het plafond en neemt bezit van deruimte. De zaken zijn omgedraaid. De ruimte bepaalt niet langer de teke-ning; de tekening bepaalt de ruimte.”

Ronald de Ceuster (52 jaar, woont inZutphen, werkt in Deventer) zegt zelf:

‘J a, ik trek bestaande ruimten en structuren over. Als kind deed ik datal fanatiek en die drang is altijd gebleven. Raak ik verzeild in een ka-mer met een bewerkelijk behang, dan beginnen mijn handen te jeu-

ken. Dan wil ik overtrekken. Scheuren in vloeren, patronen in bakstenen,allemaal heeft het direct mijn aandacht. Het ‘nu’ is voor mij belangrijk: ikga uit van de situatie zoals ik die aantref, geef alleen weer wat ik zie. Over-trekken is not done. Een soort na-apen van de werkelijkheid. Dat stoortmij niet. Voor de expositie heb ik ter plekke in het museum een ruimtelij-ke tekening gemaakt. Een bovenlicht, een glazen plafond, heb ik overge-trokken met purschuim. Daar blijft het niet bij. Ik trek de overtrek los, zo-dat die gaat hangen. Daarbij maak ik gebruik van de eigenschappen vanhet materiaal. In het componeren van het beeld spelen toeval en intuïtieeen belangrijke rol maar ik zal nooit de regie uit handen geven.”

Mariës Hendriks (56 jaar, woont enwerkt in Nijmegen) zegt zelf:

‘D e inval van het licht is zo dichtbij, zo gewoon, we zitten ervaak met onze neus bovenop en toch stappen we er over-heen. Het verschuiven van zonlicht in mijn atelier verwon-

dert mij. Wat gebeurt er allemaal wel niet op dat kleine stukje niks op devloer? Ik duik in dat beeld, zoem er op in en ga ermee aan de slag. Ik ziekleuren en nuances op plaatsen die er niet toe doen en die anderen mis-schien niet zien. Het draait allemaal om concentratie. En om verbazing. Enwat ik daaruit schep, zegt natuurlijk weer iets over mij. Zoals een kind hetmos wegkrabt tussen stoeptegels. En als ik het dan af heb, is mijn werkeen heel eigen ding geworden: het schilderij heeft gewonnen, ik heb verlo-ren. Ik wil graag dat mensen dwalen in mijn werk, erin vertoeven. Iets voe-len van de verwondering die ik ook heb gevoeld. Al weet ik dat tien men-sen die er naar kijken, met tien verschillende interpretaties kunnen ko-men. Dat mag allemaal.”

Flos Wildschut over Mariës Hendriks

‘Z e toont in haar schilderijen haar fascinatie voor tijd en licht.Door een immense raampartij valt in haar atelier zonlicht naarbinnen dat, al naar gelang de dag vordert, een steeds verande-

rend patroon van licht en schaduw tovert op de vloer en de voorwerpen.Hendriks condenseert het verglijden van de tijd in één schilderij. Zeneemt gedurende een lange periode foto’s van het licht- en schaduwspel.Die reeksen foto’s vormen de basis voor haar schilderijen. Ze maakt geenkeuze voor het ultieme licht- en donkermoment, maar laat een hele perio-de in één beeld samenvallen. De schilderijen staan in de traditie van de Re-naissance clair-obscur techniek, waarbij licht- en donkercontrasten sterkworden uitvergroot en de lichtbron altijd buiten beeld blijft. Het dramati-sche effect laat Hendriks echter achterwege ten gunste van het zoekennaar een pure vorm. Het levert geabstraheerde beelden op, die door sub-tiele kleurtoetsen lijken te zinderen. Je ziet de schaduw als het ware trillenen langzaam in beweging komen.”

De Gelderlander vrijdag 14 september 2012 vrijdag 14 september 2012 De Gelderlander

4| Expositie | 5

Page 5: Biënnale Gelderland

Voor het overtrekken gebruiktRonald de Ceuster een purpistool.Voor strakke lijnen heeft

Mariës Hendriks afplakband nodig.foto’s Do Visser/De Gelderlander

Mirjam Kuitenbrouwer (45 jaar,woont/werkt in Arnhem) zegt zelf:

‘I k probeer de werkelijkheid uit te pakken als een Russisch pop-petje. Binnen en buiten, schaal en maat, spelen daarin een rol.Almaar kleiner komt de essentie in beeld. Hetzelfde gebeurt

als ik vanuit een vliegtuig omlaag kijk naar die mierenhoop en me af-vraag: waar maken we ons toch zo druk om? Afstand zorgt voor min-der emoties. Gemodelleerd naar de behuizing van een oude super-8viewer heb ik een kamer gemaakt met een deur en een raam waarde bewoner echter niet door naar buiten kan kijken. Het contact metde buitenwereld komt indirect tot stand door spullen in de kamer.Zo gaan de boeken die voor het raam staan en het zicht blokkeren al-lemaal over hoe je naar buiten kunt kijken naar de wereld in de we-reld in de wereld. Al kan de beschouwer er een totaal ander verhaalbij maken. Bij een solo-expositie in Museum Jan Cunen in Oss hoor-de ik toevallig hoe een gids tijdens een rondleiding mijn werk ver-klaarde. Grappig, dat klonk helemaal nieuw voor mij.”

Juliette Warmenhoven (31 jaar, lid vanGelders expositiecollectief) zegt zelf:

‘I k heb een laboratorium gemaakt voor mijn aardappels, zeg maareen huisje. Dat heb ik ter plekke opgebouwd in het museum. Debekleding bestaat uit een collage van semi-transparant papier in di-

verse kleurtinten. Eén baan bestaat uit behang van gedroogde bloemen. Ikben sterk gefocust op wat er met een aardappel gebeurt op het momentdat wij die als consument in feite hebben afgeschreven. We zeggen dat ’ierot is en gooien ’m weg. Ik ben er op een nieuwe manier naar gaan kijken,heb dat rotte uit het concept gewipt en ontdek in de spruiten die eruit ko-men een grote schoonheid. Er is alleen maar licht en rust voor nodig omkiemprocessen op gang te brengen. Er ontstaan allerlei vertakkingen waarsoms ook weer heel kleine aardappeltjes aan groeien. Zo breng ik aan deoppervlakte wat anders ongezien blijft. Mint is de overheersende kleur.Die staat voor zowel groei en leven maar is ook onnatuurlijk en giftig.”

De kleur mint speelt een domi-nante rol in de installatie van

Juliette Warmenhoven.Zonder haar rolmaat is

Mirjam Kuitenbrouweronthand.

Flos Wildschut overMirjam Kuitenbrouwer

‘D e werkelijkheid is een verwarde kluwen die zij in een haast fi-losofisch proces probeert te ontwarren. Door afstand te creë-ren, krijgt ze er grip op. Maar er bestaat geen afstand tot de

werkelijkheid. Daarom zoekt ze naar middelen om barrières op te werpentussen zichzelf en de wereld. Niet om de wereld geheel te blokkeren,maar om de blik erop om te leiden. Alleen zo ontstaat volgens haar eenreflectief inzicht in de wereld en kun je de werkelijkheid doorgronden. Diebarrière kan een camera, een lens of een raam zijn. Samen met een ar-chief van aantekeningen, citaten, teksten en boeken, vormen ze de bouw-stenen van haar oeuvre. In de Recursiekamer komt alles samen. Op te vat-ten als een kluizenaarscel of de studeerplek van een kamergeleerde. De ka-mer heeft weliswaar een balkon en een raam, maar het is voor de bewo-ner niet mogelijk naar buiten te kijken. Het contact met de buitenwereldkomt alleen op een indirecte manier tot stand, door middel van de at-tributen die in de kamer te vinden zijn.”

Flos Wildschut overJuliette Warmenhoven

‘Z ij heeft in de tentoonstelling een laboratorium gebouwd, waar-in ze haar verwondering voor het kleine en onooglijke in denatuur met ons wil delen. Warmenhoven is geïnteresseerd in

groeiprocessen. Een aardappel is voor haar niet slechts een consumptie-middel, ze gebruikt de knol voor haar experimenten om kiemprocessente onderzoeken. In haar atelier liggen op de vreemdste plekken ontkie-mende aardappels in allerlei vormen, maten en kleuren. Het zijn kleine bij-zondere sculpturen geworden. Warmenhoven ontwerpt voor deze aardap-pels prachtige Music Boxes, waarin de energie die bij het groeiproces vrij-komt, kan worden omgezet in muziek. Ze zoekt de schoonheid van de na-tuur in het onspectaculaire. Dat wordt in deze installatie manifest. Zedwingt ons in haar microkosmos te focussen op het kleine. Dat werkt aan-stekelijk. Eenmaal thuis willen wij ook experimenteren met aardappels,kleine glanzende kevertjes onder de loep bestuderen en bloemen gaanplukken om ze te drogen te leggen voor een herbarium.”

Flos Wildschut over Ronald de Ceuster

‘J e zou kunnen zeggen dat hij de wereld ‘overtrekt’, zoals we dat vroe-ger als kind deden: met een stift en calqueerpapier trokken we decontouren van een afbeelding over, waardoor een vereenvoudigde

versie van het origineel ontstond. De Ceuster doet dit in het groot. Hij ‘be-tekent’ de ruimte. Met purschuim accentueert hij ruimtelijke structurenen constructies, zoals vloeren, muren en plafonds. Hij benadrukt de din-gen waar we meestal niet al te veel aandacht aan schenken en laat ons deruimte op een andere manier ervaren. Het is letterlijk tekenen, maar ookbetekenis geven aan iets, aan het onopvallende. De ruimte bepaalt devorm en is tegelijk ook drager van de driedimensionale tekening. De teke-ning probeert zich in het werk van De Ceuster echter steeds meer los tewrikken van de drager. Het lijkt wel alsof deze een eigen leven wil leiden.Het getekende ontworstelt zich aan het plafond en neemt bezit van deruimte. De zaken zijn omgedraaid. De ruimte bepaalt niet langer de teke-ning; de tekening bepaalt de ruimte.”

Ronald de Ceuster (52 jaar, woont inZutphen, werkt in Deventer) zegt zelf:

‘J a, ik trek bestaande ruimten en structuren over. Als kind deed ik datal fanatiek en die drang is altijd gebleven. Raak ik verzeild in een ka-mer met een bewerkelijk behang, dan beginnen mijn handen te jeu-

ken. Dan wil ik overtrekken. Scheuren in vloeren, patronen in bakstenen,allemaal heeft het direct mijn aandacht. Het ‘nu’ is voor mij belangrijk: ikga uit van de situatie zoals ik die aantref, geef alleen weer wat ik zie. Over-trekken is not done. Een soort na-apen van de werkelijkheid. Dat stoortmij niet. Voor de expositie heb ik ter plekke in het museum een ruimtelij-ke tekening gemaakt. Een bovenlicht, een glazen plafond, heb ik overge-trokken met purschuim. Daar blijft het niet bij. Ik trek de overtrek los, zo-dat die gaat hangen. Daarbij maak ik gebruik van de eigenschappen vanhet materiaal. In het componeren van het beeld spelen toeval en intuïtieeen belangrijke rol maar ik zal nooit de regie uit handen geven.”

Mariës Hendriks (56 jaar, woont enwerkt in Nijmegen) zegt zelf:

‘D e inval van het licht is zo dichtbij, zo gewoon, we zitten ervaak met onze neus bovenop en toch stappen we er over-heen. Het verschuiven van zonlicht in mijn atelier verwon-

dert mij. Wat gebeurt er allemaal wel niet op dat kleine stukje niks op devloer? Ik duik in dat beeld, zoem er op in en ga ermee aan de slag. Ik ziekleuren en nuances op plaatsen die er niet toe doen en die anderen mis-schien niet zien. Het draait allemaal om concentratie. En om verbazing. Enwat ik daaruit schep, zegt natuurlijk weer iets over mij. Zoals een kind hetmos wegkrabt tussen stoeptegels. En als ik het dan af heb, is mijn werkeen heel eigen ding geworden: het schilderij heeft gewonnen, ik heb verlo-ren. Ik wil graag dat mensen dwalen in mijn werk, erin vertoeven. Iets voe-len van de verwondering die ik ook heb gevoeld. Al weet ik dat tien men-sen die er naar kijken, met tien verschillende interpretaties kunnen ko-men. Dat mag allemaal.”

Flos Wildschut over Mariës Hendriks

‘Z e toont in haar schilderijen haar fascinatie voor tijd en licht.Door een immense raampartij valt in haar atelier zonlicht naarbinnen dat, al naar gelang de dag vordert, een steeds verande-

rend patroon van licht en schaduw tovert op de vloer en de voorwerpen.Hendriks condenseert het verglijden van de tijd in één schilderij. Zeneemt gedurende een lange periode foto’s van het licht- en schaduwspel.Die reeksen foto’s vormen de basis voor haar schilderijen. Ze maakt geenkeuze voor het ultieme licht- en donkermoment, maar laat een hele perio-de in één beeld samenvallen. De schilderijen staan in de traditie van de Re-naissance clair-obscur techniek, waarbij licht- en donkercontrasten sterkworden uitvergroot en de lichtbron altijd buiten beeld blijft. Het dramati-sche effect laat Hendriks echter achterwege ten gunste van het zoekennaar een pure vorm. Het levert geabstraheerde beelden op, die door sub-tiele kleurtoetsen lijken te zinderen. Je ziet de schaduw als het ware trillenen langzaam in beweging komen.”

De Gelderlander vrijdag 14 september 2012 vrijdag 14 september 2012 De Gelderlander

4 | Expositie | 5

Page 6: Biënnale Gelderland

De Gelderlander vrijdag 14 september 2012

6| festival

Het Arnhems Muziek Platform wasblij met het thema van de BiënnaleGelderland. Voor het cross-over festi-val dienden zich tal van muzikalecondensed reality’s aan.

door Hans Walraven

De grenzen opzoeken en zo nu endan overschrijden. Dat is volgensPhilipp Rüttgers het uitgangspuntvan het Arnhems Muziek Plat-form. AMP is een groep gepassio-neerde musici, gevestigd én jong,die zich op het snijvlak van jazzen gecomponeerde muziek be-weegt, samenwerking zoekt metbeeldende kunst en choreografieen haar podium soms vindt opminder voor de hand liggendeplaatsen. Dus was het thema vande biënnale, Condensed Reality,een schot in de roos. „Zo’n rodedraad past bij AMP. De oude filo-sofen vonden al dat muziek eenweerspiegeling is van de wereld en

daar zijn we het helemaal meeeens”, zegt Mirjam Zegers, die sa-men met Rüttgers het programmasamenstelde.Het eerste dat beiden te binnenschoot was Bartóks stuk Mikrokos-mos; de titel zegt het al. Uit diecompositie zijn fragmenten geko-zen waarop musici gaan improvise-ren. Een tweede ingeving voor hetprogramma was Wagner’s Ring,een film van Frank Scheffer die dezestien uur durende Ring des Nibe-lungen door middel van versnel-ling en stop-motion indikte totzo’n drie minuten en vijftig secon-den. En wie ‘De Ring’ vertoontkan net zo goed ook die anderefilm van Scheffer laten zien: Sto-pera’s I/II, waarin hij John Cage’sopera’s Europera’s in een paar mi-nuten samenvat. Een soort muzi-kaal Droste-effect, omdat Europe-ra’s van Cage zelf al een samenge-bald overzicht is van de Europeseoperageschiedenis.

Verder komt Philipp Rüttgers meteen nieuw speciaal voor het the-ma gecomponeerd stuk en geeft Jo-han Luijmes, stadorganist van Arn-hem, twee concerten met werk

van Sweelinck, Pachelbel en Mo-zart op het pijporgel van het mu-seum. En Mark van Platen speeltSuite for Toy Piano (Suite voorspeelgoedpiano) van John Cage.

Maar AMP wil ook de confrontatiemet de beeldende kunst aangaan.In Condensed Improvisations latendrummer Yonga Sun, gitarist TimCoehoorn, cellist Veit Steinmannen violiste Tessa Zoutendijk hunmuzikale fantasie los op werkenuit de expositie van de biënnale,die via een beamer worden ge-toond. Aan grote namen is ook ge-dacht. Pianist Reinbert de Leeuwgeeft de aftrap van Satie’smarathonstuk Vexations. „Datduurt zelf minder dan twee minu-ten, maar Satie suggereert 840 her-halingen. Dat duurt al gauw twin-tig uur. Het stuk zelf bestaat weeruit vier keer ongeveer dezelfde re-gel. Wij kiezen voor 840 keer dieregel en zijn met ‘slechts’ vijf uurklaar. Zeg maar, een gecondenseer-de versie”, lacht Mirjam. Na Rein-bert de Leeuw nemen pianistenvan ArtEZ Conservatorium hetover. En voert De Leeuw ook nog4’33” van John Cage uit.

De happenings van de Arnhemsemultidisciplinaire Nachtkerk een‘feestje’ noemen, doet de werkelijk-heid wel erg tekort. De negende edi-tie die op de Biënnale Gelderlandplaatsvindt moet alle voorgaandeovertreffen, zegt organisator PimSchrier. „Dit wordt de grootste ooit,qua budget en aantal bezoekers.”

door Hans Walraven

Nachtkerk was in zijn vijfjarig be-staan al op diverse plaatsen in Arn-hem actief: in Willemeen, Luxoren een fabriekshal. Maar de ko-mende editie gaat zich afspelen inde chique ambiance van de WitteVilla in Sonsbeek, boven de stadmet een panoramisch zicht erop.Alle ruimtes in het rustieke horeca-pand, zo zegt Pim Schrier vanNachtkerk, worden compleet ge-transformeerd. „Gordijnen, schilde-rijen, banken, tafels, alles gaat er-uit. We vervangen dat door onzeeigen inrichting. Zelfs de ramenworden afgeplakt. Je zal het nietmeer herkennen.”

Onder de noemer Nachtkerkwordt jonge creatieve onderne-mers in dans, theater, mode, video-bewerking, design, vj’s en dj’s eenArnhems podium geboden. Het iseen multidisciplinair evenement,dat de deelnemende kunstenaarseen duwtje in de rug moet geven.„Doel is om hun talent een spot-light te geven en dan te kijken hoehet publiek op het werk reageert”,legt Schrier uit. „Want Nachtkerkis vóór alles interactief. Midden opde dansvloer wordt bijvoorbeeldopeens een stukje theater vantwee, drie minuten opgevoerd zo-dat de mensen denken: hé, wat ge-beurt daar? Maar dan is het al

weer voorbij.” Hij verwijst graagnaar een festival als Lowlands,waarbij de bezoeker allang nietmeer komt voor uitsluitend debandjes, maar vooral een kaartjekoopt om iets te beleven. Dat kanmuziek zijn, maar ook iets heel an-ders. „Niet alleen het oor moetworden geprikkeld, maar ook hetoog. En de bezoeker wil onderdeelvan het geheel worden.”Toen Biënnale Gelderland Nacht-kerk benaderde, was de eerste ge-dachte om poppodium Luxor te ge-bruiken. Maar toen bleek de WitteVilla geïnteresseerd. Ook toen zehoorden dat er een complete ‘ver-bouwing’ zou plaatsvinden? Ja,zegt Schrier, dat was geen enkelprobleem. „En het wordt onsgrootste evenement ooit; qua bud-get en aantal bezoekers.”Het thema van de biënnale – Con-densed Reality – wordt door Nacht-kerk letterlijk uitgelegd. „Wij wil-den de bezoeker geen conceptvoorzetten waar je lang over namoet denken. Dus hebben wij hetbegrip ‘condens’ genomen en te-gen de vormgevers gezegd: ga daarmee aan de slag. Condens zijn wa-terdruppels, probeer daar de we-reld in te vatten. Er is een video-film waarin allerlei grote proble-men worden omgevormd tot wa-terdruppels. De hele villa wordtaan de buitenkant zo uitgelicht dathet lijkt alsof het pand is beslagen,overdekt is met condens. Bij hetbinnenkomen moeten de bezoe-kers door een transparante tunneldie met water wordt besproeid.Dichters dragen gedichten voorover zweet, water en vocht. Erkomt een modeshow met regen-kleding. En wie goed kijkt, ziet datook de poster van de happeningin het teken staat van condens.”Zo hebben Pim Schrier en zijnkompanen nog veel meer ideeënvoor die zaterdagnacht. Maar eenaantal wil hij graag nog voor zich-zelf houden. „Want de bezoekermoet verrast worden. Dat is im-mers het kenmerk van Nacht-kerk.”

Bartóks microkosmos en Cage’s speelgoedpiano

Nachtkerk: ‘Niet te langnadenken, condens,dat zijn waterdruppels’

door Martin Hermens

E xcentriek. Anders kun jehet niet noemen. Toneel-schrijver Samuel Beckettwil bij de uitvoering van

Niet ik alleen de mond van de ac-teur zien. Filmpjes op YouTube to-nen dat het kan. Maar tijdens deBiënnale Gelderland ligt dat tochwat anders. Daar ziet het publiekgewoon een acteur aan het werk.Regisseur Marcus Azzini van To-neelgroep Oostpool snapt de inzijn ogen grappige regie-aanwij-zing van Beckett (1906-1989) wel.„Alsof hij niet wil dat de tekst aaneen mens wordt gekoppeld”, legthij uit. „In Niet ik is het ook meerhet onderbewuste dat praat.”Zie je een acteur of actrice voor je,dan geeft zijn of haar uiterlijk met-een kleur aan wat je hoort. „Je laatongelofelijk veel zien door er al-leen al te gaan staan”, aldus Azzi-ni. „Het uiterlijk van de speler be-paalt of je medelijden of compas-sie voelt.” Met zijn versie van demonoloog uit 1972 gaat de regis-seur dus niet zo ver als Beckettgraag zou zien. Al doet hij er allesaan om de kern van diens betoogovereind te houden. „Hij wil datde speler zich in dit stuk concen-treert op de taal. Dat doen wijook, maar niet zo extreem.”Acteur Bram van der Heijden isvoor hem de ideale partner.„Bram is heel taalgevoelig. Hij be-heerst de techniek om snel het juis-te tempo van spreken te vinden.Daar kan hij als speler de juisteemotie aan toevoegen. Niet alle ac-teurs hebben beide kwaliteiten zosterk in zich.”

Hoe zijn aanpak er straks uit gaatzien, kan Azzini niet zeggen. „Wezijn nog volop aan het repeteren.Het komt straks allemaal op Bramaan. Hij staat alleen op het po-dium, zonder decor of licht. Enomdat hij in de openlucht speelt,

moet hij extra zijn best doen. Men-sen zijn daar sneller afgeleid danin een theater.” Lastig? „Het hoorterbij”, vindt Azzini. „Het versterkthet festivalgevoel. We kiezen er be-wust voor om mee te doen aan ditevenement. We maken Niet ik spe-

‘Beckett wil enkelOOSTPOOL Bij de toneelvoorstelling in de buitenlucht moet de acteur extra

Mirjam Zegers en Philipp Rüttgers bij haar speelgoedpiano. foto Gerard Burgers

Met zijn uiterlijk moet Bram van der Heijden (links) van regisseur MarcusAzzini (rechts) medelijden of compassie oproepen. foto Marina Popova

‘De Witte Villa wordt onsgrootste evenement ooit,qua budget en publiek’

Ook andere discipilines danbeeldende kunst haken aanbij de biënnale. Theater-groep Oostpool condenseerttaal: „Niet ik is speciaal ge-maakt voor het festival.”

Page 7: Biënnale Gelderland

Een greep uit het programma van hetcross-over festival van Biënnale Gelder-land.

HGO in de tuinIn een opmerkelijke combinatievan slagwerk, fagot, harmo-nium en tuba spelen vier musi-ci van Het Gelders Orkest in detuin van het Museum ModerneKunst Arnhem bijzondere wer-ken van HGO-gastcomponistMartijn Padding.Data 15/9 22.15u, 16/9 14u, 23/913.30u.

GO presenteert DansHet Arnhemse productiehuisGenerale Oost presenteert tij-dens de biënnale jong talent.Kom kijken in de museumtuinnaar The Fifteen Project van ArnoSchuitemaker en Retraction vanaanstormend talent Jasper vanLuijk. Het gaat om dansvoorstel-lingen.Data Schuitemaker 15/9 21.15u, 22/921.30u. Van Luijk 21/9 22.45u, 23/915.30u.

AMP en ReinbertNiemand minder dan de ver-maarde pianist Reinbert deLeeuw opent het programmavan het Arnhems Muziek Plat-form. Op 15 september om 13.00uur speelt hij in de Koepel vanhet MMKA Vexations (Pesterijen)van Erik Satie. Aansluitendwordt de pianist in de Conserva-toriumzaal geïnterviewd waar-na het programma start vanAMP: tot laat in de avond zijn erconcerten hedendaagse en klas-sieke muziek in de Conservato-riumzaal ArtEZ.

Schaduw op de muurDziga, film- en videowerkplaatsuit Nijmegen, presenteert WhyWonder – There are shadows in thewood van Anneke Ingwersen. Opeen buitenmuur van het mu-seum dwaalt de camera dooreen kunstmatig, bosachtig ge-bied dat bestaat uit schaduwen,reflecties en lichtprojecties.14 t/m 23 september, museumtuin MM-KA.

Poëzie van WintertuinLaat je verrassen door dichtersen schrijvers die namens het Nij-

meegse literair productiehuisWintertuin speciaal werk schre-ven bij kunst uit de tentoonstel-ling. Met bijvoorbeeld de mees-ter van het korte verhaal A.L.Snijders in de museumtuin.22/9 om 14.00u.

Lezingen OPA en CasaHoe herkennen ontwerpers enkunstenaars het thema Conden-sed Reality in hun werk? Ont-werp Platform Arnhem en archi-tectuurcentrum CASA laten drieontwerpers en een beeldendkunstenaar aan het woord.22/9 vanaf 13.30u, auditorium MMKA.

Singer-songwritersGelderse singer-songwriters tre-den alle festivaldagen op in demuseumtuin. Met pakkendesongs die gaan over zowel grotethema’s als de liefde, als overkleine onderwerpen als koekjes.Met jong talent als Rogier Pel-grim, Julian Hertz, Roel Smeetsen Choirboy Invisible. KCG, Gel-ders kenniscentrum voor kunsten cultuur, gaf advies over de in-vulling van het programma.

Pop-up storeHet Arnhemse productiehuisPlaatsmaken tovert tijdens debiënnale de museumwinkel vanhet MMKA om tot galerie. Hierkan werk van de exposerendekunstenaars worden gekocht.Het betreft unica en werk in op-lage.

door Anne Nijtmans

In een film worden gebeurtenis-sen soms versneld of vertraagd af-gespeeld, er kan ingezoomd wor-den op details of iets wordt juistvan een afstand of vanuit een on-gebruikelijk perspectief gefilmd.Condensed Reality is een natuurlijkonderdeel van het medium. HenkBitter, directeur van het Arnhem-se filmtheater Focus, ging over defilmkeuze voor de biënnale en se-lecteerde films waarin CondensedReality ook het thema is.Neem Marwencol. Deze documen-taire gaat over de Amerikaan MarcHogancamp die zwaar hersenletselheeft opgelopen. Met poppen enspeelgoed bouwt hij een fictief Bel-gisch dorp in de Tweede Wereld-oorlog na. „Zo creëert hij een we-reld die hij kan overzien en waarinhij zijn trauma’s verwerkt als eensoort autotherapie”, aldus HenkBitter. De foto’s die Hogancamp

maakt van zijn fantasiedorp wor-den ontdekt door kunstkenners enzo wordt die verkleinde wereld ver-groot tot kunst in de New Yorksegalerieën. Bitter: „Dat contrast

maakt het interessant. Marwencolis in Nederland niet uitgebracht.Ik ben blij dat we de film nu kun-nen vertonen.”Van een heel ander kaliber is

Small Roads van James Benning.„Zijn werk is te bestempelen alsbeeldpoëzie”, zegt Bitter. Benningheeft hier het Amerikaanse genreroadmovie uitgekleed en focustzich op ‘de weg’ zelf. Je ziet alleenbeelden van wegen als landschaps-schilderijen. In het begin denk je:‘er gebeurt niets’ maar dan gaandie wegen toch fascineren.”Sudoeste is een parabelachtige ver-telling die zich afspeelt in een Bra-ziliaans dorp. Het leven van hoofd-persoon Clarice speelt zich af inéén dag (ze wordt geboren, groeitop, takelt af en sterft) terwijl omhaar heen het leven zich in eenloom tempo voltrekt.Synecdoche New York is een gecom-pliceerde film van Charlie Kauf-man over een theaterregisseur dieeen groots stuk wil producerendat het leven zelf moet weergeven.Na zeventien jaar is het stuk nogniet af en zijn het leven van de re-gisseur en het theaterstuk met el-

kaar versmolten. „Geen condensedmaar exploded reality”, is het com-mentaar van Bitter. „De hoofdper-soon vergroot de werkelijkheidom er greep op te krijgen.”The Sound of Insects, Record of amummy tot slot is gebaseerd opeen Japanse novelle die weer geïn-spireerd is op een waargebeurd ver-haal. Een jager vindt in het boshet gemummificeerde lichaam vaneen man. Uit zijn dagboekaanteke-ningen blijkt dat hij zich heeftdoodgehongerd. De kijker ziet deomringende natuur terwijl een voi-ce-over vertelt over de aftakelingvan het lichaam en het naderendeeinde. Aldus is de realiteit terugge-bracht tot de binnenwereld van destervende dagboekschrijver.Henk Bitter: „Tijdens de biënnalekomen verschillende filmgenresvoorbij maar allemaal vergroten ofverkleinen ze de werkelijkheid engeven op die manier een anderperspectief.”

Films die het leven verkleinen of uitvergroten

ciaal voor de Biënnale Gelderland.Zo’n voorstelling kun je later nietzo maar ergens anders spelen.”De abstracte tekst schotelt geenhelder verhaal voor. „Voor mijgaat het om een kortsluiting vangedachten. Een roep om de tijdeven stop te zetten zodat gedach-ten in het onderbewuste naar bo-ven kunnen komen. Als een

schreeuw om hulp om de zin vanhet leven te begrijpen.” Juist in dietekst van Beckett schuilt volgensAzzini de link met de thematiekvan de biënnale: Condensed Reali-ty. „Ik kwam met deze tekst in aan-raking tijdens mijn opleiding. Som-mige dingen vergeet je nooit en ko-men ineens weer bovendrijven.Dat was bij mij het geval met Niet

ik toen ik met curator Flos Wild-schut sprak over de biënnale.”Voorwaarde was wel dat er eengoede vertaling zou komen. Jacobavan Velde leverde die. „Het stukdraait om taal. Speel je het in hetEngels, dan horen Nederlanders al-leen maar de klanken en nauwe-lijks de inhoud. Ik wil graag dat zemet de woorden bezig zijn.”

een mond zien’zijn best doen

Marc Hogancamp in zijn fictieve wereld Marwencol. foto PR

A. L. Snijders foto Archief De Gelderlander

vrijdag 14 september 2012 De Gelderlander

festival | 7

Page 8: Biënnale Gelderland

b van - tot vrijdag 14 september 19.30 -19.50 Poëziecurator

Maartje Smits en Jan Glas L op zaal in MMKA 19.30 -20.30 Claustrofonie POP op zaal in MMKA 19.30 -20.30 Rob Sweere

‘Silent Conversation with you’ P rijnzaal MMKA 20.00 -20.20 Poëziesuppoost Matthijs IJgosse L/T op zaal in MMKA 20.30 -20.40 Suite voor Toy Piano K koepel MMKA 20.30 -23.30 Why wonder

-there are shadows in the wood BK muurprojectie in tuin 20.45 -21.45 Dez Mona POP groot podium tuin 21.45 -23.00 DJ Jos Lenkens POP groot podium tuin 23.30 -05.00 Nachtkerk Afterparty POP villa Sonsbeek van - tot zaterdag 15 september13.00 -18.00 Vexations/ Pesterijen K koepel MMKA13.00 -22.30 AMP@MMKA K conservatoriumzaal Artez13.00 -16.00 Rob Sweere, Walking Trees P melden bij kassa13.00 -13.10 Opening Vexations,

Reinbert de Leeuw K koepel MMKA13.15 -13.30 Interview met Reinbert de leeuw LEC/K conservatoriumzaal Artez13.30 -13.45 Reinbert de Leeuw speelt

John Cage 4’33’’ K conservatoriumzaal Artez13.45 -14.15 Metamorphosis K conservatoriumzaal Artez14.00 -14.40 Rogier Pelgrim POP groot podium tuin14.00 -15.00 Wintertuin Poëziesuppoost L/T op zaal in MMKA14.00 -15.43 Focus, ‘Small roads’ F auditorium MMKA14.15 -14.20 Wagner’s Ring/ Stopera’s I & II F conservatoriumzaal Artez14.30 -15.45 Het Mikrokosmos-project K conservatoriumzaal Artez14.30 -16.00 G.A.N.G. ‘FRONT’, excursie P melden bij kassa14.45 -15.10 Wintertuin Poëtracks, Roy Santiago L klein podium tuin15.15 -15.35 Oostpool, ‘Niet Ik’ T groot podium tuin15.15 -15.30 Improvisaties AMP K op zaal in MMKA15.45 -16.10 Wintertuin Poëziecurator, Marije Langelaar

en Elske van Lonkhuyzen L klein podium tuin16.00 -18.08 Focus, ‘Sudoeste’ F auditorium MMKA16.15 -16.30 Improvisaties AMP K op zaal in MMKA16.15 -16.30 ‘Rrrrr....’ K conservatoriumzaal Artez16.25 -16.55 Wintertuin Poëtracks, Lea L/POP klein podium tuin16.30 -16.35 Wagner’s Ring/ Stopera’s I & II F conservatoriumzaal Artez16.45 -17.15 Tegenwoordigheid van geest K conservatoriumzaal Artez17.00 -17.30 Bosch Classique,

Slagwerktrio Framoja K groot podium tuin17.00 -17.15 Improvisaties AMP K op zaal in MMKA17.15 -17.20 Wagner’s Ring/ Stopera’s I & II F conservatoriumzaal Artez17.30 -18.30 Wintertuin DJ Jos Lenkens POP klein podium tuin17.30 -18.00 Condensed Improvisations K conservatoriumzaal Artez18.00 -18.05 Wagner’s Ring/ Stopera’s I & II F conservatoriumzaal Artez18.15 -18.45 Asceten K conservatoriumzaal Artez19.30 -21.37 Focus, ‘Synecdoche, New York’ F auditorium MMKA20.00 -20.30 Tegenwoordigheid van geest K conservatoriumzaal Artez20.15 -20.35 Oostpool, ‘Niet Ik’ T groot podium tuin20.30 -21.00 Claustrofonie POP op zaal in MMKA20.30 -20.35 Wagner’s Ring/ Stopera’s I & II F conservatoriumzaal Artez20.30 -23.30 Why wonder

-there are shadows in the wood BK muurprojectie in tuin20.40 -21.10 KOSCHKA POP klein podium tuin20.45 -21.15 Asceten K conservatoriumzaal Artez21.00 -21.30 Wintertuin poëziesuppoost L op zaal in MMKA21.15 -21.40 GO, ‘The Fifteen Project/ Duet’ D groot podium tuin21.15 -21.20 Wagner’s Ring/ Stopera’s I & II F conservatoriumzaal Artez21.30 -22.00 Metamorphosis K conservatoriumzaal Artez21.45 -22.10 Protuberansen P klein podium tuin22.00 -22.30 Condensed Improvisations K conservatoriumzaal Artez22.15 -22.50 HGO, ‘De gecondenseerde realiteit

van Martijn Padding’ K groot podium buiten23.15 -23.40 Jaap Blonk,

‘De Veluwezoom Te Buiten’ P groot podium tuin van - tot zondag 16 september12.00 -13.28 Focus, ‘The sounds of Insects

- Record of a Mummy’ F auditorium MMKA13.00 -13.30 Wintertuin Poëziesuppoost L/T op zaal in MMKA13.00 -15.30 Workshop klei, Peter Krynen W/BK melden bij kassa13.30 -13.55 Wintertuin Poëtracks, Awkward I L/POP klein podium tuin14.00 -14.35 HGO, ‘De gecondenseerde realiteit

van Martijn Padding’ K groot podium buiten 14.00 -14.50 Van Rossum en Nijburg,

‘Epiphany II’ P/BK koepel MMKA14.00 -16.07 Focus, ‘Synecdoche, New York’ F auditorium MMKA14.30 -16.00 G.A.N.G. ‘FRONT’, excursie P melden bij kassa14.45 -15.20 Julian Hertz POP klein podium tuin15.00 -15.20 Wintertuin Poëziecurator,

D. Gaens en E. van Lonkhuyzen L op zaal in MMKA15.30 -15.50 Oostpool, ‘Niet Ik’ T groot podium tuin

van - tot vervolg zondag 16 september16.00 -16.45 Jaap Kroneman

‘17 remarks for piano’ K koepel MMKA16.00 -16.45 Indasol POP klein podium tuin van - tot woensdag 19 september14.00 -16.00 Kinderworkshop

met Jissel Kerkstra W/BK auditorium MMKA van - tot vrijdag 21 september20.00 -21.30 Bosch Kunstgesprekken met Kuitenbrouwer,

Van Til en Wildschut LEC/BK auditorium MMKA20.15 -20.55 Pien Feith POP groot podium tuin20.30 -23.30 Why wonder

-there are shadows in the wood BK muurprojectie in tuin20.30 -22.00 Condensed Reality Piano K conservatoriumzaal Artez21.00 -21.30 Poëziesuppoost L/T op zaal in MMKA21.00 -21.25 GO, ‘Zin in Woord’ T klein podium tuin21.30 -21.50 Oostpool, ‘Niet Ik’ T groot podium tuin22.00 -22.40 Mineral Beings POP klein podium tuin22.45 -23.10 GO, ‘Retraction’ D groot podium tuin23.15 -23.45 DJ Pierre Estourgie POP klein podium tuin van - tot zaterdag 22 september12.00 -12.45 Pijporgelconcert Johan Luijmes K koepel MMKA12.00 -13.00 Picknick Dynamic Food W melden bij kassa13.30 -13.55 Roel Smeets POP groot podium tuin13.30 -14.00 Poëziesuppoost Matthijs IJgosse L/T op zaal in MMKA13.30 -14.30 Casa, ‘Proef de stad’ LEC auditorium MMKA14.00 -14.20 Poëziecurator,

A.L. Snijders en Jan Glas L klein podium tuin14.30 -14.45 ‘Rrrrr....’ K groot podium tuin14.30 -15.30 OPA, ‘Ontwerpcafé’ LEC auditorium MMKA14.30 -16.00 G.A.N.G. ‘FRONT’, excursie P melden bij kassa15.00 -15.20 Condensed Theater T klein podium tuin15.30 -16.00 Bosch nieuwe muziek,

J. Molijn en D. Bolt K groot podium tuin15.30 -15.50 Wintertuin Poëziecurator,

A.L. Snijders en Jan Glas L op zaal in MMKA16.05 -16.45 Choirboy Invisible POP klein podium tuin16.00 -16.45 Wintertuingesprek: A.L. Snijders, J. Glas, F. Tazelaar

en curator F. Wildschut LEC auditorium MMKA18.00 -18.20 Condensed Theater T buitentuin aan weg19.30 -20.53 Focus, ‘Marwencol’ F auditorium MMKA20.00 -20.30 Wintertuin Poëziesuppoost L/T op zaal in MMKA20.00 -20.20 Condensed Theater T klein podium tuin20.30 -20.50 Oostpool, ‘Niet Ik’ T groot podium tuin20.30 -23.30 Why wonder

-there are shadows in the wood BK muurprojectie in tuin21.00 -21.25 NEW/Hoan POP klein podium tuin21.00 -21.20 Condensed Theater T buitentuin aan weg21.30 -21.55 GO, ‘The Fifteen Project / Duet’ D groot podium tuin22.00 -22.25 NEW/Detaché POP klein podium tuin22.30 -23.10 Bosch Club, The Netherlands POP groot podium tuin23.15 -23.45 NEW/Vincent Leijen POP klein podium tuin van - tot zondag 23 september11.30 -12.15 Pijporgelconcert Johan Luijmes K koepel MMKA12.30 -13.58 Focus, ‘The sounds of Insects

- Record of a Mummy’ F auditorium MMKA13.00 -15.30 Workshop klei, Peter Krynen W/BK melden bij kassa13.30 -14.05 HGO, ‘De gecondenseerde realiteit

van Martijn Padding’ K groot podium buiten14.00 -14.20 Condensed Theater T buitentuin14.00 -14.30 Wintertuin Poëziesuppoost L/T op zaal in MMKA14.10 -14.25 Poëziecurator, M. Smits en D.Gaens L klein podium tuin14.30 -16.00 G.A.N.G. ‘FRONT’, excursie P melden bij kassa14.30 -14.50 Oostpool, ‘Niet Ik’ T groot podium tuin15.00 -15.20 Condensed Theater T klein podium tuin14.30 -15.30 Silent Conversation with you P rijnzaal MMKA15.15 -16.37 Focus, ‘Marwencol’ F auditorium MMKA15.30 -15.55 GO, ‘Retraction’ D groot podium tuin16.00 -16.45 Machinefabriek POP klein podium tuin16.15 -16.35 Condensed Theater T buitentuin aan weg

BK beeldende kunst D dans F film K klassieke/hedendaagse muziek L literatuur LEC lezing/gesprek P performance POP pop T theater W workshop

www.biennalegelderland2012.nl

biënnale Gelderland 2012 festival programma

vrijdag 14, zaterdag 15, zondag 16, woensdag 19, vrijdag 21, zaterdag 22 en zondag 23 september