BIBLIOTHEKEN AAN DE LEA-TAFELef-er-de d. ru-en et en. 5 FEL De brochure ‘Bibliotheken aan de LEA...

Partner in lokaal educatief beleid

BIBLIOTHEKENAAN DE

LEA-TAFEL

PARTNERS

IN LOKAAL

ONDERWIJSBELEID

Oberon-LEA-Bibliotheken-omslag 24-10-2008 16:30 Pagina 1

© 2Aannaaof o

Deze uitgave maakt deel uit van het landelijke LEA-ondersteuningstraject en is financieelmogelijk gemaakt door het Ministerie van OCW. Tegelijk met het verschijnen van dezebrochure , is er een brochure verschenen voor gemeenten om hen bewust te maken vanhet belang van tweedelijns partners bij de LEA. Deze publicatie is te vinden op de websitewww.delokaleeducatieveagenda.nl onder kopje Producten.

Utrecht, november 2008


BIBLIOTHEKEN AAN DE

LEA-TAFEL

PARTNERS

IN LOKAAL

ONDERWIJSBELEID

Partner in lokaal educatief beleid

Utrecht, november 2008

Oberon-LEA-Bibliotheken-binnen 24-10-2008 16:58 Pagina 1

INHOUDSOPGAVE VODoo

Voorwoord 3

Inleiding 5

1. Wat is de Lokale Educatieve Agenda? 7AchtergrondEerstelijnspartnersOverlegonderwerpenTweedelijnspartnersSoorten LEA’sHet opzetten van een LEA

2. Welke bijdrage kan de bibliotheek leveren aan LEA-thema’s? 13Voor- en vroegschoolse educatie (VVE)TaalbeleidDe Brede School en combinatiefunctiesZorg in en om de school Cultuureducatie

3. Zo wordt u LEA-partner 19Stap 1 – Wat gebeurt er in uw gemeente(n)?Stap 2 – Verkenning van uw mogelijkhedenStap 3 – Uw bibliotheek in beeld brengenStap 4 – Positief worden beoordeeldStap 5 – Partner wordenStap 6 – Inbedding in de organisatieStap 7 – Deelname als LEA-partner

Bijlage 1 – Checklist Heeft uw gemeente al een (soort) LEA? 25

Bijlage 2 - Literatuur en websites 27


3

VOORWOORDDoor Norma Verheijen, Vereniging Openbare Bibliotheken

Veranderingen brengen nieuwerollen

De veranderende bibliotheekBinnen de bibliotheeksector zijn de afgelopenperiode tal van veranderingen doorgevoerd, metals kernwoorden digitalisering en herstructure-ring. In zo’n proces vragen bestuurlijke en orga-nisatorische aspecten vaak veel aandacht. Geluk-kig is daarbij de inhoud van het bibliotheekwerkniet buiten beeld geraakt. Recent ( juni 2008)hebben bibliotheken in de Agenda voor de Toe-komst aangegeven dat de inhoudelijke kernta-ken, lezen, leren en informeren de komende tijdcentraal staan.

Leren, of de educatieve functie van de biblio-theek, is niet bepaald een nieuwe kerntaak,maar krijgt wel een nieuwe invulling. Niet alleenomdat de bibliotheek zelf verandert maar ookomdat de spelers in het educatieve veld datdoen. Binnen deze setting probeert de biblio-theek haar eigen taakstelling vorm te geven,met een actueel en passend dienstenaanboddat aansluit op de behoeften van het onderwijs.

De rol van de gemeenteDe gemeente heeft als taak het lokale onder-wijsbeleid vorm te geven, in nauw overleg metbesturen en management van de scholen in degemeente. Ook de samenwerkingspartners vanhet onderwijs kunnen in dit lokale onderwijsbe-leid een rol spelen. Dit gezamenlijk geformuleer-de onderwijsbeleid wordt vastgelegd in deLokale Educatieve Agenda.

Verandering in het onderwijsveldMiddels de lumpsum maakt het Rijk, op basisvan het aantal leerlingen, rechtstreeks geld overaan de scholen. Een belangrijk deel van dit bud-get is niet geoormerkt, zodat scholen het kun-

nen inzetten zoals zij het zelf willen. Hoewel veelscholen nog worstelen met het invullen van hunjaarplannen, wordt wel duidelijk dat scholenzich steeds meer ten opzichte van elkaar profile-ren. De ene kiest voor een cultuurprofiel of vooreen taalprofiel, een andere legt het accent opICT of op sport. Het komt er op neer dat steedsmeer scholen zoeken naar een pedagogisch/didactisch concept waarmee ze zich kunnenonderscheiden van de scholen in de omgeving.

Gevolgen voor de bibliotheekAl decennia lang werken bibliotheken en onder-wijs samen. Bibliotheken hebben dan ook veelervaring en kennis opgedaan als het gaat om demanier waarop die samenwerking vorm kan krij-gen. De resultaten mogen er zijn. Inmiddelswerkt meer dan 90% van alle scholen uit het Pri-mair Onderwijs samen met de bibliotheek. Door-lopende leeslijnen als de Rode Draad, die biblio -theken voor en met het onderwijs hebben ont-wikkeld, zijn het zichtbare resultaat van eenstructurele en samenhangende aanpak.

Het veranderende onderwijsveld met zijnbehoefte aan maatwerk, dwingt de bibliotheekeen visie te ontwikkelen. Die ligt logischerwijs inhet verlengde van de missie in het Unesco-mani-fest voor openbare bibliotheken, dat de biblio-theek ‘een plaatselijke toegangspoort tot kennis’noemt, ‘die de essentiële voorwaarde scheptvoor levenslang leren, onafhankelijke besluitvor-ming en de culturele ontwikkeling van individuen maatschappelijke groeperingen.’

VisieEen visie zou bijvoorbeeld kunnen zijn dat debibliotheek één van de deelnemers is in het loka-le onderwijsnetwerk, waarin de ontwikkelingvan ieder kind tot een actief en zelfstandig indi-vidu centraal staat. Uit de Agenda voor de Toe-


komst blijkt dat bibliotheken de komende perio-de vooral op de speerpunten leesbevordering enmediawijsheid willen inzetten; in de breedtemaar ook richting onderwijs. Speerpunten diegoed vertaald kunnen worden naar de lokaleeducatieve agenda.

Toe naar structureel beleidIn deze brochure vindt u achtergrondinformatie,naast tips over de manier waarop u de educatie-ve kerntaak van uw bibliotheek verder kunt ver-

breden en verdiepen, aansluitend op de behoef-ten van het onderwijsveld. Door een plek te ver-werven in de lokale educatieve agenda is ditbeleid ook vastgesteld voor een langere periodeen kan gewerkt worden aan structureel beleid.

Ik verwacht dat veel bibliotheken met dit instru-ment niet alleen hun educatieve functie kunnenversterken maar ook de samenwerking met hetonderwijs en de gemeente kunnen intensiveren.

4

BIBLIOTHEKEN AAN DE LEA-TAFEL

I


ef-er-

ded.

ru-eneten.

5

FEL

De brochure ‘Bibliotheken aan de LEA tafel’ is bedoeld voor bibliotheken die eenrol willen spelen bij de Lokale Educatieve Agenda (LEA) of die meer willen halenuit hun huidige samenwerking met lokale partijen.

INLEIDING

Gemeenten kiezen er tegenwoordig vaak voorom samen met schoolbesturen (onderdelen van)het lokale of regionale onderwijsen jeugd -beleid in te vullen. Zij gebruiken het drie-kolom-menschema (zie pagina 9) uit Handreiking Loka-le Educatieve Agenda om de thema’s te bepalen.De afspraken die men gezamenlijk maakt overde doelstellingen en de uitvoering van deze thema’s wordt samengevat in een documentdat men ‘De Lokale Educatieve Agenda’ noemt.In 2008 heeft meer dan 90 procent van degemeenten in Nederland een LEA of is men metandere partners bezig een LEA op te stellen.

Bij de opstelling en uitvoering van de LEA kun-nen ook andere partners betrokken worden.Deze andere partners zijn partijen als jeugd -gezondsheidsinstellingen, welzijnsorganisaties,schoolmaatschappelijk werk, culturele instel -lingen en sportverenigingen. En hier ligt ook eenkans voor de bibliotheek!

Bibliotheken zijn niet altijd zichtbaar in het loka-le onderwijsen jeugdbeleid. Ze worden vaakniet genoemd of komen pas in de uitvoerings -fase in beeld. Uit de LEA-enquête 2008 blijkt datbibliotheken in slechts 27% van de gemeentendie met de LEA werken, zijn betrokken. Gelukkigis dit een verbetering ten opzichte van 2006toen dat voor maar 5% gold.

De kansen van de Lokale EducatieveAgenda

Gezien de kansen zou het percentage bibliothe-ken als partner binnen een LEA veel hoger kun-

nen en zelfs moeten liggen: • Bibliotheken kunnen in bijna alle gemeenten

een rol spelen binnen de LEA, omdat speerpun-ten van de bibliotheek overeen komen met LEA-thema’s. Voorbeelden zijn de ondersteuningvan VVE, inzet voor het voorkomen en bestrij-den van taalachterstanden, de samenwerkingmet brede scholen, het verzorgen van cultuure-ducatie en de informatiebemiddeling rondomzorg. Door binnen een beleidsmatig kadernauw samen te werken op deze gebieden, is dekans op succes groter.

• De samenwerking tussen bibliotheken en basis-scholen heeft een lange traditie. Vooral in hetkader van het onderwijsachterstandenbeleid iser in veel gemeenten een hechte relatiegegroeid, waarbij er vanuit de scholen grotewaardering is voor de inzet van bibliotheken.Eén van de vaardigheden die de bibliotheek inde LEA in kan brengen is ervaringsdeskundig-heid op het gebied van ‘samenwerken met hetonderwijs’. Vrijwel geen van de overige part-ners heeft zo veel en zo lange ervaring op ditterrein als de bibliotheek. In veel gemeentengeldt hetzelfde voor de samenwerking metconsultatiebureaus, peuterspeelzalen en kin-derdagverblijven.

De LEA biedt bibliotheken diverse kansen. De LEAgeeft een goede gelegenheid om de bibliotheekte positioneren als vaste netwerkpartner op hetgebied van gemeentelijk onderwijsbeleid. Doorhet meerjarenkarakter van de LEA is de biblio-theek ook in de toekomst direct betrokken bijnieuwe beleidsontwikkelingen. De bibliotheeketaleert met het maken en nakomen van afspra-ken in het kader van LEA de eigen kennis en kun-


6

[DE LOKALE EDUCATIEVE JAARAGENDA 2008] [CO

W

de. De LEA-partners nemen de behaalde resulta-ten direct waar, net als het aanbod aan produc-ten en diensten. Partners krijgen (meer) oog voorde resultaten van bibliotheekvernieuwing. Hetparticiperen in het LEA-netwerk verstevigt deband met bestaande relaties en brengt nieuwein beeld. Zo kan de samenwerking met anderegemeentelijke beleidsafdelingen nieuwe finan-ciële kansen opleveren.

Naast kansen liggen er natuurlijk ook een aantalhobbels op de weg naar de LEA. Samenwerkings-partners hebben verschillende werkculturen enmoeten aan elkaar wennen. Samenwerken ineen netwerk vraagt om het maken van afspra-ken, het inruimen van tijd, het maken van keuzesen het onderhouden van het netwerk. Maar aldeze hobbels zijn voor een groot deel te onder-

vangen door op voorhand afspraken met elkaarte maken (zie Hoofdstuk 3 – Stappenplan).

Leeswijzer

Deze brochure biedt informatie, redenen en eenpraktisch stappenplan om de bibliotheek totbeleidspartner in het LEA-netwerk te maken enis bedoeld voor besturen, directies, beleidsmede-werkers en onderwijs- of educatiespecialistenvan openbare bibliotheken.

In hoofdstuk 1 van de brochure leggen we uitwat de LEA precies is. In hoofdstuk 2 komen dethema’s binnen de LEA aan bod waarbij de bibli-otheek een rol kan spelen. Hoofdstuk 3 bevat eenpraktisch stappenplan om als bibliotheek aan deLEA-tafel te komen.


HKasaenhzagege


7

08] [CONCUSIES]

In dit hoofdstuk leggen we u uit wat de Lokale Educatieve Agenda (LEA) is, metinformatie over de achtergrond, thema’s, partnerschap en de verschillendevormen.

WAT IS DE LOKALE EDUCATIEVE AGENDA?

1

Achtergrond

Voor 2006 hadden gemeenten veel zeggen-schap over het lokaal onderwijsen jeugdbeleid:schoolbesturen, welzijnsinstellingen en peuter-speelzalen waren weliswaar belangrijke overleg-partners, maar de gemeente had de eindregie endoorzettingsmacht. Sinds de komst van de nieu-we wet onderwijsachterstanden per 1 augustus2006 krijgen schoolbesturen recht streeks finan-ciële middelen van het Rijk en hebben ze meervrijheid om hun eigen beleid op te zetten. Degemeenten hebben minder taken en ook minderfinanciële sturingsmiddelen. De verhouding tus-sen gemeente en schoolbestuur binnen hetlokaal onderwijsbeleid is dus gewijzigd.

Het nieuwe Onderwijsachterstandenbeleid(OAB) omvat de volgende elementen:

• Voor- en Vroegschoolse Educatie (VVE);• het schakelklassenbeleid;• een overlegverplichting (zie volgende pagina).Gemeenten ontvangen vanuit het Rijk een budgetdat zij kunnen inzetten voor voorschoolse educatie(leeftijdsbereik 0-4 jaar) en schakelklassen. Scholen ontvangen een onderwijsachterstanden-budget, onder meer voor de vroegschoolse edu-catie (leeftijdsbereik 4-6 jaar), via de Lumpsum-regeling.In de nieuwe wet wordt uitgegaan van gelijk-waardigheid en wederkerigheid in de bestuurlij-ke verhoudingen, dus de partijen hebben even-veel in te brengen.

De Lokale Educatieve Agenda is als instrumentingevoerd om binnen de nieuwe bestuurlijkeverhoudingen invulling te geven aan het lokaleonderwijs(achterstanden)beleid na 2006. Erbestaat dus geen wettelijke verplichting om eenLEA op te zetten, de LEA is een middel en geendoel op zich. De LEA heeft zowel een inhoudelijkaspect als een procesmatige kant: de bedoelingvan de agenda is dat de gemeenten en betrok-ken partners een lijst van onderwerpen agende-ren, met afspraken over de uitvoering en verant-woording van deze thema’s. Na instemmingworden stappenplannen voor uitvoering opge-steld. In de LEA werken gemeente, schoolbestu-ren, kinderopvanginstellingen en andere lokalepartijen dus als maatschappelijke partners aanhet lokaal onderwijsen jeugd beleid.

ar

en

ende-

n

ebli-een de

FEL

Het jeugdbeleid van de gemeente Zutphen heeft als motto: Kansen voor jeugd: een gedeelde zorg. De gemeente wil actief ensamen met andere partijen een bijdrage leveren aan het opgroeienen de ontwikkeling van kinderen en jongeren. De bibliotheek voerthet project Taal- en leesbevordering uit met scholen, peuterspeel-zaalwerk, kinderopvang en naschoolse opvang. Daarom draagt degemeente Zutphen het project een warm hart toe. gemeente Zutphen


8


Eerstelijnspartners

Deelnemers aan het overleg over de LEA zijn vol-gens de Wet Primair Onderwijs: • de gemeente;• de besturen van de scholen;• de besturen van de kinderopvanginstellingen

(sinds 1 januari 2007).

Op termijn is te verwachten dat er twee part-ners worden toegevoegd, namelijk • de besturen van jeugdgezondheidszorginstel-

lingen;• de besturen van peuterspeelzalen.

Overlegonderwerpen

Deze LEA partners zijn wettelijk verplicht omminimaal 1 keer per jaar overleg te voeren over:• het voorkomen van segregatie en het bevorde-

ren van integratie;• het bestrijden van onderwijsachterstanden,

onder meer met behulp van de doorlopendeleerlijn van voorschoolse educatie naar hetbasisonderwijs;

• afstemming over inschrijvings- en toelatings-procedures om tot een evenwichtige verdelingover de scholen te komen van leerlingen meteen onderwijsachterstand.

In de praktijk kiezen gemeenten en schoolbestu-ren ervoor om in goed overleg ook andere onder-werpen te bespreken. Dit gebeurt veelal op basisvan tabel 1 waarin de beleidsthema’s ingedeeldstaan naar de wettelijke verantwoordelijkhedenvan schoolbesturen en gemeenten. Onder Cate-gorie 2 staan de thema’s waarover gemeente en

schoolbesturen het gezamenlijk eens dienen teworden als zij ervoor kiezen dit onderwerp teagenderen. Daarnaast kan de LEA aangevuldworden met thema’s uit categorie 1 en 3 die doorgemeente of schoolbesturen worden aangedra-gen.

Tweedelijnspartners

Landelijk is er een verbreding te zien in het loka-le onderwijsbeleid en veel gemeenten benade-ren het onderwijsen jeugdbeleid integraal. Uitde jaarlijkse LEA-enquête 2008 blijkt datgemeenten bij de opzet en bij de uitvoering vanlokaal beleid in het kader van de LEA, al veelvul-dig gebruik maken van de inbreng van anderepartners.

Over het geheel genomen heeft een aanzienlijkdeel van de gemeenten al oog voor de tweede-lijnspartners. Uit bovenstaande tabel blijkt datde twee beoogde nieuwe eerstelijnspartnerspeuterspeelwerk en jeugdgezondheids -instellingen vaak al worden betrokken. Ook wel-zijnsinstellingen, maatschappelijk werk en bibli-otheken worden regelmatig ingeschakeld en inenkele gemeenten nemen ook culturele instel-lingen en sportverenigingen deel, instellingendie geen directe relatie hebben met het onder-wijsbeleid. Wel valt op dat de tweedelijnspart-ners vaker een rol hebben in de uitvoering enminder vaak bij de opzet.

Soorten LEA’s

De LEA is een containerbegrip geworden voor dewijze waarop gemeenten, schoolbesturen enkinderopvang gezamenlijk invulling geven aanhet onderwijs(achterstanden)beleid. De LEA kenteen veelheid aan verschijningsvormen en groteverschillen qua diepte en breedte. Ook de bena-ming wordt niet door alle gemeenten gehan-teerd. We kunnen de volgende indeling maken:

a. Smalle LEAIn deze LEA worden alleen de wettelijk voorge-schreven onderwerpen besproken zoals onder-

LEA wordt als containerbegrip nog niet echt gehanteerd als kadervoor beleid. Wel is er beleid op onderdelen zoals VVE en schakelklas-sen. Zo gaat de bibliotheek Boekenpret uitvoeren op een aantalbasisscholen in Barneveld. gemeente Barneveld

EinVe

Ui

Be

[W


9

FEL

te

oorra-

ka-e-

Uit

anul-e

jke-at

el-bli-inl-

nr--

de

nenttea-

n:

-r-

Categorie 1

Scholen

Scholen

• Onderwijsprestaties • Taalbeleid• Ouderbetrokkenheid• Informatievoorziening aan

ouders en leerlingen• Doorstroom PO – VO • Wachtlijsten overgang PO en VO • Wachtlijsten speciaal onderwijs • Toegankelijkheid • Spreiding zorgleerlingen• Bestrijden onderwijsachter stan-

den met name in groep 1 t/m 4op basis van extra geld vanuitgewichten regeling

• Passend onderwijs (aanbod Pas-send onderwijs)

• Stimulering taalontwikkeling

Categorie 2

In overleg tussen partners

Gemeenten en scholen

• Voor- en vroegschoolse educatie • Peuterspeelzaalwerk • Kinderopvang • Opvang jeugdigen die buiten de

boot dreigen te vallen • Vroegsignalering• Zorg in en om de school • Aansluiting onderwijs arbeids-

markt • Voortijdig schoolverlaten • Spreiding achterstandsleerlingen,

als overlegpunt • Onderwijsachterstanden, als

overlegpunt • Schoolmaatschappelijk werk• Afgestemd aanbod van verschil-

lende scholen en schoolsoorten• Reboundvoorzieningen • Veiligheid in de school • Impulsgebieden (i.v.)• VVE 100% doelgroepbereik• Maatschappelijke stages VO• Brede scholen en

combinatiefuncties• Passend onderwijs (o.a. onder-

wijshuisvesting en leerlingenver-voer, Lokale Jeugdagenda)

• Pilots vaste aanmeldmomenten,ouderinitiatieven

• Voortijdig schoolverlaten• Leren en werken• Werkleerplicht

Categorie 3

Gemeenten

Gemeenten

• Leerplicht / schoolverzuim• RMC • Schakelklassen • Leerlingenvervoer • Huisvesting • Veiligheid rond de school • Brede school • Spreiding

jeugdvoorzieningen • Preventief lokaal

jeugdbeleid, vijf functies • Harmonisatie voorschoolse voor-

zieningen• Centra voor Jeugd en Gezin• Beleid voor arme kinderen

Eind-Verantwoordelijke

Uitvoering

Beleidsthema’s

Tabel 1 De Drie-kolommentabel, 2005; Beleidsthema’s van de LEA, ingedeeld naar wettelijkeverantwoordelijkheid. Aangevuld met nieuwe ontwikkelingen op de LEA van medio 2007 –maart 2008

[WAT IS DE LOKALE EDUCATIEVE AGENDA?]


[W

10


wijshuisvesting, de doorgaande lijn van voor-schoolse educatie naar basisonderwijs, debestrijding van onderwijsachterstanden en hetbevorderen van integratie en het tegengaan vansegregatie.Rol tweedelijns partnersDe gemeenten schakelen doorgaans weinigandere partijen in dan de schoolbesturen van POen VO en kinderopvang en breiden dit waar-schijnlijk uit met peuterspeelzaalwerk en jeugd-gezondheidszorginstellingen.

b. Brede LEAIn deze LEA worden de wettelijke onderwerpenaangevuld met onderwijsthema’s die partnersvan belang achten. Veel voorkomende onderwer-pen zijn taalbeleid, brede school, zorg in en omde school en VVE.Rol tweedelijns partnersBrede LEA’s vragen haast per definitie om eenuitbreiding van de kernpartners gemeenten,schoolbesturen en kinderopvang. Bij verschillen-de onderwerpen is ook expertise van buitennodig, bijvoorbeeld vanuit de jeugdgezond-heidszorg, peuterspeelzalen en bibliotheken.

c. Regionale Educatieve Agenda (REA)Vooral kleinere gemeenten werken samen ophet gebied van onderwijsen/of jeugdbeleid.Daarbij gaat het vooral om thema’s als voortijdigschoolverlaten, opvangvoorzieningen voor leer-lingen die buiten de boot vallen, Weer Samennaar School en aansluiting arbeidsmarkt enonderwijs.Rol tweedelijns partnersBij REA’s komen vaak tweedelijns partners in

Opzet Uitvoeringn=171 n=66

Peuterspeelzaalwerk 65% 86%

Jeugdgezondheidsinstellingen 36% 74%

Welzijnsinstellingen 36% 74%

Maatschappelijk Werk 25% 59%

Bibliotheken 18% 41%

Culturele instellingen 10% 29%

Sportverenigingen 6% 23%

Tabel 2 Tweedelijns partners betrokken bij de opzet en uitvoering van de LEA, volgens LEA-enquête2008.

De bibliotheek toont door deelname aan het LEA ondubbelzinnigaan dat ze niet alleen een culturele organisatie is, maar dienstverle-nend is in vele facetten: welzijn, cultuur, onderwijs, educatie, gezond-heid en informatie. Het is zaak dit veel meer met partners engemeenten te communiceren. directeur Graafschap bibliotheken

WbevaTadehge

DLEkecage


11

[WAT IS DE LOKALE EDUCATIEVE AGENDA?]FEL

ns

wer-m

en-

diger-

beeld, omdat het onderwijsen/of jeugdbeleidsamenvalt met een deel van hun werkgebied.Denk hierbij aan regionale partners zoals GGDen Jeugdzorg of aan basisbibliotheken dieimmers ook vaak regionaal zijn georganiseerd. d. Lokale Educatieve- en JeugdagendaSteeds meer gemeenten verbreden onderwijs -beleid tot preventief jeugdbeleid: zo vallen dethema’s Brede school en Zorg in en om scholenfeitelijk al onder jeugdbeleid. Bij een jeugdagen-da kan de gemeente kiezen voor een breed leef-tijdsbereik, bijvoorbeeld 0-23 jaar.Rol tweedelijns partnersDe verbreding naar preventief jeugdbeleid geeft

veel andere instellingen en organisaties demogelijkheid om een bijdrage te leveren. Moge-lijke nieuwe partners vanuit dit perspectief zijnwelzijnsinstellingen, de politie, jeugdverenigin-gen (scouting, sportverenigingen), jeugdcultuur-instellingen en -verenigingen, jeugdgezond-heidszorg, bibliotheken en culturele instellingenals musea en centra voor de kunsten.

Het opzetten van een LEA

De meeste LEA’s ontstaan gefaseerd. We zien bijgemeenten veelal de volgende procesmatigeontstaansgeschiedenis:a Oriëntatiefase: gaan we een LEA opzetten?b Opzetfase: welke inhoud en vorm kiezen we?c Omzetfase: hoe wordt het beleid omgezet naar

de uitvoering? Wie gaat wat doen?d Uitvoeringsfase: doen de partijen wat ze moe-

ten doen?e Evaluatiefase: wat heeft de LEA tot nu toe

opgeleverd? Zijn er hiaten? Wat kan anders enbeter?

Gemeenten kunnen bij iedere fase de tweede-lijnspartners inschakelen. Uit de LEA enquête2008 blijkt echter dat deze partners met namein de uitvoeringsfase betrokken worden.De overlegstructuur bij de LEA is maatwerk pergemeente. Vaak is er sprake van een stuurgroep(gemeente, schoolbesturen en kinderopvang)met daaronder werkgroepen die thema’s uitwer-ken. In de praktijk blijkt dat bibliotheken vooralaan de werkgroepen deelnemen maar ookbetrokkenheid bij een stuurgroep komt voor.

Meer informatie hierover vindt u op www.delokaleeducatieveagenda.nl.

Themagerichte of partnergerichtebenadering

De LEA kan ingestoken worden vanuit een the-magerichte of een partnergerichte benadering.Een themagerichte benadering houdt in dateerst gezamenlijk de thema’s bepaald wordendoor de eerstelijnspartners, vervolgens wordenbij deze thema’s de partners gekozen voor deuitvoering/uitwerking. Een partnergerichtebenadering werkt precies andersom: men zoekteerst in brede zin alle mogelijke partners op enstelt vanuit ieders expertise en mogelijkhedende thema’s op. Het werken vanuit een paar gese-lecteerde thema’s lijkt minder gecompliceerd endoelgerichter dan het werken vanuit partners.Het accent zou daarom het beste op de eerstestrategie kunnen worden gelegd. Een aanvulling

We hebben goede contacten met de bibliotheek. De organisatie isbetrokken geweest bij de opzet van de LEA, maakte op afroep deel uitvan de Programmaraad en is vertegenwoordigd in de werkgroepTaal. De adviezen van de bibliotheek zijn waardevol bij het halen vande doelstellingen die de gemeente samen met de andere partnersheeft gesteld. gemeente Dantumadeel

De bibliotheek is niet zozeer betrokken bij de ontwikkeling van deLEA, wel bij de uitvoering. Zo is er in de klankbordgroep taal gespro-ken over het ondersteuningsaanbod van de bibliotheekafdeling edu-catief werk. gemeente Enschede


12


WL

zou kunnen plaatshebben door een aantal“light” activiteiten op te zetten voor een groteraantal partners op de LEA. Deze activiteiten zijngericht op kennismaking, uitwisseling van infor-matie en ervaringen, en bijvoorbeeld inbrengvan ideeën, voorbereiding op activiteiten in detoekomst etc. De ervaring leert dat dit soort acti-viteiten qua frequentie en duur beperkt moetworden, omdat anders de bereidheid deel tenemen snel afneemt.

Voorbeeld Lokale Educatieve- en Jeugdagenda en de bibliotheek

In de gemeente Bergen (Limburg) is basisbibliotheek BiblioPlusbetrokken bij het opzetten van het integraal onderwijsen jeugdbe-leid. Eén van de onderwerpen op de Lokale Educatieve Agenda is hetverminderen van de taalachterstand. Met hun deskundigheid kanBiblioPlus het onderwijs bijstaan en zorgen zij dat er een actueelboekenpakket en lesmateriaal voor de kinderen aanwezig is.Degemeente hield bijeenkomsten met verschillende partners, waarinthema’s binnen dit beleid werden vastgesteld, zoals taalstimuleringin het kader van onderwijsachterstandenbeleid. Deze thema’s wer-den uitgewerkt in projecten die opgenomen zijn in de nota IntegraalOnderwijs- en jeugdbeleid 2007-2010. De inbreng van de bibliotheekbestaat uit het aanbieden van twee leesbevorderende projecten(Voortouw en Rode Draad) in een doorgaande lijn, die aansluiten bijhet thema taalstimulering. De bibliotheek heeft (financiële) afspra-ken met de gemeente gemaakt om deze projecten voor een periodevan 4 jaar uit te voeren.


13

FEL

WELKE BIJDRAGE KAN DE BIBLIOTHEEK LEVEREN AAN LEA-THEMA’S?

2

Voor- en Vroegschoolse Educatie(VVE)

VVE is voor veel gemeente het belangrijkste the-ma binnen het onderwijsachterstandenbeleid.Het huidige kabinet zet zich in om taalachter -standen volledig en vroegtijdig te bestrijden.Tegelijk wordt de regelgeving en financieringvan de voorzieningen, peuterspeelzalen en kin-derdagverblijven geharmoniseerd. De norm voorhet bereiken van de doelgroep met VVE-pro-gramma’s is recentelijk verhoogd naar 100%. Het doel van de voor- en vroegschoolse educatieis de taal- en ontwikkelingsachterstand bij kin-deren in onderwijsachterstandssituaties te voor-komen of zo snel mogelijk aan te pakken. Deaanpak start op de peuterspeelzalen en in toe-nemende mate ook in de kinderopvang. De acti-viteiten lopen door tot de groepen 1 en 2 van hetbasisonderwijs. Consultatiebureaus krijgensteeds meer een rol als het gaat om signalering,werving en toeleiding. Bibliotheken kunnen hiereen belangrijke rol spelen. Veel bibliotheken

hebben al ervaring met samenwerking met peu-terspeelzalen. Er ligt een kans om deze samen-werking uit te breiden met consultatiebureausen kinderopvanginstellingen. Bibliothekennemen vaak deel aan netwerken voor VVE waarde inzet van taal- en leesbevorderingsprogram-ma’s een belangrijk gespreksonderwerp is enkunnen als partner binnen het lokale netwerktoegevoegde waarde bieden door aan te sluitenbij of uitvoering te geven aan programma’s alsPiramide, Taallijn VVE, Puk & Ko, Ik & Ko, Boeken-pret en Voortouw.

Taalbeleid

Taalbeleid staat hoog op de politieke agenda. Inde Kwaliteitsagenda Primair Onderwijs (Scholenvoor Morgen), opgesteld door de staatssecretarisin samenwerking met de sector, staat het verbe-teren van de taal- en rekenprestaties van de kin-deren centraal. In deze kwaliteitsagenda wordtsamenwerking met bibliotheken aangeraden.Het gaat daarbij vooral om de uitwisseling van

erjnor-

ecti-

De bibliotheek kan met haar expertise, maar ook met concrete projectenaansluiten bij verschillende thema’s van de LEA. In de praktijk blijkt datbibliotheken vooral betrokken zijn bij VVE, taalbeleid, brede school, zorg in enom de school en cultuureducatie. De eerste vier thema’s staan vaak op de LEA,cultuureducatie doorgaans wat minder, maar kan wel als onderdeel van eenthema zoals brede school opgenomen zijn. We bespreken hier bovenstaande vijfbeleidsonderwerpen en zoomen in op de rol van bibliotheken.


14

[DE LOKALE EDUCATIEVE JAARAGENDA 2007]

kennis en ervaringen en de ontwikkeling van eenintegrale visie en aanpak voor leesbevordering.Een belangrijk onderdeel van het onderwijsach-terstandenbeleid is de inzet van schakelklassen.Dit zijn speciale taalklassen voor basisschool-leerlingen (zowel autochtoon als allochtoon)met een grote taalachterstand in Nederland. Ineen schakelklas krijgen leerlingen een jaar langintensief onderwijs om de taalachterstand wegte werken.Bibliotheken hebben veel expertise op hetgebied van taalstimuleringsprogramma’s enleesbevorderingsprogramma’s waarin aandachtis voor woordenschat, (interactief) voorlezen en

leesplezier. Met deze programma’s kan de biblio-theek een belangrijke bijdrage leveren aan hetlokale taalbeleid. Het kabinet lanceerde in maart2008 het programma Kunst van Lezen en wildaarmee alle kinderen kennis laten maken metde waarde en het plezier van lezen. In dit pro-gramma is een belangrijke rol voor bibliothekengereserveerd. Bibliotheken kunnen dit program-ma, met name het onderdeeldeel Boekstart,inbrengen bij de netwerken waarin zij participe-ren of bij gesprekken in het kader van de LEA.Ook de opzet van een Makkelijk Lezen Plein in debibliotheek kan een waardevolle bijdrage zijnaan de verbetering van taalprestaties.

De brede school encombinatiefuncties

Ruim driekwart van de gemeenten heeft inmid-dels een of meerdere brede scholen. De basisge-dachte is om vanuit een netwerk van instellingenrond het kind de educatieve en opvanggerichteactiviteiten te versterken, al dan niet in een mul-tifunctionele accommodatie. De kern van eenbrede school wordt bijna overal gevormd doorhet basisonderwijs, peuterspeelzaalwerk en kin-deropvang. Er liggen voor bibliotheken veel aan-knopingspunten om een bijdrage te leveren aanhet functioneren van brede scholen:Leesbevordering Doorgaande leerlijnen zijn een belangrijk themavoor gemeenten en onderwijs. Bibliotheken kun-nen hun expertise op het gebied van leesbevor-dering en doorgaande leeslijn inzetten. Samen-werking tussen bibliotheek en de partners vande Brede school kan resulteren in een doorgaan-de leeslijn voor kinderen van 0-12 jaar.Mediawijsheid. Bibliotheken hebben op dit gebied meer experti-se dan de meeste scholen en kunnen leerkrach-ten adviseren en ondersteunen bij het ‘media-wijs’ maken van leerlingen zodat ze opgroeientot mondige burgers. Steeds meer bibliothekengaan op zoek naar de mogelijkheden voor deinzet van een mediacoach. Een mediacoach kanwerken als vakleerkracht op school of als advi-seur van de leerkrachten.

[WBIBLIOTHEKEN AAN DE LEA-TAFEL

Voorbeeld Taalbeleid VVE en de bibliotheek

De gemeente Dantumaneel (Friesland) nodigde voor de opzet van deLEA scholen uit, peuterspeelzalen, kinderopvang, GGD, maatschappe-lijk werk, Jeugdgezondheidszorg (consultatiebureau) en de biblio-theek. Deze reikten mogelijke thema’s aan en bediscussieerden ze ineen aantal bijeenkomsten. De thema’s werden voorgelegd aan deProgrammaraad, een overleg van schoolbesturen en gemeente uit-gebreid met voorschoolse voorzieningen, de GGD en - op afroep - o.a.bibliotheek en maatschappelijk werk. De Programmaraad gaf aanwelke thema’s ze het belangrijkst vond en zette ze uit in werkgroe-pen. Een werkgroep Taal, met vertegenwoordigers van scholen,jeugdgezondheidszorg, peuterspeelzalen, kinderopvang en biblio-theek, ontwikkelde een Integraal Taalbeleidsplan, dat werd vastge-steld door de Programmaraad. Vervolgens ging een nieuwe werk-groep Taal aan de slag om de doelstellingen uit te voeren in bestaan-de of nieuwe projecten. Deze werkgroep Taal bestaat uit de managervan de peuterspeelzalen, de coördinator van de kinderopvang, dedirecteuren van twee basisscholen en de bibliotheek. Voorbeeldenvan uitwerking door de werkgroep Taal:- Jaarlijkse bijeenkomst met als thema Taal als Speerpunt. In 2008gerealiseerd door een integrale voorlichting over Taal aan het consul-tatiebureau, leidsters peuterspeelzalen en kinderopvang.- Voorlichting aan ouders voor 0-2 jarigen, rechtstreeks door JGZ endoor JGZ en de bibliotheek samen op themabijeenkomsten. - Introductie van het leesbevorderingsprogramma Boekenpret (peu-terspeelzalen en onderbouw basisonderwijs in nauwe samenwerkingmet de bibliotheek).

K

H•

•

•

• KuVegevon

M

HHHriovede


07]

15

lio-tart

et

enm-

pe-

de

d-e-

geneul-

n-n-

an

maun-

or-n-nan-

rti-h--nen

an-

Buitenschoolse opvangBuitenschoolse opvang is de opvang na en even-tueel vóór schooltijd. Scholen hoeven dezeopvang niet zelf te regelen of in de eigen schoolte regelen maar mogen deze ook uitbestedenaan kinderopvangorganisaties. Brede scholenzijn met name op zoek naar de invulling vandeze opvang, vaak door sportverenigingen, somsook door de bibliotheek.

Een nieuwe ontwikkeling binnen de bredeschool is de inzet van combinatiefuncties voor

onderwijs, sport, cultuur en buitenschoolseopvang. Sinds 2008 stimuleert het Rijkgemeenten om combinatiefuncties binnenscholen, sport en cultuur te realiseren. Kern isdat een medewerker zijn werkzaamheden uit-voert voor twee sectoren. In 2008 hebben 30gemeenten geld ontvangen voor de invoeringvan combinatiefuncties, in 2009 volgen 90andere gemeenten. Deze regeling Impuls Bredescholen, Sport en Cultuur biedt ook kansenvoor bibliotheken in hun samenwerking metbrede scholen, bijvoorbeeld voor een media-coach. Veel bibliotheken zouden meer kunnenof willen doen als ze financiering zouden vin-den voor extra personeel. De Impulsregelingbiedt deze mogelijkheid en kan een gespreks-onderwerp zijn voor gemeente en bibliothekenen is inmiddels ook toegevoegd aan de thema’svan de LEA. Zie voor meer informatiewww.combinatiefuncties.nl

Zorg in en om de school

Het thema ‘zorg in en om de school’ wordt opveel LEA’s geagendeerd. Gemeenten zijn met dekomst van de WMO verantwoordelijk voor hetop een laagdrempelige manier informeren vanhun eigen jongeren en hun opvoeders over dezorgvoorzieningen. Het Centrum Jeugd en Gezindat dit kabinet in iedere gemeente wil realiserenbiedt een goede mogelijkheid de informatie-voorziening te reguleren. Op veel scholen is ereen Zorg- en Adviesteam (ZAT) functioneel. Ditzijn teams waarin professionals die zorg enondersteuning bieden aan jongeren en hunouders, samen met scholen werken aan deoplossing van problemen van kinderen en jonge-ren. ZAT’s zijn er zowel op de school zelf alsbovenschools, in het speciaal onderwijs, hetvoortgezet onderwijs en het middelbaarberoepsonderwijs. Afstemming tussen de activi-teiten van de gemeente (Centrum Jeugd enGezin) en scholen (ZAT) is dus vereist. Gemeen-ten, schoolbesturen en kinderopvanginstellin-gen overleggen over advies en steun bij deopvoeding van kinderen, over jongerenproble-matiek en in toenemende mate al over ‘passend

[WELKE BIJDRAGE KAN DE BIBLIOTHEEK LEVEREN AAN LEA-THEMA’S?]FEL

Kunst van Lezen

Het programma Kunst van Lezen bestaat uit:• Een proef met het leesbevorderingsmodel ‘Boekstart’ waarin biblio -

theken, consultatiebureaus en peuterspeelzalen samenwerken. • Versterken van de rol van bibliotheken binnen de pilots ‘Taalach-

terstanden binnen het primair onderwijs’ (Amsterdam, Rotterdam,Den Haag, Utrecht, Oost-Groningen en Zuid-Limburg).

• Kennismaking met de cultuurhistorische canon aan de hand vanNederlandstalige ( jeugd-)literatuur en klassieke literaire werken.

• Een landelijke dekkende voorziening van netwerken.Kunst van Lezen wordt gecoördineerd door de Stichting Lezen en deVereniging van Openbare Bibliotheken en is zomer 2008 van startgegaan. Het beleidsmatig dragen en uitvoeren van de plannen zalvooral liggen bij lokale bibliotheekorganisaties samen met hun part-ners uit het onderwijs, de culturele en de welzijnssector.

Makkelijk Lezen Plein in de bibliotheek

Het eerste Makkelijk Lezen Plein (MLP) is opgezet in de bibliotheekHaarlem en inmiddels kent het MLP een opmars in veel bibliotheken.Het MLP is meer dan een aantrekkelijke plaatsing van speciale mate-rialen. Informatiemedewerkers van de bibliotheken maken kinderen,ouders en leerkrachten attent op voorzieningen hulpmiddelen enverzorgen informatieavonden. Op www.makkelijklezenplein.nl vin-den bibliotheken informatie, ideeën en downloadbare materialen.



onderwijs’ (voor elke zorgleerling kansen op debeste ontwikkeling).

Hier ligt een kans voor bibliotheken die hun rolals informatiebemiddelaar willen inzetten bij deCentra voor Jeugd en Gezin, die nu nog vaak inoprichting zijn, of bij de ZAT’s. Bibliotheken kun-nen hiervoor G!DS, een product van de VOB,inbrengen. G!DS is een digitale landelijke socialekaart waarin gegevens van organisaties opgesla-gen worden. Bibliotheken kunnen hieraan lokalegegevens toevoegen zodat iedereen die metzorg in en om de school te maken heeft (ouders,school, gemeente, kinderopvang en professio-nals die verbonden zijn aan Centra voor Jeugd enGezin of een ZAT) hiervan gebruik kan maken. Degegevens uit G!DS kunnen gebruikt worden voor

Voorbeeld mediawijsheid en de bibliotheek

Graafschap bibliotheken is al een aantal jaren betrokken bij degesprekken rond de bredeschoolontwikkeling in Zutphen en wil ookbij de uitvoering een rol spelen. Besprekingen met de directies van dedrie betrokken scholen leidden tot een verzoek aan de bibliotheekom mee te denken en te werken aan een gezamenlijke structureleaanpak van taal- en leesonderwijs en het vergroten van mediawijs-heid van leerlingen. Dit sloot prima aan bij de visie van Graafschapbibliotheken om meer wijkgericht te opereren. De structurele aanpakzal moeten leiden tot stijging van het leesplezier en het leesniveauvan de leerlingen. Samen met de partners gaan de Graafschap bibli-otheken werken aan de opzet van een doorgaande leesbevorderings-lijn, de opzet van een mediatheek en de aanstelling van een media-coach voor het ondersteunen van mediawijsheidactiviteiten.

V

HsccuvoMpakiimwopthdecutewkehjeotpataprdepowinmwprw20ge

[W

Het Makkelijk Lezen Plein in bibliotheek Schalkwijk te Haarlem


17

FEL

e

olde

nn-

alesla-ale

rs,-d en

Deoor

doorverwijzing naar hulpverlenende instantiesen kunnen basis zijn voor websites, folders enallerlei communicatie-uitingen.

Cultuureducatie

In sommige LEA’s wordt ook Cutuureducatiegeagendeerd: soms als speerpunt van lokaal

beleid, ook wel als deelonderwerp van bredescholen. In de notitie Kunst van Leven (2007)heeft de regering de hoofdlijnen cultuurbeleidbeschreven. Met betrekking tot het onderwijsgaat het vooral om het verbeteren van de rand-voorwaarden voor scholen om te voldoen aan dekerndoelen en eindtermen op het gebied vancultuur. Belangrijk daarin is de samenwerkingtussen culturele instellingen en brede scholen.Met de regeling Impuls Brede Scholen, sport encultuur stimuleert het Rijk gemeenten om com-binatiefuncties te realiseren (zie ook Brede scho-len en combinatiefuncties). Bibliotheken kunnenvanuit hun culturele functie samenwerking aan-gaan met Centra voor de Kunsten, musea,theaters en organisaties die optreden als cul-tuurmakelaar tussen scholen en culturele instel-lingen (marktplaatsen cultuureducatie). Uit dezesamenwerking zijn al verschillende spraakma-kende culturele projecten voortgekomen. Ookhet programma Kunst van Lezen biedt via hetdeelproject ‘kennismaking met de cultuurhisto-rische canon aan de hand van jeugdliteratuur’,kansen voor samenwerking met het onderwijsen culturele instellingen.

Voorbeeld bibliotheken en cultuureducatie

Het Tilburgse project Stad op Stelten verbindt binnen- en buiten-schools leren op het gebied van leesbevordering, mediawijsheid encultuureducatie met elkaar. Samen met Bureau CiST (marktplaatsvoor scholen en culturele instellingen) ontwikkelde de BibliotheekMidden-Brabant een concept voor brede scholen om de cultureleparticipatie van basisschoolkinderen te verhogen en de samenwer-king tussen verschillende organisaties op stads- en wijkniveau eenimpuls te geven. In vier wijken werden vanuit een brede school net-werken opgezet van medewerkers van scholen, buitenschoolseopvang, sociaal-cultureel werk en bibliotheek. Zij stelden samen eenthema vast en maakten daar een programma bij waarbij leesbevor-dering, cultuureducatie en mediawijsheid werden uitgewerkt. Voorcultuureducatie werden partners als kunstenaars, schrijvers en dich-ters aangetrokken. De scholen, de buitenschoolse opvang en dewoensdagmiddagclubs van het sociaal cultureel werk gingen tegelij-kertijd met het gekozen thema aan de slag en organiseerden works-hops met kunstenaars, dansers, theatermakers, schrijvers, dichters enjeugdbibliothecarissen. Leerlingen bezochten ook musea en de bibli-otheek. Zo ontstond een structureel aanbod van buitenschoolsepartners dat aansloot bij de programma’s van het onderwijs. Resul-taten waren onder andere een fototentoonstelling, een digitaalprentenboek, een voorstelling naar een verhaal geschreven door kin-deren van de BSO, ontwerp van het logo Stad op Stelten, t-shirts metpoëtische teksten en een hoorspel op cd door kinderen van eenwoensdagmiddagclub. De rol van de bibliotheek was activiteiten teinitiëren die leesbevordering verbreedden naar cultuureducatie enmediawijsheid. De bibliotheek ontwikkelde, met name voor media-wijsheid waar voorheen geen projecten voor plaatsvonden, nieuweprogramma’s. Met dit project positioneert de bibliotheek zich alswaardevolle structurele partner in wijknetwerken. In het schooljaar2008-2009 wordt het concept verder binnen de gemeente Tilburggeïmplementeerd.

[WELKE BIJDRAGE KAN DE BIBLIOTHEEK LEVEREN AAN LEA-THEMA’S?]


Z

1 Het

ont

drac

bev

naa

tie l

(Ge

Pilo

Roo


19

ZO WORDT U LEA PARTNER!

3

Op basis van de achtergrondinformatie in de voorgaande hoofdstukken kunt ustappen zetten om als bibliotheek een actieve rol te vervullen binnen de LEA. Indit hoofdstuk vindt u een stappenplan1 waarmee u zich als onmisbare partnerkunt positioneren.

Uw eerste stap is vanzelfsprekend afhankelijkvan de mate waarin u momenteel als partnerbetrokken bent bij de LEA, het soort LEA waarbinnen de gemeente voor is gekozen en de ont-wikkelingsfase waarin deze LEA zich op ditmoment bevindt. Maar ook voor de bibliotheekdie op dit moment als volwaardige LEA-partnerin gesprek is met gemeente en schoolbesturenbevatten de eerste stappen nog verrijkingskan-sen.

Stap 1 Wat gebeurt er in uwgemeente(n)?

De gemeente heeft een (soort) LEAOm te achterhalen of er een LEA is opgesteldbinnen uw gemeente kunt u zich het beste wen-den tot de afdeling onderwijs of educatie van degemeente. Wanneer dat het geval is, kunt u eengedetailleerde inventarisatie van deze beleids-agenda verrichten aan de hand van Bijlage 1Checklist Heeft uw gemeente al een (soort) LEA?U verkent hierbij de ontwikkelingsfase, debetrokken eerstelijns- en tweedelijnspartners,het soort LEA, de geagendeerde overlegonder-werpen, de gekozen overlegstructuur en delooptijd van de agenda. Tijdens deze inventarisa-tie is het raadzaam om direct de contactgege-

vens van betrokken organisaties en contactper-sonen vast te leggen en een dossier op te bou-wen van beleidsnotities die aan de LEA zijngewijd.

De gemeente heeft geen LEAIndien de gemeente op nog geen enkele maniereen LEA heeft opgesteld, kunt u inventariserenwaarom de gemeente hiertoe nog niet is overge-gaan. In dat geval zou u samen met de gemeen-te en potentiële eerste- en tweedelijnspartnerseen oriëntatiefase in kunnen gaan.

Bij de verdere stappen wordt steeds aangegevenhoe te handelen als er al wel een LEA in uwgemeente aanwezig is en hoe wanneer er nogniets voorhanden is.

Stap 2 Verkenning van uwmogelijkheden

LEA aanwezigOp basis van de inventarisatie kunt u bepalenwat u binnen de gemeentelijke LEA als biblio-theek kunt betekenen. Allereerst moet u naden-ken over de rol van de bibliotheek: onderhande-lingspartner of uitvoerder. Als de gemeente alover een (soort) LEA beschikt, is de kans klein dat

1 Het stappenplan is deels

ontleend aan ‘Over-

drachtsmodel Van lees-

bevorderingsnetwerken

naar netwerken preven-

tie laaggeletterdheid’

(Gerard Meijer, Henk

Pilon, Aaf Smits en Yteke

Roosma, 2008)


u aan de onderhandelingen deel kunt nemen enzal de rol van de bibliotheek waarschijnlijk voor-al uitvoerend zijn.

Om te bepalen hoe u als bibliotheek wilt inspe-len op de onderwerpen die binnen uw gemeentezijn geagendeerd, welke producten en dienstenu in dit kader al levert of zou willen leveren enhoe uw missie, visie en positie in dezen zijn, kuntu de volgende analyses uitvoeren:

1. Een analyse van de bijdrage van dit beleidsthe-ma aan een versterking van de positie van debibliotheek op langere termijn. Mogelijke aan-dachtspunten:

• Wil uw bibliotheek een functie binnen hetonderwijs(achterstanden)beleid? En in wel-ke rol dan?

• Als de bibliotheek taakverbreding nastreeft,dient u ook aan te sluiten bij overig lokaalbeleid rond bijvoorbeeld maatschappelijkethema's, zoals de Centra voor Jeugd enGezin. Aan welke maatschappelijke behoef-ten kan de bibliotheek een zinvolle bijdrageleveren?

• Wat draagt bibliotheekbeleid op het gebiedvan brede school op langere termijn bij aaneen versterking van de positie van mijnbibliotheek?

2. Een analyse van de sterke en zwakke kantenvan uw organisatie met betrekking tot produc-ten en diensten op LEA-gebied. Mogelijke aan-dachtspunten:• Is uw bibliotheek in staat om vraaggericht

te werken? • Is zij in staat om aan te sluiten bij de visie op

taalontwikkeling en andere onderwijsbe-leidsthema’s op lokaal en regionaal niveau?

• Kan de bibliotheek toepasselijke productenen diensten leveren aan scholen met uiteen-lopende schoolprofielen?

• Heeft de bibliotheek de juiste expertise,diensten en producten in huis om aan maat-schappelijke behoeften te voldoen?

• Is de bibliotheken gewend aan monitoring?Een instrument dat hierbij kan worden inge-

zet staat beschreven in: De LEA-monitor: eenvoorbeeldenrapportage, zie bijlage 2 - Litera-tuur en websites.

• Wat zijn de sterke en zwakke kanten vanmijn bibliotheek als het gaat om dienstver-lening in een brede school?

3. Een afweging van de kansen en bedreigingenvanuit lokale en regionale overheden en ver-wante organisaties met betrekking tot dezeproducten en diensten. Mogelijke aandachts-punten:• Is uw bibliotheek een natuurlijke partner

van het VVE-veld, het primair en het voort-gezet onderwijs?

• Ligt de bibliotheek goed bij de beleidsafde-ling onderwijs van de gemeente?

• Waar liggen binnen de gemeente en deregio kansen en bedreigingen als mijn bibli-otheek diensten en producten levert aan debrede school?

4. Een inschatting van toekomstige samenwer-kingspartners op dit thema. Mogelijke aan-dachtspunten:• Hoe schat u de belangen en prioriteiten in

van mogelijke partners binnen de LEA? • Wie zijn uw potentiële partners in een brede

school?

5. Een begroting van de kosten en de wijze vanfinanciering: vanuit reguliere middelen en/ofvanuit extra middelen. Mogelijke aandachts-punten:• Welke producten en diensten, gefinancierd

vanuit het huidige bibliotheekbudget, kun-nen worden ingezet in het kader van LEA?

• Voor welke nieuwe producten en diensten isfinanciering vanuit nieuwe subsidieregelin-gen mogelijk?

• Wat zouden de kosten zijn voor dienstverle-ning van de bibliotheek in een brede school?En vanuit welke middelen kunnen deze kosten worden gedekt?

Op basis van deze analyse kunt u realistischekeuzes maken en zowel voor uw eigen organisa-

20

BIBLIOTHEKEN AAN DE LEA-TAFEL [ZO

InprjabeOBi


eenera-

er-

en-

es-

t-

e-

bli-de

r-

n

ede

nofs-

rdn-?n isin-

le-ool?

sa-

FEL

21

[ZO WORDT U LEA PARTNER!]

tie als naar externe partijen expliciet benoemenwaar de bibliotheek zich wel en niet mee wil ofkan bezighouden.

Geen LEA aanwezigAls de gemeente nog geen LEA heeft opgesteld,heeft u meer kans om de rol van onderhande-lingspartner te krijgen. Om goed beslagen ten ijste komen kunt u de voorgaande analyse van the-ma’s, sterkten, zwakten, kansen en bedreigingenuitvoeren.

Stap 3 Uw bibliotheek in beeldbrengen

LEA aanwezigU heeft vastgesteld waar u zich wel en niet meebezig wilt houden als het om de LEA gaat. Nukunt u uw bibliotheekbeleid, uw beleidsplannenen niet te vergeten de bestaande prestaties vanuw bibliotheek onder de aandacht brengen bijgemeente en eerstelijnspartners. Neem daar-voor allereerst deel aan relevante netwerken,vooral de informele, rondom de gemeente(n), denieuwe Centra voor Jeugd en Gezin, de scholenen schoolbesturen, kinderdagverblijven die BSOverzorgen en culturele instellingen. Succesvol participeren in een netwerk vraagtzowel om het vermogen om de eigen prestatiesen competenties te etaleren, als een goede radarvoor wat anderen zeggen, willen en inbrengen.Dat leidt lang niet altijd op korte termijn totresultaat, maar op de langere termijn legt heteen goede en effectieve basis tot samenwerking. Enkele tips:1. Houd contact met de LEA-stuurgroep of werk-

groepen, door deelname of door kennis tenemen van de stukken en besluiten.

2. Gebruik de LEA-onderwerpen uit tabel 1 alskapstok voor de communicatie met uw beoog-de partners.

3. Bespreek de plannen van de bibliotheek infor-meel met bekende relaties binnen het LEA-netwerk. Peil in ieder geval of de instellingenachter de bibliotheekplannen staan en hunbereidheid zelf ook tijd en middelen in dezeplannen te investeren.

4. Organiseer zelf kleinschalige netwerkactivitei-ten, zoals een studiemiddag, een presentatieof een kenniskring en breng de plannen enprestaties van de bibliotheek ter sprake.

5. Nodig beoogde partners uit voor bijeenkom-sten die de bibliotheek op andere terreinenorganiseert.

6. Breng de plannen en prestaties van uw biblio-theek en de bibliotheekbranche op LEA-gebiedvia uw eigen of de lokale media onder de aan-dacht van de beoogde partners.

Geen LEA aanwezigOok als uw gemeente nog geen LEA heeft opge-steld, kunt u de bibliotheek in grote lijnen vol-gens bovenstaande aanpak onder de aandachtbrengen. Omdat u in deze fase meer kans heeftom aan de onderhandelingstafel te belanden, ishet goed om daarbij uw competenties en kwali-teiten op die positie te tonen: een proactievehouding, een luisterend oor, goed organisatie-vermogen, deskundigheid op het LEA-terrein,een helikopterview en overtuigingskracht.

Stap 4 Positief worden beoordeeld

LEA aanwezigHet betrekken van tweedelijnspartners bij deLEA is vaak een gezamenlijk besluit van degemeente en de eerstelijnspartners. In het bestegeval nemen de LEA-partners dit besluit op basisvan een analyse per thema binnen de LEA. Vra-gen hierbij zijn dan:

• Wie zijn mogelijk relevante lokale of regio-nale partners op dit thema?

• Welke lokale en regionale partners hebben

In ons productenboek bieden wij gemeenten twee taalstimulerings-projecten (Voortouw en Rode Draad) aan voor een periode van vierjaar. Dit heeft ertoe bijgedragen dat gemeenten deze projecten heb-ben afgenomen, ook gemeenten die geen middelen hebben voorOAB en VVE, maar wel bezig zijn met de LEA. BiblioPlus


22

BIBLIOTHEKEN AAN DE LEA-TAFEL ZO

buurtgemeenten betrokken bij hun LEA?• En eventueel ook: welke landelijke partners?• Op welke punten kan een bijdrage van deze

partners betekenisvol zijn?• In hoeverre zijn deze partners bereid om een

bijdrage te leveren?Gemeenten en eerstelijns partners peilen indeze fase hoe de voorkeuren van u als toekom-stige partner liggen en maken dan een keuze.Persoonlijke betrokkenheid, capaciteiten en rela-ties bepalen in hoge mate het succes van desamenwerking.

In deze fase is het van groot belang om strate-gisch te werk te gaan. Eerstelijnspartners moe-ten in deze fase overtuigd raken van de toege-voegde waarde van de bibliotheek en de overigepotentiële tweedelijnspartners. Hiertoe moet uin ieder geval goed communiceren wat de biblio-theek kan betekenen. In eerste instantie kunt uglobaal aangeven welke rol de bibliotheek kanspelen bij bepaalde LEA-onderwerpen (zie tabel1). Verderop in het proces, op het strategisch juis-te moment kunt u concreet worden: ‘Op hetgebied van voor- en vroegschoolse educatie kande bibliotheek een doorgaande leeslijn aanbie-den, voor een periode van vier jaar aan alle VVE-organisaties en basisscholen voor de prijs van € … ‘.

Geen LEA aanwezigAls u contact heeft met potentiële, toekomstigeLEA-partners kunt u als bibliotheek etaleren watde overige partners in deze opzet aan de biblio-theek hebben als gesprekspartner, meedenkeren klankbord en wat concreet de bijdrage van debibliotheek kan zijn als LEA-partner. Ook in dezefase geldt dat strategisch handelen van grootbelang is.

Stap 5 Partner worden

LEA aanwezigAls de LEA op papier is vastgesteld, volgt deomzetfase, waarin de vertaling van papier naarde praktijk plaatsvindt. Gemeenten en eerste-lijnspartners kunnen hierbij kiezen voor een the-

ma- of partnergerichte benadering (zie hoofd-stuk 1). Voor veel tweedelijnspartners is het wen-selijk om in een werkgroep een werkplan perthema op te stellen. De partnergerichte benade-ring binnen de LEA kan dan aanvullend plaats-hebben in de vorm van een aantal activiteitenvoor een groter aantal partners.

Als de bibliotheek alleen als uitvoeringspartnerwordt betrokken voor specifieke bijdragen, dankan dit het beste contractueel worden vastge-legd. In dit contract moeten heldere afsprakenstaan over:

• verantwoordelijkheden;• uitvoering, actiepunten en tijdpad;• controle op het nakomen van afspraken;• ingrijpen/sancties bij niet het nakomen van

afspraken.Over het algemeen neemt de gemeente hierinhet voortouw, eventueel in samenspraak metschoolbesturen en overige betrokken instellin-gen. Met een uitvoeringscontract kunt u voor debibliotheek meerjarenafspraken met uwgemeente maken over een specifieke bijdrage.

Als u zowel de rol van tweedelijnspartner als derol van uitvoerder vervult, kan dat complicatiesopleveren wanneer beide rollen worden ver-mengd. Transparante en open aanbestedings-procedures zijn daarom noodzakelijk. En het isbelangrijk om de rol van partner hier duidelijk tescheiden van de rol van contractant.

Geen LEA aanwezigWanneer er binnen de gemeente nog geen LEAis, maar deze wordt wel geïnitieerd door een ofmeerdere partners, kan de bibliotheek als twee-delijnspartner betrokken raken bij de opzetfase.Net als bij de vorige stap kan de bibliotheek nuetaleren:

• wat de overige partners in deze opzet aande bibliotheek hebben in de rol van onder-handelingspartner en van uitvoerder;

• wat concreet de bijdrage van de bibliotheekkan zijn als LEA-partner.


23

FEL ZO WORDT U LEA PARTNER!

-en-

de--

n

ern-n

an

n

-de

e.

dees

-sk te

Aofee-se.u

nr-

eek

Stap 6 Inbedding in de organisatie

Als de gemeente en eerstelijnspartners de bibli-otheek hebben betrokken als partner kunt udeze taak concreet opnemen in uw (meerja-ren)beleidsplan, waarbij u in uw strategischbeleid vastlegt hoe, in welke mate en in welktempo u aan uw inbreng bij de LEA gaat werken.Voor de medewerkers kunt u nog eens op een rijtje zetten wat de bibliotheek allemaal al doetin het kader van de LEA-thema’s (zie hoofdstuk2). En op basis van de analyse van stap 2 uit ditstappenplan, kunt u uw medewerkers en daar-mee de bibliotheekorganisatie zorgvuldig voor-bereiden op de consequenties van een extraopdracht in het kader van LEA. Denk bij een der-gelijke informatieoverdracht of werkbijeen-komst ook aan collegiale uitwisseling: verschil-lende bibliotheken zijn al intensief betrokken bijhet uitvoeringsopdrachten in het kader van LEA.Ga hierbij zorgvuldig te werk en zoek good prac-tices met een vrijwel identieke opdracht. Alsdeze beleidskaders zijn geregeld, kunt u echt aande slag.

Stap 7 Deelname als LEA-partner

Zodra de bibliotheek participeert als tweedelijnspartner van de LEA is er een grote stap gezet: debibliotheek is vanaf dat moment officieel net-werkpartner in het gemeentelijk onderwijs- enjeugdbeleid. Ook als partner is het zaak om stra-tegisch te blijven handelen. Dus:

• Blijf op de hoogte van de ontwikkelingen ophet gebied van onderwijsen jeugdbeleid,zeker op terreinen waar de bibliotheek van-uit haar eigen beleid op wil inspelen;

• Stimuleer dat het overlegproces goed ver-loopt;

• Geef hoge prioriteit aan aanwezigheid, tijdi-ge toezending van stukken en duidelijkheidover de status van elk stuk;

• Bespreek wat u van elkaar verwacht (discus-sie, commentaar, besluitvorming, inzet mid-delen);

• Kom de afspraken over uw eigen bijdragenzorgvuldig na;

• Besteed aandacht aan de informele contac-ten met uw partners.

Voor de bibliotheek in de rol van uitvoerings-partner, is het aan te bevelen om allereerst alertte blijven op de kwaliteit van de geleverde pro-ducten en diensten. Monitoring en evaluatie zijnhierbij van belang omdat:

• u als lokale beleidspartner zakelijke afspra-ken met elkaar hebt gemaakt en aan elkaarrapporteert over de resultaten;

• de gemeente intern te maken heeft met ver-antwoording;

• beoordeeld moet worden of beleidsdoelenbehaald worden en de juiste prioriteiten zijngesteld.

Houd daarom gedurende uw werkzaamhedenvoor de LEA de gegevens voor deze monitoringen evaluatie zorgvuldig bij.


24

BIBLIOTHEKEN AAN DE LEA-TAFEL [SO

B

Kunst is niet altijd om naar te kijken. Soms mag je er ook aan ruiken of aan voelen zoals aan deze brailletafel 'Het onzichtbare inwoorden gieten' (Anne van de Heuvel). Met het project Koning Quast in de bibliotheek maken kinderen kennis met kunstwerken,jeugdliteratuur en media binnen het thema taal en teken. (Op de foto kinderen in de bibliotheek van De Meierij in St-Michiels- gestel


25

FEL [SOORTEN LEA EN ROL TWEEDELIJNS PARTNERS]

Checklist stap 1 – De gemeente heeft een (soort) LEA

1. In welke fase bevindt zich de ontwikkeling vande LEA?

• Oriëntatiefase• Opzetfase• Omzetfase• Uitvoeringsfase• Evaluatiefase

2. Met welke eerstelijns partners stelt de gemeentede LEA op? • Gemeente, afdeling onderwijs• Schoolbestuurorganisatie• Kinderopvang• Jeugdgezondheidszorginstellingen• Peuterspeelzalen

(Tip! Gebruik deze inventarisatiefase direct omalle contactpersonen en – gegevens vast te leg-gen)

3. Met welke tweedelijnspartners stelt de gemeen-te de LEA op?• Jeugdgezondheidszorginstellingen• Peuterspeelzalen• Bibliotheken• Welzijnsinstellingen• Maatschappelijk werk• Culturele instellingen• Sportverenigingen• Jeugdverenigingen (scouting, sport, cultuur)• Overige, nl. …

4. Voor wat voor een soort LEA heeft de gemeentegekozen?• Smalle LEA• Brede LEA• Regionale Educatieve Agenda (REA)• Lokale Educatieve en Jeugd Agenda (LEJA)• Anders, nl. …

5. Welke onderwerpen staan op de LEA, naast deverplichte overlegonderwerpen?

• Bevorderen integratie en tegengaan segre-gatie (verplicht overlegonderwerp)

• Bestrijden van onderwijsachterstanden (ver-plicht overlegonderwerp)

• Spreiden achterstandsleerlingen (verplichtoverlegonderwerp)

• Stimuleren van doorlopende lijn van voor-en vroegschoolse educatie (verplicht overlegonderwerp)

• Brede School (en combinatiefuncties)• Preventief jeugdbeleid / Centra voor Jeugd

en Gezin• Taalbeleid• Schakelklassen• Verhogen van het bereik van doelgroepkin-

deren, inclusief een regeling voor het aan-bod van VVE-programma’s in de kinderop-vang

• Risicosignalering op taalachterstand bijtweejarigen door Jeugdgezondheidszorg

• Voldoende dekkend aanbod VVE-program-ma’s ter voorkoming van segregatie

• Peuterspeelzaalwerk• Kinderopvang• Opvang jeugdigen die buiten de boot drei-

gen te vallen• Vroegsignalering• Zorg in en om de school• Aansluiting onderwijs arbeidsmarkt• Voortijdig schoolverlaten• Schoolmaatschappelijk werk• Afgestemd aanbod van verschillende scho-

len en schoolsoorten• Reboundvoorzieningen• Veiligheid in de school

6. Wat is de gekozen overlegstructuur? Denk aanstuurgroep, werkgroepen etcetera.

7. Welke tweedelijnspartners zijn betrokken bij deuitvoering van de LEA?

• Jeugdgezondheidszorginstellingen• Peuterspeelzalen• Bibliotheken• Welzijnsinstellingen

BIJLAGE 1

nn,


26

• Maatschappelijk werk• Culturele instellingen• Sportverenigingen• Jeugdverenigingen (scouting, sport,

cultuur)• Overige, nl. …

8. Wat is de looptijd van deze agenda?

9. Verzamel de beleidsdocumenten die aan deonderhavige LEA zijn gekoppeld.


27

Literatuur en websites

In het kader van het ondersteuningstraject rond-om de Lokale Educatieve Agenda zijn sinds 2006verschillende brochures en producten ondergemeenten verspreid. Ze zijn ook informatiefvoor bibliotheken en op www.delokaleeducatie-veagenda.nl te vinden bij ‘producten’:• Handreiking De lokale educatieve agenda. Een

handleiding lokaal onderwijsbeleid voorgemeenten.

• Brochure Lokaal onderwijsbeleid in kleinegemeenten

• Waaier LEA; samenvattende handreikingbestemd voor lokale politici en andere geïnte-resseerden

• Brochure Passend Onderwijs en de Lokale Edu-catieve Agenda

• Brochure LEA en nieuwe beleidsontwikkelin-gen. Stand van zaken maart 2008

• Financiële bijsluiter bij de LEA• De LEA-monitor: een voorbeelden rapportage• Brochure Schakelen met beleid. De schakelklas

in het taalbeleid van de school.

De lokale educatieve jaaragenda 2007 - Hoe vor-dert de ontwikkeling van de LEA in Nederlandsegemeenten? Oberon, november 2007

Stad op Stelten smaakt naar meer. Artikel inBibliotheekblad16/17 28 augustus 2008

Stad op Stelten / Kijk op je wijk www.oisterwij-ken.nl. Bibliotheek Midden-Brabant , 2008

Pilon, H. en G. Meier. Overdrachtsmodel Netwer-ken preventie laaggeletterdheid. BiblionetDrenthe, Biblionet Groningen en Bibliotheekser-vice Fryslân, mei 2008

Impulsregeling: www.combinatiefuncties.nl

Taalkracht voor bibliotheken: www.taalkracht-voorbibliotheken.nl

Programma leesbevordering Kunst van Lezen:www.kunstvanlezen.nl

BIJLAGE 2


Opdrachtgever:Ministerie van OCW

Uitgave:Oberon

Tekst en samenstellingJosé Peijen (Cubiss, Tilburg)Jan Plooij (Cubiss, Tilburg)Met medewerking van Norma Verheijen (VOB)

EindredactieAnne Hottenhuis (Anne Hottenhuis tekst & vertaling)

VormgevingCas de Vries, Dvada, Utrecht

Fotografiefoto omslag en p.24: Marla Smithfoto p.12: Cubissfoto p.16: Bibilotheek Haarlemfoto’s p.4, 6 en 18: Sijmen Hendriks. Foto’s gemaakt in de Peuterspeelzaal 'Humpie Dumpie', Amersfoort

DrukUSP bv, Utrecht

Deze uitgave maakt deel uit van het landelijke LEA-ondersteuningstraject en is financieel mogelijk gemaaktdoor het Ministerie van OCW. Tegelijk met het verschijnen van deze brochure , is er een brochure verschenenvoor gemeenten om hen bewust te maken van het belang van tweedelijns partners bij de LEA. Deze publica-tie is te vinden op de website www.delokaleeducatieveagenda.nl onder kopje Producten.

ISBN978 90 77737 37 8

© 2008 OberonAan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. De genoemde bedragen zijn indicatief. Voor nadere gegevens verwijzen wenaar de desbetreffende regelingen en – publicaties. Niets van deze uitgave mag verveelvoudigd worden, op wat voor wijze dan ook,of opgeslagen worden in een gegevensbestand zonder voorafgaande schriftelijke toestemming.

Colofon


onderzoek & advies

postbus 1423

3500 bk utrecht

tel. : 030 - 230 60 90

fax : 030 - 230 60 80

e-mail : [email protected]

internet : www.oberon.eu

onderzoek & advies


BIBLIOTHEKEN AAN DE LEA-TAFELef-er-de d. ru-en et en. 5 FEL De brochure ‘Bibliotheken aan de LEA...

Documents

Transcript of BIBLIOTHEKEN AAN DE LEA-TAFELef-er-de d. ru-en et en. 5 FEL De brochure ‘Bibliotheken aan de LEA...