Bewust omgaan met Bewust omgaan met kinderenkinderen

Dé manier van samenwerken en Dé manier van samenwerken en communiceren in het onderwijscommuniceren in het onderwijs

Dr. Thomas Gordon & Noel Dr. Thomas Gordon & Noel BurchBurch

Tirion (Baarn), 2005Tirion (Baarn), 2005

Vertaling van Teacher effectiveness training: the proven program to help Vertaling van Teacher effectiveness training: the proven program to help

teachers bring out the best in students of all ages (2003)teachers bring out the best in students of all ages (2003)

Oorspronkelijke Engelse titel T.E.T. teacher effectiveness training (1974)Oorspronkelijke Engelse titel T.E.T. teacher effectiveness training (1974)

Alle mogelijke gedragingen

van de leerling

Acceptatieschema voor Acceptatieschema voor leerkrachtenleerkrachten

Acceptatie

Niet-acceptatie

Leerkrachten zijn menselijkLeerkrachten zijn menselijk

Acceptatie is persoonlijkAcceptatie is persoonlijk Acceptatie is situatieafhankelijk (en Acceptatie is situatieafhankelijk (en

stemmingsafhankelijk)stemmingsafhankelijk) Acceptatie kan per leerling Acceptatie kan per leerling

verschillenverschillen

Leerkrachten kunnen (en mogen) Leerkrachten kunnen (en mogen) inconsequent zijninconsequent zijn

Wie heeft het probleem?Wie heeft het probleem?

Leerling heeft het probleem

Onderwijs-leergebied

(geen probleem)

Leerkracht heeft het probleem

Het is belangrijk het probleem bij de leerling te laten

Acceptatiegebied

Niet-acceptatiegebied

acceptatielijnWend nooit acceptatie voor waar je die niet voelt. Een leerling pikt dit op.

Leerling zet de Leerling zet de communicatie in gangcommunicatie in gang

Leerkracht luistertLeerkracht luistert Leerkracht is hulpverlenerLeerkracht is hulpverlener Leerkracht wil leerling Leerkracht wil leerling

helpen helpen Leerkracht accepteert de Leerkracht accepteert de

oplossing van de leerlingoplossing van de leerling Leerkracht is primair Leerkracht is primair

geïnteresseerd in de geïnteresseerd in de behoeften van de leerlingbehoeften van de leerling

Leerkracht is passiever bij Leerkracht is passiever bij het oplossen van het het oplossen van het probleemprobleem

Leerkracht zet de Leerkracht zet de communicatie in gangcommunicatie in gang

Leerkracht zendt uitLeerkracht zendt uit Leerkracht beïnvloedtLeerkracht beïnvloedt Leerkracht wil zichzelf Leerkracht wil zichzelf

helpenhelpen Leerkracht moet tevreden Leerkracht moet tevreden

zijn met de oplossing voor zijn met de oplossing voor hemzelfhemzelf

Ouder is primair Ouder is primair geïnteresseerd in zijn geïnteresseerd in zijn eigen behoefteneigen behoeften

Leerkracht is actiever bij Leerkracht is actiever bij het oplossen van het het oplossen van het probleemprobleem

Probleem ligt bij het leerling

Probleem ligt bij de leerkracht

Eerste stap bij problemenEerste stap bij problemen

Identificeer bij wie het probleem ligtIdentificeer bij wie het probleem ligt Als het probleem bij de leerling ligt: Gebruik Als het probleem bij de leerling ligt: Gebruik

taal van acceptatie (actief luisteren)taal van acceptatie (actief luisteren) Als het probleem bij de leerkracht ligt, is de Als het probleem bij de leerkracht ligt, is de

rol van hulpverlener niet effectief en zal de rol van hulpverlener niet effectief en zal de taal van acceptatie niet doeltreffend zijn.taal van acceptatie niet doeltreffend zijn. Verander het gedrag van de leerlingVerander het gedrag van de leerling Verander de omgevingVerander de omgeving Verander zelfVerander zelf

Optie 1: Verander de Optie 1: Verander de leerlingleerling

Door het gebruik van Door het gebruik van ik-ik-boodschappenboodschappen gevolgd door gevolgd door actief actief luisterenluisteren, samen met de leerling , samen met de leerling komen tot de oplossing van het komen tot de oplossing van het probleem.probleem.

Ik-boodschapIk-boodschap

Niet-aanvallende communicatie gaat Niet-aanvallende communicatie gaat het beste in een het beste in een ik-boodschapik-boodschap:: Benoem het Benoem het gevoelgevoel dat je krijgt dat je krijgt Benoem het Benoem het gedraggedrag waardoor het komt waardoor het komt Benoem de Benoem de gevolgengevolgen van dat gedrag van dat gedrag

Probeer de ik-boodschap positief te Probeer de ik-boodschap positief te formulerenformuleren

Voordelen ik-boodschapVoordelen ik-boodschap Ze bevorderen de Ze bevorderen de

bereidheid te veranderenbereidheid te veranderen Ze bevatten geen Ze bevatten geen

negatieve oordelen over de negatieve oordelen over de leerling zodat zijn zelfbeeld leerling zodat zijn zelfbeeld intact blijftintact blijft

Ze hebben geen nadelige Ze hebben geen nadelige invloed op de relatie tussen invloed op de relatie tussen leerling en leerkrachtleerling en leerkracht

Ze laten de oplossing open, Ze laten de oplossing open, zodat er meer ruimte is zodat er meer ruimte is voor creativiteitvoor creativiteit

Nadelen ik-boodschapNadelen ik-boodschap Je stelt je kwetsbaar opJe stelt je kwetsbaar op Doordat je de situatie Doordat je de situatie

beter analyseert, kan het beter analyseert, kan het gebeuren dat je inziet dat gebeuren dat je inziet dat de oplossing is zelf te de oplossing is zelf te veranderenveranderen

Na het gebruik van een ik-Na het gebruik van een ik-boodschap overschakelen boodschap overschakelen op actief luisteren.op actief luisteren.

Communicatie in schema: Communicatie in schema: actief luisterenactief luisteren

Coderingsproces

Decoderingsproces

Leerling

Leerkracht

Code

Actief luisteren: controleren of de boodschap juist is vertaald

12 blokkades in communicatie12 blokkades in communicatie

1.1. Bevelen, gebieden, Bevelen, gebieden, voorschrijvenvoorschrijven

2.2. Waarschuwen, dreigenWaarschuwen, dreigen3.3. Moraliseren, preken, of Moraliseren, preken, of

zeggen wat hij zou zeggen wat hij zou ‘moeten’ doen‘moeten’ doen

4.4. Adviseren, oplossingen of Adviseren, oplossingen of suggesties aandragensuggesties aandragen

5.5. De les lezen, beleren of De les lezen, beleren of logische argumenten logische argumenten aanvoerenaanvoeren

6.6. Oordelen, kritiseren, Oordelen, kritiseren, oneens zijn, beschuldigenoneens zijn, beschuldigen

7.7. Schelden, stereotyperen, Schelden, stereotyperen, etikettenetiketten

8.8. Interpreteren, analyseren, Interpreteren, analyseren, diagnosticerendiagnosticeren

9.9. Prijzen, instemmen, Prijzen, instemmen, positief waarderenpositief waarderen

10.10. Geruststellen, meeleven, Geruststellen, meeleven, troosten, ondersteunentroosten, ondersteunen

11.11. Ondervragen, Ondervragen, onderzoeken, verhorenonderzoeken, verhoren

12.12. Zich terugtrekken, Zich terugtrekken, afleiden, sarcastisch zijn, afleiden, sarcastisch zijn, grapjes maken, over iets grapjes maken, over iets anders pratenanders praten

Het probleem met prijzenHet probleem met prijzen

Als een leerling een eigenwaardeprobleem heeft Als een leerling een eigenwaardeprobleem heeft met zichzelf kan prijzen averechts werken: de met zichzelf kan prijzen averechts werken: de leerling voelt zich niet begrepenleerling voelt zich niet begrepen

Als prijzen een techniek is, die tot doel heeft de Als prijzen een techniek is, die tot doel heeft de leerling te beïnvloeden, zal het overkomen als leerling te beïnvloeden, zal het overkomen als manipulatief en onoprecht.manipulatief en onoprecht.

Wanneer enkele leerlingen steeds geprezen Wanneer enkele leerlingen steeds geprezen worden, voelt het als negatieve feedback voor worden, voelt het als negatieve feedback voor hen die niet geprezen worden. Idem dito als een hen die niet geprezen worden. Idem dito als een leerling gewend is aan complimenten en dat een leerling gewend is aan complimenten en dat een keer uitblijft.keer uitblijft.

Bevorderen van Bevorderen van communicatiecommunicatie

1.1. ZwijgenZwijgen

2.2. Volgen (verbaal en non-verbaal Volgen (verbaal en non-verbaal laten merken dat je aandachtig laten merken dat je aandachtig luistert)luistert)

3.3. Het gesprek op gang brengen door Het gesprek op gang brengen door middel van ‘deuropeners’middel van ‘deuropeners’

4.4. Actief luisterenActief luisteren

Voorwaarden voor actief Voorwaarden voor actief luisterenluisteren

Je moet tijd hebbenJe moet tijd hebben Je moet echt willen helpenJe moet echt willen helpen Je moet in staat zijn om de gevoelens van Je moet in staat zijn om de gevoelens van

de leerling te accepterende leerling te accepteren Je moet er vertrouwen in hebben dat de Je moet er vertrouwen in hebben dat de

leerling het aankanleerling het aankan Niet vergeten dat gevoelens van Niet vergeten dat gevoelens van

voorbijgaande aard zijnvoorbijgaande aard zijn Je moet de leerling zien als een zelfstandig Je moet de leerling zien als een zelfstandig

individuindividu

Optie 2: Onaanvaardbaar Optie 2: Onaanvaardbaar gedrag veranderen door de gedrag veranderen door de

omgeving te veranderenomgeving te veranderen De leeromgeving De leeromgeving verrijkenverrijken De leeromgeving De leeromgeving verarmenverarmen De leeromgeving De leeromgeving inperkeninperken De leeromgeving De leeromgeving uitbreidenuitbreiden De leeromgeving De leeromgeving herinrichtenherinrichten Het Het vereenvoudigenvereenvoudigen van de leeromgeving van de leeromgeving

en de leeromstandighedenen de leeromstandigheden De leeromstandigheden De leeromstandigheden systematiserensystematiseren De leeromstandigheden De leeromstandigheden plannenplannen

De beschikbare tijd De beschikbare tijd optimaal bestedenoptimaal besteden

Leerling heeft het probleem

Leerkracht heeft het probleem

Verdeeld gebruikte tijd

Individueel gebruikte tijd

Optimaal gebruikte tijd

Optie 3: Conflicten Optie 3: Conflicten voorkomen door zelf te voorkomen door zelf te

veranderenveranderenSoms loont het om ook kritisch de Soms loont het om ook kritisch de

eigen houding te evalueren: in alle eigen houding te evalueren: in alle andere relaties (op de werkvloer, bij andere relaties (op de werkvloer, bij vrienden, etc.) gebeurt het wel eens vrienden, etc.) gebeurt het wel eens dat de eigen houding aangepast dat de eigen houding aangepast moet worden om conflicten te moet worden om conflicten te voorkomen. Dat geldt soms ook voor voorkomen. Dat geldt soms ook voor opvoeder-kind relaties. opvoeder-kind relaties.

ConflictenConflicten

Als een ik-boodschap of het veranderen van de Als een ik-boodschap of het veranderen van de leeromgeving niet helpen, komt dat door:leeromgeving niet helpen, komt dat door:

- De behoeften, die de aanleiding van het gedrag De behoeften, die de aanleiding van het gedrag zijn, zijn te groot om de leerling te motiveren die zijn, zijn te groot om de leerling te motiveren die te veranderente veranderen

- De relatie met de leerkracht is te slecht om de De relatie met de leerkracht is te slecht om de leerling te motiveren die te verbeterenleerling te motiveren die te verbeteren

- Er is sprake van een waardebotsingEr is sprake van een waardebotsing

In dat geval is er sprake van een In dat geval is er sprake van een conflictconflict..

Conflictoplossende Conflictoplossende strategieënstrategieën

Win/verliesmethodesWin/verliesmethodes Methode I: de leerkracht wint (autoritair)Methode I: de leerkracht wint (autoritair) Methode II: de leerling wint (anti-autoritair)Methode II: de leerling wint (anti-autoritair) Deze methodes gebruiken machtDeze methodes gebruiken macht

Geen verliesmethodeGeen verliesmethode Methode III: onderhandelen tot een voor Methode III: onderhandelen tot een voor

iedereen aanvaardbare oplossing iedereen aanvaardbare oplossing gevonden isgevonden is

Hierbij wordt geen macht gebruiktHierbij wordt geen macht gebruikt

Conflicthantering met Conflicthantering met gebruik van machtgebruik van macht

leerkracht

leerkracht

leerling leerling

Oplossing komt van leerkracht

Oplossing komt van leerling

Stroom van verwijten

Stroom van verwijten

Methode I: autoritair Methode II: anti-autoritair

Conflicthantering volgens Conflicthantering volgens methode IIImethode III

leerkracht leerling

Respect

Oplossing is voor beiden acceptabel

tweerichtingcommunicatie

Gezag op basis van macht is Gezag op basis van macht is tijdelijktijdelijk

Gezagstype IGezagstype I Gezag op basis van Gezag op basis van

vakmanschap, kennis vakmanschap, kennis en ervaringen ervaring

In de loop der jaren In de loop der jaren krijgt een leerling zelf krijgt een leerling zelf meer kennis en meer kennis en ervaring en wordt de ervaring en wordt de verhouding verhouding gelijkwaardiger.gelijkwaardiger.

Gezagstype IIGezagstype II Gezag op basis van Gezag op basis van

belonen en straffen.belonen en straffen.

De leerling wordt De leerling wordt steeds onafhankelijker. steeds onafhankelijker. In de loop der jaren In de loop der jaren zullen beloningen en zullen beloningen en straffen daarom minder straffen daarom minder indruk maken en hun indruk maken en hun effectiviteit verliezen.effectiviteit verliezen.

Gebruik van macht – gevolgen Gebruik van macht – gevolgen (lange termijn)(lange termijn)

Het gebruik van macht heeft over het Het gebruik van macht heeft over het algemeen negatieve gevolgen, algemeen negatieve gevolgen, omdat het de verliezende partij omdat het de verliezende partij demotiveert. demotiveert.

Wanneer wel methode I Wanneer wel methode I (macht)(macht)

Bij direct gevaarBij direct gevaar De leerling is te jong om de logica De leerling is te jong om de logica

van een verzoek te kunnen snappenvan een verzoek te kunnen snappen Bij tijdgebrek (“je moet opschieten, Bij tijdgebrek (“je moet opschieten,

anders mis je de bus”)anders mis je de bus”)

Zes fasen van de Zes fasen van de geen-verliesmethodegeen-verliesmethode

1.1. De aard van het conflict vaststellen en De aard van het conflict vaststellen en verder definiërenverder definiëren

2.2. Eventuele alternatieve oplossingen Eventuele alternatieve oplossingen bedenkenbedenken

3.3. De alternatieve oplossingen evaluerenDe alternatieve oplossingen evalueren4.4. Beslissen wat de meest aanvaardbare Beslissen wat de meest aanvaardbare

oplossing is (gezamenlijk)oplossing is (gezamenlijk)5.5. Bedenken hoe de oplossing uitgevoerd Bedenken hoe de oplossing uitgevoerd

kan worden (concrete afspraken)kan worden (concrete afspraken)6.6. Naderhand nog eens nagaan of de Naderhand nog eens nagaan of de

oplossing werktoplossing werkt

Bij conflicten tussen kinderen Bij conflicten tussen kinderen onderlingonderling

Ga geen scheidsrechter spelenGa geen scheidsrechter spelen Stimuleer het gebruik van de geen-Stimuleer het gebruik van de geen-

verliesmethode door de kinderen verliesmethode door de kinderen onderlingonderling

Begeleid hen door actief te luisteren Begeleid hen door actief te luisteren (en te vertalen)(en te vertalen)

WaardebotsingenWaardebotsingen

Deze aanpak werkt alleen bij Deze aanpak werkt alleen bij behoeftenconflictenbehoeftenconflicten en niet bij en niet bij waardebotsingenwaardebotsingen..

De enige mogelijke aanpak bij De enige mogelijke aanpak bij waardebotsingen is het opnemen van waardebotsingen is het opnemen van de rol van begeleider.de rol van begeleider.

De effectieve begeleider:De effectieve begeleider:

Begint niet eerder iets te veranderen voor Begint niet eerder iets te veranderen voor hij zeker weet dat hij als potentiële hij zeker weet dat hij als potentiële veranderaar geaccepteerd isveranderaar geaccepteerd is

Is voorbereid en heeft alle feiten en Is voorbereid en heeft alle feiten en informatie bij de handinformatie bij de hand

Deskundige informatie geeft hij beknopt, Deskundige informatie geeft hij beknopt, kort en slecht eenmaal.kort en slecht eenmaal.

Laat de verantwoordelijkheid om te kiezen Laat de verantwoordelijkheid om te kiezen voor verandering bij de leerling.voor verandering bij de leerling.

De effectieve begeleiderDe effectieve begeleider

Tenslotte:Tenslotte: Geef zelf het goede voorbeeldGeef zelf het goede voorbeeld Accepteer dat je soms zelf ook je Accepteer dat je soms zelf ook je

moet aanpassenmoet aanpassen Begrijp dat jouw waarden van jou zijn Begrijp dat jouw waarden van jou zijn

en dring die anderen niet op.en dring die anderen niet op.