Bewegen als anti-verouderingstherapie

1

Dr. Wim Burgerhoutwim.burgerhout@ziggo.nl

Symposium Leefstijl RGF Groot IJsselland7 oktober 2010

Finish van John Kelley (84) in de Boston Marathon van 1992

Levensverwachting in Nederland

2

vrouwen mannen

• De gemiddelde levensverwachting stijgt, maar steeds meer ouderen zijn chronisch ziek

Verloren levensjaren1

3

De levenstrap4

Veroudering

• Het optreden van een geleidelijk en onherstelbaar functieverlies van cellen, weefsels en organen, dat eindigt met de dood van het individu.

5

Veroudering: twee componenten

• Actieve veroudering voorgeprogrammeerd, genetisch vastgelegd

• Passieve verouderingslijtage, invloeden vanuit het leefmilieu

6

Actieve veroudering: Hormonale veranderingen

• Afgifte van geslachtshormonen (oestrogenen, progesteron, testosteron) daalt bij het ouder worden

• Gevolg: afnemende vruchtbaarheid

• Geslachtshormonen stimuleren ook botvorming en spieropbouw afnemende botdichtheid (osteoporose) en afnemende spiermassa (sarcopenie)

7

verloop afgifte oestrogenen en progesteron

verloop afgifte testosteron

Actieve veroudering: Beperkte delingscapaciteit van lichaamscellen

8

Menselijke chromosomen (blauw) met telomeren (geel)

• Bij elke deling van een lichaamscel worden de telomeren korter

• Minimumlengte bereikt geen delingen meer

• Door beperkte delingscapaciteit veroudering van weefsels, maar ook bescherming tegen kanker

• Zonder veroudering word je niet oud

Passieve veroudering: oorzaken• Straling, waaronder UV• Giftige stoffen, w.o. vrije

radicalen (oxydanten)• Overvoeding

(koolhydraten, verzadigde vetzuren)

• Stapeling onverteerbare afvalproducten (o.a. lipofuscine in spier- en zenuwcellen)

• Fysieke slijtage en traumata

9

Passieve veroudering op moleculair niveau

• Beschadiging van DNA – onvolkomen transcriptie

gestoorde productie RNA en eiwitten

– schadelijke mutaties in regelgenen grotere kans op kanker

– problemen met celdeling door breuken in chromosomen gestoord weefselherstel, onvruchtbaarheid

10

Passieve veroudering op moleculair niveau

• Structuurverandering van eiwitten, vooral door glycosylering (‘versuikeren’) – crystalline: ooglens vertroebelt

(cataract = staar)– hemoglobine:

zuurstoftransport in het bloed minder efficiënt

– collageen: bindweefsel wordt stugger (huid, longen, gewrichten)

– membraaneiwitten: zenuwcellen worden minder prikkelbaar

11

Functieverlies ten gevolge van veroudering(gemiddeld, zeer globaal)

12

Functieverlies leidt tot prestatievermindering

13

Functieverlies vergroot kans op ziekte (voorbeeld 1)

hartfalen

verminderde contractiliteit

hartspier

stuggere vaatwanden,

atherosclerose

verminderde activiteit

spierpomp

14

Functieverlies vergroot kans op ziekte (voorbeeld 2)

15

fractuur door

valincident

verminderde proprioceptie en coördinatie

botontkalking (osteoporose)verminderde

spierkracht

Hoe kan bewegen helpen tegen (gevolgen van) veroudering?

• Tegengaan van verouderingsprocessen op moleculair niveau (DNA, eiwitten)

• Tegengaan van prestatievermindering door verbeteren/op peil houden van kracht, uithoudingsvermogen en coördinatie

• Preventie van ouderdomsziekten

16

Invloed bewegen op verouderingsprocessen

• Fysieke inspanning stimuleert productie van lichaamseigen anti-oxidanten (‘heat proteins’)2,3 minder kans op schade aan DNA en eiwitten

• Fysieke inspanning vertraagt het korter worden van telomeren4 delingscapaciteit van cellen blijft langer behouden

• NB(1): Bij zware inspanning komen juist veel oxidanten (zuurstofradicalen) vrij kunnen anti-oxidanten dit aan?

• NB(2): Er is nog niet aangetoond dat fysieke inspanning de veroudering remt op het niveau van het individu

17

Invloed bewegen op prestatievermogen

• Fysiek prestatievermogen (duurarbeid) wordt bepaald door VO2max, lactaatdrempel en bewegingsefficiëntie

• Lactaatdrempel en bewegingsefficiëntie worden niet beïnvloed door veroudering5, wel door inactiviteit

• De VO2max daalt tussen het 30e en het 80e levensjaar met gemiddeld 10% per decennium (aanvankelijk minder, later meer)6

18

Functieverval: gemiddeld verloop van maximale zuurstofopname per decennium

19

Fleg et al. (2005)

Invloed bewegen op prestatievermogen

• Fysiek prestatievermogen (duurarbeid) wordt bepaald door VO2max, lactaatdrempel en bewegingsefficiëntie

• Lactaatdrempel en bewegingsefficiëntie worden niet beïnvloed door veroudering5, wel door inactiviteit

• De VO2max daalt tussen het 30e en het 80e levensjaar met gemiddeld 10% per decennium (aanvankelijk minder, later meer)6

• Fysieke inspanning heeft geen invloed op het dalingspercentage per decennium, maar wel op de absolute waarde van de VO2max6

20

21Fleg et al. (2005)

Invloed van fysieke activiteit op verloop maximale zuurstofopname

Leefstijl en verloop VO2max

22

20 806040 leeftijd

VO2max

sedentair

actief

minimum voor dagelijkse activiteiten

Beter laat dan nooit?• Cohortonderzoek, 70-plussers7

• Personen die tussen hun 70e en 85e met sporten beginnen– leven langer– wonen langer zelfstandig– hebben minder kans op vallen, fracturen en

chronische aandoeningen van het bewegingsapparaat

dan personen die volharden in hun sedentaire leefstijl

23

Preventie van (ouderdoms)ziekten door lichaamsbeweging: bewezen effecten8

24

Regelmatig voldoende beweging verlaagt direct het risico op deze aandoeningen

Regelmatig voldoende beweging heeft een gunstig effect op deze persoonsgebonden factoren, zodat indirect het risico op ziekten wordt verlaagd

• ischemische hartziekten • diabetes mellitus type 2 • CVA• dikkedarmkanker• borstkanker• valincidenten• botbreuken• depressie

• lichaamsgewicht• bloeddruk• vetpercentage van het lichaam• botdichtheid• vetgehalte van het bloed

(triglyceriden, cholesterol)• insulinegevoeligheid (risicofactor voor

diabetes type 2)

Kanttekeningen

• Bewijs voor preventief effect komt uit transversaal of niet-gerandomiseerd onderzoek word je gezond door bewegen, of beweeg je meer omdat je gezond bent?

• Over fysiologisch mechanisme van ziektepreventie door bewegen is nog weinig bekend gerichte interventie is moeilijk

25

Wereldkampioen

26Jeanne Calment (1875-1997)

• genen• vader werd 94, moeder 86

• gedrag• schermlessen op haar 85e

• fietsen op haar 100e

• zelfstandig tot haar 110e

• mediterraan dieet• vermijden van stress

• geluk• risico dodelijke ziekten

(hartaandoening, kanker) blijft aanwezig, ondanks ‘goede’ genen en gezonde leefstijl

Einde

27

Aanbevolen literatuur• Burgerhout W.G. (2010). Het seniorentoernooi. Over veroudering,

sport en gezondheid (deel 1, 2 en 3). Sportgericht 64 (2): 2-6, 64 (3) 7-11 en 64 (4) 7-11.

• Castillo-Garzón M.J., Ruiz J.R., Ortega F.B., Gutiérrez A. (2006). Anti-aging therapy through fitness enhancement. Clinical Investigations in Aging 1(3): 213-220

• Lucht F. van der, Polder J.J. (2010). Van gezond naar beter: Kernrapport van de Volksgezondheid Toekomstige Verkenning 2010. Bohn Stafleu van Loghum, Houten.

• Steward K.J. (2005). Physical activity and aging. Ann. N.Y. Acad. Sci. 1055: 193-206.

28

Geciteerde bronnen1. Hoeymans N, Melse J.M., Schoemaker C.G. (2010). Gezondheid en determinanten.

Deelrapport van de VTV 2010 Van gezond naar beter. Bohn Stafleu van Loghum, Houten.2. McArdle A., Jackson M.J. (2000). Exercise, oxidative stress and ageing. J. Anat. 197: 53-541.3. Sachev S., Davies K.J. (2009). Production, detection, and adaptive responses to free radicals

in exercise. Free Radic. Biol. Med. 44: 215-223.4. Puterman E., Lin J., Blackburn E., O’Donovan A., Adler N., Epel E. (2010). The power of

exercise: buffering the effect of chronic stress on telomere length. PLoS one 5(5): e10837.5. Tanaka H., Seals D.R. (2008). Endurance exercise performance in master athletes: age-

associated changes and underlying physiological mechanisms. J. Physiol. 586.1: 55-63.6. Fleg J.L., Morell C.H., Bos A.G., Brant L.J., Talbot L.A., Wright J.G., Lakatta E.G. (2005):

Accelerated longitudinal decline of aerobic capacity in healthy older adults. Circulation 112: 674-682.

7. Stessman J., Hammerman-Rozenberg R., Cohen A., Ein-Mor E., Jacobs J.M. (2009). Physical activity, function, and longevity among the very old. Arch. Intern. Med. 169: 1476-1483.

8. http://www.nationaalkompas.nl/

29