Fenna Orre de Jong Rijksuniversiteit Groningen 10 april 2015

Joseph Beuys in het Hamburger Bahnhof

Installatie: Richtkrfte einer Neuen Gesellschaft, 1974-1977, hout, (podium: 930x520 cm, 1185x520 cm, 1550x650 cm variatie), krijt, schoolborden, (89x118x2 cm) zwarte verf, glas, elektrakabel.

Inleiding.

In de Sammlung Marx, de grote particuliere verzameling moderne kunst die de aanleiding vormde van de stichting van het Hamburger Bahnhof- Museum fr Gegenwart in Berlijn, bevinden zich een groot aantal werken van Joseph Beuys. In de loop der jaren heeft Erich Marx zijn verzameling verder uitgebreid, onder andere met een door Beuys zelf samengestelde collectie van 456 tekeningen met de titel: The Secret Block for a Secret Person

1

in Ireland. Ook bevindt zich in het Hamburger Bahnhof het door zijn erfgenamen in 1996 afgestane Media-Archiv. Daarmee heeft dit Museum fr Gegenwart een brede collectie werken van Beuys in huis die voor een belangrijk deel permanent in het Hamburger Bahnhof staan opgesteld.

En van de hoofdwerken uit deze collectie, Richtkrfte einer neuen Gesellschaft, wordt in deze paper nader besproken. Deze installatie is ontstaan uit de bijdrage van Beuys aan de expositie >Art into Society, Society into Art

volschreef. Enige feiten uit zijn leven zijn onontbeerlijk voor begrip van zijn werk. Rond gebeurtenissen in WOII heeft Beuys in het begin van zijn carrire een mythe gecreerd. Dat heeft scherpe kritiek opgeleverd van de van oorsprong Duitse kunsthistoricus en criticus Benjamin Buchloh (1941). In een artikel in Artforum in 1980 veroordeelt hij Beuys werk sterk, in een tweede artikel, 20 jaar later, haalt hij de scherpe kanten er weer enigszins af. Na 1de bespreking van de ideen achter Richtkrfte zal ik aandacht besteden aan de kritiek van Benjamin Buchloh. In het boek van Barbara Lange: Joseph Beuys: Richtkrfte einer Neuen Gesellschaft. Der Mythos vom Knstler als Gesellschaftsreformer, een uitgebreide studie naar Richtkrfte, neemt zij een ander standpunt in dan Buchloh. Bettina Funcke (1971), in: 2Joseph Beuys: Charlatanism as Media Strategy, bespreekt ook de kritiek van Buchloh. 3Beide auteurs zal ik citeren.

In het derde hoofdstuk komt de presentatie van Richtkrfte in het Hamburger Bahnhof aan de orde en wordt kort de museale context van het werk weergegeven. In de conclusie worden samengevat hoe de verschillende auteurs Richtkrfte en de daarmee samenhangende ideen van Beuys interpreteren en wordt een mogelijk alternatieve manier van tentoonstellen van zijn werk voorgesteld. De paper sluit af met een aantal literatuurlijsten.

1: Joseph Beuys, 1921-1986 4

Joseph Beuys werd op 12 mei 1921 geboren in Krefeld en groeide op in Kleve. Hij kreeg een streng-katholieke opvoeding. In 1940 gaat hij in militaire dienst en meldt zich aan bij de Luftwaffe. Tijdens een vlucht boven de Krim, in 1943, wordt hij neergeschoten en belandt ernstig gewond in een militair hospitaal. Hij vertelde over deze periode dat hij eerst gevonden werd door Tataren en acht dagen door hen verpleegd werd met vet en vilt om hem warm te houden. Bij dit verhaal zijn later veel vraagtekens geplaatst, het wordt inmiddels door velen gezien als een mythe waarmee de kunstenaar zijn hele oeuvre in n groot kader plaatste. In zijn materiaalgebruik, vet en vilt voor warmte, honing ter heling van wonden, kwam hij steeds terug op zijn redding.

In 1947 begint Beuys zijn opleiding als beeldhouwer aan de kunstacademie in Dsseldorf waar hij in 1951 afstudeert. In het begin van zijn carrire werkt hij veel in opdracht, zijn vrienden Hans en Franz Joseph van der Grinten beginnen tekeningen van hem aan te kopen

! Benjamin H.D. Buchloh: Beuys: The Twilight of the Idol, Preliminary Notes for a Critic , 1Artforum, vol.18, no.5, (1980), opgenomen in: Gene Ray (ed.): Joseph Beuys, Mapping the Legacy. New York, Sarasota, 2001.

! Barbara Lange: Joseph Beuys- Richtkrfte einer neuen Gesellschaft: Der Mythos vom Knstler als Gesellschaftsreformer, 2Berlin, 1999

3 Bettina Funcke: Pop or Populus: Art between High and Low, Keulen, 2008.

! Bastian [ed] 89 ev, http://www.moyland.de/joseph-beuys.html4

3

en organiseren in 1953 zijn eerste tentoonstelling in hun eigen huis. Ook bieden de broers 5van der Grinten hem een rustplek als hij in de jaren 1955- 57 zware depressies doormaakt. In 1959 trouwt hij met Eva Wurmbach, in 61 wordt hij docent aan de kunstacademie in Dsseldorf. In 1962 beginnen zijn eerste activiteiten met Fluxus, in contact met Nam June Paik, en organiseren de Van der Grintens de expositie Joseph Beuys- Fluxus. In 64 doet Beuys mee aan Documenta III, en houdt hij zijn eerste Aktionen. Uit dit jaar is Das Schweigen von Marcel Duchamp wird berbewertet, waarin Beuys tegen de mythologisering en het zwijgen van Duchamp als kunstenaar ageert.

Vanaf 67 ontwikkelt hij ook activiteiten in politieke richting, hij richt een Studentenpartij op, een Organisation fr Nichtwhler Freie Volksabstimmung, en later nog een Organisation fr direkte Demokratie durch Volksabstimmung. In 1972 wordt hij ontslagen aan de kunstacademie na een conflict over een leerlingenstop. In 73 richt hij, oa samen met Heinrich Bll de Verein zur Frderung einer Freien Internationalen Hochschule fr Kreativitt und Interdisziplinre Forschung op. Tegelijkertijd gaat hij reizen en lezingen 6geven in Engeland, Ierland, Schotland, Itali en de VS. In 76 doet Beuys mee aan de Biennale di Venezia, met de installatie: Strassenbahn- haltestelle/Tramstop/Fermata del Tram 19611976 A monument to the future, en in 1980 weer, nu met: Das Kapital Raum 1970 1977, een installatie met schoolborden met teksten en figuren die ontstaan zijn tijdens de verschillende lezingen. In hetzelfde jaar is hij kandidaat voor Die Grnen, waarvan hij medeoprichter is, in het district Dsseldorf Nord. In 79 is zijn enige grote overzichtsexpositie in New York, in het Guggenheim. Ook in 1982 doet hij weer mee aan de Documenta, nu onder curatorschap van Rudi Fuchs. Het is zijn vijfde Documenta. Hij wil 7000 eiken planten in Kassel, maar het lukt niet om alle benodigde fondsen daarvoor bij elkaar te krijgen. Uiteindelijk wordt de laatste boom pas in 1987 geplant, door zijn zoon. Beuys is op 23 januari 1986 na een langdurige hartziekte overleden.

! Zij volgen hem zijn hele leven en bezitten uiteindelijk een zeer grote collectie van 6000 werken die nu in Museum 5Schloss Moyland beheerd wordt.

! Deze gaat later op in de Free International University waarvan zowel in Hamburg als Mnchen nog bloeiende afdelingen 6bestaan.

4

2: Richtkrfte einer neuen Gesellschaft.

[] Beuys habe [] einen Gesamteindruck seiner Gedachtenenergie vermitteln wollen., zegt Barbara Lange. In haar boek waarin ze aan de hand van Beuys conflict met de 7Dsseldorfse kunstacademie en een uitgebreide analyse van Richtkrfte einer neuen Gesellschaft Der Mythos vom Knstler als Gesellschaftsreformer beschrijft, citeert zij ook Beuys zelf over de installatie: [Richtkrfte ist ein] Dokument eines Aufbruchsbewegung, die auf meinen erweiterten Kunstbegriff zurck geht Onder Erweiterten Kunstbegriff verstaat 8Beuys zijn theorie over hoe de kunstenaar de opdracht heeft door zijn denken de maatschappij te vormen. Omdat ieder mens creativiteit bezit is ieder mens een kunstenaar, Jeder Mensch ist ein Kunstler. Hij kan zijn autonomie gebruiken om zich te ontplooien waarmee hij bijdraagt aan het welzijn van de samenleving en haar tot een Soziale Plastik vormt, de maatschappij wordt n groot Gesammtkunstwerk. Zijn utopische kunst en maatschappij-opvatting was christelijk en antroposofisch genspireerd. Hij was in zijn

! Lange, 1727

! Ibid.8

5

studententijd in aanraking gekomen met de boeken van Rudolf Steiner en nam diens Dreigliederungsidee, de sociale driegeleding van de maatschappij in geestesleven, sociaal leven en economisch leven, over. In Beuys manifest: Ich durchsuche Feldcharakter staat: 9Selbtsbestimmung und Mitbestimmung im Kulturellen Bereich (Freiheit), in der Rechtsstruktur (Demokratie) und im Wirtschaftsbereich (Sozialismus), Selbtsverwaltung und Entflechtung (Dreigliederung) findet statt: Der Freie Democratische Sozialismus 10

Uit de opvatting dat ieder mens een kunstenaar is trok Beuys de consequentie dat iedereen kunstonderwijs moest kunnen volgen. Vanaf 1966 werden op de academie in Dusseldorf Ringgesprche met studenten georganiseerd en was Beuys vrijwel dagelijks op de academie te vinden. Hij ging zich verzetten tegen de numerus clausus voor de studenten en liet studenten toe in zijn lessen die niet op de opleiding waren aangenomen. Dit leidde tot conflicten en uiteindelijk tot zijn ontslag in 1972. To be a teacher is my greatest work of art, zei Beuys in een interview. In de lezingen die hij na zijn ontslag ging geven bleef hij de 11leraar, en werd de prediker, de sjamaan, de heler.

De her-opbouw van Richtkrfte werd door Beuys in 1977 in de Nationalgalerie uitgevoerd en door Christos Joachimides zorgvuldig geregistreerd. Hiervan verscheen direct een publicatie.

! SPIEGEL-Gesprch mit Joseph Beuys ber Anthroposophie und die Zukunft der Menschheit.9

! Joachimides, 1410

! Beuys, Joseph, Kuoni, Carin [ed]: Energy Plan for the Western Man: Joseph Beuys in America : Writings by and 11Interviews With the Artist, NewYork, 1990

6

In het voorwoord staat dat niet eerder de nieuwe presentatie van een enkel werk van n kunstenaar aanleiding is geweest een publicatie uit te brengen maar dat in dit geval het publiek informatie nodig heeft voor een zo veelzijdig en gecompliceerd werk. Daarbij 12komt dat het geen statisch kunstwerk is maar Aktionsmaterial , een document van arbeid. Het werk blijft, ook in het museum, verbonden met de kunstenaar, de leraar Beuys, die als geen ander kunstopvatting, kunsttheorie en openbaarheid veranderd heeft door grenzen te overschrijden. Door de kunst existentieel op te vatten wil hij haar nieuwe zin en werking geven. 13

Barbara Lange becommentarieert de publicatie van Joachimides: Die [] den Character eine Quelle [hat], obwohl der begleitende Text weder eine detaillierte Beschreibung noch eine Analyse liefert . Zij stelt dat Joachimides zich richt op het in stand houden van de 14mythe rond Beuys door alleen de in het oog vallende onderdelen van de installatie te verklaren. De drie ezels staan voor de Dreigliederungsidee van Steiner, de wandelstok 15voor een versie van Eurasienstab, een begrip dat Beuys eerder in een Aktion had uitgewerkt en wat voor de productieve uitwisseling tussen tegenstellingen staat. Het beeld van de haas 16zou de spits van de wandelstok voorstellen en de zwarte geschilderde rechthoek een schaduwbeeld. De enscenering zou toevallig zijn, volgens het neergooien van de 17schoolborden als: ein Knstler wie in Trance aus sich heraus arbeite Volgens Lange doet 18Joachimides Beuys tekort door er een aantal elementen uit te lichten, en heeft hij, zoals ook op video is vastgelegd, de meeste schoolborden niet geworpen maar neergelegd. Zij zegt dat Richtkrfte juist een heldere, goed doordachte maar wel gecompliceerde structuur heeft, die door een uitgebreide analyse duidelijk wordt.

De rol van leraar en sjamaan, en het door meerdere auteurs genoemde charisma van Beuys, vergrootte de mythevorming. Beuys zei zelf niet veel waarde te hechten aan biografische feiten. Dit soort dingen laat zich zoveel persoonlijker, vrijer of in grotere lijnen vertellen, citeert Lange Beuys. In catalogi verbond Beuys levensfeiten aan werk: Lebenslauf= 19Werklauf. Lange zegt dat Caroline Tisdall daar veel aan bijgedragen heeft. Zij was een 20Engelse kunsthistoricus en kunstcriticus die veel met Beuys optrok, en met hem meereisde. Zij stelde verschillende catalogi van zijn werk samen, ook die voor de overzichtsexpositie in het Guggenheim in 1979/80, waarin zij bijdroeg aan de verhalen die Beuys rondom zijn verleden verzon. In de catalogus van de Guggenheim expositie staan fotos die gemaakt zouden zijn vlak na het neerstorten van de Stuka waarin Beuys vloog. Kunstcriticus Benjamin H. Buchloh vraagt zich af: Who would, or could, pose for photographers after a plane crash, when severely injured? And who took the photographs? The Tartars with their

! Joachimides, 512

! Ibid13

! Lange, 17414

! Ibid15

! http://de.wikipedia.org/wiki/Eurasienstab16

! Lange, 17417

Lange 17518

Lange. 16419

Lange. 169.20

7

fat-and-felt camera? De mythe zegt ons, volgens Buchloh, niet dat Beuys werk een bijna 21religieuze impact heeft, als iemand die is herboren na een bijna-dood ervaring, maar dat Beuys: tries to come to terms with the period of history marked by German fascism and the war resulting from it, destroying and annihilating cultural memory and continuity for almost two decades and causing a rupture in history that left mental blocks and blanks and severe psychic scars on everybody living in this period and the generations following it. In het 22begin van zijn artikel wijst Buchloh op het gebrek aan historische kennis en educatie, die in combinatie met de armoede van het Duitse en Italiaanse volk in de jaren 30 de voedingsbodem was voor het ontstaan van de mythe van het fascisme. Opnieuw is een 23gebrek, of een bewuste verdraaiing van historische feiten grond voor een mythe, in dit geval een persoonlijke mythe die Beuys gebruikt om zijn werk status te geven.

Bettina Funcke schrijft in haar artikel over Beuys dat Buchloh Beuys mythe meer als een deceptie ziet dan als strategie. Over Buchlohs idee dat Beuys met zijn mythes probeert in 24het reine te komen met zijn oorlogsverleden schrijft zij: [], it is a hypothesis with which I can only agree, although I would not use it against Beuys. In tegendeel, schrijft ze, de 25verschillende versies van Beuys persoonlijke mythe zijn een bewijs van zijn geconstrueerde positie en persona. His motto, everybody is an artist, his strategy of a broader public and 26a broader idea of art are no betrayal of art. Van het ongewone van deze brede strategie en 27opvatting van kunst was Beuys zich bewust, stelt Funcke. Beuys gaf als antwoord op een vraag over zijn opvatting van kunst tijdens een dialoog met publiek, in New York in 1980: [] You cannot wait for an un-guilty tool without blood on it because life is short, one has to use the tool with blood on it to clean it. 28

Deze uitspraak van Beuys onderschrijft hoe Barbara Lange de mythevorming van Beuys zelf interpreteert. In een voordracht over Beuys als Sjamaan zegt zij:Dieser Akt der Selbststilisierung steht im Zusammenhang mit seinem Engagement fr eine aktive Auseinandersetzung mit Kriegsschuld und Kriegserfahrung. Dat het woord meer telt als 29het beeld is onderdeel van een christelijk religieus heilsconcept, stelt zij. Ze gebruikt, net als 30Funcke, het woord strategie (Darstellungsstrategie) voor Beuys en ziet het niet als een valse of verwerpelijke keuze. Lange: Er [operierte] in seinen schamanistischen Performances mit physischen und psychischen Grenzerlebnissen der Rezipierenden, deren Qualitt des Irrationalen, des krperlich Intuitiven in besonderem Mae im Nationalsozialismus

Buchloh, 201.21

Ibid..22

Buchloh, 200.23

Funcke, 9324

Funcke, 94.25

Ibid26

Ibid.27

Funcke, 95.28

Joseph Beuys wie ein Schamane (Vortrag Gttingen, 23.1.07)29

Lange, 23830

8

funktionalisiert worden war also genau in der Gesellschaft, deren schwieriges Erbe er zur ffentlichen Diskussion stellen wollte. 31

In een tweede artikel, 20 jaar later, ter gelegenheid van een symposium over Beuys artistieke erfenis, herziet Buchloh zijn eerdere vernietigende artikel enigzins. Hij ziet dat de tijd 32veranderd is: its no longer scandalous, but almost the rigueur, to situate an artistic practice such as that of Beuys, in a critical historic framework. [] they have now given way to an almost exclusive concern with Beuys as the first German, if not the first European artist, to have incorporated reflections on recent German history. More specifically, the German responsibility for the Holocaust in the Second World War. Met deze visie gaat Buchloh, 33hoewel tegenstribbelend, akkoord. Maar als dat zo is, zegt hij, dan heeft Beuys niet begrepen dat dat proces van rouw in handen van de kunstenaar getransformeerd dreigt te worden, zelfs geperverteerd, door spectacularization. Bettina Funcke verdedigt Beuys: The factors that 34made him controversial as well as successful stem largely from his persona and reputation, from a drive to find processes and procedures for engaging the public that do not always qualify as art. But this is what sets his oeuvre apart, for an audience far beyond the art world.

En dat is wat Beuys wilde bereiken, een veel groter publiek. Richtkrfte einer neuen 35Gesellschaft is niet voor niets ontstaan tijdens een performance met de titel Art into Society-Society into Art.

Joseph Beuys wie ein Schamane (Vortrag 31Gttingen, 23.1.07)

Josepg Beuys: Mapping the Legacy 32Symposium, Ringling Museum of Art,1998, artikel van Benjamin H.D. Buchloh: Reconsidering Joseph Beuys. Once again. ook opgenomen in Gene Ray (ed.): Joseph Beuys, Mapping the Legacy. New York, Sarasota, 2001

Buchloh, 7633

Buchloh, 88.34

Funcke, 94.35

9

3: Hamburger Bahnhof- Museum fr Gegenwart.

Het Hamburger Bahnhof is het in 1996 geopende museum voor hedendaagse kunst waarin de moderne collectie van de Nationalgalerie ondergebracht is. De collectie van het museum bestaat uit drie particuliere verzamelingen die in langdurige bruikleen aan de Nationalgalerie zijn afgestaan: De Erich Marx Sammlung, de Egidio Marzona Sammlung, en de Friedrich Christian Flick Sammlung. Daarbij bezit de Nationalgalerie een eigen collectie van Kunstenaars-ruimtes, het Media-archiv van Joseph Beuys, een eigen film-, en fotografieverzameling, een collectie schilderijen en een collectie conceptuele kunst van na 1980. Het werk, allemaal van na 1960, sluit aan op de collectie van de Neue Nationalgalerie.

De Nationalgalerie bestaat uit drie grote en drie kleinere musea, met een collectie kunst vanaf 1800. In de Alte Nationalgalerie, op het Museumsinsel, bevindt zich de 19e eeuwse kunst, de Neue Nationalgalerie op het Kulturforum, bevat de eerste helft van de 20ste eeuw. De kleinere musea zijn de Friedrichswerdersche Kirche, en het Berggruen Museum en de Sammlung Scharf-Gerstenberg, beiden in Charlottenburg.

De Nationalgalerie is onderdeel van de overkoepelende Staatlichen Museen zu Berlin waarin 15 verzamelingen zijn ondergebracht die de geschiedenis van de mensheid vanaf het begin tot het hedendaagse beslaan. Staatlichen Museen zu Berlin is, samen met een aantal andere grote instellingen onderdeel van de Stiftung Preussischer Kulturbesitz.

De stad heeft naast de staatsmusea ook een aantal particuliere musea voor moderne en hedendaagse kunst, oa het Bauhausarchiv, C/O Berlin, voor fotografie-exposities, Haus der

10

Kulturen der Welt, voor niet-westerse moderne kunst, de Martin-Gropius-Bau, Sammlung Boros Collection en het Kthe Kollwitz Museum. Daarnaast is er een grote hoeveelheid galeries voor moderne kunst.

In het Hamburger Bahnhof is de Marx Sammlung, met ook werk van o.a. Kiefer, Warhol, Rauschenberg en Twombly een belangrijk onderdeel. Het werk van Joseph Beuys staat permanent opgesteld, waaronder belangrijke grote sculpturen als Unschlitt/Tallow (1977), Das Ende des 20. Jahrhunderts (1982-1983) en Strassenbahnhaltestelle, A Monument to the Future. (1976). Ook Richtkrfte einer Neuen Gesellschaft is permanent gexposeerd. Erich Marx, inmiddels 94 jaar oud, heeft onlangs Das Kapital Raum uit 1976, van Beuys aangekocht, en ook dat zal te zijner tijd met de andere werken van Beuys getoond worden. 36Er is wel sprake van een verhuizing, de Neue Nationalgalerie wordt gerestaureerd en na de heropening, rond 2020, zal het werk van Beuys daar naartoe verplaatst worden. Het Hamburger Bahnhof heeft ruimte tekort, en Beuys werken hebben veel ruimte nodig. Bijvoorbeeld de grote vetblokken van Unschlitt/Tallow vullen op zich een zaal en zijn ook visueel gebaat bij een grote lege ruimte.

De huidige opstelling van Beuys werk doet wat onzorgvuldig en willekeurig, zelfs karig aan. Hoewel de Westvleugel genoeg ruimte biedt kan het geheel meer prsence gebruiken. De plafonds zijn relatief laag en er is diffuus daglicht in de achter elkaar liggende ruimtes die alle drie met werk van Beuys gevuld zijn. Op internet circuleren fotos van Beuys werk tijdens een grote overzichtsexpositie: Die Revolution sind wir (2008), in de grote middenhal achter de ingang. Daar lijkt het werk beter op zijn plek, er is meer ademruimte omheen. Ook 37stond het werk daar meer in verbinding met ander werk van Beuys en was veel meer aandacht besteed aan het presenteren van de achtergrond van de verschillende werken.

Omdat Beuys werk tegenwoordig vooral narratieve waarde heeft, de mythevorming, de lezingen en performances en zijn ideen over kunst en maatschappij, de politieke en sociale geschiedenis van de jaren 60/70 in Duitsland en zijn rol daarin, lijkt mij een uitgebreide en toegankelijke installatie met meerdere grote videoprojecties van performances en lezingen op zijn plaats. Nu waren er slechts een paar kleine monitoren met performances, en draaide er een geluidsband met Jajajaja, nenenene die slecht hoorbaar was, achterin de laatste zaal van de Westvleugel. Daar was ook de presentatie van Richtkrfte. Voor dit werk bestaat een exacte plattegrond zodat ieder schoolbord de juiste, door Beuys bedachte plek heeft. In 2013 zijn de borden uitgebreid onderzocht en gerestaureerd. 38

Conclusie.

Voor een alternatieve presentatie van Richtkrfte einer Neuen Gesellschaft zou ik, als reeds gezegd, een grote hoeveelheid mediamateriaal van Beuys verzamelen en in installaties presenteren, zodat Richtkrfte slechts een onderdeel wordt van een veel grotere presentatie

http://www.tagesspiegel.de/kultur/installation-von-joseph-beuys-kommt-nach-berlin-kraft-des-kapitals/11418850.html36

http://www.zimbio.com/pictures/fOMT6oJjaVs/Beuys+Revolution+Exhibition+Preview/_0WL60xYNfd37

http://www.muellerwelther.de/projekte.html38

11

waarin Beuys ideen een belangrijkere rol spelen. Tijdens ons bezoek aan het Hamburger Bahnhof, in de zalen van Beuys, is genoemd dat het werk weinig uitstraling heeft en niet erg toegankelijk is. Dat is bijna vanzelfsprekend omdat de Aktion waar het het overblijfsel van is, allang verstomd is. Het werk is 40 jaar oud, een getuigenis van ideen uit een ander tijdperk. Om mensen te interesseren voor die ideen zodat ze zich een beeld kunnen vormen van de performance en de persoon Beuys, dan zou je de geschiedenis weer levend kunnen maken. Door meer context te presenteren is dat wellicht te bereiken. Zeker de schoolbord-installaties, Richtkrfte en straks ook Das Kapital Raum vereisen die uitgebreide toelichting om het verhaal van dit toch bijzondere kunstwerk en deze buitengewone en voor veel mensen ooit inspirerende kunstenaar te vertellen.

12

Barbara Lange schrijft in 1999 een zeer uitgebreide studie naar Richtkrfte, waarbij ze ook vragen stelt bij Beuys en de mythe van de kunstenaar als maatschappijhervormer. Een jaar eerder wordt het symposium in de VS georganiseerd waarin Beuys artistieke erfenis opnieuw bekeken wordt, en Buchloh een nuancering van zijn 20 jaar oude kritiek schrijft. De tijden zijn verandert. Weer bijna 10 jaar later ziet ook Bettina Funcke in Beuys mythes rondom zijn verleden in de WOII, en zijn bijna messianistische positie als kunstenaar, meer een strategie om een groter publiek te bereiken dan een echte claim de maatschappij te kunnen veranderen. Beuys geloofde oprecht in de ideen die hij gedurende zijn lezingen verkondigde, hij wilde mensen een betere maatschappij voorhouden die ze op eigen kracht konden bouwen. Beuys was als de rest van een belangrijk deel van zijn landgenoten slachtoffer van de Duitse geschiedenis en probeerde een helend perspectief te bieden. Om Buchlohs kritiek te begrijpen moeten wij niet dezelfde fout maken die Buchloh Beuys, zijn ahistoriciteit, verwijt. Zijn kritiek op Beuys mystificatie is vanuit historisch oogpunt, en in de tijd waarin het geschreven is, begrijpelijk. De strategie die de uitgesproken kunstenaar Joseph Beuys koos, 39waarbij het doel de middelen heiligt, wringt nog steeds.

Ook in Nederland was er in 2001 veel ophef over het boek van historicus Chris van der Heyden, Grijs Verleden, waarin hij 39een nuancering in het gebruikelijke beeld tussen goede en foute Nederlanders tijdens de Duitse bezetting aanbrengt. Zie http://nrcboeken.vorige.nrc.nl/recensie/een-ander-moreel-oordeel-propageren

13

Bronnen:

Rudi Fuchs: Kijken, De Groene Amsterdammer, 30-06-2010 Benjamin H.D. Buchloh: Beuys: The Twilight of the Idol, Preliminary Notes for a Critic

Artforum, vol.18, no.5, (1980), heropgenomen in: Gene Ray (ed.): Joseph Beuys, Mapping the Legacy. New York, Sarasota, 2001. Barbara Lange: Joseph Beuys- Richtkrfte einer neuen Gesellschaft: Der Mythos vom

Knstler als Gesellschaftsreformer, Berlin, 1999 Christos M Joachimides: Joseph Beuys Richtkrfte, Berlijn, 1977 Heiner Bastian [ed]: Joseph Beuys, Skulpturen und Objecte, Berlijn, Mnchen, 1988 Bettina Funcke: Pop or Populus: Art between High and Low, Keulen, 2008. Joseph Beuys, Carin Kuoni [ed]: Energy Plan for the Western Man: Joseph Beuys in

America : Writings by and Interviews With the Artist, NewYork, 1990 Joseph Beuys wie ein Schamane (Vortrag Gttingen, 23.1.07): http://www.uni-

goettingen.de/de/sh/41576.html, geraardpleegd op 7 april 2015. http://www.stedelijk.nl/kunstwerk/10156-eurasienstab, geraadpleegd op 25 februari 2015. http://www.moyland.de/joseph-beuys.html, geraadpleegd op 25 februari 2015. http://www.spiegel.de/spiegel/print/d-13508033.html, geraadpleegd op 28 februari 2015. http://www.mistermotley.nl/art-everyday-life/met-gijs-frieling-naar-de-expositie-over-

rudolf-steiner, geraadpleegd op 28 februari 2015. http://www.tagesspiegel.de/kultur/installation-von-joseph-beuys-kommt-nach-berlin-kraft-

des-kapitals/11418850.html, geraadpleegd op 28 februari 2015. http://www.zimbio.com/pictures/fOMT6oJjaVs/Beuys+Revolution+Exhibition+Preview/

_0WL60xYNfdhttp://www.muellerwelther.de/projekte.html, geraadpleegd op 7 april 2015 http://nrcboeken.vorige.nrc.nl/recensie/een-ander-moreel-oordeel-propageren

Afbeeldingen uit:

Christos M Joachimides: Joseph Beuys Richtkrfte, Berlijn, 1977 Barbara Lange: Joseph Beuys- Richtkrfte einer neuen Gesellschaft: Der Mythos vom

Knstler als Gesellschaftsreformer, Berlin, 1999 http://andberlin.com/2013/03/04/hamburger-bahnhof-museum-fur-gegenwart-museum-of-

contemporary-art/

14