BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum...

44
BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP Jeroen Imants 19 januari 2010 Lectoraat Onderwijskundig Leiderschap NAAR EEN DOORSTART VOOR ONDERWIJSKUNDIG LEIDERSCHAP

Transcript of BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum...

Page 1: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP

Jeroen Imants 19 januari 2010Lectoraat Onderwijskundig Leiderschap

NAAR EEN DOORSTART VOOR ONDERWIJSKUNDIG LEIDERSCHAP

Page 2: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP

Lectorale intreerede in verkorte vorm uitgesproken bij de installatie als lector ‘Onderwijskundig Leiderschap.’Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O)

Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari 2010

Page 3: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

MOTTO:

‘NaareeNdOOrsTarTvOOrONderwijskuNdigleiderschap’

Page 4: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

iNhOudsOpgave

1 BeterlerenenopBrengstgerichtwerken 3

2 onderwijskundigleiderschapenBeterleren 7

3 onderwijskundigleiderschapinenronddeschool 10

4 kenmerkenvanonderwijskundigleiderschap 13

5 dewerkingvanonderwijskundigleiderschap 17

6 hetversterkenvanonderwijskundigleiderschapen 35 dekenniskringrondhetlectoraat

7 dankwoord 37

8 referenties 38

Page 5: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

3

1 BeTerlereNeNOpBreNgsTgerichTwerkeNdetitel‘Beterlerendoorleiderschap’kandevraagoproepenofertegenwoordignietgoedgeleerdwordt.watisderedenomtesprekenvan‘beterleren’?gekozenisoverigensvoordeterm‘beterleren’,omdathetdaarbij‘beteronderwijs’altijdomzoumoetengaan. internationalevergelijkingenvanopbrengsteninhetonderwijslatenziendathetnederlandseonderwijsdeafgelopendecenniahelemaalnietzoslechtgepresteerdheeftinvergelijkingmetanderelanden.dezetrendisechteraanhetkenteren(inspectievanhetonderwijs,2009b).innederlandstaathetonderwijsdeafgelopenjarenvolopterdiscussie,vanuitdemeestuiteen-lopendeinvalshoekenenstandpunten.losvandepositiediemenindezediscussieinneemt,zijnerminstensdrieredenenomwerktemakenvan‘beterleren’.dezeredenenzijndenoodzaakvoorbetereresultatenvanleren,hetbeperktegebruikvannieuweinzichteninlereneninstructie,endeproblemenronddiepeenduurzameinvoeringvanvernieuwingen.

BeTereresulTaTeNvaNlereNinhetbasisonderwijsdoenzichbijderesultatenvanhetlerenvantaalenrekenenzorgwekkendeontwikkelingenvoor.dezeproblemenwerkendoorindedoorlopendeleerlijnenvanleerlingeninhetgeheleonderwijs.indedoorgaandelijnvanbasis-,voortgezetenberoepsonderwijsverdienthetverbeterenvandeelementairekennisenvaardigheidvoortaalenrekenengroteaandacht(inspectievanhetonderwijs,2009b;onderwijsraad,2009). voorgaandeiseenvoorbeeldvanproblemenbijdeopbrengstenvanlerenenonderwijzeninhetnederlandseonderwijs.inhetalgemeenkanwordengeconstateerddatvoorallesectorenvanhetonderwijsverbeteringenindeopbrengstenentegengaanvanverschijnselenalsvoortijdigschoolverlatennodigzijn.concreteinitiatievengevenaandatdezeverbeteringenmogelijkzijn.nieuweinzichteninlereneninstructie,endiepeenduurzameinvoeringvanvernieuwingen,kunnendaaraanbijdragen.

NieuweiNzichTeNiNlereNeNiNsTrucTieindeafgelopendecenniaisopuiteenlopendeterreinenvanonderzoekveelinzichtvergaardinhoelerenverloopt,enhoedeopbrengstenvaninstructieenlerenverbeterdkunnenworden.hetgaathierbijvoorbeeldominzichtenineffectieveinstructievoorlezenenrekenen,derolvandehersenenenhetgeheugenbijinformatieverwerking,debijdragevanfeedbackofvansamenwerkingaanleren,derolvandesocialeencultureleomgevingbijleren,hetsamengaanvanwerkenenleren,etc. eenalgemeenprobleemisdatdezeinzichtennogveelteweinigtengoedekomenaanbeterlerenenonderwijzen.hetverbeterenvandezesituatievraagtommeerdanheteenvoudigwegoverbruggenvaneenongewenstekloofopbasisvanopencommunicatiedooronderzoekersenstudiezindoorleraren.hiervoorzijnstructurelevormenvansamenwerkingtussenkennisinstellingenenscholennodig.dezemoeteneeninstitutioneleinbeddingvanpartnershipsvoorkennisontwik-kelingen-gebruikinenrondscholenmogelijkmaken.concreteprojectenopdewerkvloervanhetonderwijs,metoperationeledoelenvoorbeterlerenindeklasendeschool,moetenhier-voordebasisvormen.

Page 6: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

diepeeNduurzaMeiNvOeriNgvaNverNieuwiNgeNBijdedoelmatigeinvoeringvandezevernieuwingeninscholenenklassendoenzichtweeproblemenvoor.eénprobleemisdatveelnieuwe(vak)didactischeinhoudenenwerkwijzeneerderoppervlakkigdandiepwordeningevoerdindeklasenindeschool(spillane,reiser,&reimer,2002).vandezeoppervlakkigeinvoeringvan(vak)didactischevernieuwingenisbijvoor-beeldsprakealsbepaaldeelementenindevernieuwing,diebijuitstekmoetenbijdragenaanbeterleren,beperktofgeenaandachtkrijgen.meerinhetoogspringendeaspectenvandevernieuwingdiehetonderwijsleukermoetenmakenvoordeleerlingenwordenwelingevoerd,losvandebelangrijksteelementen.verbeteringeninhetlerenvanleerlingenendeleerresultatenzullenzichdanbeperktofnietvoordoen.hetopdezemaniermetnieuwewerkwijzenexperimenterenkanlerarenaanleidinggevenomtesprekenover‘oudewijninnieuwezakken’.deconclusieligtdanvoordehanddatdeoudemaniervanlesgevenzoslechtnognietwas.daarmeedienthettweedeprobleemzichaan. dittweedeprobleemisdatvernieuwingenbeperktduurzaamzijnindeschool.indeliteratuurover‘educationalchange’wordtgesprokenoverhetgebrekaan‘sustainability’.eenvoorbeeldisdatvernieuwingennaenigetijdvervagenenvervolgenshelemaalverdwijnenuitdeklas.vertrouwderoutineskrijgenweerdeoverhand.hetkanookgebeurendateenvernieuwingzodanigwordtingekapseldindestaandeorganisatievandeschooldatdedidactischeverbeteringwaarheteigenlijkomgaatnaardeachtergrondraakt.ditkangepaardgaanmethetwegebbenvanhetoorspronkelijkevernieuwingselan(luttenberg,carpay,&imants,2005).

Beterlereninscholenisnodigenmogelijk.dediepeenduurzameinvoeringvanindepraktijkendooronderzoekbeproefde,nieuweinzichteninlerenendidactischemethodenligtaandebasisdaarvan.opbrengstgerichtwerkendraagtbijaandediepgaandeenduurzameinvoeringvandezeverbeterdepraktijken.Bijdatopbrengstgerichtewerkenspeeltonderwijskundigleiderschapeenbelangrijkerol.

OpBreNgsTgerichTwerkeNopbrengstgerichtwerkenstaatvooreenmaniervanwerkenwaarbijdeopbrengstenvanhetlerenindeklasendeschooleensturendeinvloedhebbenophetwerkindeklasendeschool.opbrengstgerichtwerkentrektrecentveelaandacht(ledoux,Blok,Boogaard,&krüger,2009;onderwijsraad,2008a).opbrengstgerichtwerkenisvanbelangbijallevormeneninhoudenvanonderwijs,duszowelbijonderwijsdatgebaseerdisopprincipesvandirecteinstructiealsbijonderwijsdatzichlaatinspirerendoorconstructivistischeinzichten. tweeperspectievenopopbrengstgerichtwerkenzijnhetverantwoordingsperspectiefenhetontwikkelingsperspectief(hofman,dijkstra,deBoom,&hofman,2005).inhetverantwoordings-perspectiefligtdenadrukopdeverantwoordingdiedoorscholenmoetwordenafgelegdoverdegerealiseerdeopbrengsten.daarbijgaatdeaandachtvaakuitnaardeleerprestatiesvandeleerlingen,uitgedruktopeenlandelijkestandaard,ofnaarhetrendementvanonderwijsinstel-lingen.deleerprestatiesvandeleerlingenwordenbeschouwdalseindproductenvanhetonder-wijsleerproces,waaropscholenwordenvergelekenenbeoordeeld.deafgelopenjarenheeftditverantwoordingsperspectiefveelaandachtgekregen.

Page 7: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

opbrengstgerichtwerkengaatechterverderdanhetafleggenvanverantwoording.ditkomttotuitinginhetontwikkelingsperspectiefopopbrengstgerichtwerken.Binnenditperspectiefgevenleeropbrengsteninzichtindesterkeenzwakkepuntenvanheteigenonderwijs,enleverenzegerichteaanwijzingenvoormogelijkeennoodzakelijkeverbeteringeninhetonderwijsleerprocesendeopbrengstendaarvan.wanneerdeleerprestatiesvandeleerlingenaangesteldedoelenennormenvoldoen,ishetzaakomdezeresultatenoverlangeretermijnteborgen.enwanneerdeprestatiesonderdemaatzijn,ishetzaakomaanverbeteringtewerken.inditontwikkelingsper-spectiefzijndeleerprestatiesvandeleerlingennieteeneindproduct,maareentussenproductinhetvoortgaandeonderwijsleerproces.methetoogopbeterlerenmoetditontwikkelingsperspec-tiefdekomendetijdveelmeeraandachtkrijgen. hetonderwijsleerprocesstaatcentraalinopbrengstgerichtwerken.ditproceswordtinfiguur1weergegevenalseenvoordurendeinteractietussenhetonderwijzendoordeleraarenhetlerendoordeleerling.hetlerenvandeleerlingwordtgestuurddoorhetonderwijzendoordeleraarenomgekeerdishetlerendoordeleerlingookvaninvloedophetonderwijzendoordeleraar.hetonderwijzendoordeleraarwordtonderscheideninhetontwerpenvanleseninstructieendeuitvoeringdaarvan.vaakzalhetontwerpvooreengrootdeelgegevenzijndoordemethodewaaruitlesgegevenwordt.deuitvoeringvandeleseninstructiezullendoorgaansovereenkomstvertonenmethetontwerp,maardezezijnuitdrukkelijknietidentiek.tijdensdeuitvoeringkunnenzakenheelandersgaanlopendanvoorafwasvoorzien. aandekantvanhetlerendoordeleerlingwordenleeractiviteitenenleerresultatenonder-scheiden.deuitvoeringvanleseninstructiedoordeleraarleidentotbepaaldeleeractiviteitenbijdeleerlingen,zoalsmemoriseren,toepassen,abstraheren,etc.dezeleeractiviteitendoordeleerlingenkomenmeerofminderovereenmetdedoordeleraarbeoogdeleeractiviteitenbijhetontwerpenenuitvoerenvandeinstructie.deleeractiviteitendoordeleerlingleidentotbepaaldeleerresultaten.ookdezeleerresultatenkomenmeerofminderovereenmetdevoorafdoordeleraarbeoogderesultaten.

figuur1 opbrengstgerichtwerkenenhetonderwijsleerproces

Onderwijzen leraar

Leren leerling

Ontwerp les en instructie

Uitvoering les en instructie

Leer- activiteiten leerling

Leer- resultaten leerling

Page 8: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

inhetontwikkelingsperspectiefopopbrengstgerichtwerkenzijndeleerresultateneentussen-stapindemonitoringvanhetvoortgaandeonderwijsleerproces.ditisweergegevenmetdepijlenvoorfeedbackinfiguur1.nagegaanwordtofdeleerresultatenvoldoenaandevoorafgesteldedoelen.vervolgensleverendeleerresultateninformatieopoverdevraagofdeleerlingendejuisteleeractiviteitenhebbenondernomen.leerresultatenenleeractiviteitenlevereninformatieopoverdevraagofdoordeleraareeneffectieveuitvoeringaanleseninstructieisgegeven.dewaardevanhetontwerpvanleseninstructiewordtbeproefdopbasisvandeinformatieoverlerendoorleerlingenenuitvoeringvanleseninstructie.inhetontwikkelingsperspectiefvormtdeinformatieoverdeleerresultatenvanleerlingenendedaaraanvoorafgaandeleeractiviteitenhetstartpuntvooreendoorgaandprocesvanbijsturingenverbeteringvaninstructieenbegeleidingdoordeleraar(imants,2003).

OpBreNgsTgerichTwerkeNeNONderwijskuNdigleiderschapopbrengstgerichtwerkeninklasenschoolkomtnietalsvanzelfofviavoorschriftenvandeoverheidtotstand.hetleiderschapinenronddeschool,enmeerinhetbijzonderhetonder-wijskundigleiderschap,speelthierbijeenbelangrijkerol(inspectievanhetonderwijs,2009b).metonderwijskundigleiderschapwordtleiderschapinenronddeschoolbedoelddatvaninvloedisophetlerenvandeleerlingenindescholen.onderwijskundigleiderschapisgerichtophetbeïnvloedenvandevoortgaandeinteractietussenonderwijzendoordeleraarenlerendoordeleerlingmetbetereleerresultatendoordeleerlingenalsdoel.Betereleerresultatenkomentotstanddoorbijsturing,verbeteringenvernieuwingvaninstructieenbegeleidingdoordeleraar. werkenaanbijsturing,verbeteringenvernieuwingvaninstructieenbegeleidingwordthieropgevatalslerendoordeleraarofvoortgaandeprofessioneleontwikkeling.Bijhetverbeterenvandeopbrengstenvanhetonderwijsinscholen,medeopbasisvannieuweinzichteninleren,vakdidactiekeninstructie,nemenconcreteinitiatievenvoorprofessioneleontwikkelingvanlerareneenbelangrijkeplaatsin.onderwijskundigleiderschapisgerichtophetstimulerenenrichtenvandeprofessioneleontwikkelingvanlerarenmethetoogopbeterlerendoordeleerlingen. inhetmottovandezeredewordtgesprokenvaneendoorstartvooronderwijskundigleiderschap.deafgelopenjarenhebbennieuwebenaderingenvanschoolleiderschap,zoalstransformatiefleiderschapengespreidleiderschap(‘distributedleadership’),deaandachtgetrokken.onderwijskundigleiderschapwordtindezebijdrageweercentraalgesteld,endaaromwordtgesprokenvaneendoorstart.Bijdezedoorstartwordtuiteraardgebruikgemaaktvandeinzichteninleidinggevenaanlerenenonderwijzendiedegenoemderecentebenaderingenhebbenopgeleverd.

Page 9: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

7

2 ONderwijskuNdigleiderschapeN BeTerlereN

leidiNggeveNdefuNcTieseNTakeNiNeNrONddeschOOlindeschoolvantegenwoordigvindenwehetnormaaldaterleidingwordtgegeven.wesprekenvaneendirecteurvaneenbasisschoolenvaneenalgemeendirecteurvaneengroteencomplexescholengemeenschap.dezealgemeendirecteurgeeftleidingaaneencentraledirectieenaaneengroepafdelingsleidersofteamleidersmetuitgebreideleidinggevendeverantwoordelijk-hedenentaken.maarookineenrelatiefkleineen-opheteerstegezicht-eenvoudigeorganisatiealseenbasisschoolkunnenmeerdereleidinggevendetakenonderscheidenworden,zoalsdebouwcoördinatorendeinternbegeleiderofdevakspecialistmetcoördinerendetaken.tochisdehuidigeinrichtingvanleidinggeveninscholenvanrecentedatum.inhetbasisonderwijswasdefunctievanhoofdderschool,dievelenvanonskennenuitdetijddatwezelfopdelagereschoolzaten,onvergelijkbaarmetdehuidigefunctievandirecteur.endevoormaligerectorvaneenschoolvoorvoortgezetonderwijszouzichmisschienweltweemaalbedenkenalvorenstesolliciterenopdehuidigefunctievandirecteurvaneengrotescholengemeenschap.vooriedereenisduidelijkdatindeafgelopenjarenhetmanagenvandeschooleenveelgrotergewichtheeftgekregeninhetleidinggevenaanscholen.hetkaraktervandefunctieisveranderdvanprimusinterparesnaardirecteur.hetgewichtvanhetleidinggevenenmanagenissterktoegenomen.

dejareN’80innederlandvormendejaren’80vandevorigeeeuweendraaipuntinhetdenkenoverleidinggeveninscholen.indezeperiodekomthetdoordeoverheidgesubsidieerdonderzoeknaarschoolmanagementopgang.inditdecenniumziendenederlandsetijdschriftenvooronderwijsmanagershetlicht:SchoolmanagementenBasisschoolmanagement-nusameninBasisschoolmanagement–zijnopgerichtin1980en1987.mesoisopgerichtin1980.in1983wordendeeersteafleveringenvanhethandboekschoolorganisatieenonderwijsmanagementgepubliceerd.deeersteopleidingenvoorschooldirecteurenkomenindezeperiodevandegrond,eerstvooralgerichtopdesectorvanhetvoortgezetonderwijs.voorschoolleidersinhetbasisonderwijswordenindezetijdallerleikortdurendetrainingenrondspecifiekethema’sverzorgd.eindjaren’80komenookvoordirecteureninhetbasisonderwijsomvattendeopleidingeninbeeld.

deaaNdachTvOOrONderwijskuNdigleiderschapdetoenamevanaandachtvoorhetleidinggeveninscholen,enmeerinhetbijzondervoorhetonderwijskundigleiderschap,heeftmeerderegronden. alseerstekanwordengenoemddatindezelfdeperiodeinnederlanddediscussieopgangkomtover‘deautonomeschool’(nksr,1979).dezediscussiemondtuitinbeleidwaarindevergrotingvanautonomievanscholenenschoolbesturenwordtingezet.eenbelangrijkeover-wegingdaarbijisdatdekwaliteitenopbrengstvanhetonderwijszullentoenemenalsscholenovervoldoendeautonomiebeschikkenomzelfsturingtegevenaanlerenenonderwijzen(vooreenbeknoptesamenvattingvandezeontwikkelingen,zie:onderwijsraad,2008b).dedirecteurvaneenschoolmoetnietalleengoedopdetentpassen.hijmoetleidinggevenaan

Page 10: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

verbeteringvandeleerresultatenvandeleerlingenenhetonderwijsindeautonomeschool.aanheteindvandejaren’80wordthetinitiatiefgenomenvoordoordeoverheidbekostigdopleidenvanschoolleidersinhetbasisonderwijs. detweedetendensisdetoenemendeaandachtvoorschooleffectiviteiteneffectieveinstruc-tie,medeopgrondvanamerikaanseenBritsepublicaties.metnameinnoord-amerikawordenmodellenontwikkeldomderelatieteonderzoekentussenschoolleidergedragenleerresultatenbijleerlingen(Bossert,dwyer,rowan,&lee,1982;leithwood&montgomery,1982).kenmerkendvoordezemodellenendedaaropgebaseerdeonderzoekenisdatdeinvloedvandeschool-leiderophetlerenvanleerlingenindirectverloopt,viafactorenindeklasendeschool.ineenrecenteinternationaleoverzichtstudie(leithwood,day,sammons,harris&hopkins,2006)schat-tentoonaangevendeamerikaanseenBritseonderzoekersdatdeschoolleiderviadezeindirecteinvloedbepalendisvoorongeveer5tot7procentindeleerprestatiesvandeleerlingen.innederlandwordtdooronderzoekersopgrondvanbinnen-enbuitenlandseonderzoeksresultatenverschillendgedachtoverhetbelangvandeschoolleidervoordeleerresultatenvandeleerlingen.ditlaatonverletdatdegroeiendeaandachtvoordeeffectiviteitvanschooleninstructieeensterkeimpulsheeftgegevenaandestudieenontwikkelingvanhetonderwijskundigleiderschapindeschool.mededaardoorstaatonderwijskundigleiderschaprecenthoogopdebeleidsagenda(verboon&Zwart,2007;inspectievanhetonderwijs,2009b). verbeteringenindeleerresultatenvanleerlingenenhetonderwijskrijgengestaltebinnenonderwijsvernieuwingen.vernieuwingvanhetonderwijsiseenenormbreedterrein,zevarieertvanheelconcreteverbeteringenindeklasombetereleerprestatiesterealiseren(vernooy,2008),totnationaleofprovincialeontwikkelingendieuitgaanvanglobaleideeënals‘veranderingalsdeenigeconstante’,ofweldevoortdurendedrijfveertotwerkenaanbetereopbrengsteninrelatietotmaatschappelijkevraagstukken(fullan,2008).hetisdaarnaastookeenbreedterrein,omdatvernieuwingenopallerleiniveausgeïnitieerdkunnenworden:binnendeschool,regionaal,ofdoordelandelijkeoverheid. omwatvoorvernieuwinghetookgaatenwiehetinitiatiefookneemt,vanafdejaren’80wordtaandeschoolleidereencentraleroltoegekendbijhetwelslagenvandevernieuwingenindeklasendeschool.erverschijnenpublicatiesvanallerleiaard,nationaaleninternationaal,opditterrein.eenconstantedaarinisdeaandachtvoordeinvloedvanhetleiderschapinenronddeschoolophetvernieuwenvanonderwijs,gerichtophetbeterlerendoordeleerlingen,metspecialeaandachtvoorderolvandeschoolleider.ditishetthemawaarhetindekernvanonderwijskundigleiderschapomgaat.

kriTischediscussiesOverleidiNggeveNiNschOleN

schOOlMaNageMeNTeNBureaucraTie ‘ikhebhetergdrukopschool.datisnieterg,wantdaarhebikvoorgekozen.hetiswel

vervelenddatdeministerdescholendeafgelopenjarenzoindekouheeftlatenstaan.stapelsformulieren-vandaagwordtditbeweerd-morgendat.alszwarestimuleringsschoolmoestenweschooltijdeninleveren.overspannencollega’s.collega’skregeneenandererechtspositieindeschool.hoofdenvankleuterscholenverlorenhethoofdschap.inspecteursdieoveronbelangrijkezakenvalleninverbandmethetschoolwerkplan.onsbevoegdgezagwilwetenhoeveelurenwewerkenperweek,tienminutenhiervoor-twintigminutendaarvoor.vandatsoortdingenwordikafentoezoverschrikkelijkmoe…’(imants,1987,p.700).

Page 11: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

9

enkeledetailsdaargelatenzouhethierweergegevenfragmentheelrecentopgetekendkunnenzijnuitdemondvaneenschoolleiderinhetbasisonderwijs.tochdateertditauthentiekefragmentvanhalverwegedejaren’80,dushetismeerdan20jaaroud.meteenteamleidseonderzoekersvoerdenwijtoenonderzoekuitnaardedoelmatigheidsbelevingvanlerarenenschoolleidersinbasisscholenmetbehulpvanvragenlijsten(imants&deBrabander,1996).eénvandeschoolleidersdiedevragenlijstterugstuurdevooreenonderzoeknaardoelmatigheids-verwachtingvanlerarenenschoolleiders,schreefspontaandebovenstaandereactiebijdeingevuldevragenlijst.eenkleinetienjaarlaterwasvergelijkbarekritieknogsteedstehoren.uitonderzoekvanstoel(1994)bleekdatschoolleidersweinigaanonderwijskundigleiderschaptoe-kwamen,omdatzezoveelaandachtmoestenbestedenaanalgemenemanagementtaken.recentiserregelmatigkritiektehorenopdezwaartevandemanagementstructurenende‘papieren’verantwoordingsdrukinhetonderwijs(onderwijsraad,2004). voorgaandekritischeopmerkingenhebbenvooralbetrekkingopdebureaucratischeaspectenvanschoolmanagementtaken.denoodzaakvanonderwijskundigleiderschapstaathiermeenietterdiscussie.deredenomertochaandachtaantegeven,isdatzelatenziendatbijalleontwikkelingenrondhetschoolmanagementjuisthetonderwijskundigleiderschapmoeizaamgestaltekrijgt.alleontwikkelingeninhetschoolleiderschapvandeafgelopen25jaartenspijt,isonderwijskundigleiderschapinscholeninveelgevallennognietvolwaardiguitdeverfgekomen.ditheeftooktemakenmetenkelemisvattingenoveronderwijskundigleiderschapdieinhetvervolgaandeordezullenkomen.erisopditpuntnogveelwerkteverzetten,zowelindepraktijkeninenrondscholen,alsinontwikkel-enonderzoekswerk.daartoemoeteerstdevraagbeantwoordwatnupreciesonderwijskundigleiderschapis,wiezichermeebezighouden,enhoehetwerkt.

Page 12: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

10

3 ONderwijskuNdigleiderschapiNeN rONddeschOOl

ONderwijskuNdigleiderschapalsrOliNeNrONddeschOOlmanageriseenformelefunctiebinnendeorganisatie.hetiseenfunctiewaarindemanagerformeleverantwoordelijkheiddraagtvoorhetfunctionerenvaneenorganisatieofonderdeeldaar-van.leideriseenrolindeorganisatie.leidersoefeneninvloeduitopledenvandeorganisatieengevendirectofindirectsturingaanprocessenindeorganisatie.leiderschapinenronddeschoolwordtonderwijskundigleiderschapwanneerhetleiderschapisgerichtophetoptimaliserenvanhetonderwijsleerprocesindeschool,enwanneerdaartoeinvloedwordtuitgeoefendopdeinteractietussenhetonderwijzendoordeleraarenhetlerenvandeleerling.onderwijskundigleiderschapisgerichtophetlerenindeschoolendeopbrengstenvanleren.hierbijgaathetindeeersteplaatsomhetlerenvandeleerlingen.inhetverlengdedaarvangaathetevenzeeromhetlerenvanleraren,schoolleidersenalleanderebetrokkenenbijdeschool. eriseensterkeverbondenheidvanschoolmanagementenonderwijskundigleiderschap:hetbehoorttotdetaakvandeschoolleideromonderwijskundigleidertezijn.debelangrijksteredendaarvoorisdatdeschoolleidereensleutelrolvervultinhetwaarmakenvandemaatschappelijkeopdrachtvandeschool:hetgoedlerenvandeleerlingen.schoolleidersvanbasisscholen,endeafdelingsleidersenteamleidersinvo-scholenenroc’s,speleninhetonderwijskundigleiderschapeencentralerol.onderwijskundigleiderschapbeperktzichechterniettotdeschoolleider,afdelingsleiderofteamleider.onderwijskundigleiderschapkanenmoetzichvoordoeninallelagenvanhet‘onderwijsgebouw’.

ONderwijskuNdigleidereNfuNcTieiNdeschOOlindepraktijkishetverschiltussenschoolmanagementenonderwijskundigleiderschapiedereenwelbekend.immers,iedereenkentweléénofmeerschoolleidersdieformeeldemanagerzijnvanhunschool,maardienietinpositievezinalsonderwijskundigleideroptreden.enomgekeerdkentiedereenooklerarendiegeenformeleverantwoordelijkheidhebbenvoordeschoolofdeafdelingwaarinzewerken,maardiebinnenhunschoolofafdelingwelalssterkonderwijskundigleideroptreden.indeinternationaleliteratuurwordtinditverbandgesprokenvanteacher leadership(vooreenoverzicht,zie:imants,sleegers,krüger&witziers,2000).teacherleadershipbiedtallerleipositievemogelijkhedenvoorverbeteringvanhetonderwijsenhetlerenvandeleerlingen.versterkenvanteacherleadershipkentmeerderehakenenogen,enmoetmetbeleidwordeningevuldindeschool.innederlandzijnderecentgestartemasterprogramma’s‘learningandinnovation’gerichtophetontwikkelenvanonderwijskundigleiderschapdoordeleraarindeschool.eenandervoorbeeldvanhetontwikkelenvanteacherleadershipisdescholingvanbasisschoollerarentotrekenspecialistindeschool(vooreendiscussie,zie:imants,2004).teacherleadershipmagnietverwardwordenmetmiddenmanagement.leidendelerarenoefenenhunleiderschapuitopbasisvanspecifiekekwaliteitenalsleraar,ennietopbasisvaneenformelefunctieenverantwoordelijkheid.

Page 13: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

cOMMuNicaTieNeTwerkeNiNBasisschOleNinonderzoeknaarisolementvanlerareninbasisscholenzijnnetwerkengemaaktvandecommunicatieindeschool,meerinhetbijzondervancommunicatieoverhetonderwijsendeleerlingen(Bakkenes,deBrabander&imants,1999).inhetonderzoektroffenwenietalleenverschilleninisolementaantussenleraren.wevondenookgeïsoleerdeschoolleiders.geïsoleerdeschoolleiderskwamennietalleenvoorinscholenmetweinigcommunicatieoverlerenenonderwijzen,maarookinscholenmetveelcommunicatie.indatlaatstegevalwarenlerarendecentraleschakelsinhetnetwerk(imants,deBrabander,&Bakkenes,1996).

spreidiNgvaNleiderschapeenmogelijkheidisookomleiderschaptebeschouwenalskenmerkvandeorganisatie.leider-schapalsrolindeschoolwordtopallerleiplaatseninenronddeorganisatieingevuld(imants,etal.,2000).leiderschapkanuitgaanvanuiteenlopendeactoreninenronddeschool,zoalsdirectieendirectieleden,lerarenenteamsvanleraren,ouders,administratievemedewerkers,etc.vervolgenskanditleiderschapviauiteenlopendekanalenenwerkveldenvaninvloedzijnophetlerenvandeleerlingen.inrecentonderzoeknaardistributed leadershipkomendeinzichtenuiteerdere,quabenaderinguiteenlopende,onderzoekenbijelkaar(leithwoord,2007).leithwoodetal.(2006)vattenderesultatenalsvolgtsamen.(1)erdoenzichbinnenscholenverschillendepatronenvoorvanverspreidingvanleiderschapendezepatronenverschillenineffectiviteit.(2)hettotaalaanleiderschapheefteengrotereinvloedopdeschoolenhetlerenvanleerlingenalshetwijdverspreidisoverschoolleider,middenmanagers,leraren,teams,ouders,bovenschoolseinstantiesenleerlingen.

delOcaTievaNONderwijskuNdigleiderschaphetkanheelverstandigzijnomderolvanonderwijskundigleiderschapeensterkaccenttegeveninspecifiekefunctiesentakenbinnendeschool,doorgaansinmanagementfunctiesenstaftakendichtbijhetonderwijsleerproces.daarmeewordenstructurelevoorzieningeningebouwdindeschoolvoorhetsturenvaneffectieveonderwijsleerprocessenenvoorhetstimulerenvangoedonderwijsenoptimaallerenvandeleerlingen.erontstaatechtereenprobleemwanneerdezestructurelemaatregelsamengaatmetdegedachtedatonderwijskundigleiderschaphiermeevoldoendegeborgdis,endatandereninenronddeschool,bijvoorbeelddealgemeendirecteur,debovenschoolsmanagerenbestuurder,zichnunietmeermetonderwijskundigleiderschapbezighoeventehouden.onderwijskundigleiderschapwordtdangereduceerdtoteenspecifiekeengeformaliseerdefunctieoftaak.echter,leiderschapisnieteenfunctieoftaak.leiderschapiseenroldievervuldwordtinenronddeorganisatie.onderwijskundigleiderschapdoetzichvoorinentussenallelagenvandeorganisatie.onderwijskundigleiderschapgaatevenzeeruitvandehoogstebestuurderdieeenbeslissingneemtovereenomvangrijkeinvesteringofbestuursbreedprojectindescholen,alsvandeleraardieopdewerkvloerdekarvaneenspecifiekevernieuwingtrekt.

Page 14: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

leiderschapalsiNTeracTiefprOcesleiderschapiseeninteractietussenmensenmetverschillendepositiesenverantwoordelijkhedenindeorganisatie.leiderschapisnieteeneenrichtingsverkeervanleidernaarvolgers.hetleider-schapvandedirecteurwordtdoordedirecteurgestaltegegeven,enhetleiderschapvandedirecteurkrijgtgestaltedoordeeisendiedelerarenenanderebetrokkenenindeschoolaanhetdirecteurschapstellen,doordeverwachtingendiezevanhundirecteurhebben,endoordemanierwaaropzehundirecteurindedagelijksepraktijkwaarnemen.alsresultaatvanditallesinteracterenlerarenvanuithuneigenactiviteitenmethundirecteur.

deiNeffecTieveONderwijskuNdigleidereenschoolleiderwordtaltijdalsleiderwaargenomen,ookalsdeschoolleiderzichnietalsleidergedraagt.deschoolleiderzendtnaardelerarenenanderebetrokkeneninenronddeschoolaltijdeenboodschapuitoveronderwijzenenleren,ookalsdezeschoolleiderweinigofgeendirectebemoeienismethetonderwijsindeschoolvertoont.deschoolleiderineen‘familieschool’(staessens,1989)kantoestaandatindeonderbouwvandebasis-schooloudersnahetofficiëlebeginvandelesnogeenkwartieroflangerdeaandachtvandejufblijvenopeisen,terwijldeleerlingendoelloosachterhuntafeltjeshangen,ennaeentijdjeonrustigdoorelkaargaanlopen.deboodschapdiewordtuitgestraaldisdatdegoedesfeervoordeoudersbelangrijkergevondenwordtdandeeffectieveleertijdvandeleerlingen,terwijldittocheenheelbepalendefactorisvoorgoedeleerresultaten!lerareninhetvoorbeeldkunnenuiteenlopendebetekenissentoekennenaandesituatie.dezekun-nenvariërenvanbevestigdwordeninhuneigenbelangaangezelligheidengoedesfeer,totaangebrekaansteunervarenomaanditvermorsenvankostbareeffectieveleertijdeeneindtemaken.

metanderewoorden:ergaataltijdeffectuitvanhetgedragvandeschoolleideroponderwijsenlerenindeschool,ookwanneerditgedragbestaatuitogenschijnlijkgeenonderwijskundigleiderschap.hetgeenzichtbareaandachtgevenaanhetlerenvandeleerlingenenhetonderwijsindeschooldoordeschoolleideriseenvormvanonderwijskundigleiderschap.hetisonderwijs-kundigleiderschapmeteenongelukkigeinvloedoponderwijsenlerenindeschool.

Page 15: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

13

4 keNMerkeNvaNONderwijskuNdig leiderschap

deiNdirecTeiNvlOedvaNONderwijskuNdigleiderschapOpheTlereNvaNleerliNgeN

indevroegejaren’80zijntweemodellenvoordeinvloedvandeschoolleiderophetlerenvanleerlingengepubliceerddoorleithwoodenmontgomery(1982)enBossert,dwyer,rowanenlee(1982).kenmerkendvoorbeidemodellenisdeindirecteinvloedvandeschoolleiderophetlerenvanleerlingen.inhetmodelvanleithwoodenmontgomeryverlooptdeinvloedvandeschoolleiderviaklas-enschoolfactoren.dezemodellenhebbenaandebasisgestaanvanveelonderzoeknaaronderwijskundigleiderschap.opbasisvanonderzoeknaareffectieveinstructieeneffectievescholenwordteenaantalactiviteitenvooronderwijskundigleidersonderscheidendiedirectopdeinteractietussenleerlingenleraarinhetonderwijsleerprocesbetrekkinghebben,enwaarmeebelangrijkeklas-enschoolfactoreninkaartwordengebracht.dezeactiviteitenkunnenalsvolgtwordensamengevat(krüger,witziers,sleegers,&imants,1999):

- benadrukkenleerlingenprestaties,stellenvanhogeverwachtingenaanleerlingen- benadrukkenbelangvanbasisvaardigheden- bemoeienismetonderwijsmethoden- coördinerenvanonderwijsprogramma’s- regelmatigevaluerenvanvoortgangleerlingen- ondersteunenenbegeleidenvanleraren(klassenbezoek,coaching,collegialeconsultatie)- creërenvaneenordelijkenoplerengerichtklimaat,beschermeneffectieveleertijd

ookinrecenteonderzoekenkomendezeactiviteitenvanschoolleidersregelmatigterugalsvoorwaardevooreffectieveinstructieenhetverbeterenvanleerresultatenvanleerlingen(vernooy,2008).

seveNsTrONgclaiMsnaasthetbeïnvloedenvanleerprestatiesvanleerlingeniseenbelangrijkaspectvanonderwijs-kundigleiderschaphetontwikkelenvandecapaciteitindeschoolomovereenlangereperiodeconsequenttewerkenaandeverrijkingvandeschoolendeklasalsleeromgeving.inopdrachtvanhetengelseNational College for School Leadershipzijnderesultatenvaneengrootaantalonderzoekenopbeideterreinendooreengroepvooraanstaandeonderzoekersrecentbijelkaargebracht,onderdetitel:Seven strong claims about successful school leadership(leithwood,day,sammons,harris&hopkins,2006).ookindezegrootschaligereviewwordtsuccesvolschoolleiderschapbesprokenintermenvandeindirecteinvloedvanschoolleidersophetlerenvandeleerlingen.hetonderzoekkomttotdevolgendezevenkrachtigeuitsprakenoversuccesvolschoolleiderschap.

Page 16: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

1. alshetgaatomlerenvanleerlingenkomtschoolleiderschapopdetweedeplaatstenopzichtevaninstructieindeklasenhetwerkvandeleraar.verschillentussenscholeninleerprestatiesvanleerlingenwordennaarschattingvoor30procentverklaarddoordeinvloedvanklassenfactoren.schoolfactorenverklaren12-20procentwaarvaneenderdedeeltotdehelftvoorrekeningkomtvanleiderschap(5-7procent).wanneereenschool-leidergeschiktecompetentiesinzetindeschoolkanditleidentoteenwinstvan10percentielpuntenoptestresultatenvanleerlingen.continuïteitinhetschoolleiderschapheefteengrooteffectopvoortgangvanvernieuwingeninscholen.

2. Bijnaallesuccesvolleleidersbouwenopeenzelfderepertoirevanleiderschapspraktijken(ziekader).dezesuccesvollepraktijkenvanschoolleiderszijngerichtophethelpenvanlerarenbijhetverbeterenvanhuntaakuitvoering.dezetaakuitvoeringdoorlerarenwordtbepaalddoorhunopvattingen,waarden,motivatie,enkennisenvaardigheden.daarnaasthangtdetaakuitvoeringookafvandewerkconditiesindeklasendeschool.

3. deresponsiviteitvanschoolleidersvoordeomgevingwaarinzijwerkenbepaaltdewijze waarop deschoolleidersdezeleiderschapspraktijkentoepassen(niet:ofzijdezetoepassen).succesvolleschoolleiderslatenzichnietdicterendoordeomgeving.Zijzoekeneenbijdeomgevingenbijdeeigenschoolpassendevormominvullingtegevenaandezepraktijken.

4. schoolleiderslevereneenindirectebijdrageaanonderwijzenenlerendoorhuninvloedopmotivatie,betrokkenheidenwerkconditiesvanleraren.Zijhebbenaandachtvoordemediërenderolvanemoties.

5. eersteaanwijzingenzijngevondendatpatronenvanverspreidingvanleiderschap-‘distributedleadership’-verschillenvertonenineffectiviteitbijhetlerenvanleerlingen.

6. hettotaalaanleiderschapinenronddeschoolheefteengrotereinvloedopdeschoolenhetlerenvanleerlingenalshetwijdverspreidis(schoolleider,middenmanagers,leraren,teams,ouders,bovenschoolseinstanties,leerlingen);ookbijdezeuitspraakgeldtdatermomenteelnogsprakeisvaneensmalleempirischebasis.

7. eenbeperktaantalpersoonlijkeeigenschappen(ziekader)verklaartveelvariatieindeeffectiviteitvandeleider(ookhiergeldtdatvoorzoverhetonderzoekinscholenbetreft,ersprakeisvaneensmalleempirischebasis).

succesvOlleleiderschapsprakTijkeN

+ ontwikkelen van een visie en aangeven van richting: ontwikkelengedeeldevisie;stimulerenacceptatiegroepsdoelen;uitdragenhogeverwachtingen

‘performance’+ begrijpen en ontwikkelen van mensen: voorzieninindividuelesteunenbelangstelling;versterkenvanintellectueleontwikkeling;

voorlevenvanwaardenengedrag+ ontwikkelen en herinrichten van de organisatie: stimulerenvancultuurvansamenwerking;‘restructuring’en‘reculturing’;ontwikkelen

productieverelatiesmetoudersengemeenschap;verbindenschoolmetmaatschappij+ leidinggeven aan het onderwijsprogramma: plaatsenvangoedelerarenopjuisteplek;voorzieninondersteuningvoorleraren;

monitorenvanonderwijsleerprocesenprocesseninschool;afschermenvanlerarentegenstorendeinvloeden

Page 17: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

persOONlijkeeigeNschappeN

+ verwachtingdattaakmetsuccesuitgevoerdkanworden(self-efficacy)+ openmindenbereidvananderenteleren+ eerderflexibeldandogmatischbinnengegevensysteemvankernwaarden+ vasthoudendaanhogeverwachtingenaanleraarovermotivatie,betrokkenheid,enlerenen

aanpresterenvanallen+ veerkrachtigenoptimistisch

werkMOdelvOOrONderwijskuNdigleiderschapdeinhetvoorgaandebeschreveninzichteninonderwijskundigleiderschapensuccesvolleider-schapwordennusamengevatineenwerkmodel(figuur2).hetwerkmodelgaatuitvanhetin1982doorleithwoord&montgomeryvoorgesteldemodel,engeeftdaaraanopvierpunteneennadereuitwerking(imants,2009).alseerstezijnhethandelenvandeleraarendewijzewaaropdeleraarzichzelfpositioneerttenopzichtevanvernieuwingencentraalgeplaatst.inhetmodeluit1982wordtdeleraarnietafzonderlijkgenoemd.vervolgenswordtgesprokenoverdestrategieënenhetgedragvanalleonderwijskundigleidersinplaatsvanschoolleiders.alsderdewordtdeinteractietussenschoolfactorenenklassenfactoreningevoerd,waarbijdeleraareenmediërenderolvervult.inhetoorspronkelijkemodelisergeeninteractietussenklas-enschoolgerelateerdefactoren.totslotzijnderelatiestussendeonderdelenweergegevenalswederzijdserelaties,inplaatsvaneenzijdigeinvloedsrelaties‘vanlinksnaarrechts’.

figuur2 onderwijskundigleiderschap

strategie / gedrag onderwijskundig leider

school-gerelateerde factoren

handelen/positionerenleraar

klas- gerelateerde factoren

leeractiviteitenen leerresultaten leerlingen

Page 18: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

hetwerkmodelgeefteenveelcomplexeresituatieweerdanhetoorspronkelijkemodeluit1982.dezetoenameincomplexiteitzougezienkunnenwordenalseenteleurstellendeopbrengstvanjarenvanonderzoek.hetwerkvanschoolleiderlijkteropdezemanieralleenmaarmoeilijkeropteworden.desloganvaneenbekendefiscaleinstellinginhetland-‘makkelijkerkunnenwehetunietmaken’-gaathierbepaaldnietop.opbasisvandeonderzoekenvandelaatstedecenniawordtsuccesvolonderwijskundigleiderschapwelveelbetermogelijk,zonderdathetdaarmeemakkelijkerwordt.hetwerkmodelpoogthiertoeconcretehandvattenaantereiken.

dewijzewaarOpONderwijskuNdigleiderschapvaNiNvlOedisBelangrijkeaanwijzingenvoordewijzewaaroponderwijskundigleiderschapvaninvloedis-ofwel,dewijzewaaropbovenstaandemodelwerkt-wordengeleverddooronderzoekvanfirestone&wilson,datreedsin1985werdgerapporteerd.deuitkomstenzijnlateropuiteenlopendewijzebevestigdenverrijkt.ditonderzoeklaatziendatdeschoolleidereenbreedscalaaantechniekenenhulpmiddelenterbeschikkingstaatominvloeduitteoefenenophetonderwijsleerproces.indekernvandezaakgaathetomdeeerderbesprokendirectophetonderwijsleerprocesgerichteactiviteitenvanonderwijskundigleiders.daaromheenzijnaspectenvanevaluatieenkwaliteitszorg,personeelsbeleid,beheerentoekennenvanfaciliteiten,professionalisering,planningencurriculumontwikkeling,beleid-enbesluitvorming,vanbelang. aldezeaspectenbijelkaarwordendoorfirestone&wilson(1985)linkagesgenoemd,hiervertaaldmetsturingsinstrumenten.dezesturingsinstrumentenzijnvanbureaucratische,cultureleeninterpersoonlijkeaard.kenmerkendvoorscholenisdatvangeenvandezesturingsinstrumenteneengroteinvloeduitgaatophetonderwijsleerproces.omnu,ondankshetontbrekenvansterkesturingsinstrumenten,tochgerichtsturingtekunnengevenaanhetonderwijsleerproces,moetdeschoolleidereenbreedscalaaanuiteenlopendesturingsinstrumentengedurendeeenlangereperiodeallemaalindezelfderichtinglatenwerken.dezwakkeeffectenvandeafzonderlijkeelemententellenbijelkaaropengaanelkaarversterken.ertreedtsynergieop. eenvoorwaardeisdatdeschoolleiderzorgdraagtvooralignment.daarmeewordtbedoeldhetgegroepeerdinéénrichtingwerkenvanmeerderevandezesturingsinstrumenten.dezeziens-wijzeopdeuitoefeningvaninvloeddoorschoolleiderskanmeerinhetalgemeenoponderwijs-kundigleiderswordentoegepast.vooreeneffectievecombinatievansturingsinstrumentenenalignment,eneenintegraletoepassingdaarvan,moetdeonderwijskundigleiderbeschikkenovereenhelderencompleetbeeldvanhetfunctionerenvandeschoolendeeigenplaatsenroldaarbinnen(imants,1996,1999).dezecognitieveaspectenvanleiderschapliggenmedeaandebasisvaneffectiefonderwijskundigleiderschap(wassink,sleegers,&imants,2003).

Page 19: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

17

5 dewerkiNgvaNONderwijskuNdig leiderschap

keNNisiNrijTjes;deschijNvaNprakTischewaardehetisnietongebruikelijkdatkennisovereffectiefwerkenenvernieuweninscholendevormaanneemtvanrijtjesmetdaarinopgesomddefactorendievoorwaardelijkzijnvoorhetrealiserenvaneenbepaalddoel.dezerijtjeskunnendoorhunogenschijnlijkeeenvouddesuggestiewekkenvandirectepraktischewaarde.Zesuggererendathetgewensteeffectzichalsvanzelfzalvoor-doenalsdegenoemdefactorenindeschoolgerealiseerdworden,endatelkvandegenoemdefactoreneeneigen,uniekeffectheeftophetnagestreefdedoel.

saMeNwerkiNgalscONdiTievOOrBeTerlereNsamenwerkingtussenlerarenwordtinveelrijtjesgenoemdalseenconditiediebevorderendwerktvoorinvoeringvaninnovatieenprofessioneleontwikkelingvanleraren.dusalsdelerareninhetteamgaansamenwerken,danzalhetonderwijsverbeteren.echter,omhetlerendoorleerlingenteverbeterenmoeterdaadwerkelijkaanhetonderwijsgewerktworden.samenwerkenmetcollega’sisdaarbijminstensbehulpzaam,enwellichtnoodzakelijk.maardesamenwerkingalszodanigzorgtnietvoorhetbeterlerenvandeleerlingen.nietalleensamenwerking,maarverschillendeconditiesinhunonderlingesamenhangmoetenopdejuistemaniergestaltekrijgenomeengunstigeuitwerkingtehebbenophetbeterlerenvandeleerlingen.alsderdespeeltookdekwaliteitvandesamenwerkingeenbelangrijkerol.samenwerkingwordtnogweleensverwardmettaakverdeling.

alsmetdekennisdieinderijtjesligtvervatwordtgewerktvanuitdetweehiervoorgenoemdesuggesties,danwordthetwerkenaanbeterlerenenvernieuwingvanhetonderwijseenvoudigervoorgestelddanhetinwerkelijkheidis(vanderBolt,studulski,vandervegt,&Bontje,2006;fullan,2008).werkenaanvernieuwingwordtdangereduceerdtoteenafvinkoefening,erissprakevanoppervlakkigeinvoering.hetgevolgisdatdeinderijtjesbeslotenkennishaarpraktischewaardeverliest.degenoemdesamenwerkinguithetvoorbeeldblijfteenlegehuls,zekrijgtnaenigetijdeenroutinematigeinvulling,enverdwijntweerenigetijdlateruithetbeeldvandeschool,waarmeededuurzaamheidvandevernieuwinginhetgedingis.

vOlgehOudeNveraNderiNgeNONTwikkeleNvaNcapaciTeiTvOOrveraNderiNgomduurzameveranderingendiepeinvoeringvannieuwewerkwijzeninklassenenscholenterealiseren,isindeschoolontwikkelingvanverandercapaciteitnodig(sleegers,geijssel,&vandenBerg,2002).indezeredewordtverandercapaciteittoegespitstophetvermogenindeschoolomtelerenopbrengstgerichttewerkenenomconcretegedragsveranderinginhetonderwijsleer-procesingangtezettenengaandetehouden.hettweedeaspectvandeverandercapaciteitindeschoolishetonderwijskundigleiderschapinenronddeschool.devraag:‘hoewerktonder-wijskundigleiderschap?’wordttoegespitstopdewijzewaaroponderwijskundigleiderschapkanbijdragenaandoelgerichtenduurzaamlerendoorlerarenenveranderenvanonderwijsgedragindeschool,metalsopbrengsthetbeterlerendoordeleerlingen.

Page 20: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

vierwerkzaMeBesTaNddeleNvOOrOpBreNgsTgerichTONderwijskuNdigleiderschap

voorgaandevraagwordtuitgewerktvanuitdeveronderstellingdatbinneneenstrategievoorlerenengedragsveranderingdoorleraren,metalsopbrengstbeterlerendoorleerlingen,altijdsprakeisvaneenaantalwerkzamebestanddelen.werkzamebestanddelenvooropbrengstgerichtonder-wijskundigleiderschapleverenaanwijsbaarenbijuitstekbijdragenaanhetbeoogdelerenendegedragsveranderingdoordeleraren(imants&oolbekkink,2009).dezewerkzamebestanddelenmoetendaarominelkestrategievanonderwijskundigleidersaandachtkrijgen,omdestrategieeengewensteffecttelatensorterenophetlerendoordeleerlingen. hetdoelvanopbrengstgerichtwerkenindeschoolisomeenbijdrageteleverenaanhetrealiserenvanopbrengsteninhetlerenvanleerlingendievanmaatschappelijkewaardezijn.daarommoethetlerenvanleerlingenindeschoolgerichtwordenvanuiteenmaatschappelijkevraag.dezeopbrengsteninhetlerenvandeleerlingwordengerealiseerdinhetonderwijsleer-proces.decapaciteittotduurzaamverbeterenenvernieuwenvanhetonderwijsmoetwordenopgebouwdvanuitditonderwijsleerproces.Bijopbrengstgerichtwerkenzijndeleerresultatenvanditonderwijsleerprocesbijdeleerlingennietheteindpuntvanhetproces.dezeleerresultatenvandeleerlingenleverendeinformatieopbasiswaarvanaanverbeteringenvernieuwingvanhetonderwijswordtgewerkt.hetlerendoordeleerlingligtaandebasisvanhetlerendoordeleraar.ditcyclischprocesvanwerkenaanendenkenoveronderwijzenenlerenmoettengrondslagliggenaanhetlerenenwerkenvandeleraren.ermoetsprakezijnvanwerkendlerenenlerendwerken.samengevatzijndevierwerkzamebestanddelenvooropbrengstgerichtwerkenvolgenshetmodelvooronderwijskundigleiderschap:- hetlerenindeschoolrichtenvanuiteenmaatschappelijkevraag- hetopbouwenvandecapaciteittotverbeterenenvernieuwenvanuithet onderwijsleerproces- cyclischwerkenendenkenvanuitdebeoogdeengerealiseerdeopbrengsten- werkendlerenenlerendwerken.

Page 21: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

19

richTeNvaNuiTMaaTschappelijkevraageNverwachTiNg

vanuitdemaatschappijwordenvoorhetlerenvanleerlingenuiteenlopendedoelengeformuleerd,enaanhetonderwijswordentegenstrijdigeverwachtingengesteld.onderwijsmoeténjongemensenvoorbereidenopdeelnameaanallerleivernieuwingendiezichindemaatschappijvoordoen,énbijdragenaanhetconserverenvanbelangrijkgeachtemaatschappelijkewaardenenkennisstructuren.onderwijsmoeténeenomgevingvormenvoordepersoonlijkegroeivanindividueleleerlingentotuniekevolwassenen,éneenbijdrageleverenaanmaatschappelijkeopbrengstenzoalseenvoldoendegekwalificeerdeberoepsbevolking.

prOducTiviTeiTeNrealisereNvaNMaaTschappelijkewaardevanuitdemaatschappijwordteenveelheidaanconcreteeisengesteldaandeproductiviteitvanhetonderwijs.dezeeisenkunnenbetrekkinghebbenopeffectiviteit,efficiëntieenrendement.effectiviteitbetreftbijvoorbeeldhetdaadwerkelijkbereikenvandeeindtermendooralleleerlingen,enleerlingenvoorbereidenopeenvervolgopleidingenlevenslangleren.eenhoogrendementbetreftdeeisdatgeenvandeinstromendeleerlingenzonderdiplomadeschoolzalverlaten.gegevendeeindigheidvandemiddelendievanuitdemaatschappijaanonderwijsbesteedworden,moetenlerarenenscholenhetonderwijsefficiëntinrichten. effectiviteit,rendementenefficiëntieliggennietalsvanzelfinelkaarsverlengde,integendeel.dedrukomeenhoogrendementtehalenkandeneigingindehandwerkenomdenormendiedeeffectiviteitbepalenmeteenzekeresoepelheidtehanteren.hetzogenaamdeleerstofjaar-klassensysteemdatvormheeftgekregenindetijdvandeindustriëlerevolutie,druktdenoodzaaktotefficiëntietreffenduit.doorinhetoogspringendeverschijnselenalszittenblijven,schooluitvalenafstroomleverthetleerstofjaarklassensysteemtevenshetbewijsdateenefficiënteinrichtingvanhetonderwijseerdergrenzensteltaandeeffectiviteitenhetrendementvanhetonderwijs. deeisendievanuitdemaatschappijgesteldwordenaanhetproducerenvanzakenvanmaatschappelijkewaardedoorhetonderwijs,vertonenmeerderetegenstrijdigheden.Binnenscholenenklassenmoetenuitvoerbareenbetaalbareoplossingengevondenwordenomaandezetegenstrijdigeeisenhandenenvoetentegeven.detegenstrijdighedenindezeeisenbiedendenoodzaakendemogelijkheidtothetmakenvaneigenkeuzesdoorscholenenschoolbesturen.hetonderwijskundigleiderschapinenronddeschoolmoethierineencentralerolvervullen.

prOducTieveiNzeTvaNMiddeleNiNschOleNeengrootdeelvandepubliekemiddelendieaanonderwijswordenbesteed,wordtuitgegevenaanpersonelekosten.invergelijkingmetveelanderesectorenenhetbedrijfslevenzijndekostenvoortechnologischeaspecten(methoden,leermiddelen,inrichtingschoolenklas,etc.)relatieflaag.tochwordeninvesteringsbeslissingeninscholenvaakgenomenzondereenmeetbareopbrengsttebenoemenvandenieuwetechnologieinhetlerenvanleerlingen.vaakwordeninvesteringsbeslissingeninscholengenomenzondereenscherpeafwegingwelkeleeropbrengstenvanhetonderwijsdoordezeinvesteringmoetenverbeteren,hoedezeverbeteringenzichtbaarwordeninbeterlerenenbetereleerresultatendoordeleerlingen,enwateengoedestrategieisomdenieuwetechnologieopbrengstgerichtengefaseerdintevoeren.

Page 22: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

20

MaaTschappelijkeBeeldeNvaN‘degOedeschOOl’naastdezeinhoudelijkedoeleneneisenwordenervanuitdemaatschappijookverwachtingengesteldaandevormgevingeninrichtingvanhetonderwijs.onderwijsiseenverschijnselmeteeneeuwenoudegeschiedenis,enhetberoepvanleraarkenteenlangehistorie.indezelangehistoriezijngeïnstitutionaliseerdebeeldenontstaanvanwatgoedonderwijsengoedlerenis.ingrotelijnenkunnenindezebeeldentweegrondvormenonderscheidenworden,tewetende‘acquisitionmetaphor’ende‘participationmetaphor’(sfard,1998).dezemetaforenverschillenwatbetrefthetdoelvanleren,deaardvanleren,derolvandeleerling,derolvandeleraar,hetkennisconcept,endeaardvanhetkennen.volgenssfardisdeenemetafoornietbeterdandeandere,engaathetindiscussiesovergoedlerenengoedonderwijsoverhetvindenvandejuistemix. deheftigheidwaarmeedepubliekediscussieoverhetonderwijsdeafgelopenjarengevoerdis,geeftaanhoediepdezegrondvormengeworteldzijninhetcollectievebewustzijnoveronder-wijzenenleren.indedagelijkseschoolpraktijkkeertdespanningtusseneigentijdseafleidingenvandezebeeldenteruginverwachtingendieoudersenerzijdshebbenvandegedisciplineerdeaanpakvanleerlingendoordeschool,endesoepelheiddiezijanderzijdsvandeleraareisenalsergebrekkigeinzetvanhuneigenzoonofdochteraandeordeis.hetdagelijkseschoollevenmoetdeleerlingenuitnodigenom‘leukmeetedoen’entegelijkertijdleerlingenopzohoogmogelijkniveaulatendoorstromennaarvervolgonderwijsen-opleiding.onderwijskundigleider-schapmoeteencentralerolspelenbijhetuitzettenvaneenkoersvoordeschoolbinnenditspanningsveld.

heTwerkvaNdeleraareenmaatschappelijkprobleemdatindeafgelopentienjaarduidelijkervormenheeftaangenomen,ishettekortaanvoldoendegekwalificeerdeleraren.waarhetprobleemineersteinstantievooralwerdgezienalseenkwantitatiefprobleem(aantallengediplomeerdelerarenopdeonderwijs-arbeidsmarkt),neemtdelaatstevijfjaarhetinzichttoedathetookomeenkwalitatiefprobleemgaat.erwordenvraagtekensgezetbijdeprofessionaliteitvanlerarendiedelerarenopleidingverlaten,zoalstotuidrukkingkomtindeinitiatievenvoorinstap-eneindtoetsen,enhetformulerenvaneenlandelijkekennisbasis.omgoedelerarenvoorhetonderwijstebehouden,wordtderolvandeleraaralsontwikkelaar,vernieuwerenonderzoekernaarvorengeschoven.viadefunctie-mixendewetberoepeninhetonderwijswordenconditiesgecreëerdomlerareninscholeneenprofessioneleloopbaandoortelatenmaken. invoorgaandehoofdstukkenismeermalendecentralerolvandeleraarbijbeterlerendoordeleerlingenbesproken.hetzaldaaromduidelijkzijndathetgoedopelkaarafstemmenvanonderwijsontwikkelingenprofessioneleontwikkelingvanlerarenindeschoolvancruciaalbelangisvooropbrengstgerichtwerken.dezeafstemmingiseenbelangrijkaandachtspuntvooronder-wijskundigleiderschapbinnendekadersvanintegraalpersoneelsbeleid.

Page 23: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

sTraTegieëNvaNONderwijskuNdigleidersonderwijswerktaanresultatenbijleerlingendiemaatschappelijkvanwaardezijn.hetrealiserenvandezemaatschappelijkewaardevormtdebestaansgrondvoorscholen.vooronderwijskundigleidersinenrondscholenvormendevragenvanuitdemaatschappijeenstartpuntvoorhunstrategieenhunhandelen.viergroepenvanvragenzijn(imants,2009):

- aanwelkestandaardenmoethetlerenvandeleerlingenindeschoolvoldoen,- watisdeplaatselijkeenregionalefunctievandeschool,- welkeverwachtingenstellenouders,vervolgonderwijs,lokalewerkgevers,etc.,aande

leerlingendievanschoolafkomen,- watzijnspecifiekekenmerkenvandeeigenschoolbevolking?

- welkespecifiekeonderwijsdoelenzijnpassendvoordeschool,gegevendelandelijkestandaardenwaardeschoolaanmoetvoldoen,

- hoekunnendezedoelenwordenuitgewerktininhoudenorganisatievanhetschoolcurriculum,

- welkemiddelenvoorinstructieenbegeleidingzijnnodigomditcurriculumdoelmatiguittevoeren?

- aanwelkekenmerkeneneisenmoetendeuitvoeringvaninstructieenbegeleidingdoordelerarenvoldoen,

- welkeinterneenexternesteunhebbendelerarennodigominstructieenbegeleidingtotgewensteresultatentelatenleidenbijdeleerlingen,

- welkefaciliteitenzijndaarvoornodig,enwelkespecifiekeopbrengstenvanondersteuningenfaciliteitenwordenverwacht?

- totwelkeonderwijsleerprocessenleideninstructieenbegeleidingvandeleraar,- ondernemendeleerlingendegewensteleeractiviteiten,- komendeleerresultatenvandeleerlingenovereenmetdeverwachtingeneneisen,- hoedoendeleerlingenhetinhetvervolgonderwijseninhunwerkalsvervolgopde

opleiding,hoekomenzeterecht?

Page 24: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

doorhetbeantwoordenvandezevragenontstaateenhelderbeeldvandematewaarindeschoolslaagtinhetwaarmakenvanhaardoelenopverschillendeniveaus,waarsuccessengevierdkunnenenmogenworden,enwaardepuntenvoorverbeteringofvooringrijpendevernieuwinggelegenzijn.Zowelhetinzichtindesterkepuntenvandeschool,alshetinzichtindiscrepantiestussenfeitelijkeennagestreefdeopbrengstenvandeschool,gevenindicatiesvoordestrategievanonderwijskundigleidersinenronddeschool.

veraNTwOOrdiNgeNONderwijskuNdigleiderschapeerderisgewezenoptweeperspectievenopzorgvoorkwaliteit,tewetenverantwoordingenontwikkeling.eeneffectvanhetbeleidvoordereguleringendecentralisatieisdatdedruktotverantwoordingophetonderwijssterkistoegenomen.intermenvanmintzberg(1979)isersprakevaneensterkeverschuivingvanstandaardisatievanhetprocesnaarstandaardisatievandeoutput.grotereautonomievandewerkeenhedengaatdaarbijgepaardmeteensterkedruktotverantwoordingnaarhogergelegengezagsorganen,enmeteensterkebureaucratiseringvanmiddenmanagement(inhetonderwijshetbovenschoolsmanagement)omdezeverantwoordinggestaltetegeven.indepraktijkheeftdezeomslagopallelagenvanhetonderwijseen‘afvinkcultuur’indehandgewerkt.intheoriezoudedruktotverantwoordingsamenmoetengaanmeteendruktotverbetering.indepraktijklijktdeverantwoordingnaarbuitenennaarboveneerdereendoelopzichzelfgewordentezijn.hetbelangrijkstedoelmoetechterwerkenaanbeterlerenzijn.eenbelangrijkeopdrachtvooronderwijskundigleiderschapisominenrondklassenenscholenhetontwikkelingsperspectiefeenveelbelangrijkerplaatstegeven.dedruktotverantwoordingmoetaangewendwordenalsstimulansvoorverbetering.deomslagmoetwordengemaaktvaneen‘afvinkcultuur’naareen‘leercultuur’.

OpBOuweNvaNuiTONderwijsleerprOces

opbrengstgerichtwerkenwordtopgebouwdvanuithetonderwijsleerproces.opbrengstgerichtwerkenbegintmethetgerichtanalyserenvanleerresultatenenleeractiviteitenvanleerlingen,enhetrela-terenvandezeobservatiesaandeeigeninstructiedoordeleraar(figuur1).deopverbeteringge-richteactiviteitenvandeleraarkrijgengestaltebinnendeschooldiedezeactiviteitenstimuleertenricht,bijvoorbeeldviadegerichtetoepassingvandepdca-cyclusinhetkadervankwaliteitszorg.

kijkeNeNluisTereNNaardeleerliNgdekernvanhetonderwijsleerproceswordtgevormddoorelementenvandedidactischedriehoek,tewetendeleerling,deleerstofendeleraar.indezedriehoekverkerendeleerling,leerstofenleraarineenvoortdurendewisselwerkingmetelkaar.hetanalyserenvandeleerresultatendoordeleerlingenenhetrelaterenvanderesultatenaandeinteractietussenleerling,leerstofenleraarindeklas,vormendebasisprincipesvanopbrengstgerichtwerken.deleeractiviteitendoordeleerlingvormendeschakeltussenwerkvormenenopdrachtendiedoordeleraarwordengepresenteerdendeleeropbrengstenbijdeleerlingen(vermunt,1998).Zowelhetmemoriserendoordeleerlingbijhetuithethoofdlerenvandetafelsvanvermenigvuldigingenvanduitsenaamvallen,alshetabstraherenentoepassendoordeleerlingbijcomplexewiskundigeopdrachten,zijnactiviteitendiedeleerlingonderneemtmethetoogopleren(westhoff,2009).opbrengst-gerichtwerkenkannietzonderkijkenenluisterennaarleeractiviteitenvanleerlingen.

Page 25: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

23

sTraTegieëNvOOrOplOsseNleerTakeNeenvoorbeeldvandezeleeractiviteitenzijndestrategieëndieleerlingengebruikenomrekenproblemenoptelossen.Bekendisdatleerlingenerverschillendegebruiken.vooreenleraardiealsdoelheeftomleerlingenbetertelerenrekenen,zijnnietalleenderesultatenvandezeleerlingenopderekentoetsenvanbelang,maarookdeeffectievetoepassingvanrekenstrategieëndoordezeleerlingen.hetbeterlerenrekenendoordeleerlingvraagtvandeleraaromnietalleeneffectieveinstructietegeven,maarookomdoelgerichtnaardeleerlingtekijkenenteluisterenalsdezebezigisomeenreken-probleemoptelossen.doorgoednaardeleerlingtekijkenenteluisterenwordthetmogelijkomteachterhalenwelkestrategieofstrategieëndeleerlingtoepast,enomdaareventueelcorrectiesinaantebrengen(vanZanten,2009).inhetvoortgezetonderwijsiseenvoorbeeldhetlerenvaneffectievestrategieënvoorhetschrijvenvanteksten.hierbijwordtduidelijkdatfeedbackoverhetschrijfprocesenhetschrijfproductvoordeleerlingenzelfvangrootbelangis.daarnaastgeeftdefeedbackdeleraarhandvattenvooreffectieveinstructieenbegeleiding(vandeven,martens,&imants,2005).hetisnietongebruikelijkomdewaardevannieuwedidactischeinhoudenenwerkwijzenaftemetenaandetoetsresultatendoordeleerlingennaafloopvandeinstructieenoefening.deveronderstellingisdatdewaardevandenieuweinhoudenenwerkwijzenbewezenisalsdetoetsresultatendaarvanbeterzijndanderesultatenvandetraditioneleinstructie.dezemaniervankijkenendenkengaatvoorbijaanhetbelangvandedoordeleerlingondernomenleeractiviteiten.

effecTieveiNzeTvaNcONdiTiesiNdeklaseNdeschOOlonderwijsleerprocessenwordenmedemogelijkgemaaktdoorconditiesindeklasendeschool.daarbijmoetwordengedachtaanbasaleconditiesalseffectiefgebruikvanleertijd,groeperingvanleerlingen,eneenveiligenstimulerendleerklimaat.daarnaastgaathetookomdeinzetvangeavanceerdeleermiddelenalsdigibord,uptodatebronnenboekenzoalsatlasseneneffectiefgeblekenmethodes. deaanwezigheidvandeconditiesisnodigmaarnietvoldoende.eerderisaangegevendatinvesteringeninonderwijsregelmatigoponduidelijkegrondenplaatsvinden.tweezakenzijndaarbijiniedergevalvanbelang.dezeconditiesmoetenvanuiteensamenhangendschoolcurriculumgerichtwordeningezetinhetonderwijsleerproces.eenduidigeindicatiesmoetenwordengeformuleerdvoorwelkewinstwordtnagestreefdinhetlerendoorleerlingenmetdezeklas-enschoolgerelateerdefactoren.naastinvesteringeninconditieszijnaltijdinvesteringenindeprofessioneleontwikkelingvanlerarennodig.infiguur2isweergegevendatdeleraardever-bindendeschakelvormttussendeklasgerelateerdeenschoolgerelateerdefactoren.hethandelenvandeleraarendepositioneringdoordeleraarbepalenofenhoedezefactorendoelmatigwordeningezetinhetleerprocesvandeleerlingenenbijdragenaanbetereleerresultaten.

paradOxgeBruiksgeMakhoemeerhoogwaardigeleerpsychologischeenvakdidactischekennisinnieuwemethodenenwerkwijzenisingebouwd,overdestemeerleerpsychologischekennismoetdeleraarbeschikkenomdenieuwewerkwijzenenmethodeneffectiefintevoerenindeeigenlespraktijk(imants,2004).

Page 26: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

opleiden / begeleiden leraar

professionele ontwikkeling leraar

onderwijzen leerling

leren leerling

dezestellingstaathaaksopdeverwachtingdathoogwaardigetechnologiegepaardgaatmetgemakvoordegebruikerengebruikersvriendelijkheid.wezijngewenddatwenietsvaninformaticahoeventewetenomgoedmeteencomputertekunnenwerken,endateenautorijdtondanksonsgebrekaankennisvaneninzichtinmechanischevraagstukken.Bijhoogwaardigenieuwedidactischemethodenenwerkwijzenwerktdatnietzo.daaromkomtvoorgaandestellingoveralseenparadox.

gebruiksgemakisingebouwdinvrijwelallehoogwaardigetechnologiewaarwedagelijksmeetemakenhebben.ditgebruiksgemakgaatnietopvoordidactischevernieuwingen.deredendaarvoorisdathetlerendoordeleerlingbepalendisvoorhetsuccesvandevernieuwing.deleraarmoetdegewensteleerprocessenmetdenieuwemethodenenwerkwijzenbijdeleerlingenrichtenenstimuleren,zodatdenagestreefderesultatengerealiseerdworden.omzovertekomenmoetdeleraargoedkijkenenluisterennaardeleerlingen,ofdezeopdegoedewegzijn,enzonodigbijsturen.omadequaattekunnenkijken,luisterenenbijsturenmoetdeleraargoedopdehoogtezijnvandeinzichtenvanwaaruitdenieuwemethodenenwerkwijzenzijnontwikkeld.alsdeleraarnietoverdezeinzichtenbeschikt,ishetrisicovanoppervlakkigeimplementatielevensgrootaanwezig.

prOfessiONeleONTwikkeliNgvaNdeleraarhetinfiguur1gepresenteerdemodelvooropbrengstgerichtwerkenenhetonderwijsleerproceskannuwordenuitgebreidnaareenmodelvooropbrengstgerichtwerkenenprofessioneleontwik-kelingvanleraren(figuur3).hetiseenwerkmodelvooronderwijskundigleiders,opleidersenadviseursomdeprofessioneleontwikkelingdoordeleraarzodaniggestaltetegevendatdezeoptimaaltegemoetkomtaanbeterlerendoordeleerlingen.hetlerendoordeleerlinguitfiguur1issamengevatinhetmeestrechtsetekstblokindefiguur.ontwerpenuitvoeringvanleseninstructiedoordeleraarzijnsamengevatinhettekstblok‘onderwijzenleerling’.

figuur3 opbrengstgerichtwerkenenprofessioneleontwikkelingvandeleraar

omditonderwijzenvandeleerlingoptimaaltelatenverlopenisprofessioneleontwikkelingvandeleraarnodig.dezeprofessioneleontwikkelingwordtmogelijkgemaaktdooreenbredewaaiervanopleidingenbegeleidingvandeleraar.dezeontwikkelingiseengrilligproces,metallerleiupsendowns(imants,2001).Zehoudtnietopnadeinitiëleopleidingtotleraar,maargaathetheleberoepslevendoor,inpostinitiëlescholingeninformeleleersituaties,ingeorganiseerdescholingsbijeenkomstenenopdewerkplek.

Page 27: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

essentieelbijopbrengstgerichteopleidingenbegeleidingvanlerarenisdatdoelmatigonder-wijzendoordeleraarenhetbeterlerenvandeleerlingalscriteriawordengekozenvoorsucces.wanneerdedeelnemersaaneennascholingscursusopeenenquêteformulierinvullendatzeveelhebbengeleerd,isditgeengarantiedatdeprofessioneleontwikkelingvandezelerarengeslaagdis.eenessentieelonderdeelvandeprofessioneleontwikkelingdoordeleraarisdatdeleraarkanaangevenhoehetlerenvandeleerlingisverbeterdviaveranderingeninheteigenonderwijs. defeedbackinhetmodelheefteendrieledigdoel.informatieoverhetlerendoordeleerlingendeinvloedvanheteigenonderwijsdaaropiseenbelangrijkebronvaninformatievoorhetlerendoordeleraar.dezeinformatiebiedtdeleraardaarnaastdemogelijkheidomheteigenwerkgedragtemonitorenenbijtesturen.alsderdebiedtdeinformatieoverhetlerendoordeleerlingendoordeleraardemogelijkheidaanonderwijskundigleiders,opleidersenbegeleidersomdeprofessioneleontwikkelingdoordeleraarterichtenenstimuleren. voordeonderwijskundigleiderbetekentditdatdewerkingvanfeedbackmoetwordeningezetomopbrengstgerichteprofessioneleontwikkelingvoorelkeleraarmogelijktemaken.daartoeiseenaantalvuistregelsvoorlerendoordeleraarvoorhanden.

Page 28: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

vuisTregelsvOOrOpBreNgsTgerichTlereNdOOrlerareN1. denieuwewerkwijzemoetaansluitenbijdoordelerarenzelfervarenproblemenenbij

mogelijkhedentotontwikkelingdiedeleraarzelfalswenselijkenmogelijkziet.2. deopbrengstenvanhetwerkaandevernieuwingmoetendoordeleraarzelfkunnen

wordenvastgesteld,endewaardevandenieuwewerkwijzenmoetdoorlerarendirectervarenkunnenwordeninhetwerkmetleerlingen.

3. debeloningvoordelerarenvoordegeleverdeinspanningmoetniettelangopzichlatenwachten,watbetekentdatdevernieuwinginkleine,beheersbareenopzichzelfbetekenis-volleeenhedenmoetwordenaangepakt.

4. lerarenlerenhetmakkelijkstenhetmeestvanenmetcollega’sdieinvergelijkbaresituatiesenpositieswerkzaamzijn,watbetekentdatdevernieuwingmoetuitdagentotsamenwerking,endesamenwerkingmoetindirecterelatietothetwerkmetleerlingenvormkrijgen(imants&oolbekkink,2009).

sTraTegieëNeNacTiviTeiTeNvaNONderwijskuNdigleidersvoordeonderwijskundigleiderbrengthetopbouwenvanopbrengstgerichtwerkenvanuithetonderwijsleerproceseentweeslagmetzichmee.vanuitdenoodzaaktotprofessioneleontwik-kelingrichtdeonderwijskundigleiderzichophetlerenvanindividuelelerarenenteamsvanleraren.daarnaastlevertdeonderwijskundigleidereenbijdrageaandeschoolontwikkeling.inschoolontwikkelingwordendeinhetvoorgaandebeschrevenprocessenenopbrengstenmogelijkgemaaktengeborgd.dezesamenhangendeaanpakvanprofessioneleontwikkelingenschool-ontwikkelingsluitnauwaanopdeeerderbeschreven‘capacitybuilding’(vandenBerg,vandenberghe,&sleegers,1999).hiernawordentweepraktijkenbesprokendiedeprofessioneleontwikkelingvanlerarenendeschoolontwikkelingbevorderen:klassenobservatiesenkwaliteitszorg.

klassenobservatiesincombinatiemetcoachingkunneneenbelangrijkeplaatsinnemenbinnenhetintegraalpersoneelsbeleiddatisgerichtopverbeteringinonderwijsenleren.viaklassenobservatieenfeedbackkanhetgesprekmetdeleraaropganggebrachtwordenoverdeinvloedvandeleraarophetlerenvandeleerling,enwatdeleraardaarvankanlerenomhetlerendoorleerlingenteverbeterenviadeeigeninstructie.hetzelfdegeldtvoorklassenbezoekdoordeinternbegeleiderincombinatiemetcollegialeconsultatie.centraalstaanhetgoedkijkenenluisterennaardeinteractietussenleraarenleerlingenhetgesprekdaarovertussendeonderwijskundigleiderendeleraar.klassenobservatieszijnkrachteloosalseenafvinklijstcentraalstaatwaaropge-wenstegedragingenvanlerarenwordengeregistreerd.nietdetrucjesvandeleraaropeencheck-listmoetencentraalstaan,welhetlerenvandeleerlingininteractiemetdeleerstofendeleraar. werkenmeteenindividueleleraaraanprofessioneleontwikkelingmoeteenonderdeelzijnvanhetbouwenaancapaciteitindeschool.ditismogelijkdoorinpassinginintegraalpersoneels-beleidviainstrumentenalspopenjaargesprek.

kwaliteitszorginscholenstaatdeafgelopenjarenomtweeredenenindebelangstelling.kwaliteitszorgiseenwerkwijzeomdekwaliteitvanhetonderwijsleerprocesendeopbrengstendaarvanindeschooltemonitoren,teverbeterenenteborgen.inhetverlengdedaarvanwordtkwaliteitszorgindeschooleenbelangrijkerinstrumentvoordeinspectievanhetonderwijsomnategaanofdekwaliteitvanhetonderwijsvoldoendeisofdatdezeverbeteringbehoeft(hofman,vandenberghe,&dijkstra,2008;inspectievanhetonderwijs,2008).

Page 29: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

27

deveronderstellingisdatalseenschoolhaarkwaliteitszorggoedopordeheeft,daarmeeeenbasisisgelegdvoorgoedonderwijsindeschool. eencentraalonderdeelinwerkwijzenvoorkwaliteitszorgisdezogenaamdepdca-cyclus(plan,do,check,act).tijdensde‘plan’stapwordenhetdoelendewerkwijzevoordeverbeteractievastgesteld.eenbelangrijkonderdeeldaarbijisdatdecriteriawordenvastgesteldwaardeverbeterdepraktijkenaanmoetengaanvoldoen.dezecriteriadienenomdeinvoeringenborgingvandeverbeteringentemonitoren.de‘do’stapstaatvoordeinvoeringvandegeplandeverbeteringen.Bijde‘check’stapwordtnagegaanofdeuitgevoerdeactiviteitendaadwerkelijktotdegeplandeverbeteringenhebbengeleid.aandehandvanconcretecriteriaennormenwordengegevensverzameldoverdekenmerkenenresultatenvanhetwerkenhetlerenindeschooltijdensde‘do’.dezegeveneenindicatievandematewaarinbepaaldetijdens‘plan’opgesteldedoelendaadwerkelijkwordengerealiseerd.deresultatenvandezeevaluatiezijnaanleidingtotbeslissingenoververvolgactiesbijde‘act’stap.hetwerkenvolgensdepdca-cyclusiseenelementaironderdeelvandesystematiekindekwaliteitszorg(hofman,dijkstra,deBoom&hofman,2005).

sTaNdvaNzakeNrONdkwaliTeiTszOrgin2008constateertdeonderwijsinspectiedatslechts39procentvandescholeneenvol-doendescoortvoorkwaliteitszorg.hetontbreektaansystematischereflectieopwatzichafspeeltindeklas,deopbrengstenvoordeschoolendecommunicatiemetdeomgevingzoalsouders,bestuurenpersoneel.onderzoeknaarkwaliteitszorginhetprimaironderwijs(hofmanetal.2005)wijstuitdatbinnendepdca-cyclusinveelscholen‘check’en‘act’beduidendminderuitwerkingkrijgendan‘plan’en‘do’.diagnosevandebeginsituatiekrijgtbeperktaandacht.hetopmeetbaarniveauformulerenvandoelenenhetonderscheidenvanindicatorenvooreigenschoolprestatieskomenweinigvoor.Bijdecheck-aspectenkomthetexplicietbenoemenenanalyserenvanhetobjectvanevaluatierelatiefweinigvoor.Bijdeact-aspectenblijvenhetmonitorenenhetzorgenvoorheldereproceduresvoorborgingonderbelicht.

hetonderzoekvanhofmanetal.(2005)laatziendatsuccesvollekwaliteitszorgbevorderdwordtdoormeerderefactoren,tewetendevisievandeschooldirectieopkwaliteitszorgendiensdes-kundigheiddaarvoor,decollegialiteitvanhetteam,derolvandelerarenindekwaliteitszorgenderelatiemetdeouders.eennegatievewerkingkanuitgaanvanfeitelijkbeschikbaretijdendeschooldirectie.eenregelmatigterugkerendverschijnselbijkwaliteitszorgisookdatdepdca-cyclusnietgoedwordtafgemaakt,omdatgedurendeeenschooljaaranderezakenindeschoolomprioriteitgaanvragen.datbetekentdatdenagestreefdeverbeteringeninonderwijzenenlerengeenduurzameveranderinginklasenschoolteweegbrengen.erisbehoefteaanschool-specifiekeondersteuning,aanoverzichtvaninstrumentenvoorkwaliteitszorgenaanbevelingendaarvoor,enaanuitwisselingensamenwerkingmetscholeninderegio.Bovenschoolsmanagementkaneenbelangrijkerolspelenbijkeuzevaninstrumentenengewensteondersteuning.

Page 30: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

��

OpBreNgsTgerichTwerkeNiNsTiTuTiONalisereNhetvanuithetonderwijsleerprocesopduurzameendiepewijzeopbouwenvanopbrengstgerichtwerkenbetekentdatditophetniveauvandeschoolenophetniveauvanhetnetwerkvanpartnersenbestuurdersronddeschooleeninstitutioneleinbeddingmoetkrijgen.driebelangrijkevuistregelsdaarbijzijn:- ruimtenemenvoorzorgvuldigwerkenmetmethodenenwerkwijzenvoordeontwikkeling

vanverbeteringen;goedlerendoorleerlingenenlerarenheeftmomentenvanafzonderingenrustnodig(onderwijsraad,2008b),endezemomentenwordenveelalteweiniggecreëerdinscholen,

- houdhetonderwerpconcreetenmaakhetniettegroot;goedlerenheeftervaringenvansuccesnodig,endezekunnenalleenervarenwordenwanneeropredelijkkortetermijnduidelijkheidontstaatoverhetresultaatenofdaarbijvaneensucceskanwordengesproken,

- beargumenteerd‘nee’zeggentegennieuweeisenenverwachtingenalsmendrukbezigismethetinvoerenvancomplexeentijdrovendeverbeteringen;goedlerenbinneneenvernieuwingsprocesisalleenmogelijkalsditprocesvoldoendetijdenruimtekrijgt.

cyclischwerkeNeNdeNkeN

Zowelbijhetrichtenvanuitdemaatschappelijkevraagalsbijhetopbouwenvanuithetonderwijs-leerproces,neemthetcyclischwerkenendenkeneencentraleplaatsin.hetbelangvancyclischdenkenenwerkenvooropbrengstgerichtwerkenenonderwijskundigleiderschapisgebaseerdopverschillende,elkaaraanvullende,theorieën,modellenenpraktijken.drieelementenzijnhetmo-delvoorde‘regulatievecyclus’(vanstrien,1986),inzichteninderolvanfeedbackbijleren,eninzichteninderolvanfeedbackbijsturingvanhetonderwijsleerprocesindeschool.

Page 31: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

29

heTMOdelvaNde‘regulaTievecyclus’dedoorvanstrien(1986)beschreven‘regulatievecyclus’(ziefiguur4)iseenmodelmatigeweergavevanpraktijkwetenschappelijkhandelendoorberoepsbeoefenarenindesocialesector.decyclusbestaatuitdevijfstappenvanprobleemstelling,diagnose,plan,handelenenevaluatie.daarmeeligtderegulatievecyclusaandebasisvanalleeerderindezebijdragebeschrevencyclischemethodenenwerkwijzen.vanstrien(1986,p.26)spreektvantwee‘reflexievepauzes’inzijnmodel.hijkarakteriseertdezepauzesookwelalseenomweg:“…waarinde“toegevoegdewaarde”vandepraktizerendewetenschapzichbijuitstekmanifesteert…”;namelijkbijprobleem-analyse/diagnoseenbijhetontwikkelenvaneeningreep.Bijhetwerkenaanverbeteringeninlerenenonderwijzeninklasenschoolkomthetnogweleensvoordatlerarenenschoolleiderssneloverdezereflexievepauzesheenwillenstappen.Zijervarendeomwegvandezepauzesalsinefficiëntenonpraktischophunwegnaarhetontwikkelenvanpraktischeoplossingenvoordegesignaleerdeproblemen.

figuur4 systematischereflectiebinnenderegulatievecyclus

dedagelijksereflectiedoorlerarenenschoolleidersdoetzichvoorbinnendecontextvanpraktischeenpersoonlijkereferentiekaders,zoalspersoonlijkeopvattingenende‘tacitknowledge’of‘pedagogicalcontentknowledge’vandeleraar(verloop,2003).dezereflectiewordtsterkgevoedvanbinnenuit.wanneerreflectiemoetbijdragenaanopbrengstgerichtwerken,danmoetdezewordenverrijktmetelementendieexplicietalsdoelhebbendatdereflectieleidttotverbeteringeninhetonderwijsleerproces.dezeextraelementenbetreffendesystematiekwaarmeedereflectiedoordelerarenendeschoolleiderverloopt,endezeelementenkomeneerdervanbuitenaf.daartoewordenvierelemententoegevoegdaanhetmodelvanderegulatievecyclus(imants,2003,2009;imants&folker,2008):- systematischereflectieisgebaseerdopempirischeevidentie:datazijnverzameldbijleer-

lingen,oudersencollega’sombeterzichttekrijgenopproblemen,omgerichtoplossingenteontwikkelen,enomdewaardevandezeoplossingenvasttestellen.

- systematischereflectieisintersubjectief:individueleindrukken,persoonlijketheorieënensubjectieveattributieswordenbediscussieerdmetcollega’sbinnenenbuitendeschool,enmetdepersonenwaardeattributiesenpersoonlijketheorieënbetrekkingophebben,bijvoorbeeldleerlingen.

Verzameling van gegevens(evidence based)

Dialoog met relevante anderen(intersubjectiviteit)

Toetsing aan onderwijskundige / pedagogische / didactische inzichten (theorie, vakliteratuur)

Expliciteringpersoonlijke theorieën /

veronderstellingen

probleemstelling

diagnoseevaluatie

planhandelen

Page 32: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

30

- systematischereflectieisingebedintheoretischverantwoordeafwegingen:persoonlijketheorieënoverdesamenhangtussenonderwijzenenlerenenattributiesdiehetgedragvanleerlingenmoetenhelpenverklaren,wordengetoetstaanerkendetheoretischeinzichtenenresultatenvanonderzoek,zoalsgepresenteerdenbeschreveninvaktijdschriften,boekenvoordeberoepsgroep,onderzoeksrapportenenstudiedagen.

- systematischereflectiemaakteigenveronderstellingenenpersoonlijketheorieënexpliciet:omdezeveronderstellingenentheorieënkritischtebeschouwenvanuitdedriehiervoorgenoemdebronnenmoetenzegaandewegdereflectieexplicietvoorhetvoetlichtkomen.

wanneerdereflectiedoorlerarenenschoolleidersalleenvanbinnenuitplaatsvindt,ishetrisicogrootdatdebetreffendeleraarofschoolleiderletterlijkinheteigencirkeltjeblijftronddraaien.decombinatievanreflectievanbinnenuitenvanbuitenafwerktregelmatigconfronterend,endathoorterbij.lerenisnietaltijdleukendoetsomsflinkpijn!

dekrachTvaNfeedBackineengezaghebbendepublicatievan20jaargeledenkoppeldenjoyce&showers(1988)professioneleontwikkelingvanlerarenenvernieuwinginscholenaanelkaarviadedoorhenontwikkeldewerkwijzevoorcoachingvanleraren.eennoodzakelijkonderdeelvancoachingisdefeedbackopheteigenhandelenvandeleraardoordecoach.sindsdieniseroverdeinvloedvanfeedbackoplerenmeerbekendgeworden. opdeeersteplaatsisfeedbackdieaanleerlingengegevenwordteenbelangrijkewerkwijzeomhetlerendoorleerlingentebevorderen.wanneerdidactischevernieuwingeninhunontwerpenuitvoeringvoorzieninfrequentefeedbackaanleerlingenoverhunleren,blijkendezeaanzien-lijkeleerwinstopteleveren(Black&wiliam,1998).dezeconclusiewordtineenmeerrecentereviewbevestigdengenuanceerd(hattie&timperley,2007).feedbackiseenkrachtigefactoromlerentebeïnvloeden,maardeinvloedkanzowelpositiefalsnegatiefzijn.daarbijspelendeaardvandefeedback,endemanierwaaropdefeedbackgegevenwordteenbelangrijkerol. ookvoorvolwassenenspeeltfeedbackinwerksituatieseenbelangrijkerolbijdeverhogingvandekwaliteitvandetaakuitvoering(kluger&denisi,1996).feedbackisinpositievezinvaninvloedophetgeleverdewerkalsdezevooralopdetaakisgericht.deeffectiviteitvandefeed-backneemtafalsdezesterkeropdepersoonwordtgericht.ditpatroondoetzichookvoorbijleerlingen(hattie&timperley,2007). recentbegintdeaandachttegroeienvoorfeedbackvandataoverde‘performance’vandeschoolnaarlerarenenscholen.innederlandhebbenehren&visscher(2008)onderzoekgedaannaardeimpactvaninspectierapportenopschoolverbetering.ookhierblijktdatdewijzewaaropdefeedbackgegevenwordtendefocusvandefeedbackeenroltespelen. dewerkingvanfeedbackopleerlingenenlerarenoverdekwaliteitvanhuntaakuitvoeringkannauwelijkswordenonderschat.tochwordterinklassenenscholenmaarweinigsystematischmetfeedbackgewerkt.ditisdesteopmerkelijker,omdatscholenenschoolbesturenovereengroterijkdomaandatabeschikkendiedemoeitevandiagnosewaardzijn.defeedbackvoorleer-lingenblijftveelvakerdannodigengoedisbeperkttothetmededelenvanhetpuntdatzijvoorhuntoetsbehaaldhebben.

Page 33: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

31

sTureNvaNheTschOOlsysTeeMMeTfeedBackBijdeaansturing,bijsturingenvernieuwingvanhetonderwijsleerprocesopsysteemniveaumoetfeedbackbekekenwordeninsamenhangmetorganisatielerenentransformatievanorganisaties(huysman,2000;imants,2002,2003;morgan,1997).methetoogopwerkenaanbeterlereninscholenkunnendriefunctiesvanmonitoringvanhetonderwijsleerprocesenfeedbackwordenonderscheiden:- handhavendoorcorrigeren.hierbijgaathetomhetopsporenvanfoutenopbasisvan

gegevennormen,enhetdoorvoerenvancorrectiesomeengewenstestandvanzakenofprocesgangtehandhaven.voorbeeldeninhetonderwijsvandergelijkecorrectieszijnzittenblijvenvanleerlingen,signalerenvaneenleerlingmetleerproblemenmetbehulpvanhetleerlingvolgsysteemenremediëringbuitendeklasvandezeleerlingtotdatdezeweerterugkanindeeigenklas,endeafstroomvanleerlingennaaronderwijstypenmetlageraangeschrevenkwalificatiesofdoorverwijzingnaarspeciaalonderwijs(imants,2001).

- verbeterenbinnenbestaandekaders.ditiseenuitbreidingenverdiepingophandhavendoorcorrigeren,omdatdeinformatievandemonitoringgebruiktwordtomsysteemfoutenwegtehalenuithetonderwijsleerproces,enomdathetlerenvanleerlingenverbeteringenondergaatdiehetmogelijkmakendatdeleerlingenaandebestaandestandaardenennormengaanvoldoen.hierbijwordtwelgesprokenvan‘single-looplearning’.

- vernieuwenmetinbegripvanvernieuwenvandekaders.wanneerscholenhetvermogenontwikkelenomkritischnaarzichzelftekijkenennaardemanierwaaropzijinspelenophunomgeving,danontwikkelenzijeenpotentieelvoortransformatie.hierbijwordtgesprokenvan‘double-looplearning’.

uitonderzoekdoordeinspectievoorhetonderwijs(2009a)blijktdatongeveer7procentvandebasisscholenstructureelbovengemiddeldeprestatieslevert.hetisnietuitgeslotendatditpercentageeenindicatieisvoordeomvangvandegroepscholenmetdestructurelecapaciteittot‘double-looplearning’.rosenholtz(1989)heefteenonderscheidgemaaktin‘learningenriched’en‘learningimpoverished’scholen.vandetweedesoortvondzijerveelmeerdanvandeeerstesoort.volgensmorgan(1997)beperkthetfeitelijklereninveelorganisatieszichtotfeedbackopbasisvandegegevennormenwaarbijbureaucratischeprincipesendefensieveroutinesoverheer-sen(zieook:ellström,2001).indiscussiesoveronderwijsvernieuwingishetnietongebruikelijkomeenretoriektehanterendieontleendisaaninzichteninlerendeorganisaties,transformatie,etc.voorveelscholenenonderwijskundigleidersbinnenscholenlijktheteenverstandigerkeuzeombinnendebestaandenormenenstandaardeneersttegaanwerkenaanverbeteringeninhetonderwijsleerprocesenderesultatendaarvan.inhethuidigeonderwijsisdediscrepantietus-sendegerealiseerdeleeropbrengstenendenormenenstandaardendiedaarvoorgehanteerdwordenzodanig,dateeninspanningomdezediscrepantieteverkleineneenstevigeinzetvandeschoolleidingendelerarenvraagt.hetuitvoeringgevenaandezeverbeteringen,enhetervarenvansuccesdoordezeverbeteringeninhetlerenvandeleerlingen,moeteenbasisleggenomintweedeinstantiedelatvoorhetwerkenaanvernieuwingenhetlerenomtelerenhogertegaanleggen.

Page 34: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

werkeNdlereNeNlereNdwerkeN

eenimplicatievanhetcyclischwerkenendenkenisdatveelvanhetlerendoorlerarenenschoolleidersmethetoogopbeterlerenvandeleerlingenzalplaatsvindenindewerksituatie.inhetwerkzullenzichtelkensweernieuwesituatiesvoordoen,waarinverderlerenenconcreteverbeteringenvaninstructieenbegeleidingnodigzijn.dediscrepantietussendedoelenennormenvoorlerendoordeleerlingenenhetfeitelijkgerealiseerdlerendoordeleerlingen,iseenbelangrijkstartpuntvoorwerkendlerenenlerendwerkenindeschool.

heTBelaNgvaN‘uNfreeziNg’Bijdebesprekingvanderegulatievecyclusensystematischereflectieisalgewezenopdeneigingbijlerarenenschoolleidersomnahetsignalerenvaneenprobleemdirecttegaanwerkenaandeoplossing.hetdiagnosticerenvanhetprobleemwordtdanalseenhinderlijkeomwegervaren.tochzijnermeerdereredenenomtijdtenemenvooreengerichtediagnosevanhetprobleem.eeneersteredenisdatdezediagnosedekwaliteitvandeoplossingaanzien-lijktengoedezalkomen.detweederedenisdateengoedediagnosenodigisombetrokkenheideneigenaarschapvoorhetprobleembijlerarenteontwikkelen.dezezijnnodigomdeinspanningteleverendienodigisomdegewensteverbeteringmetsuccesdoortevoeren,enomgevestigderoutineslostedurvenlaten. volgensdesociaal-psycholooglewin(in:owens,1991)beginteenprocesvangedrags-veranderingmeteenanalysevandediscrepantietusseneenfeitelijkeengewenstesituatie.hetprocesbestaatuitdriestappen,teweten‘unfreezing’,‘moving’,en‘freezing’.deeerstestapvan‘unfreezing’,ofwelmenseneenbesefvanurgentielatenontwikkelenenloslatenkomenuithunbestaanderoutines,isessentieelvooreengoedvervolg.inhetonderwijsisdeneigingsterkont-wikkeldomdestapvan‘unfreezing’overteslaan,endirecttebeginnenmet‘moving’.ditlijktopheteerstegezichtpraktischenkrachtdadig,maarisinveelgevallenweinigeffectief.hetisnietuitgeslotendatdeproblemenronddiepeenduurzameinvoeringvanvernieuwingendeelsdoorditgegevenverklaardkunnenworden.

prOfessiONeleONTwikkeliNgeNwerkpleklereNindeliteratuuroverprofessioneleontwikkelinginscholeniseentendenswaarneembaarinderichtingvanwerkplekleren(imants&vanveen,inpress):- vangerichtheidopkennis,vaardighedenencompetentiesvanindividueleleraren,inclusief

nieuwemethoden,naargerichtheidophetlerenvanleerlingenenspecifiekeproblemendielerarendaarintegenkomen.

- van‘off-site’leren(buitendeschool)naar‘on-site’leren(indeschool).- vaneenmaligesessiesofkorteprogramma’snaardoorgaandelangetermijnprogramma’s.- vangerichtheidopveranderingalseengegevendataandeleraarwordtopgelegden

vanprogramma’swaarinlerarenalspassievedeelnemerswordentegemoetgetreden,naarveranderingalseencomplexproceswaarinlerareneenrolspelenalsactieveleerders(deleraarals‘actor’inplaatsvanals‘factor’).

32

Page 35: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

33

eriseenbreedscalaaanmethodenentechniekenvoorhandenvoorwerkpleklereninscholen,zoalscoaching,supervisie,encollegialeconsultatie,mentoringenmeester-gezel-leren,ontwikkel-enactieonderzoek,eninstructieen/oftoepassingopdewerkvloer.overdeeffectiviteitvandezemethodenenwerkvormenvoorprofessioneleontwikkelinginscholenisweinigbekenduitsystematischonderzoek.vooralsnogwijzenpraktijkervaringeninderichtingvaneenverstandige,aandoelenensituatieaangepastemixvandehiervoorgenoemdeuitgangspuntenenmethoden.

kwaliTeiTeNvaNdewerkplekvOOrwerkpleklereNinzijnreviewvanliteratuuroverwerkplaatslerenonderscheidtellström(2001)vijfgroepenvanfactorendievaninvloedzijnopdefaciliteringofinperkingvanwerkplaatsleren:(1)hetleer-potentieelvandetaak,(2)gelegenheidtotfeedback,evaluatie,enreflectieopdeuitkomstenvantaakuitvoeringinhetwerk,(3)formaliseringvanwerkprocessen,(4)deelnamevanlerarenaanhetomgaanmetproblemeninhetwerkendeontwikkelingvanhetonderwijsleerproces,en(5)bron-nenvoorleren.doorimants&vanveen(inpress)zijndaar(6)gedeeldenormenoverhetwerkindeschoolalseengroepvanfactorenaantoegevoegd. hetisgebruikelijkomdegroepenfactorentebeschouwenalsobjectievekenmerkenvandescholenwaarinzijzichvoordoen.erisechterveelvoortezeggendatdeimpactvandezefactoreneerderisgelegeninhoezijgeïnterpreteerdensteedsopnieuwingevuldwordendoorleraren(weick,1995).desamenhangtussendezefactorenenhetlerenvanlerareniscomplexenparadoxaal,omdatzepotentieeltegengestelderichtingenvanlerenkunnenbevorderen,zoalshetversterkenvanroutinesofhetbevorderenvaninnovaties.daarnaastkunnenzetegengesteldeneveneffectenhebbenopwerkplekleren(betrokkenheidofisolement,empowermentofvervreem-ding,etc.).

heTleerpOTeNTieelvaNdeTaakeNfOrMaliseriNgvaNwerkprOcesseNkenmerkenvanhetonderwijsleerprocesendeinrichtingvanhetwerkindeschoolzijnbelangrijkbronnenvanlerenbijwerkplekleren.Bijdekwaliteitvandezefactorenvoorwerkpleklerenkunnenvraagtekenswordengeplaatst.tijdenseencollegeisaanongeveer70studentenvandeeerstegraadslerarenopleidingvanderadbouduniversiteitnijmegengevraagdomviaeenvragenlijsthunvisietegevenophetwerkvanleraarindeschoolaandehandvanachtkenmerkenvanhetonderwijs-leerprocesenhetwerkvanleraar.Bijelkkenmerkmoestenzijéénalternatiefkiezenuitdriemogelijkheden.Zijdedendittweemaal,eerstvoordedoorhengewenstesituatie,endaarnavoordedoorhenindedagelijksepraktijkervarensituatieinhunopleidingsschoolofstageschool.dedriealternatievenbijdeachtkenmerkenbetroffenhetwerkvanleraaralsprofessie,alsambacht,enalsmassaproductie.voordegewenstesituatiekozendezeaanstaandeeerstegraadslerareningrotengetalevoorhetwerkalsprofessie,metambachtalsgoedetweedeeneenlagescorevoormassaproductie.voordedoorhenervarensituatielagdescorepreciesomgekeerd:destudentenkozeningrotengetalevoormassaproductie,metambachtalsgoedetweedeeneenlagescorevoorhetwerkalsprofessie.

Page 36: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

34

werkpleklereninscholenheeftpotentieelvoordelen,zoalsmogelijkhedenvoortransfervanleren,aanpassingaanverschillendeleerbehoeftesenleerstijlen,dedirectebeschikbaarheidvancollectievekennis,endevanzelfsprekendheidindesamenwerkingmetcollega’senschoolverbetering.echter,eenpotentieelprobleemisdatnietalhetwerkpleklerengoedlerenis.Bredeson(2003)noemtinditverbandnegatievelessenvooraanstaandeleraren,enhetreproducerenenversterkenvanbestaandemisvattingenenminderwaardigepraktijken.hetlijktdaaromgeengoedideeomalhetlerenopdewerkplekzelftelatenplaatsvinden.Bovendienlegtditeentezwarelastopdeorganisatievanhetwerkindeschool.effectieveprofessioneleontwikkelinginscholenvraagtomeenproductievebalanseneencreatiefheen-en-weergaantussenindividueelenorganisatieleren,enon-siteenoff-siteleren(imants&vanveen,inpress).

werkpleklereNeNONderwijskuNdigleiderschapBelangrijkeactiepuntenvoorhetonderwijskundigleiderschapinenrondscholenzijnhetbewakenenverbeterenvandemogelijkhedenvoorwerkpleklerendoorlerareninklasenschool,metinzetvaneenrijkecombinatievanmethoden,enmetaandachtvoordewerkingvandehiervoorbesprokenzesgroepenfactoren.

Page 37: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

35

6 heTversTerkeNvaNONderwijskuNdig leiderschapeNdekeNNiskriNgrONd heTlecTOraaT

heTONTwikkeleNvaNONderwijskuNdigleiderschaponderwijskundigleiderschapisdeelsdoordesituatiebepaald,deelsaandepersoongekoppeld,endeelsleerbaar.inbepaaldesituatiesdienennieuwepersonenzichaanalsonderwijskundigleider.vananderepersonen,dietotdantoedoorhunomgevingalsleiderwordenwaargenomen,komenindiesituatiesjuistbeperkingenalsonderwijskundigleideraanhetlicht.sommigepersoneninenrondscholenleggeneigenschappenengedragaandedag,waardoorzijinvloedalsonderwijskundigleideruitoefenenenwaardoorzijdoordecollega’sinenronddeschoolalsonderwijskundigleiderwordenwaargenomen.vooreendeelkanonderwijskundigleiderschapgeleerdworden.kwaliteitenalsonderwijskundigleiderontwikkelenzichinhetwerkgedurendedeberoepsloopbaanenindeontwikkelingvandeorganisatie.dezekwaliteitenkunnenbinnenzekerebeperkingenookinopleidingentotontwikkelingwordengebracht.

eenopdrachtvoorhetlectoraatonderwijskundigleiderschapisommetpartnersbinnenmagistrumeenmasteropleiding‘educationalleadership’totstandtebrengen.

uiTgaNgspuNTeNvOOrdeMasTeriNeducaTiONalleadershipdoordepartnersbinnenmagistrumiseenkaderdocumentopgesteldvoordeontwikkelingvandeopleiding‘masterineducationalleadership’.aandeopleidingligtdevolgendevisietengrondslagopwatgoedonderwijskundigleiderschapis:

1 onderwijskundigleiderschapinscholenisgerichtophetoptimaliserenvanhetlerenendeleeropbrengstenvandeleerlingen.

2 deeerstverantwoordelijkenvoorhetlerenendeleerresultatenvandeleerlingenzijndeleraren.onderwijskundigleiderschapisdaaromprimairleidinggeven aan leraren.deeffectenvandeonderwijskundigleiderophetlerenendeleerresultatenzijnvooralindirect,enwordenmedebepaalddoorklas-enschoolkenmerken.

3 gegevenhetvooralindirecteeffectvanhethandelenvandeonderwijskundigleideropdeleerresultaten,zaldezeinstaatdienentezijnomeencombinatievandiversebeïnvloedingsmiddelenopsamenhangendewijzeintezettengedurendeeenlangereperiode,zodatze,elkaarversterkend,bijdragenaanderealiseringvangoedonderwijs.

4 leidinggevenisprimairleidinggevenaanprofessioneleleraren,diezichblijvend ontwikkeleninhunberoep.ditbetekentdatookdeonderwijskundigleiderszelfcyclisch

moetenkunnendenkenenwerken.5 hetbelangrijkstestuurinstrumentdatdeonderwijskundigleiderheeftishij(zij)zelf:

de persoon vandeleider,datwilzeggendepersoonlijkebekwaamhedenvandeonder-wijskundigleiderenderelatiediehijofzijweetoptebouwenmetdegeneaanwiehijleidinggeeft.

Page 38: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

36

deopleidingsluitaanoprecenteinzichtenoversuccesvolschoolleiderschap;inhetbijzonderleithwoodetal.(2006).kernvandieinzichtenisdatbijnaallesuccesvolleschoolleiderseenzelfderepertoirevanleiderschapspraktijkenbeheersenopeenviertalgebieden:1 ontwikkelenvanvisie2. ontwikkelenvanmensen,metnameleraren3 ontwikkelenvandeorganisatie4 ontwikkelenvanhetonderwijsprogramma

hetlerenvanleiderschap,ookindeopleiding,vindtprimairplaatsindepraktijk,opde werkplek.

heTlecTOraaTONderwijskuNdigleiderschaphetlectoraatisbeschrevenineenaanvraagbijdestichtingkennisontwikkeling(sko)dieinmiddelsisgoedgekeurd.hetlectoraatrichtzichopdeversterkingvanonderwijskundigleiderschapindesectorenvanbasisonderwijs,voortgezetonderwijs,bveenspeciaalonderwijs.dedoelenvanhetlectoraatzijn(1)ominscholeninderegioendaarbuiteneenaanwijsbarebijdrageteleverenaandeversterkingvanhetonderwijskundigleiderschapdatleidttotinspirerendonderwijseneffectiefleren,en(2)omeenaanwijsbarebijdrageteleverenaandeontwikkelingvanpraktischbruikbarekennisopditterreindieaanwetenschappelijkenormenbeantwoordt. aandezedoelenwordtgewerktviatweelijnen.eénlijnisomprojecteninscholenoptezettenrondthema’salsschoolverbetering,vernieuwingvanonderwijsenbegeleiding,monitoringvanlerenenonderwijzenenkwaliteitszorg,integraalpersoneelsbeleidenopleidenindeschool.dezeprojectenzullendoorgaansmeerderescholenensamenwerkendeinstitutenomvattenpartnership).hetwerkwordtuitgevoerdbinnenleergemeenschappenmetdeelnemersuitdeverschillendepartnerinstellingen. detweedelijnisdeontwikkeling,uitvoeringenevaluatievandenieuwemasteropleidingonderwijskundigleiderschap.hiertoewordteenontwikkelteaminhetlevengeroepen,bestaandeuitdeskundigenuitdepartnerinstellingendieeenbijdrageaandeopleidinggaanleveren.rondditkernteamwordteenbegingemaaktmetdeinrichtingvandekenniskringrondhetlectoraat.dezekenniskringdientalsklankbordendenktankvoorhetontwikkelteam. vertegenwoordigersuitdeleergemeenschappenenhetontwikkelteammakendeeluitvandekenniskringdiegerichtisoponderwijskundigleiderschapenschoolverbetering.kenmerkendvoordeprojectenindekenniskringisdeverbindingdiegelegdwordttussenhetlerenvanleerlingen,hetonderwijsindeschool,enhetonderwijskundigleiderschapinenronddeschool.deprojectenzijngerichtopversterkingvanhetonderwijskundigleiderschap,waarbijcriteriavoorsuccesgelegenzijnindeinstitutionaliseringvanhetonderwijskundigleiderschapindeschooleninverbeterdonderwijseneffectieflerenvanleerlingen.specialeaandachtgaatuitnaarderoldiepraktijkgerichtonderzoekhierbijkanspelen.dekenniskringspeelteencentralerolbijhetvaststellenofdeprojectenaandezeverwachtingenbeantwoorden,enwaarverbeteringenmogelijkzijn.

ingegevendoorhetdirectebelangvanhetontwikkelenvandemasterineducationalleadershipligtineersteinstantiehetaccentopdeinrichtingvanhetontwikkelteamenhetopbouwenvandekenniskringronddeontwikkel-enonderzoeksvragendiedirectvoortvloeienuithetwerkaandezeopleiding.

Page 39: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

37

7 daNkwOOrd

hetisnuietsmeerdaneenjaargeledendatvanuithogeschooledithsteindoorhenkmulderscontactmetmeopgenomenwerdoverhetlectoraatonderwijskundigleiderschap.heteerstekennismakingsgespreksprakmedirectaan.hierintwentewordendezakenvoortvarendaange-pakt.erligteenduidelijkeenaansprekendevisieonderdeplannenvoordetoekomstenonderdeinitiatievendiealinuitvoeringzijn.hetgaatomopbrengstgerichtwerkenenomdoorgaandelijneninhetonderwijsinderegio.insamenhangdaarmeegaathetomeenvolledigenhoogwaardigscalaaanopleidingenvoorlerarenenleidinggevendenomditonderwijsmogelijktemaken,enominspirerendonderzoek-enontwikkelwerkvoordeonderbouwingvandezeinitiatievenbinnentwenteschoolofeducation.hogeschooledithsteinenexpertisonderwijs-adviseursvormeneeninspirerendethuisbasisvoorhetlectoraatenvoormijnbijdrageaandeuitvoeringvandezeplannen. mijneerstewoordvandankgaatuitnaarhenkmuldersalsvoorzittervanhetcollegevanBestuurvanhes/octenexpertisonderwijsadviseurs,alsmedeinspiratorvantse,ennaarmanonketzendeaknolalsdirecteurenvanhogeschooledithsteinenexpertisonderwijsadviseurs.erligteenbehoorlijkambitieusplanvoorhetlectoraat.ikzieernaaruitomditplanmetelkaartoteensuccestemaken. hetisnognietgeluktommetallecollega’svanhesenexpertispersoonlijkkennistemaken.metveelcollega’shebikreedsprettigeervaringenopgedaan.aldezecollega’swilikdankzeggenvoorhunopenenbelangstellendeinsteekbijdeeerstewerkcontacten,envoordeinspirerendegesprekken.

opdezeplekwasiknietaangekomenzonderdesamenwerkinggedurendemijnberoepsloopbaanmetcollega’sensamenwerkingspartners.allecontactenmetcollega’sensamenwerkingspartnersmetwieikonderzoekhebgedaan,projectenophebgezet,onderwijshebgegevenenartikelenhebgeschreven,zijnvoormijblijvendwaardevol.daarbijmogendegoedegesprekken,dereizenendegedeeldeemotiesoverdesomsvreemdekantenvanonswerknietwordenvergeten.hetisnogtevroegvoordank.ikhoopdatwenieuweontmoetingenenprojectenopkunnenzetten.

almijnfamilieenvriendenwilikgraaghiernoemen.ikhoopzespoediglangseenanderewegdanditslotwoordtekunnenbedankenvoorderuimtediezegevenomditwerktekunnendoen.eenspeciaalwoordvandankvoorsusanvoorhaarbeschrijvingenvanvoorvallenuitdedagelijksepraktijkenvanschoolenopleiding.haarverhalenroepenelkekeerweerverwonderingop,enzegevendemogelijkhedenenbeperkingenvanalledagtreffendweer. puck,sjef,luuk,kimenruben,julliemakeniederopeeneigenmaniermeedatikvoorhetschrijvenvanzo’nboekjeofvoornogevenaaneenartikelwerken,weereens‘achterdecomputer’verdwijn.gelukkigzijnerookanderemomentenwaaropikjulliebelevenissenkanbeluisterenenmeebeleven.metalleverscheidenheiddaaringevenjullieredentotmooieengevarieerdeverwachtingenvoordetoekomst.

Page 40: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

38

8 refereNTies

Bakkenes,i.,deBrabander,c.,&imants,j.(1999).teacherisolationandcommunicationnetworkanalysisinprimaryschools.Educational Administration Quarterly, 35, 166-202.

Black,p.,&wiliam,d.(1998).assessmentandclassroomlearning.Assessment in Education, 5,7-74.Bolt,l.vander,studulski,f.,vegt,a.vander,&Bontje,d.(2006).De betrokkenheid van de leraar bij

onderwijsinnovaties.denhaag:ministerievanoc&w.Bossert,s.,dwyer,d.,rowan,B.,&lee,g.(1982).theinstructionalmanagementroleoftheprincipal.

Educational Administration quarterly, 18,36-64.Bredeson,p.(2003).Designs for learning: a new architecture for professional development in schools.

thousandoaks:corwinpress.ehren,m.,&visscher,a.(2008).therelationshipsbetweenschoolinspection,schoolcharacteristicsand

schoolimprovement.British Journal of Educational Studies, 56,205-227.ellström,p.e.,(2001).integratinglearningandwork:problemsandprospects.Human Resource Development

Quarterly, 12,421-435.firestone,w.,&wilson,B.(1985).usingbureaucraticandculturallinkagestoimproveinstruction.Educational

Administration Quarterly, 21,7-30.fullan,m.(2008).The six secrets of change.sanfrancisco:jossey-Bass.hattie,j.&timperley,h.(2007).thepoweroffeedback.Review of Educational Research, 77,81-112.hofman,r.,dijkstra,n.,deBoom,j.,&hofman,w.(2005).Kwaliteitszorg in het primair onderwijs;

eindrapport.groningen:gion.hofman,r.h.,vandenberghe,r.,&dijkstra,B.j.(2008).Boporeview:Kwaliteitszorg, innovatie en

schoolontwikkeling.groningen:gion.huysman,m.(2000).anorganizationallearningapproachtothelearningorganization.European Journal of

Work and Organizational Psychology, 9,133-145.imants,j.(1987).deschoolleider:eennieuwemanager?Jeugd en samenleving, 17,697-707.imants,j.(1996).Leiding geven aan onderwijs! Onderwijskundig leiderschap en taakdifferentiatie in

basisscholen.leiden:dswopress.imants,j.(1999).De school meester.leeuwarden:eduforce.imants,j.(2001).professionaliseringeninnovatie.inB.creemers&t.houtveen(eds.).Onderwijsinnovatie,

Onderwijskundig lexicon Editie III(pp.75-98).alphena/drijn:kluwer.imants,j.(2002).hetorganiserenvanlerendoorlerareninscholen.Pedagogisch Tijdschrift, 27,297-324.imants,j.(2003).twobasicmechanismsfororganisationallearning.European Journal of Teacher Education,

26,293-311.imants,j.(2004).paradoxenbijenperspectievenvoorvernieuwingvanhetreken-wiskundeonderwijsin

basisscholen.inr.keijzer&e.degoeij(eds.).Reken-wiskunde als rijke bron(pp.117-138).utrecht:freudenthalinstituut.

imants,j.(2009).teachers’research,professionaldevelopment,andeducationalleadershipinschools.inkhine,m.&saleh,i.(eds.).Transformative leadership and educational excellence (pp.103-121).rotterdam:sense.

imants,j.,&deBrabander,c.(1996).teachers’andprincipals’senseofefficacyinelementaryschools.Teaching and Teacher Education, 12,179-195.

imants.j.,deBrabander,c.&Bakkenes,i.(1996).isolemententaakperceptievanschoolleidersinbasisscholen.Pedagogische Studiën, 73,8-24.

Page 41: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

39

imants,j.,&folker,w.(2008).onderzoekendehoudingenonderwijskundigleiderschap.Basischool management, 22 (3),10-15.

imants,j.,&oolbekkink(eds.).(2009).Leren denken binnen het schoolvak. antwerpen:garant.imants,j.,sleegers,p.,krüger,m.,&witziers,B.(2000).leiderschapalssturingsfunctieindeschool.in:

B.creemers,etal.(eds.).Handboek schoolorganisatie en onderwijsmanagement(pp.c4140/1-22).alphena/drijn:samsom.

imants,j.,&vanveen,k.(inpress).teacherlearningasworkplacelearning.ine.Baker,B.mcgaw&p.peterson(eds.).The international encyclopaedia of education (3rdedition).amsterdam:elsevier.

inspectievanhetonderwijs(2008).De kwaliteit van zorg en begeleiding in het basisonderwijs. Leerlingen met een lwoo-indicatie in Amsterdam, Rotterdam en Almere.www.onderwijsinspectie.nl

inspectievanhetonderwijs(2009a).De sterke basisschool.www.onderwijsinspectie.nlinspectievanhetonderwijs(2009b).De staat van het Nederlandse onderwijs. www.onderwijsinspectie.nljoyce,B.,&showers,B.(1988).Student achievement through staff development. newYork:longman.kluger,a.,&denisi,a.(1996).theeffectsoffeedbackinterventionsonperformance:ahistoricalreview,

ameta-analysis,andapreliminaryfeedbackinterventiontheory.Psychological Bulletin, 119, 254-284.krüger,m.,witziers,B.,sleegers,p.,&imants,j.(1999).onderwijskundigleiderschapinmoderne

onderwijsinstellingen.in:B.creemers,j.giesbers,m.krüger,&c.vanvilsteren(red.).Handboek schoolorganisatie en onderwijsmanagement (pp.c4120/1-26).alphena/drijn:samsom.

ledoux,g.,Blok,h.,Boogaard,m.,&krüger,m.(2009).Opbrengstgericht werken: over de waarde van meetgestuurd onderwijs.amsterdam:sco-kohnstamminstituut.

leithwood,k.(ed.).(2007).specialissue.Leadership and Policy in Schools, 6,1-126.leithwood,k.,day,c.,sammons,p.,harris,a.,&hopkins,d.(2006).Seven strong claims about successful

school leadership.nottingham:nationalcollegeforschoolleadership.leithwood,k.&montgomerey,d.(1982).theroleoftheelementaryschoolprincipalinprogram

improvement.Review of Educational Research, 52,309-339.luttenberg,j.,carpay,t.&imants,j.(2005).delotgevallenvan15jaarvernieuwingenineenvoschool:de

leraaralseigenaarofalsuitvoerder.inw.veugelers&r.Bosman(red.).De strijd om het curriculum (pp.147-170).leuven:garant.

mintzberg,h.(1979).The structuring of organizations.englewoordcliffs:prenticehall.morgan,g.(1997).Images of organization(2ndedition).thousandoaks:sage.nksr(1979).Bouwen aan de relatief autonome school. denhaag:nksr.onderwijsraad(2004).Bureaucratisering in het onderwijs.www.onderwijsraad.nlonderwijsraad(2008a).Partners in onderwijsopbrengst.www.onderwijsraad.nlonderwijsraad(2008b). Onderwijs en maatschappelijke verwachtingen. www.onderwijsraad.nlonderwijsraad(2009). Naar doelmatiger onderwijs.www.onderwijsraad.nlowens,r.(1991).Organizational behavior in education(4thedition).Boston:allynandBacon.rosenholtz,s.(1989).Teachers’ workplace: the social organization of schools.newYork:longman.sfard,a.(1998).ontwometaphorsforlearningandthedangersofchoosingjustone.Educational

Researcher, 27 (2),4-13.sleegers,p.,geijssel,f.,&vandenBerg,r.(2002).conditionsfosteringeducationalchange.ink.leitwood&

p.hallinger(eds.).Second international handbook of educational leadership and change. dordrecht:kluwer.spillane,j.,reiser,B.,&reimer,t.(2002).policyimplementationandcognition:reframingandrefocusing

implementationresearch.Review of Educational Research, 72 (3).staessens,k.(1989).De professionele cultuur van basisscholen in vernieuwing.kuleuven:academisch

proefschrift.

Page 42: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

40

stoel,w.(1994).De taakinhoud, de taakomvang en de taakbelasting van schoolleiders in het basisonderwijs. enschede:universiteittwente.

vandenBerg,r.,vandenberghe,r.,&sleegers,p.(1999).managementofinnovationsfromaculturalindividualperspective.School Effectiveness and School Improvement, 10,321-353.

vanderBolt,l.,studulski,f.,vandervegt,a.,&Bontje,d.(2006).De betrokkenheid van de leraar bij onderwijsinnovaties.denhaag:ministerievanocw.

vandeven,p.,martens,j.,&imants,j.(2005).praktijkgerichtonderzoekbijdeontwikkelingvanactiefenzelfstandiglerenbinnenhetschoolvaknederlands.Pedagogische studiën, 82,293-309.

vanstrien,p.(1986).Praktijk als wetenschap.assen:vangorcum.verboon,h.,&Zwart,c.(2007).schoolleidersdoenertoe.interviewmetstaatssecretarisvanocwsharon

dijksma.Basisschoolmanagement, 21(1),38-40.verloop,n.(2003).deleraar.inn.verloop&j.lowyck,(eds.).Onderwijskunde(pp.195-248).groningen:

wolters-noordhoff.vermunt,j.(1998).leeractiviteitenvanleerlingen.in:lverschaffel&j.vermunt(eds.).Het leren van

leerlingen, Onderwijskundig Lexicon III.alphena/drijn:samsom.vernooy,k.(2008).deschoolleidingenhetverbeterenvanhetlesgevenenlerenbijdebasisvaardigheden.

Basisschoolmanagement, 22 (7),14-18.wassink,h.,sleegers,p,&imants,j.(2003).causemapsandschoolleaders’tacitknowledge.Journal of

Educational Administration, 41,524-546.weick,k.(1995).Sensemaking in organizations. thousandoaks:sage.westhoff,g.(2009).Leren overdragen of het geheim van de flipperkast. Elementaire leerpsychologie voor de

onderwijspraktijk.Biezenmortel:mesoconsult.Zanten,m.van(2009).verschillendeoplossingsstrategieën–variërenofverwijderen?Volgens Bartjens, 28 (3),

4-8.

Page 43: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari

Dit lectoraat wordt mede mogelijk gemaakt door Rabobank Centraal Twente.

Page 44: BETER LEREN DOOR LEIDERSCHAP - Politieacademie · Hogeschool Edith Stein/Onderwijskundigcentrum Twente en Expertis Onderwijsadviseurs, Hengelo (O) Dr. Jeroen Imants Dinsdag 19 januari