Bestuurlijke toekomst Leiderdorp...o Zuidvleugel (Haaglanden) o Groene Hart o Provincie ZH o...

Discussienotitie

Bestuurlijke toekomst Leiderdorp Een analyse van vandaag en ontwikkelingskansen voor morgen

Maart 2007 Gemeente Leiderdorp Afdeling Beleid & Projecten Cluster Regio Arnoud Nierop Rijk van Walsem

220PowerDenkprodukties☺ 1

Notitie Bestuurlijke Toekomst Leiderdorp Inhoudsopgave 0. Inleiding

Aanleiding Deze vervolgnotitie Indeling

1. Doelstelling, Probleemstelling

1.1 Doelstelling 1.2 Probleemstelling 1.3 Vraagstelling

2. Analyse in drievoud 2.1 Inleiding 2.2 SWOT-analyse 2.3 Bestuurskracht

2.3.1 De ‘kwaliteitsmatrix’ toegepast 2.3.2 Bestuurskracht en regionale oriëntatie

2.4 Leiderdorps RegioModel☺ 3. Vraagstukken en Scenario’s

3.1 Vraagstukken 3.2 Scenario’s en keuzerichtingen

3.2.1 Varianten 3.2.2 Scenario: Leiderdorp doet alles alleen 3.2.3 Scenario: Leiderdorp fuseert 3.2.4 Scenario: Leiderdorp werkt samen 3.2.5 Bestuurskracht en regionale samenwerking

4. Wat nu? Debat! Bijlage 1. Bestuurskracht. Kwaliteitsmatrix Leiderdorp 2003


0. Inleiding

Aanleiding. In het laatste kwartaal van 2006 is een voorzichtige discussie gestart over de toekomst van Leiderdorp in het brede regionale krachtenveld. Dit is gedaan door een presentatie over de positie van Leiderdorp in haar ruimtelijke en bestuurlijke omgeving. Hierin is inzichtelijk gemaakt hoe het bestuurlijke krachtenveld er uit ziet en voor welke vraagstukken Leiderdorp staat. Deze presentatie is gegeven aan de gemeenteraad, het college en de interne organisatie van de Gemeente Leiderdorp. Naar aanleiding hiervan is de behoefte ontstaan tot een gefundeerd debat in raad en college over de bestuurlijke toekomst in Leiderdorp

Deze vervolgnotitie beoogd de aanzet te zijn tot een brede en diepere discussie over de bestuurlijke toekomst van Leiderdorp. Vanuit een sterkte-zwakte analyse wordt een aantal dilemma’s onderscheiden. Deze dilemma’s vragen om een standpunt met de daarbij passende actie. Daarvoor wordt in deze notitie een palet aan mogelijkheden geschetst, waarbinnen politiek strategische keuzen noodzakelijk zijn. Deze notitie is door de afdeling Beleid & Projecten gemaakt in opdracht van zowel gemeenteraad als college. Ook het managementteam heeft in de discussie een belangrijke rol. Aan elk gremium wordt deze notitie voorgelegd als basis voor discussie.

Indeling. In deze notitie wordt in hoofdstuk 1 de doelstelling gedefinieerd. Daarnaast wordt de probleemstelling gedefinieerd met de daarbij passende deelvragen. In hoofdstuk 2 en 3 worden de deelvragen uitgewerkt. In hoofdstuk 2 wordt een beeld geschetst van de kracht van Leiderdorp intern en extern. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 een aantal vraagstukken weergegeven, die uitmonden in mogelijke scenario’s en ontwikkelrichtingen. In hoofdstuk 4 wordt een voorzet gegeven voor het voeren van het debat.


Hoofdstuk 1 - Doelstelling, Probleemstelling 1.1 Doelstelling De doelstelling die Leiderdorp in bestuurlijke zin nastreeft laat zich als volgt omschrijven:

Sterk Leiderdorp in een sterke Regio

Om de doelstelling inhoud en gewicht te geven, wordt deze in een drietal deelonderwerpen verder gedefinieerd. • Wat is de definitie van regio? De regio betekent voor Leiderdorp het totaal van haar omgeving die buiten de gemeentegrens valt en de samenwerkingsverbanden die daarin te onderscheiden zijn. Voorbeelden hierbij zijn

o Holland Rijnland o Zuidvleugel (Haaglanden) o Groene Hart o Provincie ZH o Randstad o Oude Rijn Zone, Rijnstreek

• Wat bindt ons aan de regio? Leiderdorp maakt deel uit van de hierboven omschreven regio. Ontwikkelingen in de afzonderlijke gemeenten hebben hun invloed in nabij gelegen gemeenten. In de steeds drukker wordende regio onderkennen (buur)gemeenten dat zij een gedeelde problematiek hebben rondom thema’s als bereikbaarheid, werkgelegenheid, wonen, leefklimaat. De regio en daarmee ook Leiderdorp, heeft een gezamenlijke verantwoordelijkheid om een oplossing te vinden voor deze problematiek.

Daarnaast worden zij hiertoe ook bijna wel gedwongen. De landelijke overheid decentraliseert steeds meer overheidstaken. De burgers worden mobieler en wonen, werken en maken gebruik van voorzieningen over de verschillende gemeentegrenzen heen.

• Hoe zien wij zelf onze rol in de regio? In haar Toekomstvisie 2015 onderkent Leiderdorp dat een intensieve regionale samenwerking als wezenlijk wordt beschouwd voor de toekomst van Leiderdorp. Het gemeentebestuur wil zich in zetten voor de zoektocht naar en de optimalisatie in de samenwerking met gemeenten onderling. Deze wens komt naar voren in het bestuursakkoord van het huidige college, maar was ook in de vorige collegeperiode speerpunt van beleid. De wijze van regio-aanpak wordt als succesvol beschouwd en heeft in de regio de titel “Leiderdorps RegioModel” gekregen. 1.2 Probleemstelling Probleemstelling: Hoe worden de belangen van de Leiderdorpse burgers, bedrijven en instellingen het best gediend gelet op de ruimtelijke en bestuurlijke ontwikkelingen in de regio/ samenleving? 1.3 Vraagstelling: De beantwoording van de probleemstelling kan worden aangelopen vanuit de volgende deelvragen. Deze deelvragen vormen de basis voor het volgende hoofdstuk. 1. Wat zijn gelet op de doelstelling van een sterk Leiderdorp in een sterke regio de kansen en bedreigingen. Wat is sterk en zwak in Leiderdorp (SWOT)?


Leiderdorp is geen eiland. De belangen van onze burgers overstijgen de gemeentegrenzen. Ontwikkelingen bij buurgemeenten hebben betekenis voor Leiderdorp. Soms trekken we samen op, soms moeten we kritisch meekijken. Door landelijke en provinciale overheden worden veranderingen voorgestaan, waarop we voorbereid moeten zijn. Decentralisatie is vaak geen keuze, maar een opgelegde taak van hogerhand. Het gaat bij deze vraag ook om een beeld te hebben van de kracht van de buren. Daarnaast gaat het om de interne kracht van de gemeente: bestuursorganen, organisatie, kenmerken van de plaats, de unica. 2. Hoe bestuurskrachtig is Leiderdorp? In de achterliggende jaren is veel aandacht besteed aan onze bestuurkracht. Overigens zonder dat een officiële bestuurskrachtmeting is verricht. In opdracht van de provincie Zuid Holland is de Leiderdorpse bestuurskracht onderzocht tijdens het herindelingstraject van de gemeente Teylingen. Recent zijn in opdracht van de minister van BZK onderzoeken gedaan naar de bestuurskracht van gemeenten in de Randstad in relatie tot de toekomst van het Middenbestuur. 3. Wat zijn de vraagstukken waarop politiek antwoord moet komen. Hoewel de objectiviteit van een analyse altijd discussieerbaar blijft is daar altijd vrijwel snel overeenstemming te bereiken. Meer subjectief wordt het de vraagstukken of dilemma’s te schetsen waarvoor Leiderdorp bestuurlijk gesteld staat. Deze deelvraag moet echter wel tot een goed overzicht van de dilemma’s leiden. Het behoort echter tot de core-business van de politiek keuzes te maken voor een ontwikkelingsrichting. Dat volgt daarna. De uitvoerige beantwoording van de deelvragen 1 en 2 vindt zijn beslag in het volgende hoofdstuk. De beantwoording van deelvraag 3 staat in hoofdstuk 3.


Hoofdstuk 2 - Analyse in tweevoud 2.1 Inleiding Waar moeten we rekening mee houden als we spreken over de bestuurlijke toekomst van Leiderdorp. Dat is de inhoud van dit hoofdstuk. Het moet voldoende onderbouwing leveren om een goed debat over de gewenste ontwikkelingsrichting te voeren. Om de leesbaarheid te bevorderen is beknopt geformuleerd. Dit zou echter met veel ondersteunende details zijn uit te bouwen. In paragraaf 2.2. wordt de eerste deelvraag van de probleemstelling beantwoord: wat is sterk en zwak, wat zijn kansen en bedreigingen. In paragraaf 2.3 staat het thema bestuurskracht centraal als antwoord op deelvraag twee. 2.2 SWOT-analyse Deelvraag: Wat zijn gelet op de doelstelling van een sterk Leiderdorp in een sterke regio de kansen en bedreigingen. Wat is sterk en zwak in Leiderdorp (SWOT)? 2.2.1 Sterk in/van Leiderdorp

• Sterk: woonklimaat Het woonklimaat in Leiderdorp kan omschreven worden als prettig wonen. Factoren als type woningen, opzet van de wijken, de ligging van het dorp ten opzichte van Leiden en groene polders dragen hier aan bij.

• Sterk:

winkelaanbod Leiderdorp heeft een hoog aandeel m2 winkeloppervlak per inwoner. Leiderdorp wordt regionaal op winkelgebied geassocieerd met winkelcentrum Winkelhof en landelijk met Meubelplein. Winkelhof trekt wekelijks 80.000 bezoekers uit Leiderdorp en haar directe omgeving. De Santhorst, de Oranjegalerij en de Hoogvliet in de Leyhof hebben een lokale functie. De winkelcentra in Leiderdorp functioneren, op Oranjegalerij na, goed.


• Sterk: welzijnsvoorzieningen De buurt- en wijkvoorzieningen in Leiderdorp zijn in voldoende mate aanwezig. Zeker gelet op de omvang van Leiderdorp. Door de Gemeente Leiderdorp wordt subsidie verstrekt aan Sociaal Cultureel Werk en Pluspuntvoor de realisatie van welzijnsvoorzieningen. In het kader van de WMO krijgt dit op het vlak van bevordering van sociale cohesie een flinke beleidsimpuls.

• Sterk: zorgvoorzieningen De zorgvoorzieningen in Leiderdorp zijn sterk ontwikkeld. Het Rijnland ziekenhuis heeft een regionale functie. De ontwikkeling van de zorgboulevard brengt meer paramedische voorzieningen naar Leiderdorp, die aansluiten bij het ziekenhuis In Leiderdorp zijn na het realiseren van nog een Hoedpraktijk binnen het Wozoco aan de Cor Gordijnsingel drie centra’s waar de eerstelijnsgezondheidszorg gehuisvest is. Hierdoor is het aantrekkelijk voor huisartsen/fysiotherapeuten e.d. om in onze gemeente te blijven of zich te vestigen. Ook neemt het aantal solopraktijken van huisartsen af, waardoor overname van huidige huisartsenpraktijk meer is gewaarborgd. Ook heeft Leiderdorp een verpleeghuis binnen de gemeente met een regionale functie, naast een verzorginghuis. Tot slot heeft Leiderdorp de gehandicapten voorziening Nieuw Buitenzorg met eveneens een regionale functie binnen haar grenzen.

• Sterk: kwaliteit buitenruimte binnen bebouwde kom

Leiderdorp kenmerkt zich als een groene gemeente. Dit is zichtbaar in het groen in de wijken, het park de Houtkamp, de Bloemerd, de sloten en de vijvers. Hierdoor is Leiderdorp een prettige gemeente om in te wonen.

• Sterk: nabijheid uitgestrekte groene polders

Leiderdorp is gelegen aan de rand van het Groene Hart. Hierdoor hebben de inwoners van Leiderdorp de mogelijkheid om op korte afstand de rust en ruimte te ervaren van het open polderlandschap.

• Sterk: nabijheid grote stad

Naast Leiderdorp ligt Leiden. Als centrumgemeente heeft Leiden vele voorzieningen als een theater, podia van de Stadsgehoorzaal, bioscoop en vele restaurants en horecagelegenheden. Dit biedt Leiderdorp het voordeel dat zij niet zelf deze voorzieningen hoeft te hebben. Leiderdorpers kunnen vrij gebruik maken van de aanwezige voorzieningen. Enig minpunt is de niet-snelle bereikbaarheid ervan.

• Sterk: regionale oriëntatie De Leiderdorpse organisatie heeft een sterke regionale oriëntatie. Dit blijkt niet alleen uit de toekomstvisie van Leiderdorp en het bestuursakkoord van het huidige bestuur. Ook in organisatorische zin komt die oriëntatie naar voren. Ambtelijk is een regiocoördinator aangesteld, vanuit de gemeenteraad is een werkgroep regio gevormd en Leiderdorp levert een wethouder aan het DB van Holland Rijnland. Daarnaast is het Leiderdorps Regiomodel breed bekend in Holland Rijnland.

• Sterk: aansluiting randstedelijke infrastructuur autoverkeer De ligging aan de A4 als centrale vervoersas in de Randstad, dicht bij Schiphol, Amsterdam en Den Haag is een sterk punt. Met de auto zijn de belangrijkste bestemmingen van (inter)nationale betekenis snel bereikbaar.


2.2.2 Zwak in/van Leiderdorp

• Zwak: bereikbaarheid grote stad Leiden heeft als historische stad geen echte randwegstructuur. Toegangswegen vanuit Leiderdorp zijn:

- de Hoge Rijndijk, waarbij de verkeerssituatie aan weerszijden van de Leiderdorpse brug een obstakel vormt.

- de Lage Rijndijk, waarbij de eenrichting verkeersstituatie een obstakel vormt - de Willem de Zwijgerlaan.

Het centrum van Leiden is autoluw gemaakt en eigenlijk alleen per fiets snel te bereiken. Het gevolg is dat in de spitsuren en bij ongelukken het verkeer van en naar leiden vast komt te staan. Ook goede, snelle, hoogfrequente OV-verbindingen naar het Leidse centrum ontbreken.

• Zwak: aansluiting randstedelijke infrastructuur openbaar vervoer

De openbaar vervoerverbindingen vanuit Leiderdorp naar het station van Leiden zijn matig ontwikkeld. Daardoor is Leiderdorp niet goed aangesloten op de randstedelijke infrastructuur als Stedenbaan en de RijnGouweLijn. Deze vervoeren haar passagiers met een tien minutenfrequentie door de randstad. De bussen die vanuit Leiderdorp naar Leiden CS gaan, maken een lange omweg door de buitenwijken van Leiderdorp. Over het algemeen kan gesteld worden dat de gemiddelde reistijd per bus naar Leiden CS vanaf Winkelhof ongeveer 30 minuten in beslag neemt.

• Zwak: levensvatbaarheid voorzieningen

Voorzieningen als het theater Muzenhof en het zwembad De Does zijn qua exploitatie mede afhankelijk van bijdragen van de Gemeente Leiderdorp. Modernisering van de voorzieningen en nieuwe eisen aan kwaliteit en onderhoud vragen hoge investeringen. Ook van de gemeente. Door teruglopende inkomsten vanuit de WOZ en de landelijke overheid is de gemeente beperkt in haar financiële bijdragen. Dit speelt niet alleen in Leiderdorp. Ook omliggende gemeenten kampen met dit probleem.

• Zwak: toegankelijkheid en belevingswaarde groenflanken

De polders rond Leiderdorp zijn beperkt toegankelijk. In de polder Achthoven kan de burger van Leiderdorp vanaf de Ruige Kade van de polder genieten. De Boterhuispolder kan beleefd worden vanaf de Zijldijk en de Nieuwe Weg. Verder kunnen beide polders nauwelijks betreden worden. Door deze beperkte toegankelijkheid kunnen burgers van Leiderdorp de schoonheid van de polders niet vanuit de polders zelf beleven. Hierdoor daalt de betrokkenheid van de Leiderdorpse burger met de polders.

• Zwak: financiële positie

De kosten voor de Gemeente Leiderdorp nemen toe. Leiderdorp draagt bij aan het grote project rondom de verbrede aanleg en verlengde ondertunneling van de A4. Daarnaast vraagt de regionale investeringsstrategie van Holland Rijnland een jaarlijkse financiële bijdrage. Daarnaast dalen de inkomsten van de gemeente uit de WOZ en de bijdrage van het Rijk uit de gemeentekas. Hierdoor komt de financiële positie van Leiderdorp onder druk te staan. Toekomstige bijdragen aan regionale investeringen verhogen deze druk. Als voorbeeld hierbij kunnen de bijdragen aan de ORZ en de aanleg van de Kanaalroute dienen. 2.2.3 Kansen voor Leiderdorp

• Kans: Zuidvleugelontwikkelingen De Zuidvleugel heeft zich tot doel gesteld om haar internationale concurrentiepositie te vergroten. (De ligging van Leiderdorp biedt een goede uitvalsbasis (wonen) in de randstad.


Met name voor werknemers van (internationale) bedrijven kunnen hiervan genieten.) Daarbij onderkent zij ook dat het met het groen rondom de stad slecht is gesteld. Internationale bedrijven kijken bij vestiging steeds vaker naar de omgeving waarin zij zich vestigen. In het Zuidvleugelprogramma wordt Recreatie Om de Stad (RODS) gestimuleerd. De stadsranden langs het Groene Hart (o.a. de Oostflank van Leiden/Leiderdorp) definieert zij als regiopark.

• Kans: behoefte aan recreatief groen in de randstad

Niet alleen in Zuidvleugelverband, maar ook in het Uitvoeringsprogramma van het Groene Hart staat dat er meer recreatief groen rondom de steden moeten komen. Hierdoor hebben de inwoners van de steden directe toegang tot het omliggende groengebied. Zij gaat hierbij uit van extensieve recreatie. Leiderdorp is relatief groen binnen haar bebouwde kom. Leiden heeft als stad echter de minste aantal m2 groen per inwoner.

• Kans: niet inwoneraantal maar eigen kracht is zelfstandigheidscriterium

Bas Eenhoorn adviseerde in 2006 aan minister Remkes dat gemeenten onder de 20.000 inwoners verplicht moeten samengaan. Voor gemeenten in drukke omgevingen adviseerde hij een ondergrens van 50.000 inwoners. Daarnaast adviseerde hij nieuwe criteria bij het bepalen van de bestuurskrachtmeting. Omdat hij de term drukke omgeving niet verder heeft gedefinieerd en de nieuwe criteria een bredere kijk geeft op bestuurskracht, bestaat de mogelijkheid dat Leiderdorp voorlopig als zelfstandige gemeente kan blijven bestaan.

• Kans: herindelingen in de regio bevorderen krachtig regio-optreden

Door herindeling ontstaan grotere gemeenten en neemt de bestuurlijke drukte aan de overlegtafels af. Intergemeentelijke beslispunten kunnen eenvoudiger worden. Hierdoor kunnen zowel de grotere gemeenten als de regio als geheel een krachtiger antwoord geven op ontwikkelingen waarvoor zij staat. En daarmee gezamenlijke problemen het hoofd bieden.

• Kans: profilering Holland Rijnland aan overlegtafels

Door een sterkere samenwerking en profilering in en van de regio Holland Rijnland en een krachtiger optreden kan Holland Rijnland zich als samenwerkingsorgaan beter profileren aan de overlegtafels zoals die van de Zuidvleugel. Door de eenheid binnen de regio zal binnen Zuidvleugelverband meer rekening worden gehouden met de stem van Holland Rijnland.

• Kans: Ringweg oost(voorheen: Kanalenroute)

De Ringweg oost biedt voor Leiderdorp de mogelijkheid om het verkeer door Leiderdorp naar Leiden te verminderen. Nu kiest nog veel verkeer met de bestemming A4 of Leiden haar route door af langs Leiderdorp. Ringweg oost zorgt voor de afronding van de rondweg rond Leiden.

• Kans: Benutting regionale kansen Binnen de As Leiden Katwijk en de Oude Rijn Zone vinden veel ontwikkelingen plaats. Niet direct is zichtbaar wat de kansen zijn voor Leiderdorp. Het kan belangrijk zijn om niet alleen op de vanzelfsprekende connecties te anticiperen (groene hart), maar ook nieuwe kansen te benutten. Is er een link mogelijk tussen de ontwikkeling en concentratie van bio- en lifesciences in Leiden ((inter)nationaal niveau) en de ontwikkeling van de Leiderdorpse Zorgboulevard? Of wellicht andere connecties. 2.2.4 Bedreigingen voor Leiderdorp

• Bedreiging: beperkte aandacht voor Holland Rijnland binnen Zuidvleugel De regio Holland Rijnland straalt nog geen eenheid uit. Als samenwerkingsverband is er nog geen duidelijke keuze gemaakt welke vraagstukken regionaal, intergemeentelijk of lokaal


zijn. Hierdoor worden teveel doelen nagestreefd. Daardoor ontbreekt niet allen de samenhang, maar ook de gerichtheid van de energie op de belangrijkste dossiers.

• Bedreiging: profilering Leiden als centrumstad

Leiden heeft zich in het verleden niet coöperatief opgesteld richting haar buurgemeenten. Hierdoor is veel argwaan ontstaan ten opzichte van Leiden door haar buurgemeente. Het Leidse college heeft de onderlinge afspraak dat zij zich terughoudend opstelt in regionale vraagstukken. Voor bepaalde onderwerpen als verkeer en vervoer, welzijnsvoorzieningen ed. is een krachtig optreden van een centrumgemeente nodig. Het ontbreken van een duidelijke voortrekkersrol van Leiden als centrumstad in onze regio, is niet alleen voor Leiden, maar ook voor de regio een bedreiging.

• Bedreiging: verstening Groene Hart bij achterblijvende woningbouw

De woningbouwopgave voor de randstad blijft achter bij de geplande woningbouw. In onze regio zien we dat op het voormalig Vliegkamp Valkenburg veel minder huizen worden gebouwd dan gepland. Daarnaast wordt daar ook voor een duurder segment gebouwd. Als de woningbouwopgave achter blijft lopen, bestaat de kans dat de landelijke overheid een aanwijzing geeft voor woningbouwlocaties. Het ligt dan voor de hand dat vrije polders daarvoor aangewezen worden, omdat deze vanuit planologisch opzicht het eenvoudigst te bebouwen zijn.

• Bedreiging: weinig aandacht voor Groene Hart binnen Holland Rijnland, ALK

De energie en aandacht van Holland Rijnland richt zich met name op de ontwikkelingen in de As Leiden Katwijk (RijnlandRoute, RijnGouwelijn, Valkenburg) en op de Greenport Bollenstreek. Hierdoor wordt geen aandacht besteed aan de plassen en veenweide gebieden aan de oostzijde van de regio. Terwijl deze Gordel van Smaragd in belangrijke mate bijdraagt aan het landschappelijke en diverse karakter van de regio.

• Bedreiging: deelgebieden binnen regio (Greenport, GH, ALK)

De regio Holland Rijnland bestaat uit drie deelgebieden: As Leiden Katwijk, Veenweide- en Plassengebied, en Greenport Bollenstreek. Met een primaire oriëntatie op respectievelijk de Zuidvleugel, Groene Hart en Noordvleugel van de Randstad. Elk deelgebied heeft zijn eigen dynamiek die tamelijk los staat van de anderen. De regionale eenheid is nog weinig zichtbaar. Het afhouden van de Rijnstreekgemeenten (Alphen eo) bij Holland Rijnland door met name deze gemeenten, de moeitevolle besluitvorming rondom de Regionale Investerings Strategie kan de solidariteit in de regio ondermijnen langs deze subregionale lijnen.

• Bedreiging: ontwikkeling in landbouw: openheid landschap bedreigt

De toekomst van de landbouw in de Randstad staat al jaren onder druk. Steeds meer boeren beëindigen hun boerenbedrijf. Projectontwikkelaars en institutionele beleggers kopen steeds vaker landbouwgronden op. In de meeste gevallen pachten de boeren de gronden terug. In de landbouw ontstaat door schaalvergroting allerlei neveneffecten als grotere veestallen en oude vervallen, niet meer gebruikte stallen. De leegkomende boerderijen worden omgevormd tot woonhuizen. De nieuwste trend is om bij deze woningen paarden te houden met bijbehorende stallen en buitenbakken. Hierdoor wordt de openheid van het landschap bedreigd.

• Bedreiging: toenemende kosten huisvesting onderwijs

De gemeentelijke overheid is verantwoordelijk voor de huisvesting van onderwijs. Oude schoolgebouwen moeten worden vervangen door veelal brede scholen die aan de huidige arbo- en schoolvoorzieningen moeten voldoen.


• Bedreiging: verplichte schaalvergroting zorgt voor verlamming bestuur Bij een opgelegde fusie ontstaat bij het gemeentebestuur een afwachtende houding. Grote besluiten mogen niet meer worden genomen. Het gemeentebestuur moet zich beperken tot beheersmatige activiteiten. Politieke partijen, raadsleden en wethouders moeten zich beraden op hun toekomst. Evenals de ambtelijke organisatie. Ook voor hen heeft een fusie gevolgen. Gevolg is dat de energie van de organisatie intern gericht wordt en de ontwikkelingen in beleid een aantal jaren stilligt. Voor de korte termijn lijkt deze dreiging niet reëel, maar de ervaring leert dat onverwacht deze discussie actueel kan zijn.

• Bedreiging: financiële positie kleinere gemeenten in relatie tot deregulering De landelijke overheid stoot steeds meer Rijksoverheidstaken af naar de gemeenten. Veelal is het daarbij behorende budget niet voldoende om de hele taak te kunnen financieren. Daarnaast is binnen de gemeenten niet altijd de juiste kennis en kwaliteit aanwezig om de afgestoten taak naar behoren uit te voeren. Met name voor kleine gemeenten heeft de decentralisatie veel impact. Zowel in directe als indirecte kosten die met de taak samenhangen.

• Bedreiging: regio-opgaven De rijksoverheid en de provincie vragen bij grote regionale projecten een substantiële bijdrage van de samenwerkende gemeentelijke overheden. De RIS is hiervan een goed voorbeeld. Door de verslechterende financiële positie is niet iedere individuele gemeente meer in staat om haar bijdrage te betalen aan de regionale projecten. Het wegvallen van de financiële bijdrage een gemeente betekent ofwel een verzwaarde last voor de overige gemeenten, ofwel dat de regio haar financiële toezegging niet kan nakomen. Beiden hebben gevolgen voor de regionale eenheid. 2.3 Bestuurskracht Definitie. Bestuurskracht is een term waarmee we willen uitdrukken in welke mate een gemeente in staat is haar taken uit te voeren. Deze definitie is inmiddels verbreed naar de vraag in welke mate de gemeente adequaat kan inspelen op veranderingen in haar omgeving, en de verantwoordelijkheid die zij pakt voor regionale vraagstukken. 2.3.1 De ‘kwaliteitsmatrix’ toegepast Kwaliteitsmatrix. Een veel gebruikt normatief kader om naar gemeentelijke bestuurskracht te kijken is een kwaliteitsmatrix, waarin enerzijds vier rollen van de gemeentelijke overheid worden onderscheiden: bestuur, dienstverlener, participant en interne organisatie. Anderzijds worden drie kwaliteitsniveaus onderscheiden (strategisch, tactisch en operationeel) van waaruit naar de vier rollen wordt gekeken. Deze matrix heeft een sterke interne oriëntatie en minder oog voor het regionaal functioneren. Hieronder volgt een schematische weergave en een korte toelichting.


Toelichting kwaliteitmatrix. Drie niveaus 1. Strategisch niveau. Op dit niveau gaat het enerzijds om het ontwikkelen van een visie op de (middel)lange termijn, waarin, al of niet samen met anderen, richting wordt gegeven aan de ontwikkelingen in de samenleving en aan de eigen positie in de omgeving. Anderzijds is van belang of de samenleving er op kan vertrouwen dat de overheidstaken over een langere periode en ook in tijden van crisis op betrouwbare en robuuste wijze worden uitgevoerd. 2. Tactisch niveau. Op tactisch niveau wordt invulling gegeven aan het geheel van de organiserende en structurerende taken. Dit betreft de inrichting, kwaliteit en voortgang van bestuurlijke en beleidsmatige processen, alsmede de efficiëntie en effectiviteit daarvan. Steekwoorden zijn ook zorgvuldigheid en draagvlak. 3. Operationeel niveau. Hierbij gaat het om de doelgerichtheid, doelmatigheid en gebruiks- en publieksgerichtheid van de op de uitvoering gerichte taken en werkzaamheden voor de korte termijn (een begrotingsjaar). Op dit niveau spelen vooral managementwaarden als responsiviteit, doelmatigheid en instrumentaliteit een rol spelen. Vier rollen 1. Voor de gemeente als bestuur staat het democratisch functioneren, in de zin van de verbinding tussen lokaal bestuur en lokale samenleving, centraal. De betrokkenheid van burgers, de afstand tussen bestuur en bestuurden en de toegankelijkheid en transparantie van dat bestuur zijn belangrijke aandachtspunten. 2. De gemeente als dienstverlener is aanbieder en producent van publieke goederen en diensten. Daarbij gaat het niet alleen om zaken als de uitgifte van paspoorten of vergunningverlening, maar ook om het maken, voorbereiden en uitvoeren van beleid. De kwaliteit van de uitoefening van taken en bevoegdheden staat centraal, met name vanuit het oogpunt van bedrijfsvoering. De politiek-bestuurlijke kaders worden bezien op hun controle- en sturingsfunctie voor het uitvoerende apparaat. In het huidige denken wordt van gemeenten vooral een extern georiënteerd en oplossingsgericht publiek ondernemerschap verwacht. 3. Bij de derde rol, de gemeente als participant in het openbaar bestuur, gaat het om het effectief functioneren in bestuurlijke netwerken en interactiepatronen. Aandachtspunten zijn: communicatievaardigheid, het tegengaan van bestuurlijk autisme, het coöperatieve vermogen, de onderhandelingscapaciteit en het relatiemanagement. 4. De gemeente als organisatorische eenheid. Het functioneren van de organisatie, leer- en veranderingsprocessen binnen de organisatie, human resource management en het financieel-economisch perspectief (de begroting) zijn aspecten die hier naar voren komen. De combinatie van de drie kwaliteitsniveaus en de gemeentelijke rollen levert een kwaliteitsmatrix met twaalf velden op, waarvan een tweetal niet wordt gebruikt:

• Er zijn geen opgaven op strategisch niveau voor de interne gemeentelijke organisatie, omdat een gemeente alleen strategische doelen kan hebben, die extern gericht zijn en waaraan de eigen organisatie ten dienste staat.


• Er zijn daarnaast geen opgaven op operationeel niveau voor het bestuur. De bestuurlijke en beleidsmatige processen komen democratisch tot stand op strategisch en tactisch niveau; op operationeel niveau is dit niet meer aan de orde.

Toepassing op Leiderdorp. Bovengenoemde matrix is in 2003 toegepast op Leiderdorp tijdens het onderzoek van de provincie Zuid Holland naar herindeling van Warmond. Omdat Leiderdorp niet over een recent bestuurskrachtonderzoek beschikte, is op grond van interviews en een documentenanalyse een inschatting gemaakt van onze bestuurskracht. Leiderdorp scoorde op alle velden voldoende. En had van alle onderzochte gemeenten in de regio de sterkste bestuurskracht. Hoewel het onderzoek met een zekere relativering moet worden bezien, zijn de onderzoekers wel van de conclusies overtuigd. Vooral het zelfstandig ontwikkelen van een toekomstvisie en de vertaling daarvan in collegeprogramma(’s) is daarvan de oorzaak. Als bijlage 1 is de samengevatte analyse uit dit onderzoek opgenomen. 2.3.2 Bestuurskracht en regionale oriëntatie De regionale oriëntatie van een gemeente is een belangrijk onderdeel geworden van bestuurskracht. In de kwaliteitsmatrix is daar weinig aandacht voor. In opdracht van de (voormalige) minister van BZK is in 2005 en 2006 onderzoek gedaan naar de bestuurskracht van gemeenten in de Randstad1. Het belang van de Randstad als economische motor van het land wordt hierin afgezet tegen de oriëntatie van gemeenten op dit bovenlokale belang. De gesignaleerde sterke lokale gerichtheid van veel gemeenten is voor de onderzoekers aanleiding te suggereren dat een omvang van ongeveer 50.000 inwoners voor de Randstedelijke gemeenten een ondergrens is. In het reeds eerder geciteerde onderzoek van de provincie Zuid Holland naar bestuurskracht van de gemeenten rondom Warmond, hebben de bovenlokale vraagstukken en opgaven veel aandacht gehad. Hieruit (hoofdstuk 6 en 7) hebben wij de volgende uitspraken en conclusies gehaald. Hoewel 2003 alweer enige jaren geleden is, zijn deze conclusies naar onze beleving nog steeds geldig. (Citaten afkomstig uit Rapport “Samenwerken, samengaan, samen verder. Analyse van de bestuurskracht, oriëntatie en regionale vraagstukken” door CapGemini Ernst & Young, Utrecht, 4 september 2003. Onderzoek in opdracht van Gedeputeerde Staten ZH) Positie centrumstad Leiden (citaat) “De bestuurskracht van Leiden laat op bijna alle fronten te wensen over. Voor een deel heeft dit interne oorzaken, bijvoorbeeld door verkokering en veel bestuurlijke wisselingen in het verleden. Voor een deel heeft dit ook te maken met externe factoren: Leiden heeft bijna geen goede mogelijkheden tot uitbreiden meer, is dus aangewezen op de

1 Bestuurskrachtmeting Randstadgemeenten door H.B. Eenhoorn en P.F. Rozenberg, 9 februari 2006. Samenwerkend naar zelfstandigheid? Een onderzoek naar randvoorwaarden voor zelfstandigheid van gemeenten in de Randstad, door H.B. Eenhoorn en P.F. Rozenberg, Wassenaar/Voorburg, 3 oktober 2006.


buurgemeenten en heeft te maken met een slecht bestuurlijk imago, waarvan de stad maar lastig afkomt.” (citaat) “De maatschappelijke oriëntatie in de regio is divers. Alle gemeenten hebben een voorzieningenniveau dat grotendeels zelfvoorzienend is. Daarnaast is er vanzelfsprekend sprake van een oriëntatie op een aantal voorzieningen en instellingen die centraal zijn georganiseerd. Hierdoor is er sprake van een oriëntatie op Leiden, waar een groot aantal van deze voorzieningen aanwezig is. Daarnaast is er in beperktere mate sprake van een oriëntatie op enkele andere voorzieningen in andere gemeenten, zoals in Oegstgeest en Leiderdorp. Er zijn geen oriëntaties gevonden, die gemeenten onlosmakelijk met elkaar verbinden. De maatschappelijke oriëntatie vraagt om een visie op een specifiek samenwerkingsmodel met Leiden. Dit moet leiden tot een betere afstemming en realisatie van voorzieningen in de regio.” De regio Holland Rijnland (citaat) “Er bestaan echter verschillende percepties over de invulling van een niet-vrijblijvende samenwerking, met name ten aanzien van het afstaan of overdragen van taken, verplichte uitgaven op basis van meerderheidsbesluitvorming in de regio en de rol van de afzonderlijke gemeenteraden. Zolang hierover geen eenduidigheid is, blijft er een risico bestaan voor een succesvolle invulling van de regionale samenwerking. (citaat) De fusie van de samenwerkingsorganen(SLR en SDB tot Holland Rijnland) is in ontwikkeling, maar geeft onvoldoende waarborg voor een sterke regio, waarin binnen de huidige bestuurlijke context (aantal gemeenten en hun onderlinge verhouding) beslissingen worden genomen op basis van niet-vrijblijvende afspraken.”(cursivering uit oorspronkelijk rapport) Commentaar op bovenstaande: de inmiddels unaniem door 12 gemeenteraden aanvaardde Regionale Investerings Strategie is er een goed voorbeeld van dat binnen Holland Rijnland wel degelijk slagkracht ontwikkeld kan worden. De sombere conclusie kan op dit punt genuanceerd worden. Het unieke karakter van deze regionale unanimiteit is in de media sterk overschaduwd door het RGL-referendum. Percepties gemeenten over elkaar (citaat) “In het kader van de regionale samenwerking vindt er ten slotte samenwerking plaats aan en over de ‘randen’ van de regio. De gemeente Alkemade heeft aangegeven te praten met Jacobswoude en de gemeente Zoeterwoude geeft aan oriëntaties te delen met de gemeente Rijnwoude. Zoeterwoude heeft in dit opzicht als het ware een scharnierfunctie in de regio. Het karakter van de groene gemeente vertoont een sterke overeenkomst met het Groene Hart, terwijl het bedrijventerrein en de betrokkenheid bij het A4/W4-project duiden op een oriëntatie op de Leidse Regio. Ten slotte heeft Hillegom aangegeven dat ze vanuit een functionele benadering samenwerking zoekt met de grensgemeenten in de provincie Noord-Holland.” (citaat) “De gesprekken tussen Alkemade en Jacobswoude verdienen vervolg. Een mogelijke fusie van beide gemeente kan wenselijk zijn. De situatie rondom Zoeterwoude is een stuk lastiger. Er is sprake van een scharnierfunctie tussen het Groene Hart en de Leidse Regio, terwijl de gemeente qua grootte (en daarmee qua kwetsbaarheid) in disbalans is met de omgeving (Leiden en Leiderdorp).” (citaat) “Er is gebleken dat de percepties van de gemeenten over elkaar, over de rol van de regio en provincie sterk verschillen. Het leidt tot een houding van de kat uit de boom kijken, zaken moeilijk uit handen geven en je eigen partijtje willen blijven spelen. Het verklaart de moeizame regionale samenwerking. Een verandering van deze houding, het bespreken en


bijstellen van de beelden op basis van de feiten, zou kunnen leiden tot een andere cultuur van samenwerken, meer onderling vertrouwen en begrip voor elkaars situatie.” (citaat) “De cultuur van samenwerken en spreken over elkaar (en niet met elkaar) draagt niet bij aan een uitbouw van de regionale samenwerking op basis van niet-vrijblijvende samenwerking.” (citaat) “Een oplossing voor de bestuurlijke complexiteit aan de west- en oostkant van Leiden zou kunnen zijn het overleg (naar aanleiding van de bestuurskrachtmeting) tussen de provincie en de gemeente Leiden uit te breiden met de gemeenten Oegstgeest, Leiderdorp en Zoeterwoude om de bestuurlijke toekomst van de gemeenten te kunnen bespreken in relatie tot de maatschappelijke vraagstukken en opgaven en bestuurskracht.” (citaat) “De vraag is met name welke keuze er voor Oegstgeest gemaakt wordt. Oegstgeest zelf heeft de voorkeur voor samenwerking met Sassenheim, Voorhout en Warmond. Deze bestuurlijke voorkeur wordt door anderen echter verklaard om te voorkomen dat Oegstgeest bij Leiden wordt gevoegd. Aansluiting bij de ontwikkelingen op de as Leiden-Katwijk ligt het meest voor de hand vanuit de functionaliteit van het gebied.” (citaat) “Ten slotte is er vanuit de functionaliteit van het grootstedelijk gebied van Leiden vast te stellen dat Leiderdorp en Oegstgeest vastgegroeid zijn aan Leiden. Een samenvoeging wordt door geen van de partijen als een haalbare oplossing gezien, in ieder geval niet op dit moment. Met name de beperkte bestuurskracht van Leiden speelt hier parten. Het monitoren van de ontwikkelingen in dit gebied is daarom vooralsnog de beste optie. Wij kunnen ons voorstellen dat een uitbreiding van het bestuurlijke overleg tussen Leiden en de provincie Zuid-Holland een oplossing kan bieden om samen met de gemeenten Leiderdorp, Oegstgeest en Zoeterwoude de bestuurlijke toekomst te bespreken.” Opmerking: later is hier de gemeente Voorschoten aan toegevoegd door Gedeputeerde Staten. Inschatting huidige situatie regio De actualiteit van bovenstaande opmerkingen en conclusies is nog steeds groot. De positie van Leiden als centrumstad is zwak en daarmee ook het gezicht van de regio Holland Rijnland. De gang van zaken rondom het RGL-referendum heeft breed in de regio tot onrust geleid. Het gevoel is dat het Leidse bestuur aan het regionale belang van dit project onvoldoende recht doet. Bij het schrijven van dit stuk is het nog onduidelijk of door gemeenten bestuurlijke actie richting Leiden wordt ondernomen naar aanleiding van de referendumuitslag. De perceptie van gemeenten is niet veranderd. Het anti-Leidensentiment is nog sterk en het regionaal denken wordt gekenmerkt door het eigenbelang sec. Veel gemeenten blijven het lastig vinden het regionaal belang te kunnen doorvertalen naar het lokale. De actuele (non-)profilering van Leiden maakt het ook lastig om met enige daadkracht samenwerkingsarrangementen op te zetten. De realisatie van shared service centers waarin Leiderdorp wil participeren, verloopt traag. De dreiging dat vergaande samenwerking automatisch fusie betekent op middellange termijn, kan wellicht gemeenten rondom Leiden ervan weerhouden daadwerkelijk te investeren in samenwerking. De regio Holland Rijnland neemt wel in kracht toe, maar blijft nog te ver achter op het podium van Zuidvleugel, Groene Hart en Randstad als geheel. De grote projecten in de regio vallen vrijwel alle onder regie van de provincie Zuid Holland en niet onder het bestuur van Holland Rijnland. Binnen Holland Rijnland blijven subregio’s bestaan, zoals de stedelijke agglomeratie As Leiden Katwijk, de bollenstreek met het Greenport-concept, en het Veenweide- en Plassengebied. De greenport heeft daarbij een sterke oriëntatie op de


Noordvleugel van de Randstad met Schiphol, de As Leiden Katwijk wordt nogal eens beschouwd als een satelliet van Den Haag en stadsgewest Haaglanden, terwijl het Plassen- en Veenweidegebied een soort bestuurlijk niemandsland dreigt te worden door grote bestuurlijke verbrokkeldheid. Herindelingen in de regio zullen doorgaan. De drie bollengemeenten Hillegom, Lisse en Noordwijkerhout hebben intensieve samenwerking opgezet. Alkemade en Jacobswoude

willen fuseren met liefst nog een derde gemeente. Rondom Rijnwoude en Boskoop zijn diverse varianten van fusie ontwikkeld, waaruit binnenkort gekozen wordt. Hetzelfde geldt voor de Zuidplasgemeenten rondom Gouda. Een fusie tussen Voorschoten en Wassenaar is recent door Voorschoten als niet gewenst beschouwd op grond van een bestuurskrachtonderzoek, maar door sommige politieke partijen wordt doorgebouwd aan samenwerking ook met de gemeente Leidschendam-Voorburg.

In het regeerakkoord Balkenende IV is vastgelegd dat herindeling van onderop moet komen. Grootschalige herindeling van de Randstad is daarmee voorlopig geen issue. Toch zijn er nog jaarlijks gemeenten die worden samengevoegd. 2.4 Leiderdorps RegioModel De wijze waarop Leiderdorp omgaat met regionale vraagstukken is door de regio in 2006 als best-practise benoemd. Het model dat hieraan ten grondslag ligt, krijgt bredere navolging. Het is van belang dat Holland Rijnland zich ontwikkelt tot een sterke regio in een sterke Randstad. Wij voelen ons daar medeverantwoordelijk voor. Daarom investeren wij in menskracht, denkkracht en projecten ten bate van deze regio. Maar wij staan ook voor een sterk Leiderdorp in een sterke regio. Transparantie, solidariteit en pro-actief handelen zijn kernwaarden bij dit regionaal optreden. Het LeiderdorpsRegioModel heeft een cultuur-, structuur- en instrumentele kant. In steekwoorden levert dit het volgende beeld. Cultuur. Alle informatie over en uit de regio wordt door een groot aantal mensen gedeeld. Aan informatie wordt een betekenis gegeven en de samenhang met andere informatie. Kennis wordt lezersgericht verwoord. We denken buiten de vanzelfsprekendheden en hiërarchie, het beeld van ‘netwerk’ is leidend. Informatie wordt snel uitgewisseld. Integraliteit is van levensbelang. Structuur. De gemeenteraad, het college, het MT en de ambtelijke organisatie hebben zoveel mogelijk hetzelfde kennisniveau. Informatievoorziening is erop gericht dit te bevorderen. Regionale samenwerking heeft hoge prioriteit van raad, college en ambtelijke organisatie. Medio 2006 heeft de raad een document vastgesteld waarin de volgende structuurkenmerken zijn genoemd:

1. een vorm van organisatie op elk niveau a. Raad – Regiowerkgroep en Commissie b. College – collegevergadering c. MT – MT-vergadering d. Afdelingen – AAG-overleg/ Cluster Regio


2. integrale voorbereiding op elk niveau 3. linking-pin tussen elk niveau 4. vast aanspreekpunt op elk niveau

a. Raad – voorzitter werkgroep/griffie b. College – regiowethouder c. MT gemeentesecretaris/ hoofd Beleid en Projecten d. Afdeling regiocoördinator/ senior Cluster Regio

5. bundeling van regioportefeuilles bij één wethouder 6. vrijgestelde regiocoördinator 7. snelle en integrale informatievoorziening 8. inrichting van een cluster Regiozaken binnen de afdeling Beleid & Projecten 9. bundeling van en optimale toegang tot kennis en informatie in een regiokamer

Instrumenten. Er is een hoogfrequent verschijnende interne regionieuwsbrief, tweewekelijks clusteroverleg, website en intranet, tweemaandelijks breed ambtelijk overleg tussen Leiden en Leiderdorp, frequente presentaties, programmatische aansturing met tussenrapportages. De dynamiek van de regionale ontwikkelingen vraagt om een blijvende alertheid die zich niet laat vangen in institutionalisering.


Hoofdstuk 3 - Vraagstukken en Scenario’s. Wie de gegevens uit hoofdstuk 2 tot zich laat doordringen, kan met gemak een groot aantal vraagstukken en dilemma’s schetsen. In dit hoofdstuk wordt antwoord gegeven op de derde deelvraag van de probleemstelling: Wat zijn de vraagstukken waarop politiek antwoord moet komen? Wij lopen dit aan vanuit de doelstelling dat we een Sterk Leiderdorp in een Sterke Regio willen zijn. Nadat in deze dilemma’s kort zijn uiteengezet, geven we ook een denkkader aan dat behulpzaam kan zijn bij het beantwoorden van de probleemstelling. Dit zijn bij uitstek politieke vragen waarop in onderling debat gezocht moet worden naar antwoorden. 3.1 Vraagstukken Onderstaande opsomming is gerangschikt van vraagstukken die vooral Leiderdorp raken tot vraagstukken van meer regionaal belang. Dit is echter niet met een schaartje te knippen. 1. Groenflanken. Het dilemma is dat er goede argumenten zijn om het open groene landschap rondom Leiderdorp duurzaam te behouden, maar dat de uitvoering daarvan moeizaam lijkt vanwege de daartoe noodzakelijk samenwerking met buurgemeenten en de gebrekkige aandacht vanuit Holland Rijnland. Leiderdorp hecht veel waarde aan het open en groen houden van haar groenflanken. En het beter toegankelijk maken voor extensieve recreatie. Net als de andere Groene Hartgemeenten in de regio betalen we daarom mee aan infrastructuur elders in de regio, die het mogelijk maakt dat woningbouw daar plaatsvindt. Als de ontwikkeling van de regio stagneert, bijvoorbeeld door het uitblijven van hoogwaardig openbaar vervoer (RGL), vertraagt de woningbouw, aangezien infra en woningbouw aan elkaar gekoppeld zijn. Hoe voorkomen we dat in zo’n geval de minister verplicht een woningbouwopgave in onze gemeente neerlegt, zoals in de Bollenstreek (3000 woningen ondanks Pacten en convenanten) of de Oude Rijn Zone? Een antwoord hierop is de groenflanken en uitloopgebied zodanig in te richten dat de belevingswaarde en daarmee het belang voor de burger sterk toeneemt. Concepten als Regiopark, landschapspark of veenweidepark hebben veel aandacht voor de recreatieve functie van het landschap en kunnen als wenkend perspectief worden beschouwd. Het openhouden van het landschap wordt door alle Groene Hartgemeenten nagestreefd. Echter, gemeenten met een sterke agrarische dominantie (Alkemade, Zoeterwoude) tonen veel aversie tegen de genoemde park-concepten. De drager van het huidige landschap is de agrarische sector. Problemen met bedrijfsopvolging, schaalvergroting, kostenverhoging door dalende veengronden, de historische verkavelingsstructuur, de discussie functie-volgt-peil e.d. zetten de toekomst van het agrarische bedrijf in de regio onder grote druk. Verkoop van gronden aan projectontwikkelaars drijft de prijs van de grond op en maakt schaalvergroting daardoor moeilijker. De bereidheid tot medewerking bij het openstellen van het landschap voor de stedeling wordt met de mond wel beleden, maar krijgt in de praktijk zeer kleinschalig gestalte (boerenwandelpaden). Binnen Holland Rijnland krijgt de groen-blauwe gordel aan de oost-zijde van de regio weinig aandacht. Zeker in vergelijking met Greenport en As Leiden Katwijk. Gelet op blijvend draagvlak van alle gemeenten in de regio voor het volledige programma, is dit een kwetsbaar punt. Geschetst is hoe divers gemeenten aankijken tegen de ontwikkelingsmogelijkheid van de groenflanken van de regio. Leiderdorp heeft een tussenpositie in het spanningsveld agrarisch-


recreatie-natuurgebruik. Is het mogelijk deze positie aan te wenden door een ideale mix te creëren die voor alle partijen winst oplevert? 2. Bereikbaarheid Het dilemma is dat wij ruimschoots meebetalen aan regionale infrastructuur, maar zelf er weinig op vooruit gaan. Er is geen concreet (gedragen en gefinancierd) plan voor verbetering van de slechte ontsluiting met het openbaar vervoer. Idem met de bereikbaarheid met de auto. Ondanks dat we 18 miljoen bijdragen aan de A4 staat Leiderdorp met het autoverkeer regelmatig vast Niet voor niets bestaat de Regionale Investerings Strategie hoofdzakelijk uit infrastructurele projecten. De bereikbaarheid van de regio is al jarenlang het meest knellende knelpunt. Stel je voor dat er daadwerkelijk een RijnGouweLijn komt tot aan Noordwijk met een tracé ergens door Leiden. Gecombineerd met het Stedenbaanconcept dat vanaf 2008 van kracht wordt en een goed lopende RandstadRail betekent dit dat alle gemeenten in de Zuidvleugel van de Randstad een directe aansluiting hebben op een hoogfrequente light-railverbinding. Behalve Leiderdorp. Een aftakking van de RGL vanaf Alphen aan den Rijn richting Schiphol/ Amsterdam en een snelle verbinding tussen Den Haag en Valkenburg versterken de kracht van OV in de regio sterk. Onze situering aan de A4 is gunstig te noemen. Bereikbaarheidsvraagstukken doen zich voor Leiderdorp voornamelijk voor in wisselwerking met Leiden: drie bruggen over Rijn en Zijl, de bereikbaarheid van Leiden CS vanuit Leiderdorp en de mogelijke Kanalenroute. Wat willen we hierin bereiken? Hoe daadkrachtig kan Leiden toewerken naar concrete resultaten? 3. Voorzieningenniveau Het voorzieningenniveau in Leiderdorp is op orde. Voldoende winkels, welzijnsvoorzieningen en zorginstellingen waaronder een ziekenhuis, verpleeghuis en verzorgingshuis. De vergrijzing van de bevolking zet zich de komende jaren nog door. Hoe zorgen we ervoor dat het huidige voorzieningenniveau op peil blijft? Hoe zorgen we ervoor dat de grootstedelijke voorzieningen van de centrumstad beschikbaar zijn en blijven? En hoe zorgen we ervoor dat deze voorzieningen betaalbaar en bereikbaar blijven voor degenen die gebruik daarvan willen of moeten maken? 4. Financiële voordelen van samenwerken De belangrijkste argumenten voor samenwerking in bijvoorbeeld Shared Service Centers is kostenreductie en kwaliteitsverhoging. Meer doen met minder geld. Een grotere organisatie heeft een robuustere bedrijfsvoering. Personele flexibiliteit drukt kosten voor externe inhuur. Gezamenlijke inkoop heeft aantoonbaar voordeel. Maar ook in de afstemming van het voorzieningenaanbod zijn grote voordelen te behalen. Waarom in alle gemeenten dezelfde voorzieningen, als concentratie of regionale spreiding hetzelfde aanbod tegen veel lagere kosten betekent? 5. Democratische legitimiteit Een heikel punt van alle regionale samenwerkingsverbanden is de democratische legitimiteit van dergelijke bestuurlijke constructen. Hoe meer bevoegdheden naar organen van verlengd lokaal bestuur gaan, hoe knellender deze discussie wordt. Bestuurlijke platforms als Zuidvleugel staan daarvan nog verder weg (verlengd verlengd lokaal bestuur), maar daarin worden wel de belangrijkste afspraken gemaakt tussen regio’s, provincies en rijksoverheid over de belangrijkste investeringen in de Randstad. Grote gemeenten als Den Haag en Rotterdam zitten echter wel direct aan deze overlegtafels. Het democratische gat is in dergelijke grote gemeenten dus kleiner.


6. Bestuurlijke partners Leiderdorp heeft er last van dat er in de praktijk minder samenwerking is dan mogelijk en wenselijk. Dit leidt ertoe dat er geen grote gezamenlijke sociale dienst is, er een tweesporenbeleid rondom de Shared Service Centers gevoerd moet worden en ook dat de stedelijke agglomeratie van de leidse regio relatief zwak staat in Holland Rijnland. Zou het mogelijk zijn een modus te vinden dat alle gemeenten rondom Leiden gezamenlijk optrekken om de maatschappelijke problemen het hoofd te bieden? Zonder aversie tegen Leiden? Hoe betrouwbaar zijn de bestuurlijke partners in de regio? Vertrouwen is de basis voor samenwerking. De wijze waarop Leiden met het RGL-dossier is omgegaan doet afbreuk aan de bestuurlijke betrouwbaarheid van deze gemeente. Wat betekent het als Voorschoten elke variant van de Rijnlandroute over haar grondgebied zal tegenwerken? Op uitvoeringsniveau gaat het om andere vormen van samenwerking. Leiderdorp kiest voor het Shared Service Center-concept waar dit bedrijfsmatige en economische voordelen heeft. 7. Profilering van de regio Moet de regio meer zijn dat de optelsom van twaalf gemeenten? Dat is wel wenselijk wanneer we invloed willen hebben in tamelijk ondemocratische organen als het Platform Zuidvleugel, Platform Groene Hart e.d. Aan deze overlegtafels worden belangrijke afspraken gemaakt over de toedeling van middelen aan grote regionale projecten. Hoe meer bekendheid met de regio, hoe duidelijker de identiteit, hoe groter de kansen worden dat projecten op prioriteitenlijsten komen te staan. Dat geldt voor infrastructuur evenzeer als voor groenprojecten. De regio als verlengd lokaal bestuur kan alleen dan krachtig zijn, wanneer lokále besturen de regio toestaan krachtig te zijn. 8. Toekomst Randstad Eind 2006 zijn veel verwachtingen (lees: onrust) gewekt over een grootschalige herindeling van provincies en gemeenten in de Randstad. Diverse nota’s en adviezen verschenen, en we waren getuige van een uitgebreid publiek debat in een beperkt bestuurlijke wereld. Het regeerakkoord maakt duidelijk dat van een centraal gestuurde herindeling naar bijvoorbeeld gemeenten van 50.000 inwoners geen sprake zal zijn. Wat de coördinatie van het Randstadurgentieprogramma (minister Eurlings) voor gevolgen zal hebben, is nog onduidelijk. Dit heeft tot gevolg dat gemeenten in zekere vrijheid, op grond van hun eigen analyse, keuzen kunnen maken voor de bestuurlijke toekomst. Hoe beter de analyse, hoe betrouwbaarder en toekomstbestendiger de keuze. 9. Elk probleem zijn eigen schaal. Elke schaal zijn eigen probleem. Samenwerking is er in allerlei soorten en maten. Op uitvoeringsniveau gaat het vaak om schaalvoordelen, zoals de samenwerking van de Sociale Diensten, de Milieudienst en het concept van Shared Service Centers. Dit kan met twee of meer gemeenten worden opgezet. Op beleidsniveau wordt samengewerkt om specialistische kennis te benutten, zoals bij de Milieudienst. Binnen Holland Rijnland vindt samenwerking plaats om het strategische integrale (verkeer, ro, wonen, ez, natuur en landschap) belang van de regio te behartigen. Elk probleem heeft zijn eigen schaal. Het voordeel van samenwerken is dat de oplossing bij het probleem kan aansluiten. Voorbeeld: de verkeersafwikkeling (bruggen) tussen Leiden en Leiderdorp moet vooral onderling worden geregeld. Dat hoeft geen thema voor Holland Rijnland te zijn, dat wel een taak heeft als het gaat om een bredere verkeersvisie. Het nadeel is dat een groot palet aan verschillende samenwerkingsverbanden ontstaat, waarop de democratische controle problematisch wordt. Bundeling in de samenwerking ondervangt een deel van dit probleem.


3.2 Scenario’s en keuzerichtingen 3.2.1 Varianten. Kort door de bocht kun je drie scenario’s onderscheiden voor de bestuurlijke toekomst: 1. Leiderdorp doet alles alleen, 2. Leiderdorp fuseert, 3. Leiderdorp werkt samen. Deze scenarios zijn hieronder beknopt uitgewerkt in diverse varianten en van commentaar voorzien. 3.2.2 Scenario: Leiderdorp doet alles alleen Dit scenario is vooral een theoretisch scenario. Leiderdorp heeft in Toekomstvisie en achtereenvolgende collegeprogramma’s en bestuursakkoorden duidelijk blijk gegeven van haar aandacht voor het regionaal belang en de ambitie daarin krachtig te opereren. De wens van raad en college dat de notitie die u nu leest, werd geschreven, ondersteunt dit. Toch zijn er in de Randstad nog altijd gemeenten die hardnekkig het belang van de regio blijven ontkennen en niet wensen te investeren in bovenlokale knelpunten. De types Calimero en Don Quichotte kunnen hierbij worden onderscheiden. Voor dit moment laten we het aan de vrije interpretatie van de lezer over om deze types te operationaliseren. 3.2.3 Scenario: Leiderdorp fuseert Er zijn diverse motieven voor fusie. Wij schetsen er vier: In de eerste plaats fusie als noodoplossing. Als een gemeente niet meer in staat is basisvoorzieningen en onderhoudsverplichtingen in stand te houden en verbetering niet meer te verwachten is, kan fusie een oplossing zijn. Warmond kan hiervan als voorbeeld dienen. Deze gemeente heeft de provincie verzocht fusiepartners aan te wijzen. In de tweede plaats als afgewogen keuze. Een gemeente onderkent dat zij op langere termijn haar verantwoordelijkheid niet goed kan waarmaken en anticipeert daarop. De gemeente zoekt zelf naar samenwerkingspartners en houdt de regie over het fusieproces. Alkemade en Jacobswoude zijn hiervan een goed voorbeeld. In de derde plaats kan fusie vanuit strategische overwegingen. Sterke gemeenten die hun krachten bundelen om een nog krachtiger speler te zijn in een groter krachtenveld. Vaak is sprake van grote overeenstemming in ervaren problematiek en is er sprake van een win-win-situatie voor alle partijen. In de vierde plaats kan fusie uit dwang vanuit hogere overheden ontstaan. De argumtenten kunnen dezelfde zijn als bij de eerste drie argumenten, alleen is het lokale bestuur daarvan niet overtuigd. Indien Leiderdorp naar bestuurlijke schaalvergroting zoekt, valt keuze te maken uit een breed palet aan mogelijkheden. Drie hoofdvarianten op dit thema zijn: 1. ParkVariant of Groene Hart Variant, 2. StadVariant en 3. RegioVariant. 1. ParkVariant of Groene Hart Variant Op het grondgebied van Leiderdorp ontmoeten stad en land elkaar. De helft van het Leiderdorps grondgebied is verstedelijkt en de andere helft behoort tot het Groene Hart. Leiderdorp vervult ook een voortrekkersrol in de regio Holland Rijnland bij het agenderen van het belang van deze Gordel van Smaragd om het stedelijk gebied. Vanuit dit perspectief kan deze Parkvariant overwogen worden. Met welke gemeenten zou hieraan inhoud kunnen worden gegeven? Opnieuw enkele varianten:

- Leiderdorp met Alkemade en Jacobswoude en eventueel Teylingen. Hiermee ontstaat een grote Groene Hartgemeente aan de noordzijde van de Oude Rijn. Begin december 2006 is vanuit Alkemade en Jacobswoude serieus gevraagd naar deze mogelijkheid. De bundeling van Groene Hartbelangen is voor Leiderdorp het enige voordeel. De visie op de functie van het groen (agrarisch, recreatie en natuur) loopt echter sterk uiteen. Wellicht dat met Teylingen meer overeenstemming is in recreatievisie gezien


het Kaag-belang. Knelpunten van bereikbaarheid en voorzieningenniveau worden niet opgelost en de versterking van regionale kracht is discutabel.

- Leiderdorp met Zoeterwoude en Rijnwoude. Hiermee ontstaat een Groene

Hartgemeente waarbij de Oude Rijn Zone de centrale as is. Deze rivier is echter meteen een barriere voor de fysieke eenheid. Daarnaast geldt ook voor deze variant dat de Leiderdorpse knelpunten niet worden opgelost. De groenvisie loopt ook uiteen. De oriëntatie van Rijnwoude is ook nooit richting Holland Rijnland geweest. De wens van Rijnwoude om met Zoeterwoude de fuseren moest deze laatste gemeente uit de media vernemen.

- Leiderdorp met Alkemade, Teylingen en Zoeterwoude. Hiermee ontstaat een

halvemaan-vormige buffer rondom Leiden. Dit wordt een van-alles-wat-gemeente met een beetje Oude Rijn Zone, een dunne strook Groene Hart, en wel nadrukkelijk een waterrecreatiecomponent. Of een dergelijke constructie bestuurlijke eenheid kan opleveren is de vraag. De Leiderdorpse knelpunten worden niet opgelost.

Voor al deze varianten geldt dat de bestuurlijke legitimiteit goed is. Er wordt immers een nieuwe bestuurlijke eenheid gevormd, met directe vertegenwoordiging van de bevolking. De afstand burger-bestuur kan echter wel toenemen. Wat ook niet veronachtzaamd moet worden is het grote verschil in perceptie tussen Leiderdorp enerzijds en de plattelandsgemeenten anderzijds. Vanuit de genoemde buurgemeenten wordt Leiderdorp gezien als een stadsgemeente. In al deze ParkVarianten is de kern Leiderdorp groter dan of even groot als de overige partijen bij elkaar (m.u.v. varianten met Teylingen). Of dat vreedzaam besturen tot gevolg heeft, is de vraag. 2. StadVariant De gerichtheid van Leiderdorp op de grootstedelijke agglomeratie van Leiden is groot. Wie landkaarten en sattelietbeelden van de regio bekijkt, ziet één grote aangesloten bebouwing en infrastructureel netwerk. Er is sprake van een stedelijke cultuur en stedelijke woonmilieus. Mensen vestigen zich in Leiderdorp vanwege de nabijheid van autoinfrastructuur, woonmilieu, dicht bij het Groene Hart en dicht bij de grote stad. Vanuit dit perspectief kunnen opnieuw diverse varianten overwogen worden:

- Leiderdorp met Leiden. Dit zou de minimale StadsVariant kunnen zijn. De vraagstukken van Leiderdorp, met name groenflanken, bereikbaarheid en voorzieningenniveau kunnen worden aangepakt en regionale kracht van zo’n nieuwe gemeente neemt toe. Een nadeel kan zijn dat in een nieuwe raad het Leiderdorps belang ondergeschikt wordt. Het Leidse domineert. Een ander nadeel is het gestelde over Leiden in de SWOT-analyse. Leiden is onvoldoende bestuurskrachtig. Gecombineerd met een dominante positie kan de wiskundige waarheid dat ‘plus’ en ‘min’ in ‘min’ resulteert, opgeldt doen. Of zou Leiderdorp de Leidse buur uit het slop kunnen trekken?

- Leiderdorp met Leiden, Zoeterwoude, Oegstgeest en Voorschoten. Deze variant heeft

dezelfde voordelen als de vorige. Het nadeel van de Leidse dominantie wordt hierin ondervangen aangezien de kleinere gemeenten samen een gelijke omvang hebben als Leiden. De realiteit van deze variant wordt versterkt door het al eerder in deze notitie aangehaalde onderzoek rondom de herindeling van Warmond. Uit dit onderzoek blijkt dat alle hier genoemde gemeenten een sterke oriëntatie heeft op Leiden. Zoals de Leiderdorpse vraagstukken goed kunnen worden opgelost in deze variant, zal dat ook voor de andere Leidse buurgemeenten gelden. Opschaling in deze variant maakt van de Leidse agglomeratie een geduchte medespeler binnen Zuidvleugel, Holland


Rijnland, en Zuid-Holland. De belangrijkste regionale knelpunten en kansen liggen op dit schaalniveau. Voor elke gemeente in deze variant kan het doorslaggevend zijn dat alle anderen ook meedoen, om dit serieus te overwegen.

- Leiderdorp met Leiden en één of twee andere gemeenten. Dit is een een tussenvariant

van de vorige twee varianten. Hetzelfde geldt voor de nadelen. En voor de voordelen voor zover het de regionale kracht betreft. Afhankelijk van welke gemeente het betreft, kan nadere uitwerking van dit scenario plaatsvinden.

Een variant met leidse buurgemeenten zonder Leiden is theoretisch denkbaar, maar mag niet de naam StadVariant dragen. Deze variant is buiten beschouwing gelaten. Het grootste knelpunt in de StadVarianten is de Leidse bestuurskracht. Hoe meer barriéres door Leiden worden geslecht, hoe realistischer deze varianten worden. In die zin is Leiden op de goede weg met het aanpakken van de bestuurscultuur (“feminiemer”), het brede programma “Anders Werken” en de investering in goede bilaterale contacten met buurgemeenten, zoals Leiderdorp. Voor al deze varianten geldt dat ze passen in Thobecke’s huis en dus een goede democratische legitimatie hebben. De afstand burger-bestuur kan bij deze grootschaligheid toenemen. Hiervoor zijn oplossingen mogelijk, zoals de vorming van deelgemeenten. 3. RegioVariant In deze variant ontstaan een fusie van alle gemeenten in de As Leiden Katwijk. De voordelen voor Leiderdorp zijn hetzelfde als de StadVarianten. De regionale kracht binnen de Randstad neemt sterk toe. Deze nieuwe gemeente kan meedoen met Den Haag, Amsterdam, Utrecht en Rotterdam in de randstedelijke versterking. 3.2.4 Scenario: Leiderdorp werkt samen Als strategie om lokale en bovenlokale problemen op te lossen, hebben vrijwel alle gemeenten in Nederland samenwerkingsverbanden. De Wet Gemeenschappelijke regelingen voorziet hier ook in. Gemeenten werken samen om schaalvoordelen te behalen. En omdat zij zien dat het steeds lastiger wordt om zelfstandig taken te kunnen vervullen, of merken dat de dienstverlening gevaar loopt. Kwaliteitsverbetering is ook een motief. Leiderdorp neemt deel in diverse samenwerkingsverbanden van verschillende schaalniveaus. Hoewel in een politieke omgeving de kleinste details onverwacht tot grote politieke vraagstukken kunnen leiden, wordt in het algemeen onderscheid gemaakt tussen beleidsvolle (politiek belangrijk) en beleidsarme (politiek niet of minder belangrijk) onderwerpen. Beleidsarme onderwerpen betreffen veelal uitvoeringszaken waarvoor de verantwoordelijkheid bij het college van B&W ligt. Denk hierbij aan Shared Service Centers en de gezamenlijke Sociale Dienst. Beleidsrijke onderwerpen hebben te maken met politieke keuzen en strategieën. Samenwerking in Holland Rijnland is hiervan het belangrijkste voorbeeld. Maar ook Milieudienst en Gevulei horen hierbij. Raadsleden zijn vertegenwoordigd in de bestuurlijke gremia van deze organen. Bij organisaties als de milieudienst gaat het natuurlijk ook om schaalvoordeel in uitvoering. Samenwerking op uitvoeringsniveau De laatste jaren is veel literatuur verschenen over de voors en tegens van samenwerking. Veel varianten zijn inmiddels ontwikkeld, uitgeprobeerd en verslagen in artikelen en boeken. Het is de moeite van een studie waard. Bezien vanuit het vraagstuk van de bestuurskracht van de


gemeente is het een belangrijk thema. De gemeentelijke rol als dienstverlener en organisatie (kwaliteismatrix) krijgt hierin gestalte. Bij samenwerking in de uitvoering kunnen lichte en zware alternatieven worden opgezet. Een lichte variant is dat regelmatige afstemming tussen (afdelingen van twee of meer) organisaties plaatsvindt. Een zwaardere vorm is het SSC-concept, waar een gezamenlijke uitvoerings-organisatie wordt opgezet. Als uitwerking van het huidige bestuursakkoord binnen de raad werkt Leiderdorp ook aan onderzoek naar de mogelijkheden van SSC-concept. Een inmiddels bekend concept is het model Ten Boer. Deze gemeente heeft haar volledige ambtelijke apparaat geïntegreerd in de gemeente Groningen, maar is bestuurlijk zelfstandig. Samenwerking als strategisch middel Binnen Holland Rijnland vindt vooral strategische samenwerking plaats. Holland Rijnland wil vooral een platform zijn en onderhandelingstafel en een spreekbuis naar andere grootschaliger bestuurlijke gremia als provincie en rijksoverheid. Wie alle ontwikkelingen in de regio (bijvoorbeeld via de interne regionieuwsbrief) enigszins volgt, kan de indruk krijgen dat de samenwerking in Holland Rijnland zeer intensief is. Toch is dat niet het geval. Er is juist sprake van een grote vrijblijvendheid. De oprichting van het Investeringsfonds is een eerste proeve van echte regionale solidariteit. En daarover is het laatste woord nog niet gesproken, hoewel de regiobrede intentieverklaring wel de goede richting opgaat. De voorbehouden die door sommige gemeenten zijn gemaakt, ondergraven deze solidariteit wel. Vrijblijvendheid, of beter gezegd: machteloosheid, is ook een kenmerk van de samenwerkingsverbanden in het Groene Hart. Leiderdorp participeert in de Gebiedscommissie API Ade (indirect), in de gebiedscommissie Land van Wijk en Wouden, in Leader plus Leidse Ommelanden, in de commissie Hollandse Plassen (voorheen Stad/Kaag/Braassem), en de stuurgroep Oude Rijn Zone. Geen van deze clubs heeft bestuurlijke doorzettingsmacht, of een vermogen waarmee daden kunnen worden getoond. Wil Leiderdorp via regionale samenwerking bevorderen dat haar vraagstukken worden opgelost, dan vergt dat een forse intensivering. Intensivering betekent in dit geval middelen beschikbaar stellen voor een gezamenlijk belang. Duurzame samenwerking vraagt om onderling vertrouwen. Het vraagt ook om kennis van de gemeenten in de regio. Wie voor versterking van de regionale samenwerking kiest, zal hierin moeten investeren. Voor raad, college en ambtelijke organisatie ligt hierin een taak. 3.2.5 Bestuurskracht en regionale samenwerking De schaal van maatschappelijke en bestuurlijk vraagstukken ontstijgt steeds vaker de lokale schaal. De mate waarin het lokaal bestuur is staat is de juiste schaal te organiseren voor het tackelen van een probleem, bepaalt steeds nadrukkelijker de bestuurskracht. Een dergelijke opvatting over bestuurskracht is bepalend voor het gespreksthema dat de Commissaris van de Koningin, de heer Franssen, agendeert in zijn ronde langs alle gemeenten. Hij zal vragen naar de bereidheid tot bestuurskrachtonderzoek, naar een visie op regionale samenwerking, opvattingen over de kracht van buurgemeenten e.d.


Hoofdstuk 4 - Wat nu? Debat! Het woord is aan de politiek Deze notitie heeft tot doel dat raad, college en ambtelijke organisatie goed inzicht hebben in alle vraagstukken van lokaal en regionaal functioneren, bij het denken over de bestuurlijke toekomst van de gemeente. De keuze voor een richting behoort tot het politieke domein. Deze notitie schetst de dilemma’s en vragen waarop een antwoord moet of kan komen. Het is aan raad en college om het debat te voeren, de breedte en diepte van de discussie te bepalen. Ook om de keuze in balans tussen ratio en emotie te maken. Hoeveel tijd mag deze discussie kosten? Hoe snel moet er een definitief antwoord zijn? Feit blijft dat de keuze van de raad de ruimte bepaalt die het college en ambtelijke organisatie hebben in hun regionale optreden. Hoe gefundeerder en evenwichtiger de visie op de regio en de positie die Leiderdorp daarbinnen wil innemen, hoe beter de visie op de buurgemeenten is omschreven, des te krachtiger kan het optreden in de regio zijn. Hoe ziet Leiderdorp haar toekomst in regionaal perspectief? “Hoe worden de belangen van de Leiderdorpse burgers, bedrijven en instellingen het best gediend, gelet op de ruimtelijke en bestuurlijke ontwikkelingen in de regio en samenleving?” Dat is de probleemstelling die in hoofdstuk 1 van deze notitie is neergezet en vervolgens in hoofdstuk 2 en 3 is uitgewerkt. Het is aan de politiek om deze vraag te beantwoorden. Welke gewichten krijgen de verschillende dilemma’s? Welke oplossingsrichtingen horen bij welke problemen? Wie hebben we nodig? Welke agenda’s willen we uitvoeren? Wat is ieders rol: raad, college, ambtelijk apparaat. Het Leiderdorps RegioModel☺ is een conceptueel model dat integratie tussen raad, college en ambtelijke organisatie beoogt. Hoe krachtiger rol gewenst is, hoe meer dat om inspanningen vraagt. Netwerkvorming is cruciaal voor krachtig regionaal optreden. Met name voor de raad lijkt er nog veel te winnen als het gaat om netwerkvorming in de regio. Bijvoorbeeld via de partijlijnen. Maar waarom geen structureel overleg op commissieniveau met de regiocommissie van Leiden of de gemeenten in de Leidse regio? Eén van de belangrijkste kenmerken van het model is dat we streven naar een gelijkwaardig kennisniveau van raad, college en ambtelijke organisatie. Netwerkvorming is daarbij een belangrijke invalshoek. Deze discussienotitie zal dan ook aanleiding moeten zijn tot verdere ontwikkeling van het Leiderdorps RegioModel ☺. Betrekken burger bij bestuurlijke discussie Eén van de “B-s” uit het B5-programma staat voor ‘burgergericht’. Het gaat hierbij om vroegtijdige participatie en goede en transparante communicatie. Een onderwerp als ‘bestuurlijke toekomst’ is enerzijds bij uitstek een thema dat vraagt om veel betrokkenheid, maar is anderzijds het meest lastig, omdat het van iemand vraagt een uitgebalanceerd oordeel te hebben over de sterkten en zwakten van een bestuur, en kansen en bedreigingen die op een bestuur afkomen. Toch is het interessant het perspectief van de burger bij deze discussie te betrekken. De angsten bij schaalvergroting zijn lastenverzwaring, aantasting van de voorzieningen en een toename van de afstand burger –bestuur. Het is goed te weten hoe dit bij de Leiderdorpse burger zit. Kies een strategie Naar welk einddoel werken we toe? Welke tussenstappen zijn daarin denkbaar of wenselijk? Welke go/no-go momenten moeten worden ingebouwd. Hoe kunnen nadelen van een keuze worden ondervangen? Het is van belang bij het richting geven aan alle inspanningen van een organisatie als Leiderdorp, dat een duidelijk lange-termijn perspectief ontstaat.


Maak strategische samenwerkingsagenda’s voor middellange termijn Het bedenken en vaststellen van een visie is één helft. De andere helft is de vertaling te maken naar een uitvoeringsagenda. Hou het praktisch is ons advies. Met welke partij willen we welk probleem oplossen? Welke prioritering houden we aan? Hoe verknopen we kansen voor Leiderdorp met die van de buren? We beginnen natuurlijk niet bij nul. Er wordt al veel samengewerkt. Een duidelijke gemeentebrede visie kan echter wel leiden tot een gemeentebrede uitvoeringsagenda. Lopende inspanningen krijgen hierin een plaats. Hoe verder? Een discussie over de bestuurlijke toekomst vraagt tijd en rijping. Een groot aantal varianten zijn de revue gepasseerd. In dit stadium vaak beknopt en in ruwe schets. Verdere uitwerking zal ongetwijfeld volgen wanneer de contouren van een ontwikkelingsrichting, in het debat dat zal ontstaan, duidelijk worden. Welke kennisleemtes zijn er nog? Welke scenario’s zijn een wenkend perspectief? Welk proces is gewenst? Het laatste woord zal hierover voorlopig niet zijn gezegd.


Bijlage 1. Bestuurskracht. Kwaliteitsmatrix Leiderdorp 2003 Uit: Cap Gemini Ernst & Young, Samenwerken, samengaan, samen verder. Analyse van de bestuurskracht, oriëntatie en regionale vraagstukken. Leidse regio en Duin- en Bollenstreek. Utrecht, 4 september 2003. Leiderdorp Leiderdorp heeft als enige onderzochte gemeente geen bestuurskrachtmeting laten uitvoeren. Zij heeft daarentegen zelf een toekomstvisie opgesteld35 met enkele aanknopingspunten ten aanzien van de bestuurskracht. In het proces daar naartoe is nog een aantal andere documenten gemaakt,dat een beeld geeft van de gemeente en haar ambities. De gemeente is daarbij ondersteund door de B&A Groep die onder meer het verslag van de toekomstgesprekken heeft verzorgd. Hierin staat een SWOT-analyse (p. 23 e.v.), die aanknopingspunten biedt voor de meting van de bestuurskracht. Daarnaast is uit de door de gemeente Leiderdorp opgestelde profielschets informatie ontleend ten aanzien van de bestuurskracht 37. Ten slotte is gebruik gemaakt van enkele opmerkingen van het gesprek met de gemeentesecretaris, dat is gevoerd voor dit onderzoek. Alle verzamelde informatie ten behoeve van een beeld over de bestuurskracht van Leiderdorp is minder omvangrijk en nauwkeurig dan voor de andere gemeenten. De documenten betreffen vooral een uitwerking van een visie en ambities in plaats van een analyse van de huidige situatie. Daarnaast is het merendeel van de documenten door Leiderdorp zelf opgesteld. Er is geen sprake van een onafhankelijk onderzoek. Het gesprek met de gemeentesecretaris heeft enig aanvullend inzicht verschaft, maar was incidenteel. Hier ontbreekt nader onderzoek en analyse. In onderstaande opsomming is er ‘het beste van gemaakt’, waardoor het volgende overzicht is ontstaan: Bestuur op strategisch niveau • In de profielschets wordt door Leiderdorp aangegeven een keuze te willen maken van groei- naar beheergemeente. Er wordt ingezet op het behoud en versterken van kwaliteiten. Gevolgd is dat de groei tot staan wordt gebracht en dat het inwonertal licht zal teruglopen. • Er wordt in de toekomstvisie onderkend dat de veranderende bevolkingsopbouw in de toekomst vraagt om keuzen omtrent de wenselijkheid c.q. noodzaak van voorzieningen voor met name ouderen en jongeren. • Sterke gemeenteraad met gemiddeld hoog opleidingsniveau en diverse functies in wetenschap en bestuur. De besluitvorming in de gemeenteraad kenmerkt zich door daadkracht en een kritische randvoorwaardelijke toetsing. • Sterk college met brede ervaring en een gemiddeld hoog (academisch) opleidingsniveau. Er is sprake van hoge ambities. • Uit de SWOT-analyse komt echter naar voren dat er de nodige open aanmerkingen zijn op de wijze van besturen, waarbij geen structurele keuzen worden gemaakt, men voor een dubbeltje op de eerste rij wil zitten en te weinig evalueert en leert eruit te springen. Op basis van deze bevindingen concluderen wij dat Leiderdorp in voldoende mate voldoet aan de provinciale criteria. Bestuur op tactisch niveau Omdat er geen bevindingen op tactisch niveau in de rapportage zijn gevonden, kunnen wij geen uitspraak doen over de mate waarin Leiderdorp voldoet aan de provinciale criteria.


Dienstverlener op strategisch niveau • De strategische kwaliteit van Leiderdorp is de ligging, ruimte(lijkheid) en groen. Natuur, recreatiemogelijkheden en bereikbaarheid bieden Leiderdorp ontwikkelingskansen. • Verbeterpunt is dat het dorp wordt ervaren als een dorp zonder identiteit, een aan elkaar gekoppelde serie van woonwijken zonder samenhang. • Het brede aanbod aan voorzieningen wordt gezien als een belangrijke verworvenheid. Het heeft een plus ten opzichte van wat men zou verwachten in een gemeente van 25.000 inwoners. • De bevolking van Leiderdorp voelt zich veilig (Politiemonitor 2001), hoewel specifieke punten aandacht blijven houden. • Met name het voorzieningenniveau voor jongeren wordt door velen als in beperkte mate toereikend ervaren. • De klanttevredenheid is vo ldoende met de instelling dat het altijd beter kan. Op basis van deze bevindingen concluderen wij dat Leiderdorp in voldoende mate voldoet aan de provinciale criteria. Dienstverlener op tactisch niveau • De gemeente Leiderdorp besteedt enkele specifieke zaken uit. Op basis van deze bevindingen concluderen wij dat Leiderdorp in voldoende mate voldoet aan de provinciale criteria. Dienstverlener op operationeel niveau • De gemeente is bezig met de ontwikkeling van het centrumplan. • Financieel sterk. Voldoende financiële reserves en over het algemeen jaarlijks overschotten zonder verhoging van de gemeentelijke lasten. De verwachting is dat de begroting voor 2004 sluitend is. Op basis van deze bevindingen concluderen wij dat Leiderdorp in voldoende mate voldoet aan de provinciale criteria. Participant op strategisch niveau • Leiderdorp hecht belang aan regionale samenwerking, omdat een geïsoleerde ontwikkeling geen toekomst heeft. Er is sprake van een regionaal sterk optredend college (voorzitters- en trekkersrol). • De gemeente Leiderdorp trekt in het W4-project samen op met Zoeterwoude en Leiden. Er is een ontwikkelingsbedrijf opgericht in een PPS-constructie. • De gemeente participeert in het HSL-project, waar zij een verantwoordelijkheid heeft voor het veiligheidsaspect. Op basis van deze bevindingen concluderen wij dat Leiderdorp in voldoende mate voldoet aan de provinciale criteria. Participant op tactisch niveau • Driemaandelijks overleg met Leiden en gemeenschappelijk optreden richting bijvoorbeeld Den Haag. Op basis van deze bevindingen concluderen wij dat Leiderdorp in voldoende mate voldoet aan de provinciale criteria.


Participant op operationeel niveau • Leiderdorp maakt (evenals Zoeterwoude) gebruik van de kennis en capaciteit van de gemeentelijke sociale dienst van Leiden. • Daarnaast wordt samengewerkt met Leiden op het gebied van de ZMOK-school, brandweer en muziekschool. Op basis van deze bevindingen concluderen wij dat Leiderdorp in voldoende mate voldoet aan de provinciale criteria. Organisatie op tactisch niveau • Er wordt ambtelijk projectmatig gewerkt. Project- en programmamanagement zijn centrale begrippen. • De organisatie is gericht op teamspelers en het vermijden van solisten in het werkproces. Op basis van deze bevindingen concluderen wij dat Leiderdorp in voldoende mate voldoet aan de provinciale criteria. Organisatie op operationeel niveau • In de ambtelijke organisatie is sprake van een laag verloop en ziekteverzuim. Het ambtelijk apparaat kenmerkt zich door een gemiddeld hoog opleidingsniveau. • Leiderdorp wordt vaak gebruikt als doorgroeimogelijkheid om carrières vorm te geven. Een aantal mensen stroomt na 3 à 4 jaar door naar een andere functie. Op basis van deze bevindingen concluderen wij dat Leiderdorp in voldoende mate voldoet aan de provinciale criteria. De toetsing en beoordeling van de gevonden criteria zijn in vergelijking met de andere gemeenten minder nauwkeurig vanwege het gebrek aan informatie. Binnen deze randvoorden komen wij tot de conclusie dat de bestuurskracht over het algemeen voldoende is. In de kwaliteitsmatrix is dit als volgt samengevat:


Bestuurlijke toekomst Leiderdorp...o Zuidvleugel (Haaglanden) o Groene Hart o Provincie ZH o...

Documents

Transcript of Bestuurlijke toekomst Leiderdorp...o Zuidvleugel (Haaglanden) o Groene Hart o Provincie ZH o...