Beslissen is Au

Hans Heerkens

Faculteit Management & Bestuur

Waarom is een Master kiezen een beslissing?

Waarom is een Master kiezen een beslissing?

• Opties

• Attributen

De elementen van een beslissing

• Opties (aantrekkelijkheid)

• Attribuutscore (kwaliteit)

• Attribuutgewicht (belangrijkheid)

• Conjunctie etc. (grenzen)

Invalshoeken

• Beslistheoretisch (normatief, technieken)

• Gedrag (waarom doen menen wat ze doen?)

Gedrag

• Geen recept, alleen aanwijzingen

• Moet je uit het hoofd doen

• Kans op elementaire fouten

• Die je grotendeels kunt vermijden

Fasen beslissing

• Beslissingscontext herkennen• Procedure vaststellen• Beslissing vertalen in elementen• Opties achterhalen• Opties scoren• Aantrekkelijkheid opties vaststellen• Kiezen• Evalueren

Stap 1: Beslissituatie herkennen

• Je hebt een keuze

• En je wilt of moet ook kiezen

Probleem

‘Ik kan niet op vakantie naar Egypte omdat ik daarvoor niet genoeg geld heb’

Vragen

• Heb ik geen geld of wil ik het niet uitgeven?

• Kan ik een minder luxe vakantie boeken?

• Wanner kan ik het geld wel hebben (vakantie uitstellen)?

• Wil ik eigenlijk wel naar Egypte?

• Wil ik eigenlijk wel op vakantie?

Essentie

• Informatie verzamelen

• Keuzemomenten formuleren

Nog niet kiezen!

Stap 2: Formuleren beslissingsprocedure

Zometeen...

Stap 3: Beslissing vertalen: attributen en gewichten

• Voorbeeld: aanschaf auto– Attributen– Gewichten (Wat is ‘mate van belangrijkheid’?)– Conjunctie– Aantrekkelijkheid (nut of utiliteit)

MAUT (Multi-Attribute Utility Theory; Keeney)

N

j jiji WAU1

• Gewichten vaak genormaliseerd tussen 0 en 1

• Scores op bijvoorbeeld een vier- of vijfpuntschaal

Comfort

– Comfort van stoelen en cabine is minimaal, maar genoeg om veilig te kunnen rijden = 1

– Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit uitgerust aan te komen, maar cabine is tochtig en lawaaiig = 2

– Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit uitgerust aan te komen en cabine is ofwel stil ofwel goed geïsoleerd = 3

– Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit uitgerust aan te komen en cabine is zowel stil als goed geïsoleerd = 4

– Als vorige punt, en auto is voorzien van Tom-Tom en andere speeltjes = 5

Merk op

• Comfort stoelen komt voor cabine, en voor speeltjes

• Comfort concreet gemaakt door combinatie van sub-attributen: ook schaal van zeer oncomfortabel tot zeer comfortabel mogelijk

• Waarom sub-attributen en niet definities?

Pas op

• Ook schalen bij ratiovariabelen

• Grensnut kan variabel zijn

• Meer is niet altijd beter

• Hier geen middencategorie

• Scores tweede schaal arbitrair

• Meetniveau attribuut kan uitkomst beïnvloeden

Wat is het verschil tussen

score en gewicht?

Zijn gewichten subjectief?

Gemeenschappelijke

noemer bij

auto?

Doel!!!

Welke attributen gebruiken we?

• Formele eisen

• Attributen uit te drukken in schaal?

• Onderling onafhankelijke attributen– Volledigheid– Redundantie– Interdependentie

Terug naar stap 2...

Besliskundige keuzes

• Willen we wegen?

• Faseren we beslissing?

• Noncompensatorische attributen?

Bepalen gewichten behandeld bij stap 6

Stappen 4 en 5 slaan we over, maar...

Attribuutscores soms lastig te achterhalen

Stap 6: Verwerken informatie tot aantrekkelijkheid alternatieven

Hoe bepalen we de gewichten?

• Gewoon vragen

• Brainstormsessie, expert meeting (QFD)

• AHP, impact matrix

• Conjunct meten

Voor- en nadelen

• Hoge voorspellende waarde keuze• Betekenis ‘A is belangrijker dan B’• 70-80% nauwkeurigheid zelden voldoende• Alleen zo nauwkeurig bij routinematige

beslissingen• Definitie van ‘belangrijkheid’ van subject

onduidelijk• Conjunct meten: eerst keuze, dan

gewichten

• Splitting bias, attribute-based versus alternative-based choice

• Helpen nauwelijks bij afwegingsproces

• Vrijblijvend

• Nadenken over gewichten vermindert consistentie

• Criteria instability

• Is beslissing wel te splitsen in attributen?

Hierdoor

• Aantrekkelijkheid alternatieven slechts beperkt in beeld te brengen

• Schijnzekerheid

• Gebruikt als legitimering beslissingen

Geen rating bij ordinale

belangrijkheidsschaal, alleen ranking

De impact matrix

Attribuut A B C D

A - a c a

B - c b

C - c

D -

Van ordinaal naar interval of ratio

• Algoritmen (wiskundig)

• Verdeel aantal punten over attributen, rangorde impact matrix handhaven

Welke methode is het meest betrouwbaar?

Stap 7: Keuze winnende optie

• Keuze vaak anders dan voorkeuren:– Prominence effect– Endowment effect– Onvoldoende inzicht in verleden, toekomst en

eigen smaak– Onbeheerst gedrag– Context (Asian Disease)

– Loss aversion– Verschil judgment en choice

• MAUT versus meerderheidsregel

– Verschil zelf beslissen en adviseren– Diff-Con Theory– Regret aversion

Het maken van afwegingen

Afweging versus oordeel

Een model van afwegingsprocessen (WAM)

• Problem identification (7%)• (Sub-) attribute processing (30%)• Absolute sub attribute weighting (27%)• Homogeneous sub attribute weighting (5%)• Heterogeneous sub attribute weighting (2%)• Attribute weighting (13%)• Evaluation (17%)

Belangrijkste conclusies

• Veel aandacht voor fasen 2 en 3

• In fase 2:– Veel splitsing– Geen aandacht volledigheid etc.– Geen gemeenschappelijke noemer– Geen causale schema’s

• ‘Belangrijkheid’ niet gedefinieerd

• Nauwelijks relatieve weging

• Beperkt aantal mogelijke gewichten

• Relaties tussen fasen onduidelijk

• Vertrouwen in eigen afweging

• Overeenkomsten groter dan verschillen

Experts versus leken

• Meer aandacht voor probleemidentificatie

• Minder absolute weging

• Meer weging hoofdattributen

• Relaties tussen fasen blijven onduidelijk (belangrijk omdat er evenveel wordt bewerkt)

• Werken sneller, minder gedetailleerd

En nu?

• Geen recept voor een optimale afweging

• Gewaarschuwd mens telt voor twee

• Cursus

The End