Beslissen is Au Hans Heerkens Faculteit Management & Bestuur.
-
Upload
roel-devos -
Category
Documents
-
view
214 -
download
0
Transcript of Beslissen is Au Hans Heerkens Faculteit Management & Bestuur.
Beslissen is Au
Hans Heerkens
Faculteit Management & Bestuur
Waarom is een Master kiezen een beslissing?
Waarom is een Master kiezen een beslissing?
• Opties
• Attributen
De elementen van een beslissing
• Opties (aantrekkelijkheid)
• Attribuutscore (kwaliteit)
• Attribuutgewicht (belangrijkheid)
• Conjunctie etc. (grenzen)
Invalshoeken
• Beslistheoretisch (normatief, technieken)
• Gedrag (waarom doen menen wat ze doen?)
Gedrag
• Geen recept, alleen aanwijzingen
• Moet je uit het hoofd doen
• Kans op elementaire fouten
• Die je grotendeels kunt vermijden
Fasen beslissing
• Beslissingscontext herkennen• Procedure vaststellen• Beslissing vertalen in elementen• Opties achterhalen• Opties scoren• Aantrekkelijkheid opties vaststellen• Kiezen• Evalueren
Stap 1: Beslissituatie herkennen
• Je hebt een keuze
• En je wilt of moet ook kiezen
Probleem
‘Ik kan niet op vakantie naar Egypte omdat ik daarvoor niet genoeg geld heb’
Vragen
• Heb ik geen geld of wil ik het niet uitgeven?
• Kan ik een minder luxe vakantie boeken?
• Wanner kan ik het geld wel hebben (vakantie uitstellen)?
• Wil ik eigenlijk wel naar Egypte?
• Wil ik eigenlijk wel op vakantie?
Essentie
• Informatie verzamelen
• Keuzemomenten formuleren
Nog niet kiezen!
Stap 2: Formuleren beslissingsprocedure
Zometeen...
Stap 3: Beslissing vertalen: attributen en gewichten
• Voorbeeld: aanschaf auto– Attributen– Gewichten (Wat is ‘mate van belangrijkheid’?)– Conjunctie– Aantrekkelijkheid (nut of utiliteit)
MAUT (Multi-Attribute Utility Theory; Keeney)
N
j jiji WAU1
• Gewichten vaak genormaliseerd tussen 0 en 1
• Scores op bijvoorbeeld een vier- of vijfpuntschaal
Comfort
– Comfort van stoelen en cabine is minimaal, maar genoeg om veilig te kunnen rijden = 1
– Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit uitgerust aan te komen, maar cabine is tochtig en lawaaiig = 2
– Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit uitgerust aan te komen en cabine is ofwel stil ofwel goed geïsoleerd = 3
– Comfort stoelen is goed genoeg om na lange rit uitgerust aan te komen en cabine is zowel stil als goed geïsoleerd = 4
– Als vorige punt, en auto is voorzien van Tom-Tom en andere speeltjes = 5
Merk op
• Comfort stoelen komt voor cabine, en voor speeltjes
• Comfort concreet gemaakt door combinatie van sub-attributen: ook schaal van zeer oncomfortabel tot zeer comfortabel mogelijk
• Waarom sub-attributen en niet definities?
Pas op
• Ook schalen bij ratiovariabelen
• Grensnut kan variabel zijn
• Meer is niet altijd beter
• Hier geen middencategorie
• Scores tweede schaal arbitrair
• Meetniveau attribuut kan uitkomst beïnvloeden
Wat is het verschil tussen
score en gewicht?
Zijn gewichten subjectief?
Gemeenschappelijke
noemer bij
auto?
Doel!!!
Welke attributen gebruiken we?
• Formele eisen
• Attributen uit te drukken in schaal?
• Onderling onafhankelijke attributen– Volledigheid– Redundantie– Interdependentie
Terug naar stap 2...
Besliskundige keuzes
• Willen we wegen?
• Faseren we beslissing?
• Noncompensatorische attributen?
Bepalen gewichten behandeld bij stap 6
Stappen 4 en 5 slaan we over, maar...
Attribuutscores soms lastig te achterhalen
Stap 6: Verwerken informatie tot aantrekkelijkheid alternatieven
Hoe bepalen we de gewichten?
• Gewoon vragen
• Brainstormsessie, expert meeting (QFD)
• AHP, impact matrix
• Conjunct meten
Voor- en nadelen
• Hoge voorspellende waarde keuze• Betekenis ‘A is belangrijker dan B’• 70-80% nauwkeurigheid zelden voldoende• Alleen zo nauwkeurig bij routinematige
beslissingen• Definitie van ‘belangrijkheid’ van subject
onduidelijk• Conjunct meten: eerst keuze, dan
gewichten
• Splitting bias, attribute-based versus alternative-based choice
• Helpen nauwelijks bij afwegingsproces
• Vrijblijvend
• Nadenken over gewichten vermindert consistentie
• Criteria instability
• Is beslissing wel te splitsen in attributen?
Hierdoor
• Aantrekkelijkheid alternatieven slechts beperkt in beeld te brengen
• Schijnzekerheid
• Gebruikt als legitimering beslissingen
Geen rating bij ordinale
belangrijkheidsschaal, alleen ranking
De impact matrix
Attribuut A B C D
A - a c a
B - c b
C - c
D -
Van ordinaal naar interval of ratio
• Algoritmen (wiskundig)
• Verdeel aantal punten over attributen, rangorde impact matrix handhaven
Welke methode is het meest betrouwbaar?
Stap 7: Keuze winnende optie
• Keuze vaak anders dan voorkeuren:– Prominence effect– Endowment effect– Onvoldoende inzicht in verleden, toekomst en
eigen smaak– Onbeheerst gedrag– Context (Asian Disease)
– Loss aversion– Verschil judgment en choice
• MAUT versus meerderheidsregel
– Verschil zelf beslissen en adviseren– Diff-Con Theory– Regret aversion
Het maken van afwegingen
Afweging versus oordeel
Een model van afwegingsprocessen (WAM)
• Problem identification (7%)• (Sub-) attribute processing (30%)• Absolute sub attribute weighting (27%)• Homogeneous sub attribute weighting (5%)• Heterogeneous sub attribute weighting (2%)• Attribute weighting (13%)• Evaluation (17%)
Belangrijkste conclusies
• Veel aandacht voor fasen 2 en 3
• In fase 2:– Veel splitsing– Geen aandacht volledigheid etc.– Geen gemeenschappelijke noemer– Geen causale schema’s
• ‘Belangrijkheid’ niet gedefinieerd
• Nauwelijks relatieve weging
• Beperkt aantal mogelijke gewichten
• Relaties tussen fasen onduidelijk
• Vertrouwen in eigen afweging
• Overeenkomsten groter dan verschillen
Experts versus leken
• Meer aandacht voor probleemidentificatie
• Minder absolute weging
• Meer weging hoofdattributen
• Relaties tussen fasen blijven onduidelijk (belangrijk omdat er evenveel wordt bewerkt)
• Werken sneller, minder gedetailleerd
En nu?
• Geen recept voor een optimale afweging
• Gewaarschuwd mens telt voor twee
• Cursus
The End