Beschrijving van Nederlandsche historie-penningen, ten vervolge van het werk van Mr. Gerard van...

8/6/2019 Beschrijving van Nederlandsche historie-penningen, ten vervolge van het werk van Mr. Gerard van Loon. 7e st. / ui…

http://slidepdf.com/reader/full/beschrijving-van-nederlandsche-historie-penningen-ten-vervolge-van-het-werk 1/77

/• r (" 7" ) ~ 4-

BESCHRIJVING

VA"

NEDERLANDSCHE

HISTORIE-PENN~NG EN,TEN VERVOLGE OP BET WERK

VAN

M R . GERARD VAN LOON.

UITGEGEVEN ooou

DE KONINKLIJKE AKADEMIE VAN WETENSCHAPPEN

(A PDF. EL ING LE'l'TERK UNDE).

»<.'>. ",', ", ",/ , .

(' " :"" , " : "

, ' ,

... . . . . . .., • ,I .

ZEYE ,NDES T UK.

\" .: "

., ' : _ , .~.~,

,//

"

,, - ---,- ..-.,.

~ \. ,) : ,'_ j ..

,/

.-:~~,/TE AMSTERDAM, Bioi

F RED E R I K II U L L E R.

1862.

Digitized byGObgle



__ ~igitized by Coogle



__ -T""---...""..._ _ _

BESCHRIJVING

VA N

NEDERLANDSCHE

H ISTOR IE - PENNINGEN,TEN VERVOLGE OP BET WERK

VA N

M R . GEI{ARD VAN LOON.

• 81. Plaat XLV. 1774.

Op het vijftigjarig huwelijk van Mr. H. B. Martini en A. M. E.

van S chag en, 2 Apr ill 7 7 4.

roorzijd~. De fraai gesneden wapenschilden der echlelingen, rustende op eene wolk , ge-

dekt door eene kroon, zamengebonden door koorden en omgeven door mirten ell palmtakken,

Dat van ILu.Tll'l is gekwarlileerd: 1 en 4 van zilver, beladcn met een klimmendcn leeuw,

van keel, getongd, geoogd en genageld van sabel; 2 en 3 van lazuur, beladen met eene

duif van zilver, gebekt en gepoot van keel. Dat van VA.!l SCB.\GEl'\' is geschakeerd van goud

en keel.

Om den rand:

DOOR DEN EOHT VEREEND DEN 2 APRIL 1724.

Kurziju. In het veld:

M~ HENDRIK BERNARD

MARTINI

OUD PRESIDENT EN OUDSTE

RAAD DER HOOPD STADT

'9 HER TOG E N B0 S C H

GEB.(oan) 20 JULY 1693

90 H B P BN 8 00 T.(Osa a) 1 7 1 8

EN VROUWE

ANNA MARIA EIIEI.IA

VAN SOHAGEN

G. B.(oau) 19 0CT0BEn

1694.

Om den rand:

TER GEDAOHTENIS VAN DEN 50 JARIGEN TROUWDAG

2 APR II, 1 77 4.

Hu-

Digitized byC;oogIe



--80-

HENDBII(BERNARDMARTINI, gesprolen uit cen uit Italie afkomstig geslacht , zoon van den

professor Al'ITO'fl MABTINI,en geboren 20 Julij 1693 te 's Hertogenbosch, studeerde te Leyden,

promoveerde in de regten in het jaar 1716, praktiseerde als advokaat voor het hof van HoI-

land te 'sGravenhage en werd in 1718 Schcpen te 's Hertogenbosch. Acht en vijftig jaren

nam hij die belrekking met ijver waar , tweemaal was hij President-Schepen, 1740-1742,

1749-17lU, en zeer langen lijd Raad der slad. Gedurende zijne eerste waarneming van het

presidentschap, werd de steeuweg van's Hertogenbosch naar Maastricht begonnen , waarvan

zijn zoon Anol'1I den eersten steen legde. Sedert 1724 was hij Kapitein en in 1762 Kolonel

voor zijn leven van de vier schutterijen van '8Hertogenbosch. In 1773verzocht en verkree~ hg om

~ijn.ehooge jar en zijn eervol ontslag. In ~747" as hij deken gew.orden.van het KapiUel van Boxte ' ,

waarvan hij sedert 1712 kanunnik was geweest. Hijoverleed den 6 Mei 1776 (I). lijn lijk werd in

de St. Janskerk bijgezet en zijn familiewapen aldaar opgehangell. In het uitoefenen van zijne be-

dieningen, wist hij de achting van zijne medeburgers weg te dragen , gelijk bleek uit de slree-

lende gelukwenschen, welke de Regering van's Hertogenbosch hem en zijne echtgenoote ( 2 ) ,

hij gelegeuheid van hunne gouden bruiloft, den 2 April 1774 met veel pracht gevierd, toe-

bragten. MARTINIwas, zoo als uit eenige nog bestaande HSS. blijkt, een bekwaam aardrijks-.

tijdreken- en wiskundige (3).

.aH. p Ia a t X LV. 1774.

Twee dee e uw fee s t van Ley den son Iz e t. 3 0 c t 0 b e r 1774 .

l'o07'ziJde. Gezigt van de Lammerschans op de stad Leyden, welke schans overstroomd

wordt door het water, dat op den voorgrond aan eene urn ontloopt. Boven de stad eene wolk ,

uit welke eene hand te voorschijn komt, met een zwaardgewapend , dat, »even als de Engel

het leger van Sanherib" - zoo leest men in de gedrukte verklaring - de Spaansche troepen

met verderf schijnl te dreigen.

Om den rand:

» E lM A ~ V , & : A Q V A.

IJOOR GOIJSHAND EN HE'l' WATER.

In de afsnede:

MDLXXTY .c, }':K.\ONSEI

KeerziJde. Een omkranste zuil , prijkende met het wapen der stad en met drie afbeeldsels ,

zijnde die van J) . A. VAl'IDEB"VERPF, Burgemeester, JOHANVAIlDEBDOES, Heer van Noordwijk,

Bevelhebber, en hl'f VANUOlT, Secretaris der stad. Op een wimpel, daaraan vastgemaakt,

leest men:

-,

V I R 'fV '1 ' E & : }< ' 0 R '1 ' I T V DIN E

DOOR JJfOEDEN DAPPERHBID.

( I ) In de MSS. No tulen der vergader ing van Scbepenen, Gezworens en Raaden van's Her togenbosch VRnden 8 Mei 1776,

F. 106 vso, leest men: • Mits het smertel ijke afsterven van den Heere en Mr. HaNDRIK BaRNARDMARTINI, Oud President en

Oudate Rud deezer stadt, op eergi at eren den 6" 1m deezer loopende maand May, beeft de Heer President BoN de vergadering

deswegen gecondoleert en daar en tegen den Heer Oud President Prof. DANIEL MOBACHIU8QUART,als opvolgende Oudste

R.. rd deezer stadt gefeliciteert."

(') A!lNA MA&IAEMILIAv ANSCHAGRN,uit eene zeer oude familie gesproten , was eene dochter van CO&NRLI8VANSCHA-

OBN, Raad en Schepen van Gorinchem. Uit dit huwelijk sproten 8 klmleren.

(I) Ook had hi j eene beschr ijving in b ri even opgeatehl eener reis, welke hi j i n 1714 en, voor de tweede maal, i n 1716 nur

Frankri jk gedaan had. Zijn oom WILLBMBuYS was t ijdeDs zijne eerste reis bui tengewoon gezant der Vereenigde Gewesten

bij het Franaehe hof, waardoor hij in de eente kringen verkeerde en aan de vermaken VAnhet hof deel nam. Deze brieven ,

die daardoor niet onbelangrijk kunnen wezen, zijn echter 'Yermist. (Vit de MS. Lelierltundige ge.claierhm. der Protlinm Noord-

Bra/JanJ van Dr. C. R. HERMANS,welwil lend door den S. medegedecld.) Vergeli jk den Naror,claer, XI. bl . 207.

Om

Digitized byGoo I eA



-81-

Om den rand en in de afsnede:

II J V B I LEO IJ I B ERA T ION I S I~E IDE N SIS.

CELEB:{RATO) :3 OCTOB:{RIS)

1 7 7 4.

BIJ ITE'l' 1.'WEEDE EEUWPEEST JJER VERLOSSING VAN LEYJJEN

GErIERJJ JJEN 3 OCTOBER 1774 ( I) .

•• A-B. Plaa t XLV. 1774.

o P d e z elf d e g e b e u r ten i .

Dezelfde voorstellingen op de voor- en keerzjjde ; doch de zui! is niet omkranst en daarach-

ter ziet men eenig struikgewas ; terwijl men in de afsnede leesl:

CE IJ: (E BRA T 0 ) 3 0 C TO B: (Rls) 1774.

Voor de voorzijde zijn lwee stempels gesneden, zoo als de afbeeldingen 493A-B aanloonen.

Voorls hebben deze veel kleiner penningen als n". 492, voor J UBI LEO, J UBI LAEO.

••• A. PI aa t XLV. 1774.

o P d e z e l f d e g e b e u r len is.

roorzijd~.De Maagd van Leyden, kenbaar aan stads-wapenschild en torenkroon, rust tegen

een zuil, zinnebeeld der standvastigheid. Zi j vertrapt , volgens de gedrukte verklaring, ))het

gelCeld of de "ijd," l iever hel biJgeloof, en bekroonl met den vrijheidshoed den Hollandschen

Leeuw, die, mel opgeheven zwaard, op hel Spaansche koningsschild en veroverdc vendels en

geschut gelegen is. De groep wordt met een hemellichl hestraald , zinspelende op hel geloof,

waar de stad voor gestreden had.

Om den rand:

PRO NOBIS VERITAS

rOOR ONS ("treed) JJE WA/IRHEIJJ.

In de afsnede:

JUBTLEMUS DOMINO

LALiT ONS JJEN HEERE JUBELEN.

Ku,.zijd~. De Godsdienst, voorgesleld als een gesluijerde vrouw , bij een bekranst en vlam-

mend altaar , waarboven een hemcll icht .

Om den rand:

DEO PROPUGN ATORI.

AAN GOD JJEb' VOOR ON8 8TRIJDT.

( I ) Afgebeeld en betehreven in de Buc"rift!i", dW'p"glig"tdm " Prtwgdt6tdrijwa iiiMI I",NIh E_gtlijde NIl dt 1Ifr-

t e m , . , dlr "lId u,tlnt. 177:1. bl, 8-9.In

II. 21



- ~2-

In de afsnede:

SECUNDO LIBERAT.(IOSIS)

LEI DA}~ J L B 1 L. (A E 0 )

MDCCLXXIV

UP u»l' TlYEElJB EEU1YPBE81' VAN lIET ONTZET VAN £RYDEN 1774.

Regts , op den voorgrond, een B. (VANBUCKEL).

4:84: B. P I a a t XLV. 1774.

oP de z elf de g e be u r ten i s.

Dezelfde penning als N°. 494 A; maar de Maagd heeft den voel niet op het Bijgeloof geplaatst (I).

De vijf penningen, hier beschreven (2), duiden den 3 October 1774 als den dag aan , waarop

het tweede eeuwfeest van Leydens onlzet werd gevierd. Dit had toen echter aileen kerkeljjk

plaats. De bekende Predikant CLBMENSSTRESOhield in de Pieters-kerk , ten aanhoore der

Heeren van den Geregte en van den krijgsraad der Schutterij, eene leerrede (3), waarin hij eene

vrij uitvoerige schets gaf van de geschiedenis van het beleg. In de Hooglandsche kerk be-

sloot de Predikant GUALTBBRUSOUTMAATijne rede met een Opwelclcing aan de Le!Jd8che Bur-

ger!J, in vaarzen ( 4 0 ) . In de Loos- en Nieuwe kerken traden Ds. ADR. VAKASSE1'fDBLPTn

Ds, VANDERMu op, van welke de eerste zijne rede mel een Ilotzang eindigde (5) . In het bede-

huis der Remonstranten hield de Ieeraar PIETERVAKDEl'fBO~CReen redevoering, gedeeltelijk

in dichtmaat (6). In den avond van dien dag waren de logementen Ret ZwiJnlllOofd (voorheen

het huis van den Burgemeester VANDERWERFF) en de Burg verlicht. Den volgenden dag werd

het feest, of, om beter Ie zeggen, het houden van voordragteu , hervat. Niet minder dan

drie uren lang hield de bekende Dr. J. LE FRAl'I"CQANBERKHEYn,Leclor in de Natuurl ijke

Historie aan de H. Schole, eene schaar geduldige toehoorders bezig met de voorlezing vaneen dichtstuk, getiteld: Ret fJerheerltjkt Le!Jden hi} het Ttoeede Ee"UXJet~jde fJa1Jduze{f8 heuek-

li jlc ont zet; Hel gedicht werd door het aanwezig en welwillend publiek met toejuiching ont-

vangen; doch gaf later aanleiding tot Diet weinig geschrijf, minder vleijende voor den dich-

( I) Afgebee ld in de hie rboven vermelde B"clirij,,;ng, bl. 10, 11.

(2) Bet achijnt, dat men destijds ook P. A. VAN DEll WEIlFF nog afzonderlijk met eenen penning heeft willen herdenken ,

maar dat het voomemen daartoe aileen bij het graveren van een ontwerp als plaat is gebleven. Die folio, in koper gesneden

pi lat ( in de Kon . hoeke rij te '8Gravenhage aanwezig) hevat twee z ijden van een grooten gedenkpenning.

VOOf'zijtk. Een opengeslagen, door eene heldere zon bestraald en op palmtakken rustend hoek, waarop een met een lauwer-

krans versierd zwaard Jigt. Men leest durin:

PETRUS

A DRIANI

WERFIUS.

NAT:(us) LEIDAE

1529.

DENATUS

1604.

d. i. PIETER ADRIAANSZOON VAN DER WERF, GEBOREN TE LEYDEN IN 1529, OVERLEDEN IN 1604.

Daaronder , op een wimpel: I NilE T B 0 E K DE R BEL DEN V ERE E U WIG D.

Omschrift, Z IJ N D A A DEN DOOR S T R A ALE N A L SEE N LIe H T E Z 0 N.

K~"zijd~. De vrijbeidupeer met hoed en lanwerkransen; bet wapen van Leyden (walronder het jaartal MDLXXIV) is aan

het benedeneinde daarvan geplaats t. Een heldere son verdrijft zwarte wolken, waartuischen men ter wederzijden van de speer

leelt: DOOR P. A. V.(AN) D.(aa) WERF.

Omacbrift. DEUGDZAAME DAADEN KUNNEN NIET VERDUISTERD BLIJVEN.

We ll igt il di t a tuk door den bekenden Lx FI lANCQ·VAN BEal lREY aldus ontworpen.

(S) K"Itr~dffl enz . Leyden 1774.

( 4 ) Achter de voom. K"Itr~d~n geplaatst,

( . ) Ons bleek zulks uit het pruldicbt vln ELIAS vAN BOIlEll, H~I 200. t~ ju~h! r~g t u rl&aal . Leyden bij JAC. MnaBtTaG ,

hI. 5--6. V....N ASSENDELFT gal een Ef!UlDzangop de vermelde gebeurtenis uit in 1774, he antwoo rd doo r J . H. (OGEVEII ll ) met een

JTrimd8cl&aP'Plicht, Leyden, 1774 .

(e) Leyden, 1774. Bij werd ten onregte gehouden voor den Ichrijver der DanlrlJ,.tuigi"f/ aan J. de Kru!lff, zoo als blijktuit

de ook gedrukte Insinuatie, gedaan den 14 Jan. 1775 door den Notaris J. E. LIlZAC OAn 1 . 1 1 FaAtlcQ VAN BEaRHE .....

(i) Zie de talrijke schriften van hem vermeld in den Calalogm ~an Bud~" ~rYr N.derlandllCh. GI'6chi,.(1I'1li, enz . van Fa. MUL'

u:a. 1859, nv. 37, bl, 8-10.

ler,

Digitized byGoo I e



-~-

ler en waartoe diens ingenomenheid met zich zelven en kittelocrigheid , die hem niet zeldeu

anderen beleedigen deed, niet weinig aullen hebben bijgedragen (I). De beide dichtlievende

genootschappen Kunll 1 D O r d t door arlnid verltrf!!Jen en reniam pr o Laude vierden eveneens op

de twee genoemde dagen het feest met redevoeringen en vaarzen. De preek- en declameer-

woede bepaalde zich niet binnen Leyden, maar greep ook elders tallooze schrijvers aan, die

hunne rijpe of onrijpe vruchten aan hel publiek te smaken gaven (2). Wij verwijzen hierom-

Irent verder naar de Ned. Jaerb.; 1774, bJ. l{ID-I036; Ned. su-«, XXXVII. bl. 127-t30;

rad. Hilt. r-«, XXIV. bJ.360-362j rad. Hilt. Due/er. ,bJ. 19~202j STUART, III. bl. 32-

33, en de DuehriJDing der Pugtigheden enz. Leyden 1776, beoordeeld in de r mi. Letter»

D e l . , 1775, bl.611.

.N. PI aa t XLV. 1774.

Op het overlijden van Elandus van St a v e r e n , Leeraar der

Her v 0r m de Gem e e n t etc's G r a v e n hag e, 14 0c to b e r 1 i7 4.

roorzijde. De Godsdiensl, in lreurige houding bij een altaar gezeten , op hetwelk een bran-

dend lampje staat, wijst naar een daarnevens geplaatst wapenschild. Aan hare voelen ligt

een omgeworpen zandlooper, met een doodshoofd en schenkels. Bij bet altaar staau een aard-

globe en de tafelen der X Geboden. Het wapen , dat van VA" ST A VUE!{, is gedeeld (parti I'll

pal) goud met een halven arend van sabel j sinopel , met gekruisle bisschops-staveu van gnu".

Om den rand:

ELANDUS VAN STAVEREN PAST.(oa) HAG:(u:)

In de aCsnede:

NATUS XXVI JUNIT MDCCIII

DEN A TUS XIV OCTOD. (Rls)

MDCCLXXIV.

ELANlJUS YAN STAYEREN, HERlJER TB 'SGRAVBNHAGE, GEBOREN 26 JUNIJ1703, OYERLEDEN 14 OCTOBER 1774.

( I) Uit hi. 9 van bet 5t ra' " genoemde kreupel ri jm. maken wi j op, d at I .E Fa. 'MCQ VAMBBal tHI IY zi jn gcd ic ht vervaardigd

bad naar a. nl ei ding eene r n it ac br ijv ing, door bet Leyd sche d ic bt lie vend Genoot lcbap K., .. I IDfWdl door at "~II ",rltr~g"" in de

daghladen geplaatat, en dat bij den BOuden ceqlrijl, daarvoor uitgeloofd, ontving, terwijl de zilveren ar.n ern dichter te Lillie

werd toegewezen. Voor en na bet uitlpnken vln zi.:n dichtstuk , geleidden hem dan ook de bestuurders van dat Genootsehap,

lie VlUlwl. HUI. Vwtt. , XXIV. hi. 360. Jlet stok J,;"am te Leyden nit in 1774, venierd met de portretlrn van WILLBJI I, VAN

DEa WBarr, VANDEa DoBS en Tooral van den dichter , en met een tal van brommende lofdicbten .van J. DB KauTrr en ande-

reo op zijn "erk. D. vAM GU8cRBa bewie rook te bem in een [hang, anderen in een Dri~lal Nil N!rpligl~ Dtnakoffrr., Ley-

den, 1774. Docb bet volgende jaar nncbeen een Ketcbrift, dat voor den dicbter minder aangenaam rijn moest en tot oplcbrift

voerde: DarU:Htwigi'/lf tJIJ1I tin N~tkrlmuUcltm dieMrr Jara M Kr.yff, _ zjj~ HM:AIIf1i'/lfm , ,"Hlm"g~II , g~lJraclt l in , ."

Verbeerlijkt Leyden, _I H/OOtN'/If Nil "",,,oadm"fl OlW zVra . Irrk Lof-""' , Leyden. 177r,. hij J. MUaDUaG. nit Iluk

hl eef ni et onbe antwoo rd; bet l ok te beba lv en een,.BNfNn LII 'aANcll VAMBBaKHRT 11411 JACOII MSEallVaG, eene ZNlige fin'-

Mdi¢ng Nra tin N~d. dicM" J. Le PraIlC'I Nil 8"k,.,y, door KUPTOJlVSV8 DATAVUSuit, a lsmede een A"I_d Nil CHaH.-

TIAAMLBYDBNAAa 17 -i -7r ,. Zel fl v encbeen e r e en klucbhpel te di er zake , ge ti tel d He t Boerert -GezelM:ltap of M G~"'k~ld~

Hekelatw, HM,.d~lnuIe op _ ".,. Irani 't Verbeerlijkt Leyden; 'twe lk de aanVi li en bean twoordden met een sche rp bekeldl ch t ,

onder den zonderlingen tltel nn /l'1"""e R oe _ LeidM:M Inllft 0". IIMII ./awlMid lDat I~ . t il l" , N~ff~' " ,, ., ,, pa /l nlt ptuU Voor

UII Leid_ Swn/rr Kia .. Met _ SI4f- t'II WHrdag dl cM An ' I PoelUcA Gil ll grrig l, door JAM REGTUIT. Zie JI~dnul.

VIUlwI. Lett. li7r" bl. 40, en over deze "erkjet een geachrift van dien tljd, ptiteld: De ProctIr~r Nil dm IIHr~ JOAM-

MEa LB 'aANCIl vAMBEaIHBY __ tk V;"'M:1IIurrtkr /Udell! leyden 1778?) t erwi jl voor de kenni l van de7. e Leyd scbe t ": lt

en LB 'aANCIl VAN BBaIHB"" verboudin~ tot de Ha.gacbe en Leydacbe porun en boekdrukkera, lezennraardig i, bet 11'''"91

acAI" zij~ Vril'lItk nlrdd_ gnlfWl 6(j MI .Irr/Hdde NnJ. C. SCHUTZ, Leyden, 1778.

(I) Zie no~ den Vre .gt kz ll '/ lf , _I I IUlo rUcM aa.IHmin9m, AmI!. . A. FOItI tB Sz. 1774; A. WUNDER-., U!ld~ . .. r_p t'II

zrgm, ill drie An-drr. za' /l f' " , Leyden, 1774; uydetl 101dadNtJrl tnd _~. t, Leyden, 1774; Lof il icll t dn' Dapp"~ Zntc-

.,ell, 3 Octob. 1774. F~.. tza"fl Mil JOH. HAJlBLBM, Leeraa r der Lu tb. G~m. t e Leyr len , C . VAN II00GI tVEBN, FH.'za"!/,

1774; ' aANc . HALBWUN, Vtm'Zt'll op ,." 2- et1l1D9~/ijde, 1774; lid FH.llliwentl vydtft, Eeuwspel, rloor A·tI,..t 1D0rdt door

",.6eid ,,"krrgl'n, Leyden, 1774; THBoDoaus VAN DELL, De dadlHlar"'id, Leerrede over PI IX:2-4, ~ebouden te Ryns-

burg, 2 Oct. 1774, Amlt. 1774; CAROM ANT. WIITSTBMJI Leida alJ O/)14diOMliMrata, L. B., 1771 ("ad. uti. ,1772, p. 47);

den Cataiogtu Nl M Boekmj d" KOfI. Akall"",M IS r, 8, I. bl . 166-168 en BJ ii aNSTAHL, Retze«, III. hl, 396. Een vena-

meling in zes Deelen van meest al de stukkcn Letreffcnde dit Eeuwgetijdt' werd in Nov. ISr.:) in rlen ling verkocht. Catat,

Roo8BIIOOM, nO. 10117.

I e



- s " -

Kel'Tzijde. Ecn graf- of wandplaat , waarboven de gewone zinnebeclden van den dood , een

omgevalleu zandlooper , rookende fakkel, zeisscn en doodshoofd op boeken rustende , als zin-

speling op VANSTAVEI\E!I'Svolbragte taak en waarin deze woorden op een nederhangend doek

te lezen zyn:

HAGANOS DOCUIT I.ONGUHQUE

ETA D U SQUE SEN E CT A 11.

NORVICIS SLUS.iE TEHPORA

P R 1HAD E D I T.

SUO FIDENS CHRISTO

SPE NON INCERTA.

IN DE NIET ONZEKERE HOOP OP ZIJNEN CllRISTUS YER1'ROUTYENDE WIJDDE

HIJ AAN J)E (heide) NOORnTYIJKEN BN AAN SLUIS ZIJNB JEUGnIGE JARENEN ONDERTYEES LANG JA Tal' IN ZlJN OUDERnOJf DE HAGENAARS

ELANDUSVANSTAVEREN,geboren den 29 Junij 1703, werd als Hervormd Leeraar te Noordwyk

aan Zee bevestigd den 4 Julij 1728, le Noordwijk Binnen den 8 January 1730, te Maassluis den

7 Junij 1733 en te 's Gravenhage den 18 (I) September 1735. Hij werd, wegens klimmende jaren

en loenemende zwakte, op den 22 Junij 1772 emeritus verklaard, en had tot opvolger BBNJAlIUN

FBIBSWIJK., van Rotterdam beroepen, Hij overlecd den 14 October 1774, na een herhaald

loeval van beroerte en langdurige verzwakking. Hem werd in 17~9, als oudslcn leeraar der

Hervomde Gemeente Ie's Gravenhage, door den Kerkeraad opgedragen Prinses Al' fNA.in eene

lijkrede te gedenken (2). In die hoedanigheid voerde hij ook het woord by gelegenheid dat

Prins W I L L E M V op den 16 April 1764 zijne geloofsbeljjdeuis aflegde ( 3 ) . Op 1 November 1767

hield hy een predikatie over Ezechiel XLVIII vs. 10 en 12, by de terugkomst van den Prins

na Zijll huweljjk , en even zoo by den doop der Erfprinses, op den 19 December 1770, over

Genesis XVIII: vs. 3.en 4, waarvoor hij rijkelijk besehonken werd ('). Hij was gehuwd met CA-

TBABINAVANROIJEN, geboren 11 December 1709 en op den 1~ January 1780 overledeu, zoo als

blijkt uit den fraaijen penning daarop destijds vervaardigd (5).

4:88. Plaat XLV. 1774.

oP d e in v 0 e r i n g d ern i e u w e P sa 1mb e r ij min g.

Yoorzijde. Koning David op de harp spelende,

Om den rand:

FELICIT ATIS OlfN IS RELIG 10 FU NDAlfENTE M. (8 )

DE GODSDIENST IS os GRONJJSLAU YAN ALLE GELUK.

(I) B~lczllfJl. 1772, bI . 731 en 1774. Oct. ; Ned. Mt!f'cvrilU. XXXVII. bi. 16S.

(I) STUART. t. a. p. I.bl. 1'134.

(.) did. II. 234; BotltzllfJ/. 1764. I. bl, 486 . Op den 20 Augustus 1766 deed hij in den Haagachen Kerkeraad een voontel

in een veel gerucbtmakende zaak. Ntd. J.t!f'IJ., 1766. bl. 1021'1.

(4) Yadn-l. Hut.• XXIV. bI. 189; Ntd. Jat!f'IJ•• 1770. bl. 1325; Ntd. Mt!f'c., XXX. b l. 43. Het geschenk bes tond uit een

zilveren theeblad met luikermandje. t rekpot , konfoor en melkkan, ter waarde van f 900.(.) De Ktt!f'zijdt daarvan bevat het volgende rijmpje:

Van Stavrens weduw wordt beschreid

Door l iefde, t rouw en buisbeleid

Waervan z ij in beu r waerd ig l even

Haer kunne een voorbeeid beeft gegeven

Heur krool t. genoopt door kinderpligt

Wiens duer voor st aa l nocb marmer zwicbt

Wilde. om haer naem te doen gedcnken

lIaer Iijkbaer dezcn penning scbenken.

( ') De penning hccft .werkeli jkjVndimuntsm in plaats van FUNDAMENTUK als oJl de plaat.

In

Digitized byGoogle _._



-85-

In de afsnede:

DAVID CANTICO SUO

REDDITUS THRONO

MDCCIJXXI V.

]JAVID, DOOR ZlJN ZANG AAN ZIJN TROON TBRUGGEGEVEN.

(met andere woorden: "David in zijn eer au zanger wlleuf') 17H.

KeerziJde. Dc Maagd van Nederland, mel speer en boed en bet wapen der Unie , is op een

baa I koopwaren gezeten en been nevens zich aan de eene zijde eene koe , aan de andere zijde

een botervat en korenaren, terwijl men op den acbtergrond een scbip ziet; een en ander zin-

spelende op handel, veeteelt, Jandbouw en zeevaarl.

Om den rand:

nE JJG. (I U J o l ) FOE DERA TUM

rEREEN IGD NEDERLAND.

Twee honderd jaren lang had in de Gereformeerde kerk bier te lande de Psalmberijming,

in spijt van al de gebrcken die haar , uit bet oogpunt van poezy, van stijl, van maat en rijm

ontsierden, zich staande ~ehouden en aile betere verlaling van Davids harploonen geweerd.

Vergeefs bad al wie goeden smaak bezal op verbelerd kerkgezang aangedrongen, en was zelfs in

17010p eene Kerkvergadering te Franeker daartoe een opzettelijk voorstel gedaan; twee cn zevenlig

jaren moesten er nog verloopen , eer het voorbeeld der Dissenters gevolgd werd en een com-

missie benoemd, om omlrent eene belere berijming van raad en voorlicbting te dienen. Die

commissie, voor 't eerst op 12 Januarij 1773 bijecngckomen, kweet zich zoo wakker van hare

taak, dot zij reeds op 19 Julij van datzelfde jaar een volledig sic I vertalingen, gekozen uit die,

welke JOUAI'II'fE'IUSEBIUS VOET, bet Kunstgenootscbap Lau« DeoSalul Populo, en HEl'IDIUIt GUY-

SEl'I, vervaardigd bad den ,aan de goedkeuring der Algemeene Staten onderwierpen Dot die goed-

keuring en de invoering der nieuwe berijming geen plaats bad zonder voorafgegaan, verge-

zeld en gevolgd te worden door lalloos geschrijf, tol gisping ofaanbeveling, daarvan geluige o. a.

de uilvoerige vermelding daarvan door JOSUAVAl'I bERU in zijne Historie oau "et Plalmge-

zang, Amsl. 1777 en 78, 2 deelen, mel platen en portretten , waartoe w ij hier verw ijzen (I).

" M . ' .P I a a I XLV. 1775.

Eerepenning van bet Geneeskundig Genootschap, onder de zinspreuk

S e r van dis C i v i bus. inA m s t e r dam 0pg e rig t.

Yoorz!jde. Een slangerond, als zinnebeeld der eeuwigheid, omvat de navolgende zinne-

beeldige voorstelling: Aan het sir and eener stille zee, geslofl'eerd mel een steile rots en een

schip van antieken vorm, rijst het standbeeld van Memnon, door de zon, die aan de kimmen

daagt , beschenen. Het voelstuk is mel lauwerkra nsen omgeven en een uit zee gerezen vogel

vliegt met een ster in den bek opwaarts.

(I) Vergclijk Nttkrl. Jur6., (1773) h i. 81~-848; (1774) bl. 174, 307-308, 41~-416, 624-62~, 862,866-868;

<I776) hi. 723-728, ]'cOl; (1777) hi. 62~, 1249-12~0; (1778) hi. 629-630; Ko.., J_'-Itna, III. u. 4~1; VtUkrl. Hi./o-

"lIit,cltr., IV. hi. ~0-70; Vail. HUI. Vn"II., XXIV. hi. 32~-334; XXV. hi. 321-327; STUA.T, III. bl. 10-15; s-« M",...

CIIritII, XXXIV. u, 9-10; XXXVII. bl. 106; Calal. Maatlell, Nl utlwlt., I. bl. 165-166; Na_.cftno, I. u. 188,3111; I I. h i. 38, 130, 3~1; IV. bl. 319; V. bl. 119; Gucll. dw CllrlIttl. Kwlt ill Tafwt~lnI, V. 18:19, u, 246-2~0; H. TU

}I.u., SpllcinIna /rill. tltllol. Petr, DaIAII"; lli/fllll tzlli6tu; tlCCt'ditbrrrU dt r.ju ICriplil, i'llllok tiC -"til dilpili/io, Trs], ad

Rb. 18~8; P. DalMIIII 8 lijw PNha6trijnd.., N'r'lell«nal doorJ. W. TIlW.UKa; KWblfi1t JircftU.f door N. C. KIST enW.

MOLL, Amat. 18:;8, II. 1, bl, 113-128; ens. Ben untal der werken .over de nicuwe Paalmherijming uitgekomcn,zijn indeVad.

Lttl_f. dier dagen heoordeeld. Zie Vad.uu., (1761) II. hI. 8~2-862; (1762) III . bl. 81, 3~8; (1763) IV. bl. 41; (1773)

II, bl. 480; (1774) I II . b l. 112, 328, 627; (1775) IV. u, ~O; (1776) V. u. 347; (1778) VII. bl. 4M; (1780) bl. ~8enz.

OmII. 22



-H6-

Om den rand:

MEMNONI QVO D' MATER SERVANDIS CIVIBUS ESTO. MDCCLXXV.

(Ret G~tlc"ap) ZIJ TOT BEHOUIJ ZIJNER HEDEBURGERS, TrAT MEMNON8

HOEIJER rOOR HEM ( 1 0 0 1 ) . 1775 (1).

KlWzi.iJ~. Een mirtekrans, binnen de ruimte waarvan de naam gesneden werd des be-

kroonden (2).

Gewoonlijk leeren wij uit de voorrede of inleiding van de werken eens Genootschaps de omstan-

digheden kennen, waaronder het is ontstaan. Ten opzigte van dit Genootschap is zulks niet het

geval,en aileen de penning wijst op hetjaar 1775 (3). Het berigt, geplaatst v66r het Eerste Deel ,

dat in 1776 verscheen, behelst niets aangaande den tijd, wanneer het Genootschap is opge-

rigt, en meldt alleen, dat II eene ware en welberedeneerde zucht voor de welvaart van het men-

scheljjke geslacht, aanleiding tot de oprigting heeft gegeven.' » Men merkte" (staat er verder)

I) niet zonder aandoening op, dat ons vaderland, hoe vruchtbaar in edele verstanden, weinig

o C genoegzaam geen deel had in den roem der Iraaiste ontdekkingen, waarmede de Genees-

kunst sedert een groot getal van jaren verrijkt was. Men schreef zulks toe aan het verzuim

van zoodanige hulpmiddelen , als bij onze naburen reeds gebruikelijk waren , waaronder men

de veelvuldige genootschappen telde, Het waren verzamelplaatsen der waarnemingen tot al-

gemeeu gebruik. - Zoo had men hier te lande de inenting onverschillig aangezien, die van el-

ders zoo veel lichts ontving."

Het Geneeskundig Genootschap, onder de zinspreuk Seroandi« CiD;hu" Ie Amsterdam geves-

tigd, schreef jaarlijks eene vraag uit, rakende de Genees- of Heelkunst. Gouden gedenkpennin-

gen, ter waarde van tien dukaten, of zilveren van gelijke grootte, werden uitgeloofd, Het Genoot-

schap slelde zich voor, daarbij telkens eenige aanmerkingen en waarnemingen voor de gewigtigste

takken der praktijk in 't licht te geven, en noodigde de kunstenaren uit, de bijzonderheden,

hun voorkomende, niet verI oren te laten gaan, maar mede te dee len , »zullende niets , hoegering, indien het nuttig schijnt, verworpen, niets, hoe schillerend, indien nutleloos, aan-

genomen worden." Dat het bij dit genootschap voorgestelde doel niet geheel gemist werd , ge-

tuigen de XVI deelen van zijne Handelingen, uitgegeveu van 1776-1792. Omstreeks 1794

besloot het voortaan geene vragen meer op te geven (4), wat vermoedelijk aan finantiele rede-

nen was toe te schrijven (5).

.&88. Piaa t XLV. 1775.

Op het Tweede Eeuwfeest der Leydsche Hooge School.

Yoorzijth. Het borstheeld van Minerva. Haar gelauwerde helm prijkt met het wapell van

Leyden; haar borst met het Medusa-hoofd en de Uil, op een roeispaan gezeten: - een en ander

(I) Deze voorzijdez inspeel t op de bekende fabel van Memnon, den eoon van Ti thon en Aurora, di e door Ach ill ea werd

gedood. Men weet, dat het beeld, hem ter eere in Egypte opgerigt, en ",aarvan de overhlijfsell nog voorhanden zijn, de

eigenscbap bad, dat be t ge luld a loeg, " ,anneer bet door de eera te at ra len van den Daseraad (..lllror"ll) getroll'en en, om zoo te

zeggen, up nieuw baield werd. - Het omscbrift van den penning drukt alzoo den wenscb ult, dat het Genootscbap aan

zijne medeburgera, even all Aurora aan Memnon, ee n nieuw leven geven mogt. De wegvliegende vogel ia evenzeer Memnon,

nitwienl aseb vogela opstegen. Zie OVIDIUII, M~ta",., Lib. XIII. Fab. VIII.

(t) De penning iadoor RKINIB&VINI:BLU afgebeeM v66r het eente deel der Haruk/ingm fJQrl Mt Gl!1WOtlCluzp. Amat. 1776.

( .) STUA&T, t. a. p. III. bl. 30 en Vn"II. Vad. Hut., XXIV. bl . 364-36r" st el len het jaar 1774. Zie ook N~thrl. Jan-b.,

)774, bl. r,33-r,37.

(4) Aignt. Kou/- ~ ult"bod~, VII. bl. 43.

(.) ZOOWI. in 1789, toen het XIV" deel ult kwam, de prijl der dertien deelen 131:14, en die der vijftien deelen (19

l tuks) van 137:16 la te r op 120 verminderd; Kou/- m ult"b. , I I. bl. 202; VIT. bl , 43. Zie verder over dit Genoo taehap

aldaar IV. bl, 195; NiftllD~ KOfI,t- m Leiterb, , II. bl. 83, 98: Ntd. Jan-b., (1776) bl, 688; (1777) bt , 781; (1778) bl. 787;

(1779) bl. 616; (li80) hi. 574; (1781) b1.1l16; (1782)bI.698; (1783)bI.1141, 1409; (1790)bl. l070; (1791) hi. 350,

1234 ; en over de werken Deel I. : Vall.uti. (1776) hi. 486; DeelV.: (1780)bl . 548; VJJI.: (1782) bl. 391; VII '. : (1782)bl. 621 ;

VIII.: (1783) bl. 408; IX.: (1784) bl. 537; X.: (1785) bl. 72; XII.: (1787) bl. 480; XIJII. : (1788) u. 336; XII' .: (1789) hi .

40r,; XlV.: (1790)ulf.1791, bl.112: XV.: (1791)ib. 1793, b1.105: XVI.: (1792 ib. 1794, bl. 623.

sm-

Digitized byGoo I e



-

-87-

zinspelende op hel vestigen van den zetel der geleerdheidle Leyden, ler belooning van baar

wakkere verdediging, en op de verlossing der stad door hulp van de geroeide vaarluigen.

Om den rand:

ACADEMIA LVGDVNO BATAVA

LJt:YDSCHB .AKADEMIE.

Onder bel borstbeeld ziel men hel lellermerk: T. V.(A~) B.(nCItEL)

It:eerziJtk. In een bloemkrans :

LV D J

SEC V J.

ARE S

EBU1YFEESTYIBRING.

Om den rand:

H IE RON . (Ol 0) D A V.( IDE ) G A V D lOR E U TOR E 11 I.

TOA'N HIERONYMUS DAYID GA.URIUS TBN DERDEX AIA/,E RECTOR TY.4S

• _. Plaat XLV. 1773.

oP d e z eIfd e g e b e u r ten i 8.

YoorziJtle. Minerva, onder een olijCboom gezeten, houdt een geopend bock in haar regterhand. in de linker speer en schild , en haar Uil nevens haar, Aan den boom hangen de W8-

penschilden van Holland, van den ErCstadbouder en van Leyden.

In de a f's n e d e :

R. C. V.(A~) C.(AI.CAa)

Kurzi,iJ.. 10 een bans, van olij£- en klimoptakken gevlochteu , leesl men:

ALTERO

SECVLARI

A C A D .(x II I A 1 :) BAT A V A E

IPSA . CVM . REP .(VBI.ICA )

EOD EM . A VC l'O RE

FVNDA1. 'AE

MDCCLXXV .

RIJ HET TWEBDE EEUTYFBEST Y.AN DB HOLL.ANDSCHA' llOO(}BSCnOOL. Aff.'T

usr GEMEENEREST ZELP DOOR DENZELJ'DEN GRONDLA'GaBR

GESTICIIT. 1775 (I).

( I) Msebeeld T66r de B l e e 1 l r J f l i . , tlw ,,,,tiglHna 6, Iu' twHd~E-f~' Nil UlqUtlu .4I1tulftd#, door PIII:na v AIf

DIU. BoICR, Leyden, 1775; en T66r de verul log der Or'fItN VaJI I I. D. GAnlu., door denRllden, Leyden 1775. Yergelijlr.

Htdwl. J.".6., 1775, hi. 73. De Staten TlO Hollud badden f 10.000 tot pedmaking der 1r.00lengegeven, wurvoor 0011. dese

peaninpn In pad en zllver nrnardlJd werden. De Heeren VIII den Geres te , de Oud Borge_ teren. de Hoogleer&l?n, de

1ec:retariI, Blhllothelr.arlaen Lectoreu der Hoop School, de ODderrqent Tin 'iStaieo-ColleJie en de toen mel de up gepro-

Dloveerden OIIivlnJen die in pud. de l iudenieu en andere leden der Uninnlie it , i n a llver. H,d".,. J."",., 177!'!, hi. 72;

NHIrI. Mlrt., XXXVlII. hi. 1~9.

G O O .

Digitized byGoogle



-88-

600. P a a t XLV . 177lS.

Bij dezelfde gelegenheid.

Een kleiner penning. met dezelfde voorsteIling en opschriften , maar ronde wapenschilden

en op den voorgrond der voorzijde aileen:

B.(!:R Cit!: L)

60•• Plaat XLVI . 177lS.

B ij de z elf de gel e g en h e i d.

Yoorzfjde. De Maagd van Leyden. met speer. vrijheidshoed en stadswapen, en slaande op

vaandel en geschut. ontvangt van Prins WILLB. I de handvest , waarbij de Hoogeschool wordt

ingesteld. De Prins houdt in de regterhand een star. op wiens top het beeld van Pallas prijkt

en die tot zinnebeeld strekt van het forum privilegialum. der Akademie toegekend.

Om den rand:

CONST AN'l'IA CONSECVTVM.

DOOR rOLH.A.RDING YERTYORrEN.

Keerzijde. Het gebouw der Akademie.

Om den rand:

IN CC. ANNOR:(vll.) JVB:(ILAEO) FVND:(ATIONIS) ACAD:(IDIIAl:)

IJ VG D: (v N 0) BAT A (v AE)

OP lIET TTYEEHONDERDJ.ARIG FEEST DER STIClITING YAN DR

LEYJ)SCHE AKADEMIE.

In de afsnede:

CELEBRATO VI. IDIB:(vs)

FE B:(nv AUII) M : DCC LXX V.

GE 1'IERD DEN 8 FEBRU A.RIJ 1775.

a.. A. en B. PI aa t XLVI . 177lS.

B ij d e z eIfd e gel e g e n h e i d.

DezeIrde voorstelling op een kleineren penning (A.). met het opschrift op de voorzijde:

CONSTANTIA CONSECVTVM.

en op de keerzijde om den rand:

IN CC: ANNOR:(vlI.) JVB.(II.AEO) FVND:(ATIONIS) ACAD:(EMIAE}

LVGD:(VNO) BAT(AVAE)

en in de afsnede:

eEL E B. (n A '1 ' 0 ) V I. I D I B. (v s)

}'EB.(RVARll) 1775:

(B )

Digitized byGoo I e



- su-

(B.) Met CONSTANTIA CONSECVTVM

en

IN CC . ANNO R.(VlI) JVB .(IJ .AEO ) FVND .(AT IO NIS ) AC AD .(EMIU)

I. V G D . (v NO ) B A (TA VU:)

C E I~EB:(R ATO ) V I II FE B .(n.v AR II)

MDCCLXXV .

Was het Tweede Eeuwfeest van Leydens ontzet plegtig gevif!rd, niet minder was zulks het

geval met dat van de stichting der Hooge School. Twee dagen (8 en 9 Februarij) werden aan

die viering gewijd. Op den eersten dag hield de Rector MagnificIJ8 HIEROl'fYMU8AVIDGAUBIUS,

in tegenwoordigheid van Prins WILLEMV en een zeer lnlrijke schaar , een Oratio de admiran-

dr. prouidentia« di ina« documenti. in eondenda , tuenda et amplifleand« Academia Lugduno

Bat aoa ( 1 ) , gevolgd door een Latijnsch gedicht van den Hoogleeraar A D R . VAI'fRoYEI'f, tot 10C

der voornaamste Hoogleeraren in de Genees-, Heel-, Schei- en Kruidkunde, die Ie Leyden

onderwijs gegeven hadden (2). Hierna volgde, als van zelve sprak , een maaltijd en de dag

werd met een vuurwerk besloten, Op den 9deo werden in de St. Pieters-kerk vier studenten

more maiorum (d. i,»met de kap") tot Doctoren bevorderd, na door Burgemeesteren, als naar

stijle, met den gouden penning begiftigd te zijn (I) . Het feest werd wederom met een vuur-

werk en met eene danspartij besloteo ('), terwijl later (24 Januarij 1776) nog een sledevaart

plaats had, gehouden door het genootschap Ytmiam pro laude C ) .

60& P I a a t X LVI. 1775 .

Ter eere van Joost von Hemert, voornaam handelaar, overleden 15 Junij 1775 .

YoorziJds Een grafteeken, waarop eene urn is geplaatst. Daartegen leunt de beeldtenis,

en profil, van JOOSTVOI'fHUUT, met een lauwerkrans omgeven. Ter regter zijde van het

( I> Vertaald door P. VA" DII" BoSCR, Leyden 177r». Zie fadn-'. fAit., 17711, hI. 512.

( ,> De Medicbe Caeul te it wu de vool"&ittende .

(a) Deze penning it afgebeeld en beaehreven bij V.~" Leox , I. bl, 198.

(4) Zie verder N~/. Jan-6., 177r», bl. 63-8r», 199-222, 1435-1440; s-« Mn-curiu, XXVIII. bl. 45-49, 6l'1-

69. met eene afbee ld ing van den vuurwerk. tempel . bl, 100-102, 156 -159 ; Vtukrl. Hul. V""., XXV. bl, 41-42; STuAaT,

III. hi. 34 (die bij vergilaing bet Ceeat op 't jur 1774 brengt) ; SrIlOaNBIIIII:. Gm:It.. tkr UidnM HoogeSclloo/, I . bl . 30 l' l-

313; Be.cltryfli'llfl tkr Plegtigltedn& 6y MI 2- _/eell tkr lAithcM A~, door P. VAN nl lN BOBCR, Leyden 177 r» , me t

platen; ylltl. ull_I., 177l'1, bI. 273; Karle do J ZIllUe~~ l J f t c , . , . , . . . , "''Ieru dt!fI opktmu/, aanDlU"" fJOOt'lga'llflkr uyd.eM

AcIIt lnrde enz. , Lerden 177l '1; N_jt!flritJe Br.clllijf1i'llfl _ de plegtigMdt!fI te uyden, 8/9 FtlJr. 1775, Amat . 1775; Dr _.

print Nl J. LII PaANCQ VAN B.. I :BIIT, 8 Pebr. 1775; dezelfde, Lrytl"" wrrdl op d. :z e Et!fItIIge/ijde der Holl. HOlt SeAo",

Zinneapel, If7l'1; J. G. Til WAT .. , NtnTGIio de ,.eM A~ L.,th_Bal_, S_1o XVIII. prwpm. rllUlrJer.u, L. B.

1802. Zie verder NId. Mn-c•• XXXVIII . b l, 6 l'1--OO; Nrc . HOIIPNAOIIL, Hulori«:lt. flnltaal tUI'I IfIaandeMt Iw1etdeEt!fIVJg,lijde

tkr LeythcM HoogeScltool, Amn. 1776, m TBIIO». vAN B.LL, De .",.IIeid, jeuU enw-,t.e de. Htn-en, Leerrede, te Rbynl-

burg 5 Pebr. 1775 geboudm, Amat. 177&. He t _ j Af IDf IY1 Id g t !f l ll JU l ld Dt ! fI /ero Jllllilon, ee n atukje met dezelfde letter ala bet in

d. ,.olg. aant. vermelde ltukje Outr.ld dtwft ¥Hjt!fl gedrukt en door de Staten TIn Utrecbt verboden; Cat. ulln-j., II. bl.

192 . Hier te gen vencbeen e en CH_I ..,uen Anu/w,L",ucli ""om,du, Amat. 177l'1 (H,d. Vad. Lett.; In!), bl, 475). Voorts:

AaupFtltlI Nil dt!flHZ_ Julu Scltirl'Potl un de Uden Nil de H_IemIcM Re,deryllt4_,. Trouw moo bl ij ken , ,rdean

ii} zVlI ",rdn-rr-I Nil MI 1Uil/, 13 Pebr. 1775. Jutu komt er rond voor nit. tlat de aftoop der plegtigheden niet naar

zi jn zin wu , ell beve at ig t da ardoor wa t ' ll "ij e r el den, te r loopa, v ln ve rmeld vonden:

D' Oralw, die er ia gesrhie t

En oocb een ding dat Karmrn hlet

Bij t kun.tligt, met de bril gedun,

Z ij n nl et gehoor t , v eel min ven ta an.

t Muyl, waarYan men lol li jk .prak ,

Wu soed, maar voor de kerk te Iwak.

De Dame. gaten in bet cboor

Door ' t tn liewerk, pub lic " geboo r

Waardoor dat zeker en gewi .

De . ti lte n le t vermeerdert I..

Het VIIIII"IDtF'I, anden wei gemukt,

IInaauwli jka bal l in viam genakt.

< I> Deze ga f ook aanl eiding tot b et ui tkomen der navolgende .t uk jea: J. LII PRANCQVAN BaaltllllY, Zill"rMrldlgr fln'jlll.

ri'llfl dn- I'lwlF't! SledetJtunot,Leyden 1776; Oruer.ld mft 'PF't!rjt!fl, 1776; De Oucr.ld 6n/,.f411 01 ",.IttJoordfUIII de OtucItwld

dtwft qF't!jt!fl, Leyden; Vl"jjrrtoedige MdeIIii.,,,,, _ Oruclndd tlw,.ft 'P,.,m 011.01 dn- Orucr.ld, Amat. Zie c.ta#og. KOII.

Ajlltl., I. 167 en Hrd. V.d. u«. 1776, hi. 185.

mo-

II. 23

•

Digitized by



-90-

monument is het wapen van den overledene, gekwartileerd: 1 en 4 van Jtoud , met een klimmen-

den leeuw van sabel , boven drie pals vaires van keel j 2 van zilver , met een links klimmenden leeuw

van sabel j 3 van zilver, met een regts klimmenden gekroonden leeuw van sabel , gelongd en

genageld van keel (1). Bet wapenschild wordt door een palmboom overschaduwd en is ge-

plaatst op een anker en mercuriusstar. Voor het monument zit een lreurend kind. Regts is

een riviergod met urn en roeispaan.

Om den rand:

VT. INTAMIN ATIS' FULGEAT' HONORIB US.

OPlJA'l' HIJ ME'l' ONBEVLEK'l'E EEllE lJLUVB SCHI'l''l'RllEN.

In de afsnede:

EREPTV S D' ( IE) XV' IV N' (II) MDCCI. XX V'

1. E. BA UERT. F.(BCIT) (')

ON'l'RUK'l'lJEN 15 JUNIJ 1775.

Keerzijde. Aileen dit opschrift :

MEMORIAE

PARENTIS OPTIKI

lUST VON HEMERT

NAT (I) D·(n) x X I I. I UN. (II) K D etc V I

QUOD

AK P I. Iss. (III AII) PAC lEN S K ERe AT U R .\ H

CANDORIS

PER TOT A K V I T AK I I. I. A E S I

E X 1 1: K P I. U K SIB IRE I. I N QUE R J: T

HAEREDES PIJIN DANIA

GALLIA ET BELIGO

I . E. BAUBRT. F(JlCIT)

TEll NAGEIJACllTA'NIS VAN ONZEN UI'l'STEKENIJEN VAlJER JOOS'l' VON IIE.UA'RT,

GNROllEN IJEN 22 JUNIJ 1696, lJOOR ZIJNE lJANKBARE ERFGENAMEN IN

DENEAIARKBN, Jt'RdNKllUK EN lJE NElJERLANIJEN (ge8Iagt!tl), OPIJA'l' HIJ,

ot» GRIJUllENlJE ZIJN GEHEEL LEVEN, lJIJ RET lJRUVEN VAN EEN

ZERR UITGEBREIIJEN HANlJEL, ERN P'OORBEELD 1Y.A8 VAN

ONGESCHOK'l'E GOElJE TROU1Y, lJI'l' VOOR HEN BLIJVE.

Deze penning is afgebeeld en beschreven in het werk Belkrioel'6 ODtJr Dan,ke M.'1nter o g Me-

dailler i den Kongelige Sam ling , Kiobenhavn, 1791, groot folio, bl. 785, Tab. XVII. n". 3.

Men vindt aldaar aUeen vermeld, dat de Etatlrood (Staatsraad) VOl'{BUBaT en zyne breeders

dezen gedenkpenning. op den dood van hunnen vader hebben laten slaan,

Uit de welwillende mededeelingen van den Heer C. A. VOl'{HUEIlT, Chehan het Huis ALSToa-

PHIUSEl'{VOl'HEMEIlTe Amsterdam, in den Naoor,cMr, XI. bl. 236, op onze aanvraag om op-

heldering van dezen zeldzamen penning, bleek ons , dat JOOSTVOl'{HBMBIlTen Nederlander ZOO

niet van geboorle dan van oorsprong was. Bij was gehuwd met vrouwe PBTIlOIfELLALiSUBTHMBST-

BE.EIlen heeft zeven kinderen gehad, als 1. PBTn, Staatsraad, gehuwd met AGATHAVOl'{HOOG-

LUT, dochter van den Admiraal VOl'{HOOGLAl'fT,by wier 25jarig huwelijk in 1792 een zilve-

( I) Zie daarover de mededee ling Vln den Heer C. A. VON HBIIII.T in den NfI_n:/tw. XI. bl, 2~. lIet wapen had tot

'preuk: SOLA VIRTUS NOBILITAT .

. ILLEEN DEUGD ADELT.

(t) De stempellnijder JOHANNBIBpRaAl1i BAuKaT. op beide zijden van dezen gcclenkpennins vermeld, werkte, volgens

SCKLICEBYSEN,. a. p. bl. Ul, in Kopenhagen van 1760-179.. De penning il dUI aldear geslagen.

ren

•

~ Digitized by GO Q 2 , _ _ l e _ - . . - . .



-Yl-

ren gedenkpenning is geslagen; 2. JOOSTJOBAl'!VOl 'H.. . IlT, gevest igd te Bordeaux, Consul-

Generaal van Denemarken, handelende onder de heden nog bestaande firma VOl(H•• BIlT

D'Eo.on & Comp., daar hy met SUSAnA D'EG.OKT van Bordeaux gehuwd was j 3. SUUKlfB

•.UlII VOl' HB.BIlT, gehuwd te Kopenhagen, met den Admiraal 01FOKTBl.'rA.Y:. GUSBBIlTVOl'

H•• IIlT; 5. JOB.VOl'HB.IIlT, gevestigd te Amsterdam en ook onder de firma JOB.VOl'H•• UT

& Co. handelende; 6. Fllumll . LouIS VOl'H... IlT; 7. ELlS.VOl'l' HB.UT, gehuwd met den Staats-

raad ABIl.ScBnlDBIl te Kopenhagen .

...... Plaa t XLVI. 1775.

Op het honderdjarig bestaan van het Weeshuis de Oranje-appel.

teA m s t e r dam. 1 7 Aug u stu s 1 7 75.

Yoorzi,itk. Godsdienst, Vrijheid en Liefde (1), beschenen door het Aiziend Oog, staan bij

een omkranst altaar, op hetwelk een slangerond is af~ebeeld, en achter hetwelk men een ooi-

jevaar ziet.

I d e a fA n 'ede:

Een oranje-a ppel.

KBWZi j t h . In een krans leesl men:

TER

GEDAG TENISSE

DER OPREGTING VAN BET

WEE SHU I S D E 0 RAN J E A P PEl.

I N D}~N I AA R}~ M DeL X X V

UI TGEDEELD

])}~ N X V11 AUG USTU S

M Dec L X X V (')

WAG.!(AAIlverhaall ons in zijn G~lclaiedenil "an A11Utwdam. Deel VIII. bl. 81, ter ~elegen-

heid dal hij het verblijf schetst van de Collegianten te Amsterdam, onder welke ook Doopsge-

zinden behoorden, hoe zij in of kort v66r het jaar 1675 een huis huurden op de Keizersgracht

(ooslzijde), tegenover den toemaligen Schouwburg (thans het R. C. Armen-kanloor), waar de

Oranj~tJPpt11 in den gevel stond , en hoe zij aldaar hunne gewone byeenkomslen hielden. El-

ders, Deel VIII. bl. M9-M8, verhaalt hy, hoe in 1675, dil huis werd ingerigt tol een

weeshuis voor Doopsgezinden en nog in zijnen lijd lot dat einde werd ~ebezigd. By zelf be-

hoorde tot de gemeente en "'8S eenmaal bestuurder van het gesticht.

B y het honderdjarig beslaan daarvan in 1775, besloten de Regenten en Regenlessen den

gedenk"aardigen dag op pleglige wijze te vieren. Op den 17 Augustus, des morgens te tien

ure, werd 0 1' de Collegieplaats, mel open deuren en len aanhoore eener talrijke vergadering,

eene toepassel ijke redevoering gehouden door den oudslen Regent , Al'I'TBOl("DEPLOVIS hierop

volgde een maaltijd, ter opluistering waarvan een gedicht vervaardigd was en gelezen werd

door de bekende schrijfster AGATHADuEl'l, die in dat huis van 1746 10 1 1767 hare opleidinggenoten had. Het feesl werd besloten door het uitreiken van een zilveren gedenkpenning, te

dezer gelegenheid geslagen, en van een afdruk van voormeld gedicht aan elk der aanwezigen,

voor zoo verre die geacht konde worden door zijne belrekking lot hel geslicht daarop aan-

spraak te maken. De gemaakte koslen werden geheel door Regeoten gedragen (').

( I) Al tban s zoo worden zi j a. ngeduid doo r den Heer MZln. in den Xou/- ~ ull"6otk van 18:;8. hi. 270.

(t) Dese p~nning komt niet veel voor ; bij ElIDa': in IS"2 verkocht voor f10,7&. Zie Prof. v. o. CHU., 7Ijd«Arifl, II.

bl. 866.

( I) ZlJnde AIfTHOIfT 011 PLOVIB, JAcoa PaIIallROOII, JAcoa BnollT, B•• llifo BoBCR en Co.!fIlLIII PLOOI.,.Aif AliaTU

JACOBCo.IfIlLln. RegenteaJen waren J081!fA VAIf GIIU"., bai av r. van Ja. BllZOIIT, PIIT.ONIILLA KaAAL, hainr. van AB••

VAN DIN Bo!tCHen JOH"~If.' SCHOIIIIAItIl., hullYr. van MATTHKU. VAIf "AU.IIt.

Tot

,j

I

\

Digitized byGoogle



•

- Wl-

Tot in 1780 had het gesticht in vrij gunslige omslandigheden verkeerd, loen de politieke

gebeurtenissen nadeelig daarop werkten. Reeds in 1790 moest men tot merkelijke bezuinigin-

gen overgaan en drie jaren later was men genoodzaakt de aanvragen tot plaatsing van kinderen

af te wijzen. De staat van zaken ging al meer en meer achteruit, tot dat in 1808 het hesluit

moest genomen worden, het jongens-huis , dat zijn'ingang op de Keizersgracht had, buiten

gebruik le stellen , en al de weezen te vereenigen in het meisjes-huis , dat in de Huidestraat

uitkwam. In de maand Junij van dat jaar werd het jongens-huis aan de Regering verkocht,

die er de drukkerij der Staats-Courant plaatste, welke er in bleef lot dat Koning LODEWIlK.

NAPOLEON,die toen zijn verbljjf te Amsterdam hield, de stad verliet. Het gehouw werd in

1813 gesloopt en de grond bij helendende perceelen getrokken.

In 1811 werd een overeenkomst gesloten met Diakenen der Vereenigde Doopsgezinde ge-

meenlen te Amsterdam, om al hunne weezen ler verpleging over te nemen, die dan ook op

den 11 Julij, ten getale van zeventien, uit het buiten gebruik gestelde weeshuis overkwa-

men. Ten gevolge van dien maatregel en van andere, vooral in 1815 genoten voordeelen ,

kwam er eene gunstige wending in den finantielen toestand van het gesticht, welks geschie-

denis sedert dien tijd geen groote wisselingen meer opleverde, In 1825 werd het honderd-

vijrtig-jarig bestaan daarvan herdacht door een rede van den voorzitlenden Regent G. COOL,

en aan de kinderen een maaltijd gegeven, door eenig feestvermaak besloten. Het middelbaar

cijrer der verpleegden in het gesticht, gedurende de laatste tien jaren, kan op vijCtig gesteld

worden (1).

605. P la a t XLVI. 1775.

Ter gedachtenis der stormwinden en overstroomingen

o p den 1 4 e n 1 5 Nove m b e r 1 7 7 5.

Yoorzijde. Een slrandgezigt, met schepen , die door de golven geslingerd worden. Op

het strand liggen eenige koopwaren in hal en en vaten en is een Mercurius-staf (2). Het AI -

ziend Oog bestraalt een cederboom, rijk met vruchten beladen, die zich in het midden ver-

heft, als bet zinnebeeld der standvastigheid onder de gevaren. Op een wimpel daarboven

leest men:

SPES NOSTRA IN DEO.

ONZE HOOP IS OP GOD.

I n d e af s ned e :

IN UTRAQUE FIDUS

FORTUNA.

GETROUW IN rOOR- EN TEGENSPOElJ.

Daaronder:

I.M. LAOEXAN.

Keerzijde. Omhoog zon- or hemellicht; beneden een rolsgrond, waarop een wierookvat,

een Mercuriushoed en staf , een anker en drietand; in het midden:

TER GEHEUGENISSE

DEB STOBK WINDEN

EN OVEBSTBOOKINGE

DEB WA~TEBEN DEN 14

EN 15 NOV.(BJlBU) 1775.

( I) Het bovenataande il grootendeela ontleend aan de heUichelijlr. ventrekte mededeelingen van den Heer S. CoOL . Regent

van het geaticht, met en benevena de Heeren J. H. LUGT en J. H. WARNAA..S. Regenteaaen zijn Mvr. G. HINGST. geb. BROV-

ws., Mevr. de Wed. J. SLAG.SGSN, geb. BBl tx •• en Mevr. de Wed. J. S. WUllrBAIN. geb. GBRLINGS.

(I) De g~d",kt~ verkl lring noemt het een SiIIrIg, en eene toeapeliug op de toen veelvuldige banlr.breuken.

S e -

Digitized byGoogk:----_



--- - - - - - - - - - ------

-93-

Sedert den kersvloed van 1717 was ons vaderland verschoond gebleven van belangrjjke over-

stroomingen, toen hel in de jaren 1776-1776 daardoor herhaaldelijk geteisterd werd, De

storm en overstrooming van 14-15 November 1775, hoezeer van korten duur, veroorzaakle

groote schaden en kostte het leven aan vele mensch en en vee, inzonderheid in Overijssel.

Merkwaardig was bij deze overstrooming de snelle aanwas van het water, dat voor Amsterdam

in 18 uren 11l/s Rhijnlandsche voeten steeg, en daar zulks in den nacht plaats had, ontstond

aldaar geen kleine schrik en verwarring (I). Wij verwijzen voor verder narigt omtrenl een en

ander den lezer naar de volgende werken: Hutor;.ch verhaal der ooeretroominqe« ;n de Ne-

dwlanden, byzondw op den 14 en 15 van SlachlmaalUl du joar. 1775 vonrgeval len. Met eene

liJII der verongelultle .cAel'm en eene Itaart. Arnst. 1776, 2 lit. in 8°. (2) ; J. H. HUI! fG , De.pie-

gelingen over NeeTland. Watermood Iw.clren den 14 en 15 NOD. 1775, met de BiJlagen enfruaie

plalm, 2deelen. Amsterdam, 1776 ( 3 ) ; Eclrl en naauwlreur;g oerhual, Arnst. by J. CllOOIfJz. ( 4 0 ) ;

Bwigt I1an J. LE FIlAIfCQ VAIf BEIlK-BEY om de NatuurliJlu oor z aken , O71Ulandigl,eJm en gevolgenI1an den lIorm en ioateroloed I1an 14 NOD. 1775 0 1 ' Ie 'poren (S); Nnallll'lreurige /;e.cl,riJv;ng

dw lIMe »oornaamete ioateroloede« van de .IPIII Eeuso in 1717 en 1775 en z, door T H . v. D.

Arnst. 1776 (I); Durkendam« toatermee , door Y!lBIl. v. HUIEL~VELD, S. S. Th. Dr. en Pred,

te Durkendam. Arnst. 1776 ( 7 ) .

Me. Plaa t XLVI. 1776.

Eerepenning van de Maatschappij van Landbollw

teA m s t e r dam.

YoorziJde. Eene vrouw, den Landbouw voorstellende, staat tusschen een liggende koe en

een schaap. In de regterhand houdt zij een eikenkrans, onder den linkerarm een koren-

schooC. De opgaande zon beschjjnt deze bevallige groep, die door J. H. SCHEPP op uitste-

kende wijze is gesneden.

In de aCsnede:

SOC 1 ET. (A T 1!4) AG RIC. (u T. TUB. A F .) A M STEL. (()n A }f .: " s r !4)

M J) C C TJX X V 1.

VAN 1)}; MAATSC/lAPPIJ V.1N h.'IXD1WVIY TR AJfSTERDA.Jf (ill) J77(l (op!Jf'r I·gt).

Op het socle: J. H. SCHEPP. F:(Ecn)

Kewzijd~. Een fraaije krans van korenaren, met lint en eikenloof doorvlochten.

(I) Zie de pei lt af ei s bi j KOI t, A_t. JlUlrlJ.,III . b l. 48. -487; N,d. JturlJ., 1775, bl, 13i5.

(') Zie Villi. uu., 17i6, hi. 183, 392.

\.) Zie Vad.utt., li77, VI. 1, bl. 269. - lIet bier genoemde werk werd voorafgegun van een ontwerp om de opbrenglt

dunan te doen ,trekken ten voordeele van ben, die door den watennood badden geleden, Zie Bmf lUI" tk.HHf' J. II. HK-

aUf0, Btr.t, Scltriit- tkr A_ttrdtmuclw St.tb.Cuurant, 1775 (Vad. utt., 1776, bl. 143). In die dagen ecbter verkool mennog niet, om bet lofl'elijke doel, bet nietige nn den arbeid te vencboonen, en HERINO bek laagt z lc h In de Voarr~d,zUner

B u p W g . I i , . , , ,. dan ook niet weinig over de barde heoordeeling, bem in de "'l1li. Lett, te beurt gevallen.

(4) In de Villi. 1A11. ungeprezen ai, bet bette der werken over den watennood vencbenen. Zie aldaar N,tkrl. ",.ttrftllJOd

1775, b l. 612 . Vergel . N,dtrl. J.,rlJ., 1775, bl, 1372-1413; Nl!d. Mlrc.• X X X IX .• bl. 189-19., 216-217; XL . , bl, 4-13,

40,41,76-78; Vad.Hut. B,.cltr., IV. bl. 25; STuAaT, III. u. 69.(.) Zie lied. Yad. 1A1t., 177:;, IV. 2, bl. 567.

(I > Alii. 1776, V. b l, 93.

(1) Door Prin, WILLEM V werden "P 27 Jannar ij 1776 eerepenn ingen n it gereikt un 11.11008, C. Konsao en A. VANna

Vooan te Delf,haven, tot loon van bun gedng bij bet genu, rlat de sta,l op l:i Nov. 1775 bedreigd bad. Zie Nl!d. Jaff'IJ.,

1775, bl. 1397; J. II. IIERINO. I, bl, 181; II. bl. 170 en de fnaije plaat aldur. Die pennlngen waren nrmOf'delijk ulla.

gen in goud van de n penning n", 413. Zif' Nnl. J,fl!rc .• X I.. b l, 36.

Op

II. 24

Digitized b y G O O g I E ~



-94-

o p h e t vel d (gegraveerd):

ERKENTENIS

aan

JERONIM 0 DE BOSCH (1 )

a la Se o r e t ar i e d e e z e r

M a a t s c hap p y.1 9 If.A. Y 1 7 9 5.

Niet aileen wat den naam, maar ook wat de verdere bewoordingen betreft, luiden de op-

schziften der keerzijde verschillend. Ten bewijze hiervan mogen de navolgende strekken , aan

twee 800rtgelijke penningen ontleend :

PRIJS

VAN VERDIENSTEN

GESCHONKEN AAN

GEERT REINDERS C )DEN 8 SEPTEMBER

MDCCLXX VI ( 3 ) .

en

EERPRIJS

TOEGEWEZEN AAN

GEERT REINDERS

DEN 15 VAN BLOEIMAAND

1782 (,).

De Maatschappij ler bevordering van den Landbouw werd in 1776 opgerigt door eenige wel-

gestelde Amsterdammers, waarvan de meesten een gedeelte van het jaar op hunne lusthuizen

doorbragten, of althans landeigenaars waren en daardoor dadelijk beJang bij den landbouw

hadden. In de voorrede van het Eersle Deel der rerhandelingen van de Maalschappij (Amst.•

1778), zeggen zij dan ook, dat de gewoonte van den somer op het land door te brengen, na-

( I) In leven een te Klerk te r Secre ta rie te Amsterdam en Curator der Leydsche Hooge School. Zie over dezen beroemden

geleerde en Latijnschen dichter v. D•.AA, Biog,.. Woortknll. ill lJOCe,en de bronnen a ldu r ungehaald. Er beataat len gedre-

ven penn ingplaa t van K. LANTING, op zijn over lijden in 1811 vervurd igd. Over z ijn grootvader JB•• nB BoBCH, z ie boven

bl, 414, nO . 372.

( , ) Geboren te 8edum in de Groninger Ommelanden, overleden in 1811; te Bell ingaweer . Hoezeer geen ander onderwija

genoten hebbende dan tot zijn elide [aar op de dorpaschool te Bedum, en aIs eenvoudig landbouwer in de Hoek bij Gam-

wer t wonende, had hij z ieh eehter genoeg door kunde en bekwumheid ondeneheiden om in 1791;benoemd te worden to t Lid

Yin het Provinciaal Beatuur, in 't volgende iaar tot Regter in venchil lende Regtatoelen der Ommelanden en in 1798 tot Volk.-

repreaentant . La te r en tot aan z ijn over li jden. bek leedde hij de be trekking vln Seere ta ri l en Ontvanger van het Winaummer

en Schaaphalt&ter Zylvest en was Lid van de 'Commissie van Landbouw.

(a) Deze penning ia, naar men ona verzekerd heeft, de eerate, dien de Maabehappij heeft uitgereikt, en zulkl nur un-

leiding, dat RBINDBE8, na aanhoudende opmerkingen en proefuemingen, de ondervinding had verkregen, dat ktdflef'., gebo-

rell fIGft koftjell, IDelkr tk rundwp' .tziekte gehad haddl!fl, Mtnj ""hnlrlijk of door innating, IDallnetr zij op tijtkta datl_tig IDtrdftingti ll t, IIkt allHn tkze ziekte ill geringe _te kr~l!fI, maar ook later dmzr tegefl 6neiligd IDareli. Van deze ontdekking gal hij

in 1774, bij gedrukte brieven, dadelijk kennis un den Hoogleeraar P. CAIiPBa te Franeker en un Dr. W. MUNNIU te

Groningen, gelijk ook un het PubUek door zijne WlIllf'IInIIingl!fl!fI proetIefI, ",eed door illelllinge op kt ,..,adwe gedaim, te

Grooingen in 1776 gedrukt . en opgedragen un Prina WILLBII V, 2" druk, 1776; Vervolg: Bericht ~egeu de I_till{! tkr Kal-

IIt rell enz.oflef ' tkJIjare 1776 (Vad. ua., V. bl. 265; VI. bl. 534); verg. Ned. JaerlJ., 1777, bl.1l67-1169, Vad. H..t.

V"". , Deel XXV. u, 168.( 4 ) Deze medaille was aan O. RBINDBa8toegewezen voor het beantwoorden van een prijavraag: Omtrelll tk fIef'.cAillefuleuw -

dtmigMdft Nl Mt R"nd_. De OtCOllOfllUcMTak vereerde hem in 1779 met hare gouden medai lle ter zake der voomoemde

Inent ing. De Hoogleeraar J. DB RHOBII.rigtte eens tot G. J. G. BACOT(toen nog Predikant te Benrum , later zijn ambtgenoot

ala Volkarepreaentant en vervolgens Raadsheer te Groningen en te 'aGravenbage) een berijmde vnag, wie de groot lte en ver-

dienltelijkste landman ware, HUIDBaT KoaNBLI8z00N POOTof GBBaT RBINDBII.8. BACOThelli.te in een gedrukt gedieht ten

voordeele des laats tgemelden. Zie het Kart ge.chied/n".dig ,,"Aaal aangaande tk tlinding tkr I_till{! Nn de fJeql,d, door

L. H. P. te O. n. in het 7'1}rhchrifl _,. Kondefll!fl W,ten.chappetlNn Mt D"Part. der Z"idtrzee, 1813, XIV. hl, 663-666.

tuur-

Digitized byGoogle



-96-

tourlgk hunne aandacht op den Laodbouw moest vestigen. Dewijl ecbter de proeven van ver-

betering door ben genomen, alleen op kleine schaal en onvolledig waren, besloten zij door

vereeniging van krachten en medewerking van velen te streven naar bet verkrijgen van be-

langrijke en meer algemeen bekend wordende uitkomsten Voornamelijk moest, naar hunne

meening, de kennis van den landbouw bevorderd worden door mededeelingen van verhande-

lingen, aan de Maatscbappij toegezonden en op bare kosten uitgegeven, door antwoorden op

jaarlyks op te geven prijsvragen, door bet uitlokken van proefnemingen, met raadpleging van

scbei-, natuur-, weer- en veeartsenij-kunde. De gouden medaille bad de waarde van GO d u-

katen. -De werken der Maatschappij, van 1778 tot 1832, besloegen XIX deelen: bij Deel

XVIII is een atlas in folio, met 10 kaarten, behoorende by de belanp;rijke verhandeling van

Jhr. Mr. D. P. Gnu!! VAl' Et'DEGEB!!T, Ooer het toeganghaar malcender DuinlJlllleiim in Hol-

land (1).

601-688. PIa a t XLVI. 1776.

T ere ere van L0dew ij k Will em Ern IItHe r tog van B run s w ij k -W0 If e n -

buttel, vijf en twintig jaren bevelhebber van de vesting

's Her tog e n b 0 s c h: - t eve n sSt e d e pen n init die r IItad.

» Op de roorziJth. Een krijgsheld in zijne gewoone kleding, in bet curas, gelaarst en

» gespoort. Bij deezen komt een vrouwe in Romijnsch gewaad, met een muurkroon op het

» hoofd; zij heeft bij haar , een vredens tak en een hoorn van overvloed. Ter linker zijde van

» baar is Stadts wapenschild, om aan te toonen , wien zij verbeeld. Deeze wenscht den bijgs-

» held geluk.

» Boom: staat dit randschriCt:

J,A E TIT r A S I JJ Y AD U C ENS I UM.

da t is:

DE rREUODE ITAN DIE ITAN '8HER TOGENB08CII.

» Onder aan staal:

G U R ERN A T'(lO) Y L U S T R'(o Jl U M )

DUCIS BRUNSY'(ICI)

MDCCLXXYI[T. V.(a.II) B.(•• clta L)]

/lET rIJP EN TlYINTIGJARIG BEYELHEBBER8CHAP DES HERTOG8

rAN BRUN8lYIJK 1776.

» Op de agterzijde:

» De Stadt 'IHerlOlJmbolcla van de zijde der Vugterpoort verbeeld, hoven welke een G.nilU

(I) Zie venier N,dwl.Jurb. ,(l}76) bl. 697-700; (1777)bl. 1107; (l779) bl. 10H~;(l780) bl. 448-454; (l781)bl.1109j

(1782) bl. 747; (1783) bl. 113:1, 1410; (1788)bl. i8; (1790) bl. 2137; (1791) bl. 792, 891; (1792) hi. 496, 1372; (1793)

bl. 1033, 1741i (1794) bl. 906i (179:1)bl. 4726; YIUl . Hut . V_. , XXV.bl. 87; STVAaT, III. bl. 86; KOJ[, III. bl. 48. j

Mr. H. J.KOIINIIII, D, N,dwl. BOft"I"Mtll"" 6H"hrlMl, Hurlem 18:18,bl. 80; K_t· m IAttwlJotU, I . bl. 109; II. bl. 190;

IV. bl. 166i VI. bl. 11,193; VIII. bl. 176; IX. bL 121iX.bl. 194; Niftw, RMa (1794)II. bl. 13; IV. bl. 14j V.(1796)

bl. 187; VIII. bl. 106; IX. hI. 197; X. bl. 197iXII. (1799) bl. 43, 61; XIII. bi. 119; XIV.bl. 4 eJlL Over de YwAlnb-

Ih tfn (Deell.); VIIllIrI. IAttw., I.hi. 20; (II. 1 en2) (1781); III. 1, bl. 49:1(1786); Vlld. IAtt., 1786, bl. 626; (VI.

1789) 1I1d. 1789, bl. 637; (vn. 1790)1I1d.1792, hI. 45; (VIII. 17111)I1d.1792, bi. 143; (XI. 1, 1794) VIUl. u«, 1796,bl. 67; (XII. 1797) ald. 1797; bl. 38:;; (XIII. 1799)ald. 1799, hI. 6:;6. Het ontwerp vaneen l.odbouwkUDdiracboolboekIn

vier deelen vlndt men inDeelV. 2" Ituk, hI. 36-7:1. All revoIr dun.n zag menin 1792te Deventereene .11_:#;"1/ tw

Hrlwtm"ll Nl dna . II U ,. ,. b o rn t I ' " dr Lalldl"d"'Aludlnlruf" in tweedeelen, tot Nut Nl ,.,t Algrfllef'fl, in bet Iicht komen.

» of

(

Digitized byGoogle



-96-

»o f beschermengel des huises van Brunswijk, die het wapenschild (I) van dat Geslacht ver-

)) loond, verbeeld is. Boven dit staal dit randschrift :

DECUS ET SECURITAS.

da t is:

LUISTEB EN YEILIGIlEID.

» Onder de stad staat op een BanderoIle:

GUBERNET DIU.

d a t is:

DAT HIJ LANG RET BEVEL rOEBE.

o n d era a n st a at:

da t is:

rOLGENS HE1' BESLUIT DES RAAJ)S."

» Dit alles duid aan, dat de stad 's Hertogenbosch die vreede en voorspoed geniet, den

» Hertog van Brunswijk gel uk en zegen wenscht, dat hij in denjaare 1776, vijCen twintigjaaren

))haren Gouverneur is geweest: zij verklaard, dat dit haar tot een luister en verzekerheid ver-

» strekt; zij wenscht, dat hy veel jaren die hooge waardigheid mag bekleeden en heeft le dier

» gelegenheid, volgens het besluit haares Raad, dien penning doen slaan."

Zoo lezen wij in het notulenboek van Schepenen , Gezworens en Raaden van's Hertogen-

hosch van 8 Mei 1776, C O . 111 (2). In de vergadering van dat collegie van 12 April 1776, had

de wed. vUBEI\CUL (3) het hreken van den laatslen stempel van den sledepenning [van 1770, zie

boven n",445-446, hI. 37-38] te kennen gegeven; waarop destijds het Raadslid Mr. Ju HEl'IDRIIl

VAK HEURl'f, verzocht werd een nieuw emblema en omschriCt voor den nieuwen stempel op te ge-

ven, mel bijvoeging (26April 1776) om dezen betrekkelijk te maken tot de plegtigheid van het 25-

jarig Gouvernement van Z. D. H. den Heer Hertog van Brunswijk over's Hertogenbosch. -

Bel ontwerp, 8 Mei 1776 ter tafel gebragt, werd goedgekeurd, belovende de leden hoofd

voor hoofd hel doen slaan van dezen penning » te secreteren, tot den tijd die aan den Heere

Bertog zal worden gepresenteert ," terwijl de stempelsniider en zilversmid Tasonoaus VAft

BERCIlEL, te Rotterdam, verzochl werd, den stempel van den duhhelen penning [no. 507] in ge-

reedheid te brengen. Deze, als blijkt uit een brier van 16 Mei (Notulen fo. 1 16 VIO.) vond »de tee-

kening (4 ) en schikking ook zeer fraai, dan zeer werkelijk om uit le voeren en dus niet min-

der dan f 200 .. daar voor diende te hebben." Vu HEUaKhad hem daarop geantwoord, dat

( I) Van keel, met een ter linkerzijde steigerend ofapringend paard (ChnJal .autant) van zilver.

( ') Di t Notulenboek werd ons toegezonden door Dr . C. R. HBB.IIANs.

(I) Haar man TUBODOJlU8EVEBAanus was in 1770 overleden. Zie boven, bl. 4 (1). Zoo all uit de notulen van 1776,

1" . 27 blijkt, leverde zij 473 gouden en zilveren penningen ten dienste van de stad, sedert den 13September tot den 29

December 1775, ter lomma van f :;37-1-0. Een deel dier stedepenningen (22) was gegeven aan Commisaarisaen over de Brand-

Ipuiten, overeenkomatig hetgeen was vastgesteld bij de Resolutien van 7 Julij 1746, 14 JunU 17:;S, IS JulU 1764 en 4 De-

cember 176:;. Voor het s tellen van nieuwe steenen gevela werden gouden penningen van venchil lende zwaarte uitgereikt. Zoo

vennelden de notulen 1776, f" .42 vo., en elden de zoodanigen ter wsarde van f 28-7-0: f 18·1S-0: f U·15-0: f 14·13-S:fll-16-4: f 9-9- :f7-1-12: f6-6-: enz . De duIJ~k stedepenning werd 5 Junij 1776 uitgereikt aan de leden enministers, -welke

Z. D. H. den Heere Prince Erfstadhouder op de l imiten dezer stad bebben gecomplimentcerd." Notulm 1776, f". U3.

(4) De teekening was van J. EVERTS, die daarvoor f 6·: ontving. Nol. 23 Mei I7i6, 1" . 116v-.

schoon



-97 -

schoon hij gehouden was voor het traktement, hem toegelegd voor de leverantie der zilveren

penningen, de stempels te onderhouden en nieuwe Ie mllken, hij voor den nieuwen stempel

tot de dubbele penningen in redeli jkheid all hij f'or'GB gevullen zou worden gesalarieerd," De

stempel was 3 JlIlij 1776 reeds gereed en VAl'f BUCIUtLwerd gelast, 26 penningen in goud, ter

waarde ieder van f30, en 1ro in zilver te slaan , om de billetten van uitlegging te Rotterdam

te doen drukken (1), en een stempel van hetzelCde emblema voor de enkele stadhuispenningen

te vervaardigen.

Deze penning, N°. lS08, is aIleen kleiner dan N°. &)7, en op de voorzijde vindt men niet de

voorlet ters van den stempelsnijder (Ned. Mwc., XLI. bl. 77). Daar de Hertog wenschte ver-

schoond te blijven van het ontvangen van gelukwenschingen op den dag van de 26"'. verja-

ring van zijn bevelhebberschap , nam het Bestuur de gelegenheid der verjaring van de Prinses

van Oranje-Nassau, 7 Augustus 1776, waar, om tevens den Gouverneur harer stad, bij monde

van den Pensionaris MAIlTI1'H, met deze gebeurtenis geluk te wenschen. In de aanspraak , op-

genomen in de Notulen , f". 209, lezen wij: ) Doch om de gedagtenis van deze aangenaame

plechtigheid des te beter te bewaaren, heeft de Magistraat niet konnen afzijn, daarop gedenk-

penningen te doen slaan, waarvan wij de vrijheid gebruiken, eenige goude in een doos aan

Uwe Doorl, Hoogheid Ie presenteren, en daarbij tot een gering blijk van onze dank bare aan-

kleving aan de hooge en dierbaare persone van Uwe Doorl. Hoogheid te voegen eene ordon-

nantie van hetaling op Stadts Rentmeester, ten beloop van / 3000."

LODEWIU WILLltK Elll'fST Hertog van Brunswijk-Wolfenbuttel , geboren 26 September 1718,

overleden 12 Mei 1788, ging in 17ro uit de Keizerlijke dienst in die der Slaten-Generaal als

Veldmaarschalk over. Na den dood van Prins WILLE. IV werd hem het opperbevel over het

leger opgedragen en van 1709-1766 was hij voogd over Prins WILLE. V. Ook laler, door de

bekende akte van Consulenlschap, oefende hij nog invloed op het bewind uit, hetgeen in die

onrustige tijden te gereeder aanleiding tot veel misnoegen gaf, zoodat hij in 1784 de Nederlan-

den verliet (2).

(I) Blijkens de notulen van U Augustul 1776, fa. 214 veno, beliep bet bedng biervanf 1l7~: enf 7·10. VANB saCltllL

werd toen gelut nog 12 dubbele gouden en 400 dubbele zilveren penningen te ,lain, terwijl nog ~OObilJetten van uitlegging

te 'IHe rtogenbo sch zouden ged rukt wo rden . L ite r, 27 Decembe r 1776 , werd bet ge ta l400 op 1 :.0 gereducee rd, Waanebi jnl ij k

ga f d llr to e I8n lelding een reques t vln CATHAalNA BACl tEaS, wed. THEon. VAN BEaCltEL (de oude) ( zi e Not. 1776,1". 293),

waarbij z ij verzocbt ontbeven \eworden Tan de l evennt ie der l tadspenn ingen, vermit s haa r zoon THEODO.UI , welke dch daar .

mede tot nu bad belalt, van Rotterdam, Ilwaar bij woonlcbtlg WI., op zijn vertrek Itond om met der woon zicb te Bmalel

neeler te zetten. De Commil.ie, deltijd, benoemd om over dit verzoekscbrift venlag nit te brengen, deed zulka 18 December

1776 (Not.ln, f". 3:'3-356). Zij maakte zwarigbeid om de gemukte ontbefling te verleenen, • vermita Stadta penningen Diet

wei konden worden gemllt en In de rz elver p laaue un de l eden p resen tl e gelden ui tgedeeld, bebalven dat di e ook tot p rij ze n voor

de dlaclpulen VIn de Latijnsche schoolen nodig waren, en daar benevenl lin de Heeren Gecommltteerde nit den Raad van

Staate en aau andere Commiuien nit de reapective hooge Collegien, in due stadt koomende, gewoonlijk wierden nitgecleeld, en

mitldien een andere levenncler ten boogaten noodzakelijk zou zijn." Dllr THEOD. v. D.aCItEL ongenegen was te Dru 'l el op

den ouden voet die levenntie te doen, .telde men voor, • omdat genoemde vANBEBCltEL bekend 1 1 " . voor een capabel subject

en daarom . Is medal ll eur te Drullel aangesteld 1 1 " ' , all omdat zij voorzagen, dat geen beeter voorwaarden van een ander, zoo

bekwllm ai, bij, Bouden kunnen worden bedongen en dat bij ook langenomen had, voortaan de enkele penningen eoor tk SIIIIlI.

Wf"Itldning,. in eene betere ,malk op te leveren," om de .Juffr. de Wed. VAN BE.CItEL in de leverantie, onder zekere voor·

waartlen tf! continueren, wllrvan de yoomllmlte wal, dat bet j.. r lUkl t ractement van f 120· : to t f 160· : zoude worden ve r-

boogd." De Raad der It.d keurde 27 December 1776 dit voontel goed.

( ' ) Zie verder over bern: A. L. SCHWU., LvdtDig Errut H"zog ftIBrnuchtDMg .,,111 Liff'''''rg. Eifl "ct~g',

Rfficllt IlOft d,.,. V"faM'" grg'" D",,,, P""'fl a" F,Id·Mar,cllall, J'orIIIVlId.1Id R'P'"iUtflltlfll tk, ErNlalluAU", WiIM",.. Y

ifl d" R'P"IIIU dw "". NiHnliiratk. Giittingen, 1786, 2' Au.gabe, 1787; In bet Nederd. vert. , Am.t. 1788. Een zeer par.

tijdig. nnnltuwkeurig werk, zegt en .taaft RENDoap, M""ori", , I . bl . 221 -224 , t erwi jl BILoa .DIJI t. GHCII.dH Vadwl.,

XU. bl, 170, zegt, dat de Hertog tretrelijk door SCHLOn. i, verdedigd. \"erder: De 101,,,,,,1",, Nfl Lodftllijll Erul H"'og

tJafl BrtlfllIt1ijll, "dvrMllk di#u wrlllUf ifl de N,.,krllllld"" verta.Jd nit de A/g. DfW/,clleBillliotMII, 1787; Lneu.;"'cllrij.

f li ng N fl Priru Errul Lof,u.,.,. BrtlfUtDyil Woif",,,,,tt,,, Alom te bekomen, VI. en 77 bl. z. j. (178:'?) V.KAXPEN, """'.K".

rallt"nlde, 11.2. bl. &:.0-&60; 1. RENDoap, Memori#fl OWl" dna Engellc/wrt _log, I.bl, 176-228; v. D. AA., Blogr.

Woord..... , B. II. bl. UU-26 en de aldaar aangebaalde bronnen; alsmede Ned"'. J",.,-II., 1788, bl. 813-814; tinN_

,clter, 1. bl. 97, 230; BILDEaDIIIt, XII. bl, 170 (2) .

II.

Digitized byGoogle



-98-

608. Plaa t XLVI. 1776.

Op het overlijden van Cornelia Esther Slob, huisvrouw van den

Medailleur J. G. Holtzhey, 9 November 1776.

YOorZijd6. Een grafteeken, op hetwelk eene verrijzende vrouw is uitgehouwen, met de

zinnebeelden van geloof, hoop en liefde , en beschenen door een hemellicht. Boven het graf-

teeken een lijkbus, met lauwerkransen versierd en bestraald door een licht, waarin een

sterrekrans zich vertoont.

In de afsnede:

Een gevleugelde zandlooper en palmtakken.

Om den rand:

SUPERAS EVASIT AD AURAS.

ZIJ IS TEN HEMEL OPGEGAAN.

Kurzitjde. Een stralende ster en twee palmtakken.

IN LUG- (u B R E If) ME M' (0 R I A If)

COR' eNELI JE) EST H' (E R) S LOB.LEYMUYD.i.E DIE IX AUG.(USTI)

I 7 4 8 NAT.i.E· T HAM.i.E lOA NI

GEORGIO HOLTZHEY NUPT.(E)

DIE VIII MAART [sic] 1767.

IBIDEMQUE DENAT.i.E D.(IE}

IX NOV'(EllBRIS) 1776 MOESTIS

SIMUS VIDUU S.

TER IJROEYE NAGEIJACHTENIS YAN CORNELIA ESTHER SLOB, GEBOREN TE

THA.MEN IJEN 9 AUGUSTUS 1748, GEHUWIJ AAN JOANNES GEORGE

HOLTZHEY IJEN 8 MA..A.RT1767 EN ALDAAR OYERLEIJEN

IJEN 9 NOYEMBER 1776; IJOOR HA.A.R IJIEP

BEIJROEFIJEN TYEDUWENAAR.

Bij dezen penning, op het overlijden (aan kanker in de borst) van de echtgenoot van een

onzer beroemdste stempelsnijders, voegen wij, als tegenhanger, een penning, vroeger op het

overlijden zijner zuster, de dochter van' den niet minder beroemden MAJlTIKUS ( 1 ) geslagen. '

(1) MAJlTINU8HOLTZHEY, geboren te Ulm, 6 Mei 1697, begaf zich naar Holland. om de atempelsnijkuDst uit te oefenen.

Hij overl eed 1 November 1764, a ls muntmeeste r van Zeeland , in welk ambt zi jn zoon bem opvolgde , die met PETRONELLA

SLOB.zust er van z ijnl breeders echtgenoote gehuwd was . Zie de "'drea. Deel IV. bl, 195; Deel VI . bl, 20-22 en Deel V

van dit YerDOlg, N°. 373. bI. 416, aismede de aldaar aangehaalde bronnen: SCHLICII:ET8EN,in zijne Erklii"""11 tier "'lIftr.

ru,.,en enz. Berlin 1855, verwart M. en J. G. HOLTZHETen geeft, bl, 154. het jlar 1695, maar bl. 191 bet jur 1697 al.

bet geboorte jaar van M. HOLTZHETop, - Zijn andere zoon JOHANGKOJlGEHOLTZHETwerd in 1725 te Amsterdam geboren •

wlar bij in 17670p den Singel over de Lutbenche Kerk woonde, en toen Lid WI. van de Holl. Maatschlppij van Wetenachap.

pen. La te r werd hij Mun tmeeste r te Ut recht. Hi j over leed te Amsterdam den 20 Februarij 1808. Nocb uit zijn huwelijk met

C. E. SLOB. noch uit ern la te r. had b ij kinderen verwekt . Den arbe id , zoo door MAJlTINUSala door J. G. HOLTZHETna-

ge la ten, kin men grootendeell Ieeren kenuen uit den Cata/oglU tier Medaille, • f 1e1 'fH la ra tgd doo r M. en J.G. HOLTZH&Y,Amat.

1755. 40., en uit den Catalog.' der M.ftten tft Penftingen. Mgl!latffl do o r J. G. HOI.TZH&Y.Arnst. 1809. 80.

510.

l



-99-

a••. Plaal XLVI. 1759.

Op bel overlijden van Margareta, docbter van den stempelsnijder

Mar tin usB 0Iz hey. 23 Ju n ij 1 759.

roorziJde. Een rozeboom met eenen tak, en eene ontbladerende roos. Op den achtergrond

een ondergaande zon.

Om den rand en in de afsnede:

VIVIT IN .£TERNA

AD POSSIDENDV· (nl)

CHRISTI SO

LIVM.

ZIJ LEEF1' rOOR EEUWIG, ou (JHRIS1'US 1'ROON 1'B BEZI1'1'EN.

KHrzijd..

IN

LVGVBREM ME·(MORIAH)

DILECTIS'(SIHE) PILLE

MARG·CARITJE) HOLTZHEYNAT'(E) AMSTEV(ODAMI) D'(IE) XI' NO(VJ:HHRIS)

1729 DE NAT' (E ) ME DIOB. (VRGI)

D· (IE) 23 I A N' (v A R 11) 1 759 S E P V L T. ( A - : )

D'(IE) 30 EIVSD.(EH) LVGENS

HOC A~{ORIS SACR

IF. (IC IV 11) FEe· (IT) MART. (uus)

HOLTZ HEY

..uN DE DROEYE NAGEIJACH1'EN'IS ~M:IJNER ZEER BEMINIJE DOCH1'ER MARGA-RETA HOL1'ZHEY, GEBOREN 1'£ A_lfS1'ERDA~M IJEN 10 NorEMBER 1729,

orERLBDEN 1'E MIDIJELBURG IJEN 23 JANUARIJ 1759 EN IJEN 80

DIER JfAAND ALIJ.4.AR BEGRAYEN, HEEF1' DE ROUTYDRAGENIJE

MAR1'INUS HOL1'ZHEY DI1' OFFER IJER LIEPDE 1'OEGElYIJD.

In de A.'rNJ, Deel VI., bl. 23, is een geslachtlijst der familie HOLTZBBT medegedeeld, in

welke ecbter deze dochter van MA.JlTIKUS niet voorkomt.

Er bestaat ook nog een ziIveren penning op bet overlijden van JUDITH COCK., huisvrouw van

MAJlTIKUS HOLTZHEY, en in 1749 overleden. lie Calalogw WaTHOPl', 1848, N°. 2838.

au. Plaat XLVII. 1776.

G e den k pen n in g de r Mu n t van Gel d e r Ind en lu t P hen.

Yoorzijde. De Munt, voorgesteld als een zittende vrouw. lij ledigt met haar regterhand

een hoorn, waaruit geldslukken slroomen. Voor haar liggen zakken met geld en staat eengewigt; achier haar is een tafel , waarop een weegschaal en een muntbus, Een oranjeboom

oversehaduwt haar.

Om den rand:

T V T A. S VB H V J V S. V M II R A

VEILIG ONDER IJIENS SCHADUW.

In de afsnede:

T' I' W' }'(ECI1) ( 1 ) .

(I) Wie deze T. I.W. waa. hebben wij niet kunnen nssporen.

Keer-

-Digitized byGoogle



- 100-

K••rzijd.. Het wapen van Gelderland; en, in loofwerk :

MONET.£ GELRIC.£

ur. ZV'fPHANIENSIS

I VDICIO I V }'ACTO

CVDI, CVRA VIT

C. C. NOVISADI

1776

NA .DE MUNT YAN GEL.DERLAN.D EN ZUTP HEN YOOR .DE YIER.DEMAAL ON.DER-

ZOCHT TE HEBBEN, HEEFT C. C. NOYISAnI .DEZEN GB.DENKPENNING

.DOEN SLAAN. 1776.

Vergelijk boven, ~o. 4Jj7, bl. 47.

60. Plaa t XLVII. 1776.

Zilveren-bruilofts-penning van Gerard Dani~l D~nick en Anna

Eli s abe t h B i sd 0m. 31 Aug u stu s 1776.

Yoorz;dde. De Dankbaarheid, knielende voor een versierd altaar, in hetwelk een slangerond

om het cijrer XXV gebeiteld is, en waarboven men twee vlammende harten ziet. Een wierook-

vat en vruchten zijn voor haar voeten geplaatst; achter haar bevinden zich een eikestruik en

een anker, naasl het altaar een ooijevaar.

Om den rand:

GERARD DANIEL DENICK EN ANNA EIJISABETH BISDOM.

In de afsnede:

IN DEN ECHT VEREENDDEN XXXI A UG.(URTUS)

MDCCIJI.V.(AK) BERCKEL F.(.CIT)

KeerziJde. De wapens van DElUClCn BISDO.; achter het eerste een bundelbijl, zinnebeeld

der burgemeesterlijke waardigheid.

DE~ICIl:gekwarti leerd: 1 en 4 van keel, mel drie balken van ziJver, waartusschen drie ster-

ren van zilver (2--1); 2 en 3 doorsneden: boven van Jazuur, mel 2 sterren van zilver ne-

vens elkander; beneden van keel, mel een peonie-bloem (naturel).

BISDO.: doorsneden: boven van goud; beneden gegrond met een weide (naturel), met drie

loopende vogels (naturel) ..

Op het veld van den penning:

HEll, DIE ONS VYP EN TWINTIO

lAAREN

ZOO GUNSTRYK WILDE ~SAAll

BEWAAREN,

HEll BRENOEN WY VOOR ZYNEN

TROON

H E TOP PER V ANT WEE DAN It B'R E

HENSCHEN;

H Y DOE 0 N S N A VEE I. BET E R

KROON,

DAN DIE DER GOUDE BRUII.OPT

WENSCHEN.

D aa f-

Digitized byGoo8I~



- 101-

Daaronder in de afsnedc:

GRVIERT SPIF.RINOSJl(OE)~

n s x XXXI A UO.(t:8Tl~S)

II Dec J. XX v I.

Mr. GUUD D.UflBLDi1'flcIt bekleedde belangrijke ambten genoeg, om het opnemen in deze

verzameling van den penning, ler gelegenheid zijner silvereu bruiloft geslagen, te wettigen.

In 1751 gehuwd met AnA E'LlSABETB,dochter van Mr. JACOBBISDOJII,Raad en Advokaat-Fis-

kaal (1744-1762) van het Collegie der Admiraliteil van de Maze, werd hij in 1748 aan zijn

schoonvader in gemelde bediening loegevoegd en voIgde hij dezen op (1). Op 20 Mei 1766werd

hij tot Burgemeesler van Rotterdam gekozen (2) , welk ambt hij voorts in 1772, 1773,1776,1777

en 1780 bekleedde. In 1776 was hy Boonheer van Rotterdam (3). In Mei 1777 committeerden

hem de Staten van Holland en Westfriesland, bij verkiezing van den Erfsladhouder, in hel CoI-

Iegie van Commissarissen der Poslerijen in hun gewest.

Even als G. D. DZl'IlC1tzijn schoonvader was opgevolgd , werd hij op zijne beurl, in 1780,

opgevoIgd door zi jn zwager Mr. DIllE. RUDOLPWIJCUIlBBLDBISDO. (~) (sedert 1762 tweede

Equipagiemeesler by het Collegie der Admiraliteit van de Maze). Het ambt van Advocaat-

Fiskaal bled alzoo erfelijk in de familie, tot in 1787, wanneer BISDO.z ijn ontslag verzocht,

DBl{lCItschijnt in 1780 overleden of althans buiten aile bediening gebleven te zijn. Na 1780

hebben ~ij hem in de Nederl. Jaerboelten niet weder onlmoet .

618. PI aa t XLVII. 1776.

T erg eh e u g e n is d e r s tor men e n w ate r v I 0e den 20 e n 21 Nove m b e r 1 7 7 6.

Yoor:iJde. Een slrandgezigt, mel verbrijzelde schepen ; op den voorgrond aangespoelde

koopwaren,

Om de n rand:

TEIt GEHEUGENIS n x n STORM EN WATERVLOED

(en, op een zijwaarls geplaalst muurlje):

OP DEN 2 0 & 2 I NOV: (E 11 . B E R ) I 7 7 6.

Keerzijde. (Volgens de gedrukte verklaring.) De standvastige Getrouwigheid , als eeue Maagd

afgebeeld. Iij rust tegen eene zuil, van wier voet eenige papieren afhangen, om de geschrif-

ten aan te duiden, die over dit voorval waren in het licht gegeven. Zij vertreedt eene slang.

ten teeken , dat door haar alles is te verwinnen, Voor haar ziet men een waakzamen hond,

als zinnebeeld der lrouw; in haar hand heeft zij den tak van fJreds en haar oogen zijn gevestigd

op een hemellicht, dat haar bestraalt , en waarop het omschriCt zinspeelt.

In den onderrand I e s t men:

P AX DIE B V S NOS T R 1S.

ONZEN .DA.GEN YREDE.

I . M. LAOEMAN.

( I) Zie R. C. BAltRUIZRN VAN DRNBaINIt, Owrzigl I I G n '.Riju .ilrchUf, bl. 131 volgg.

(t) Zie N~dwL JurIJ., 1766, hi. 617.

(I) Zie N~l. JurIJ.,(1772), bl. 42!1, !I!I1; (1773), hi. 4!14; (177!1), bl. 483; (177!1), u, 483; (1776), hi. 492; (lii7),

bl. 73!1; (1780), hi. 413.

(4) Verg. Mr. C. L. VITaUl'GA, G~tkUM:ltrifl, II. bl. 42 (1). Zie over 'hem (nameli jk Mr. D. R. Ww:nRRBLD BIRDOIf)

'UN DRa AA, Biogr. W_~k, II. 2. bl, S66-l:I69; DB SONGR, G~M:II._ /wI N~dwl. ~Zftl, IV. 2, hI. 1'>97,!l98

(1), (I), 603 (1); N~d. Jtu'f"lJ., 1787,bl. !>219-!>228.

OmII. 26

Digitized byGoogle



-----~----

- 103-

a.a. Piaa t XLVU. 22 Mei 1776 - 1 Maarl 1777.

Gedenkpenning op het gevangen nemen en het in vrijheid stellen

va n (J a cob Ca rd i n aal). (Gegraveerd).

Yoorzijde. Het onderste gedeelte van een gevangenis of toren, waarin voor een tralieven-

sler een gevangene inklagende en bijstand inroepende houding. Inhet verschiel een dorp ,

waarop bliksemstralen nederschieten.

Om den rand:

G ear res tee r d, e n n a S' HAG ENG ebra g t; den X X I I May A . c : 1 7 7 6.

KHrzijde. Het veld daarvan wordt door eene zuil, waarboven een bekranste lijsl, in twee

deelen gescheiden; links, lreden twee welgekleede lieden een gevangenis binnen, waarvanzij de deur open laten , en reiken den ziltende eene acte van in-vrijheidstelling loe; regts

een straal, waarin een persoon , vermoedelijk de in-vrijheid-geslelde, mel ontbloot hoofd twee

anderen nadert , die hem verwelkomen,

Om den rand:

Ontslaage, en in VRYHEYD Gesteld den 1 Maart A C: 1 777 .

Deze fraai gegraveerde penning werd, en om zijn hooge zeldzaamheid en om de aanlei-

ding tot de vervaardiging, schoon een bgzonder en geen in de geschiedenis merkwaardig per-

soon betreffende , door ons opgenomen. Vruchteloos waren langen tgd onze nasporingen, om

dien le verklaren , tot dat eindelijk de Heer J. HOMGJu. Ja . • le Zaandijk. in den N aDOrICMr ,

XI. bl, 2D6---207. de verlangde opheldering gaf.

Aan de laan bloeide in de 17de en 18de eeuw de familie CA.aDIluAL,als scheepsbouwmees-

lers van geslachte tot geslacht. Door ons onbekende omstandigheden, zag JACOBCA.aDlluAL.

in 1776. in zijn boedel een te kort , en werd hij door een zijner credileuren, MUTU MUL,

in hechtenis genomen en naar de Gevangenpoort le 's Gravenhage vervoerd. Het geheele le-

kort bedroeg slechts, rolgens eene opgave t. a. p., f 4000,- a f ftOOO,-. De edelmoe-

digheid en hulp van de Heeren Su en Coavn bewerkten zijn ontslag (1). Dankbaarheid

schijnt dus den penning te hebben doen graveren, en deze door CUDIlUAL beslemd te zijn

geweest lot een geschenk aan zijne redders. De Heer HOMGdeelt nog mede, dat CAaDIlUAL,

ondanks die hulp , zijn bedrijf niet meer voortgezet heeft , daar de werven van TBWlsLlIl{sz.

ROGGBen JACOBCUDIlUALin 1778 publiek verkocht zi jn. C.uunUAL was namelijk gehuwd met

de eenige dochter van Dla~ LUl{sz.ROGGB. Dezelfde berigtgever voegt er bij , dal van dien tijd

af aan de laan hel verval dagleekent van den scheepsbouw, die, vroeger aldaar zoo bloeijend ,

langzaam verminderde , en eindelijk geheel opbield (2). In zoo verre heeft de penning ook

nog eenige hislorische beteekenis,

ue. Plaa t XLVII. 1777.

Ter gedachlenis van een zilveren bruiloft, op het Eiland

Cu r a c a o gevierd (~ Maarl 1777).

Zoowel de fraaije bewerkiog van dezen penning door de meeslerhand van J. G. HOLTZBBT

als hel zeldzame van het voorkomen van een gull1!/m sluk, belrekking hebbende op onze

( 1) Bij bet tweede exemplur van dexen penning l igt, volpna den Heer HOICI6, deze verklaring, door een band van dien

tijd geICbreven: Vz•• De akelip omaundigbeden van JACOBCAaDIICAALn een besloten plutle, welke omringt i.met-zware

donkere wolken en onweenbaijen, zoodat hij geene uitkomlt ziet te wacbten. Kz . Het ontslag van dezelve JACOBC_"aDllCAAL;

verder z ie t men bem in vri jbe id, d ie door de Heeren 8 1 : 1 1 en Coav.a is uitpyoerd, voor welke vrlJbeid bij bun een danltbur

bart toedraqt; zljnde bet eenlge dat hij hun ltan ICbenken.

(t) Vergelijlt A. Looa.n:l, /JaCM.'" Z t un a l tm tUcM do rp ra, Hurlem, 1794,bl. 188; S. BuuPOT TaN CAn, J"no"._

MI Mlnndigtfl tfI tlillw~ .,. V1~"'_"1I, ZGlIttdam. 1841, bl. 8-10.

West-

Digitized byGoogle



-104 -

West-Indische Kolonien , en in hel hiJzonder op het Eilalld Curarao, deed ons een nog juisl

op plaat XLVI[ beschikbaar plaatsje voor de keerziJde daardoor innemen.

YoorziJde als van een algemeenen huwelijkspenning. doch zonder den DRam van HOLTZHEY

en met eenige verandering, gelijk er een op het 25jarig huwelijk van MUTIl'I'USen WISKlEl'I'VAl'I'

SCHELTIl'I'GA,n de Y riJe Friel, Deel VIII. N°. XI. bl.. 186. is afgebeeld en beschreven.

Keerzijde. Cupido, met twee wapenschilden (I) in de regterhand, op een wolk nederda-

lende, ontsteekt een oft'ervuur op een altaar , waaraan een slangerond met XXV is gehecht.

Het altaar bevindt zich aan het strand van het Eiland Curaeao : vijf rijsjes. als meer of minder

groote echtspruiten , rijzen daar naast uit den grond op. Een baal, vat, kist, rol papier

en zeilend schip zijn de overige voorslellingen van het bedrijf der echtelingen,

Om den rand:

IAN HEND (RI)~ SPECHT'GEB(ORU) 9. IUNY 1723.

EN MARIA HEN(RIC)~ PLIER.GEB.(ORUi) 12 OCT(O)B.(ZIl) 1728

OOK GETROUWT 5 HAART 1752

EN GEVIERD 1777 or

CURACAO.

o P he t 0v e r I ij den van E. J. ten Nu ye, wed u we van Hen ric us Ve Is e,

Pre d i k ant t e 's G r a v e n hag e , 14 J u n ij 1 777, we r d de v 0 I g end e

penn i n g vervaard igd.

YoorziJde. Een graftombe in eene kerk of koepel geplaatst en belegd of omgeven met de

gewone zinnebeelden van den dood, als rookende fakkels , zandlooper, doodshoofd en been-

deren, brandende lamp enz.; aUes fraai uit de hand bewerkt.

KeerziJde. De Hebreeuwsche naam Jehovah in een wolk, met dit gegraveerd opschrift:

TER GEDAGTENIS

VAN VROUWE

E T , T SABE T H J 0 H. ( A N N A ) TEN N UYE

WEDUWE VAN WYLE

HENRICUS VELSE

IN I,EEVEN PREDIKANT

IN 'SGRA VENHAGE,GEBOOREN 24 JUNY 1690.

GESTORVEN 14 JUNY 1777.

Daaronder een slangerond en palmtakken.

Vermits ler eere van gemelden HEl'I'1UCUSELSE(reeds in 1744 overleden) een penning is ge-

slagen, reeds vroeger door onze voorgangers onder N°. 188 [bl, 181) opgenomen (waarheen

wij alzoo verwijzen), zoo maken wij aileen daarom van dezen penning alhier gewag, zonder

dien af te beelden: te minder daar deze uit de hand bewerkt is en geen medailleurs-, maarzilversmids werk is.

&t..... Plaat XLVII. 1777.

V ij fen t win t i gj a rig h u wei ij k van Wi II e m va' n de rHo eve en Mar gar eta

Anna van Il ie p e n b r u gg e , den 8 Augustus 1777 gevierd (2) .

(Gegraveerd) YoorziJde. De zamengestrengelde wapens van VAl'DB BOEVE en DIEPBl'I'BllUGGE

onder een kroon met lofwerk.

( I) Dat van SnCRT i.van zilver, met drie 6JI«:Atm van sabel (2 en 1). Het andere i.het naameljfer.

(!) In de venameling van den Heer G. C. BoONZAJ&R.

VAl ' !

Digitized byGoo



- 106 --

VAI'DEll HOEVI!:Goud, met drie visschen van sabel , een paaJswijze, de andere baarswijze

geplaatst.

DIBPBI'BlltlQGB:Gekwartileerd: 1 en 4 lazuur , met een ster en omgewende wassende maan ,

van silver ; 2 en 3 silvee , met twee baren van keel, waarboven en tusschen twee merletten

van sabel; het geheel gedekt met een schildje, van zilver, op helwelk men een brug ziet

(liggende over een diep) , over welke een man p;aal, met een polsstok op den schouder, van

sabel,

KurziJde.

TER

GEDAGTENIS

DER 25 JAARTGE

TROU WDAG V AN

WILL(cM) VAN DER HOEVE

EN MARGARETA

ANN A V AND T E P ..

ENBRUGGE

)lEN S AUGUST(us)

I 7 7 7 .

'VILLB. VAl'f DBa HOBVB komt als Schepen of President-Schepeu van Gouda voor in 1769,

1771, 1774, 177~, 1778,1780,1781,1782,1785,1788,1789,1792 (I) en laler als Burge-

meester of President-Burgemeesler. Hij moet niet verward worden met Mr. WILLE. VU DEll

HOEVB,insgel ijks Burgemeester van Gouda, doch reeds op ~ Maart 1776in zeven-en-zestigjarigen

ouderdom overleden ( 2 ) , en evenmin met WILLE. vu D E l l HOEVEI',die in 1782tot Baljuw en

Dijkgraaf der Stad en Lande van Woerdeu en lot Kastelein van den Huize en K.asteeJe van

Woerden werd benoemd (3). Het is om deze redenen, dat wij aJhier van dit gegraveerde

penningje gewagen, waarvoor op plaal XLVII als N°. ~t6. nOF;een plaatsje overschoot,

6.,/6.8. PIa at XLVll. 1777.

Verblijf van Prins WiJlem V en zijn gezin In Friesland.

28 Augustus tot 8 September 1777.

Toen in het vermelde jaar Prins WILLE. V met zijn gezin de Provincie Friesland met een

bezoek vereerde, was niets natuurlijker dan dat de Friezen hunnen Stadhouder en de zijnen op

een hunner meest geliefde en meest beroemde volksspelen onthaalden, t. w. een harddraverij,

eerlang door een hardzeiler ij met jagten gevolgd.

De harddraverij had plaats op den 2 September 1777, buiten de Hoeksterpoort te Leeu-

warden, op den zoogenaamden lwarlen weg, achter het Tolhuis. De doorluchtige bezoekers

woonden, mel duizenden toeschouwers, den kamp by, waarin door zeven-en-twintig paarden

om een gouden zweep gestreden werd. De prijs werd toegekend aan het paard van Lus

Bou.us, koopman te Franeker. (Verg. N.d. Jaerh., 1777, bl. 1107-1U8.) Twee dagen-later ,

op den 4 September, had het tweede volksvermaak plaats , bij de » Oude Schouw" (~), een

destijds reeds beroemde her berg en uitspanning, op 2~uur afstand van Leeuwarden, tusschen

Akkrum en Irnsum gelegen, en, even als de Schouw aan den Haagschen straatweg bij den

Rijn, nog altijd onder denzelfden naam bekend, als de » Schouw," waarmede men toen

(I) Zie HM. ItIn'6., (1769) , bl. 127; (1771) , hI . 63; (1774) , bl. r»9 ; (177r»), b l. &8; (1778) , hI . 118; (1780) , bl. 123;

(1782), hI. 289; (178r»),hI. 118; (1788), hI. r»17; (1789), hI. 173; (1792), hI. 161.

(I) HM. ItIn'6.,(1776), hI. 366. Verso (1769), hI. ' 127; (1770), hI. 118; (1773), bl. 422, U11; (1774), hI. sa ,(I) HM. 1.".6., 1782, bl. 771.

(4) In 1664 werd zi j nog a il een Ik &11011 . genllmd , Iltun. bij SCHIWANVII. Zij verkreeg <lennum \'an ONd~ eerst , toen

.11 'nieuweweg tUI.ehen Akkrum en Jaure gemllkt . en Ildalf een lIift1tc>f .cA_ gelegd WIS.

deII. 27

J

Digitized byGoogle



-106 -

de Wetering over trok , sedert lang door eene vaste brug vervangen. Gedeputeerde Stalen van

Friesland hadden voor het hardst zeilend jagt, een zilveren vleugel met zijn tuigje en eene

vlag uitgeloofd. Niet minder dan een-en-dertig jagten betwistten zich dien prijs, waarvan

MIl'rTJE WOUTERS, te Sneek, de gelukkige winnaar werd. Is zulk ~en hardzeilerij het meest

nationale en, wanneer zij door schoon weder en een ligt koeltje begunstigd wordt, tevens het

schilderachtigste volksvermaak, dat Nederland kan aanbieden, en blijkt men zulks in ouze

dagen al meer en meer te gevoelenj - destijds was de zaak nog nieuw, en was het welligt de

aanwezigheid der leden van het vorstelijk gezin en van de hoogste Provinciale Collegien , die

er dat eeht nationale karakter aan gaven; en dit, gepaard aan het genoegen, door zoo vele dui-

zenden gesmaakt , deed er de herhaling van wenschen, zoodat hel in Friesland eerlang popu-

lair werd,

» Zulk een plegtigheid (I)" - zoo lezen wij in de Saturdaglche Leeuioarder Courant, N°.13U

van is September 1777 - » van zoo vele vaartuigen van allerlei soort, aile mel koslelijke vlag-gen, wimpels en andere sieraden opgepronkt, is nooit in deze en misschien in de zeven pro-

vincien gezien. Men hoorde gestadig door Muzyk op ketel-trommen , lrommen, walthoorens,

trompetlen en andere muzyk-instrumenten: het weder was goed, de wind pas hard om te zei-

len en de vlaggen en wimpels te doen wapperen, hetgeen de aangenaamste vertooning gaf die

men zich kan voorstellen. - Vele van de eigenaars der jagten waren in het wit, anderen

in het blaauw mel goud, zilver en oranje, op zijn schippers gekleed en meest aile aanschou-

wers met oranje versierd, considerabele rijtuigen met mensch en hebben zich daar na toe be-

geven, zoodat het in de nabij gelegen dorpen kermis scheen te zijn." Verge!. Ned. Jaerh.,

1777, bl. 1158-1162.

Aan ieder der bestuurders of keurmeesters van beide kampspelen werd door Heeren Gede-

puteerde Staten van Friesland een groote zilveren penning vereerd. Een dier peuningen , op

de harddraver(j doelende, berusl in de verzameling van hel Friesch Genootschap van Geschied-,

Oudheid- en Taalkunde, te Leeuwarden, De gedreven voorziJde stel t eene harddraverij voor. Op

den voorgrond een aantal toeschouwers , door een vaart (de zoogenaamde Bonke) van de » baan"

gescheiden, over welke lwee paarden naar het doel snel len ide wedslrijd is bijna afgeloopen

en de keurmeester schijnt gereed, den seinstok of boom, die nevens het tolhuis is geplaatsl,

naar de zijde van het winnende paard te .laten vallen. Op den achtergrond bcvinden zich twee

overdekte sLeIlingen, eene voor de Doorluchtige bezoekers, benevens voor de toeschouwers

van minderen rang, en eene spitse tent. Daarboven prijkt hel wapen van Friesland, en het

woord FRISIA.

De keerziJde bevat het navolgende inschrift :

'1'ER

GElJACHTENISSE GESCHONKEN

AAN

GERRI'1' JOUKES,

1YE GENS GIf}lJ A A N E lJ lEN S ' 1 ' } } N A L S K E UR Jlf E.E S T E R

YAN EENE HARlJlJRAYERY OM EEN GOUlJEN SWEEP

LANlJS1YEEGE YERTOONlJ BY LEEU1YAARlJEN, AAN

s r s» lJOORLUCHTIGE IIOOGHEIT, lJEN IlEERB

PRINCE YAN ORANJE EN NASSOU, AAN IlOOGST

lJESSELYS KONINGLYKE GEJlfALINNE EN AAN

lJE YORS'1'ELYKE KINlJEREN

OP lJEN 2 SEPTEMBER 1777

DOOR lJE ElJ. MOGENlJE HEEREN

GElJEPUTEERlJE STAATEN YAN

Y RIESLANlJ.

De andere penning , ter herinnering van de zeilpartjj , is in hel bezit van den Heer F. DE

HAAN FRZ., Lid van de Provinciale Staten, te Leeuwarden. De gedreven voorziJde bevat een

ge-

Digitized b y G o Q g , _ . . . _ le ~_ _



----------~---------- -_ ---------_,.

- 107-

gezigt op de Oude Schouw en op de daar voorbjj zeilende jagten, liggenue schepcn , opgesla-

gen lenten en steJlingen en op een aantal toekjjkers, Daarboven ziet men het gekroonde wa-

pen van Friesland.

Dp de KeerziJde il l gegraveerd :

TBR

GElJACllTBNISSE GESCIIONKEN

AAN

SIElJS PIE TERS, KOOP ]IlAN OP Il E T V LIE T (I )

TYBGBNS GElJAANE lJIBNSTEN ALS BES1'lJR RRR ("ic)

VAN EENE ZEYL PARTHY MET SP[BGBLJArIlTEX

LANlJS1YEEGE VERTOONlJ BY lJE OlJIJE SCIIOlJWAAN SYNE lJOOR.LlJCHTIGE IlOOGIlEYT,lJEN

HEERE PRINCE VAN ORANJB EN N/lSSOlJ

A A . N Il 0 0GS T n E S Z E " V S K 0 N tN GL Y K E UE Jf A

LIN NEE N A A N IJ E r 0 R S TEL rK E KIN IJ B R E N

o P ]) E N 4 S B PTE Jlf BE R 1 7 7 7

lJOOR n s so, MOGENlJE IlERREN

GBlJEPlJ1'EBRlJE STAATEN

VAN VRIESLANIJT.

De drukker der Leeuwarder Courant, de hekende ABRARAM FERWEBDA, beslool ztin berigl ,

waarvan wij boven eenige regeJs mededeelden, mel eene kennisgeving aan zijne lezers , dat

hij » om dat feest , nooit te vorm alhier 9e1chied, aan de vergetelheid te ontrukken, het

heerJijk gezichl daarvan door een beroemd konst-schilder (JELLE.") daar tegenwoordig , had

Jaten aCteekenen en door een konstgraveur (PBILIP~ JR.) in koper zou laton brengen en doen

drukken , wanneer" - deze voorwaarde ontleenen wij uit een later berigl, - I) er zich eengenoegzaam getal inteekenaren voor f 2 per plaat op heel groot atlas te drukken, opdeed."

Ilet schjjut , dat de onderneming niel die sympathie bij 't publiek vond, welke de drukker

had zoeken op te wekken , en alzoo geen voortgang had; althans de toegezegde plaat is ons

nooit onder de oogen gekomen.

Ingenomenheid met het gebeurde, of speculaliegeesl - wat ons niet te beslisseo staat -

gaC aanJeiding tot meer dan eene uitboezeming, die betrekking hadden op de gegeven feesten,

Zoo verschenen in '1 licht , van den bekenden A. JUTEMA: Een zutal oplchriJIM aan Jllintje

f fouterl , /coopman te Sneek, waaroall eene zal9etJraoeerd worden op dell EerelJpr!/I, htltaallde

in "nen ziloeren vleUflel, tuich]« ell olag , door hem hehaald ill de lJermakelijlce :eilpart!J aall

de Oude SChOUlC,op den 4del l September 1777,in 11!!J~1D00rdi9heidvan htt rorltel!JIt H 01gezin (2).

Een ander , ook nog niel vergeten rijmer, JOR. SEYDEL, gaf in 'Il icht een Trippeloer« op ket toin-

nen van de 90ude zlCeep el l eiloere vleugel (l). ZeUs in het meer afgelegen Dokkum verscheen

een lied onder den tilel: len Z!lllerl lied oppe Aode SCI,OUIC,e 41~in Septiember 1777,dat Iti"

( I) Deze SII108 PIBTBJl8WII in 1767 Schipper van Leeuwarden op 'I Gravr.nbage. Zie het 'f'trlwrlgd lffttttrarchr&, 1767,

hi. 7 . Hi j woonde li te r op de Or lehtswal en il deze lfde , aan wien de beroemde B. G. NllnIVHR, destijdl Prulssisch Afge:r:ant

in de Nederlanden in 1808, bij het doen Vln zijn uitltapje Vln lIo11and nur Friealand, wen! unbevolen, en van wienl

zonen hi j met grooten lof gewugt In z ijn CirCMlcr.Bri~f~ IIUHol ll lr w l " '" ' 1808, te vinden In zijn Nacllgrliu_ Scltrifl~" ,

ttkAt-pAilologi6CAnI l..ull., Hamburg 1842, door een onzer, met betrekklng aileen tot die over Friel land, vertaald en mede-

gedeeld In de Provinciale Frieaehe Courant 1844, in den Ifdruk (eender c,0)bl , 29-30 en c,0.

(t) Leeuwarden 1i77, bij A. JUTBMA. Vln dezen JsLTBIiA zijnnog o. a. bekend een n ie t onurdlg gediehtj e, v66r de

Ho. . iglly, 1· Deel , Leeuwarden 1i6C" uitgegeven bij AIIRAH.\MFERWBRDA,bij wien hij destijdl ala kneeht werkte: Het fItr.

f I I t I f J k dtr Slagltry, 1768, Wlarun in 1823 een llitru druk veraeheen; Jingrldic/itn&, 1779 , 2 deel tjes ; Proce« Cri",iJIHI,

gdoudtfl _ dna how Mil Yrnu, Leeuwarden 1781. Etn nieuwe uitgave van 'Imanl gedichten , bezorgd door J. VAN'I.BBl'-

waN', zag nog in 183~bet l icht bij J . PR008T, te Leeuwarden.

( ' ) Grd r"1l. kl I~ ur II lDar tkn 6!1JoA . !;qui, O J' dr AOf 'kM.dr KOlling.lru/.

Ij·on-

Digitized byGoogle



108 -

Ijonge ",udJe op fei8derlaande "'!IZet, (1). Nog in een aantal andere gelegenheidstukjes I gaven

de scbrijvers daarvan den bIijden indruk te kennen I dien het verbIijC in Friesland van Prins

WILLlIM V en de zijnen, op hen I of op hel algemeen, gemaakt had (iI).

5.8. Plaat XLVII. 1777.

v ij Ct j gj a r j g e am b t s bed ie n j n g van Eve r h a r d us van Kamp en,

26 November 1777.

Yoorzijde. 's Mans wapen of devies: goud met een opgaande pijl lusschen twee rozeu , van

keel.

Om den rand:

EVERHARD VAN KAMPE WEGENS HOLJ~AN(sic) PREMIER COMMIS

TER GRIFFIE V:(AN) H:(UN) H:(oOG) MOG(ENDEN)

In de aCsnede:

GEBOREN 8 IU1.Y

1700

KeerziJde.

Om den rand:

TER GEDACHTENIS VAN MYN 50IARIG YUBILE (sic) ALS COMMIS

TER GRIFFIE VAN H'(UN) H'(oOG) M'(OGENDEN) 1777

( I) d. i •• Een zeilen lied op de Oude Sebouw den 4- September 1777, dat op vijfderbande wijze un gezongen worden."

Te Dokkum, b ij H. GaoBNIA, 1777.(') Zoo ala:

Btl fltf'Mtlgd L_tIf'tkfa by Ik iV-I _ Pri". Willnll Y, Leeuwarden, bij ABa. FnWB&DA, 1777.

Yolk gtlolt tn tDOUom to i lUCA 00I I (un) Mr lroglwftigt HttgAtttkfa Willml Ik 5·, 'Y" Wyff na Bna (kinderen) op Mru/_It"iIr

(Itatelijke) oonltonul 10lJ_trl , (Leeuwarden) tit 28 f1jllllt' -",onrat (vln de mund) .tI.,..tij 1777. 7'rog (door) EBLU MBINDB,T8,

Bor (boer) l u KoIS"" Dokkum bij HEIUI. GaoBNIA, 4°., 2 drukken.

CtIf'mtJl ad CtwrilllVlII .tIraruionu tt NtU.fIf!iu PrillCipnII C.ilitlmtllll Y Rft Ptdllicu Btlgicu GwMrulornli Htrtdi/mtllll hIII-

IIItIIII Itrrll I I I I I r i f t u IlIIptrlltornli CtltI. Triritllll inmm/nll, ncl. J . AD. NODBLL(Rector der Lit . Sebole te Dokkum), Dokkum

1770, 40., 3 Stv.

Dt "' ytUcMp dtr YrUUII tHgtW dt MucAtfyltt ~/t IIjlllltJl Ltl'lltDtIf'dna_ Atl Yor.ttlylt Hofgtrirl enz., 2 Stv.

Ytr . ter I Ilytkr In~/t enz., Leeuw. bij JOB. SBYDEL,2 Stv.

Em W'itgd m fD iUom. lot Juigm. fltf' I i l l r i i tl ll (rl jm), zijnde een Ortmit MllY Lied "'t tgtu Atl IWl lit fI Zi jrlt r Doorl . HOOf-

Arid Wil lml dt y. door HANS PAUL CBBIST. VANEeBTEN, Leeuwarden bij JOB'. SBY'DBL,1777, 2 Stv., bij welke l ll tBte

curloaiteit Vln een curieus penoon, de beide volgende atulrJesbehooren:

LtnnDtr trI EtrtltrtIW g~locllm 0lIl dna gryUII .cMdtl Nil tkrI H O O f Ed Wtlgt ll H e e r « H. P. C . NIl EeAlm, Itr gtltgtrlMill

dGl rijn H O O f Ed. "·tlgtll. by dt I Ilylk ~tt NIl Haar« Doorl. nKOrIingl.HOOfAttkrl, ~ enz . _ Orllll}t M"Ylitd un-

~ Leeuw. bij JOB'. SKTDBL, 2 Stv.; - en

Een verdediginpvera tegen den LnfDtrltrll"..

Verder: Ytldlitd, gtzongm door ttn 1011l1lntDOlll' rtJlNIl B"iltnpa.1 enz ., 8 Sept. 1777 , Leeuw. 1777, Lij A. JBLTBMA,2Stv . Een (Indere) Htrdtrzag, te r ze lfder ge legenheid gezongen en in der t ijd blj A. GBOENBWOUDe Gron ingen en b ij

G. TILBSLINGte Leeuwarden u itgegeven, bad to t vervaardiger den lit er I II Hoogleeraar beroemden Mr. J. W. DBCILANB.

Zie Mr. A. TUTING, Atl Intra _ Mr. J. W. Ik Crtllll', in de Ynjt Frin, VII . bi. 129;

Ina ftlf'. 00I I tilfor dt BOtlmpa.t"'" dot ju '1g tlwl t Aitll fin ~ Troglwftigllt HttgAtid tic. Ik 8·te fill dt NitllgmtU MOlllit'1777

It AIIfftri (Een vera un en voor de ingeze tenen van Bui tenpost , t oen z ij 't geluk baddeu Z. Deorl , Hoogheid enz. op den II*"

der negende maand 1777bij zich te bebben), Dokkum 1777.

ZtgmfDtWcA un Z. D. HOOfAtideDZ., uilgtqJrolrtn door J . J . SCHILDT,Mr. BIIltI:tr '0' Mtt.lotoitr, 2deverb. druk, Dokkum,

1777, 2 Sty.

Driflltlitd _,. dt " " , . , t r y It LuutDtIf'dtll by IItI Trllclnlltlll I1mI Z. D. Hoogf lt id Wil~ Y , nll it fldt pltgl ig ly lt op dt SllItU

Schuliw. DOtit ttlllUlllwntg _mna 22 &pl. 1777. ZlIngwYZt P'II/'" 128 (!), Leeuwarden , bij A. JBLTBMA,2 Stv.

Zie verder de s-« Jlltrllotltm, 1777 .u,1129-1166; Ntd. Mtrcuri . .. , 1777, Deel XLIII. bl. 92-100, YtJd.m«. ,XXV. bl. 102.Htri'IrItri"flMl Nil G. BBUINING, 111#1Itlrtlr/ringtR 101 Ik OIIItDt'ftleli"g~1Ill Slalll m Ktrlt gtdurmiU zijfU>ll k1itrt.,oop. Dor-

drecht 1830, bi. 20.

II I

Digitized byGoQg~le_~



-------- ------

-109 -

In het veld;

DE

WAERELD GAAT

VOORBY ENDE HAARE

BEGEERLYKHEYD

MAAR DIE DEN WILLE

GODS DOET BLYFT IN

DER EEUWIGHEYD

1: JOH: 2 VERS 17

26 NOVEM:(BER)

In den rand:

OYSB'(ur ) V'(UI) MOELINOEN P·(.OIT)

---------_.....

6_. Pa a t XLVIII . (1777.)

Eerepenning van de Maatschappij Felix Merilis, te Amsterdam

opgerigt in 1777.

YOM'ziJde. Eene vrouw, in een halfrond gezeten, houdt met de regterhand een eerekrans

om hoog , de linker omvat een perkamenten rot: zij rust op een schild , dat het blazoen der

Maatschappij voert: een BijenkorC op een voetsluk en tusschen twee rozen, benevens de sin-

spreuk : FELIX MERITIS. (GeluUi9 door verdienllen.)

Om den rand:

MERITIS.

DOOR rERDIENSTEN.

KeerziJde. Een stralenkrans , eindigende in een lauwerkrans (1).

Aan de redevoering en aanspraak , ter inwijding van het gebouw der Maatschappg Feliz Meri-

ti, le Amsterdam, door den Hoogleeraar J. H. VAft' SWNDEN den 31 October en 1 November 1788

gehouden (2), is een voorberigt toegevoegd, waaruit wij het volgende ontJeenen aangaande

gezegde Maatschappij en hare geschiedenis, lot en met de stichting van het bekende gebouw,

dat nog heden haar ten zetel strekt. Op hare latere lotgevallen zal gelegenheid zijn terug te

komen bij het mededeelen van den penning op haar vijC-en-twintig-jarig bestaan , in 1802 ge-

slagen,

Even als velc anderen, waarvan wij reeds gewaagden, ontsproot deze Maatschappij uit ge-

ringe beginselen (I). In den jare 1777 vereenigde zich een veertigtal lieChebbers van weten-

schappen en schoone kunsten , ter gemeenschappeljjke beoeCening hunner studievakken (4).

WILLE. WRITSwas de man, die hen te zamen en alzoo de Maalschappij tot sland had gebragt,

die nu op den 1."D November 1777, in een huis op de Leliegracht , hare eerste vergaderiog

hield. Zij koos tot sinspreuk de woorden: Feliz Meriti,. » Gelukkig door verdienslen", niet

( I) Een nieuwe prijlpenning, in 1839 door HAILT vervaardigd , venchi lt weinig van dez en, doo r LAO.I IAN, zoo het l ehi jnt ,

geaneden.

(t) Amaterdam 1789. Zie Vadl!rl. uttl!r~f., 1789, bl. lJ98-604, alwaar men een schets vindt van het ontataan, den

voortgang en den tegenwoordigen a taat der Maatschlppi j.

(I ) Verge li jk B. KLIJN Bz. , &dnoni"fl bij /wI lJOjllrig b..ttUlJl tkr MIIIII8eltappijPnIX MUITII, in bet G~u.k~k tkr

Fulillining enz. November 1827, bl, 43, 51-!'I6 en 123-125.

(4) Dit wlren de Udna SticAII!r'; bij de inwijding van het gebouw in 1788 waren nog 18 daa rvan in l even, wier nlmen

door KLIJN venne ld worden, t. a. p. bl. 123-124. Yin WILLIlIl WRlrs bestaat een portret , DIe t het ondencbrift : Stigl" tkr

M. """ F. M. (NII_8eAl!r, IX. bl. 236; X. bl, 15, 108), geplaatst in de IrlltorUc/w br.cArtjrilig """ /wI gn- F~1izM!ri/u,

Amst.1800.

dat11. 28

. . . . . .j

Digitized byGoogle



-110 -

dat zij hiermede wilden le kennen geven, zelve verdiensten te beaitten en daarin hun geluk

te vinden, maar, althans zoo Ieiden zij 't uit, omdat zij zich het gel uk , door ware verdiensten

verkregeri, len doel slelden en dus aile hunne pogingen wenschlen aan le wenden om deze

Iaatste te verkrijgen.

Ten einde in hunne oefeningen een vasle regelmaat le brengen, verdeelden zich de veerlig

Ieden in zoogenaamde departementen, elk voor een afzonderlijk yak bestemd en naar dat yak

genoemd. In den aanvang waren er vier, de Koophandel, de N atuurkunde, de Teekenkunde

en de Toonkunde. Bet departement Koophandel werd echter reeds in 1779 in tweeen gesplitsl,.

waarvan hel eene dee! zijn naam behieId, het andere dien van Letterkund« aannam. Er waren

op die wijze vijf afzonderlijke Maatschappijen onlstaan, doch onderling vereenigd, zoo door

den vrijen toegang, welken al de Ieden lot al de deparlementen hadden , als door een algemeen

bestuur en algemeene financiele belangen, die, behalve de bijzondere besluren en de bijzondere

kassen, bestaan bleven , een soort van Unie op kleinere schaal.Reeds in 1783 had zich de Maatschappij, door het gesladig vermeerderend getal harer leden,

verpligl gezien een grooter huis te belrekken; doch in 1785 was dat getal zoo loegenomen,

dat haar geene andere keuze gelaten werd, dan o r geene leden meer aan te nemen, o r naareen nog ruimer lokaal om te zien; en, daar dit laatste bezwaarlijk ware te verkrijgen ge-

weest, besloot men een geheel nieuw gebouw te stichten. Men kocht eenige erven op de Kei-

zersgracht bij de Beereslraat en men loofde een premie uit van 70 dukaten aan den ontwerper

van het volledigste plan, in te leveren v66r 1 Maarl 1787. Dat van JACOBOTTOHUSLYwerd

bekroond; aan twee der mededingers J. W. LE NOlllllAl'Ten P. L. DUYVElfwerden 30 en 20 du-

katen vereerd. - Op den 7 Julij 1787 werd de eerste steen van het gebouw gelegd en met zooveel

spoed daaraan roortgewerkt , dat het reeds op den 31 October 1788 kon worden ingewijd (1).

Op den avond van gemelden dag sprak de Hoogleeraar VAft'SWmDEft'een redevoering uit, en

hield hij den volgenden avond een toespraak , maar toen uitsluitend tot toehoorderessen

gerigt, en afgewisseld door muzijk, voor deze gelegenheid door JOB. SCBlIlITTvervaardigd (2).

De redevoering liep hoofdzakelijk over het nut, dat de beoefening van wetenschappen, fraaije

letteren en kunsten den bedefenaren in hunne betrekkingen aanbrengt, en over de eigenaardige

geschiktheid der inrigtingen van Feliz om dat nul te bevorderen. Destijds e) waren de de-

partemenlen ( 4 0 ) werkzaam in de navolgende orde:

KOOPHANDEL, Donderdag, geopend 8 Junij 1789, door W. WACBTEImOl\PEUJlLU.

NATUURKUNDE, Vrijdag, gellpend 3 November 1789, door Prof. A. Bon.

WISKUNDE, Dingsdag.

LETTERKUNDE , Woensdag , geopend 7 Januarij 1790, door Prof. B. C. Cus.

TEEKENKUNDE, Maandag en Dingsdag, geopend 10 November 1789, door Prof. A. Bon (5).

PRENTBESCHOUWING, Eenmaal '8maands.

TOONKUNDE, Zaturdag.

De opgewektheid, om zoo vele en veelsoortige gelegenheden tot nuttige oefening en esthe-

tisch vermaak te verschafl'en en om te dien einde zoo veel volharding en zulke aanzienlijke

schaUen te besteden, verdient des te meer opmerking en bewondering, omdat zij zich ver-

toonde bij Iieden , die noch tot het patriciaat , noch tot den aanzienlijken koopmansstand , noch

tot dien der geleerden behoorden, Al de stichters, al de eerste leden der Maatschappij - nog

zeUs vele jaren na hare stichting - waren uit den op zijn best deftigen burgerstand, en. wat

niet minder opmerkelijk en lofl'elijk is, zij oogstten, uit den aard der inrigting zelve , persoon-

(I) HuturilcM B~.cArijrJingNfl lad g~lIotnDhr MaatBCMppij F~li.r MmtiB, Amat. , 1800, in 8' .

(t) Zie ook den Alg. Kout- ~nuttff'IJOth, 7 November 1788, bl, 147-148.

(I) En ook nog meer dan vijCtigjaren later.

(4) Voor de bijzondere inrigtingen der Departementen zie men VAN SWINDBNt. a. p., bl. 87: Koopltllrukl, bl. 87-91 :

NlltWf'nrtd~, bl, 91-98: T~~kmA"nd~. bl. 99-105: uttff'kund~, bl, 105-107. Over de bet rekking der Maatachappij tot de

Kweebchool voor de Zeevaart, bl. 90 (2).. Vergelijk Alg. Kout- ~ uttff'b., II. bl, 19, 20, 27, 35, 179, 186; III. bl, 194,

200; X. bl. 107; NiftnDe Aig. Kout- nLttt".IJ., XIV. bl . 126; N~d. Jaff'IJ., (1787), bl. Cl875; (1788), bl. 1622; (1789), u,lOCI , 765; (1794), bl. 1736.

(.) De beide redevoeringen van Prof. BoNN zijn in 1790 uitgegeven.

lijk



, . _ - - - - --- ------------- - - - - ~ - - - - - - - - - -. . . . . . .- - - - - - - ~- - - - -------

- 111-

19k geen eer in van de moeite en kosten door hen besleed. Immers de lessen. voorlezingen

en concerten werden gegeven door geleerden of kunstenaars , die niel dan bij uitzondering lot

de leden behoorden, en daarvoor o r een vasle bezoldiging genoten, o r met toegang voor een

jaar lot enkele of lot al de departementen beloond werden, en waarvan slechts een uitgelezen

getal , na langduri~e of buitengewone diensten, aan de Maatschappij door den band van het

Eerelidmaalschap verbonden werd. Allengs werd wei het Gezelschap. dat in Feliz Meritia

bijeenkwam. iets minder burgerljjk , maar lang nog bleef de aristokratie van het geld uit de

hoogle op Feliz neersien , en nog langer duurde het eer zich de oude Regeringsfamilien er

door een of twee harer afslammelingen zagen vertegenwoordigen , die er dan nog doorgaans

aileen heen gelokt werden door de concerl-avonden. Welligt is de mindere bloei van de Maat-

schappjj , wat hel tegenwoordig aantal harer leden betreft, ook daaraan toe te schrijven, dat

zich te veel heterogene elementen gevoegd hebben bij die. waaraan zij haar ontstaan en op-

komst te danken had.

6ft. PIa a t XLVIII. 1777.

Ui Ide eli n g van Broo d b ij de G ere for m ee r de D i a k0n i e teA m s t e r dam.

roor- en Ketr:iJde. Dezelfde voorslellingen als op den penning , reeds afgebeeld in het

rtrDOiG op van Loon, N °. 3 lS 3 en aldaar beschreven bl. 392. Op de l'oorziJrle staat echter

in de afsnede: 1777, en op de KetrziJde vindt men de letters van den stempelsnijder C. M .

--------

Dezelfde penning met een ingeslagen letter B(SOOD 7), waarschijnlijk tol voorkoming van

vervalsching.

6... PIa a t XLVIII. 1778 (l).

E ere pen n i n g van T e y] e r s God gel e e r d Gen 0 0 t s c hap t e H a a r l e m.

8 Apr i I 1778.

l'oorziJde. De hier voorgestelde groep wordt gevormd door drie zinnebeeldige personaad-

jen , de GcxUdimat, de Waarheid en de rriJAeid. De eerstgemelde , kenbaar aan het Iieht ,

dat van hoven haar bestraalt, houdt de regterhand op haar hart en, mel de linker naar den

Bijbel wijzende, die op eene lafel nevens haar ligt , schijnt zij de beide andere Deugden tot

een gemeenschappelijk onderzoek daarvan uit te noodigen. De JYaarAeid is. als naar ge-

woonle, naakt afgebeeld. met een palmtak in de linker- en een stralenden wereldbol in de

opgeheven regterhand; de Yri,jlaeid in zedige kleeding, met de muls op de speer. Tusschen

deze figuren in Iigt een verbroken juk en keten (2). Op den achtergrond vertoont zich de

stad Haarlem.

Om den rand:

W AARE GODSDIENST-KENNIS BLOEYT DOOR VR Y HE YD.

In de afsnede:

GENOOTSCH.(APs) AANV ANG.

ANNO 1778.

(I) Afgebeeld v66r bet eente en volgende deelen der V"MM,aflg", Nl T'Yin'. Codg,lHrd Cnool,cMP, 1781.

(t) In de Jl'oorwdm v66r bet eente deel del ' JI'"ltImd,a,.,m van T'Yin'. Godg,l. CmMJt«luzp, bl. IX, lest men: -De voor-

li jde draast , In be in twoordlng un bet boofdoogmerk van 't Genootlehap, ter omsebrlft de spreuk: W_, CQtbdim.t·/r",rtU

lJltwyt d_ Jl'r'JMiIi. Ter zinnebeeldige uitdrukking van dit boofdbedoelde, wordt de YryMidafgebeeld, al. "Ydmd, tk w_-Itftd 10 1 dft COthdi~I. Op denvoorgroDd liggen een , ,, ,, "._ juk envan een ,,,,*1'11 /r"~, ala zinllebeelden der shrending

van bet Vooroordeel en den Gewetenldwang, de boofdvijanden van ware Godldlenttkennl•."

be-

Digitized byGoogle



. . . . . . .~- --

-112-

benevens bet wapen van Haarlem , met de zinspreuk : V IC IT V I. V IB TU S, (Dapperheid ver-

wint kracht of geweld) en op den sokkel I. G. HOLTZHEYFEC.(IT).

Ken'zijde. Een lauwerkrans, met lofwerk versierd en gesloten door het wapen van Tuna:

luel met lwee loopende tijgers van goud J gescheiden door een baar van lazuut; , waarop een

kruisje van zilvn' tusschen twee wassenaren van zileer, Daaronder op een wimpel:TEYLER.

In bet veld:

EERPENNING

VAN TEYLER's

GODGELEERD

GENOOTSCHAPtoe g eke nt a a n (1 )

JERONIMO DE BOSCH (t).

6... PIa 11 I XLVIII. 1778.

Eerepenning van Teylers Tweede Genootschap ( 3 ) .

roorzijde. De vijf nevens elkander staande of zitteode lot cen groep vereenigde rrije Kun-

dent le welen: de Dichtkurut J met een versbundel in de hand: de Toonkurutt die de lier lok-

kelt: de Beeldhouwkunlt, met een passer in de eene en een kleibal , om te vormen of te

boetseren , op de andere hand: de Schiidn'kumt t met palet , penseel en mom: de Bouwkurutt

met eene bouwkundige teekening in een raam gevat. Op den sokkel: I.G. HOLTZHEYFEC.(IT).

Om den rand op Foor- en Ken'zijde:

OMNES A·RTES QVAE AD HVJ.IANITATEM PERTINENT

HABENT QVODDAM COMMVNE VINCVLVM

ALLE KUNSTEN, lJIE lJE BESCHAYING (o f de tne1t8Clz.lleid) RAKEN, HERBEN

EEN GEMEENSCHOPELIJKEN BANlJ.

In de afsnede:

PIETER KIKKERT (+ )

1808.

(I) AIleen de nalm is gegraveerd. Voor het gt.temptlde TOBGBItBNT AAN, staat op een penning, in 1782 un JAN VAN

GILIB gegeven, TOBGBItBNDAAN, mede gestempeld, Ookbataat er venchil in de takken en bladeren, Er zijn dus twee stem-

pel s van de keerzi jde van dezen f raa ij en penn ing' g emaak t.( ') JBa01 'lI IlO DB BOSCHbehaa ld e twee eerepenn ingen bi j T~ler. Godgektrd Genoot'CMP, de ee rs te wegen s eene verhande-

ling (zie 4" Deel der Wtrken) (her dt gl!llOtleMdtr oude Wij.,etrt'll fDtgtnl dt'll "aat dtr riekn 114 dit lttIftt, waarvoor DAN.

WIJTTBNBACR met goud en hij met zilver bekroond werd. (Zie daarover v. D. AA, Biogr. Woordtn1J'1 bl, 1002.) De tweede

wegen! een Vtrh4ndtling Mn den ,taat dtr Chri8tenAeid IJij de opkOfnlt Mn Moh4mmed. De verhandeling van MICHAEL PAP

SZATRMBal gut v66r en die van P. A. C. HUGENROLTZ en van VALBNTINUS SLOTHOUWBa volsen z ijne verbandel ing in het

YiJltk Deel der werken van T~ler, Godgel. Gt' IIOOt,cA. Deze arbeid van DE BoSCR wordt niet vermeld in de levenaachete

van hem bij v. D. AA , Biogr. Woordtn1J., bl, 1000-1006.

( .) Afgebeeld v66r het eerste en volgende deelen der werken van T~kr' 7'fDl!edeGtIUJOtlCh4p.

(4) PIBTBa KlltltBaT behulde dezen gouden eereprijs voor zijDe verhandeling over de vrasg: Wat u tk rtm, dst tk Ne-

tkrkmdlCAe ScluJol, ZOt1lDtl _MrI tt' ll tijden IIlInh4ren groot.tt' ll lion, a" Mdendtlag., roo fDeinigmen!tr. in Mt AiBtoriik tIIIl

opgt lft Jerd '-/t , en de ",i dtklm om i ll dit gtbrek te tIOM'nt'll?gedrukt 1809, lis 17do Stuk der werken van T~kr' 7 'fDee tkGe-

_t,c!lDp met de verhandeliDgen over betzelfde onderwerp vln A. v. D. WILLIGBN, J. V. MANEN Az. en F. X. BuaTIN. Hij

WI. teeltenmeester in 1798 te Leyden en l at er te Schiedam. Zie verder v. D. AA, Biogr. Woordt1lb., bl. 171-172.

Ken'-

Digitized byGoogle



•

- 113-

KIWziJde. In een lauwerkrans:

DOCTRINAE PRAEMIVM

EX TESTAMENTO

PE TRI TEYLE R V.(Alf) D. ( IER) HVLS THARLEMENSIS NATI DIE XXV

KARTII KDOCII DEPVNOTI

DIB VIII APRII,IS

)lDCC T. X X VI I I

GELEERDHEIDS BELOONING, YOLGENS DEN UITERSTEN WIL YAN PIETER

TEYLBR YAN DBR HULST, YA.N HA..A.RLEM, GEBORBN DBN 25

MA..A.RT 1702, OYERLEDEN DEN 8 4.PRIL 1778:

Op den 8 April 1778 overleed te Haarlem een vooruaam en zeer vermogend burger dier

stad , geboren in den jare 1702, en die reeds in den eersten bloei zyner mannefjjke jaren het

voornemen had opgeval, een Maalschappij te stichten 101 aankweeking en bevordering van

welenschap. Uil bescheiden, in zijne nalatenschap gevonden, bJijkl, dat dit zijn voornemen

reeds bestond twintig jaren v66r het ontstaan der Hollandsche Maalschappij van Wetenschappen

te Haarlem (in 17~2), en hy mag alzoo worden aangemerkl als de eerste ontwerper eener der-

gelyke instelling hier te lande, Vier-en-vyCtig jaren oud geworden , bragt PrETEIl TEYLEBvu

Dn HULSTzijn voornemen len uitvoer, door bij uitersten wille te bepalen , dat zijn geheel ver-

mogen - 't welk, volgens de overlevering , mel groole zorg en spaarzaamheid beheerd en ver-

meerderd, zeer aanzienlijk was - na zijn dood, met uitzondering van een belrekkelijk gering

gedeelle, tot andere einden o. a. ler oprigling van het zoogenaamde Te!ller. Hofje bestemd , len

eeuwigen dage zoude blijven onder het beheer van vijCperson en (de eersle reis door hem zel-

yen aangewezen) en een door hen aan te stell e n boekhouder, De inkomsten van het kapitaal

moesten voornamelijk strekken lot het in-stand-houden van twee altoosdurende Genootschappen ,

ieder van zes besluurders, die op gezette tijden in hel woonhuis van den erflater - het nogzoogenaamde » Fnndatiehuis van TEYLU" in de Damstraat bij het SleepershooCd te Haarlem -

zouden vergaderen, en welt het eerste zestal, het Godgeleerd Genoot.chap, wekelijks op Maan-

dag, ) om met elkander te verhandelen allerleie onderwerpen , tot den Godsdiensl of Gods-

dienstige waarheden en deszelfs vryheid in den Burgerslaat behoorende"; het andere zestal,

om hetzeJCde te doen over de vijf vakken van wetenschap , t. w. Natuur-. DicM-. Guchied-,

Teelcen- en Pmnin9""nth.

Beide Genootschappen waren gehouden, jaarlijks een prijsvraag uit te schrijven , betrekking

hebbende tot de vakken, aan hare zorg toevertrouwd: de vragen over het eerstgenoemde Ge-

nootschap , dus uitsluitend over Godgeleerde onderwerpen loopende, die van het andere over

onderwerpen uit een der vijCgenoemde vakken na de rij af genomen. Aan den schrijver van

het bekroonde aotwoord werd een gouden eerepenoing toegesegd , ter waarde van vierhon-

derd gulden.

Nog beschikte de erflater, dal zyn boekerij en zijoe verzameling van penningen, teekenin-

gen eo prenlen, ten grondslag zouden strekken tot verzamelingen, waardoor het oogmerk van

den stichter, de bevordering van Godsdiensl, de aanmoediging van K.uosten en Wetenschap-

pen en het nul van 't algemeen zouden kunnen worden voortgezet en len volle bereikt (I). Uit

deze beschikking ontstond het beroemde Te!l'er. MU.6um.

Weldra verschenen beriglen aangaande TETLUSEerste en Tweede Genootschap , waarbij Be-

stuurderen de voornaamste bepalingen van des erflalers uitersten wil , nu door den dood van

kracht geworden, aan 't algemeen bekend maakten , gelijk mede de voorwaarden van bekroo-

ning en uitgave der prijsverhandelingen (2). Hoe aan de gedane oproepiog beantwoord werd ,

( I ) Villi. Hill. Vtrt>., Deel xxv . bl. 339; STU.A.aT, I II. b l. 2~7.

(f) Zie N~d.JurlJ., 1779, bl. U-2-1, en bet berigt voor bet E".t~Dn tIn J'W'liIJlIMi"gn rukNlh tkra Nah",rlijm

m G«JprUaardm GOthdinut enz . Haarl em 1781 .

II.

hljjkt29

Digitized byGoogle



-- 114 -

blijkt uit de reeks der ingekomen stukken, Dc F.erhandeli11getl. rakende den N aluuI' liJkm en

Geopenbaarden Godadienll, loopende van 1781 tot 1861, beslaan XXXVII deelen in 4°. (1). De

Yerhandel ingm, ui lgegeven. door Teylerl Tweede (;moollcl tap, over 1781 tot 1861. vormen

XXVI stukken in 4°. (2).

De geschiedschrijver van Haarlem, G. W. VAl'{ OOSTEI'fDEBanra , liet aanteekeningen na om-

trent de oprigling van TETLEllSstich ling. Ais het eerste voorzittend lid van het Tweede Genoot-

sehap , schijnt hij het meeste deel aan het opgeven der prijsvragen gehad te hebben. Zie

Caialogul zi jner Boekerij ( in 1860 le Haarlem verkocht) , ns. 1902.

5... PIa a t XLVIII. 1778.

E ere pen n i n g .van h e t Bat a v i a a s c h G e n 0 0 t s c hap. 24 Apr i I 1 7 7 8. (3 )

PoorziJde. Uit een Oostersche landouw, verheft zich cen klapperboom, waaraan het wapen

van Batavia gehecht is, zijnde van keel, mel een zwaard en pal van zilver en boven de punt

een zwevende lauwerkrans.

Om den rand:

BA 1'A VIA'S GENOOTSC HAP.

OPGERIGT 24 APRil.

1778.

In de lijst:

I. G. 110 L'fZII EY FEC.(IT)

KeerziJde. Merkuur, kenbaar aan gevleugelden hoed en staf', slaat aan het slrand eener zee ,

waarop eenige sehepen zeilen. Achler hem bevindt zich eene theekist , waarnevens een vat en

een koffijbaal, voorts nog een peper bus, theepot , labaksrol, porceleinen pot, suikerriet, enz.

(I) Zie de beoordeelingen van Deel I. 1781: Algtm. Fad. Let t. , III. hi. 389; D. II. 1782: Ib. IV. 1 , bi. 423; D. III.

en IV. 1784: ib. VII. 1, hi. 27i; D. V. 178:1: NitUV'e Alg. Fad. uu., I. bl. 197; D. VI. 1786: ih. II. hi. 1; D. VII.

1787: ib, 1788, bl. 381; D. VIII. 1788: ib, 1789, hi. 441; D. IX. 1789: ib. 1790, bi. 176; D. X. 1790: ih. 1791, bl.l;

D. XI. 1791: ib. 1792, u, 266; D. XII. 1792: Fad. Lett., 1793, hI. 329, 424; D. XIII, ] 793: ib. 1794, bi. 13, 63;

D. XIV. 1795: ib, 1795, u, 308; 1796, bI. 388; D. XVI. 1797: ib. 1797, u. 505; D. XVII. 1797: ib. 1798, hi. 97, 145

enz. Voorts in de N"dtrl. Jatrb., 1779, hI. 1313; 1780, bi. 417; 1781, hI. 734, 1355, 2233; 1782, bi. 446, 1329; 1784,

bl. 677; 1785, bi. 50; 1786, hI. 324; 1788, bl. 582; 1789, bl, 5M; 1790, bl. 363, 486, 23M; 1791, bi. 433, 1806;

1794, u. 1157, 1284; 1795, bl. 2594; 1796, bI. 1380, 1575, 2761. In den Algem. Koul- en Lel ttrb ., 1788-1801: I I. 113;

III. 179; V. 177; VII. i79; VIII. 21; IX. 169; X. 117; XI. 180; NieutDe Korut- en Letttrb., I. 114; II, 10:;, 178; Ill. 114;

IV. 169; V. 113; VII. 113; VIII. 169: IX. 114; X. 178; XI. 114; XII. 178; XIII. 114; XIV. 169 enz.

( t) Het XXVI"I. s tuk beslaat nu (1861) reeds ZtWn deelen, bevattende den uitgebreiden enhelangrijken arheid van den Hoog-

Ieeraar Dr . P. O. VAN nEB Caus over de mun ten, in Brabant, Gelderland, Gelderache Steden en HeerJijkheden, Over ijasel ,

Friesland, Groningen, Drenthe, Holland en Utrecht , van de vroegste t ijden tot aan de Pacificat ie van Gendgealalen ,waarop nog

twee deelen met de munten van Limburg en de Frankilche en Duitache Konings- en Keizen-munten voor of in onl vaderlnd ge-

sJagen zullen volgen. Zie voorts over het 7'vJeetU Genootlc/uJp: Ned. Jaerb., 1779, bl, 1315-18; 1780, bl. 904-907; 1781, bI.

16; 1782, bl . 1539; 1783, bI. 2049; 178:1,h1. l7 ; 1786, bi. 1419; 1789, h I. 1468 ; 1790, bl . 69; 1791, bl .14; 1792, bI .28; 179 t,bl. 14.64; 179:; , hi. 137, 5170 en 6851. Voorts heoordeel ingen over de Vtrlumdeling~n van Deel I . 1781: Aigem. Fad. Lett., IV.

1.u. 302; D. II. 1783: ib. V. 1. bl. 262; D. III. 1785: lb. VII. hI. 585; D. IV. 1766: Vad. uu., 1787, bI. 220 ;D. V.1787:

ib. 1787, bI. 291; D. VI. 1788: ib. 1788, bi. 331; D. VII. 1789: ib. 1790, bl. 20; D. VIII. 1790: ib, 1791, bl. 260; D. IX.

1796 : ib. 1796, bl, 329 ; D. X. 1798:. i b. 1798 , bI . 488; D. XI . Dr ie verbande lingen bet re ffende de Penn ingkunde , Goud en

Zilver, Teekenen van waude of Rijkdom door Prof. G. F. SABTOIUUSens. enz., zie W. DB Vos, Vad. Mag. e. Wet., K"ut ell

Srtuzak, 1800, u. 481; D. XII. 1804: Vad. Lett., 1804, bI. 506; D. XIII. 1804: ib. 1805, hI. :;86; D. XIV. 1805: ib. 1806,

bI. 15-21. Zie voorts Korut- ttl Letttrb. Reg., 1788-1800, u, 82; Algem. Kout- en Letter-b., 1788-1800: IV. 42; X. 26;

NieutDt Aigem. Korut- en Letterb. , I. 33; 11. 170; IV. 146; VIII. 170; X. 201; XIII. 2, 137.

( I ) Vergel ijk de • verkle inde" afbeelding, sender omachr ift en , v66r he t Eente Deel der Ftrlulfldelingen Nfl ut Batal1Uuuclt

Genootllc/uJp, Rotterd. en Amst., 1781 en aldaar bet Voorbtrigt, bl. 22 en 31. De penning op bet titeiblad van h ..t Tweede

Deel Ifgebeeld, vertoont echter reeds omschriften. 't Schijnt , dat men aanvankeJijk voomemens was, een penning van veel

grooteren omvang te doen slaan; althans de keerzijde van een 7.oodaniggrooter exemplaar in load is ons voorgekomen. Welligt

werd die proef afgekeur,l.

Om

Digitized byGoogle_



- 115 --

Om den rand:

'1 ' E N N U '1"1' E V A N H E T GEM E E N

De afsnede is open gelaten voor den naam des bckroonden.

Het eerste Deel der r~rhandelillgen va,i ~t BataDiauch G~nool.chapder Konllen en Wee/~n-

.chappen (.) werd door het Bestuur daarvan voorzien van een Yoorherigl, den toenmaligen

staat dier instelling vermeldende. Daarbij wordt hel Genootschap » om zoo te spreken een

Dochter van de Hollandsche Maalschappij der Welenschappen" genoemd (2). De Direcleur-

Voorzittcr, Mr. J. C. M. IlADERMAeoBll,Raad van Ned. Indie , had mel eenige andere liefheb-

hers der wetenschap reeds lang v66r het jaar 1777 getracht een aanzienlijk gezelschap bijeen

te brengen, om den smaak voor kunsl en wetenschap in onze Oost-Indische Bezittingen aan le

wakkeren , en dal tevens als een voorlooper der Evangelieverkondiging mogt strekken. De

krachtigsle spoors lag lot volvoering van dit plan werd gegeven door het te Balavia ontvangen

programma ler oprigting van den Oeconomischen tak le Haarlem, in de zilting der Hollandsche

Maalschappij van Welenscbappen van 21 Mei 1777 goedgekeurd. De Gouverneur-Generaal RBI-

IHEIlDBKLBIUt en zijn schoonzoon RADEll .AeoER, heiden tol Directeuren der Haarlemsche Maat-

schappjj gekozen, oordeelden hel raadzaam deze op te rigten afdeeling van den Oeconomischen

tak, in een zelfstandige maalschappij le veranderen. Een Genoolschap. 101 nut 17anI gemem,

op hoedanig een nog geen hnndeldrijvende natie in een overzeesche bezilting had gezonnen,

werd 101 stand gebragt.

»Hel Genootschap' - om hier de woorden van hel meergenoemde Voorberigt te gebruiken-

» kreeg den 24 Apri11778 eenig:inl zijn volltomm beslag door de inleekening van den Gouver-

neur-Generaal en van alle de leden der Hooge Regering te Batavia aanwesig als Dir~IBUrm en

van eene menigte der aanzienlykste Heeren en Beambten dier hoofdstad als leden, Een Com-

mitte, dal maandelijks byeenkwam onder den Voorzittenden Directeur Mr. J. C . M. RADBIl.A-

eoBll. (3 ) werd gekozen. De werkzame , kundige JOZUAVAl' IPEBElf,Predikant te Batavia (vroeger

te Vlissingen) , staat bovenaan op de lijsl der Dirigerende leden. Over LandboulC, Yillch~r!len,

Werlrluig., Ge1leU-en Letterkunde , liepen de 46 vragen, ler beantwoording voorgesteld. Een

gouden medaille , of l00gekartelde dukaten ter keuze , WaA de prijs van beanlwoording. De

eerste algemeene vergadering, mel zekere statigheid vergezeld, en ~p den 8 Maarl ['s Prinsen

verjaardag] 1779, op' bel kasteel van Batavia gehomlen, werd door eene aanspraak van dell

voorzil tenden Directeur RADERMACHEReopend, welke door den Directeur-Beneraal ALTll'IG

werd beanlwoord." In 1781 telde het Genootschap 1 Opper-Directeur , 11 Directeuren en 176

leden. Hel bloeide tot aan bet jaar 1792, toen de tijdsomslandigheden hel deden insluimeren ,

zoodat het , na gedurende vier-en-twintig jaren niets vall zicb te hebben doen hooren , olR ge·

heel vernietigd scheen te moeten worden aangemerkt. Hel herleefde echter - vreemd ge-

noeg - onder hel korlstondig bestuur der Engelschen en onder de bescherming van Sir THO-

MASSU."OIlD RUFLES. zoodat het , loen weder de oude vlag le Batavia werd opgestoken,

genoegzaam weder was hersteld om zijn werk mel lust en ijver voorl te zetten. Van hetgeeu

in die beide verschillende lijdperken van zijn bloei door hel Genootschop werd verrigt. getui-

gen de Y~r"nndelingen van 1781 tot 1860- uilgeJ(cnn, Deel I-XXI, ill 8°., Deel XXIJ-

XXVIII, in 4°., en hel T!jd.cl&rijtooor Indi.cl" Taai«, La"J- m Yolltenlrulld~, door I,et (;t-

noolle/lap uilgtg'oen, Batavia, 1863-60, Deell-VII, in 8°. (~).

( I) RottrrdamenAmaterd.m 1781.

(') Van het fonda (4 duk.ten of 11 rijktdulden per lid jlarlijks) werd ook de helft (volgenl beslult van 1Junij en 1Au.

gnltul 1779) un de Wetenaehappelijke Maatachappijl!llte Amsterdlm Rotterdamen Vlillinpu uitpkeerd, omte Itrekken ter

belooning voor ingekomeDPri,ilVerhandelingen.Zie t. a.p. I. bl. 24, 30, en J"..,.l""d. d#r 11011.M.. t~. N W~truel. te 1/..,..

,_, XI- DeeI, VoorrHt, hi. XI.

(') Zle overdezendenNII fJOf '~Mr, VIII. (18:18),hI. 147, 322, 332.

(4) Zie Catal. d#r B~It, ,; j _ dt Ktm.AIt.d., I. bl. 14: over de oprigting: Ntd. Jurb. (1778), bl, 1314-1334. verder:

(1783), hi. 2183. (179:1),hI. 4208. J"ad. Uut. Bt~""., V.bl, 229. STUART, III. hi. 2:17.- Over de werken, DeeII.(1781):

Alf. Vad. un., IV. I, u, 162; Deel II. (1784): Ibid.m. bl. 384. Deelm. (1786): Vad. utt., 1787, bl. 1Il9. Deel1\'.

(1787): N. "If. "ad. uu., I . bl. 493 enz.; u t t . . , . I J o d ~ , 1788-1800, Rtg., hi. 34. VI. 1, 4. Ni~II"'~RHIt., III. hI. 193,

194. Deel XVIII. bent eenbeknopt CbronologiaebenAlpbabdilcb Rtgitter op Deel I. en XVIII. (van lilll-1842), 80. Zie

nok Klpt. A, W. P. WtlITIIF.L, Halariai..18~18,Gorinrhf'n11860, hl, 1i"-11l3.

Digitized byGoogle



-116 -

6 . . PI a a t XLVIII. 1778.

Tweede eeuwfeest der toetreding van Amsterdam tot de Unie

end e i n v 0e r i ng d e r Ke r k her v 0r min g a I d a a r, 26M e illS 78.

Yoorzijde. {Volgens de gedrukte verklaring.] De Vrijheid, als een genie afgebeeld, met

speer en hoed. Zij houdt het wapen van den Prins van Oranje en van zoodanige Steden, als

zich reeds aan 's Prinsen zijde gegeven hadden, zamengestrikt vast, en noodigt de Stedemaagd

van Amsterdam, die met haar wapen schoorvoetend aankomt, uit, dat bij de overige te voe-

gen. Tusschen haar ligt een afgerold papier , verbeeldende de 24 Artikelen, waarop de over-

gave der stad op den 8 Februarij IlS78 plaats had. Daarop ziet bet Omschrift:

Om den rand:

TANDEM LABORE PARTVM.

EINIJELIJK MET MOEITE YERKREGEN.

In de ahnede:

8 FEB :(R UA R 11) 1 5 78

KeerziJde. De Godsdienst, voorgesteld als een gesluijerde vrouw, door bet Alziend oog be-

straald, en kenbaar aan het kruis, dat zij in den regter arm draagt, legt een brand end hart

op een versierd altaar, welks voetstuk met het jaartal 1778 prijkl. Achier haar is een obe-

lisk, omslingerd met twee slangeronden, zinnebeelden der verloopen eeuwen.

Om den rand:

VETVS ICON ABIT CVRIA NOVA VENIT.

HET OUIJE BEELD (voorwerp Vall vereeri1l0) IS YERIJ1YENEN, EEN NIEUJlTE

REGERING IS GEKOJfEN.

In de afsnede:

28M A Y e ) 1 5 7 s

oP d en s 0k k e I :

I. H. I. AGE ){A N

Den 26 Mei 1778 was het lwee eeuwen geleden , dat de Roomsch- en gedeeltelijk nog

Spaanschgezinde Overheid werd afgezet en die Regeringsleden, welke men voor de sterksle

tegenkanlers der Unie hield, mel een aantal geesteljjken , vooral Minnebroeders, de stad wer-

den uitgeleid , terwijl zoowel het Raadhuis als de kerken door de Protestanten werden ingeno-

men. Hoewel bet berdenken van dien dag zicb door geen feeslelijkheden kenmerkte , open-

baarde het zich door een aantal werkjes, waar , in rijm en onrijm, bet gebeurde in geschetst

of bezongen werd,

Tot de laalsle bebooren de navolgende geschriften:

De HerlJorming va" AmderdQ1n in den jare 1lS78 enz. Amsterdam, bij P. COKllADI. 1778.

met een plaat der uilleiding in 1lS78.

Eeuwgety der Reformati« binnen Anuterdam, 32 bI., zonder plaats of drukker,

J. MOBACBIUS (rustend Leeraar te '8 Hertogenbosch), Gedenkteekel" opgericht ter herdenking van

'let 'JJ.X)jarig TijdgewricM 6", Juh6lfeell zoo van de. Reformatie in't gemeen flU 'ut dien aan-

( I) Z66s taa t e r op den penning; doeh 't had 26 May behooren te zijn. Zie Ned. Mercuri. . . , XLIV. bl. 189, 190,

gaa,,-



- 117-

gaande fJOorgeDallt1f&8ll tIm jare U~78. omlrent den Kerle- en Burger. ,aat Ie Amderdam (vol-

gens EzodUl X IX : 4 en ~), 1778.

J. Kox , Amdelda11ll Eer en OpleOf1Utdoor mid del tIer gezegende hBrfJorming, gelChitJd in den

jare 1378, enz., Amst., 1778.

Tot de berijmde gelegenheidutukken behooren:

BUTHOL. RuLO ..s , Amllerdam J&en,ormtl, in drie zangen, Amat., 1774, met fraaie platen en por-

tretten.

' I JuiclNnd Af1Uleldam of JuiJelzaftg op hel lwesde Eeuwfeul zi imr herDorming in ,u Ker"en burgerllual iIC 'I jaar 1378: op hll eerlte Eeuwfeell tIer N,me,!/.che fir.. (1678) ea op tU

derliglle ",rjariftg Vaft ,u vreds "an Aleen (1748) door AuoBlus PHILO.USUS GOBs,urns , Amat.,

1778.

FBJlDI!'CAl'ID DOBBBAus~l,EeufDza"g op "el 20Qiarig feul der HerDorming van Amltelda"..

Amst., 1778 (I).

6... Plaat XLVI I I . 1778.

V ijf - en - tw in t ig - jar ig h u wei ijk van J 0a n F red r i k d' O r v ill e en

Maria Philippina Schrijver. 29 lIei 1778.

roorziJde. De Dankbaarheid offert knielende aan een aangestoken Altaar. versierd ~et twee

aaneengevoegde wapenschilden ( 2 ) en gepJaatst voor eene luil. op welke het Bijbelboek ligt,

door een hemellicht omstraald. Een slangerond, binnen hetwelk het merk C C : . ter aandui-

ding van een tweemalen gehalveerd honderdtal en alzoo van '1 getal 2lS, is in de suil gebei-

teld. Aan haar voet ligt een hoorn van overvloed. Op den achtergrond vertoont sieh een

zeilend schip,

Om den rand:

J 0 A N F RED R I K D' 0 R V ILL LEE N MAR J A PH II. LIP PIN A S CH R Y VE R

In de ahnede:

VEREEND 29 MA Y

17 [)8.

Op den s o k k e l :

I' O' HOLTZHEY' FEC.(IT)

Keerzi,jde. Het Alziend Oog, in een hemellichl, dat de volgende regels bestraalt :

De Kerk, onz' Echt, zyn b eid' in Vreugd.

o p dee It end a g, n u w y n a a 't P a are n ,

En Godsdienst en o n s beider je u g d ,

Z i e n in d e 8 H e ere n gun S t V e r J a are n.Een Dochter sie r t o n s zilv're feest.

Wy looven God met dankb'ren geest.

( I) Vergelijk den Nttlf'rl. Jin-e., XLIV. 1778, bl. 188-191; V.d. HUI, B~~Itr., V. bI. 242-24~. Zie over de unge-

haalde geaebriften: Httl . Vd. Lett., 1778, VIII. 1, bl, 391. Bljna vljft ig jaren te voren wu de omkeer van zakea binnen

Amlterdam berdacbt door 18. LS LONG, in zljne HUlor"UcMBucltrij~ifl' Nil d~ R~.ftJ'rfrt4tNIkr ,'1Ul1 .iI_Iw"'- _I _ ""

70 1IfIp. plllina wrckr/, Amat., 1729, fol.

( I ) Uet ..apeu van D'O. VILLS i.Via label , met een klimmeodeo leeu" van zllver, vergeseld met vierkuipenmeuen baven ,

heaeden. regA eo link •• vaa zUver. Dat vaa SeR. llvs. i.Vln keel . reaebulad met eea dljk via goud en meteen si lveren

ster UD bet hoofd liak••

Voorls1 1 . 80

Digitized byGoogle



- 118-

Voorls op eeu wimpel : GEVlEIlT1778. Daar beneden cen slangeroud (waarm het cgfer XXV),

rustende op een spiegel (der Waarheid of Voorzigligheid), een Boek , waarop S.(UATUB}C.(OIf-

BULTA),een roeispaan, waarop:Z en een huweljjksfakkel.

Wy plaatseu dezen penning, waarvan ook eene door A. UULIt Ja, in 1778 in koper gegra-

veerde afbeelding beslaat, als gedeelteljjk zinspelende op het lweede eeuwfeest der hervor-

ming te Amsterdam, dan ook onmiddelijjk na den penning, die op dal feest belrekking heeft.

JOA1'I"FBEDBIItD'OaVILLE. zoon van DA.vlDD'OBVILLBn SABA.MABIAScREBE1'I"BEBGB.ntving

met Mr. 7.&CRA.BUBUEl'fDBIJr.ALEWIJIf, als jongsle Schepens van Amsterdam, Prins WILLEII V

en zijn jonge vrouw, by gelegenheid van het bezoek, dat zij aan die stad braglen, en dat vroe-

ger door ons vermeld is (I). op den 28 Mei 1768 aan de Haarlemmerpoort. Ook in 1770,

17i2, 1776, 1778, 1779, 1783 en 1784, zat hij in schepensbank ( 2 ) , waar hy in laatstgemeld

jaar het voorzitlerschap bekleedde,

Nog was hy sedert 17& Bewindhebber der O. I.Compagnie en werd in 1778Lid vande Vroed-

schap , waar hy in 't bewogen jaar 1787 tot de gematigde party behoorde , doch zich steeds op

den achtergrond hield en dus zoowel den haat der patriotten als 's Prinsen ongunst ontkwam.

Voor '1 overige hield hy zich met den koophandel op. Over zyn geslacht zie men LE CuPEl'l"-

TIER. Hilloi,.e de Cambray, 3i~mePartie, p. 88 2 sqq. Beroemd is daaronder lAc. PR. D'OB-

VILLE, die in de eerste helft der achttiende eeuw, te Amsterdam een leerstoel aan de Door-

luchtige Schole bekleedde en haar honderdjarig bestaan met het houden eener oratie vierde (3).

7.ijne vrouw MARIAPRILlPPIlU ScRRIJVEB, geboren 17 January 1732. was de eenige dochter

von den bekenden Luilenant-Admiraal COBl'I"ELIBCRBIJVEBen MARIALBPUT, en kleindochter

van den Kapitein ter 7.ee PUILIPS~HBIJVER('). 7.y komt bij het jubile van het Wale weeshuis

in 1771 als Regentesse daarvan voor (5 ) en was in 1783 Diaconesse van het Diaconie Oude-

Vrouwenhuis. Bij de viering van het Eeuwfeest van dit laatste gesticht (22 en 24 Februarij

1783) droeg D'OBVILLEruwil1ig de kosi en daarvan en bedacht zyn vrouw de verpleegden ( r . ) .

6.. Pa a t XLIX. 1778. (Dc groote penning.)

E e u w fee s t van h e t L u the r s c h e D i a con i e - Wee s h IIi s Ie A m s t e r dam.

24 A IIgus t u s 1 778.

roorzi:jde. De voorgevel van hel Weeshuis.

Om den rand:

H E '1 ' L uTHE ItS C II EWE E S II U Y S. G E S ' 1 ' . (1 C I I ' 1 ' ) 1 6 7 8

In de afsnede:

VERBOUT 1757

Keerz!)·de. Eene omkranste zuil, waar een Genietje een tafereel aan vasthecht , op hctwelk

een slangerond om een C is afgebeeld. Op het bovendeel der zuil leest men:

(I) Zie VerD. op MlUxm, VI. u. 15-18; Vad. Hist; Bt,cAr., III. hi. 315; WAGENAAR, 'I VerA .1111,1., hi. 41. lIij

was datzelfde jaar tot Sehepen gekozen, Ned. JlIl'riJ., 17611,hi. 186, en werd ala zoodanig toen, all ook later Corumissaris

over de gerneene Land'srniddelen.

<!) Zie de Rtgt!erirtg,bjlltn en Regiller, aehter WAGENAAR8 A_Ierdllm en het f"enolg op dat werk. Voortl Ned. JaeriJ.,

17i0, hi. 240; 1772, hi. 239; 1776, hi. 167; 1778, u. ns , 184; 1783, hI. 341; 1781, hi. 476; 17S :' , h i. 1396, en Ned.

M,.,.c., XXX. bl. ]55.

(S) Zie I lltlltm A".,ttlotlamnuU AtMtulM MmlOrabilia,prodila dtine~, Oratione JAC. PH : V'ORVILLE in Ct!lItt'limumAIl.e-

Mti natalmJ et DAV. JAC. VAN LENSEP il l attere AtAe1Ulei&culoria eaet, Arnst., 183l.

( 4 ) Zie DR JONGE. Ned. Z·ttDezl'n. IV. hi. 568. Deze hijzonderheden zijn ons medegedeeld door Jbr. Mr. H. lIoon

GRAAFLAND.

( 5) Nt!d. Merc.• 1771, XXX. u. 1M.< ,> Nl'd. JaeriJ•• 1783, bl. 261-264.

EBEN



-119 -

EBEN

HA

EZER (I).

Op hel voetstuk is de Luthersche Zwaan afgebeeld. Nevens ell achter de zuil zyn een zeis

en het wapen van Amsterdam.

Om den rand:

oP HE TEE R ST E JUBI LEG E V I ER TIN AM ST: ( I RD A l l )

24 AUG.{USTllS) 1778

AM A. Pia a 1 XLIX.. 1778. {De kleinere penning.}

. 0 P de ze lf de g ebe u r ten i s,

YoqrziJd,. De voorgevel van het Weeshuis, met de deur half ler linlur zyde geopend.

Om den rand:

LUTHERSCHE DIAC:{oNu) WEESH:{uu) IN AMST:{E1l0AII)

GE (8TIC HT) 1678.

Kurzijd8. By een rots is een weduwe met twee kinderen naast haar gezelen. Zij wijsl

naa,r den hemel nn waar zi j hulp verwachl; het Alziend Oog bestraalt haar en een Engelslorl

een hoorn van overvloed in haar school uit. Op den achlergrond een obelisk met een C en 1778.

Om den r a n'd :

TER GEDAGT:(ENIS) VAN DI't' EEUWFEEST AAN DE

KIN D ERE N lJ Y T G : (x II E lK T)

_ B. P I a a 1 XLIX. 1778. Even als N°. :528 A (kleinere penningen.)

oP d e z eIfd e g e be u r 1e n i s,

Dezelfde voorslelling, maar met eenen anderen slempel geslagen, vooral blykells de nu

half ler r,,!/terzijde g e o p M U l e deur op de voorzijde en de verkorling GEST(ICRT) in plaals van

GE{sTICBT).

_ . P I a a t XLIX. 1778. (De groote penni ng.)

op d e z eIfd e g e b e u r ten i.

YowziJ.u. Het Buis met de binnenplaats en den naam des makers C. F. KOlfsa.

Om den b o v e n r a n d :

T' J,UTH:(ERSCHE) DIAC:(oNlF.) WEESHUYS

In de afsnede:

GESTICHT

MDCLXXVIII

I. M. 1. A . GEM A . N.

Xurzij.u. Dezelfde 1'00rstelling als 'Op N°. :Sri. doch een hemellicht omstraalt de met meer

loof l'ersierde zuil en onder den vleugel van het Genietjen komt een takje uit.

(I) Zie boven. Stuk VI, bl, &3 e n ss , N°. 464 en 466.

MO .

Digitized byGoogle



- 120-

530 A ell B. P I a a t XLIX. 1778. (De kleinere penningen.)

o P d e z e If d e g c b cur ten i s,

YoorzijJe. DezclCde voorstelling als op N°. 529. Daarboven een wimpel , met de woorden:

LUTH.(F.RSCHE) DIAC:(ONIE) WEESJIUIS

I de aCa ned e :

GESTICH T MDCI,XX VI II

T' JUBILE GEVIERD

24 AUG:(USTUS) 1778 .

. Links op den voorgrond C. F. KONSE.

KetJrzi_jde. Dezelfde Toorstelling als op N°. 528 Aen B; maar de Engel komt DU met den hoornaangevlogen, terwijl de kinderen niet beiden aan dezelfde zijde, maar regts en links van de

weduwe gezelen zijn. Voorls sleunl hel slads wapen tegen de obelisk, die met struikgewas

omgeven is. Ook zijn de slralen van het Alziend Oog langer, vooral by n", 530 A, die daar-

door en door den stand van den hoorn van overvloed, vooral van n", 530 B, verschilt.

Regts op de n voorgrond I. M. L(A.GBBU).

Om den bovenrand:

HY IS DER WEEZEN VADER

In de a£Snede:

'l'ER OEDACH TENIS

AAN DE W ~EZEN

UYT GEDEE 1.D.

Het eeuwfeest van hel Luthersche Wceshuis te Amslerdam werd, behalve door gedenkpen-ningen, ook gevierd met een plegtige redesoering , in hel huis gehouden door den Leeraar

der Gemeente J. H. VORSTIUS. 's Middags ell's aTonds werden de weeskinderen door de Regen-

ten en Regenlessen onthaald (1).

••• Pia a 1 XLIX. 1778.

oP deE e r s t eVe r gad e r in g van den 0 e c 0no m i s c hen T a k

le Haarlem. 15 September 1778.

Yoorzfjd6. Een voorslelling der vergadering in de groole zaal Tan het Diaconie-huis, te

Haarlem gehouden.

Boven, op'een w im p eI;

Oehouden t e HAARI,EM den 15 SEPT.(U{BER) MDCCLXXVIll.

In de a£Snede:

PRAES.(ES) M'! C. A. VA.N

SYPESTEYN.

KetJrzi_jde. Een welige Olijfboom (de Hollandsche Maalschappij der Wetenschappen voor-

slellende), waarvan een talc is afgeleid, die door ze"", (I) kinderen uit zoo vele kruiken bego-

len wordt.

(1) Zie N~d. Mnoc., XLV. 1778, u, 82.(t) Def22.1100, tot bet Uitsc:hrijv~11vau prijzen bestemd , waren (N~d. J.n-lJ., 1778, bl. 9]6) .]dul verdee]d: 1/6 voorden

~, 1/" voor dell Ko.p/ttnt4el, s/. voor de H.rulrDern,. en·FIIbriebR. 1/'6 voor de ~ en Vu.cIuwij en '1.6 voor de

w",.khdg. en ScMiftJllk. Verg. het p,ogr_, bl. 923, 9ft. Welligt unlpeIeJl de ZftJlm kinderen op de genoemde Bedrij·

yen enE., of op de zeven ProviDCii!n.

Om

~_Digitized byGgog~le_---



-121-

Om den rand:

EEN HAR1' EEN nOEL.

In de afsnede:

I. O. HOLTZHBY FEC.(IT) (I)

Bij gelegenheid nn de nrgaderingen van den Oeeonomuclum Tall, droeg de Toorzitter er

van, als kenteeken van deze zijne waardigheid, een zilveren decoratie, zamengesteld uit de ar-

beeldingen ,als zoo vele symbolen, van vele takken vannijverheid, tot het gebied vanden OecOlW-

muclum Talc behoorende. Een parelkring, bevatteode de letters OE(col'lo.l8cn) T(u), rust

op een anker. Deze bing en letters dienen tot vereenigingspunt voor verschillende werktui-

gen, gereedschappen, benoodigdheden of zinnebeelden vao nijverheid. loo ziet men er een

vijl, een mercuriusstaf, een lengtemaat, een hek , een steenhouwershamer, een schop , een

zeis, een spinrok , een degen, een vischnet, een grijp of hooivork, een bleekersschop een

dommekracht en andere werktuigen, gelijk onderstaande afbeelding aanwijst e ) .

6D. PI aa t XLIX. (1778.)

Eerepeoning van den Oeconomischen Tak.

Yoorzijtk. De Liefde tot het Vaderland, voorgesteld als een gewapende vrouw in antieken

doseh , met een lauwerkraos in de linker hand, zet een eikekrans op het hoofd der Nijver-

heid, argebeeld als een vrouw, die met de regterhand een hoorn van overvloed uitstort en

op een bijenkorf steunt. Een rijzende zon in 't verschiet.

Om den rand:

EER EN VOORDEEL. (8)

In de afsnede-lijsl:

I. O. HOLTZHEY PEC.(IT)

( 1) Zie Nt!tkf"/: Jtm'i., 1779, bl. 863. De bekende afgevaardigde van Kampen, J. A. Da CHALIIOT, bad het l' oon te l s e -.dun, dezen penning, ter waarde ftn omtrent f3,- al. een altooadurend gedenkteeken 'foor 't nageslaeht, te laten Ilaan ,

teD getale der unwczige Geeommltteerden en daarna den mmpel te venrletigen. Verg. de l'oorzUde vau den peuning met de

plut der Eente Vergader ing nn den Oeeonomi ,eben Tak .

( , ) De gral'Ure VID pl. nIXwu reeda te ver gevorderd om dit, onl cent onl lDga geworden zeldzum .tuk, ei gendom YIn

den Heer P. H. VAW GaLDaa, aldur nog te plaataen.

( ') Zie de IUIOI,d;t!fI ,_ iii} tk t.-tk Jllgt!' ltlt!t!flt! Wf'!/1Uhri"fl dn ~MIa 7lLt r, 21 &ptraiw 1779, bl. 49 en

verg. d en penn ing de r Holl. J l w W I & . MlI4t~Mppij, biJ NABUTa, H'utoin N_iItftiItifu, nO. ~ .

II. 31

!S.

Digitized byGoogle



-122 -

Ke~rzijde. Een krans van mirtenbladeren.

Om den rand, boven aan:

E E R PRY S DES 0 E CON 0 M: (r S C HEN) 'f A K S. (I)

6S& Plaat XLIX. (1780.)

De Icleinere prgspenning, meest in goud uitgedeeld , is aan den grooteren gelgk, maar heeft

op de voorzjjde een S, als door ScHEPPgegraveerd, en op de keerzgde boven een lauwerkrans

het opschrift:

EERENPRYS DES OECONOM:(rscHE~) TAKS. (I )

De Hollandsche Maatschappg der Welenschappen te Haarlem, het oudste van dergelijke ge-

noolschappen hier te lande, werd in 17lS2 opgerigt e ) en vierde alzoo in den jare 1777 (21 Mei)

zgn vgf-cn-twintig-jarig bestaan. DIu. HERIIAl'fVAl'(DEl'fHEUVEL, Griffier van het H o C van

Justitie te Utrecht, mededirecteur der Maatschappij geworden, gaCdestijds uitvoering aan een

voornemen, reeds voor eenigen tijd gekoesterd en ten papiere gesteld, om op het voorbeeld

van andere land en , aan de Hollandsche Maatschappij een Oeconomilc},en Talc toe te voegen.

Die Talc zou jaarlijks prijsvragen uilschrgven, verdiensten beloonen en het beproeven van

nieuwe hulpmiddelen ondersteunen, in cen woord, kunslen, handwerken en koophandel

tracbten te bevorderen ( 4 0 ) . Het ontwerp, daarvan vervaardigd, werd door VUf DBlfHEUVBL

destijds in eene rede aangeprezen en bet programma van de op te rigten Maatlcltappi.i, of

Hever van den Talc, op de reeds beslaande te enten, door het geheele land rond gezonden.

Zoodra 'zich in ecne plaats een zestal Leden opdeed, zou een daarvan tol Besluurder gekozeo

worden; voorls twee Bestuurders op de vijCtig Leden, en Mn voor elk vijCligtal daarboven. De

leden moesten bezield zijn met patriouische (5 ) gevoelens en metterdaad bereidwillig, om,

door hel begunsligen van aile iolandsche voorlbrengselen en handwerken boven vreemde,

ook in den koophandel het oogmerk der Maatschappij te bcvorderen.

Groot was de belaogstelliog, door dit plan opgewekt (I) ' , ja op de eerste vergadering, den

16--22 September 1778 te Haarlem gehouden e), bleek, dat de Oeconomilclte Talc toen reeds67

Departementen en bijna 3000 Leden telde. In dezc bijeenkomst, welke door den Lutherschen Pre-

dikant te Haarlem en Secretaris der Hollandsche Maatschappij, C . C . H. VA.1'fDBBAA., met eene

aanspraak geopend en door den Burgcmeester, Mr. C. A. VA.l'fSYPBSTBYlf,ls Voorzitler bestuurd

werd, leide men de grondslagen van het Genootschap en stelde een uitvoerig programma

vast, waarbij over verschillende vakken prijzen werden bepaald. De leden, naar hunne woon-

plaatsen terug gekeerd, poogden aldaar, ieder in zijn Departement, dezen or genen tak van

nijverheid, naar de aldaar bestaande behoefte , door de uitloving van prijzen te ontwikkelen.

Intusschen, de OeconomilcM Talc vond, gelijk al wat nieuw is, niet weinig tegensland en

gar aanleiding tot menigen pennestrijd, zoo in rijm als onrijm, en somtijds op vrij scherpen,

( I) Zie Nttl. JuriJ., 1779, bl. 879.

(t) w Is geresolveerd (1 October 1779) een twe~e goude medail le te doen ' Iaan te r _aarde van de hel ft der groote, om de-

zelve bij gepute gelegenheden te kunnen uitdeelen": R~.olulinl, tweecle verg., bl. 68 j te rwijl men in die der derde verg. (14

Junij 1780), bl, 90, leeat : . .dat wegeDl zeker toeval de tweede gouden medai le eent nu gereed en de mOOailleageschroefd kun-

nen worden."

( ') Zie bierboven Vn'IJOlg, Stuk V. nO.328 , bl. 363.

(4) Villi. /lV1. V.",., XXV. bl. U~; Ned. JuriJ., 1777, bl. 74~767; Villi./lVI. B~ICIIr.,V. bl. 104-10~j SroUT,

III.l. Ill.

( 6) Dit woord had toen nog geen andere beteekeni , din 't Franache palrio/ifw.

(I) Zie den Hwtkrlijl~ B,wfV&D H. Baa .NoTSaN, R. C. P. te Maanaen en Aarl lpr ieat er van Utrecht, te r un.por ing tot

deelneming: N~d.JuriJ., 1777, bl. 1024-1030.

(7) N~d.JuriJ., 1778, bl. 899-947; 1779, u, 8~2-874 {zl jnde de Notw.kAdiw Vwgadwitlg),en Villi.Hill. V.",., XXV.

bl. 127-334; STUUT, III. bl. 2~7.

Ja

Digitized byGoo I e



-- ----. . . . .-~-~--

-123 -

ja groven toon gevoerd (1). In de beginselen der hedendaagsche Slaathuishoudkunde was men

echter deslijds nog niet ver genoeg gevorderd, om de hoofdketteri j, bescherming van inlandsch,

door uitsluiling van vreemd fabriekaal, als zoodanig te erkennen en le bestrijden (2).

Even als de Slaat zelf, werd de Oeconom;.cM Talc in 't vervolg van lijd niet zelden ver-

doopt, De Nationale Vergadering, die haar reeds in 1796 in gunstige beschermiog geoomen

had ( 8 ) , en baar zeUs in '1 volgende jaar, op voorstel van haar medelid Mr. C . V A l ! ( LBl'fnp,

bij een uitdrukkelijke en door hem gestelde proklamatie, der natie aanbeval ('), erkende haar,

bij Decreet van den 10 November 1797, onder den nieuweo naam van Nalionale NedwlanthcM

Huulaoudelijlu MaallClaappiJ; op wei ken naam deze dan ook op haar eerste Aigemeene Ver-

gadering besloot aile slukken uit te geven (a). In 1807, onder het K.oningrijk Holland, moesten

de beide eerste adjectieven natuurlijk plaats maken voor dat van Holland.cM en dit, in 1814,

wederom tegen dat van Nedwlanthcla. verwisseld worden. Eindelijk, in 188:5, werd de oude

naam geheel afgelegd en die van: NeJwla,ullclae Maal.cllappiJ ter /HlJorderiltgder NijDwl.eid,kwam daarvoor in de plaats.

.... Plaat XLIX. 1778.

Op den vijC-en-twintigsten verjaardag der aanneming van den gees-

tel ijken s tan d d 00 r Jon k v r 0u w e Gee r 1r u ida Mar i a W i tl e r t.

29 S e pte m be r 1778.

Poorzi,id.. Rel Craai gesneden wapen van W (TTUT, doorsneden mel eeo faas van goud;

boven van lazuur, met drie boven elkander geplaatste sterren van zilver, beneden van keel

mel lwee gekuifde vogelljes van goud.

Om den rand:

* IONKVROUWE GEERTRUDIS MARIA WI'fTERT GEBOOREN DEN

29 .7 (SEPTEM}BER • t 727 TOT AMSTERDAM

(1) Ook In de UDlprakeD nn VAX Dlur H.uvaL, V.t ." D•• A.t .en Coup.aUI werd de gulden middelmut ovenebreden.

Die VID lutaigemelde wen! gehouden tot .Iull ing der eente verpdering. Zie .JllfllP"u", ,~daaill • En-,', .Jig. V".,. tUr

o . c o . . 7d U-22 &pt. Le,-den, 1778. O¥ venchten eene lUstder ungeboden pri jzen in 1778te Haarlem bij J. BoICR.

( , ) Onder deze geachr if ten val len vooraamelUk In ' t oog: I. .Ja. _ j . Vadwlad, by g'l#gftlMid dn opricltli., NIl 4",

~Ma 7ak, Leyden, 1778, 8°. (Villi. uti., 1779, I. 1, bl, 77. De tweede druk van dlt werkje (1779) wu geteekend

door Mr. RRUNVI. F.ITR. Des e dlchter liep zaer hoog met de zaak, welker bezwaren bUecbter ook opgeeft (bl. 8). - 2.

V.t.N D.N H.uvaL, 411Upf't1d ... . C'-iI_" O--UCMa 7'd 6111_ Utncll, 1778 {N,d. Jawb.1778, bl, 1192-

1212. 3. D, _.,,,,. _ d", Ot_ileMa Tu _,,,t,1d N".,.,tdrowg"' door -, '. Gravenb. 1779 (Villi. utt., 1779,

bl. 287. 4. NldwlilJllb ""'Plifti., tot Mt ""...".._ tkr •• ttig, MIUIIIC/uJpP1'"N O-I,cAappN i ll GIl l J'adn-1lIfId,i.-dn-.

ltftd har, Nt~Ui., MIJMtItU up .. O-ueMa Tu tUr Villi. lllUItlCAapp, I, H..,.kra, doorB. Bnua Wed.A.WOLn

en A. D.nN, Hoorn, 1779, bij T. TJALLINOIUI,die op de keerzijde van het t itelblad dlt rijmpjeopluts te:

Tot bewij. van wure Bchtbeid

Leezer : zoo gi j a ie t: a ldu .

Ia elk exemplur getekend

Met m U n DUm 7jcli_,i...

DI' belette echter niet dat J. B. BLW. en D. M. LAIIOaTlLDbet gedicht, all_ met een u1eaw titelblad voorden, in 1784 nog

eena aan den man zochten te brengen, (YIIII. utt.) I . 1 .bl , &I~.Zle voori l over de aigemeene verpderingen of die der departe-

tementen In de eente twee jaren na de oprigtlnr betrellel ijk Un.caT, Ntd. lawb., 1779, bl, 103 , 4&4j LUD.", lb. 61~ j

II" ALO.II•• N., lb. 103i-l080 j 116&-1189 j Un.caT, lb •• 1780, bl, 870, 643 j BoLlwAaD, ib., 1780, bl,39~ j B•• o.,,·Or-ZOOM,lb., 1780, bl. 88~ j voone 1781, bl. 2088 j 1782, bl. 716 j 1783, bl, 10&1: 1787, bl. 16&3; 1788, bl, 1228; 1790,

bl. 1784, 2236, 2422 j 1792, hi. 29 j 1793, hi. 141j 1796, bl. 1960. Verder de nallen te lIurlem bij J. BoICRaitgegeven,

getlteld: RHo_tift IJij'" hDHd,1I1g_IWgIIIUri.g"" Otcon . Taa, 21 &pI""'_' 1779. - Dwdl, 14 Junij 1780 eaz ., en

Prij_ ".,.,1IJodft ..... 0. Tu, 1778, bL 1-36; V_Ig, 1779, bl, 37-81 enL - Over bet I" Deel der YwAatk·. . , N (14) __ .. Lart t l / Ioaw, 1788-1789, Hurlem, 179U, Zle Villi. uti., 1792, bl. ~U; over bet te Deel, bevattende

Venlagen over de HlIItIltDwm en FalJriepn, ZHturt, Ville..."., Wwktw,. en ScMiAadl, KOfIJJAatkIea Colotlilll, Hur·

lem, 1790: YIIII. u«; 1792, hl.1i93.

( .) Zie D.,_,.1t. tkr Nalior&. Ywg., D. II. bl. 18 j N. Nlthrl . I_b., 1796, bl. 263~-264~.

(4) Zie D.,.".Ia. dw Nlltiorl. V".,., D. r v . u , 41'14 D. V.u . 15, 828.( I) Zie Stu_ ., g' l#gl flMid dw tMri., up .. 14 "'"" 1803 .. . Mt "'/ N t.n~ 1JHtlllltl 4w Nati_Z, N1dw1llfld·

,cM n.ub."k~llUItICAapp,~t, H_kra, by A. LOOIJ '. , 1803, bl. 38.

Digitized byGoogle



-124 -

KurziJde. Om den rand:

,. OP DEN 25 VERJ AARDAG DER MAAGDEIJ YKE STAAT AANV AART

OP DEN 20 ·7(SEPTEM)DER '1753 GEVIERT IN SHAEGE

o P DEN 29 .7 (s E PTE u) DE R . 1 778

In het veld van den penning, boven een oranje- en palmlak:

ROEMT MET MY

DE GROOTHEYD

DES HEERE EN IJAAT

ONS MET EIJKANDEREN

ZYNEN NAAM

VERHEFFENP.S. (.\1. M ) 33. V. (E R s ) 4 (1 )

U6. Plaat XL IX . (l778.)

Prijspenningen der Teeken-Akademie van Middelburg,

o pg e rig t den 2 Nove m b e r 1 7 7 8.

A. YOlWziJde. Een Genius, omringd van voorwerpen en gereedschappen tot bouw-, sehil-

der-, meet- of teekenkunst betrekking hebbende, beschouwt met opgetogenheid een rijzende

zon. In de afsnede het wapen van Middelburg en op den sokkel C. KOCKERS' FEC.{IT).

Om den rand:

VERNUFT EN VLYT

Keerzijde. In een mirtenkrans:

TEEKEN

ACADEMIE

VAN

MIDDELBURG

B. YOlWziJde. Dezelfde voorstelling met eenig verschil , daar de bol der zon kleiner is en

de naam van den penningsnijder ontbreekt.

Keerzfjde. Ais die van den vorigen penning, maar onder den krans leest men:

~ ~ &~ ~ Q DIR:~cTEuRE~

C. KOCKERS. P.(ECIT}

Welligt was de laatste, ons aIleen in lood voorgekomen, slechts eene proef - zoo Diet danwelligt de oudste eerepenning.

Het Genootlchap ten be.ttuur van het Teelun-Collegie tot vOlWtzetting v~n Schilder, Beeld-

houw en .Bouw1cunde (gelijk volgens de Ned. Jaerb. van November 1778, bl, 1279, de zonder-

linge titel dier vereeniging luidt ( 2 » , werd in 1778 opgerigt. Den 2 November van dat jaar

hield het zijn eerste vergadering, bij welke zich een aantal leerlingen aanmeldden, zoo tot het

teekenen naar pleister, als om de lessen in de bouwkunde bij te wonen. De Secretaris hield

eene aanspraak tot hen over het nut en de voortreO'elijkheid der kunsten, voor haar aanwas-

( I) Deze penning is voornamelUk om zljne groot te en fraai je bewerking bier opgenomen.

(I) Vergel. Vad.Hut. VtrtI., XXV. bl, 341.

sen-

Digitized byGo~_le_-==



- 121) -

senden bloei en voorlgang en over het aandeel, dat hieromlrent den Zeeuwschen kunstenaars

loekwam. Op den 10 Mei 1780 hield voormeld Teeken-Collegie eene jaarlijksche algemeene

vergadering, op welke prijzen werden uitgedeeld. Of die toen reeds in eerepenningen, als

de hier opgeoomene, bestonden, vanden wij niet vermeld; wg plaatsten die daarom op het

jaar der stichting van genoemd collegie, op den penning Teelum-Academie genoemd. Diezelfde

penning wordt in latere stukken genoemd: » de medaille met hel zinnebeeld der Akademie als

prijs uitgedeeld" (I).

-. Plaa t XLIX. 1778.

Honderdjarige ouderdom van Pietertje Breedveld,

Wed u w e Jan P II18. 26 Nove mb e r 1778.

Yoorzijde. Eene oude TrOUW met een vergeel-mij-nietje op haar borst , legt mel de linker-

hand een slangerond op een allaar, 't welk met het cijfer 100 prijkt en bij welks voetsluk een

gebroken trouwring ligt. In hare regterhand houdt zij een bijhel, waarin zij schgnt te

lezen. Een wereldbol, bloemen en distills liggen voor hare voeten en ter regterzijde van haar

leidt een slingerpad naar de hemelstad (de stad SALEM, volgens den naam daarin geplaatst) ,

welke door de zon bestraald wordt.

Om d e n rand:

LAAT MIJ NU GAAN IN VREDE NAAR UW WOORD

(Aan het Evangelie van LUKASII : 29 ontleend.)

In het veld:

MUN KROOST

ROE MT 0 IJ H ETA I, BEl, E I D

DAT MIJ EEN EEUW IN T r.rc HT

WOU SPAARBN

ZOE J( E E UWIG H Ell. lSI 0 N0 E

lAAREN

EEN F.EUW Is NIETS BU DE

EBUWIG HElD

DEN 25 NOV(UI)B:(U)

1778

Om den rand:

TEN HONDERDSTEN VERJ AARDAG VAN PIETERT.JE BREED VEJ~D

WED:{UWE) JAN PUTS

Op den rand:

OEYS'B'(UTUI) v(u) 1[·(oJILI.on) "(UIT)

Deze penning is ook in plaat gehragt door Fa. KOUlfG: daaronder leest m~n de hierna rol-

geode berijmde verklaring, en een uitvoerig geslachtregisler van bare aCstammelingen.

De llaatige OUlU, boven hoop,

Na zulk een langen leevensloop ,

Thana tot hoar jaarfeest weergekoomen,

Wordt door erkentnis ingenoomen,

(I) !I Mei 1790• .41g. K_t· NIAttn-6oth. IV. 161.

En

II. 82

Digitized byGoog .e



lI

t\

-126 -

En legt, met dank aan 's leevens lIeer,

Den eeilrokring op het outer neer,

Terwyl zy, in gelooCsvertrouwen ,

Het oog op 'Iheilig iooord blyCl houen •

Dal uitwijst naar de rredulaJ.

Aan 'l eind van 't smalJe Krtmkl:lpad.

Hel oiertal , uit haar schoot gebooren •

Was vroeger stervenslot beschooren

Doch zy geniel de zoele troost

Dat dri« herleeven in hun kroost,

Wier spruiten zelfs dit Ceest reeds vieren:

Dus rnag de oli.Jfla,k haar versieren

Als 't zinbeeld van haar vruchtbren egt:

Dan, dat die band, zoo wei gelegd ,

Reeds mee voorlang heb oudervonden ,

Hoe niets op aard blyve ongeschonden •

Drukt haar gebroolten Trouroring uit,

Dien zy, gedwee voor 't hoog Besluit ,

Bragt aan den voet van 't outer weder.

Herdenkt zy billyk , blyde en teder,

Aan zooveel waereldwisseling.

In zulk een ruimen Jaarenkring,

De kloot , gerold in door,. en roozen ,

Wyl druk en heil zich hier verpoozen ,

Strekt , aan haar voeten , ten verloog,

Hoe zy haar hart verhefl'e omhoog,

En wenscht , verzaad van 'taardsche leeven,

In's Vaders hand den geest te geeven.

o moeder PUTS! God weet dien stond :

lijn gunst die gij sleeds ondervondt,

Brenge ook uw zeldzaarn oude dagen

Aan 't tydstip van zijn welbehagcn.

PIBTBR VAl'( BRAAM.

))PIETERTJE BREEDVELD,

» Gebooren den 25~tenNovember 1678, trouwde den 1stenSeptember 1697 rnet hl'( PUTS, die

op den 2Qtten Augustus 1724 is overleeden enz. enz."

Op haren honderdsten verjaardag leefden er van haar 12 kindskinderen en 7 achter-kinds-

kinderen, benevens de weduwe van eenen zoon en 5 echtgenoolen van kindskinderen. lij

overleed te Gouda den 20 Februarij 1779, oud l00jaren en bijna drie maanden. lij was nooit ziek

geweest (1 ) of adergelaten; zelfs , volgens haar zeggen, nooit meer dan eens bedroeCd; voor

het overige altoos vrolijk en tot haar einde toe bij het volkomen gehruik van haar verstand (2).

_ . P I a a t L. 1778-1779.

Penning met Nederduitsche omschriften op gebeurtenissen

inN 00 r d - AlOe r i k a.

YoorziJde. Een eiland van driehoekige gedaante. Ter linkerzijde naderen drie oorlogsche-

(I) s-« Mere., XLVI. hI . 77.

(') Ned. JIIIlf'IJ., 1780, hI. 2i.

pen



~~------- _ - _ -.----~

- 127 _.

pen het strand, van waar een aantal krijgslieden het dreigend gevaar ontvluglen naar eenige

sloepen die hen van de regterzijde komen opnemen. Onder het eiland een paar palmtakken.

Om den rand:

D' Vlugtende AMERICA.ANEN van ROHDE YLAND Aug(u,)t(u,) 1778

Keerzijde. Een oorlogschip,

Om den rand:

DE ADM 1R AA L S F LAG van A J)M 1R A A L HOW"'~ 1 7 7 9

Hoewel deze penning Nederduitsche omschriften heeft , duiden spelling en bewerking een

Engelschen or wei een Engelsch-Amerikaanschen oorsprong aan. Dat men er in Amerika opuit was en er in slaagde hier te lande belangstelling op te wekken in de zaak der opstande-

lingen, is bekend; alsmede dat men evenzeer in Engeland dat medegevoel zocht tegen le

gaan; doch waarom -'t zij dan door Engelschman or Amerikaan - juist het voorgevallene op

Rhode-Island gekozen moest worden om op den penning te worden argebecld, is ons niet duide-

lijk. 't Kan een bloote speculatie geweest zijn, als met den penning in 1748 op de ver hefting

van WILLU IV geslagen, bet geval was (zie No. 384, bI. 427) en in dat geval schjjnt zij wei

geslaagd ; want de penning komt meermalen voor.

--------

_. Plaat L. 1779.

Tweede EeuwCee8t der Unie van Utrecht. 29 Januarij 1779.

roorziJde. De ErCstadhouder Prins WILLE. V, als Mars voorgesteld , met de linkerhand steu-

nende op zijn wapenschild, Aan zijn reglerz~jde ligt de Leeuw , met opgeheven zwaard en

de zeven pijlen in de klaauwen,

Om den rand:

J E MAl N TIE N D R A I.

lK Z.4.L HANDIlAVRN.

In de aCsnede:

A. V.IUI) BAERLL. (I).

Keerzi_jdlJ. Op het veld van den penning, boven het wapen van Utrecht:

MET HEM

HEDBEN WIJ

DE EEUWFEESTEN.

VAN VRIJHEID EN

}~ENDRAGT' DIEZTJNE VADREN

REVESTIGT HEBnEN

GEZIEN: MET HEM

ZU L I. E N W IJ Z E

BESCHERMEN.

Om den rand:

OP HET TWEEDE EEUWFEEST DER UNIE VAN UTRECHT

(I) Zie over duen ltempellnijder Dr. WAP, ia de A.trH, IV. bl. 216.

639.

"I

Digitized byGoogle



.. .

- 128-

U8. PIa alL. 1779.

He t z eIfde 0n d e r w e r P:

YoorziJde. De Maagd van Nederland, in zittende houding, met bijbel, vrijheidsspeer en

hoed, en het schild met de zeven pijlen nevens haar. lij treedt met den voet op eene haar

aangrijnzende slang. Op den voorgrond, regts, staat eene zuil , waarop het borstbeeld prijkt

van WILLE. I en bet getalmerk CC . In het verschiet vertoont zich de stad Utrecht.

In de a£Snede:

MDCCLXXIX

KeerziJde In een mirtekrans, gesloten door het wapen van Utrecht, dat omgeven is dooreene lier , een palm, een blad perkament en eene trompet, leest men:

'fWEEDE

VEREEUWING

DER

UTRECHTSCHE UNIE

DOOR

'T GENOOTSCHAP

DULCES ANTE

OMNIA MUS.tE (I)

In dezelfde zaaal, waar in het jaar 1579 de Unie van Utrecht gesloten en geteekend was,

nu het groot Auditorium der Hooge School, herdacht op den 29 Januarp 1779 de Hoogleeraar

PII~TEBBOl'fD&.die Unie in eene plegtige redevoering, daarna als Oralio lecularil de foedere

Trajectino, te Utrecht in 1779 uitgegeven (2). Als Hoogleeraar in het burgerlijk, publiek en

leenregt en als Historieschrijver van Gelderland, kon hy tot die taak boven allen bevoegd en

geroepen worden geaeht. Het deftig begonnen feest werd op vrolijke wijze voortgezet door

muziek, iIluminatie en een avondfeestmaal , een en ander op kosten der studenten. In de

kerken werd het eeuwgetijde door de predikanten HIl'fLOPEl'fn SCBOUWherdacht (3 ) Ook te

Middelburg geschiedde zulks, en weI door den Predikant en geschiedschrjjver A. '8GRAVE-

SAl'fDB,vroeger door ons vermeld. lijn rede werd ook later uitgegegeven, onder den titel:

De Unie "an Utrecht herdu.chl in eene Kerhrede ooer PIa l in CXXIII: 16 , heneDtmI eenigeguchied-

Icundige biJ"oeglelen, Middelburg, 1779 (1 7 ad. Lett., 1780, bl. 114). Mr. RBJJl'fVI~FEITBbezong

het eeuwgetijde in een lierzang aan het Genoolschap voornoemd opgedragen en te Leyden uit-

gegeven in 1779.

wo. P la a t L. 1779.

Begrafenispenning op het overlijden van Theophilus Ludovicus

Barbauld, Leeraar hi j de Waalsche Gemeente te

's G r a v e n hag e, 9 Fe h r u a r ij 1 779.

Yoorzijde. Het meer gebruikelijk ontrold gordijn met den gevleugelden zandlooper er bo-

ven; daar binnen:

(I) Dit Utrechtsch Genootschap ia ook beltend door de P1W'IJfflNl OudMid, T tJI li · t'II DiehtkuJlde, welke bet in 1775

en 1782 in twee deelen in 11"., te Utrecht beeft uitgegeyen. Het wu, zo o all uit de Yoorretk" hlijltt, in 1759 opgerigt.

(' ) Zie Villi. utt., I . bl, 448. Van de Oratio yencbeen eenvertaling doorMr. RUTGBa BONDAl , en zij gaf aanieiding

tot de Verzameli"g Nl tllltlilgegetlt'll II"Ut'll tot oph#ldering tIer Yllller/Qruhclut HUlone, door Mr. P. BONDAII, t e Ut recht ,

1779-1781, in vijf deelen uitgegeven. Zie bet Voorbwigt voor Deel I.

(I) Ned. Mere., XLVI. hI. 43, 44; Ned. JtJtJf 'IJ., 1779, bl. 102-103; Yad. Hut., XXVI. u, 7; ClEaI.IIIa, GneA. tkr

NetIerl .• II I. bl , 4M (over 1579); STuAaT, III. 259-261; Yad. Hut. BeICAr. J VI. hi. 37.

THEO-

Digitized byGoo



-129 -

THE 0 PH'(n v s) Lv D0 V{rC v 1 1 )

BARBAVLD

ECCLESIASTES

LONDI N.(I)

ANN(os) NAT'{vs) I.XIV

DIEM OB'(IIT) H AG.(A E) CO M : - { I 'r IS )

IX· FEBRVAR'(II)

CIO DCCLXXIX

TllEOPllILUS LODETYIJK BARBAULD, GEESTELlJKE YAN LONDEN, OUD 64

JAREN, STIERI' TE 'SGRAVENHAGE DEN 9 FEJJRUARIJ 1779.

KHrziJth. De gewone zinnebeelden; bn"en, een brandende lamp, hmedm, een doodshoofdtusschen twee brandende fakkels. In bet veld Ieest men bet vervolg van bel inscbrifl der

voorzijde, aid us:

IN ECCLES.{IA)

GAI.J •. ( ICO) BELG.{lcA) HAG.(ANA)

PER ANN.(os) FERE IV.

CONCION ATO RIS.

VICES' EGIT.

ET IN EAD.(UI)

X V T ' D'(IE) SEQ VENTI.

SEPVJ.TVS.

IN DE NEDERDUITSCH- WAALSCHE KERK TE 'SGRAYENRAGE NAM HlJ GEDU-

RENDE BlJNA YIBR J.1REN HET PRElJIKAMBT 'lYAAR, EN 1VERD DAARIN

OP DEN 16 DA.A.RAANYOLGENDEN (dag in FelJruan:i) BBaRA YEN.

--------

6&1.. P l a a t L. 1779.

Eereprijs van bet Genootscbap Oeconomia Encbusana,

o p g e rig t 2 Apr i I 1 77 9.

Yoorzi;jde. De Maagd van Enkbuizen, kenbaar aan bel wapenschild der stad - lazuur met

drie links zwemmende baringen, waartusschen lwee slerren, alle van zilver - op betwelk

zij mel de linkerhand rust. Iij wgsl met de regler op een omgestoolen boorn van overvloed.

Haar voelen rusten op een anker, zinnebeeld der Hoop. Bgekorven met vliegende bijen,

zinnebeelden der VIgl, een zandlooper en zeissen, zinnebeelden van den Tgd, zijn nevens

baar geplaalsl. Het Alziend Oog bestraalt baar van boven, en op den acbtergrond is men be-

zig een gevallen zuil weder op te rigten.

Boven dit weI uitgewerkt tafereel Ie est men op een wirnpel: BIDT EN WERK.T.

Ter zgde van bet "apen, de aanvangletters van den naam des stempelsnjjders I.C. M. (I).

Keerzijde. Op een wimpel bel woord EERE PR Y S.

(I) Het ZijD de voorletten VlD JOHANNESCoNaADUSMAald. Zle Dr. VANDEll CRUS, Tljthcltri/hoor Ag_PtfI"i,.,..

ftnIM, I . bl, 221. Sc:HLICItEnEN, t . a. p ., noemt hem een ••tempel.ni jder te Kleef, tuuchen dejaren 173!1en 17!17." Om

&Izoode venurdlger nn dezen penning te zijn, zou hij nog twee-en-twint ig [aren later moeten ge,,! ,erkthebben. nit hlj in1767

nit Kleef vertrok, getnigt Dr. WAP, in de A,trea, IV. hi. 216, WIU vermeld wordt , dat hij den 3- November van det jnr

&ls stempel.nUder der Provinciale Munt en Zegelk&merte Utrecht weTdbeeedigd, doch in 1763 zich weder nur Kleef begaf.

Daar-II. 33

•

Digitized byGoogle



130 -

Daarheneden:

U Y T Y V F. R E N BET. F. Y 0

I S '1 HEY T. D E H S TAD T G E H0 0 R E N j

MA A R . WEE J. DEE N V ADZ I G 11E Y D

HEEFT HAREN VAT. BESCHORENj

~O DE OUDE DEllGD NIET WEDERKEER1

E N 'T N A ItROO S T BID DEN 0 \V E R KEN J. E E R T ;

Daaronder in een komparlement:

(EcONOM.IA ENCHUSANA

OPGERIGT

A? 1779

Het Genootschap Oeconomia Enclnuana werd den 2 April 1779 opgerigt door Mr. D. E. VAl'

LOOSEI'f,Mr. H. A. VA.l.'fLETSWJJK.,H. VANSTBALENen Mr. BERNA.ROUSLOK.,wei ken laatsten wij

nog eens later zullen vermelden.

Het doel was, volgens het programma, door het yerleenen van premien aan:

a) Nijvere arbeidslieden,

h ) Oprigters van nieuwe of bevorderaars van reeds bestaande Cabrieken, en

c) Bijzondere begunstigers van Handel en Zeevaart binnen Enkhuizen ,

zoo weI onder de mind ere standen den lust tot gezetlen arbeid aan te wakkeren, als de alge-

meene volksvlijt te bevorderen, en daardoor , hoezeer dan ook hooCdzakelijk plaatielijk en tot

verbetering van het lot der schamele burgerij van Enkhuizen, tevens iets toe te brengen tot

het versterken van zedelijke kracht , welke de grondslag van het geluk en de welvaart eens

volks moet zijn.

Premiea , in geld or in zilveren en gouden eerepenningen bestaande , werden met min' of

meer gelukkigen uitslag toegewezen, en enlrele nuttige inslellingen, o. a. in 1780 een zooge-

naamd » Oeconomisch werkhuis ," tot sland gebragt, tot dat , in het jaar 1801 het Genootschap,

ten gevolge van de verachterde welvaarl en nijverheid • als van de politieke gebeurtenissen,

zich genoodzaakt zag, by gebrek aan ondersteuning en aanmoediging, zijn werkkring in te

krimpen en allengskens geheel insluimerde.

Het ontwaakle eehter tot een nieuw leven op 13 April 1816, onder de Commissarissen A.

BuYSK.Es,A. J. SLTJPERen F. A. DUYVEl.'fSZ;och stelde zich nu meer bepaaldelijk len doel:

» Allen fabriekmatigen arbeid van hekelen, spinneu , weven en breiden te bevorderen;

» Hel werk van de Groote en Kleine Visscherij aan te moedigen ;

» Den handel binnen Enkhuizen te doen bloeijen;

» Den scheepsbouw te ondersteunen."

Onder andere nuttige uitkomsten, welke men aan deft invloed van het Genootschap dank

weet, noemt men het hand haven der stad Enkhuizen in het uitsluitend bezit van de kunst

om haringwant te breiden en de garens daarvoor te spinnen, WeI is het vervaardigde elders

nagemaakt; doch , wat grondstof en bewerking aangaat, nergens geevenaard. Voorts schrijft

men aan de Oeconomia Enclw8ana het herstel der veemarkten en het bevorderen der arbeid-

zaamheid by de minvermogenden toe.

In 1830 had het Genootschap , dal steeds zijn oude zinspreuk Bidt en werkt bleef bewaren ,

de eer, dat Koning WILLEII I het Beschermheerschap daarover aanvaardde (1). Het doel

des Genootschaps werd nu nader omschreven bij art. 1 zijner nieuwe wetten, luidende:

» Dit Genootschap bestaat uit zoo vele leden , als daartoe verkiezen in te schrijven (NB. tegen

eene jaarlijksche bydrage van f 3,-) en is voornamelijk ingerigt tot het uitloven van premien ,

ter aanmoediging der werkzaamheden van den gemeenen man en vooral ook tot al datgene ,

hetwelk tot de haringvisscherij, met den aankleve van dien, behoort,"

In een Programma van 1846 vindt men belooningen uitgeloofd aan:

( I) Zie de gedrukte oproeping uit Enkhu izen un 12December 183a.

a )

Digitized byGO ,9g!e _



-13t -

a) den veehandelaar , die het grootste getal bees t en op de voorjaarsmarkt brengt - f25,-;b) nieuwe haringreeders - de vIag, zoodanig als het Genootschap gewoon is, die te ver-

eeren;

c) hem, die een droog vaartuig of nieuwe vischschuit op stapel zet - f 25,-:

d ) hem, die een nieuw zeeschip laat bouwen - de zilveren medaille.

Voorts premisn voor de beste garens, toelagen voor de draaij-jongens, premien voor het af-

hreiden en boeten van want, het spinnen enz .

..... Plaat L. 1779.

Op het overlijden van Theophile de la Tour, Priester in de

Roo m s c h - Fran s c h e K . e r k teA m s t e r dam, 27M e i 1779.

"oorziJd~. De dood, met een zeissen gewapend, zit op een graflomhe, waaruit eene door

de zon beschenen lelie ontspruit.

Omschrift op een wimpel en In de a I s n ed e :

JUSTUS GERMINABIT SIOUT LILIUM (I)

ET FJ.OREBIT IN AETERNUM

ANTE DOMINU M.

DE REGTYA.ARDIG.E ZA.L A.L8 EENE LELIE UIT8PRUITEN BN IN EEUTYIGllEID

BIJ DEN HEER BLOEIJEN.

Daaronder:

I. M . LA n EM A N o

BID VOOR DE ZIEL

VAN DEN

EERWAARDEN PATER

THEOPHILE DE LA TOGRPRIESTER

IN DF.

U.0 0 MS"~ }< ' RAN S EKE R K

IN

AMSTERDAM

() v F. R J. F.D F. N DEN 2 7 )( A Y

177!1.

..... PI aa t L. 1779.

G'edachtenispenning a a n den Amerikaanschen Kaperkapitein

e n Z e e v00g d J 0h n P a u I Jon e s I hie r tel and e h inn e n-

g eval len den 4/:5 0 c t 0b e r 1779 .

YoorziJde. Het regts gewend borstbeeld van den Kaperkapitein, in de kleeding van dien tijd,

met haarzak, jabot enz. Aan de troetels der epaulet herkent men den hoofd-officier , aan

de anbrs op de knoopen , den zeeman. In den geknotten arm leest men: DUPRE F.(.CIT).

( I) Verp;elijkHoss a , XIV. \"I. 6; Pm", 92 VI. 13; Spr"dna II \'I. 211

Om

-

•

Digitized byGoogle



- l:tl -

Om den rand:

JOANNI PA VI.JO JONES CI.JASSIS PRAEFECTO

COMITIA AMERICANA.

HE'l' .&.MERIKA.ANSCHE CONGRES AAN DEN YLOOTYOOGD JOHANNES PAULUS JONES.

Keerzijde. Een zeegevecht tusschen drie Engelsche en Amerikaansche schepen,

Om den rand en in de a f s n e d e :

HOSTIVM NAVIBVS CAPTIS A VT FVGATIS.

AD ORAM SCOTIAE XXIII SEPT. (E HBRIS)

M.DCCLXX VIllI '

S YIJANDS SCHEPEN GENOMEN EN OP DE YLU(JT GEDREYEN OP DE HOOGTE

DER SCHO'l'8CHE KUST, DEN 23 SEP'l 'Ej llBER 1778.

Daaronder:

DUPR~ F.(ECIT)

Deze fraai bewerkte penning is van Franschen oorsprong (1).

Op den vierden en vijfden October 1779 liepen te Texel vijf sehepen binnen, alle ten

oorlog toegerust . Een Amerikaan, JOB1I'PAUL J01l'ESgenoemd, verklaarde eerst, doch ontkende

later, over dit smaldeel het bevel te voeren. Twee van de schepen, la rengeance en Pallae ,

stonden onder bevel van Fransche Kapiteins, RICOT en COTll'I'UU DE COSGUBLl1I'geheeten. Van

de drie andere sehepen waren twee prijzen, na een scherp gevecht, op de Engelschen buit

gemaakt; zij voerden de namen van Countell of Scarborough en Serap". Het vijfde was het

Amerikaansche fregat l'Alliance. De bevelvoerder Josss had, nadat zijn eigen schip the Black

Prince in den strijd gezonken was, de kongresvlag aan boord geheschen van den Serapi.;terwijl de andere nu eens de Amerikaansche, dan weder de Fransche kleuren toonden, naar

't best gelegen kwam. Het smaldeel had vrij wat gekwetsten en siekeu aan boord en boven-

dien in het geleverde gevecht niet weinig schade geleden; het verlangde nu een mast, Ieef-

togt en een huis aan wal ter verpleging Tan de lijders. Naauwelijks had de Engelsche gezant

te 's Gravenhage, YORK.B, van een en ander berigt gekregen, of hij wendde zich (8 October

1779) lot de Algemeene Stalen , met hel veszoek , dal de beide prijzen zouden worden aangehouden

en in beslag genomen, als zijnde buit gemaakt door zekeren PAUL JOluS, onderdaan van lijn

Britsche Majesteit. en alzoo een wederspanneling en zeeroover (I). Inmiddels had de aldus be-

titelde zeeman niet geschroomd, zich in den Haag en te Amsterdam in 't openbaar te verloo-

nen, waar zijn verschijning nieuw voedsel gegeven bad aan de opgewondenheid, die reeds

in zoo hooge mate bij de menigte bestond ten voordeele van de opslandelingen en tegen de

Britsche regering. De Aigemeene Staten vonden zich niet weinig verlegen met de zaak, dewijl zij,

door hel verzoek van YOR~E af te slaan, een vredebreuk met Engeland, en door het in te wil-

ligen, heftige ontevredenheid bij het volk te duchten hadden, lij kozen, na lang dralen,

een middelweg, die naluurlijk noch de eene noch de andere partij voldeed. De zieken en

gekwetsten werden - zoo 't beetle, om aan de stem der menschelijkheid gehoor te geven -

aan wal gelaten en verpleegd ; maar aan PAUL Josas werd eerst op 2:)November aangezegd ,dat hij

( I) In Mt l~tft Mil PAUL JONES, uit het Eng., Gron., 1829, leest men, bl. 237, in een brief van P. JONKS, 9 Sept.

1788, dat een Franlche medaille-Inijder, RKNAUD,voor P. JONESdrie medailles in was beetseerde. Een daarvan ltelde hetgevecbt

tusaehen k Bo" Hom_ RichDrd en tM &rapu voor. Vroeger bad het Congrel eenpar ig een beslu it genomen , da t een gouden

medai lle geslagen en &an P. JONESzou &angebodenworden. Zie to a. p. bl. 18r,-186 en 216. PAULJONKS, na nog in Rut-

ai lche zeediene t te zi ju gewees t , men te Par ij s in Juni j 1792.

( ') Bestreden in de Yrlj~ G~dachl~ _ de ~ Mil d~ Riddtr York deft 8 OcluiJtr 1779 aan HR. Mag. gqJr~'m/~trd,

om de Eng~18t:M.clu>pen door Capitein Pauhu JOM ' prij, g_kt i" T~.relle do~" arrell~ren. Met tIIl"loning: Etr.t~/ijk, ho~

Weillig Recht dtft .1mlJu ,flIlewr 101zul k ~en eirch Mi fl. Ten Tw~dm. dat P . JOM ' g~en onderdtlll" 11(1" Groot Briltannien, w~l

,"i"dtr ee" Zr~ gtftllomd kan _deft. Ten derdeft, dat de Engrlrt:M Welten hmt zelw 1 7 r i j ,prreken. Arnst. (1779).

teo

Digitized byG o o g , _ l e , . _ . - . . - -



- 133-

ten spoedigste met zijn smaldeel zee moest kiezen, Het duurde echter tot 27 December eer hy

de re~ van Texel verliet en toen nog 'Wei aileen maar met het fregat rAllianc6; terwijl hij de

overige vier schepen aldaar onder Fransche vlag achter liet. Een en onder gaf aanleiding tot

niet weinig geschryf, en, wat van meer ~ewigt was, tot vermeerdering der vijandige gezind-

heid tusschen Groot-Brittanje en de Vereenigde Geweslen; ja , het mag als een hoofdgrond

worden aangemerkt der oorlogsverklaring, die eerlang van de zijde der ecrstgemelde mogend-

heid volgde. Het is vooral uit aanmerkiog hiervan, en ook eenigzins omdat de naam van

PAUL Jona nog steeds voortleeft in den mood des volks ('). dat wy gemeend hebbeo, den

penning te mogcn opnemcn, waarop zijn beeld vertoond wordt (2).

ML Plaa t L. 1779.

Op het overlijden van Mr. Sicco van der Woude. 24 Octobcr 1779.

YOtWziJd6. De Tijd, in zijn regterhand een zaodlooper houdende, dieo hy als afgeloopen legt

op een graftombe, met immortelle-kraosen versierd; in zijo linker houdt hij een zeis.· Aan

de andere zijde der tombe bevindt zich Astrea, kenbaar aan het zwaard en de weegschaal in

haar regterhand; met de linker grijpt zij naar een slang, die aan haar boezem knaagt, Op den

achtergrond zijn treurwilgen, benerens een oude boom, waaraan zich nog cen takje bevindt.

De beteekenis der voorstelling wordt door het opschritt op de keerzijde verklaard.

Om den rand:

M~ SICCO VAN DER WOUDE

In d e afsnede:

GEB ' (OREN) 17 MAAR'!' 1751.

O VERL '(ED J:!o i) 21 , O CT '(OBER )

1779

Ku,ziJJ6. BOrJffl, een licht, waarin cen sterrekrans. BenMlm, eeo gevleugeldc zandlooper,

en een zeis , vcrbonden door een krans.

Op het veld:

D E T YD DIED' F.l N D P A A I. W Y S T

V A N 8 ICC 0 's JON G E D AGE N

H E E P T D A A R DEE S G ItA P N A A I. DRY S ,-

ASTREA~ HOOP VERSLAAO~N

ZY TREURT 01( ZYN OEI(I~

E~N I. EVE N DIG E It 1I I( A It T ~

UE P n II: N TIN'S BR 0 Z D E R 8 H ART E

Sr.HENKT DEES G~DACHTENIS

( I) ID bet bekende litdje: D"..,. kOMI PIItIWltlJ_••,nz. Zie N_le,," , II. hi. l't4;III. bl. 38-40; Bij61adV.hi. ii.

(') Verplijk Nn. J_6. , 1779, hi. 1207-1224. 136~-1379; 1780. bl. 106; Nn. lin-c .• ~I XLVII. hi. 1~8. 187-

190.211-212; KOIt. I II , hi , ~30-~33; STU...T.III. bl. 386-399. IV. hL 70-71; V.d. HUt. Btlellr •• VI. hi. 223 volgg.

en. meer bepuld oyer PAULJONII:I . Ntd. Mwc., XLVII. hi. 160-162; V.d. Hu/. Bm~Ir" V. bl. 28~;Eellt wr.II Ig ... . 1k

_ •• _.1. lrf1n.rIIij:torulrrMdna H PAUL JONIII, i.dinart Ikr Vn-Hftigd. Slain HNoord-AMWiktl, Amat., 1780(VtJd.

Utt., 1780. Deel II. hi. "4); H.t kwfI .... PAUL JONIII . it oonprtJdtlijkt .td.tt. opgttrltJut I. 6, :tit H J. H. SHU-

.UN •• Seer_ria der Marine un de Ver. Staten, ult het Bng., GroD. 1829(*), al.mede I~ Pilot UJI PSNNTMo.a Coon. ,

die aldaar, iJl een romantiach venierd kleed gebuld, JONI:I achebt. Zulk. verzekert STANlaLAI Oral OaA.oWBltI, op S.

2M UD ZUDwerk JOB!' PAUL JONI:I, BiograpllUcM &nutt, HIDnover, 1860,2 Binde. De achrijver zegt, S. 231. dat

z ijn RomlD .Wahr biator iach berr ii nde t ia t bi. in die k le ina ten Detai ls." Er be ltaat ook een namelool por tret van P. JONII I

(UJI R. BaooItIRAW?) infolio. in z"am kun.t .

") II......_ ... 'II•. ~1. .. -. r. 10.... _III'' '' ....... Tn.l.

II. 34

Digitized byGoog e



- 134 --

Srcco vAl'f DEli.WOUDE, geboren te Harlingen, volgens den penning, den 17 Maarl 17M, werd

den 29 November 177lS Doctor in de regten te Franeker, na het verdedigen eener disserlatie de

Yoltlntat, in criminalibtu (1). De bekende C. L. VAl'f BUMA, JOB. AD. NODELen nog anderen

bezongen die promotie in Latijnsche verzen; R. CooPlilns noemde in een Nederduitsch gedicht

den gepromoveerde » zijn waarde vriend" en » begaafden jongeling." 't Blijkt ook , dat hij

Latijnsche verzen vervaardigde (2). Reeds op den 24. October 1779 brak de dood de loop-

baan des veelbelovenden ar. De dichter JAe. A. B.U:E.D wijdde op 8 November daaraanvol-

gende zijnen stadgenoot een herinoeringsdicht (').

6&5. Plaa t LI. 1779.

P r ij s pen n i n g van he t S c hut t e r s g e z else hap teA m s t e r dam.

JToor- en Keerzi,jde leveren nagenoeg dezelfde voorstelIingen als op den prijspenning van

1771, onder N°. 400 beschreven, Bet verschil is, dat op de voorzijde de woorden

PRO AR1S ET (FOOlS)

YOOR ALTA.REN EN HilRIJ8TEIJEN.

op het vaandel te lezen zijn, de schietschijC aan den voet der obelisk door een wapenschildje

(waarin een opgeheven gewapende arm) is vervangen, de letter B ontbreekt en de aCsnede het

jaartal MDCCLXXIX draagt.

Op de Keerz i jde leest men den naam des graveurs :

D. :MEYER F.(lICIT)

De adelaar houdt ook op dezen penning den kop zijwaarts gewend.

6&8. P la at LI. 1779.

oP he t t e rug k e ere n van Ad ria a n Wi ite r t, t e B 10 em e u d a a I ,

tot d e Roo m s c h - Kat hoI ij k eKe r k.

Yoorzi,ju. Een bergachtig landschap, gedeeltelijk met bosschen bedekt en van een rivier

doorsneden, en waarin een kudde schapen graast. Het Alziend Oog bestraalt den Goeden

Herder, die op den voorgrond het aCgedwaalde schaap op zijne schouders torscht en naar de

kudde terug voerl (LUJtASXV : 4-7).

In de afsnede:

OONGRATULE

MUR

TYIJ TYEN8CHEN (U ) GE.LUK.

KUlrzi,jde. Een krans , waarin:

RE V. (RB.ENDus) ADM (0 Du 1l)DOM. (INUS) AO. MAG1ST(E 1 1 . )

ADRIANUa WITTERT

A. BLOEMENDAAL

EOOLES.(UE) ROM.(ANO) OATH(OLICAE)

REOONOILIATUS

OIOIOOOLXXIX

(1) FrtrMpwu, 1771), apud GUlL. CoULON. •

(') Het d raagt tot OPIChrift: Yiro Ctar. et C-.EliDe W-tgm, Jar. Utr , et pra:nw. ill ill. Fririoru". ACtZlkmiIlProfulm

ordilltlrio 9- pri_.ceptrll cape.Hret ad diem III Jurai i1771. Franeq. apud GUlL. CoULON, 1771.

(.) Te vinden in zijn Prone flGII Diclatlinetuk Mmgelirtgt!fl, Hoom, 1781, bl, 203-213. Verge l. den N_ICAw, II. 1 . t 1 .

34&; VI. bl. 388.

IJE

\

Digitized byGoogle. _



-~~-~- ~--------

0 135-

])E ZEER EERJY.AA.RlJE HEER EN MEESTER A.lJRlAAN 1f"lTTERT Y.AN BLOE-

MENlJ.AA.L MET lJE ROOMSCH-KA.THOLIJKE KERK YERZOENlJ 17790

De terugkeer van iemand uit den deftigen stand lot een vroeger verlaten vorm van belijde-

nis was hier te lande een feit , zeldzaam genoeg om het, door het slaan van een penning,

aan de vergetelheid te ontlrekken. or ADllIU.1'fWITTBllTeen broeder or bloedverwaot was van

Jonkvrouwe GEBIlTIlUIDAMAllIAWITTE1lT(zie n", 534); durven w ij niet beslissen; zeker is het ,

dat hij in Junij 1796 bij de Nationale Vergaderiog een geschrift inleverde , ten titel voerende:

Jetl (l 'Dttr/all demregl der Jodm ter fJoorlic/atinKfJan miJntt Land- m Stadgmootm, nader Ie,.

orlerweging fJoorgedragen aan de national« fJertegmUJoordiging. » Bij dit stuk werd betoogd", zegt

VITTB.II'fGA,Gedmluc/a,.iftm, II.) » dat, terwijl de regteo van den mensch en burger erkend

» waren, het voortdurend weigeren van het stemregt aan de Joden, niet strookte met de be-

» gioaelen van gelijkheid, vrijheid en broederschap , noch met de natuorlijke zedekunde , ja

» eelfs oiet met eeoe gezoode staatkunde eo der Christenen geopenbaarden Godsdieost."

UI. PI aa t LI. 1780.

Bed i eo i 0g va 0 he t H. Sac ram e 0t de 8 Vo r m s e Is t e H u i a a e0 door

den B iss c hop Ce z arB r a0ad 00 J u0j 1780.

YoorziJde. De Biaschop Graar BUI'fCADOIlOs met zijn bisechopsstaf onder eeo verhemelte

bij eeo tafel gezeteo eo legt de haodeo op het hoofd van een voor hem geknield persooo. Op

een der trappeo van den zetel leest men den oaam des graveurs I' M' LAG• AI'f.

Om d e n raod:

DOEN LE ID E ZY D J: HANDE OP HENL IED :(EN) EN ZY ONTF : ( INGEN}

D EN H : GEEST . HAND :(E I.INGBN ) 8. V. (ERS) 17.

X.,.zij,u. Ooder eeo gekrooodeo vogel, met een zwaard eo scepter io zijoe klaauweo,

leest meo:

BED IENING VAN

T' H. SAC ItA M F . N T

D ES VO RM SE 1.S

TOT

HUISSEN

DBN EJ:aSTEN EN

vo J .GB N DE D AGE N

D J!R )lAAND IUNT

1 7 8 O .

10 het jaar 1792 vioden wij den Grad CazAllBaAl'fc-'Dollo, toen Aarillbisschop van Nisibe eo

Superior der Hollandscbe lendiog in de Nederlandeo, met hetzelfde doel terug. Wij hebben

geeoe sporeo gevooden van zijn verblijr te Huissen en gelooveo dus oiet, dat dit zooveel op-

spraak verwekle als zijo later bezoek te weeg bragt, gelijk wij ditte zijoer plaatse hopeo te

vermeldeo.

MS. PIa a t LI. 1780.

o p h e t v e r boo d tot g e wape 0den e u t r a lit e itt usa c hen R u sla n d, De0e-

m ark eo, lwed e n end eVe r e e n i g deN e d e rI0den.

YoorZijd6. Het wapen van Reuland, door een keten verbonden met die van Dmemarlten,

ZIDtlll_ en de I'eremigde NMlerlandtm. Een gewapeode arm houdt ze omhoog.

Om

Digitized byGoog Ie



•

-136 -

Om den rand:

GEW APENDE NEUTRAJJITEIT .

Ktsrzi,jdB. Onder het zinnebeeld der Goddelijke Voorzienigheid (een oog dat alomme stralen

verspreidt) is het volgende versje geplaatst :

JEHOVAH

W RE EIt1i:J1 D ER V ER BO ND ID I.

S T .A .A F KATHAR INA' S

H U J. P V E RD R A 0 ;

ZOO BLYF ~ ONZYD IO

ZEEGEZ.A .G,

TOT HEY 1. D Z B V Ol. It E N

ONGESCHONDEN :

Il • D C C •J. X X X .

A' V'(UI) BAERLL. ( 1 )

;6... PIa a t LI. 1780.

H e t z elf d eon d e r w e r p.

YOlWzi,jJB. Het fraai gesneden, gekroond, gelauwerd en regtsgewend borstbeeld Tan CA -

TBABllU 11, Keizerin aller Russen.

Om den rand:

CATHARINA MAGN(A)' D .(E I) G .(RAl'IA) IMP .(ERATRIX ) AV'rOCR .(ATR IX )

R V S S 0 R. (VIi)

CATH.A.RINA lJE GROOTE, DOOR GODS GENADE, ALLEEN HEERSCHERES

lJER RUSSEN C ) .

Daaronder:

1. O. II 0 L T Z II E Y FE C. (IT:I

Keerzijde. Een strandgezigt. Een zeeman in bedrukte houding , beeft zijn Trijheidsboed ter

aarde geworpen; een scheepsroer en een vlag liggen Toor zijne voeten; op eeo ltJdiJ(Bnboorn

van overvloed is Mercur;ul gezeleo, hy drukt Terlegen met de eene hand den slaogeslaf aan

zijne borst en wijst met de regter op de geschondene voorregten Tan de Trije vaart, Neptunul,

Tertoornd, staat overeinde in zijne zeekoets en heft met de regterhand zijn drietand omhoog ,

daarmede Mercurius bescherming Tan het geschonden waterregt belovende. De scbennis daar-

van wordt in het verschiet afgebeeld door een gewapend schip , dat een weerloozen NoordTaar-der voor den boeg zeilt, op dezen een kogel afschiet en hem dwiogt klein zeil te maken. De

zeekoets is versierd met de wapenschilden der vier genoemde Bondgenooten, die. door zich

gezamenlijk te wapenen , niets anders bedoeleo, dan de leus te bandhaven van bet OmscbriCt:

MARE L IBER VM.

lJE ZEE rRIJ.

( I) Deze penning ia ook afgC!beelden beschreven door Jhr. M. J . C. DB JONGK, G~,c"wdnaU". Mt N~thrIlnullcMZHw~.

_, 2'" droit, IV. bl, 785. Er bemat nog een andere st empel der I teerz ijde, kenbur daarun , da t achte r de woorden JEIIO.

VAH en VOLKEN een komIJIQ geplutl t il .

(') Vergel. Mimoirn tU fimplratriee CatlllriM II, lcrit, par ~lk·mim~, ~t p,.lcld~, d'IIMprif"eep"r A. HBauN, Lendres ,

1858. Over de echthe id dezer gedenklchr if ten bes ta .t bij JOR. SeRna • Di~ HO/incAichtffl, Leipzig, 1860, S. 24,geen twijfel.

Aan

Digitized byGoo I e



-137 -

Aan hel uitspansel ziel men eeo fiookereode slcr, als ziooebeeld van eeo nieuw ver-

schjjnsel aan den slaalkundigen hemel (I). Onderaan leesl men hel jaarlal MDCCLXXX en

I. G. BOLTZBEYPEc(IT).

Hel verbond tusschen de bovengenoemde Mogendhcden in 't laatst van 1780 geslolen, ont-

leende zyn oorsprong aan een voorslel, door CUUAlUIU II reeds in April 1780 gedaan. De

geheele zomer verliep in beraadslagingen en het wisselen van stukken over het al of niet ge-

paste en raadzame eener toelreding, vooral met het oogop VToegere overeenkomsten met Groot-

Brillanje, waarbij aan dal rijk ondersleuning in geval van oorlog was loegezegd. Eerst nadal

Denemarken, Zweden en Pruissen tot het verbond waren toegelreden, had zulks ook dezer-

zijds plaals, en wei den 20 November 1780. Hel bepaalde sluiten daarvan geschiedde niet voor

op den 24 December, te Petersburg.

leer breedvoerig wordt over de gevoerde onderhandelingen bij onze geschiedschrjjvers uit-

geweid. Men zie de Paderl. Hill., XXVI. bl, 362--422 en vergelijke aldaar bl. 326 en 411;

Ned. Jae,.h., 1780, bl. ~~572, 824-846, 1017-1088; roo. Hilt. Delchr., VII. bl.t5-41,12a, 138, 145-152, 222-2-'JO; Kolt, III. bl. M9-Ml; STUAaT, III. bl. 327-328,466,498-

.400; REIIDOBP, Memorim, I. bl. 80-88. Meer beknopt vinden wij de aanleiding tot het ge-

beurde, de slaalsrl"glerlijke vraagpunten die er mede in verband slonden en den loop dien de

zaak nam, voorgesleld bij GBOU VAl{PBIl{STRBBB, Handhoelc, bl. 880----883; J. VAl{ LEl'Il'IEP,

room. (;uch. "an Noord-Nederland, IV. 3. Aan gedichten (2 ) en spolprenlen voor en le-

gen (3 ) ontbrak hel vooral niet.

668. PIa a t Ll. 1780.

Eerepenning d e r Teeken-Akademie t e 'sGravenhage,

in 1780 vervaardigd.

roorzijde. Flora, op een wolk gezelcn. Verlumnu8, voor een bloembed staande, begiet

planten en bloemen, en strooit eerepcnnipgen uit, die opgevangen worden door een paar

Genietjes , waarvan een bezig is graan te snYden.

In de a f s n e d e :

M nee J. X X x.

Op den voorgrond:

I. C. M. (AR)(t) ( o j . )

( I) Volgrnl de getlrukte verklaring van tlezen penning.

(=) Ais bi jv. t ie Lierzang van JAN A. BAnER un Catllari1l411 (lloorn, 1780, in .0.), wurbij die vomin a'iltichteres

van bet verbond bezongen werd.

(') Zie Calal. HUlorUeUtt Alia, van J . J . DII: \'OOGT, N°. 8Il.

(4) In de Konlnklijke Bibliotheek te 'I Grnenhage i. een boekje, getiteld: V";j. T••ft".A~OJIImcltl iN 'aG,.~

MDCCLX.TX. Present Exemplur voor de leden MDCCXCIII. Men vindt durin eene door R. VINItIl :LUgegraveerde afbeel·

ding Tan dezen penning, mur met eenig venchil , dat , hetzi j door de onnuuwkeurigbeid der afteekening, hetzi j door eenen

venchillenden lal.,... stempel , kan ontltun l ijn. Onr de afbeeldlng i l de Tolgendeberi jmde (.) verklarii lg geplutat:

Op dftI El"I'pnttd,.,.

D e nyvre HOVII:!'III:a door .tkm.Mdig~

(Van II1oU." ondenchraagd) zorgvuldig voortgeleid,Besproei t, met de eene band, de teedre pz.,.I,_«:IJ,.,.

Die, in den vruchtbren Aof, alrede elks oog verrssschen.

Met de andre strooit hy goud en zilver pld~/aal.

D e gloriepalmen van Pictura's zegepnal

Tenl'Yl twee WicIJIj,., dur ze e lkanden yver wekken ,

IH!r Teekenaren vlyt, ten loflyk voorbeeld .trekken.I,. ",.,tk Itftl.

(OJ De pr ol l .... r kl ar in r i . oo k t e c ur ie u. om d ie n it t o p t e n em .. . :

• Em J lo .eDi .r . d oo r EJd. t> t.I igl ti 4oo dent euo t e n l el oi d wen le nde , . ... pr oe it D lt t d e _e Hand tell VrulllNlaftr ood i o 't .....rtbrt1lgeo ftII Planteo,

Keer-

II.

Digitized byGoogle



-138 -

Keerz!,jde.

ACADEMIE

UITMUNTENHEID

IN TEEKENKUNST

WORD DIT GEWEID

DOOR S' M INN A E R S GUN S 'I'

V A N S' IfAGE (I)

651. PIa a t Ll. 1780.

Hetzelfde o n d e r w e r p,

Poorzijde. Bo'v e n:

3DE PRYZ

Daaronder:

ACADEMI}<~

VAN

S ' HAG E

11•Dec. J. X X X

Beneden een dubbele teekenpen met een mirtetak.

KeerziJde. Tusschen een lauwerkrans en een palm- en mirlelak :

U rrMU N 'fE NHEID

I N '1 ' E E K. E N K U N S '1 '

WORD DIT GEWEID

])0 OR S'M INN A ERS GUNST (2 )

Reeds eenmaal is in dit werk melding gemaakt van hel Genootschap Pictura ofde Teeken-Aka-

demie te 's Gravenhage. Bij gelegenheid van het afbeelden onder N°. 123 en het beschrijven bl.

122 van den penning op het vijf-en.zeventig-jarig bestaan van die vereeniging, een der oudste

in hare soort in Europa, althans haar aanvang wordt door Mr. J. SCBELTEMA, in zijn RedevoerinlJ

over den oor'prong, den toellalld en de voorllitzigten der Confrerie der Academie van Pictura

te '.GravenhllfJe C ) , op het jaar 1659 gesteld , en de meergenoemde penning op het jaar 1662.

Toen scheidden zich acht-en-dertig liefhebbers of kunstenaars van het Sint Lukasgilde af,

(I) Men zal begr ijpen, da t de eerst e en laata te rege l van dit opscbrift bij elkander behooren en het claar tuuche gepIaatate

prolrijm op zieh zelf s taat .

( I) Den 3. .. . Augustus 1793 werden door J. IIUJlBEI1.T de prl jzen uitgedeeld, na bet houden eener redevoering, In bet zoo

even vermeld boekje opgenomen . De gflUdm aan CoI1.N. Vs:N CUYLIINBUBGR. De nr't~ :rilHrm un O. H. RODII. De'tDutk

ziirlform aan S. BElANGER. De beide eeratgenoemde zul len met den stempel van n", lillO, de lutstgenoemde ala dn-tk pri js , met

dien van nO. 1I111gealagen geweest zijn.

(I) Uitgesproken bij de plegt ige uitdeel ing van Eerepri jzen aan de meest verdienstel ijke kweekel ingen op den 9 Jol ij 1819.

Uitgeg. te 'sOravenhage 1819 en later in zijn G~,chi~d-mutln-kundig M~elton-k, III. bl. 147-174.

a lh le r g emeent Geni en t ot Kunot en e n Weet en. eh app en en "o or al d er S ch il de r-Kuns t. t en rUI hU. "e umen nln dC l ze lf . Yrug tb aa rh ei dt . g er ul telUk yoo rt ·

treed. en met de andere Hand. londer om te l ie n. Ee r-Med ai ll ea u it lt roo it o nde r dc z ul kea , d ie hU recta yoortgcbrng t h te ft ; l io .pce lende op het aan ta !

Yan aanlienllJke K " . . t . .i_...n MiIJfUll'UI... &an welken hoord Zij"" 1Hxwl. HoogA• .u.. Hur_ Pri.... Jrilkrro" r. N.erlancla Brj.ttld4Of11Ur. beaeerens

H.. Bil. Agli." M.gutraJ van · .Hage . a la Be ac hennen van Kuns te n e n Wre tc n. ch app en. Deh hebben g el ir ve n te p ia at zen . e n. op he t Ee rb ie di g Vcr ·

tong van Regenten. clat hun Academle-grond. door ' t ontbeeren . .. n genocg, .aarue . .. .nmoed ig ing. begon te rerderrea , gezamenilUk behaagd hebben , door

Jaarl lJ ltaehe Toe1aagen zUne Vrugtbaarhc id te doen her leeven : zU Regen&en dUBhunne poogingen , ten WclZlJn van Kunst en KUDItenaaren. dankb . .. .. .l lJk

v er vn lt zi en de , nu i ed er Geni e a ld aa r b lUd el lJ k l r. un nen ont ran "e n. om a la e en Acadcmic-Pl an t o nd er e en IOrge ll Jk en I lo ren le r , t or a anwu van Kun st vc r-

moogen . do or h nnnen goedcn raad b.. proeit te werden. e n r er de r , do or Ed elmoed ig he id o nd er st eun d , i n N&amenyan zoo v ee l l Il us tr e P er eo on en , d oo r

we ll r. en r er he ve ne Denkbe cl dcn d e Kuns t r ee t. b lo ci t. e n men e en ige Geni cn ee n r lJk cn Oog.t l ie t i nz ame ic n. o nd er d~e lv e Gonde en ZiI...... Eer·Medail.

Ies , tel bckroon ing nn Uitmun&enhe id in de Teekenkunst , P reaeut te geren . ZUnd. het T lJclat ip d ie r Gebeurten is door den inare 17&0. onder IUIn"'cp l .. .. ts t ,

de Onsterf.IUkhcid tocgeweid."

waar-

Digitized byGoo I e



139 -

waarin men stoelemakers , hoekbinders, glazemakers, huisschilders enz. had opgenomen, en

vereenigden zich tot een afzonderlijke con/rin-te. Tot 1682 nam zij vier-en-zesl ig kunslenaars

als leden op; vooral W,LLE. DOUDIlI'!I,die het Craaije huis hell oonde, dat later het logement

I ,e t G ro ot K eiz l! rlla oJ werd , maakte zich omtrent de Teeken-Akademie verdienstelijk. In 1779

slaagden de leden der Broederschall zoodanig in hunne pogingen om bijstand van de Regeriog,

het Vorstelijk Huis en vele aanzienlijken te bekomen , dat het zich in staat bevond, niet aileen

vrijen toegang te verleenen aan al wie wilde leeren teekenen , maar ook prijspenningen in

goud en zilver ter aanmoediging uit te loven (1). De staatschokken, die hel vaderland troO'en,

deden laler de prijzen achterwege blijven; maar het onderwijs hield nooit op en in 1810 wer-

den zij op nieuw uitgedeeld.

U. Paa t LI. 1780.

Eerepenning van bet Genootschap Studium Scientiarum Genitrix

le Rotlerdam, in 1780 vervaardigd.

Yoor:ijth. Een grijsaard met een hark en zeef" , hel Ton;!J1 moetende voorstellen, omhelst

eene jengdige, zittende vrouw , en "ijst haar op een krans , waaraan een eerelecken en pen-

ning hangt , wel ken zij in haar regterhand omhoog houdt. In de linker heeft zij een rol: ne-

vens haar ligt een weegschaal. In een versje , dat meermalen bij den penning voorkomt,

wordt een en ander dus omschreven:

De Kunllcel'!Jl!ld'"g prij"t in 't achtbre rrouUJl!~eld,

Voorzien met Lauuerkrun« en gouden Eereketen ;

Regtvaerdigheid heeft haer met Scl,nel en Muul bedeeld ,

In 't wikken van den toon der deftige PoElen.

Bedoo!Jde TOEzlGTschift het werk met Hark en 7A!1''''

En ,riJIl "at Pronkmetaal de Dichlrei kan behaleu ,

Op dat de If'elen,cllflp door LellerfH/ning leev',Zoo lang men " Wopm,clliltl van Ruuerdam ziel pralen ,

P . I ..

Om den raud:

STU D I 1) ~l SC I EN T I A ItrM U EN I T R I X .

ti« O};P}:XIX(} IS lJE M(n'DER nsn 1rHTHNS('I/AP.

Dencfleu:

~I J) CC L X X X

In de aCIIII('de:

lIet \\ 01)(11 vall Ilotterdam.

I: HEND.lUIl) SCHEPP. F.(t:CIT·

Keerz€ide Een kast , waarvan aileen de uiteinden der !ltijlell zigLhoar zijn en die van voren

(lieheel door een aChangend kleed is bedekt. Het kleed is met franje omhoord, die aan de

beide zijden den vorm heeft van lauwertakken. Op de bovenljjst ruslen ccn lier, slangestaf ,

krans , boeken enz. (2).

Het Genootschap Studium ScientiarulII Genitri» is een der drie lakken, waaruit de 1101-

(I) Vad. m«. """., X X IV . h i. 235-21fi; s-« JaMb., 1780, u. 744-74:1; SlIlKI.TIIMA, t. a. 1'. 1,1. 1:.G-IMl; DIo: Rn:-

118., Br.clar. "a,. '. C,.."rMagr, 1.1730, bl. fiIO-GH.

(!) Afgebeeld ,"oor de werken Yin het Genootschap ; Rotterdam. I iR!I . Op h~t kleed "rrll d- "IADI van den bekroonde

gf 'g t' if t. Zoo 7. agen wi j een met d it 0pl rh ri ft : r.. :RPRIJS ,"OOR JA" \ 'AN OS l i8!1.

land-

\

Digitized byGoogle



- 140-

l~ndlchB blaallchappii"an fraaiJB Kunden 61& Wetenlchappen ontsproot (1). Bet was te Rot-

terdam gevestigd en gaf aldaar van 1776-1785 vijf deelen in 8°. zijner Diclltoefeningen uit,

PrijlveJ,zen en ]Jlengeldichten bevattendc (2). In 1788 veranderde het de inrigting zijner wer-

ken zoodanig, dat zij ook bovendien Letterkundige Yerhandelingen, Aanmerlcingen enz, be-

vallen zouden (3), daarbij echter belovende, de lezers nimmer met bovennatuurkundige ver-

handeJingen over de regclen der schoone kunsten te zullen verve len. Aan bet genomen be-

sluit werd gevolg gegeven bij de uitgare der tuee stukken van een nieuw Be'rlte Deel (1788-

1789), in 1798 door een naamlijst der leden gevolgd ( 4 0 ) .

( 1) Zie J sa. DB Boscn , R~dnowi"fl bij,~kgmMid Mil Mt Dijftigjari, k.ta." Da" tk HollsfllhCM Maat.cAappij flail fraaij~

Kflut~ ~ W.tnuc1uJppnI, 21 Sept. 1810, bl, 21. De beide andere takken waren bet Taal- ~ Dicl&ll~>Id GmootlCAap:

• Kunat wordt door s rbeid verkregen ," I~ L~tkn, in 1766, en bet Dicht- nutler~f~ G_t.CMp •Wij Itreven nur

volmaaktheid ," It ! .tI_lerdam, in 1783 opgerigt.

(') De .tIlgem. Vade Lett., 1783, bl, : ;09, vermelden een Ituk van bet Oenootschap un een z ijner Eerel eden, P . J. VAN

BBBBUN, Raad in de Vroedlcbap en Oud-Burgemeester van Rotterdam, bij zijn vertrek all afgezant der Repnbliek bij de Staten

van Noord-Amerika gerigt. In deN_~til,. Vade Lett«, 1. hi. 217 is bet Jlijfdt! Deelderwerken van bet Genootscbap beoordeeld.

(I) Zie .til,. Vadeu«; III. 1, 1789, bl. 250.

(4) Zie ald., 1790, bl. 130; Catal . M. D . N~d. L~lterlt., 1. bi. 304. Voortl .tIlgem. Kout- nullerbotk, 1788-1800;

III. 58, 81; V. 65; VII. 66, 155; IX. 97; XI. 73, 74; NilflID~ .tIlgem. Kou/- mutterb., II. 121, 185, 186; III. 57,

toen (1795) be t eene buit engewone premie u itl oofde ·op be t bezingen der gelukkige omkeer ing van zaken ," maar geene vo l-

doende dicbt lti llen op dit onderwerp ontving. Zie III. 186, en verder VI. 114; VII. 66; X. 65, toen (1799?) de 250te

vergadering werd gebouden. Verder de N~d. Jaarb., 1781, bl. 1567; 1783, bl. 1434; 1789, hI. 1029; 1791, u, 1461; 1792,

bl. 1035; 1793, bl. 1060; 1795, bI. 1060, 2147, 3928, &264.



-

1'1..XLV.

Digitized byGoogle



Pl. : 1 ( ( .VI.

z

;

Digitized byGoogle



,

Digitized byGoo Ie



----- ,

I

. , : - '_~)

I

Digitized by Coogle



Digitized byGoo



PL.XL\1Il.

Digitized byGoogle



Digit ized byGoo Ie



Pl. XLIX.

_ _ _ I

Digitized byGoogle



Digit ized byGoo Ie---



- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - . . - - - - - - - ~ - - - - - - - - - - - - - - -

ru..

1'1\1P.~TI'.RI~ ._

ROO."lHE FUA:"I ~JI. KKIU,11

A.'\'lSTJo".RJ).\.'\'l

Digitized by Coogle



551.

Pl.LI.

Beschrijving van Nederlandsche historie-penningen, ten vervolge van het werk van Mr. Gerard van...

Documents

Transcript of Beschrijving van Nederlandsche historie-penningen, ten vervolge van het werk van Mr. Gerard van...