RIMNieuws

Nummer 60 – 1ste kwartaal 2003Driemaandelijks tijdschrift - Afgiftekantoor Mechelen 1 -

V.U. Marc Rubben, Willem Geetsstraat 30, 2800 Mechelen

België - BelgiqueP.B.

2800 Mechelen 18/6080

2

Colofon

RIMNieuws is het driemaandelijks orgaan van Restauratie IntegratieMechelen v.z.w. (“RIM”).

Teksten: Patrick Egels, Luc Croonen, Wouter VerbaetFoto’s: Frans Geys, Marc Rubben, Peter Van den BosscheLayout: Peter Van den Bossche

Abonnementen op RIMNieuws kunnen onderschreven worden doorstorting van € 10,00 op rekening 320-4195088-05 van RestauratieIntegratie Mechelen.

.

Inlichtingen: RIM, p/a Marc Rubben, Willem Geetsstraat 30, 2800Mechelen (015/347864)Mechelenbinnenstebuiten, p/a Kristin Van Ransbeeck, Geerdegem vaart125 b 202, 2800 Mechelen (015/422912)

Email: info@rim.beBezoek ook de RIM website:http://www.rim.be

Wet van 08/12/92 ter bescherming van de persoonlijke levenssfeer: de gegevens aangaandede RIM-leden zijn opgeslagen in het bestand beheerd door RIM v.z.w., en worden slechtsgebruikt voor interne administratieve doeleinden. Het ledenbestand van RIM v.z.w. wordtniet aan derden medegedeeld. Als U wil kennis nemen van de gegevens over uw persoon inons bestand, kan dit mits eenvoudige schriftelijke aanvraag (een kopie van uw identiteits-kaart insluiten) aan RIM v.z.w., Dageraad straat 45, 2800 Mechelen. Indien zou blijken datonze bestanden onjuiste gegevens bevatten, zullen deze op uw aanvraag worden aangepast.

3

Intro

Met dit eerste RIMNieuws van 2003 krijgt u ditmaal eenextra dik nummer in handen!

Er wordt dan ook in detail ingegaan op de achtergrondenbij de inrichting van de openbare ruimte, alsmede op deomgeving van het Arsenaal, waar de komende jaren eenaantal ingrijpende projecten op til staan.

RIM blijft haar traditionele activiteiten echter trouw en steltnog steeds met regelmaat beschermingsdossiers voor, zoalsnu de omgeving van de Plaisance-brug.

Verder laten wij een aantal Mechelaars, RIM-sympathisan-ten, aan het woord: in hun ingezonden bijdrage verneemt ueen visie op de recente grote projecten in het stadscentrum(Grote Markt, Veemarkt, huis van de Mechelaar).

Tenslotte hebben wij nog een “primeur” die wij u niet wen-sen te onthouden...

Peter Van den Bossche

De verbeelding van de stadTijd voor het nieuwe Mechelen?

De stad Mechelen boert op financieel gebied niet al te bestde laatste tijd. Als we de persberichten mogen geloven – enwaarom zouden we dat niet mogen? – is er een flink tekortop de begroting (zie onder meer de Gazet van Antwerpenvan 23 januari). Mechelen wil de belastingen verlagen enallerlei besparingen doorvoeren. Het is vooral de bedoelingom de investeringen in het stadsbeeld op te drijven. Datvinden onze bestuurders verantwoord, want op die manierzullen jonge tweeverdieners hun weg naar het stadscen-trum terugvinden, waardoor de belastingsinkomsten bin-nen enkele jaren aanzienlijk zullen stijgen. Gelukkig heefthet vorige stadsbestuur een spaarcentje opzij gezet. Dezogenaamde ‘gentrification’ laat krijgt nu ook in Mechelenvaste bodem. Het klinkt alvast heel Engels, dus het zal welin orde zijn.Nu zal RIM wel de laatste zijn om te poneren dat er niet inhet stadsbeeld zou mogen worden geïnvesteerd. Wij vragenons wel af of de ambitie om het beeld van de stad te verbe-teren even groot is als de verbeelding die hiervoor nodig is.De attractiviteit versterken van de stad voor de bewoners,voor toeristen en bezoekers in het algemeen vraagt visie encreativiteit, niet alleen geld.

De meeste voorbeelden uit het verleden strekken Mechelenniet bepaald tot eer. De herinrichting van het stationspleinwordt door velen helaas beschouwd als een kolossale grap,een ‘Mechelaarsmop’. De kloof tussen droom en werkelijk-heid kan groot zijn. In een vorig nummer van RIM-Nieuwswerden de bedoelingen van de ontwerper ontleed. Zo blij-ken de zuilen onder de Mijlpaal een symboolwaarde te heb-ben en moet het dambordpatroon het 19de eeuwse stations-plein ritmeren. De voormalige voetgangerstunnel zou een

4

soort museale functie krijgen. De realiteit leert ons dat ervan al die mooie theorieën niet veel in huis is gekomen.Geen kat begrijpt de symboliek of de ritmiek. Het voetgan-gers- en fietsersverkeer loopt niet zoals verwacht (onlangszijn er nog markeringen aangebracht voor de fietsers). Hetmonument heeft wat weg van een lanceerbasis. En het lijktwel of men hier, nu de laatste Mechelse getuige van eenstuk hygiënegeschiedenis verdwenen is (bij de stads-schouwburg), een nieuw openbaar urinoir heeft willenoprichten. De voetgangerstunnel is onder meer om diereden met een ijzeren hek afgesloten.

Het kan nochtans erger. Neem nu de recente herinrichtingvan de Ganzendries met de halve kanonballen tussen deplaveien. Of de nietszeggende, oersaaie fontein op deBotermarkt. Hier is de kans gemist om de oude Koolvlietopnieuw open te leggen of op zijn minst te suggereren.Hetzelfde geldt voor de site Chevalier Marin, waar mennaar aanleiding van het huisvestingsproject van DomusFlandria de kans had de Melaan open te leggen en dearcheologische sporen van het oude Karmelietenklooster tetonen. Het tracé van de vlieten kon men ook aanduiden opde plaats van vroegere bruggen. In de plaats daarvan heeftmen zich, bijvoorbeeld in de Sint-Katelijnestraat, hier endaar beperkt tot een inscriptie in blauwe hardsteen. Hetplein voor het Cultureel Centrum is een ecologisch onver-antwoorde steenvlakte, de doorgang naar de Melaan in deMinderbroedersgang een donker urinoir. Op cruciale plaat-sen, zoals aan de voormalige stadspoorten, waar de vestende radiale invalswegen kruisen, aan het Kardinaal-Mercierplein, het Raghenoplein of Nekkerspoel, laat de ver-keersafwikkeling en de herinrichting ook te wensen over.Nabij het oude stationsgebouw van Nekkerspoel moest deindustrieel-archeologisch waardevolle mazenbrug (beterbekend als wafelijzerbrug) plaatsmaken voor een waarde-

5

6

loos misbaksel met dezelfde functie.

Wie heeft hier iets aan? Welke betekenissen gaan ermeesamen? Niemand weet het, niemand geeft erom. Op ditsoort pleinen en in dit soort straten verblijft men niet langerdan echt nodig is.

Veel beter is het de IJzerenleen vergaan. Het strakke ritmeen de soberheid van de heraanleg verlenen het plein dewaardigheid die het toekomt. De sculpturen van Jean-PaulLaenen en de gedenkstenen in de grond hebben hier weleen historische betekenis. Ze zijn hier niet lukraak neerge-poot, maar ze geven meer betekenis aan de omgeving. Hethistorisch erfgoed en de heraanleg in een hedendaagsevormgeving gaan hier hand in hand. De IJzerenleen leeft.Ook het kleine voorplein aan de Dienst voor Toerismebruist van het leven. Het standbeeldje van het‘Opsinjoorken’ vertelt niet alleen een stuk folklore, het isook zeer kindvriendelijk. Dat valt vooral op wanneer opzaterdagmorgen, terwijl de ouders winkelen, kinderenonder, op en rond het beeldje ravotten.

Wie echt eens een goed beeld wil krijgen van wat allemaalmogelijk wordt door een kwalitatief hoogstaande aanpakvan het historische stadsbeeld kan naar Lyon reizen. Metvernieuwd straatmeubilair, een frisse en ecologisch verant-woorde aanpak van pleinen en parken, toeristische beweg-wijzering, muurschilderingen, kades en bruggen en eengave architecturale continuïteit is Lyon uitgegroeid tot éénvan de aantrekkelijkste steden van Frankrijk. Wie niet detijd of het geld heeft om naar ginder te gaan kan ook al eenseen kijkje nemen bij onze naaste grote buur, Brussel. Nu isonze hoofdstad de laatste decennia niet bepaald een voor-beeld geweest van hoe er met het erfgoed dient omgegaan,maar in het oude hart van de stad verandert er veel. In de

7

8

omgeving van de Oude Graanmarkt en de Beurs beleeftBrussel een echte verjongingskuur. Bij de heraanleg vanstraten en pleinen laat men de historische structuur nietlinks liggen, maar integreert men deze op een subtiele wijzein het stadsbeeld. Verloren hoeken worden uit de anonimi-teit gehaald door mooie muurschilderingen, gaande vanfragmenten uit stripverhalen tot verrassende “trompe-l’oeils”. Wie meer wil over weten historische achtergrondenvan straten, pleinen of gebouwen wordt in Brussel in viertalen bediend. Op historisch belangrijke plaatsen heeft destad mooie borden geplaatst met daarop een bondig com-mentaar voor de toerist. In Brussel weet men de laatste tijdde klepel hangen. In de beiaardstad bij uitstek daarentegenzijn de meeste bewindslieden al fier als ze de klokken horenluiden.

RIM vraagt het stadsbestuur om bij de heraanleg van hetopenbaar domein rekening te houden met de volgendebelangrijke gegevens.☞ De recente archeologische opgravingen hebben nog-

maals aangetoond hoe interessant de oude structurenvan de stad zijn. In Mechelen ligt een gamma van histo-rische elementen zomaar voor het grijpen, wachtend opde integratie ervan in de renovatie van de stad. De oudevlietjes en de aanwezige, maar aan het oog onttrokkenoude straatjes kunnen een meerwaarde bieden. Dat isniet enkel zo op historisch en toeristisch gebied, maarook op het vlak van de uitbouw van een ecologisch net-werk (groene vingers en drijvende eilandjes in de Dijlevergen uiteraard iets meer inspiratie dan bloembakkenop de Grote Markt) en een alternatief voor de mobiliteitvan fietser en voetganger. Onze bewindslui bewijzenaan dit principe wel regelmatig lippendienst, maar latenna om van de uitvoering ervan echt werk te maken.

9

☞ Wie het kleine niet eert is het grote niet weerd. Kleinerfgoed is belangrijk omdat het een omgeving diversi-fieert en verrijkt. Tegelijkertijd is het heel kwetsbaaromdat weinigen er oog voor hebben en omdat hetgemakkelijk te verwijderen valt. Het aantal interessanteetalages van winkels en cafés verkleint zienderogen.Hetzelfde geldt voor oude reclameboodschappen, aller-hande opschriften, straattegels, afsluitingen, hekken,arbeiderswoningen, tegeltableaus, nutsvoorzieningen,straatmeubilair… die enorm veel vertellen over hetdagelijks leven van vroeger.

☞ De oude stad wordt gekenmerkt door een veelheid aangebouwen in diverse bouwstijlen. Heel vaak worden wedaarbij geconfronteerd met het verspringen van de rooi-lijn, de nokhoogtes en de kroonlijsthoogtes. Daarbijkomen soms grote wanden vrij die al te vaak verwaar-loosd worden, verkrotten en een verzamelplaats wor-den van zwerfvuil of andere dingen die het daglichtschuwen. Door middel van muurschilderingen zou mendeze kwalijke evolutie kunnen tegengaan en de bele-vingswaarde van de stad kunnen versterken (cfr.Brussel en Lyon). Men zou hedendaagse schilders aanhet werk kunnen zetten en zo het artistieke karaktervan Mechelen letterlijk in de verf zetten. Men zou ookgrote kopieën kunnen maken van het werk van schil-ders als Jean-Baptiste De Noter en Alfred Ost, preciesop de plaats waarvan zij het stadsbeeld in hun werkhebben vastgelegd. Dit zou een enorme attractie zijnvoor bewoners en bezoekers en het zou verwaarlozingvan restruimtes tegengaan.

☞ Mechelen is een belangrijke toeristische stad, die spijtiggenoeg nog altijd niet zo gekend is als Brugge, Brussel,Antwerpen of Gent. Toeristisch wegwijs geraken is eenmust. Daartoe volstaan fraaie folders of een stadsplan-netje niet. Een woordje uitleg met oude foto’s of teke-

10

ningen in verschillende talen zou welkom zijn. Zoals inBrussel kan men die op gevels of op mooie bordenplaatsen. Eventueel zouden ook de winkeliers hieraankunnen meewerken door een klein gedeelte van hunuitstalraam ter beschikking te stellen. Men kan ook deoude straatnamen vermelden. Tenslotte zeggen namenals Koeistraat en Peperstraat meer dan Frederik deMerodestraat of Kanunnik De Deckerstraat.

Stedelijke kwaliteit houdt in dat er aandacht is voor denuance, het specifieke, het subtiele in het straatbeeld. Dejuiste verhouding zoeken in al de hierboven vermelde ele-menten is van het grootste belang. Helaas lijkt het erop dathet stadsbestuur de stad niet onder handen neemt, maarjuist uit handen geeft, de ondergrond aan het parkeerbedrijfVinci (let op het Italiaanse tintje), de rioleringen aan eenAmerikaanse firma. De heraanleg van straten, pleinen enDijleboorden wordt in toevertrouwd van het inmiddelsoverbekende duo Secchi en Vigano. In de plannen die wetotnogtoe konden inkijken ontbreekt onzes inziens voelingmet de historische kenmerken van Mechelen. Het is onsniet helemaal duidelijk welk voordeel de gewoneMechelaar uit al die ontwikkelingen zal halen, wat de toe-rist erin zal zien evenmin. Het is naar onze mening dringend tijd om het over eenandere boeg te gooien. Laat de verfraaiing van de stad overaan mensen die voeling hebben met Mechelen, aan mensendie zich terdege bewust zijn van de unieke historische rijk-dom. Niet aan trendy artiesten, die zeker talent en ervaringhebben, maar die vooral goed in de markt liggen bij hetestablishment (let op het Engelse tintje) dat graag met ron-kende namen uitpakt. Duurzame ontwikkeling door debaten overleg is een geschikt tegengif voor verschraling enonverschilligheid.

Patrick Egels

11

De arsenaalsite, een arsenaal aan sites

Sinds de vroede vaderen van onze stad het plan hebbenopgevat om doktertje te gaan spelen met de Mechelse arse-naalwijk, zijn we eens gaan luisteren op een wijkvergade-ring, om wat meer te weten te komen over wat er allemaalaan de hand is.

Vóór we in detail bekijken wat de consequenties zijn vandat spelen met de wijk, moeten we even toelichten waaromdeze wijk is uitgekozen om er de bulldozer op los te laten.

Er zijn drie redenen.

1. Om het mobiliteitsprobleem op te lossen tracht de stadzoveel mogelijk kantoorgebouwen op te richten binneneen straal van 2 kilometer rond het station, als kernpuntvan het openbaar aan- en afvoeren van kantoorbedien-den.

2. Om het middellange internationale mobiliteitsprobleemop te lossen tracht men door middel van snelle treinver-bindingen verschillende belangrijke steden met mekaarte verbinden. Deze TGV’s staan dan in directe concur-rentie met het vliegtuigverkeer tussen die steden.Vermits Mechelen toevallig tussen Antwerpen enBrussel ligt hebben ook wij ‘van Jan’ en moet er plaatsgeruimd worden voor een nieuwe TGV-spoorbedding.

3.Onze oude vesten, die sinds de jaren 1960 stadsautostra-des zijn geworden, moeten op één of andere manierontlast worden van die voortdurende aangroei vanautoverkeer, om op deze manier de wurggreep van beulAuto te milderen.

12

13

Deze drie motivaties staan bol van heiligheid en strevennaar het goede doel. De voorziene oplossing is echter nietdirect mensvriendelijk gemaakt voor de wijkbewoners rondhet Arsenaal. Het is duidelijk dat zij het volle pond zullenmoeten betalen op gebied van de lasten. De lusten blijvenaan de andere zijde van de sporen. Deze oplossing in tekstomzetten vraagt wat kunst- en vliegwerk van uw voorstel-lingsvermogen, maar ik ga me er toch aan wagen.

Neem een weg van twee maal twee rijstroken, mét fietspa-den en middenberm, en leg die op volgende wijze op degrond. Je vertrekt vanaf het aanknopingspunt ‘uitritMechelen-Zuid’ van de E19 en je doorkruist ‘ergens’ despoorwegberm Mechelen- Brussel, om dan tussen deColomalaan en dezelfde spoorwegberm te belanden en uitte komen ergens aan de huidige Colomabrug.Vandaar gaat u over de Leuvense Vaart om uit te mondenin een rond punt aan de achteruitgang van het centraal sta-tion. Vanaf dit rondpunt gaat u naar rechts tot in deBoutersemstraat terechtkomt en zo uitkomt op deLeuvensesteenweg, ter hoogte van de Dry Port van deNMBS. Ofwel rijdt u rechtdoor naar de Leuvensesteenweg.Vanaf hier gaat het dan via een rond punt over deLeuvensesteenweg rechtdoor, achter de Wagonstraat, doorde spoorwegberm (Mechelen – Leuven), over de Dijle enrechtdoor, om te eindigen aan het Douaneplein aan de N15.

Omdat het voorgaande waarschijnlijk een onverteerbaarstuk literatuur is, willen we u deelgenoot maken aan eenvirtuele fietstocht langsheen dit nieuwe traject. Voor zoverhet fysisch mogelijk was, hebben we deze fietstocht in hetecht gedaan, zodat we zelf konden zien waar zich knelpun-ten voordeden of waar er gegronde vrees bestond dat waar-devol erfgoed zou opgeofferd worden.U hoeft niets te doen, zelfs niet aan toetsen raken. We vra-

14

gen u gewoon mee te rijden op onze virtuele fiets en mee tedenken.

Voor we vertrekken vanaf de hoofdingang van het CentraalStation, bedenken we nog even hoe je hier als zwakke weg-gebruiker risico’s moet nemen om de sterke weggebruikerste kunnen ontwijken. Het dient gezegd dat er gegrondehoop bestaat dat de nieuwe Stadsboulevard, want zo gaathet ding heten, een gedeelte van het verkeer uit de stations-buurt gaat wegnemen, zodat hier terug kansen geschapenworden voor het wonen U zal minder van de sokken gere-den worden in de Colomastraat en omliggende, en deschoolomgeving zal ook wat veiliger worden.

Daar is het tenslotte om te doen: het verkeer vanuitMechelen Zuid buiten de stad houden tot aan de N15 in debuurt van de Nekkerhal. Dit zal natuurlijk niet zo zijn als jevan de Brusselpoort naar Muizen of verder moet. De moda-le automobilist zal blijven rijden zoals hij dat nu doet, langshet Raghenoplein.

We nemen dus onze fiets aan de hand en we gaan onder hetstation door tot aan de uitgang aan de achterzijde. Voor weterug de wolken kunnen zien moeten we nog eerst onderde betonnen spoorwegbedding van de TGV. Dan zien wevlak voor onze neus het nieuwe ronde punt achter het sta-tion. We zien dus de onderkant van het ronde punt, wanthet rust op betonnen pylonen, een aantal meter boven ons.

Gelijk in welke richting u kijkt, uw ogen vinden geenankerpunten: alles is nieuw. Kijkt u naar links, dan ziet uweer een nest nieuwe kantoorgebouwen tussen de spoor-weg en de stadsboulevard. Eentje heeft warempel 15 ver-diepingen en lijkt zo weggestapt uit de jaren 1960. Het moetzijn dat de stad nood heeft aan nieuwe torens, aan een revi-

15

val van de Nova-toren. Men kan er misschien de torenspitsvan de Colomakerk op plaatsen, mocht die verdwijnen. Ukan duidelijk zien dat de ontwerper een voorliefde voorelektrische treintjes heeft: vanuit de hoge toren lijken despoorwegen op een miniatuurbaan. Mechelen heeft echteral speelgoedtreintjes in het Speelgoedmuseum. Het nut vandit torengebouw op deze plaats ontgaat mij dus volledig.

Lovenswaardig is wel dat we er nieuwe kantoorgebouwenbij krijgen, want we lonken met z’n allen naar de bedrijvendie weg willen van de dichtslibbende grootsteden in debuurt. Oh! Is men dan niet bezig met het scheppen vannieuwe banen, nieuwe werkgelegenheid? Neen verdorie,Mechelen schept de plaats waar de forenzen uit Antwerpenen Brussel kunnen komen werken als het daar te moeilijkwordt: kantoren per kilo in Mechelen Noord en aan het sta-tion. Maar goed, we mogen in deze tijd van verhoogdewerkloosheid niet te kieskeurig zijn. We laten deMechelaars mee een plaatsje veroveren in deze werkplaat-sen, als we maar goed beseffen dat het bedrijf dat nu de rugtoekeert aan Antwerpen of aan Brussel, dat evengoed eneven kordaat zal doen in Mechelen, van zodra er eldersbetere alternatieven geboden worden. Op dat moment blij-ven we zitten met onze bakens in de woestijn.

We kijken nu recht voor ons. We zien eerst een grote par-king en daarnaast de weg die, vanaf het ronde punt voorons, zich door de gronden van de NMBS ploegt om zuid-waarts aansluiting te geven met de Boutersemstraat. Wenemen nu eindelijk de fiets en we rijden naar rechts, rich-ting Leuvense Vaart. Hier zien we de stadsboulevard dalennaar het grondniveau ( weer langs nieuwe kantoorgebou-wen ), via een nieuwe brug over de vaart naast deColomalaan uitkomen en verder lopen, nog steeds aan derechterkant geflankeerd door de nieuwe betonnen TGV-lijn.

16

Ik mis hier iets…. Stonden er aan de overzijde van de vaartgeen woningen tussen de Colomalaan en de spoorweg-berm? Ik zou gezworen hebben van wel. In ieder geval, hierhebben we een begin van de overwelving van de vaart.Honderd jaar geleden heeft Mechelen hetzelfde gedaan metde vlieten Nu komen er: een betonnen brug aan dePostzegellaan, drie stalen spoorwegbruggen, een betonnenTGV-brug, een stadsboulevardbrug en tenslotte onzeColomabrug. Voortaan worden de kanovaarders verplichtom hun vaartuigen te voorzien van verlichting onder al diebruggen, veiligheid voor alles.

We gaan terug naar de tijd dat de Colomawijk een eigendialect gaat ontwikkelen wegens de onbereikbare liggingdoor al deze bouwsels. Alle gekheid op een stokje: het zalgeen sinecure zijn om het Mechelse eenheidsgevoel te ver-dedigen tegenover de wijken die systematisch worden‘afgekoppeld’ van de binnenstad. Ik vraag mij af hoe denieuwe stadsboulevard zal geopend worden voor descheepvaart. In erectie, zoals broertje Colomabrug? Of zoumen ze toch in de hoogte plaatsen zodat de schepen altijdvrije doorgang hebben?

We volgen de vaart richting Leuven tot aan deBoutersemstraat. In het tweede stuk van deze straat, na dehaakse bocht, zal het vrachtverkeer van en naar de Dryportop de Leuvensesteenweg zijn uitweg moeten vinden. Wemoeten ons geen illusies maken over het lawaai en anderehinder dat dit met zich mee zal brengen. Deze straat zal eenechte ‘heavy duty’-weg worden, want de vrachtwagenskomen vanaf de E19 tot aan het ronde punt aan de achter-zijde van het centraal station, om vandaar uit zuidwaartslangs de nieuwe verbinding met de bocht in deBoutersemstraat verder te gaan.Het is duidelijk dat een aantal gebouwen langs de

17

Hanswijkvaart vervangen zijn door woningen. Op zich isdat natuurlijk netjes en leuk, want wie wil er tegenwoordigniet langs de waterkant wonen, als men het verkeer langsdeze straat aan banden kan leggen en houden.

Tussen de massa’s auto’s die er vandaag geparkeerd staanop voormalige fabrieksgronden staat nog een eenzaam res-tant van een villa ‘Ma Bicoque’ (vert. ‘Mijn Krot’), netjestoegetimmerd. De kantoorgebouwen van de voormalige‘Acomal’ staan hier ook nog wortel te schieten. De bowling-zaal en de ‘Titanic’ staan er een beetje verloren bij … Tenzijmen natuurlijk alles afbreekt en de kosten gaat betalen omdeze, waarschijnlijk zeer vervuilde, fabrieksgronden bouw-rijp te maken voor woningen of nog meer kantoorgebou-wen.

Voor we langs de Mollestraat terug naar de vaart gaan, kij-ken we nog even naar de watertoren van de NMBS en demooie bomen waarvan-we-de-naam-niet-kennen die tussende Boutersemstraat en de afsluiting van het Arsenaal staan.Zouden zij ook verdwijnen of gaat men er ook eentje sym-bolisch behouden, zoals die ene boom op de gronden vanKluwer een straat verder?

Via de Mollestraat fietsen we verder langs de vaart tot aande Zeutestraat en merken aan onze linkse kant heel veelnieuwe woningen op met - wonder boven wonder - nogeen klein muurtje aan de straatkant met een kapelletje. Hoeheeft men het over zijn hart gekregen om hier de beelden-storm even te laten ophouden. Of ben ik weer aan het dro-men en moeten we hier ook vlug een fotootje van nemen.Eigenlijk heeft de stad dat slim bekeken. Eerst breek je vanalles af en dan ga je de 1001 verhalen noteren van deMechelaars over alle dingen die verdwenen zijn. Hoe meerje afbreekt, hoe meer verhalen je hebt. Weer een schot in de

18

19

roos!

Wanneer we de Zeutestraat binnenrijden zijn we erg waak-zaam, want hier bevinden zich nog een negental arbeiders-woningen in eenheidsstijl, die mits renovatie een tweede ofderde leven hadden kunnen krijgen. De helft staat nu teverkrotten en draagt reeds een veelbetekenende letter ‘W’op de onderkant van de gevel (‘Weg’?). Het huis in het mid-den is wat statiger dan zijn buren en heeft nog vitraux-glasin al zijn ramen.

Rechtdoor gaat het nu langs de Dellingstraat naar het rondepunt aan de Leuvensesteenweg. Aan onze rechterzijdestaan we oog in oog met het park van de Spreeuwenhoek.We zullen we ons moeten inzetten om deze groene longniet te zien veranderen in een stalen long. Eigenlijk zou ditnatuurgebied bewaard moeten blijven. En niet alleen in deverhaaltjes.

Hier op de Leuvensesteenweg, wat verder naar rechts, is detoegang van de Dry port: de overgang van goederenver-voer per vrachtwagen naar trein en omgekeerd. Deze‘droge haven’ in het Nederlands is natuurlijk een uitkomstvoor een aantal vervoerfirma’s, die zich anders te pletter rij-den tegen de overvolle Antwerpse ring. Zet hier in het ran-geerstation van Muizen je goederen op de trein en je bentvan de files verderop in het land verlost. Zoals gewoonlijkis dat een lovenswaardig iets, alleen krijg je hier op dezeeigenste plaats een toevloed van vrachtvervoer. De toe-gangswegen zijn daar niet op berekend. Het valt bijgevolgte vrezen dat het bouwen van deze nieuwe toegangswegenook nieuwe opstoppingen zal teweeg brengen.

Rijden we nu langs de Leuvensesteenweg terug richtingstad, dan valt het ons op dat het verkeer hier minder intens

20

is geworden. Een gelijkaardig effect hebben we ook meege-maakt toen de wijk Nekkerspoel ontlast werd door de inge-bruikneming van de N15 langs de Nekkerhal. Het verschilis wel dat men hier de zware verkeerslast verlegd heeftnaar bestaande woonstraten.

Aan de Smisstraat gekomen moeten we even van onze fiets,om even de wijk aan onze rechterkant vanuit de lucht (opeen kaart natuurlijk ) te bezien. Véél meer dan elke andereMechelse wijk is deze woonkern bedreigd. Ze bestaat uiteen zevental straten die langs twee zijden abrupt stoppenof afbuigen wegens de hoge spoorwegbermen. DeSmisstraat is de zuidelijke grens en de Leuvensesteenwegmet het Arsenaal de vierde grensafbakening. Alsof dezewoonkern nog te groot zou zijn, gaat men er achter deWagonstraat nog een TGV en een stadsboulevard tussenfrommelen en aldus willens nillens een hypotheek leggenop de bewoning aldaar. Het paradijs der bruggen breidtzich ook tot hier uit, zodat men vanaf de Wagonstraat totaan het Raghenoplein in niemandsland terecht komt. Ookhier vinden we dus de nieuwe versie van het onderscheidtussen ‘intra muros’ en ‘extra muros’ op nadrukkelijkewijze terug. Het is nochtans opvallend hoeveel vernieuwdehuizen hier zijn, hoe weinig leegstand er is en hoe knus enrustig wonen hier nog mogelijk is.

De ingang van het Arsenaal en bijna alle achterliggendegebouwen inclusief het spoorwegmuseum ‘De Mijlpaal’zijn opgeofferd aan de stadsboulevard en het ronde puntmet de Leuvense steenweg. Het valt te hopen dat de win-kels en de horeca in deze buurt kunnen profiteren van aldat nieuwe kantoorgeweld dat ons opgedrongen wordt.

Vanaf dit ronde punt kan u dan heel gemoedelijk (?) onderde spoorlijn Mechelen – Leuven doorfietsen en over de

21

Dijle de laatste honderden meters afleggen tot aan de N 15.Daar stopt de Stadsboulevard noodgedwongen omdat uvanaf die plaats de compacte woonmassa tegenkomt die dewijk Nekkerspoel is.

Deze virtuele toer hebben we op een luchtige, soms watsarcastische manier, gereden. Dat we het wel degelijk ern-stig en goed voor hebben met deze wijk en zijn bewonersstaat echter buiten kijf. We vinden het maar heel pover datjuist deze wijk zo ernstig en zo ingrijpend moet getroffenworden, terwijl de rest van de Mechelse bevolking er alleenmaar beter wordt van door het afleiden van het verkeerlangs de Arsenaalsite.

Zeker in een stad als de onze, met haar historische beper-kingen op gebied van wegeninfrastructuur (water, spoor enauto), zijn ontsluitingen en oplossingen niet evident. Des temeer aandacht moet gegeven worden aan de maatregelendie moeten genomen worden.

Tenslotte, maar niet het minst, maken we ons volgendebedenkingen.

1. De NMBS geeft zich in dit dossier niet bloot, dat wilzeggen dat zij nog steeds geen uitsluitsel heeft gegevenover wat zij met haar TGV van plan is op Mechelsgrondgebied. Wij hebben alleen vermoedens en dat lijktme geen goede basis om een wijk op zulke manier doormekaar te schudden met een stadsboulevard.

2. Met alle respect, maar de naburige gemeenten rondMechelen hebben een rotmentaliteit als het er op aankomt om zowel de lusten als de lasten te delen met destad Mechelen. Iedereen wil wel profiteren van de cen-trumfuncties die Mechelen heeft maar denkt er niet aan

22

om daar ook de gedeelde verantwoordelijkheid voor tedragen. Resultaat is dat Mechelen zijn eigen boontjes opzijn eigen grondgebied moet doppen.

3. Indien de vooropgestelde plannen - het zijn er gelukkignog maar altijd voorlopige - gerealiseerd zullen wor-den, zijn de vroede vaderen dan overtuigd dat binnenvijf jaar de N15 niet hopeloos verzadigd geraakt, datmen toch de ring rond Mechelen niet zal moeten ‘rondmaken’? Het aantal alternatieven en oplossingen voorde toekomst verminderen jaar na jaar. Indien het goede-renvervoer zich meer en meer gaat ontwikkelen langsde bestaande kanalen en vaarten, kan men nu al beterplannen maken om een kade te voorzien aan deLeuvense Vaart (zoals in Willebroek en in Meerhout) enniet wachten tot het te laat is. Of gaan we eerst eengelijkgrondse brug bouwen, zodat we net als vroegerterug voor de geopende brug kunnen staan wachten:met een 4 x 4 op een 2 x 2 boulevard files creëren vooreen opgehaalde brug, dat is toch neig.

Mechelaar, laat je niet kisten.

Luc Croonen

23

De muur

Voor het postgebouw van Mechelen werd onlangs een mas-sieve, indrukwekkende muur opgegraven. Deze muur isvan onschatbare archeologische waarde. Onder meer dank-zij de tussenkomst van RIM heeft het stadsbestuur beslistom de muur te bewaren in de toegang tot de ondergrondseparking op de Grote Markt. Goed zo!

De muur voor het postgebouw is vreemd door zijn liggingen door zijn materiaalgebruik. Hij is opgetrokken inDoornikse steen. Deze steensoort werd aangevoerd vanafde Schelde en werd vaak gebruikt tijdens de 12de en de13de eeuw. De oudste bouwwerken in Mechelen zijn opge-trokken met kalkzandsteen of er zijn alleszins fragmentenin Doornikse steen in verwerkt. De Brusselsepoort is geheelopgetrokken in Doornikse steen. Aan de Hoogbrug, deonderkant van het Schepenhuis en de Onze-Lieve-Vrouwwekerk vinden we fragmenten in Doornikse steen.

Interessanter is het gebruik van de Doornikse steen aan hetPostgebouw. We beperken ons tot het gebouw met de trap-gevel, waar zich de grote ingang van het postgebouw methet trapbordes bevindt. Aan de zijkant van het gebouw,achter de twee trapgevels, uitgevoerd in baksteen, merkenwe twee Romaanse rondbogen waarin Doornikse steen isverwerkt. De stenen zijn zeer onregelmatig gestapeld. Dit ishet oudste gedeelte van het postgebouw en misschien welde oudst zichtbare constructie van Mechelen. Ze dateertvan de 12de - 13de eeuw.

Het gebouw was vroeger gekend als de Beyaert. De naamBeyaert herinnert in feite nog aan het godshuis waar tijdensde 13de eeuw aan ziekenzorg gedaan werd. De voorgevel isvan latere datum. In 1383 kocht de stadsmagistraat de

24

Beyaert. De volgende jaren verwierf de stad nog meer hui-zen en werden er in de onmiddellijke omgeving van deBeyaert diverse werken aan het heterogene gebouwencom-plex uitgevoerd. Waarschijnlijk werd de gevel in die tijdaangepast.

Misschien liep het gebouw vroeger door tot aan de gevon-den muur voor de Post. Na de afbraak zou er misschien eenklein deel van de oudere Beyaert gerecupereerd zijn en eennieuwe gevel gekregen hebben. Het verband tussen debogen aan de achterkant van het postgebouw en de gevon-den muur is groot. Als het gebouwencomplex deze opper-vlakte bestreek kunnen we concluderen dat het ooit naarMiddeleeuwse maatstaven zeer groot moet geweest zijn.Mogelijk waren er hier wel meerdere activiteiten behalveziekenzorg en de opvang van pelgrims. Misschien gaat hetwel om een klooster? Ik wil hier echter geen voorbarigeconclusies aan koppelen over de mogelijkheid dat dit deSint-Romboutsabdij zou kunnen geweest zijn.

Over de abdij van Rumoldus bestaan tot op heden geenvaststaande bewijzen. Bij de inval van de Noormannen in837 zou de abdij verwoest zijn. Er zijn nog andere kerkelijkeinstellingen die kunnen zorgen voor de ontwikkeling vaneen stad. De ontdekking zou er kunnen op wijzen datMechelen uit twee kernen ontstond. De IJzerenleen zoudeze twee verbinden (de kerkelijke kant van de stad en dewereldlijke). De prins-bisschoppen van Luik hadden hier inde loop van de 11de en de 12de eeuw een zekere macht ver-worven en Mechelen onderhorig gemaakt. In het begin vande 13de eeuw kregen ook de Berthouts, heren vanGrimbergen vaste voet aan grond in Mechelen. Hun machtwerd groter door de steun van het hertogdom Brabant. Devondst kan ook verwijzen naar de machtsgreep van deBerthouts op de prins-bisschoppen van Luik.

25

In die tijd verplaatsten sommige instellingen van de boven-stad naar de benedenstad en ontstonden er hier nieuwebouwwerken als uiting van de wereldlijke macht in de stad.

De lakenhalle verplaatste zich van de Korenmarkt naar debenedenstad. Het laagste gedeelte van het Schepenhuis(late 12de eeuw) werd gebouwd vlakbij de Beyaert. Deoudste kelders van de benedenstad bevonden zich aan deSteenweg (door beschietingen vernield tijdens de eerstewereldoorlog). Ook hier komen er nog een paar zeer oudebreedhuizen voor, met voorgevels van de late 18de eeuw(Steenweg 28-30, misschien ook 42-44).

Wouter Verbaet

26

27

De herinrichting van de Grote Markt

Van 3 december 2002 tot 2 januari 2003 lag bij deBouwdienst het herinrichtingsplan van de Grote Markt terinzage. Wie ging kijken, vroeg zich gaandeweg af wat er nuprecies voorgesteld werd. De tekeningen stemden immersniet overeen met de gegevens van het bijhorende boekje enook in de legenda ontbrak regelmatig iets.

Het voorstel betreft de herinrichting van het gebied vanafOnder den Toren en de Grote Markt tot aan de Befferstraat,volgens de huidige begroting van 2003 met een prijskaartjevan + 3 miljoen € voor de herbestrating. Het is merkwaar-dig dat er vorig jaar nog, voor de totale heraanleg inclusiefde Veemarkt, een budget van + € 2,2 miljoen werd voor-zien, terwijl dit prijskaartje nu is aangegroeid tot € 6,5 mil-joen !

28

De volgende drie artikelen werden ons ingezonden door sym-pathiserende RIM-leden. De identiteit van de auteurs is onsbekend; de inhoud van deze bijdragen valt echter buiten ver-antwoordelijkheid van de redactie.

Indien er ook bij U een probleem in verband met monumen-tenzorg of stadsinrichting in Mechelen op de lever ligt, kuntu ons steeds uw pennenvruchten laten geworden, per tradi-tionele post (p/a Marc Rubben, Willem Geetsstraat 30), of peremail (info @rim.be).

Let wel: anonieme schrijfsels gaan recht de vuilbak in!

Toen onze burgemeester het project in september 2001 aan-kondigde, zei hij dat het de stad 30 miljoen fr. (€ 745.000)voor de herbestrating van de Grote Markt zou gaan kosten.Waar blijft de door Bart Somers gepredikte zuinigheid, toenhij nog in de oppositie zat? Voor een zodanige misser, vanbijna een factor 10, krijgen velen een flinke straf of mogenze hun promotie vergeten. Zei de burgemeester niet eenkeer in een radioprogramma, dat hij geen benul van metgeld omgaan had? Wel, in Mechelen kunnen op dit vlakalthans bevestigen dat hij de waarheid spreekt.

Maar hoe zal onze Grote Markt er nu uiteindelijk uitzien?De folder ‘Tijd voor het nieuwe Mechelen’ van beginnovember 2002 bevatte twee stripverhaalachtige tekeninge-tjes, die kennelijk ten behoeve van één van de vele rond-vliegende duiven zijn opgesteld. We krijgen er het radennaar hoe wij dit als tweevoeters zullen zien en ervaren. Detekeningen zijn gedateerd: 8 november 2002. Op zaterdag 9november 2002 werden ze, tijdens de ‘gebroken eieren info-dag’, nochtans niet uitgehangen. Waarom het uithangenpas op 3 december 2002 mogelijk was, is niet duidelijk, ten-zij er een zekere strategie aan verbonden is.

Indien de tekeningen eerder waren uitgehangen, dan hadde burger meer tijd gehad om zich een oordeel te vormen.In de periode van de eindejaarsfeesten hebben deMechelaars en andere belanghebbenden doorgaans nog weliets anders aan het hoofd dan plannen in te kijken bij dedienst Ruimtelijke Ordening. Bovendien vielen er van determijn van 30 dagen 4 dagen af, doordat de stadsdienstenop 25 en 26 december 2002 en op 1 en 2 januari 2003 geslo-ten waren.

Het coalitieakkoord stelt - op aandringen van de politiekeAlliantie VLD-VU - dat de Mechelaars voor belangrijke

29

beleidsbeslissingen geraadpleegd zullen worden. De ingrij-pende herinrichting van een zo cruciale plaats als de GroteMarkt behoort naar onze bescheiden mening tot die belang-rijke beleidsbeslissingen. De presentatie van slechts eendeel van de waarheid, in een tent doorspekt met gebakkeneierengeur, is niet hetzelfde als een democratische en dui-delijke bevraging van de Mechelse bevolking. Onze burge-meester stelt in de laatste Onder den Toren (stedelijk infor-matieblad) dat er een intense bevraging geweest is, maarwie heeft daar iets van gemerkt? “Onze bewoners”, wij dus,“krijgen het laatste woord”, zegt Bart Somers. Wanneerkomt dat laatste woord er dan? In april, als de werkenbeëindigd zijn?

Merkwaardig genoeg was de inrichting van de onder-grondse parking zelf al in openbaar onderzoek geweest. Deverbindingen tussen ondergrond en bovengrond, zoals bij-voorbeeld de lift, liggen dus waarschijnlijk al vast. Voordeze lift wordt er een lelijke glazen doos bij de Frederik deMerodestraat opgericht. In de folder ‘tijd voor het nieuweMechelen’ wordt hierover gesteld: “Zo wordt het!” Waarblijft hier de nobele gedachte van inspraak? In de gepresen-teerde tekeningen is er echter weer iets anders getekend! Inde tekeningen is de lift niet transparant, maar voorzien vanletters en iets wat op een dak lijkt. De lift is er normaalgezien voor de rolstoelgebruikers, moeders met kinderwa-gens en pakjesdragende mensen. Als die eerst de gehelemarkt over moeten is dat niet erg gebruiksvriendelijk. Delift is vrij klein. Dat wordt wachten in de zon of in de regen,want een afdak is er niet bij. Pas indien men de lift met ééntrap zou integreren in de ondersteuning en de sokkel vanMargretha's standbeeld, zou er van een modern engewaagd ontwerp sprake zijn.

Ook het principe van de helling en de twee trappen aan de

30

31

zuidkant ligt waarschijnlijk al vast. Door het feit dat destructuurbepalende elementen op voorhand vastliggenwordt het element inspraak fel ingekrompen. Planning eninspraak ‘oep z’n Mechels’!

Op de hellingbaan komt er een glazen dak, dat blijkt tekunnen opengaan, maar waarover niets in de bijhorendenota wordt vermeld. In plaats van de twee oude zeventien-de-eeuwse kelders op te ruimen of vol met beton te storten,had men deze kunnen gebruiken als onderdeel van de toe-gang van de parkeerplaats. De lift zou dan weer beter bij deSchoenmarkt staan, waar de auto’s binnen rijden. Deze cen-trale plaatsing zou logischer en minder storend zijn.De architecten kiezen voor ‘overtuigend hedendaags’, maarwat dat precies betekent, wordt niet uitgelegd. We hebbenin Mechelen de laatste jaren enerzijds die kleine keitjesgekregen, rampzalig voor mensen die slecht te been zijn, enanderzijds het geelzwarte dambord aan het station. Is datovertuigend hedendaags? De Alliantie, die voor de verkie-zingen in de oppositie zat, is destijds nochtans zwaartekeer gegaan tegen deze verschrikkelijke herbestrating. Nugaat het schepencollege, waar deze politieke groep toch eenzware stempel op drukt, opeens akkoord met een ‘tapijtvan mozaïekkeien’, omdat dit een ‘duidelijke eenheid’ zoucreëren. Overigens is er van dit tapijt in de tekeningen ver-der niets aangegeven. Hebben we er weer het raden naar, ofis het al wegbezuinigd?

Bij het tot stand brengen van een nieuw bestratingpatroonzou men in de eerste plaats rekening moeten houden metde verschillende soorten toekomstige gebruikers van deopenbare ruimte. Ook mag in het hart van Mechelen eenbelijning worden verwacht, waarin zowel historische alsarcheologische elementen een rol pelen. De Italiaanse ont-werpers, Secchi en Vigano, benadrukken in hun nota de

32

noodzaak om de archeologische vondsten in de bestratingvan het plein weer te geven. Het schepencollege heeft, naherhaalde druk vanuit verschillende hoeken, uiteindelijkdan ook beslist om een en ander te behouden. Gelukkigmaar!

Uit de tekeningen blijkt dat het plein tot één grote steen-vlakte zal verworden, met om de zoveel meter een rondeglasplaat om het daglicht in de ondergrondse parking bin-nen te laten. Hieronder komen er lampen om de gevels teverlichten, evenals “oriënterende verlichting”, wat echterniet nader wordt toegelicht. Hoe lang zullen die glasplatenhelder blijven als er marktkramen op komen? Maar mis-schien moet dat wel niet, want over de marktfunctie wordtniets vermeld. Blijkbaar is het de bedoeling om van deGrote Markt dag in dag uit een lege gele vlakte te maken.Was onze burgervader dan niet voor het behoud van demarktfunctie? Dergelijke éénkleurige grote vlaktes dragengeenszins bij tot het gevoel van een gezellige en behaaglijkebinnenstad. Wil Mechelen geen toeristen lokken?

Aan de noordrand komt er een rij bloembakken en aan dezuidkant een lange sleuf, waar een hellingbaan en 2 trap-pen gesitueerd worden. De sleuf wordt, zoals gezegd,gedeeltelijk overdekt met glas en afgegrensd door een rand,waar men ook op kan gaan zitten. Het plein zelf is leeg:geen beloofde muziektent, geen Margaretha van Oostenrijk,geen wijzerplaat van Sint-Rombouts meer in de bestrating.

Aan de verlengde straatkanten van de Frederik deMerodestraat en de Korte Bruul komt er een doorlopenderij paaltjes met, steeds aan de kant van het plein, een laad-en loszone. De spullen moeten voortaan met karretjes vandaar naar de café’s en restaurants gebracht worden. Stel jevoor: terwijl je ’s morgens op een terrasje met je koffietje je

33

krantje leest, komen er steeds rammelende karretjes langs,terwijl de taart van de dag wordt opgeschud, later gevolgddoor de fusten die over de straat gerold worden. Het pleinmag dan wel verkeersvrij zijn, maar zal het er nog aange-naam verblijven zijn.

Welk lot wacht het standbeeld van Margaretha? In de bijge-voegde nota staat het monument voor het ingangsportaalvan de huidige toeristische dienst, terwijl ze volgens detekening op de Schoenmarkt staat! Misschien kan men haarop een glasvezel replica van de huidige neo-renaissancesokkel zetten, met daaronder wielen, zodat ze op elkmoment naar de gewenste plaats gerold kan worden. Dearduinen sokkel van 1849, nog ontworpen door stadsarchi-tect Bauwens, en het gietijzeren hek met lantaarnpalen zou-den verdwijnen. Het beeld kan niet meer op oorspronkelij-ke plaats worden gezet, want het dak van de ondergrondseparking er niet op berekend. Indien in de ondergrond eendrietal muren in de vorm van een H voorzien waren, waar-bij de ruimte tussen de benen van de H een veelvoud vanéén parkeerplaats zou zijn, dan zou er geen parkeerplaatsverloren gaan en kon het beeld toch op de juiste plaatsgezet worden. Waarom wil men dat niet?

Waar de stadsgidsen met hun rondleiding zullen beginnenis niet duidelijk, want in de bijgevoegde nota is het beeldvan ‘t Opsinjoorken verdwenen. Op de tekeningen is er opdie plaats iets onduidelijks getekend, wat in de toelichtingniet verklaard wordt. Naar verluidt is er ook besloten dater voor de plaatsing van de terrassen aan de zuidzijde eenlijn zou worden getrokken. Dit heeft tot gevolg dat hetbeeldje verplaatst moet worden van de Hallestraat af in derichting van de poort van het stadhuis. Dit is evenwel eenwijziging in de ter inzage gelegde plannen. De burger heefter dus geen kennis van kunnen nemen. Dat is niet democra-

34

tisch en is procedureel onjuist.

De aandachtige lezer kon ook nog genieten van enige parel-tjes van onduidelijk taalgebruik:

☞ wij gaan ons bevinden in een’ hypogene ruimte’;☞ er is een ‘doorlopende stroom auto’s en bussen’;☞ we krijgen ‘vloeiend en leesbaar auto- en busverkeer’;☞ er schijnt hier in Mechelen een ‘Vollenmarkt’ te zijn,

wellicht gaat het hier over een ‘Legenmarkt ‘;☞ de bomen heten Aesculus Hippocastanus (kastanje,) en

Tillae Europea (linde) 30/40 met draadkluit (allebeigeen kleine boompjes op den duur);

☞ de ‘betekenisvolle grammatica en syntaxis’ zullen wijervaren bij het beleven van de nieuwe bestrating;

☞ de Italiaanse ontwerpers benadrukken in deze nota denoodzaak tot ‘verwending van vondsten in de archeolo-gie in het pleinontwerp’.

Wie er iets van begrijpt mag het komen uitleggen.

Blijkbaar is er toch nog geen optimale coördinatie binnenhet bouwteam onder leiding van de heer Van Thillo, wanteen half jaar vóór de tekeningen gemaakt werden was alsbekend welke bouwsporen er van onder de Grote Marktkwamen. Hieruit blijkt dat ontwerpers die niet de lokalekranten lezen niet beschikken over de nodige informatie. Verder blijven er vragen over de zogenaamde wedstrijd,waar nooit iemand iets van gelezen of gemerkt heeft.Waarschijnlijk is dit weer een voorbeeld van de nieuwepolitieke cultuur. Wie heeft ooit het juryrapport, dat blijk-baar veel invloed op het ontwerp heeft gehad, kunnenlezen? Bij de ter inzage gelegde stukken lag het in elk gevalniet.

35

Of het voorgestelde concept bij de schaal en de vorm vande Mechelse binnenstad past is een heel andere vraag. Hetkan toch niet zijn, dat we met dit ontwerp de komendetwintig jaar opgescheept zitten. Met moderne materialenkan men de historische gegevens van dit in 1985 als stads-gezicht beschermd plein veel meer eer aandoen dan met hethuidige voorstel.

Er mogen geen metalen roosters om boomvoeten komen.Van wie niet en waarom niet? Waarom geen leibomen op demarkt? Past dat niet bij het (door Vinci?) gekozen afwate-ringssysteem, waardoor de afwateringskanalen kunnenverstoppen? Er zijn smalle gleuven tussen de stenen voor-zien die het water in een ondergelegen goot doen komen(in Kortrijk te zien), maar die waarschijnlijk zeer snel totverstopping leiden. Wordt de architect contractueel (en dusfinancieel) verantwoordelijk gesteld voor het naderhandmogelijkerwijs noodzakelijke openbreken van de bestratingom deze kanalen weer schoon te maken (bijvoorbeeld naeen partijtje beachvolleybal)? Daar zullen de veegvoertuig-jes een flinke klus aan krijgen! Maar uiteindelijk is deMechelaar weer de klos als de rekening gepresenteerdwordt. In de Befferstraat, die buiten de plankaart valt, kun-nen wel bomen komen, maar daar zullen ze toch ook niet tegroot moeten worden. Anders wordt het er veel te donkeren zie je het paleis van de Grote Raad niet meer.

Voor het postgebouw is er geen fietsenrek voorzien, welboven de ingang van de ondergrondse parkeerplaats. Depraktijk leert nochtans dat toch velen hun fiets tegen hetPostgebouw zullen zetten. Bovendien lijkt een één rek nuniet erg veel voor het geheel van de Grote Markt. Aan hetbegin van de Frederik de Merodestraat, aan de rand van deMarkt, komt er een hydraulische paal. Maar waaromkomen er geen hydraulische palen voor de toegang van de

36

terrassen en bedrijven aan de noord- en zuidzijde van demarkt? Dat zou de bevoorrading veel sneller doen verlo-pen. Hoe moet dat met de aan- en afvoer van de materialenen het geld voor de twee aanwezige banken. Mogen die hetgeld ook over de terrassen gaan vervoeren?

Of en op welke manier de markt bereikbaar zal zijn voor demarktwagens wordt niet toegelicht. Zo te zien op de teke-ningen niet, want de paaltjes lijken vast te staan. Hoe hetvrachtverkeer en bevoorradingsvoertuigen achterwaarts deHallestraat in moeten rijden naar de winkel Blokker, tussenhet uitgebreide terras, het voor de Hallestraat geplaatsteding, en vanaf de smalle laad- en loszone, is niet duidelijk.In praktijk zal dit gebeuren met veel geharrewar van hetverkeer en de bussen in de smalle Korte Bruul, wat daar hetwinkelklimaat niet ten goede zal komen.

Het stadsbestuur sloot met de Vlaamse Gemeenschap in hetnajaar van 2002 de convenant ‘op weg naar duurzaamheid,doelstelling 2’ af. In het kader van het milieubeleid is ermomenteel een verordening in voorbereiding inzake hetgescheiden afvoeren van regen- en rioolwater in de maak(Mechelen is hierin de laatste Vlaamse gemeente!). Een der-gelijke leiding ligt evenwel niet in dit gebied op de kaartingetekend. De overheid (hier de dienst Openbare Werken)zou aan de burger toch het voorbeeld moeten geven?

Het is duidelijk, dat er bij wat voorligt niet van een geïnte-greerde aanpak kan worden gesproken. Dit ontwerpgetuigt van weinig gevoel voor stedenbouw in het histori-sche kader van Mechelen. Zoals de zaken nu staan zijn erbovendien meer vragen dan antwoorden. Bovendien is hetonduidelijk waartegen de burger nu eigenlijk bezwaar konindienen. Dit ontwerp is nog niet rijp voor uitvoering,omdat het geheel samenhang mist. We vrezen echter dat de

37

Mechelse burger binnenkort op de blaren zal zitten, terwijlsommige beleidsverantwoordelijken zich voor dit doorge-dreven prestigeproject een zitje elders kunnen permitteren.

de wandelende, met RIM sympathiserende Mechelaar

PS..geïnteresseerde opkopers kunnen ten laatste op 31maart 2003 bij het schepencollege een bod op het hekinclusief de lantaarns van Margaretha doen (aan oud-ijzerprijs). De volgende dag zal dan het lot toegewezenworden door de schepen bevoegd voor afgedanktezaken.

38

Het huis van de Mechelaar

Volgens het stadsbestuur heeft Mechelen nood aan eennieuw gebouw, een plek waar de Mechelaar voor al zijn for-mulieren terecht kan. En voorsmaakje hiervan kregen we alop 9 november 2002 te zien op de manifestatie “men kangeen eieren bakken zonder de schaal te breken”, in eengrote tent bij het postgebouw. We kregen echter alleen eenzicht op de gevel aan de Zakstraat, waarmee we ook al ophet foldertje “op weg naar het nieuwe Mechelen” kondenkennismaken.

Eigenlijk wordt op deze folder niet het ‘huis van deMechelaar ’ voorgesteld, want dat gebouw zal wordengebouwd op de hoek van de Reuzenstraat en deBefferstraat. Tot en met zondag 12 januari 2003 lag het ont-

werp van dit nieuwe gebouw ter inzage bij de stedelijkedienst Ruimtelijke Ordening.

We zijn de plannen voor u gaan bekijken. Voor de nieuw-bouw zullen de eerste drie panden in de Befferstraat ges-loopt worden, ook het in de jaren 1980 met belastingsgeldgerenoveerde en nu blauw geschilderde winkeltje, waar nude informatiedienst huist. Wat gebeurt er toch met onzebelastingsgelden? En vooral, wat krijgen we ervoor in deplaats?

Welnu, op de begane grond zal zich één lange glaspui uits-trekken met daarop de tekst ‘Huis van de Mechelaar ’,waarbij echter enkel het opschrift ‘Huis van’ duidelijkzichtbaar wordt. De rest van de tekst komt op de gevel inde smalle, vaak donkere Reuzenstraat, niet tot zijn recht.Boven de glaspui komen er, in twee lagen, metalen kozijnenmet een volledige glasvulling.

We zijn verrast. Maar wat het huidige college van burge-meester en schepenen ons nu voorschotelt is precies het-geen Bart Somers destijds publiekelijk veroordeelde: eengrote kantoorachtige glasgevel op een beeldbepalende plekin de historische binnenstad. De voorgeschotelde architec-turale vormgeving is in hetzelfde bedje ziek als de toenbekritiseerde gebouwen.

In feite zijn er zelfs gelijkenissen te vinden met het gebouwdat door het huidige stadsbestuur als ‘de grootste stads-kanker van Mechelen’ wordt aangeduid, hetEuroshoppingcomplex. Ook daar vinden we op de beganegrond een lange aaneengesloten glaspui en daarbovenmetalen kozijnen, die afwisselend met glas en/of andermateriaal gevuld worden. Die architectuur was typerendvoor de mentaliteit en de visie op stadsvernieuwing de

39

‘golden sixties’.

In het coalitieakkoord van 2000 pleitten onze bestuurdersvoor een hedendaagse en krachtdadige aanpak, als vereistevoor nieuwe architectuur. Voor een stadsbestuur, datonlangs nog met het Vlaams Gewest een ‘convenant tot hethalen van niveau 2 op weg naar duurzaamheid’(1) heeftgesloten, zou ‘eigentijds’ moeten betekenen dat een nieuwgebouw een voorbeeld van energiebesparing is. Ook hetstellen van dergelijke voorbeelden is een onderdeel van hetcoalitieprogramma. Een volledige gevel in glas voldoet nietaan die duurzaamheidvereiste. Een dergelijke nieuwbouwis niet duurzaam maar duur. Het ‘huis’ moet op 31 decem-ber 2004 geopend worden. Besparen wordt dus de bood-schap.

In de laatste editie van het stedelijk informatieblad ‘Onderde Toren’ staat er nog te lezen dat het stadsbestuur zo won-derwel communiceert. Toen dit nummer verscheen was hetopenbaar onderzoek over ‘het huis van de Mechelaar’ albegonnen, maar nergens in het blad werd de burgergevraagd om zijn mening te komen ventileren. Nog vol-gens het coalitieakkoord zou er voor belangrijke dossiersvan bij de aanvang een werkgroep opgestart worden met.bewoners en betrokkenen. Voor ‘het huis van de burger’zijn wij dat allemaal, maar over het opstarten van een der-gelijke groep hebben we niets vernomen. Een gemiste kans?Of erger?

Terug naar ‘ons’ gebouw zelf. In de Reuzenstraat wordendezelfde gevels als in de Befferstraat opgetrokken. Op detweede verdieping wordt er een verbinding met het stad-huis gecreëerd. Aan de Zakstraat blijft goddank het grote19de-eeuwse herenhuis staan. Het wordt op de beganegrond ingericht als jeugdcafé. Een goed initiatief. De andere

40

gevels verdwijnen. Links worden ze vervangen door dereeds genoemde glaspui. Daarboven komt er een houtenbetimmering. Aan de rechterkant van het herenhuis komter één grote grijsbruine baksteengevel met hier en daar eenraam en een poort. De kleur zal een beetje gelijken op dievan het grote woonblok ernaast, waardoor dit voor de wan-delaar als één groot geheel zal ervaren worden. Dit zal eenbruusk effect hebben op de historisch aanwezige kleinscha-ligheid en op de maatvoering van de bestaande percelen.Hier zien we dus wel een voorbeeld van energiebesparing,maar helemaal niet van gevoel voor de architectonischemaat, het ritme en de structuur van de Mechelse binnen-stad.

De bezoeker van ‘het huis van de Mechelaar’ komt hetgebouw binnen door één ingang, voorzien halverwege deReuzenstraat . Volgens het coalitieakkoord moet er extraaandacht uitgaan naar senioren en gehandicapten, ondermeer door een nieuwe, vlakkere bestrating en door gemak-kelijk bereikbare en bedienbare inkompartijen. Zoals het ernu echter naar uitziet is er maar één toegangssluis. Voorwie wat minder goed te been is, wordt deze ingang eenmoeilijk te bereiken plaats. Zo zal het paaltje, dat zich zalbevinden op de plaats waar de Reuzenstraat in deBefferstraat overgaat, beletten dat men met een voertuig totvoor de deur kan rijden en uitstappen. Het is bijgevolghoogst onduidelijk op welke manier het ontwerp, zoalsbeloofd in het coalitieakkoord, tegemoetkomt aan de ver-zuchtingen van onze senioren en gehandicapten.

Eenmaal binnen bevindt de bezoeker zich in één grote hal,met links vóór en rechts achter hem vele loketten. Hopelijkbeschikt de stad tegen dan nog over voldoende middelenom het personeel achter die loketten te betalen. Of mogenwe verwachten dat in de plaats daarvan enkele computer-

41

terminals worden neergepoot, zodat de mondige burgerzelf zijn gang kan gaan? Wie daar geen kaas van gegetenheeft valt dan maar uit de boot.

In elk geval hebben we het vooruitzicht om weer ettelijkedecennia voor een nieuw gebouw op te draaien. Wie weetspreekt men in Mechelen in 2010 al over het ‘Kot voor deSukkelaar’. Echte sukkelaars zijn we, en zo willen ze ons,zoals destijds de ‘verlichte’ keizer-koster(2) deed, besturen:voor ons, over ons, maar vooral – in tegenstelling tot watplechtig en grootsprakerig werd beloofd - zonder ons.

Geacht college, geef ons liever goede straten en stoepen,koester uw historische stad, ook voor het broodnodige toe-risme, en zadel ons niet in allerijl op met alweer een lelijkprestigeproject.

de bedrogen sukkelaar, een RIM-sympathisant

42

De heraanleg van de Veemarkt

In de eerste werkweek van januari 2003 hing bij de stedelij-ke dienst ruimtelijke ordening de aankondiging van hetopenbaar onderzoek uit, maar op de Veemarkt zelf op zon-dag 12 januari nog niet. Op 14 januari hingen de borden er.Er is bij het openbaar onderzoek bijgevolg duidelijk eenprocedurefout gemaakt. Het zou dan ook moeten wordenovergedaan.

Als laatste stad in Vlaanderen is Mechelen een verordeningvoor het scheiden van regen- en afvalwater aan het opstel-len. Deze zal binnenkort van kracht worden. De stad heeftnu de gelegenheid om hier nu een dergelijke voorzieningvoor de afvoer van regenwater te treffen. Helaas ontbreektdie op de tekeningen.

Deze toegang van de parking voor motorvoertuigen ligtprecies voor de ingang van de Stadsschouwburg. Hij ligtook zodanig langs de stoeprand, dat er geen ruimte meer isvoor fietsers om kruisingsvrij, ten opzichte van de uit en inde parking rijdende voertuigen, hun weg richting GroteMarkt te vervolgen. Ook slecht ter been zijnde mensen kun-nen niet meer pal voor de Stadsschouwburg afgezet wor-den om de ingang te bereiken. Dit is een onaanvaardbareontwerpfout.

In de tekeningen is er nergens aangegeven, hoe de toegan-gen er bovengronds uitzien, noch wat er met de archeologi-sche vondsten zal gebeuren. De plannen zijn dan ookonvolledig. Ze moeten daarom opnieuw en dan met devormgeving van deze toegangen worden uitgehangen vooreen nieuw openbaar onderzoek.

Een RIM-sympathisant

43

Beschermingsdossiers: Plaisance

Volgend schrijven werd gericht aan de heer Francis Brenders vanAROHM-Antwerpen, Cel Monumenten en Landschappen

Geachte heer,

Met dit schrijven wenst het bestuur van RIM zijn ongerust-heid uit te drukken over de plannen tot afbraak van devoormalige afspanning ‘Leiden’, gelegen aan deBrusselsesteenweg 4 te Mechelen. Wij hebben vernomendat het college van burgemeester en schepenen vanMechelen groen licht heeft gegeven voor de afbraak van hetpand, dit ondanks het feit dat de Stedelijke Commissie voorMonumentenzorg (SCM) van Mechelen hierover eenongunstig advies heeft verleend.

Het bedreigde gebouw staat op een plaats die de overgangvormt van de middeleeuwse binnenstad naar de in de 19deeeuw gegroeide stadswijken. Kenmerkend voor de onmid-dellijke omgeving is de aanwezigheid van gebouwen eninrichtingen die zeer betekenisvol zijn voor de geschiedenisvan het verkeer tussen Mechelen, de omliggende gebiedenen Brussel. De belangrijkste getuige daarvan is uiteraard de13de eeuwse Brusselpoort, maar ook de 17de eeuwseBrusselsesteenweg, de 18de eeuwse Leuvense Vaart en de20ste eeuwse residentiële laan naar het provincialeVrijbroekpark verdienen de aandacht. Heel bijzonder voordeze plek is de aanwezigheid van drie voormalige afspan-ningen en van een reeks typische arbeiderswoningen. Inhun geheel en als complement van de andere historischeresten vormen deze gebouwen een belangrijk stadsgezicht.

De drie afspanningen zijn opgenomen in de inventaris vanhet cultuurbezit ‘Bouwen door de eeuwen heen in

44

45

Vlaanderen’. Wij zijn van mening dat dit merkwaardigneo-classicistisch ensemble bepalend is voor het karaktervan de plaats, als een typische overgangszone tussen hetdichtbebouwde stedelijk gebied en afwisselend dichtbe-bouwde en vrij open landelijke omgevingen met een hoofd-zakelijk residentieel karakter.

De gebouwen vormen samen een soort baken dat betekenisverleent aan de plaats waar men de oude stad binnenkomten waar men ze verlaat. Ook andere plaatsen in Mechelen,zoals Nekkerspoel (het stationsgebouw en ontmantelde‘mazenbrug’), de Liersesteenweg (gevangenis, voormaligekazerne, voormalige watertoren), de omgeving van de ste-delijke badinrichting, van de Colomakerk e.d. hebben hunkarakter verkregen door een dergelijke overgangsbebou-wing. Al te vaak werden in het recente verleden gebouwenin deze typische omgevingen stiefmoederlijk behandeld. Zowerden nabij de Plaisancebrug in de jaren 1980 nog eenwaardevolle art decowoning (tussen het hotel en de reeksarbeiderswoningen van omstreeks 1900) en in de jaren 1990een café/woning in dezelfde stijl (eveneens ondanks hetongunstig advies van de SCM) afgebroken. Eens te meerdreigt nu een betekenisvol gebouw verloren te gaan.

RIM stelt daarom voor:

wegens de belangrijke artistieke, historische en steden-bouwkundige waarde,

de bescherming als stadsgezicht van de panden:

☞ Brusselpoortstraat 28, 30, 32, kadastraal bekend:Mechelen, 4e afdeling, sectie F, perceelnummers 638v;

☞ Ridder Dessainlaan 2, kadastraal bekend: Mechelen, 4e

46

afdeling, sectie F, perceelnummers 641k; ☞ Brusselsesteenweg 2, 4, kadastraal bekend: Mechelen,

4e afdeling, sectie F, perceelnummers 642y;☞ de reeks arbeiderswoningen Stuivenbergvaart .

Het betreft drie 19de-eeuwse volumes in een late neoclassi-cistische stijl. Vroeger bevonden zich hierin de afspannin-gen ‘Plaisance’ (nr. 32), ‘Rotterdam’ (nr. 2) en ‘Ville deMons’ (nr. 4) gevestigd waren. De drie afspanningen vor-men samen een merkwaardig architecturaal geheel, gelegenrond een belangrijk kruispunt van een historische steenwegen een waterloop. Ze vormen een interessante getuigenisvan het belang van deze oude steenwegen en hun herber-gen bij het binnenkomen van de stad.

Dit stadsgezicht van drie afspanningen sluit aan bij dereeds als stadsgezicht beschermde delen aan de oevers vande Leuvense Vaart.

Brusselpoortstraat nr. 28, 30, 32

Oorspronkelijk was dit een hoekgebouw van twee bouwla-gen en respectievelijk vier, drie en vier traveeën onder eenaaneengesloten zadeldak in Vlaamse en mechanische pan-nen. Nu is het opgesplitst in drie panden waaronder het nr.32, de zogenaamde ‘Plaisance’. De bakstenen laatclassicisti-sche gevelwand dateert de eerste helft van de 19de eeuw enwerd later ontpleisterd. De nrs. 28 en 30 kregen eencementbekleding. De voorgevel van drie traveeën is verti-caal gemarkeerd door pilasters onder een fries van triglie-fen en een driehoekig fronton met oculus. De rondboogven-sters zijn gevat in een vlakke omlijsting met natuurstenenimposten met sluitsteen. De beschilderde lekdrempels opconsoles zijn bewaard. De zijgevels bestaan uit vier tra-

47

veeën met rechthoekige vensters op arduinen lekdrempels.De begane grond bij de nrs. 28 en 30 bevindt zich onder eenneoclassicistische puilijst, die bij het nr. 32 verscholen zitachter een uitgebouwd overdekt terras.

Brusselsesteenweg nr. 2

Eertijds stonden hier drie woonhuizen op de hoek met deRidder Dessainlaan en de Stuivenbergvaart. In 1930 werdenze verbouwd tot ‘modern koffiehuis Rotterdam’. Hetgebouw is de pendant van het hoekcafé ‘Plaisance’. Beidecafé’s bevinden zich aan weerszijden van de LeuvenseVaart nabij de Plaisancebrug. De oude, manueel bediendedraaibrug (1750) werd in 1928-1933 vervangen door eenelektrisch aangedreven stalen draaibrug. De huidige wip-bruggen dateren van 1981.

Het gaat om een symmetrisch opgevat hoekcomplex meteen achteruitwijkende middenpartij van drie traveeën,geflankeerd door schuin aansluitende zijvleugels van éénrechte travee, een afgeschuinde hoek en twee of drie zijtra-veeën, in het geheel bestaande uit drie bouwlagen gevatonder afgewolfde zadeldaken in Vlaamse pannen.Vermoedelijk werd het gebouw opgericht in de eerste helftvan de 19de eeuw (verkleinende ordonnantie, middenpartijmet rondboogvensters, oculi, driehoekig fronton, voormali-ge dakkapellen, kroonlijsten en vensteromlijstingen) Voorde inrichting als koffiehuis werd de begane grond grondigaangepast in 1930. De toen eveneens voorziene wijzigingvan de bovenbouw werd niet uitgevoerd. Eind jaren 1980werd het pand (her)bepleisterd, het schrijnwerk vernieuwd,de dakkapellen gesloopt en de veranda vervangen.

48

Brusselsesteenweg nr. 4

De voormalige afspanning ‘La Ville de Mons’ (nu ‘Leyden’)staat op de hoek van de Ridder Dessainlaan en deHombeeksesteenweg. De kern van het gebouw, de veranke-ringen en de dakhelling van de achtergevel dateren uit hetderde kwart van de 19de eeuw (cfr. kaart van H. Dierickxvan1871). De straatgevel werd later herbouwd naar hetvoorbeeld van het huis ‘Rotterdam’. Dit gebouw is op ditogenblik bedreigd met afbraak. Het ontleent betekenis vanen verleent betekenis aan de andere gebouwen uit deomgeving.

Arbeiderswoningen Stuivenbergvaart

Deze voor de late 19de eeuw typerende arbeidersbebou-wing vormt de overgang tussen het hoekpand ‘Rotterdam’en de burgerlijke residentiële bebouwing van de belle épo-que en het interbellum (beschermd stadsgezicht). Naar ver-luidt zouden deze smalle huisjes oorspronkelijk ook in debreedte zijn opgedeeld, zodat het aantal woning kon ver-dubbeld worden. De voordeuren van de achterste wonin-gen was bereikbaar via een verharde weg achteraan de hui-zen, wat het verspringen van de rooilijn ter plaatse kan ver-klaren. Het klassenverschil in bebouwing aan de vaart isillustratief voor de evolutie in perceptie van de stadsrand inhet begin van de 20ste eeuw.

Tenslotte wijst RIM erop dat het stadsbestuur zich in zijnbeleidsverklaring tot het volgende heeft geëngageerd:

☞ Wetenschappelijk onderzoek dient geïntensifieerd te

49

worden. Een volledig bouwhistorisch onderzoek isnoodzakelijk. Ook zal een bouwblokinventarisatie aan-gevat worden.

☞ De lijst met beschermingswaardige gebouwen zal insamenwerking met de hogere overheid in concretebeschermingsvoorstellen omgezet worden.

☞ Sensibilisatie en deskundige begeleiding van de bevol-king zijn zeer belangrijk. Bij de eerste contacten met destedelijke bouwdienst is het noodzakelijk dat de juisteinformatie in verband met monumentenzorg wordtmeegegeven. Dit zowel voor projecten van beschermdeals niet-beschermde panden. Immobiliënkantoren,notariaten, projectontwikkelaars… krijgen degelijk uit-gewerkte en complete informatie.

☞ Sensibiliserende acties zoals een goed uitgebouwdeOpen Monumentendag, de Stedelijke PrijsStadsverfraaiing… worden ernstig ondersteund.

☞ Het erfgoedbeleid zal beter geïntegreerd worden in hetbeleid omtrent de stedelijke ontwikkeling. Bij stadsver-nieuwingsprojecten zullen “de stedenbouwkundigefootprint” en het waardevolle gebouwenpatrimoniumgerespecteerd worden.

☞ ✤ e Stedelijke Commissie Monumentenzorg wordtonder voorzitterschap van een externe deskundigegeoptimaliseerd. Het advies wordt in principe steedsopgevolgd ofwel duidelijk gefundeerd verworpen. Destedelijke diensten monumentenzorg, ruimtelijke orde-ning en bouwdienst zijn steeds op de vergaderingenaanwezig.

☞ Meer aandacht zal gegeven worden aan onderhoud endeskundige restauraties van het historisch patrimoniumen ook aan de controle van restauratie- en renovatie-werken.

50

Verschillende hedendaagse stedenbouwkundige ingrepenhebben aangetoond dat er geen onoverbrugbare kloofbestaat tussen behoud en vernieuwing. De enige zinvollenorm voor beiden is ruimtelijke kwaliteit. In een uniekehistorische stad als Mechelen moet ruimtelijke ordeninggericht zijn op duurzame ontwikkeling en bijgevolg op hetbehoud, het herstel en de uitbereiding van het erfgoed, inde ruimst mogelijke zin.

Om deze reden vraagt RIM de wettelijke bescherming vande bovenvermelde gebouwen als stadsgezicht.

Marc Rubben, voorzitter RIM.

51

Pareltjes aan de kroon vanMechelen: het ‘Witkruys’

Vanaf nu zal er in elk nummer van RIM-NIeuws telkenseen waardevol historisch gebouw in de kijker wordengesteld. Het is niet de bedoeling om grote of bekendemonumenten voor de zoveelste keer te beschrijven. Welvragen we aandacht voor minder opvallend erfgoed, datdaarom niet minder betekenis heeft binnen de unieke histo-rische context van Mechelen. We beginnen met een pandaan het begin van de Sint-Katelijnestraat (kant Sint-Rombouts). De gevel van het gebouw springt niet meteenin het oog. Toch menen we hier één van de architecturalepareltjes van de Mechelse kroon ontdekt te hebben.

De kleine woning Sint-Katelijnestraat 7 is misschien wel hetmooiste voorbeeld van een laat 18de-eeuwse kleinere bur-gerwoning in Mechelen. Op het eerste zicht is het pandweinigzeggend, maar het is het laatste in zijn soort in onzestad.

De kern van de woning gaat terug tot de 16de eeuw. Doorde bevolkingstoename van de steden, die destijds gevangenwaren binnen hun stadsmuren, was er een nijpend plaatste-kort. Daarom ging men de panden niet met de lengteasparallel aan de straat bouwen maar wel dwars, in de diepte.Zo ontstonden de zogenaamde diephuizen, die kenmer-kend zijn voor de lage landen. Het grootste deel van debebouwing in de middeleeuwse steden was opgetrokken inhout. Reeds in de 16de eeuw werden maatregelen getroffentegen brand en werd houtbouw in verschillende steden ver-boden. In Mechelen kwam deze regeling later dan in ande-re steden. Dit verklaart waarom Mechelen nog zo veel hou-ten gevels telt.

52

Pas vanaf de late 18de en de vroege 19de eeuw werden demeeste houten gevels vervangen door stenen. Rond 1775kende Mechelen een echte bouwwoede. Naar aanleidingvan de duizendste verjaardag van het overlijden van depatroonheilige van de stad, Sint-Rombout, in 1775, werdeen grote stadsverfraaiingscampagne gehouden. Er werdeen strenge controle uitgeoefend op de esthetische kwalitei-ten van de gevels. Wat binnenin gebeurde had weinigbelang.

De bouwaanvraag van de woning Sint-Katlijnestraat 7dateert van 1786. Het gaat om een gevelwijziging: “ Modelvan gevel te stellen voor het Witkruys in de Kathelijnestraettoe hoorendende Beggijntiens Davids”. Merkwaardig is de vermeldingvan de huisnaam ‘het Witkruys’. Huisnummers werden pasgegeven vanaf de Franse overheersing (na 1494). Daarvoorwaren de huizen enkel gekend bij naam.

Het pand volgt de mode van zijn tijd. De Louis XVI-stijl(classicisme) kwam in Mechelen na 1780 erg in trek. Aanhet einde van de 18de eeuw beïnvloedde vooral Frankrijk,zij het onrechtstreeks, onze architectuur. De Louis XVI-stijlontstond rond 1760 in Frankrijk. Deze stijl was een pleidooivoor de terugkeer naar de grootse idealen en de nationaletraditie van het tijdperk van de laatste grote Franse soeve-rein, Louis XVI.

De opbouw van de gevel wijkt af van de doorsnee gevelop-bouw in die tijd. Tijdens het classicisme gold symmetrie alseen van de basisprincipes van de architectuur. Meestalwerd de gevel geritmeerd door een oneven aantal raamope-ningen, doorgaans drie. De deuropening bevond zich danin het midden van de gevel. Het ‘Witkruys’ heeft echter een

53

tweeledige ritmering. Dat is vrij ongebruikelijk, maar er zijngoede redenen voor. Het perceel was te smal voor een drie-ledige opbouw.

Verticaal volgt het pand wel de klassieke, drieledigeopbouw: een sokkel, een bovenbouw en een dak. De sokkelis minder zwaar dan gebruikelijk. Bij het ‘Witkruys’ wor-den sokkel en bovenbouw alleen gescheiden door eengeprofileerde lijst die over de ganse gevel doorloopt. Hetdak wordt van de bovenbouw gescheiden door een grotehouten kroonlijst op klossen. Deze wordt extra geaccentu-eerd door een plint onder de kroonlijst, die eveneens overde ganse gevel doorloopt. In de late 18de eeuw werden dekroonlijsten groter. Zo werd het dak visueel weggewerkt.De oude houten puntgevel van het diephuis werd afge-schuind (dat is goed te zien vanop de speelplaats van deTSM). Voor de dakbedekking werden vaak leien gebruikt.De zwarte kleur van leien valt minder op dan rode kerami-sche dakpannen.

Het materiaalgebruik van de gevel is rijkelijk. Vanaf de18de eeuw werd blauwe hardsteen meer betaalbaar. Hetinvoeren van afgewerkte blauwe hardsteen uit de groevenvan Arquennes, Feluy en Ecaussines, is steeds een dureaangelegenheid geweest. De dure natuursteen werd enkeltoegepast bij prestigieuze bouwwerken om de rijkdom vande bouwheer te beklemtonen. Het materiaal werd om diereden vaak zichtbaar gelaten. Op het einde van de 18deeeuw werd blauw trouwens een modieuze kleur. Vanaf detweede helft van de 18de eeuw werd arduinsteen vaakgebruikt voor raam- en deuromlijstingen of als plint.

De ramen van het ‘Witkruys’ hebben geen vensterdorpels.Uit het gevelvlak komt er slechts een arduinen omlijstingdie typisch is voor de Louis XVI-stijl. Het houtwerk van de

54

55

gevel is momenteel vervangen door nieuw raamwerk..Oudere foto’s tonen duidelijk hoe het oude raamwerk eruitzag. Op bouwaanvragen werden de ramen meestal nietgetekend. Toch is het vermoeden groot dat de ramen van debenedenverdieping vroeger een horizontale onderverdelingvan vier kleinere ruitjes hadden, in tegenstelling tot die vande bovenverdieping, die een horizontale onderverdelingvan drie ruitjes hadden. Op de bouwaanvraag is er eenhorizontale profilering aan de deuropening aangebracht.Deze verwijst naar het bovenlicht van de deur, die bijnaoverigens bij alle deuren aangebracht werd.

In de 18de eeuw werd baksteen afgewerkt met een pleister-laag. Omstreeks 1900 werd de gevel gedecapeerd (ontpleis-terd). De oudere Vlaamse stijlen werden vanaf de late 19deeeuw terug modieus. Typisch hiervoor is het gebruik vanbaksteen als gevelmateriaal. Op het baksteenparamentwerden er opgelegde voegen aangebracht. De opgelegdevoegen benadrukken de baksteen door de schaduwwerkingervan. De bakstenen werden na het voegen bijgeschilderdom een scherpe omlijning te bekomen. Bij veel restauratiesverdwijnen deze opgelegde voegen. Er wordt vaak nog teweinig aandacht besteed aan de afwerkingslagen.

Spijtig genoeg het gelijkvloers verbouwd. De meeste onder-kanten van gebouwen in grotere straten hebben moetenwijken voor vaak smaakloze vitrines. Waarschijnlijk zittende bovenlateien van de deur en het raam van de beneden-verdieping nog achter de afwerking van de vitrine.

Wouter Verbaet

56

Van Onderuitdicht symbolisch “sociale put” op graafsiteGrote Markt

Op de zaterdagmarkt van 18 januari 2003 voerde vanonderuit! - beweging van Mechelaars die ijveren voor eenbasisdemocratische aanpak en voor een sociaal en ver-draagzaam Mechelen - vanaf 11.00 uur actie op de GroteMarkt. Met het nodige zand, schoppen (klein en groot) enkruiwagens werd overgegaan tot het symbolisch dichtenvan de sociale krater - gesymboliseerd door de graafwerkenvoor de aanleg van een zinloze ondergrondse parking - diehet huidig stadsbestuur in Mechelen heeft geslagen. Velemarktbezoekers waren enthousiast bereid om ‘hun schepjezand bij te dragen’. Dit was een teken om symbolisch hetsociale leed, dat door het stadsbestuur al is veroorzaakt,een beetje te “verzachten”.Met deze actie wensen we ook iedereen te mobiliseren diede sociale afbouw van onze stad een halt willen toeroepen.Meer en meer Mechelaars zijn de prestigepolitiek van steenen beton immers kotsbeu. We willen integendeel een sterken degelijk onderbouwd sociaal- en integratiebeleid tengunste van de sociaal zwaksten in onze samenleving. Hethuidige beleid heeft haar ware gelaat al voldoendegetoond.Drastische besparingen binnen het nieuwe Stedenfondsvanaf 2003 zullen de werking van tal van sociale organisa-ties met de grond gelijk maken of totaal ondergraven. Dienstencentra voor bejaarden (o.a. De Smis) worden metsluiting bedreigd en jeugdhuis Jotse, eveneens met sluitingbedreigd, is een triest voorbeeld van een falend jeugdbe-leid. Tal van politieke maatregelen werken sociale verdringing inde hand. De zwakkeren in de (binnen-)stad worden syste-

57

matisch en noodgedwongen verwezen naar de stadsranden worden verdrongen door meer kapitaalkrachtigen (vrijeberoepen, tweeverdieners,…). De grote opruim- en netheidacties van straten en pleinenworden door het stadsbestuur dus wel erg ruim geïnterpre-teerd...Dat het potje stilletjes aan het overkoken is, hebben recenteacties van vakbonden, buurtwerkingen, dienstencentra,stadspersoneel, jeugdwerkingen,… nog maar eens duidelijkbewezen. Van onderuit! hoopt dat de media hier meer aandacht zalaan besteden. De goednieuwsshow van Bart Somers wordttelkenmale in geuren en kleuren en kritiekloos in beeldgebracht. Van die goednieuwsshow is o.a. het zogenaamde buurtva-derproject - dat tot op heden nog nergens van de grond isgeraakt - het beste voorbeeld. Basiswerkers kunnen hiervangetuigen zijn. In geen enkele wijk loopt er momenteel eenallochtone vader rond. Ondertussen heeft men dus wel heelMechelen maar ook heel Vlaanderen wijsgemaakt wat vooreen schitterend project dit wel is.Laat ons niet langer misleid worden door “schone” woor-den maar (be)oordelen over de daden en die zijn tot hiertoevaak sociaal onaanvaardbaar te noemen. Onze slogan voor de actiedag was dan ook “wie een socialeput graaft (voor een ander), valt er uiteindelijk zelf in”,m.a.w. een anti-sociaal beleid wreekt zich sowieso op korteof lange termijn.Laat Mechelen geen tweede Orange worden!!!De sociale afbraak moet stoppen!

Van onderuit! is te bereiken op het tel.nr. 015/420918 envanonderuit@skynet.be

58

Zwarte gaten

Niemand kan er nog naast kijken. Er gebeurt wat inMechelen.

De stad ligt open en likt haar wonden. Op de puinhopenvan wat eens Lamot was, verschijnt er een zwart gat metdaarachter een zwarte doos. Voor sterrenkundigen (en voorwie te diep in het glas heeft gekeken) is een zwart gat eenfascinerend verschijnsel. Door de extreme zwaartekrachtervan is een zwart gat in staat volledige sterrenstelsels inhet niets te laten verdwijnen. Voor de luchtvaart is de zwar-te doos van levensbelang. Ze bevat immers de laatstevluchtgegevens van een neergestort vliegtuig.

Binnenkort beschikt Mechelen over een nieuw viersterren-hotel en over een politicus die als een rijzende ster de natio-nale politiek binnenwandelt. Maar wanneer is het nu eigen-lijk ‘tijd voor het Nieuwe Mechelen’? De met luide tromaangekondigde tentoonstelling annex inspraakronde hier-over is alvast in alle stilte afgevoerd. De kas is leeg. Hetenthousiasme weg. Hoe astronomisch groot is het tekortom prestigeprojecten als de ‘Beethoven concertzaal’,‘Mechelen Centraal’, het ‘Dijlepad’, het ‘huis van deMechelaar’, het ‘nieuw kleedje van de Wollemarkt tot deKeizerstraat’, de aankomst van een rit van de Tour deFrance in 2005 (…) tot een goed einde te brengen? Vraag hetgerust aan onze vroede stadsvaderen. Zij zijn sterk in com-municatie.

Het is eerder twijfelachtig of de nieuwe zwarte doos op deLamotsite ons wat wijzer kan maken over het waarom vanhet desastreuze stedenbouwkundige beleid. Er zijn “gatenin de straten van Mechelen, van aan de statie tot ’t semina-rie”.

59

60

RIM had een en ander aangekondigd, met de ijdele wan-hoop dat de voorspellingen niet zouden uitkomen.

“zwarte, zwarte gateneindeloos gezoemwat hebben we misdaanwie heeft ons zo gestraftwe kennen geen verledenheden of toekomstwe vliegen zonder vleugelsin een onbekende baan”

(uit: ‘de Buis van Eustachius’, Hubris, 1984)

Patrick Egels

61

Bezoek aan Kortrijk

Op 9 februari 2003 bezocht een RIM-delegatie de Leiestad.Onder leiding van Erik Nobels werden en aantal sitesbezocht die waar een vergelijking te maken valt metMechelen. Onder andere de grote ondergrondse parkings,de leegstand in de winkelstraten en nieuwe huisvestings-projecten werden bezocht. Vanzelfsprekend kregen de reali-saties van Secchi en Vigano bijzondere aandacht: de herin-richting van de as van de Grote Markt, en ook de buiten destad gelegen nieuwe begraafplaats.Een leerzame excursie welke toeliet zowel de verschillen alsde overeenkomsten tussen beide steden te identificeren.

62

Zicht op de Broeltorens te Kortrijk: een “treffend contrast” van oude en nieuwe architectuur...

Activiteiten: Lokeren

Zaterdag 3 mei 2003met de Koninklijke Vereniging voor Natuur- enStedenschoon

Leiding: Erik Nobels TL: 0494 73 99 44

Samen met Mechelen is Lokeren de zwartepiet vanVlaanderen. Politici uit andere Vlaamse gemeenten verwij-zen er graag naar om te stellen dat het in hun gemeentennog goed gaat. Toch is Lokeren een lieflijk stadje waar denatuur bijna tot in het centrum doordringt. VerdientLokeren haar slechte reputatie? In welke mate dragengebouwen, straatmeubilair en verbindingswegen bij tot hetoveral uitgebazuinde onbehaaglijkheidgevoel.Vertrekkende van de idee dat je een cactus niet in een aqua-rium gooit en een goudvis niet in een zandbak, gaan we deleef- en woonkwaliteiten en de mogelijkheden van Lokerenna. Op het einde van de dag kan ieder dan zelf concluderenof Lokeren met zijn prachtige architectuur uit de periode1880 tot 1940 het slachtoffer is van een onveiligheidmytheof een extreem geval van”ik stoor, dus ik ben”-gedrag.

Vertrek aan het station van Lokeren ter hoogte van de krui-sing Stationsplein en Stationsstraat om 09.15. Einde omst-reeks 17.30.Deelnamekosten leden: € 9,00 ˆ niet-leden: 11,50, te betalenuiterlijk25 april op rekening 068-0554270-39 van KVNS.

63

64

Een kubus voor Vlaanderen

De afgelopen tien jaar heeft de Vlaamse gewestadministra-tie zich ontwikkeld tot één van de meest dynamische orga-nisaties in haar soort, die mede heeft bijgedragen tot hetprofileren van Vlaanderen als een hoog ontwikkeldeEuropese regio waar economische voorspoed en levens-kwaliteit hand in hand gaan.

De reorganisatie van de Vlaamse ambtenarij zal evenwelnog grootse inspanningen vereisen. Maximale efficiëntiedient nagestreefd te worden door een optimale centralisatievan de administratie. De huidige localisatie van de ministe-ries in Brussel en de spreiding van tal van diensten over deprovincies geeft aanleiding tot tal van problemen voor pen-delende ambtenaren; vandaar dat het Ministerie van deVlaamse Gemeenschap besloten heeft al haar ambtenaren,met uitzondering van enkele lokale loketfuncties en vanveldwerkers, op één plaats samen te brengen.

Mechelen is hiervoor dè uitgelezen plaats gezien de centra-le ligging binnen de “Vlaamse Ruit” en de ontstentenis vande problemen eigen aan de grootstad Brussel.

Voor de huisvesting van zo’n 25000 ambtenaren op éénplaats is vanzelfsprekend de nodige infrastructuur vereist.De terreinen van het “Arsenaal”, waarvan de NMBS eer-lang een gedeelte zal vrijgeven, komen hiervoor in aanmer-king gezien de nabijheid van het station en de bereikbaar-heid via de nieuw aan te leggen “stadsboulevard”, waar-over elders meer in dit nummer.

Gezien het feit dat een dergelijk gebouw ook voornamelijkeen rol heeft te spelen als uithangbord van Vlaanderen enals getuige van het dynamisme en de visie van de Vlaamse

regering, werd er niet over één nacht ijs gegaan: er werdeen internationale architectuurwedstrijd uitgeschreven,waar het ontwerp van de vermaarde Amerikaanse architectNathan Rubik als winnaar uitkwam.

Het “huis van Vlaanderen”, zoals het gebouw zal heten, zaluniek zijn door zijn eenvoud: een kubus, de meest eenvou-dige en volmaakte geometrische vorm, met een zijde van200 meter - tweemaal zo hoog zijn als St.-Romboutstoren!De vier zijden van de kubus zijn uitgevoerd met glasgevels,waarbij telkens door gebruik van gekleurd glas het sym-bool van de Vlaamse Gemeenschap, de Vlaamse Leeuw,wordt afgebeeld. De massieve kubus zal een unieke domi-nante vormen voor de Mechelse skyline, te zien tot inBrussel en Antwerpen.

Van de 52 verdiepingen zullen er 36 voorbehouden wordenom de ambtenaren te huisvesten. Voor de ministeriële kabi-netten, die voorlopig om politieke redenen hun stek inBrussel behouden, zal er evenwel op de bovenste verdie-ping ruimte worden voorbehouden.

De onderste verdiepingen zullen enerzijds in het tekenstaan van de interactie tussen de burger en de administra-tie. Alle publieke functies van de Vlaamse regering zullener vlot toegankelijk zijn, tevens is er plaats voorzien voortentoonstellingsgalerijen en auditoria.

Anderzijds wordt er ook aan het welzijn van de ambtena-ren gedacht. Met 25000 zijn deze inderdaad een “stad in destad” die de nodige faciliteiten moet krijgen: een winkel-centrum (met gunstprijzen voorbehouden aan ambtenaren),sportcentrum met indoor-atletiekpiste en zwembad, kin-derdagverblijf (voor 1650 baby’s en peuters, waarbij debeschikbare loopruimte per kind tweemaal zo groot is dan

65

de Europese norm terzake voorschrijft), restaurants, cafeta-ria’s, en sociale ontmoetingsruimten. In het gezondsheidscentrum kunnen de ambtenaren terechtvoor poliklinische zorgen; voor opvang van hun persoonlij-ke problemen staat een team van psychologen paraat.

In het kader van de permanente bijscholing van het ambte-narenkorps wordt er tevens een volledig trainingscentrumuitgebouwd, met leslokalen uitgerust met overheadprojec-toren.

Met de NMBS en De Lijn zijn reeds akkoorden afgeslotenom de dagelijkse verplaatsing van de ambtenaren vlot telaten verlopen: vanuit o.a. Limburg en West-Vlaanderenzullen dagelijks P-treinen van en naar Mechelen rijden. Envoor ambtenaren die hun laatste trein missen, wordt er inhet complex een capsule-hotel naar Japans model voorzien.

De energievoorziening van het gebouw zal worden ver-zorgd door een eigen krachtcentrale met warmtekrachtkop-peling, hetgeen aanzienlijke energiebesparingen toelaat enhet milieuvriendelijk imago van de Vlaamse regeringonderstreept.

Na de aanslagen van 11 september rezen er natuurlijk vra-gen over de veiligheid van een dergelijk groot gebouw. Ookhier is echter aan gedacht: op het dak zal, in samenwerkingmet het Ministerie van Landsverdediging, een CIWS (CloseIn Weapon System) worden gemonteerd; dit systeem, datook wordt gebruikt op o.a. de Amerikaanse vliegdeksche-pen, kan elke aanval met een laagvliegend vliegtuig of zelfseen raket onderscheppen.Bovendien zal een speciaal detachement van de federalepolitie permanent over de veiligheid van de ambtenarenwaken.

66

Er wordt verwacht dat de werken begin 2004 zullen aanvat-ten, en dat ten laatste in 2007 alle in aanmerking komendeVlaamse ambtenaren hun intrek zullen nemen in het nieu-we huis. De kantoorruimte die te Brussel wordt verlaten,zal tegen gunstige voorwaarden overgedragen worden aande Europese Commissie, die gezien de uitbreiding van deEU om plaats verlegen zit.

Het huis van Vlaanderen, de “kubus”, zal niet alleen opbelangrijke wijze bijdragen tot de ontwikkeling en uitstra-ling van Vlaanderen in Europa, maar zal ook Mechelen opde wereldkaart plaatsen als locatie van wereldarchitectuur,en als één van de meest markante regionale steden inVlaanderen en Europa.

67

Via een al dan niet gunstige wind kwam deze “primeur” oponze redactie binnengewaaid...

Alhoewel het bericht officieel onder embargo staat tot01/04/2003, willen wij het U alsnog niet onthouden...

Een visie voor de toekomst... een visioen of een hallucinatie?

68

Inhoudstafel RIMNieuws 60

Doelstellingen RIM v.z.w.

RIM v.z.w. (Restauratie Integratie Mechelen) is een vereniging diebekommerd is om de toestand van het Mechels roerend en onroerend cul-tureel erfgoed.Omdat zij vindt dat dit erfgoed niet altijd juist gewaardeerd wordt, moeter iets gedaan worden om de situatie te verbeteren.RIM v.z.w. zal vooral aandacht hebben voor het architecturale en steden-bouwkundige patrimonium in groot Mechelen zonder daarom ander cul-tureel erfgoed uit te sluiten.RIM v.z.w. wil sensibiliseren om waardevolle oude panden in stand tehouden, te restaureren en te integreren. Integreren betekent ervoor zor-gen dat een oud gebouw weer nuttig gebruikt wordt, weer meespeelt in deomgeving en zichzelf zo beschermt tegen verwaarlozing.RIM v.z.w. wil niet gaan werken naast bestaande organisaties en initia-tieven: het wil veeleer een gespreksforum worden, een uitwisselingsplat-form bieden. Dit is absoluut nodig wil er een geloofwaardige en gecoördi-neerde aanpak komen.RIM v.z.w. wil zowel het grote publiek sensibiliseren als de eigenaars vanwaardevolle gebouwen en de overheid. Concreet wil zij het grote publiekbenaderen met een regelmatig verschijnende nieuwsbrief. Er worden con-tacten gezocht met eigenaars, overheid en geïnteresseerde organisaties.

Intro 3De verbeelding van de stad 4De arsenaalsite, 12De muur 24De herinrichting van de Grote Markt 28Het huis van de Mechelaar 38De heraanleg van de Veemarkt 43Beschermingsdossiers: Plaisance 44Het ‘Witkruys’ 52Van Onderuit 57Zwarte gaten 59Kortrijk 62Een kubus voor Vlaanderen 64