Beleidssignalement maatschappelijke gevolgen coronamaatregelen

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt

9 juli 2020

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 2

Inhoud

Ten geleide 3

1 Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt 4

2 Kwetsbare werknemers: flexcontracten en krimpsectoren 5

Contractvorm 5

Sector 6

3 Methode 8

4 Het beeld per groep 10

Migratieachtergrond 10

Opleidingsniveau 10

Arbeidsbeperkten 12

Leeftijd 13

Geslacht 14

Regio 14

5 Het beeld over groepen heen 17

6 Beleid 18

Inrichting flexibele schil 18

Arbeidsbeperkten 19

Asielzoekers 19

Jongeren 20

Buiten Randstad 20

Literatuur 21

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 3

Ten geleide

Eerder dit jaar is Nederland getroffen door het coronavirus, dat in korte tijd tot veel besmettingen en sterfgevallen leidde. Zoals ook elders leidde deze gezondheidscrisis op zichzelf, en via de getroffen beleidsmaatregelen ten behoeve van de inperking van het virus, tot een crisis op de arbeidsmarkt. De diepte en duur van deze crisis zijn nog onzeker, niet in de laatste plaats omdat het virus, dat nu onder controle lijkt, weer de kop op zou kunnen steken. Niettemin zijn er op basis van bestaande kennis voor specifieke groepen risico’s en kansen op op de arbeidsmarkt te onderscheiden.

Het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) heeft als taak om te volgen, verkennen en verklaren hoe het met de inwoners van Nederland gaat op sociaal en cultureel gebied ten einde bij te dragen aan verant-woorde keuze van beleidsdoelen, het kiezen van wegen om deze doelen te realiseren en informatie te verwerven met betrekking tot de uitvoering van interdepartementaal beleid. Vanuit die taakopvatting heeft het SCP deze notitie geschreven.

Deze notitie is gebaseerd op een dataverzameling over werknemers en informatie en inzichten uit de literatuur. Uiteraard valt over kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt veel meer te zeggen dan op de korte termijn mogelijk was. Wij pogen een balans te vinden tussen de grote urgentie van de kennisvraag en de volledigheid van de beantwoording daarvan. Het SCP wil met deze notitie bijdragen aan een integrale blik op het dagelijks leven van burgers en het inzicht daaromtrent in de (crisis)besluitvorming.

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 4

1 Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt

De coronacrisis is begonnen als een gezondheidscrisis, maar heeft daarnaast andere, grote gevolgen voor de samenleving. De pandemie en de getroffen maatregelen hebben onder andere geleid tot de huidige economische crisis, waarvan de hersteltermijn onbekend is. Deze crisis heeft grote gevolgen voor de arbeidsmarkt. Deze gevolgen treffen niet iedere werknemer even hard, net als in de voorgaande crisis (zie online bijlage A.1). In de periode die voor ons ligt, lopen werknemers met een flexibel dienst-verband in een sector die naar verwachting gaat krimpen het grootste risico op het verlies van werk. In deze notitie bekijken we voor een aantal groepen of zij zich op de arbeidsmarkt in een kwetsbare positie bevinden.

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 5

2 Kwetsbare werknemers: flexcontracten en krimpsectoren

Contractvorm

In Nederland heeft 22% van de werknemers een flexibel dienstverband. Dat percentage is bijna twee keer zo hoog als het gemiddelde van alle OESO-landen (OESO 2020a).1 Voor werkgevers is het aantrekkelijk om een flexibele schil aan te houden om daarmee het personeelsbestand tijdig te kunnen aanpassen aan omzetveranderingen of produc-tiviteitsverlies (door bijv. ziekte). Het kan daarbij gaan om werkverhoudingen met een flexibel aantal uren (met oproep- en uitzendkrachten en ingehuurde zelfstandigen), of dienstverbanden met een vast aantal uren voor bepaalde tijd. Op werkgevers- en ook macroniveau voorkomt het werken met flexibele dienstverbanden dat er een grote mismatch ontstaat tussen loonkosten en productiviteit (deadweight loss). Het is met een flexibel dienstverband immers eenvoudiger om kosten en opbrengsten na verloop van tijd weer in evenwicht te brengen.

Door een samenspel van factoren – o.a. opleidingsniveau, positie in het huishouden, discriminatie – zijn flexibele dienstverbanden niet willekeurig verdeeld over de bevolking, maar hebben specifieke groepen vaker een flexibele aanstelling (Olsthoorn 2015). Werknemers uit deze groepen hebben vaak een zwakke onderhandelingspositie om

1 Het aantal zelfstandigen onder werkenden is de afgelopen decennia sterk gestegen in Nederland, met 16,7% in 2019 is dat iets boven het Europese gemiddelde (OESO 2019a, 2020b).

een vast contract af te dwingen, bijvoorbeeld omdat ze gemakkelijker zijn te vervangen of dat het verkregen werk (niet-structurele) klussen zijn. In Nederland gaat het dan vaak om mensen met een laag opleidingsniveau, jongeren, migranten groepen en mensen met een arbeidsbeperking.2 Vaak hebben deze groepen ook laagbetaald werk.

Mensen met een flexibel dienstverband hebben vaker te maken met meer stressgevoelens, grotere kans op werkloosheid, minder waardering, minder autonomie, minder scholing, uitstel van relatie- en gezinsvorming, en geen mogelijkheden voor (of uitstel van) aankoop van een eigen woning. Dat heeft nadelige gevolgen voor de brede welvaart: de economie en de sociale samenhang in ons land (CBS/TNO 2019; Commissie Regulering van Werk 2020; WRR 2020). De positie van deze mensen verslechtert verder zodra zij hun baan verliezen (SCP 2020a).

Juist werknemers met een flexibel dienstverband lopen een grotere kans hun werk te verliezen in tijden van economi-sche tegenslag. Dit geldt als eerste voor de werknemers met een oproep- of uitzenddienstverband, en vervolgens voor de werknemers van wie het tijdelijk dienstverband afloopt. Voor werknemers met een vast dienstverband zijn de risico’s nog beperkt in de eerste fase van de

2 CBS Statline (2020a, 2020b), CBS (2019), Van Echtelt et al. (2019).

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 6

coronacrisis en zolang er overheidssteun is.3 Doorgaans beginnen werkgevers namelijk met inkrimpen bij die werknemers waarbij dit het makkelijkst gaat: de flexibele arbeidskrachten. Pas later, bij voortdurende en verdere omzetdalingen en verdere afbouw van de huidige steun-maatregelen en ontslagregelingen, zal er gesneden worden in het vaste personeelsbestand. Dit sluit aan bij het idee van een ‘flexibele schil’ als een buffer van relatief eenvoudig te verminderen personeelskosten die aangesproken kan worden voordat er gesneden moet worden in de ‘vaste kern’ (Kalleberg 2001). Na de crisis en recessie van 2008/2009 gaven veel werkgevers inderdaad aan dat zij, nadat ze een vacaturestop invoerden, de beschreven volg - orde hanteerden bij het verminderen van de personeels-kosten (Josten 2011).4

3 Zie Rijksoverheid (2020c) voor een overzicht van financiële steun - maatregelen. De vraag is hoe de Noodmaatregel Overbrugging Werkgelegenheid (NOW) uitpakt voor flexibele werknemers. De middelen uit de NOW kunnen worden aangewend om ook flexibele krachten aan te houden – hier is ook toe opgeroepen – maar omdat werkgevers zelf ook deels blijven meebetalen aan de loonkosten en zij mogelijk verwachten dat de NOW eerder afloopt dan dat de omzet aantrekt, hebben zij nog steeds een prikkel om de flexibele schil af te bouwen.

4 Dit patroon is ook zichtbaar in de cijfers van maart 2020. Veruit de grootste daling is bij oproepkrachten. Daarbij gaat het voor meer dan een derde om personen tot 20 jaar en voor zestig procent om personen tot 25 jaar (CBS 2020a).

Sector

Niet elke sector is even hard getroffen door de economische crisis als gevolg van de corona pandemie. Zo verschillen sectoren duidelijk in de daling van het aantal gewerkte uren (CBS 2020b; CPB 2020a), in NOW 1.0-aanvragen (UWV 2020d), aangevraagde WW-uitkeringen (UWV 2020c) en de daling in uitstaande vacatures (CBS 2020c; UWV 2020e). Voor een deel komt dit door coronaspecifieke effecten, en voor een deel door vraaguitval die er ook bij een anders soort crisis zou zijn. UWV heeft een aantal sectoren geïdentificeerd die zeer kwetsbaar zijn voor de gevolgen van de coronacrisis (UWV 2020a). Dit zijn de sectoren arbeids bemiddeling, reisbureaus, luchtvaart, horeca, sierteelt en cultuur, sport en recreatie (zie kader 1).5

5 De voormalig uitzendkrachten en payrollers kunnen in verschillende sectoren werkzaam zijn geweest. Voor payrollbedrijven kan ook de invoering van de Wet arbeidsmarkt in balans een rol spelen, doordat de arbeidsvoorwaarden van payrollers zijn veranderd (TK 2018/2019).

Kader 1: kwetsbare sectoren UWV onderscheidt vijf sectorcategorieën voor de verwachte impact van de coronacrisis op de sectorale werkgelegenheid in 2020. De impact loopt van ‘zeer grote krimp’ tot ‘groei’ van werkgelegenheid. Deze classificering is gebaseerd op impactanalyses van de onderzoeks afdelingen van banken, het CPB en het Economisch Instituut voor de Bouw, en de kennis van UWV over vooral de werkgelegenheidsontwikkeling per sector. De verwachtingen van de verschillende instanties zijn door UWV gewogen en gecombi-neerd tot één inschatting, waarbij de verwachting van UWV het zwaarst is gewogen.De onderstaande sectoren zijn de sectoren die als zeer-grote-krimpsector zijn geclassificeerd. In online bijlage A.2 is het volledige sectoroverzicht te vinden.

Arbeidsbemiddeling

Veel werkgevers die in de problemen komen door de coronamaatregelen, reageren snel met het afstoten van (een deel van) de flexibele schil (zie bijv. voetnoot 3). Uitzend-bedrijven merken dit direct aan de daling van het aantal gewerkte uitzenduren. Van januari tot en met mei zijn er, in toenemend tempo, al 51.500 nieuwe WW-uitkeringen geregistreerd voor werknemers uit deze sector (UWV 2020c).5

Reisbureaus

De reisbranche was in het tweede kwartaal het meest pessimistisch van alle sectoren (CBS Statline 2020e), wel was er een sterke verbetering zichtbaar in juni (CBS 2020d). Hoewel per 15 juni reizen naar de meeste Europese landen weer mogelijk is, blijven er nog reisbelemmeringen (Rijksoverheid 2020a). Veel Nederlanders blijven dit jaar mogelijk thuis of vieren vakantie in eigen land (EenVandaag 2020).

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 7

Luchtvaart

De luchtvaart heeft grotendeels stilgelegen (CBS Statline 2020d): veel boekingen zijn geannuleerd en het aantal nieuwe boekingen blijft achter (net als bij reisbureaus). Hoewel er inmiddels enig herstel is gerapporteerd door KLM6, heeft het kabinet, naast de generieke steunmaatregelen, een steunpakket aan KLM toegezegd bestaande uit leningen ter waarde van 3,4 miljard euro (TK 2019/2020g).

Horeca

Per 1 juni zijn cafés, restaurants en terrassen onder beperkende voorwaarden weer open (TK 2019/2020b,e,f; Rijksoverheid 2020b). Hotels zijn open gebleven, maar zien ook na een eerste herstel een flink lager aantal boekingen dan vorig jaar.8

Sierteelt

De sector zet normaliter circa 7 miljard euro per jaar om, waarvan ruim 6 miljard voor export. Verreweg het grootste deel van de Nederlandse snijbloemen, bollen en planten gaat naar het buitenland. De omzet daalde in maart en april sterk door minder export, feestgelegenheden, recepties en evenementen. Van de omzetdaling over de periode van 12 maart tot en met 11 juni 2020 is maximaal 70% gecompenseerd door een aanvullende tegemoetkoming in de sierteeltsector (TK 2019/2020d). Er zijn signalen dat er sinds mei een sterk herstel is.9

Cultuur, sport en recreatie

Onder beperkende voorwaarden zijn musea, monumenten en bibliotheken per 1 juni weer geopend (TK 2019/2020b,e); en sportscholen, sportkantines en casino’s per 1 juli (TK 2019/2020c). Evenementen zullen na het proces van vergunningaanvragen vanaf half augustus weer gehouden mogen worden, met inachtneming van beperkingen zoals de anderhalvemeter-maatregel (TK 2019/2020f). Grote delen van deze branches kunnen echter moeilijk kostendekkend opereren onder de beperkende voorwaarden.

bron - UWV (2020a), aangevuld met latere ontwikkelingen.

678

6 https://nieuws.klm.com/klm-herstelt-netwerk-geleidelijk7 https://www.siteminder.com/world-hotel-index8 https://insights.abnamro.nl/2020/07/sierteelt-herstelt-zich-van-

grote-klap

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 8

Zoals opgemerkt is van een aantal groepen bekend dat ze vaker in een flexibel dienstverband werkzaam zijn. De kwets- baarheid op de arbeidsmarkt hing daardoor al samen met kenmerken als migratieachtergrond, opleidingsniveau, arbeidsbeperkingen, leeftijd, geslacht en woonregio (Vrooman et al. 2018; Hoff et al. 2019; Van der Torre et al. 2019). Om meer zicht te krijgen op de vraag of deze groepen werknemers ook het meest kwetsbaar zijn tijdens de corona crisis, combineren we de twee besproken baan-kenmerken contractvorm en sector (zie bijvoorbeeld ook UWV 2020b). We definiëren een kwetsbare arbeidsmarkt-positie als het op flexibele basis werkzaam zijn in een kwetsbare sector. Zo ontstaat inzicht in welke mate de genoemde kwetsbare groepen werknemers kwetsbaar zijn op de huidige arbeids markt. Flexibele dienstverbanden definiëren we als tijdelijke dienstverbanden, oproep- en uitzendwerk. Zelfstandigen zijn niet meegenomen in dit onderzoek vanwege beschikbaarheid van individuele data en van de zogenoemde Tozo-regeling9 per sector. Het is aannemelijk dat de effecten per sector voor zelfstandigen enigszins vergelijkbaar zijn met die van mensen met flexibele dienstverbanden. Wel hebben kwetsbare zzp’ers vaak een hoger inkomen dan kwetsbare werknemers (m.n. dan oproepkrachten) (CPB 2020b). Zelfstandigen hebben

9 Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers.

overigens doorgaans minder socialezekerheidsrechten dan werknemers, waardoor de gevolgen van baanverlies anders uitpakken.

Kwetsbare sectoren definiëren we als sectoren die het UWV als zeer-grote-krimpsector heeft aangemerkt (zie kader 1). UWV merkt daarbij op dat deze sectorindeling onher-roepelijk wat arbitrair is en afhankelijk is van de verdere ontwikkeling van het virus en beleidsmaatregelen (UWV 2020a). Niettemin geeft de indeling inzicht in wat verschil-lende groepen de komende tijd te wachten staat op de arbeidsmarkt. Er valt in lijn daarmee ook iets voor te zeggen om de kwetsbare sectoren ruimer te definiëren, bijvoorbeeld door ook de grote-krimpsectoren mee te nemen.10 Omwille van de helderheid van de bespreking beperken we ons in deze notitie tot de genoemde selectie. De tabellen die de resultaten samenvatten in de online bijlage A.3 bevatten ook sectoren met een mildere verwachte kwetsbaarheid, dus de lezer kan de definitie naar believen verbreden. We gebruiken in deze notitie CBS-registergegevens van werknemers in 2019. In kader 2 is meer informatie over de data en de analyse, en in de online bijlage is de volledige set met achterliggende cijfers.

10 Dit zijn in UWV (2020a) de sectoren Detailhandel non-food, Metaal en technologische industrie, Overige dienstverlening (o.a. kappers, nagelstudio’s en levensbeschouwelijke en politieke organisaties), Autohandel en Personenvervoer over land.

3 Methode

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 9

Kader 2: methodeDe analyse is op basis van CBS-registergegevens voor werknemers in 2019. Tenzij anders aangegeven, betreft de analyse werknemers tussen 27 jaar en de AOW-leeftijd, uitgezonderd arbeidsmigranten (als zij als zodanig zijn geregistreerd, en niet als nareiziger of migrant met onbekend migratiemotief) en personen die in 2017 niet waren ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP). Niet meegenomen zijn dus werknemers met (vermoedelijk) een scholingsplicht, een AOW-uitkering of van wie het waarschijnlijker is dat ze bij werkloosheid vertrekken uit Nederland. Van de meegenomen werknemers stellen we vast in welke sector zij werkten, en op basis van welk type dienstverband. Daarnaast zijn bekend: geslacht, leeftijd, opleidingsniveau, huishoudens-vorm, woonregio, eventuele migratieachtergrond en migratiemotief, of ze in het landelijk doelgroepregister staan voor de banenafspraak (en met welke indicatie als dit het geval is), en of hun werkgever een aanvraag voor loonkostenvoordeel heeft ingediend.

Voor de indicatie van krimpsectoren nemen we als uitgangspunt de verwachte impact van de coronacrisis op de sectorale werkgelegenheid van UWV. De sectoren waar een zeer grote krimp verwacht wordt, zijn (zie kader 1 en (UWV 2020a)): (i) arbeids-bemiddeling, (ii) reisbureaus, (iii) horeca, (iv) cultuur, sport en recreatie, (v) luchtvaart en (vi) sierteelt. Deze sectoren zijn in onze analyse de ‘kwetsbare sectoren’ en de grootste kans op baanverlies bestaat daar waar groepen bovengemiddeld werkzaam zijn op flexibele contracten.

We tonen hoofdzakelijk uitsplitsingen op basis van één kenmerk. Daarbij zijn de maandelijkse waarnemingen gewogen naar baanduur en aantal uren, maar is niet gecontroleerd voor het effect van andere kenmerken. Beleidsmatig is echter van belang wat de samenhang is van een bepaald kenmerk op de kans op baanverlies als rekening wordt gehouden met andere kenmerken. Zo is de tweede generatie personen met een migratieachtergrond gemiddeld jonger dan personen zonder migratieachter-grond. Om bijvoorbeeld het effect van migratieachtergrond te kunnen onderscheiden van het effect van leeftijd, voeren we na de analyses naar afzonderlijke kenmerken ook een multivariate OLS-regressieanalyse uit. De kans om met een flexibel dienstverband in een krimpsector te werken wordt dan door diverse kenmerken verklaard, waarbij wordt gecontroleerd voor de andere kenmerken.

Onlangs deed het Centraal Planbureau vergelijkbaar onderzoek naar mensen in een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt (CPB 2020b). Zij betrokken hierin ook zzp’ers, maar keken niet naar mensen met een arbeidsbeperking. Waar wij uitgaan van de indeling van kwetsbare sectoren zoals gegeven door UWV, is het CPB uitgegaan van sectoren waar de vacaturegraad sterk gedaald is.

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 10

4 Het beeld per groep

Migratieachtergrond

Mensen met een niet-westerse migratieachtergrond werken duidelijk vaker dan mensen zonder migratieachtergrond in flexibele dienstverbanden (figuur 1, donker- en lichtblauwe balk bij elkaar) en doen dit ook bovengemiddeld vaak in kwetsbare sectoren (figuur 1, donkerblauwe balk). Dit geldt voor zowel de eerste als de tweede generatie mensen met een migratieachtergrond. Zo werkt 4,6% van de werk-nemers zonder migratieachtergrond met een flexcontract in een kwetsbare sector, en geldt dit voor 14,3% (eerste generatie) en 12,0% (tweede generatie) van de werknemers met een niet-westerse migratieachtergrond. Dit maakt hen uitermate kwetsbaar in de huidige crisis. Dit geldt ook voor mensen met een westerse migratieachtergrond uit de eerste generatie (14,3%). De mensen uit de tweede generatie nemen bij deze groep een middenpositie in: zij hebben vaker een flexibel dienstverband in een kwetsbare sector (6,3%) dan mensen zonder migratieachtergrond, maar minder vaak dan beide generaties met een niet-westerse migratieachtergrond. Als we dit beeld verder uitwerken, valt op dat deze risico’s vaak bij asielmigranten voorkomen en dat migranten uit Oost-Europa een specifieke risico-groep zijn (zie online bijlage A.3-5). Dit komt doordat Oost-Europeanen relatief vaak als uitzendkracht werk-zaam zijn en de uitzendsector als kwetsbare sector is geclassificeerd (kader 1).

In een multivariate analyse corrigeren we onder meer voor het lagere opleidingsniveau van de eerste generatie migranten met een migratieachtergrond, en voor de jongere leeftijd van de tweede generatie (zie online bijlage A.5). Het verschil in de (voor andere kenmerken gecorrigeerde) kans om met een flexibel dienstverband in een kwetsbare sector te werken is dan circa vijf procentpunt tussen werknemers zonder migratieachtergrond en met een niet-westerse migratieachtergrond. Algemener geldt dat voor de in dit rapport besproken kenmerken dat de achter-stand van groepen kleiner is na correctie voor andere kenmerken, maar aanzienlijk blijft.

Opleidingsniveau

Mensen met een laag opleidingsniveau zijn vaker werkzaam met een flexibel dienstverband in een kwetsbare sector (zie verloop donker blaauwe balken in figuur 2). Zo werkt maar liefst 15,0% van de werknemers die het basisonder-wijs niet hebben afgerond op een kwetsbare plek en geldt dit voor 11,6% van degenen die na vmbo of mavo geen vervolg opleiding hebben afgerond. In de groep met het hoogste opleidingsniveau gaat dit om percentages van 4,7% (hbo/wo-bachelor) en 2,9% (wo-master). Bij de hoog-opgeleiden met vervolgonderwijs dat aansluit op hoger onderwijs (zoals gepromoveerden en medisch specialisten)

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 11

figuur 1 - Verdeling flex/vast dienstverband en kwetsbaarste sectoren, werknemers in Nederland, naar migratieachtergrond en geboorte -

generatie, 2019 (percentage werknemers). Tussen haakjes is per groep het aantal jaarlijkse voltijd waarnemingen aangegeven.

bron - CBS microdata, Spolis en Gbapersoontab, 2019, bewerking SCP

figuur 2 - Verdeling flex/vast dienstverband en kwetsbaarste sectoren, werknemers in Nederland, naar hoogst behaald opleidings-

niveau, 2019 (percentage werknemers). Tussen haakjes is per groep het aantal jaarlijkse voltijd waarnemingen aangegeven.

bron - CBS microdata, Spolis en Hoogstopltab, 2019, SCP-bewerking

is dit percentage 1,2%. Een kanttekening daarbij is dat zij juist wel vaak in flexibele dienstverbanden werkzaam zijn, maar voornamelijk in relatief veilige sectoren (meer dan driekwart in de zorgsector) waar mogelijk zelfs groei plaats

vindt (figuur 2, lichtblauwe balk), en mogelijk dat sommigen er bewust voor gekozen hebben om in de zorgsector als zelfstandige te werken.11

11 Zie ook https://www.caop.nl/artikelen/2020/actieonderzoek- flexwerk-in-de-zorg-biedt-richting-voor-politiek

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 12

Arbeidsbeperkten

Het is voor mensen met een arbeidsbeperking moeilijker om een baan te vinden (Van Echtelt et al. 2019). De overheid heeft daarom voor deze groep verschillende instrumenten in het leven geroepen. Het kan daarbij gaan om directe baancreatie, zoals in het verleden WSW-, WIW- en ID-banen12 en nu beschut werk13. Sinds de invoering van de Participatiewet per 2015 is nieuwe instroom in WSW en Wajong niet meer mogelijk.14 Het grootste deel van de nieuwe instroom van arbeidsbeperkten komt sindsdien in aanmerking voor de Wet banenafspraak en quotum arbeids-beperkten. Voor deze groep arbeidsbeperkten is afgesproken dat tot 2026 werkgevers 125.000 extra banen realiseren ten opzichte van 1 januari 2013 (de banenafspraak).

12 WIW- en ID-banen waren bedoeld voor bijstandsgerechtigden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt. Deze banen waren bij gemeenten (Wet inschakeling werkzoekenden (WIW)) of reguliere werkgevers (ID). Instroom in deze regelingen is per 1 januari 2004 niet meer mogelijk. Voor de Wet Sociale Werkvoorziening (WSW) geldt dit per 1 januari 2015.

13 Voor beschut werk komen in aanmerking personen die alleen onder dusdanige begeleiding en aanpassingen kunnen werken dat niet van een werkgever mag worden verwacht dat hij dit zelf organiseert. De bedoeling is dat in 2048 30.000 mensen op een beschutte werk- plek werken van 31 uur per week (Staatscourant 2019). Dit is ongeveer een derde van de omvang van de WSW toen deze ultimo 2014 voor nieuwe toestroom werd afgesloten.

14 Voor nieuwe jonggehandicapten zonder arbeidsvermogen is er nog wel een Wajong-regeling. Deze groep is ca. 30% van de oorspronkelijke totale jaarlijkse Wajong-instroom (UWV 2019).

Tot en met 2019 is voldaan aan de afgesproken geleidelijke toename van extra banen voor de Wet banenafspraak (UWV, 2020f). Om de extra banen te tellen is het doelgroep-register (DGR) van UWV in het leven geroepen. Werkgevers die iemand uit het DGR in dienst hebben, krijgen een loon-kostensubsidie als vergoeding voor de verminderde loon-waarde. Sinds 2018 kunnen werkgevers ook een loonkosten-voordeel (LKV, voorheen premiekorting) aanvragen als zij iemand uit het DGR (of een scholingsbelemmerde) in dienst nemen. Met dit LKV is een recente groep arbeidsbeperkten te identificeren die sinds 2018 in dienst is getreden.

Er zijn grote verschillen tussen de groepen arbeidsbeperkten. Arbeidsbeperkten in een voor nieuwe toestroom afgeschafte regeling (WSW, WIW/ID en Wajong) zijn een stuk minder kwetsbaar voor baanverlies dan degenen in een nieuwe regeling (de andere groepen in het DGR, en beschut werk).

De mensen die recent zijn ingestroomd, werken in meer dan 20% van de gevallen op flexibele basis in een kwetsbare sector (donkerblauwe balk) en zij doen dit ook duidelijk vaker in een kwetsbare sector (zie figuur 3, donker- en lichtblauwe balk). Vaak gaat het daarbij om werk als uitzendkracht. Een deel van de verklaring voor het grote verschil in tijdelijke dienst verbanden tussen de verschillende regelingen is dat de nieuwere regelingen in 2019 nog geen vijf jaar bestonden voor de nieuwe instroom van arbeids-beperkten. Een relatief groot deel werkte dus in 2019 nog in een eerste tijdelijk contract. Een baan in de

figuur 3 - Verdeling flex/vast dienstverband en kwetsbaarste sectoren, arbeidsgehandicapte werknemers in Nederland, voor WSW,

WIW/ID, Wajong, beschut werk, naar grondslag voor aanwezigheid in het doelgroepregister, en aanvraag loonkostenvoordeel (LKV),

2019 (percentage werknemers). Tussen haakjes is per groep het aantal jaarlijkse voltijd waarnemingen aangegeven.

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 13

uitzendsector is daarbij per definitie een kwetsbare sector (zie kader 1). Daarnaast is er een samenstellingseffect waardoor nieuwe groepen arbeidsbeperkten kwetsbaarder zijn. Door de afschaffing van Wajong-uitkeringen voor nieuwe instroom is een groep jonggehandicapten op de arbeidsmarkt gekomen met een relatief grote afstand tot de arbeidsmarkt. Door hun ongunstigere achtergrond-kenmerken (zoals gezondheid) maakt deze groep wellicht minder snel aanspraak op een vast dienstverband vergeleken met de groep van werkende Wajongers.

Van de arbeidsbeperkten in het DGR die met loonkosten-voordeel (LKV) werkzaam zijn, werkt 22,3% met een flexibel dienstverband in een kwetsbare sector (figuur 3, donker-blauwe balk). Van de arbeidsgehandicapten met een WIA- verleden (indicatie aanvraag LKV arbeidsgehandicapte werknemer) heeft 15,2% een flexcontract in een sector waar een zeer grote krimp wordt verwacht (tegenover 6,0% van het totale aantal werknemers). Een verklaring voor de grote kwetsbaarheid onder de LKV’ers is dat het LKV per 2018 is ingevoerd voor nieuwe werknemers. Deze groep is dus nog relatief kort in dienst van hun werkgever en vaak in de uitzendsector. Niettemin zijn er aanzienlijke verschillen in bestaanszekerheid tussen de groepen arbeidsbeperkten.

Er kan een flinke terugval in gerealiseerde extra banen ontstaan als de meest recente groep in groten getale hun baan zou verliezen.

Leeftijd

Een flexibele aanstelling komt meer voor bij jonge leeftijds-groepen dan bij oudere leeftijdsgroepen (figuur 5, donker- en lichtblauwe balk), waardoor jongeren bovengemiddeld vaak in een flexibel dienstverband in een kwetsbare sector werken (donkerblauwe balk). Hoe ouder men is, hoe minder kwetsbaar men is voor de gevolgen op de arbeids-markt. Althans, zolang het bedrijf niet failliet gaat. Bij een faillisse ment zijn vooral de baanvindkansen van ouderen laag (CBS Statline 2020g), zowel vanuit een bijstands-uitkering (Van Echtelt et al. 2019) als een WW-uitkering (UWV 2020c). Daarnaast vormen een kwetsbare groep de oudere werknemers die vanuit een uitkering in dienst zijn gekomen en voor wie daarbij een aanvraag is gedaan voor het in 2018 ingevoerde loonkostenvoordeel. Zeventig procent van deze groep heeft een flexibel dienstverband (donker- en lichtblauwe balk), en 30,8% zit op een kwets-bare positie (donkerblauwe balk).

figuur 4 - Verdeling flex/vast dienstverband en kwetsbaarste sectoren, werknemers in Nederland, naar vijfjaarsleeftijdgroep, 2019

(percentage werknemers). Alle werknemers, dus inclusief jongeren onder 27 jaar en werknemers boven AOW-leeftijd. Tussen haakjes

is per groep het aantal jaarlijkse voltijd waarnemingen aangegeven.

bron - CBS-microdata, Spolis en Gbapersoontab, 2019, SCP-bewerking

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 14

Geslacht

Hoewel vrouwen vaker een flexibel dienstverband hebben dan mannen (figuur 5, donker- en lichtblauwe balk), zijn mannen oververtegenwoordigd met een flexibel dienst-verband in de kwetsbaarste sectoren. Per saldo is de arbeids-markt positie van mannen hierdoor wat kwetsbaarder in de periode voor de coronacrisis (donker blauwe balk). Het gaat hierbij om 6,4% van de mannen en 5,5% van de vrouwen.

Regio

De beschikbare gegevens staan ons toe om naar de regio-nale spreiding van arbeidsmarktkwetsbaarheden te kijken. Dit sluit niet direct aan bij de gebruikelijke kwetsbare

groepen, maar wel bij een groeiend besef dat regionale ongelijkheden eigenstandige aandacht verdienen, en deels het gevolg zijn van beleid (Thissen et al. 2019). De arbeids-markt buiten de Randstad is al meerdere decennia ongunstiger dan in de Randstad. Er zijn daarbij verschillen tussen provincies en of naar het werkloosheidspercentage of naar het percentage werkenden wordt gekeken (CBS Statline 2020f).

Hoewel Drenthe, Friesland, Limburg en Zeeland niet allemaal worden gekenmerkt door een bijzondere concentratie flexibele dienstverbanden (figuur 6, donker- en lichtblauwe balken), is er wel een bovengemiddeld aandeel flexibele dienstverbanden in kwetsbare sectoren in die provincies (donkerblauwe balken). In Flevoland en Groningen zijn veel flexibele dienstverbanden in een gemiddeld aantal kwetsbare sectoren (figuur 6, donker- en lichtblauwe balken).

figuur 5 - Verdeling flex/vast dienstverband en kwetsbaarste sectoren, werknemers in Nederland, naar geslacht, 2019 (percentage

werknemers). Tussen haakjes is per groep het aantal jaarlijkse voltijd waarnemingen (fte) aangegeven. Het hogere aantal fte voor

mannen hangt samen met verschillen in arbeidsparticpatie en contracturen.

bron - CBS-microdata, Spolis en Gbapersoontab, 2019, SCP-bewerking

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 15

In de uitsplitsing naar arbeidsmarktregio is te zien dat ook in de regio Groot Amsterdam relatief veel flexibele dienst-verbanden zijn (figuur 7, blauwe en oranje balken). De regionale kwetsbaarheid bevindt zich dus vooral in het noorden (Drenthe (8,6%), Friesland (7,5%), Groningen (7,3%)) en Groot Amsterdam (7,6%). Soortgelijke bevindingen zijn gerapporteerd door UWV (2020b,f) en Aalders et al. (2020).

figuur 6 - Verdeling flex/vast dienstverband en kwetsbaarste sectoren, werknemers in Nederland, naar provincie, 2019 (percentage

werknemers). Tussen haakjes is per groep het aantal jaarlijkse voltijd waarnemingen aangegeven.

bron - CBS-microdata, Spolis, Gbaadresobjectbus, Vslgwtab, 2019, SCP-bewerking

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 16

figuur 7 - Verdeling flex/vast dienstverband en kwetsbaarste sectoren, werknemers in Nederland, naar arbeidsmarktregio, 2019

(percentage werknemers). Tussen haakjes is per groep het aantal jaarlijkse voltijd waarnemingen aangegeven.

bron - CBS-microdata, Spolis, Gbaadresobjectbus, Vslgwtab, 2019, SCP-bewerking

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 17

5 Het beeld over groepen heen

Dat zijn:• werknemers met een migratieachtergrond, vooral

degenen die als asielzoeker in Nederland zijn gekomen;• werknemers met een laag opleidingsniveau;• arbeidsbeperkten die op de regelingen zijn aangewezen

die in of na 2015 zijn ingevoerd;• werknemers met kwetsbare arbeidsmarktpositie buiten

de Randstad en vooral in noordelijke regio. In Groot Amsterdam wat meer flexibele dienstverbanden.

Het Centraal Planbureau kwam in hoofdlijnen tot vergelijk-bare bevindingen (CPB 2020b). Laagopgeleiden bleken in hun analyse geen verhoogd risico te lopen. Dit zal een gevolg zijn van de precieze invulling van de multivariate analyse en de sectorclassificatie. Deze groep verdient in vervolgonderzoek nadere aandacht.

Bij de voorgaande bespreking van groepen keken we voor kenmerken zoals leeftijd, opleidingsniveau of migratie-achtergrond apart of deze tot een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt leiden. Echter, deze kenmerken staan vaak niet los van elkaar. Er bestaat bijvoorbeeld een verband tussen opleidingsniveau en migratieachtergrond (CBS Statline 2020c) en tussen regio en sector (CBS Statline 2020d). Daarom hebben we ook gekeken welke kenmerken de kans op een flexibel dienstverband in een zeer-grote-krimpsector het meest vergroten als gecorrigeerd wordt voor het effect van de andere kenmerken. In dat geval zien we vier groepen op de arbeidsmarkt die gezien hun contract-vorm en de sector waarin zij werkzaam zijn een grotere kans hebben hun baan te verliezen (zie online bijlage A.4).

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 18

Uit onze analyse blijkt dat met name werknemers met een migratieachtergrond (en daarbinnen mensen met een asiel verleden), werknemers met een laag opleidingsniveau, werknemers die meetellen voor de banenafspraak (excl. WSW-banen) en werknemers in de noordelijke regio kwetsbaar zijn geworden door de coronacrisis. Zij hebben vaker een flexibel dienstverband in een sector waar UWV een zeer grote krimp verwacht. Dit komt door een combi-natie van het hebben van een flexibel dienstverband, en werkzaam zijn in een conjunctuurgevoelige sector of in een sector die sterk geraakt is door de pandemie.

Inrichting flexibele schil

De coronacrisis laat ons de gevolgen zien van de manier waarop we in Nederland arbeidsmarktflexibiliteit institutio-neel hebben georganiseerd. Grof gesteld organiseren we dit in Nederland (en andere continentale Europese landen) door een deel van de arbeidsmarkt te flexibiliseren en een deel ‘vast te laten’ (Kremer et al. 2017).15 Een belangrijk gevolg is dat er in Nederland een relatief omvangrijke flexibele periferie (tijdelijke dienstverbanden, oproep-krachten, uitzendkrachten, zelfstandigen, etc.) is ontstaan

15 Angelsaksische landen, daarentegen, organiseren flexibiliteit door arbeidsrelaties over de gehele linie te dereguleren en door werkgevers meer vrijheid te geven om lonen aan te passen (Maurin en Postel-Vinay 2005; Barbieri 2009; Olsthoorn 2016).

die een relatief goed beschermde vaste kern (vaste krachten) ‘beschermt’ tegen economische schokken (OESO 2019a,b). Deze flexibele schil wordt niet zelden bemenst door groepen die ook op andere domeinen kwetsbaar zijn: zo hebben met name kwetsbare oproepkrachten zeer geregeld ook een laag inkomen (CPB 2020b; Piore en Sabel 1984; Barbieri 2009; Olsthoorn 2015). De structurering en cumulatie van kwetsbaarheden die we in deze analyse waarnamen, is daarmee geen gegeven maar ten minste deels een gevolg van de specifieke inrichting van het institutionele bestel. Dit wordt versterkt doordat de machtsbalans tussen werknemers en werkgevers door verzwakking van de positie van vakbonden is verschoven richting werkgevers (De Beer 2020). Als zij deze kwetsbaar-heden wil verminderen, is de aanbeveling voor de overheid om de prikkels voor het kiezen voor een flexibele arbeids-kracht te verkleinen, zoals eerder bepleit in Commissie Regulering van Werk 2020.16

De groep met een flexibel dienstverband heeft buiten crisistijd al een kwetsbare arbeidsmarktpositie en zal, als de crisis langer voortduurt, voor de nabije toekomst weinig uitzicht hebben op een nieuwe baan. Hun flexibele positie op de arbeidsmarkt, de doorgaans beperkte WW-rechten die

16 Het is nog te vroeg om de effecten van de per dit jaar ingevoerde Wet arbeidsmarkt in balans in dit kader mee te kunnen nemen.

6 Beleid

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 19

dat impliceert, en vaak een relatief laag huishoudinkomen (Olsthoorn 2015; Hoff et al. 2019) betekenen dat deze groepen vaker terug moeten vallen op de Participatie wet. De uitstroom vanuit de bijstand naar werk is zeer laag en recent onderzoek wijst erop dat het palet aan hulp, plichten en voorzieningen hier maar beperkt iets in lijkt te betekenen (Van Echtelt et al. 2019; De Boer et al. 2020). Een langdurige bijstandssituatie gaat gepaard met lagere uitstroomkansen (CBS 2019) dus een langdurig verblijf in de Participatiewet lijkt met het oog op een terugkeer naar de arbeidsmarkt onwenselijk.

De huidige crisis accentueert ook andere negatieve gevolgen van de inrichting van de Nederlandse arbeidsmarkt en de Participatiewet. De stijging van het aantal flexibele contracten onder de nieuwe instroom van arbeidsgehandi-capten is een van de redenen dat zij nu relatief kwetsbaar zijn, en vergroot nu het risico op langdurige uitkerings-afhankelijkheid van deze groep (Van Echtelt et al. 2019).

Arbeidsbeperkten

Arbeidsbeperkten in nieuwe regelingen blijken beduidend kwetsbaarder dan degenen in niet meer toegankelijke regelingen zoals de WSW. Door de laagconjunctuur is er nu een grotere kans op het niet behalen van de afgesproken aantallen extra banen in de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten (Panteia 2019). Door de coronacrisis zou op termijn de quotumheffing van 5000 euro per niet gegeven extra baan aan personen uit het doelgroepregister geactiveerd kunnen worden, waarbij de vraag is of bedrijven deze quotumheffing in deze tijden kunnen dragen. Tegelijkertijd kan economisch zwaar bedrijven misschien aanzetten om de heffing te vermijden en daarom mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt juist wel in dienst te nemen, al is onbekend in hoeverre werkgevers dit tijdig op het netvlies zullen hebben als de quotumheffing is geactiveerd.17 Ook is de vraag in hoeverre werkgevers de aan passingen en begeleiding aan deze werknemers kunnen bieden in tijden van beperkende maat regelen met het oog op het voorkomen van verspreiding van het virus. Een van de conclusies uit de evaluatie van de Participatiewet is dat veel werkgevers wel de (maatschappe lijke) verantwoordelijk heid voelen om mensen in dienst te nemen, maar dat zij barrières ervaren (Van Echtelt et al. 2019). Ervaren belemmeringen zijn de tijd en energie om aanpas-singen en begeleiding voor elkaar te krijgen, evenals de productiviteitsverliezen van andere werknemers die mensen uit de doelgroep begeleiden, of de kosten die gepaard gaan

17 Op dit moment is de quotumheffing niet geactiveerd, omdat de werkgevers in de marktsector hebben voldaan aan de aantallen van de banenafspraak.

met aanpassingen aan de werkplek. De tijd, energie en bereidheid tot productieverlies zullen in slechte economi-sche tijden hoogstwaarschijnlijk niet groter zijn dan ten tijde van de economische hoogconjunctuur.

Een aantal verbeterpunten voor de Participatiewet is in eerder SCP-onderzoek benoemd. Zo is geconstateerd dat er een tegenstelling bestaat tussen de aannames achter de Participatiewet en de realiteit (Van Echtelt et al. 2019). De gedachte was dat met relatief kleine maatregelen de markt het probleem van mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt zou kunnen oplossen. De realiteit laat zien dat dit voor veel mensen niet haalbaar is, omdat mensen vaak ook allerlei andere problemen hebben (zoals gezond-heidsproblemen en taalachterstanden) en werk gevers beperkt zijn in wat ze kunnen en willen doen. Op een aantal punten zijn de recente Wet arbeidsmarkt in balans, de harmonisatie van de Wajongregelingen en de agenda van het Breed offensief mogelijk stappen in de goede richting. Het is echter sterk de vraag of deze recente en geplande aanpassingen de grote arbeidsmarktrisico’s voor de groepen binnen de Participatiewet voldoende kunnen verkleinen, zeker met het oog op de verslechterde verwachtingen van de economie. Gezien de kwetsbare positie van deze groepen strekt het tot aan beveling om de vinger aan de pols te blijven houden over hun baankansen en of de ontwikkelingen stroken met de gemaakte veronder stellingen voor de Participatiewet. Wanneer blijkt dat de baankansen van deze groepen beperkt zijn, moet ook de keuze om de bijstand af te bouwen ter bevordering van het arbeids-aanbod kritisch bezien worden (CPB/SCP 2020).

Asielzoekers

Asielzoekers zijn kwetsbaar: zij werken vaker als flexibele werknemer op een laag beroepsniveau (Dagevos en Miltenburg 2020). Het blijkt dat zij relatief vaak werkzaam zijn in kwetsbare sectoren. Deze risico’s op de arbeidsmarkt komen bovenop de problemen die eerder zijn gesignaleerd voor de asielketen tijdens de coronacrisis (SCP 2020c), en betekenen een aanvullend obstakel voor een geslaagde deelname van asielzoekers aan de Nederlandse samen-leving. Het SZW-programma ‘Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt’ onderzoekt wat werkt om de arbeidsmarkt-positie van mensen met een niet-westerse migratieachter-grond op de arbeidsmarkt te verbeteren (TK 2019/2020a), en het strekt tot aanbeveling om binnen dit programma aandacht te hebben voor de crisisbestendigheid van de onderzochte interventies.

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 20

Jongeren

Jongeren hebben vaker dan volwassenen een flexibel dienstverband en werken ook vaker in een kwetsbare sector, al verdwijnt dit effect deels wanneer gecorrigeerd wordt voor andere kenmerken. De actuele cijfers geven aan dat jongeren inderdaad kwetsbaar zijn. Zo is het aantal aan-vragen voor WW-uitkeringen onder jongeren van 15-25 jaar oud in korte tijd sterk toegenomen (UWV 2020g) en blijken studenten uitzonderlijk vaak in sectoren te werken waar het aantal vacatures sterk is gedaald (CPB 2020b). Werkloosheid op jonge leeftijd werkt, via de angst voor toekomstige werkloosheid, door in de levenstevredenheid van jongeren op latere leeftijd (Verhofstadt et al. 2016). Voor zover deze angst gevoed wordt door de ernst van de werkloosheid, kan hier een taak voor beleid liggen om de ernst van de werkloosheid te beperken. Dit geldt in eerste plaats in financiële zin. In dat kader kan de Tijdelijke overbruggingsregeling voor flexibele arbeidskrachten (TOFA) positief bezien worden. Het is echter ook zaak om de duur van de werkloosheid te beperken en hierbij kan het helpen dat om- en bijscholing naar verwachting effectiever zijn bij jongeren dan andere groepen (Verhofstadt et al. 2016).

Buiten Randstad

De kwetsbaardere positie van de niet-Randstedelijke en met name noordelijke regio sluit aan bij eerdere inzichten over regionale ongelijkheden. Regio’s buiten de Randstad hebben al decennialang een achterstandspositie op de arbeidsmarkt (CBS Statline 2020f). Het PBL signaleert dat met regionaal economisch beleid de economisch zwakke regio’s minder profiteren van investeringen in economisch sterke regio’s dan andersom (Thissen et al. 2019). Decentralisatie biedt in beginsel de mogelijkheid om de ongelijke impact van de crisis het hoofd te bieden, maar voldoende aandacht van het Rijk voor kwetsbare regio’s is hierbij noodzakelijk (CPB/PBL/SCP 2020, SCP 2020c). Tegelijkertijd kan de toename van thuiswerken in sommige gevallen structureel van aard zijn (SCP 2020b). Een afnemende relevantie van de tijd voor woon-werk-verkeer zou er mede met beleidsstimulansen toe kunnen leiden dat vergrijzende krimp regio’s met weinig bedrijvigheid aantrekkelijker worden als vestigingsplaats en woonregio.

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 21

Aalders, R., O. Raspe en J. van Dieteren (2020). Regionale prognoses: krimp door corona verschilt per regio. https://economie.rabobank.com/publicaties/2020/juni regionale-prognoses-krimp-door-corona- verschilt-per-regio/

Barbieri, P. (2009). Flexible Employment and Inequality in Europe. In: European Sociological Review, jg. 25, nr. 6, p. 621-628.

Beer, P. de (2020). ‘Borstlap’ is pas het begin. Socialisme & Democratie. 24 februari 2020.

Boer, H. de, J. Bolhaar, E. Jongen en A. Zulkarnain (2020). Evaluatie experimenten Participatiewet: Effecten op de uitstroom naar werk. Den Haag: Centraal Planbureau.

CBS (2019). Ruim helft flexwerkers na jaar nog in flexibele schil. 24 oktober 2019. Geraadpleegd op 18 juni 2020 via https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/ 2019/43/ruim-helft-flexwerkers-na-jaar-nog-in-flexibele-schil

CBS (2020a). Aantal werknemersbanen krimpt met 23 duizend in maart. 22 juni 2020. Geraadpleegd 23 juni 2020 via https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/26/aantal-werknemersbanen-krimpt-met-23-duizend- in-maart

CBS (2020b). 2,1 procent minder uren gewerkt in eerste kwartaal. 5 juni 2020. Geraadpleegd 24 juni 2020 via https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/ 2020/23/2-1-procent-minder-uren-gewerkt-in-eerste-kwartaal

CBS (2020c). Aantal vacatures daalt met 60 duizend in eerste kwartaal. 15 mei 2020. Geraadpleegd 24 juni 2020 via https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/20/aantal-vacatures-daalt-met-60-duizend-in-eerste- kwartaal

CBS (2020d). In meeste sectoren minder zorgen over voortbestaan. 8 juli 2020. Geraadpleegd 8 juli 2020 via https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/28/in-meeste-sectoren-minder-zorgen-over-voortbestaan

CBS Statline (2020a). Werkzame beroepsbevolking; positie in de werkkring. Geraadpleegd 17 juni 2020 via https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/82646NED/table?dl=3B5DC

CBS Statline (2020b). Arbeidsdeelname; migratieachtergrond. Geraadpleegd 17 juni 2020 via https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/82809NED/table?dl=3AE0F

CBS Statline (2020c). Bevolking; onderwijsniveau; geslacht, leeftijd en migratieachtergrond. Geraadpleegd 17 juni 2020 via https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/82275NED/table?dl=3B297

CBS Statline (2020d). Banen van werknemers naar arbeidsmarktregio. Tabellenset. Geraadpleegd op 18 juni 2020 via https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2019/09/banen-van-werknemers-naar-arbeidsmarktregio- 2010-2017

CBS Statline (2020d). Luchtvaart; maandcijfers Nederlandse luchthavens van nationaal belang. Geraadpleegd 23 juni 2020 via https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/37478hvv/table?dl=3BCFA

CBS Statline (2020e). Conjunctuurenquête Nederland; kwartaal, bedrijfstakken. Geraadpleegd 23 juni 2020 via https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/82435NED/table?dl=3BD20

CBS Statline (2020f ). Arbeidsdeelname; provincie. Geraadpleegd op 1 juli 2020 via https://opendata.cbs.nl/statline/?dl=39676#/CBS/nl/dataset/83523NED/table

CBS Statline 2020g, Werkloze beroepsbevolking; werkloosheidsduur, persoons­kenmerken. Geraadpleegd 8 juli 2020 via https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/84673NED/table?dl=3CB69

CBS/TNO (2019). Dynamiek op de Nederlandse arbeidsmarkt: De focus op zekerheid. Geraadpleegd 24 juni 2020 via https://www.cbs.nl/nl-nl/publicatie/2020/06/dynamiek-op-de-nederlandse-arbeidsmarkt-de- focus-op-zekerheid

Commissie Regulering van Werk (2020). In wat voor land willen wij werken? Naar een nieuw ontwerp voor de regulering van werk. Den Haag: Commissie Regulering van Werk.

CPB (2020a). Arbeidsmarkt: sterke daling gewerkte uren. 14 mei 2020. Geraadpleegd 24 juni 2020 via https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-coronapublicatie-mei2020-Arbeidsmarkt- sterke-daling-gewerkte-uren.pdf

CPB (2020b). Crisis op de arbeidsmarkt: wie zitten er in de gevarenzone? Den Haag: Centraal Planbureau.

CPB/PBL/SCP (2020). Aandachtspunten voor een herstelbeleid: Briefadvies Covid­19 Overleg Planbureaus. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

CPB/SCP (2020). Kansrijk armoedebeleid. Den Haag: CPB/SCP.Dagevos, J. en E. Miltenburg (2020). Werk en werkloosheid. In: SCP, CBS,

RIVM en WODC (red.). Syrische statushouders op weg in Nederland: de ontwikkeling van hun positie en leefsituatie. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Echtelt, P. van, K. Sadiraj, S. Hoff, S. Muns, K. Karpinska, D. Das en M. Versantvoort (2019). Eindevaluatie van de participatiewet. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

EenVandaag (2020). EenVandaag Opiniepanel 9 juni 2020. Geraadpleegd op 18 juni 2020 via https://eenvandaag.avrotros.nl/panels/opiniepanel/alle-uitslagen/item/op-vakantie-in-coronatijd-helft-blijft-thuis-deze- zomer-hier-heb-ik-controle-over-de-risicos

Hoff, S., B. van Hulst, J. Wildeboer Schut en B. Goderis (2019). Armoede in kaart 2019. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Josten, E. (2011). Werkgevers over de crisis. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

Kalleberg, A. (2001). Organizing Flexibility: The flexible firm in a new century. In: British Journal of Industrial Relations, jg. 39, nr. 4, p. 479-504.

Kremer, M., R. Went en A. Knottnerus (2017). Voor de Zekerheid. De Toekomst van Flexibel Werkenden en de Modern Organisatie van Arbeid. Den Haag: WRR.

Maurin, E. en F. Postel-Vinay (2005). The European Job-Security Gap. In: Work and Occupations, jg. 32, nr. 2, p. 229-252.

Olsthoorn, M. (2015). Flexible employment, precarious employees? Job­, employer­ and institutional explanations for numerical flexibility, and its relation to precarious employment [Academisch proefschrift]. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.

OESO (2019a). OESO Rapportage Commissie Regulering van Werk. Parijs: OESO. Geraadpleegd op 18 juni 2020 via https://www.reguleringvanwerk.nl/documenten/publicaties/2019/06/20/oeso-rapportage-commissie-regulering-van-werk

OESO (2019b). OECD Employment Outlook 2019. Parijs: OESO. Geraadpleegd op 18 juni 2020 via https://doi.org/10.1787/9ee00155-en

OESO (2020a). Temporary employment (indicator). Parijs: OESO. Geraadpleegd op 17 juni 2020 via doi: 10.1787/75589b8a-en

OESO (2020b). Self­employment rate (indicator). Geraadpleegd op 17 juni 2020 via doi: 10.1787/fb58715e-en

Olsthoorn, M. (2015). Flexible employment, precarious employees? Job­, employer­ and institutional explanations for numerical flexibility, and its relation to precarious employment (diss.). Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.

Olsthoorn, M. (2016). Institution-Driven Inequalities in the Risk of Temporary Employment: Job or Skill Based? The Relative Deregulation of Temporary Employment and its Relation to Inequalities in the Risk of Temporary Employment. In: European Sociological Review, jg. 32, nr. 4, p. 517-531.

Panteia (2019). Meer kansen voor mensen met een arbeidsbeperking? Geraadpleegd 26 november 2019 via https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2019/11/20/meer-kansen-voor-mensen- met-een-arbeidsbeperking

Piore, M. en C. Sabel (1984). The second industrial divide: possibilities for prosperity. New York: Basic Books.

Rijksoverheid (2020a). Toch op vakantie? Ga dan wijs op reis. Nieuwsbericht 3 juni 2020. Geraadpleegd 17 juni 2020 via https://www.rijksoverheid.nl/ actueel/nieuws/2020/06/03/toch-op-vakantie-ga-dan-wijs-op-reis

Rijksoverheid (2020b). Het coronavirus en de horeca. Geraadpleegd 17 juni 2020 via https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-covid-19/ondernemers-en-bedrijven/horeca

Rijksoverheid (2020c). Overzicht financiële regelingen. Geraadpleegd op 8 juli 2020 via https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/coronavirus-financiele-regelingen/overzicht-financiele-regelingen

SCP (2020a). Maatschappelijke gevolgen coronamaatregelen: Beleidssignalement. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau

SCP (2020b). Thuiswerken en werktijdspreiding: mogelijkheden en maatschappelijke gevolgen: Beleidssignalement. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau

Literatuur

Kwetsbare groepen op de arbeidsmarkt | 22

SCP (2020c). Aandachtspunten voor een herstelbeleid: Briefadvies Covid­19 Overleg Planbureaus. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. Geraadpleegd 28 mei 2020 via https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2020/05/28/ aandachtspunten-voor-een-herstelbeleid-briefadvies-covid-19- overleg-planbureaus

Staatscourant (2019). Regeling vaststelling aantallen beschut werk (2020), nr. 65338. 22 november 2019.

Thissen, M., O. Ivanova, O. Raspe en A. Weterings (2019). De economische samenhang tussen regio’s in Nederland. Den Haag: Planbureau voor de Leefomgeving.

TK (2018/2019). Memorie van Toelichting bij Wijziging van Boek 7 van het Burgerlijk Wetboek, de Wet allocatie arbeidskrachten door intermediairs, de Wet financiering sociale verzekeringen en enige andere wette om de balans tussen vaste en flexibele arbeidsovereenkomsten te verbeteren (Wet arbeidsmarkt in balans) kamerstuk 35074-3, 6 november 2018. Geraadpleegd 7 juli 2020 via https://www.tweedekamer.nl/downloads/document?id=6763ddf2-aebb-4fe9-bb6d-617107fa1f71&title=Memorievantoelichting.pdf

TK (2019/2020a). Voortgang Programma Verdere Integratie op de Arbeidsmarkt (VIA). 12 november 2019, kamerstuk 29544-960. Geraadpleegd 18 juni 2020 via https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/ detail?id=2019Z21871&did=2019D45480

TK (2019/2020b). COVID­19 Update stand van zaken, 6 mei 2020, kamerstuk 25295-315. Geraadpleegd 18 juni 2020 op https://www.tweedekamer.nl/ kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2020Z08054&did=2020D17195

TK (2019/2020c). Kamerbrief over besluiten naar aanleiding van Outbreak Management Team advies 25 mei 2020, 28 mei 2020, kamerstuk 25295-384. Geraadpleegd 23 juni 2020 via https://www.tweedekamer.nl/ kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2020Z09667&did=2020D20885

TK (2019/2020d). Regeling tegemoetkoming land­ en tuinbouwonder nemers COVID­19, 8 mei 2020, kamerstuk 35420-32. Geraadpleegd 23 juni 2020 via https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/brieven_regering/ detail?id=2020Z08281&did=2020D17657

TK (2019/2020e). COVID­19 Update stand van zaken, 20 mei 2020, kamerstuk 25295-351. Geraadpleegd 25 juni 2020 via https://www.tweedekamer.nl/ kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2020Z09041&did=2020D19389

TK (2019/2020f ). COVID­19 Update stand van zaken, 25 juni 2020, kamerstuk 2020Z12142. Geraadpleegd 25 juni 2020 via https://www.tweedekamer.nl/ kamerstukken/brieven_regering/detail?id=2020Z12142&did=2020D25988

TK (2019/2020g). Steunmaatregelen KLM, 26 juni 2020, kamerstuk 29232-41. Geraardpleegd 1 juli 2020 via https://www.tweedekamer.nl/debat_en_vergadering/commissievergaderingen/details?id=2020A03022

Torre, A. van der, F. Bucx en A. Steenbekkers (2019). Betaald werk en zorgtaken. In: A. Wennekers, J. Boelhouwer, C. van Campen en J. Kullberg (red.). De sociale staat van Nederland 2019. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

UWV (2019). UWV Monitor Arbeidsparticipatie 2019. Geraadpleegd 8 juli 2020 via https://www.uwv.nl/overuwv/Images/uwv-monitor- arbeidsparticipatie-2019.pdf.

UWV (2020a). Coronacrisis: impact op de werkgelegenheid verschilt per sector. 7 mei 2020. Amsterdam: UWV.

UWV (2020b). Coronacrisis: regionale verschillen in impact op werkgelegenheid, 4 juni 2020. Geraadpleegd 16 juni 2020 via https://www.uwv.nl/overuwv/pers/nieuwsberichten/2020/verlies-werk-door-corona- vooral-in-groot-amsterdam-en-zuidoost-nederland.aspx

UWV (2020c). Nieuwsflits Arbeidsmarkt mei 2020. Geraadpleegd 24 juni 2020 via https://www.uwv.nl/overuwv/Images/nieuwsflits-arbeidsmarkt-mei-2020.pdf

UWV (2020d). Factsheet aanvragen NOW­regeling, 3 juni 2020. Geraadpleegd 24 juni 2020 via https://www.uwv.nl/overuwv/pers/persberichten/ 2020/meeste-now-geld-naar-kleine-tot-middelgrote-bedrijven.aspx

UWV (2020e). Aantal vacatures sinds corona met kwart gedaald. 14 mei 2020. Geraadpleegd 24 juni 2020 via https://www.uwv.nl/overuwv/pers/nieuwsberichten/2020/aantal-vacatures-sinds-corona-met-kwart-gedaald.aspx

UWV (2020f ). UWV regionale trendrapportage banenafspraak Vierde kwartaal 2019. Geraadpleegd 24 juni 2020 via https://www.uwv.nl/werkgevers/Images/trendrapportage-4e-kwartaal-2019.pdf

UWV (2020g). Vooral jongeren komen sinds maart in de ww. Geraadpleegd 24 juni 2020 via https://www.uwv.nl/overuwv/pers/persberichten/ 2020/vooral-jongeren-komen-sinds-maart-in-ww.aspx

Verhofstadt, E., L. van Ootegem en E. VanderHaeghen (2016). De gevolgen van (jeugd)werkloosheid voor de latere levens-tevredenheid, Economisch Statistische Berichten, nr. 4743, p. 724-727.

Vrooman, J.C., E. Josten, S. Hoff, L. Putman en J.M. Wildeboer Schut (2018). Als werk weinig opbrengt: Werkende armen in vijf Europese landen en twintig Nederlandse gemeenten. Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau.

WRR (2020). Het betere werk. Den Haag: Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid.

Colofon

Sociaal en Cultureel Planbureau

Contactpersoon Lisette Kuyper T +31 6 11 03 52 35 l.kuyper@scp.nl

Bezuidenhoutseweg 30 | Den Haag Postbus 16164 | 2500 BD Den Haag

AuteursSander Muns, Martin Olsthoorn, Lisette Kuyper, Jan Dirk Vlasblom

Den Haag, 9 juli 2020