Bekijk een presentatie over de geschiedenis van de ...
59
1 Geschiedenis van de Vrijmetselaarsloges in Maastricht 1745 tot heden
Transcript of Bekijk een presentatie over de geschiedenis van de ...
1
Geschiedenis van de
Vrijmetselaarsloges in Maastricht
1745 tot heden
2
De Maastrichtse logegeschiedenis is
te verdelen in:
∴∴∴∴Loge La Constance als belangrijkste
Steinmetzen Maastricht
Reglement uit 1400
∴∴∴∴Loge La Constance als belangrijkste gedurende de 18e eeuw;
∴∴∴∴ Loge La Persévérance als tweede en
tot op heden nog steeds bestaand;
∴∴∴∴ Een vijftal ambulante loges welke
verbonden waren aan militaire regimenten
in de 18e eeuw;
∴∴∴∴Een tweetal gemengde loges sedert
1960.
3
De stad Londen was in 1666 in vlammen
1717
De stad Londen was in 1666 in vlammen
opgegaan. Ontelbare bouwgildes (loges)
herbouwden de stad. Het is te begrijpen
dat de bevolking haar dankbaarheid aan
hen betuigde.
Op de dag van St. Jan de Doper
verenigden zich in Londen vier van deze
loges tot één Grootloge in het bierhuis
“The Goose and Gidrion”.
4
Het aantal loges groeide er al zeer snel
en daardoor was het noodzakelijk goede
afspraken te maken om wildgroei te
voorkomen.
Daarom schreef de predikant James
1723
Daarom schreef de predikant James
Anderson “The Constitutions”. Het is nu
nog steeds voor een belangrijk deel de
‘grondwet’ van de maçonnerie. Het bevat een aantal voorschriften waaraan door
loges voldaan moet worden om “regulier”
te kunnen werken. Zo is het bijvoorbeeld
verboden om in de loges over politiek en
godsdienst twistgesprekken te voeren.
5
Tijdens een gelegenheidsloge, waarvoor
vrijmetselaren o.a. uit Engeland waren
1731
overgekomen, werd in Den Haag Frans
van Lotharingen, de latere keizer Frans I
en echtgenoot van Maria Theresia, in de
broederschap opgenomen.
Een paar jaar later werd er onder
voorzitterschap van Vincent la Chapelle
de eerste Hollandsche loge opgericht, de
huidige loge “l’Union Royale” nr.1.
6
Toen er nog een tweede loge werd
opgericht, braken in Den Haag rellen uit.
Vermoedelijk waren zij met opzet
door de overheid aangesticht.
Het was inmiddels bekend geworden Het was inmiddels bekend geworden
dat leden van de hofhouding van de
Prins Stadhouder lid waren van het
nieuwe genootschap. Van het interieur
van de loge en de aanwezige attributen
werd bijgaande tekening gemaakt.
Ook in Amsterdam werd in 1735 een
loge opgericht: “La Bien Aimée”.
7
De Vrijmetselarij werd in de Republiek De Vrijmetselarij werd in de Republiek
der Zeven Provinciën verboden. Als der Zeven Provinciën verboden. Als
motief daarvoor werd in een krantenmotief daarvoor werd in een kranten--
artikel medegedeeld dat er personen uit artikel medegedeeld dat er personen uit
de naaste omgeving van de de naaste omgeving van de stadhouder stadhouder
betrokken waren bij de oprichting. betrokken waren bij de oprichting.
1735
betrokken waren bij de oprichting. betrokken waren bij de oprichting.
AanplakbiljettenAanplakbiljetten werden in alle grote werden in alle grote
steden opgehangen. steden opgehangen.
Toch verschenen er in die periode Toch verschenen er in die periode
verschillende publicaties, zowel vóór verschillende publicaties, zowel vóór
als tegen de Vrijmetselarij. Zo werden als tegen de Vrijmetselarij. Zo werden
bijvoorbeeld Anderson’s Constitutions bijvoorbeeld Anderson’s Constitutions
door Grootmeester Johan Kuenen in door Grootmeester Johan Kuenen in
het Nederlands vertaald en uitgegeven.het Nederlands vertaald en uitgegeven.
8
1745
De Oostenrijkse Successieoorlog
(1740-1748) breekt uit en de Republiek
moet zich gaan beschermen tegen moet zich gaan beschermen tegen
mogelijke aanvallen. Daarom worden
o.a. in Maastricht nieuwe regimenten
opgericht.
Een daarvan droeg de naam “Prins
van Stolberg”. Bij dit regiment werd
een ambulante loge opgericht en kreeg
zij van de Grootloge in Den Haag een
constitutiebrief.
9
In de zgn. Annales van Louis Dagran
schreef deze als item No.12
à Maestricht La Loge Militaire Formé à Maestricht La Loge Militaire Formé
et ouverte le 6 octobre 1745 ………I
No. 12
In Maestricht werd de “Loge Militaire”
opgericht en kreeg haar wettige
constitutiebrief op 6 october 1745
ondertekend door de Grootmeester
Jean Corneille Radermacher.
10
In Maastricht hebben een paar
evenementen plaats die nauw met elkaar
samenhangen:
1. De Groote Sociëteit wordt opgericht.
Het is bedoeld als een trefpunt voor
officieren en voorname burgers van de
1760
officieren en voorname burgers van de
stad.
2. Het eerste bericht over het bestaan
van een 2e loge in Maastricht
(“La Persévérance”) wordt in de notulen
van de loge “Militaire” beschreven.
3. De loge “Militaire” krijgt een nieuwe
constitutiebrief en heet voortaan
“La Constance”.
11
Op 1 october 1760 werd onder
auspiciën van de gouverneur van
de stad, baron d’Aylva, een nieuwe
sociëteit opgericht.
1760
sociëteit opgericht.
De Groote Sociëteit heeft altijd
veel leden Vrijmetselaren gehad.
Zo bevonden zich onder de
oprichters van die sociëteit
veertien vrijmetselaren.
Haar eerste secretaris was
W.H. van Panhuys.
W.H. van Panhuys
12
De secretaris van de
“Loge Militaire” is dezelfde als
bij de Groote Sociëteit,
W.H.van Panhuys.
Op 20 december 1760 schrijft hij
1760
Op 20 december 1760 schrijft hij
in het notulenboek van zijn loge
dat er in de stad nog een loge, de
“Loge Bourgeoise” bijkomt.
Deze vermelding is dus ruim twee
jaar vóór de officiële stichtings-
datum van deze loge (1763) met
de naam “La Persévérance”.W.H. van Panhuys
13
De Loge “Militaire” veranderde eind
jaren 50 haar naam: “La Constance”.
Op 16 october 1761 kreeg deze loge
1761
Op 16 october 1761 kreeg deze loge
een nieuwe status. Zij werd
Provinciale Grootloge met het recht
om namens Den Haag loges op te
richten, ook in het land van Luik.
Om die reden kreeg de loge
“La Persévérance” veel met haar te
maken. En niet altijd in gunstige zin.
Zegel van de loge La Constance
14
1763
Installatie van de tweede loge van
Maastricht.
De achtbare meester van “La
Constance” heeft voor het
constitueren van de loge
Bourgeoise “La Persévérance” op
1 maart a.s. de Broeders 1e en 2e
Opziener, de Redenaar en de
Secretaris afgevaardigd.Notulenboek la Constance
Maastricht.
15
Over het tijdsbestek 1760-1790 beschikken we voor gegevens over “La Persévérance” alleen maar over de notulen van ‘moederloge’ “La Constance”. De ‘moederloge’ “La Constance”. De samenstelling van de leden van deze loge, adel en veelal hoge officieren, gaf haar een superieur gevoel over de andere loge, “La Bourgeoise”, de burgers. Uit deze verhouding kwamen veel controverses voort. De loge “La Persévérance” was vaak niet groot genoeg om goed te kunnen functioneren.Meesterdiploma van “La Constance”
16
Overal in Europa ontstonden nieuwe vormen van Vrijmetselarij.
Eén daarvan was bijvoorbeeld de
zogenaamde Schotse loge, in zogenaamde Schotse loge, in
Maastricht onder de naam
“Non Plus Ultra”.
De commandant van het garnizoen in Maastricht, Frederik van Hessen-Kassel, o.a. bekend als een van de oprichters van de “Stricte Observantie” in Duits-land, stimuleerde deze werkwijze.
Frederik van Hessen-Kassel
17
Ambulante Loges
1779
In sommige regimenten verenigden
militairen-vrijmetselaren zich in een
zogenaamde ambulante loge.
Bij verplaatsing van het regiment
vertrok ook de loge uit een stad.
Bij het regiment graaf d’Envie behoorde de loge “la Concorde”en was diverse malen in Maastricht gelegerd.
Diploma militaire loge La Concorde 1783
18
Het regiment Rechteren Cavalerie bezat de ambulante loge “l’Esprit du Corps” waaruit in 1782 in du Corps” waaruit in 1782 in Leeuwarden de loge “De Friesche Trouw ontstond.
Bij het Zwitserse regiment Hirzel werd in 1788 in Maastricht de loge “l’Union Helvétique” opgericht dat later in Nijmegen als een permanente loge onder de naam “Semper Idem” verder ging.
Diploma militaire loge La Concorde 1783
19
1786
Naast de blauwe graden ontstonden er ook nieuwe werkwijzen, de zogenaamde Hogere Graden.
In Maastricht werd in 1786 onder Frans gezag (!) een Rozekruiskapittel opgericht, “La Nouvelle Alliance”.
Lakstempel van La Nouvelle Alliance
20
1786
In Maastricht begint in 1786 een zogenaamde Noachieten loge, ook wel Pruisisch Riddergenoemd, haar werkzaamheden. Zij recruteerde haar leden uit de loge “La Persévérance”.
Deze loge heeft met vele non-actieve tussenpozen tot 1885 bestaan.Bijou Pruisisch Ridder
21
Op politiek terrein rommelde het in de tachtiger jaren.
De Republiek verloor de Vierde De Republiek verloor de Vierde Engelse Oorlog en er was een voortdurende strijd tussen prinsgezinden en patriotten.
Stadhouder Willem V werd allerlei rechten ontnomen en de (dikke) hertog, Lodewijk Ernst van Brunswijk, werd afgezet. Deze ging in Aken wonen.
Stadhouder Willem V
22
In Maastricht veroorzaakte de
aanwezigheid van de hertog Van
Brunswijk in Aken een politieke rel.
De vice-hoogschout van Maastricht, Jan
Hubert van Slijpe, werd verdacht van
illegale contacten met Van Brunswijk.
Een proces volgde waarbij Een proces volgde waarbij
W.H. van Panhuys, samen met een
patriot en broeder vrijmetselaar uit
Leiden, een aanklacht tegen hem
begonnen. Van Slijpe werd na enkele
processen veroordeeld en stierf in een
gevangenis in Den Haag.
Jan Hubert van Slijpe
23
Er waren in Maastricht duidelijk
twee kampen te onderscheiden,
orangisten en patriotten. Al deze
strijdpunten veroorzaakten een
splitsing onder de broeders.
De loges “La Persévérance” en De loges “La Persévérance” en
“Non Plus Ultra” waren oranje-
gezind, “La Constance” was
patriottisch en Frans georienteerd.
Omdat bovendien de bevoegd-
heden van “La Constance” in deze
periode door het Grootoosten in
Den Haag beknot werden, kozen zij
voor contacten met Parijs.
24
Als bij de loge “La Persévérance”een nieuwe voorzitter, de kapitein J.H. Ploem, gekozen wordt treedt er ook een nieuw tijdperk aan van
1788
er ook een nieuw tijdperk aan van jarenlange activiteiten.
Het eerste wat geschiedt is het verkrijgen van een nieuwe constitutiebrief van de Grootmeester in Den Haag.
Hierin wordt onder andere de groene herkenningskleur van de loge vastgelegd.
Constitutiebrief La Persévérance
25
De hernieuwde installatie van de loge “La Persévérance” werd uitgevoerd door de Voorzittend Meester van de Schotse loge “Non Plus Ultra” Philippe Fermin.
Daar was “La Constance” uitermate kwaad over, wilde haar niet erkennen en noemde haar ‘La fille rebelle’.
Schootsvel van La Persévérance ca. 1850
26
Toch komt “La Persévérance” in
hetzelfde lokaal bijeen als “La
Constance” :in de Wintmolen in de
Groote Staat.
Zij verhuist in 1789 naar ‘t Hof van Zij verhuist in 1789 naar ‘t Hof van
Holland op de Boschstraat, thans
Maison du Chêne.
De loge groeit voorspoedig en het
meest opvallende is dat zij nu niet
alleen maar vooraanstaande burgers
maar ook een aantal militairen onder
haar leden telt.In de Wintmolen hoek Dominicanerstraat
27
1789
De loge “La Persévérance”
leek eindelijk een voorspoedige
toekomst tegemoet te gaan.
La Bastille Parijs
toekomst tegemoet te gaan.
Maar inmiddels waren er overal
revoluties uitgebroken, Parijs,
Brussel, Luik…..
Vluchtelingen stroomden ook
Maastricht binnen. De loges
moesten haar ruimtes afstaan.
voor hun onderdak
28
In 1794 belegerden Franse troepen
1794
In 1794 belegerden Franse troepen Maastricht.
Frederik van Hessen-Kassel moest de stad aan de Fransen overgeven. Geen enkele loge mocht nog haar werkzaamheden voortzetten.
Ook in Frankrijk werd tot ca. 1800 de Vrijmetselarij officieel verboden.
29
1807
Na 1800 is alleen de loge “La
Constance” en nog een nieuw
opgerichte loge, “La Parfaite
Union” met meer dan 100 leden,
onder Frans gezag tot 1815 in
Maastricht werkzaam.
30
1815
Voor de Vrijmetselarij werden in
Maastricht de lichten gedoofd.
Het was nog alleen Broeder
secretaris, Duvelaar van Campen,
die nog jarenlang contacten met
Den Haag onderhield en er
uiteindelijk in 1831 de
constitutiebrief inleverde.
31
De toevallige ontmoeting van twee officieren in het stadspark
was de aanleiding tot een nieuwe
1842
was de aanleiding tot een nieuwe
Loge ….
...zij betreurden het zeer dat hun
tegenwoordig Garnizoen geen
Tempel bezat en kwamen overeen
een nieuwe Tempel in dit Oosten
op te rigten, of eene der oude,
thans werkelooze Loges, uit haren
doodssluimer op te wekken. …Stadspark ca. 1850
32
4 oktober 1842 vragen zestien
leden in een eerste brief aan het
Hoofdbestuur, om de oude loge “La
Constance” weer te mogen
oprichten.
1 november schrijven zij opnieuw
naar Den Haag, maar nu om
“in La Persévérance hare “in La Persévérance hare
werkzaamheden te mogen
hervatten”.
Burgemeester Nierstrasz gaf zijn
toestemming een zaal van de
schouwburg, de Redoutezaal, te
mogen gebruiken.
Bovendien beschikte men nog over alle meubels van de oude loge “La Constance”.
Redoutezaal
33
De Rooms Katholieke geestelijkheid van Maastricht had vanaf de kansel tegen de nieuwlichterij van de vrijmetselaren gepreekt.
Niemand mocht op enigerlei wijze diensten aan hen verlenen op straffe van uitsluiting van de sacramenten.
Sint-Servaaskerk
34
Nog ernstiger werd het toen uit
een geheel onverwachte hoek, de
gouverneur van Limburg Jhr.
… hier ter stede maakt veel opspraak
het ontwerp waarmede militairen,
aan wier hoofd de Chirurgijn-Majoor
Rieber staat, zich bezig houden
alhier een loge van vrijmetselaars
op te rigten. …
gouverneur van Limburg Jhr.
Gericke van Herwijnen, zich tot
koning Willem II richtte:
Meesterveheffing. Gravure midden 18e eeuw
35
Koning Willem II was, net als zijn broer prins Frederik,
1842
zijn broer prins Frederik, vrijmetselaar.
Hij legt het bericht niet naast zich neer en zijn directeur-generaal (minister) van Oorlog neemt geen halve maatregelen.
Want deze schrijft aan de voorzitter van de nieuwe loge:
Frederik Willem II
36
des Graven Hage 20 november 1842
Zeer Geheim
… in de volle overtuiging dat u de
onderhavige wenk zal doen afzien van
alle verdere bemoeijingen te dezer
zake, maar ook om uwen invloed te
bezigen, ten einde te helpen
bevorderen, en wel zonder aan iemand
te doen blijken, dat gij daartoe
dezerzijds zijt aangezocht. …Koning Willem II
37
Majoor Rieber zou zijn militaire carrière op het spel zetten als hij toch voorzitter bleef. Voor het dwingende bevel van hogerhand moet hij zwichten.
Broeder Valckenaer werd bereid
1843
Broeder Valckenaer werd bereid gevonden zijn plaats in te nemen.
Ondanks alle tegenwerkingen werd op 5 januari 1843 weer na vele jaren de eerste Open Loge in Maastricht gehouden.
38
De oude constitutiebrief van de loge “La Persévérance” was weliswaar in Den Haag weliswaar in Den Haag ingeleverd, maar daar was hij zoek geraakt. In 1842 kon men hem niet vinden. Om die reden werd een nieuwe constitutiebrief verstrekt.
Na bijna 150 jaar is hij terug gevonden en bezit de loge een der oudste brieven van Nederland.
Vervangende Constitutiebrief
39
Na 50 jaar van inactiviteit blijkt de loge “La Persévérance” toch genoeg aantrekkingskracht op veel nieuwe leden te hebben.
In het eerste jaar na de heroprichting werden 6, in het heroprichting werden 6, in het volgende werkjaar zelfs 13 kandidaten ingewijd.
Onder de laatsten bevindt zich Jhr. P.G.C. von Geusau, 36 jaar oud, raadsheer in het provinciaal gerechtshof van Limburg.
De loge verhuisde van de Schouwburg naar de Kleine Looierstraat.Kleine Looierstraat
40
In 1847 wordt Von Geusau de
1847
In 1847 wordt Von Geusau de nieuwe voorzitter van “La Persévérance”.
Hij introduceerde voor het eerst muzikanten bij de uitvoering van de rituelen.
Onder de tientallen kandidaten die hij inwijdt bevonden zich ook twee van zijn zonen.
Jhr. P.C.G. von Geusau
41
1855
Von Geusau werd in 1855 lid van het Hoofdbestuur van de Nederlandse Orde.
In hetzelfde jaar verhuisde de loge nog een keer.
42
In een pand gelegen achter het
Generaalshuis aan het Vrijthof, in een
zijstraat van de Statenstraat, vond de
loge definitief haar onderdak.
Oorspronkelijk werd het pand
Menig Maastrichtenaar zal zich zal zich afgevraagd hebben wat zich achter afgevraagd hebben wat zich achter deze voordeur van de loge aan de deze voordeur van de loge aan de Statenstraat afspeelde.Statenstraat afspeelde.
De loge bleef er gevestigd tot 1917 toen het wegens gebrek aan voldoende leden werd verkocht.
Oorspronkelijk werd het pand
gehuurd, daarna gekocht.
43
Bij het 100-jarig bestaan telde
de loge 82 leden. Hun namen
en die van alle ereleden werden
op perkament gekalligrafeerd.
1863
De loge was voorspoedig
gegroeid. Sinds de hervatting
van de werkzaamheden in
1842 waren niet minder dan
291 kandidaten gerecipieerd.
Daaronder waren ook veel
militairen, die vaak overge-
plaatst werden en daarom de
loge moesten verlaten.
44
Met afgevaardigden van het
Hoofdbestuur en Belgische en Duitse
loges werd het feit herdacht dat
…op den 1sten maart 1763
de eerste hamerslag in deze
Werkplaats weêrgalmde. …
1863
Werkplaats weêrgalmde. …
De feestzaal in de schouwburg was versierd met planten en vlaggen. Er waren borstbeelden van koning Willem III en diens neef, Grootmeester prins Frederik. ‘s Ochtends had men het publiek, ter voorkoming van praatjes, gelegen-heid gegeven de zaal te bezichtigen.
Herdenkingspenning
45
Onder opvolgende Regerend Meesters bleef de loge “La Persévérance” tot ca.1900 een actieve loge.
Vele joden afkomstig uit Duitsland, die daar in de Broederschap werden gewei-gerd, konden in Maastricht wel
1879
gerd, konden in Maastricht wel ingewijd worden.
In 1879 opende de loge een bibliotheek waar burgers van de stad voor een paar centen boeken konden lenen. Een en ander zeer tegen de zin van de geestelijkheid. De catalogus telde ruim 2.500 titels.
46
In deze periode nam de overheid het
besluit dat Maastricht geen
1864
besluit dat Maastricht geen
vestingstad meer kon blijven.
Daarmee nam ook het aantal
militairen in de loge af.
De noodzakelijke aanwas van
nieuwe leden bleef uit.
In 1910 moest men bij gebrek aan
belangstelling de bibliotheek sluiten.
47
1920
Van 1920 tot 1955 telde de loge nog maar 10 leden. Velen van hen woonden bovendien buiten Limburg!
Voor de Open Loges maakte men gebruik van de ruimtes van de loges in Nijmegen en later in Eindhoven.Loge werkplaats St. Lodewijk Nijmegen
48
Ondanks het feit dat de loge slechts 12 leden telde, werden middelen gevonden om in Maastricht een nieuw gebouw
1956
Maastricht een nieuw gebouw aan de loge “La Persévérance”te geven. Aan het einde van het eerste jaar werd in de Heggenstraat de eerste comparitie gehouden.
Ir. A.P. Spruijt, hoofdingenieur bij Rijks-Waterstaat, was de nieuwe voorzittend meester van de loge geworden.
49
In 1958 kon het Hoofdbestuur
onder leiding van Grootmeester
C.M.R. Davidson het gebouw in
gebruik nemen.
Loge werkplaats La Persévérance
50
De oud-voorzittend meester van de Eindhovense loge, N. Addink, nam in 1957 bij “La Persévérance” de hamer ter hand.
In 1961 telt de Maastrichtse loge al 31 leden.
Deze groei heeft zich daarna gestaag voortgezet en telt nu meer dan 60 leden.
Gravure inwijding
51
1969
De voortdurende groei van het ledental in Maastricht maakte het mogelijk dat er in Limburg diverse nieuwe loges opgericht konden worden. Allereerst in 1969 in Roermond. De loge koos de zelfde naam zoals die ook aan het begin van de 19e eeuw in die stad had bestaan: “La Liberté Constante”.
Franse oprichtingsbrief 1806
52
La Persévérance
Maastricht
La Liberté Constante
Roermond
La Complaisance
Heerlen
La Lune
Sittard
In het werkjaar 1976-77 richtten zeven leden in Heerlen een nieuwe loge op: “La Complaissance”.
In 1996 volgde Sittard met de loge “La Lune”.
53
La Persévérance
Maastricht
2008
La Liberté Constante
Roermond
La Complaisance
Heerlen
La Lune
Sittard
De oudst bekende loge van Maastricht “La Constance” wordt heropgericht.
54
Kort na het verbod door de paus in 1738, werden op vele plaatsen in Europa adoptie-loges opgericht waar niet alleen mannen maar ook vrouwen werden toegelaten.
55
Pas na 1900 als de eerste feministes
actief voor toelating van de vrouw op
allerlei terreinen zijn, ontstaan op grote
schaal gemengde loges. Het is de Franse
Marie Deraismes geweest die hiervoor
geijverd heeft.
Zij stond aan de basis van de internatio-
nale gemengde orde “Le Doit Humain”.
In Maastricht zijn nu twee gemengde
loges: “Jan Amos Comenius” en
“Mosam Trajectum”Marie Deraismes
56
In 1995 herdachten de Limburgse loges het feit dat de eerste loge van Maastricht in 1745 werd opgericht. Ter gelegenheid daarvan hadden verschillende openbare activiteiten plaats.
1995
openbare activiteiten plaats.
De directeur van Royal Mosa had voor deze gelegenheid tien genummerde vazen laten maken. Het ontwerp was van Edmond Bellefroid. De vazen waren o.a. bestemd voor de Limburgse loges en het Hoofdbestuur alsmede wereldlijke overheden.
Wethouder R. Creemers
57
Ook aan de militaire Commandant
Limburg werd bij de Hoofdwacht op
het Vrijthof (het begin van de vrijmet-
selarij in Maastricht) als blijvende
herinnering aan dit feit een gedenk-
steen, gemaakt door beeldhouwer
Tycho Flore, overhandigd.
De steen is nu in de hal ingemetseld.
58
Meer weten over Vrijmetselarij ?
Of adressen in Limburg?
Ga naar:
www.vrijmetselarij.nl/www.vrijmetselarij.nl/
59
Tekst en productie
Gérard Dielemans © 2003
Fotografie
Paul Mellaart
Jean van Duurling e.a.
Tekeningen
Philippe van GulpenPhilippe van Gulpen
Gravures
CMC ‘s Gravenhage
EINDEEr is naar gestreefd de rechten van illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen.
Diegenen die desondanks menen rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog melden.
