4/2003

juni

- ja

arga

ng 1

5 -

num

mer

4

• ZZUUIIVVEERRIINNGGSSTTRROOMMMMEELL AAMMSSTTEERRDDAAMM

• BBEELLEEIIDDSSPPLLAANN VVVVNNHH

• BBOOMMEENN OOVVEERR VVUURREENN

• BBOOBBBBEELL IINN HHEELLSSIINNKKII ZZOOOO

• GGIIOONN CCAAMMIINNAADDAA

H E T H O U T B L A D J U N I 2 0 0 34

Vlakbij de Amsterdamse Sloterplas is een voormalige waterzuiveringstrommel opgenomen in een

woningbouwproject. De trommel zelf biedt plaats aan zeven woningen, ontworpen door Japan-liefhebber

Paddy Tomesen, die hier ook zijn eigen woning annex architectenbureau heeft ingericht.

Beeld is constructieBeeld is constructieZUIVERINGSTROMMEL AMSTERDAM/OKUNO-TEI TOKIO

5H E T H O U T B L A D J U N I 2 0 0 3

� Collectievetuin.

� De zuive-ringstrommelmaakt deel uitvan een groterproject op eenvoormaligwaterzuive-ringsterrein inAmsterdam-West.

� Een strengrechthoekigvolume decen-traal in de cirkel.

Een dubbeltje kan raar rollen. Was erniet die onaardige leraar geweest dietegen hem had gezegd dat zijn Engelsnooit goed genoeg zou zijn voor hetvwo, dan was Paddy Tomesen wellichtnimmer in Dover beland om die taal bijte spijkeren. Dan had hij daar ook niettijdens een vakantiebaantje die Japan-ners ontmoet die hem fascineerden.De manier waarop ze theedronken,douchten, en vooral de tijd en aan-dacht die ze daaraan gaven, wekte bijhem een grote nieuwsgierigheid naarhun cultuur.Tomesen (1968) maakte zijn vwo af enging in Delft architectuur studeren.Maar al kort na de eerste colleges ver-trok hij voor drie maanden naar hetland van de Rijzende Zon, als eerstevan een aantal langere reizen tijdenswelke hij intensief kennis maakte metde Japanse samenleving. Inmiddelsheeft hij een eigen architectenbureau,waar hij de in het Verre Oosten geleer-de aandacht en zorgvuldigheid ineigen werken gestalte geeft. De wonin-gen in de zuiveringstrommel inAmsterdam-West vormen een van deeerste projecten die hij in Nederlandvrijwel zelfstandig ontwierp, onder devleugels van de architecten �

� Situatie-schets.

H E T H O U T B L A D J U N I 2 0 0 36

Bjarne Mastenbroek en Dick vanGameren (de Architectengroep te Am-sterdam).

Oude kerkenDe belangstelling voor architectuurhad Tomesen al jong. Als middelbarescholier hield hij ervan maquettes temaken, bij voorkeur in polystyreen. Aluit die maquettes - de mooiste staanverdekt opgesteld in zijn gloednieuwewoning - blijkt zijn grote liefde voor hetmaken zelf. Met uiterste nauwkeurig-heid zijn de details, zoals van oude

Lange fietstochtDe stage in Japan, maar ook het werkenbij Mecanoo wakkerden bij Tomesende liefde voor het architectenvak sterkaan. Anders echter dan veel anderearchitectuurstudenten bleef hij vooralgegrepen door de ambachtelijke prak-tijk. In plaats van zoveel mogelijk teontwerpen hield hij zich liever bezigmet één opdracht, die hij dan bege-leidde tot het laatste detail wasgebouwd. Bij Mecanoo hield hij zich zobezig met het Isala College in Silvolde,een gebouw waarin op bijzonderewijze hout is toegepast.Maar de belangstelling voor Japan liethem niet los. In 1992 ging hij er Japan-kunde bij doen aan de Erasmus Uni-versiteit in Rotterdam. Deze opleiding

kerken, vervaardigd. Deze hobby brachthem ertoe architect te worden. Tijdensdie studie, begonnen in 1989, kwam z'nervaring met modelbouwen zeer vanpas. Al snel vroeg een docent hem meete werken aan de presentatie van eenprijsvraag. Van het een kwam het anderen in 1990 dacht hij: 'Als ik hiermaquettes kan bouwen, kan ik dat netzo goed in Japan doen.' Dat leidde toteen stage van drie maanden in Tokio -bij bureau Team Zoo. Aansluitend konhij, tot 1993, als freelancer bij Mecanooarchitecten te Delft aan de slag.

� Straatzijde.Bij de grotewoningen wordtde trommel-wand door-boord door balkons.

� De inpandigegarage op debegane grond.

� Doorsnede. Legenda.1. Trappenhuis.2. Entree.5. Tatami-ruimte.9. Vide/tuin.

11. Parkeerdek.12. Bergingen.13. Dakterras penthouse.

7H E T H O U T B L A D J U N I 2 0 0 3

Japan gaat alle aandacht uit naar hetmaken zelf, naar het ambacht. Hier maghet bij wijze van spreken niets kosten,het meeste geld gaat naar de organisa-tie.'Het lukte hem werk te krijgen bij archi-tect Hiroshi Naito. Diens werk is uitge-sproken eigentijds en niettemin dui-delijk geïnspireerd op de traditie;onder meer zijn scheepvaartmuseumop het schiereiland Shima is bekend.Naito senseï (meester Naito) zat even-wel niet op een 'lastige' buitenlandsewerknemer te wachten. Eenmaal werk-zaam op het bureau stond er zo weinigbeloning tegenover, dat hij wekelijkséén dag moest bijverdienen in debouw. Dat leverde wel een enormepraktijkervaring op en droeg er onge-twijfeld toe bij dat hij in 1997 onderauspiciën van Naito senseï zelf eeneigen ontwerp mocht realiseren: hethuis Okuno-tei in Setagaya-ku, Tokio.Dat deed hij precies op de manier diehij wilde: vanaf de eerste tekening tothet laatst gebouwde onderdeel.

Grenen constructieDit huis (met atelier) is om vele rede-nen bijzonder, allereerst door het -typisch Japanse - intensieve ruimtege-bruik. Het is klein: drie etages hoog,gebouwd op een perceel van 71 m2.Hoogte, breedte en diepte werden vol-ledig door de regels ter plaatse gedefi-nieerd. Deze leidden er tevens toe dathet een tunnelachtig huis werd: bijnageheel gesloten zijgevels en een vrij-wel volledig beglaasde voor- en achter-kant.Interessanter nog is dat het hele huiswordt bepaald door de houtconstruc-tie. Deze bestaat uit gelamineerde gre-nen kolommen en liggers (hart op hart600 mm), slechts door vloeren enwandplaten met elkaar verbonden.Deze constructie dient een dubbeldoel: ze draagt het huis, maar is ook dedraagstructuur voor de bijna honderdschappen die de opdrachtgevers voorhun boeken en sculpturen wensten. Erwerd dus meer hout gebruikt dan puurconstructief noodzakelijk was, - geenbezwaar in dit houtrijke land. Hetstrakke ritme van het omhullende houtgeeft hierdoor ook aan het interieurduidelijk geleding en ruimtelijkheid.Voor Tomesen was Okuno-tei een sta-tement waar hij met zijn architectuurvoor staat: 'In een tijd waarin het beeldsteeds meer wordt losgekoppeld van

� Verticale door-snede. Legenda.a. Iroko borstwering

(100 x 100 mm).b. Balusters (70 x

10 mm), voet-plaat (60 x 150 x15 mm).

c. Harmonicagaas(grijs).

d. Bangkirai terras-delen (140 x 24mm).

e. Aangelast oogmet spankabels.

f. Thermisch ver-zinkte ligger (35 x35 x 5 mm).

g. Thermisch ver-zinkt rooster(1.033 x 350 mm).

h. T-profiel (70 x 100x 10 mm; hart ophart 1.050 mm).

i. HE-160A.j. Kokerprofiel (160

x 80 x d mm)/gor-dijnplank.

k. Voorgespannenbreedplaat (d =70 mm); druklaag210 mm; afwerk-vloer 50 mm.

l. Dpc-folie/ventila-tie.

m.Iroko kozijnen,behandeld metOlympic stain.

n. Iroko schuifpui,behandeld metOlympic stain.

o. Spouwglas, ren-dement low E,binnenbladgelaagd.

p. Iroko delen,behandeld metOlympic stain.

q. Melkwit poly-carbonaat.

r. Stalen kolom (d = 140 mm).

de technische oorsprong, vertelt dithuis puur over de kwaliteit van de con-structie, materialen en details.'

Woeste installatiesDe opdracht om in een voormalige zui-veringstrommel een woningbouwpro-ject te ontwerpen kreeg Tomesen pasenkele jaren na terugkeer in Neder-land, toen hij werkte bij de Architec-tengroep. Deze opdracht bleek bij uit-stek geschikt zijn Japanse statement teherhalen in een Nederlandse setting.Ook nu ging het immers om een �

werd in 1993 bekroond met een Euro-pese studiebeurs, die hem in staatstelde een jaar naar de WasedaUniversiteit in Tokio te gaan. Vooral datjaar, samen met het halve jaar dat hij erzelf nog aan vastknoopte, vergroottezijn kennis van Japan enorm. Hij maak-te een lange fietstocht door het land endeed mee met allerlei gebruiken.Tomesen: 'Het duurt een tijd voor jewerkelijk in die cultuur bent opgeno-men, maar uiteindelijk had ik echtevrienden.'

Wekelijks bijverdienenIn 1995 studeerde Tomesen af in Delft,direct daarop vertrok hij weer oost-waarts. Hij wilde liever eerst dáár erva-ring opdoen dan in Nederland: 'In

H E T H O U T B L A D J U N I 2 0 0 38

locatie met uiterst strak omlijndebeperkingen en, gezien het gevraagdevolume en het beschikbare grondop-pervlak, om intensief ruimtegebruik.Zijn plan maakt deel uit van een groterwoningbouwproject op een voormaligwaterzuiveringsterrein in Amsterdam-West; de opdracht hiervoor ging naarMastenbroek/Van Gameren van deArchitectengroep. Op dit terrein stondeen aantal indrukwekkende zuiverings-trommels: ronde betonnen tonnen vancirca 12 m hoog, met een verdieptebodem, waarvan er één volledig in hetplan werd geïntegreerd. Dat vroeg omeen forse metamorfose want het was,aldus Tomesen, 'een soort kerker volwoeste installaties'. Maar toen het'mooie schaaldak' eraf was en de instal-laties eruit waren gesloopt, bleef eenfraaie omhulling achter.

Decentraal in cirkelDe Japanse invloed is in het gereali-seerde plan overal merkbaar, alleen aldoor de manier waarop Tomesen degevraagde zeven woningen van drielagen en een penthouse in de trommelheeft gesitueerd. Het nieuwe blok(steeds een kleine naast een grotewoning) staat als een streng rechthoe-kig volume decentraal in de cirkel.Daarbij zijn de voor- en achtergevelsvrijwel geheel van glas, gevat in kozij-

voldoende daglicht te geven, werkt dewand nog wel als een robuuste omwal-ling. Dat geeft een prachtige verstillingen een ruimtelijk beeld waarbij detrommelwandmuur als buitenschil vande woningen wordt ervaren, precieszoals gebruikelijk is in Japan.

Tomekon MansionEen van de kleine woningen, op demiddelste etage, is door Tomeseningericht als eigen woning: TomekonMansion. Dit is zowel ambachtelijk alsqua ruimtekunst werkelijk een proevevan zijn kunnen. Hij maakte het ont-

nen van gevingerlast iroko, terwijl dezijkanten van het blok met de trom-melwand samenvallen, al wordt die bijde grote woningen doorboord door zij-delingse balkons. Dankzij deze situ-ering blijft circa de helft van de trom-mel als lege ruimte achter, waar eencollectieve tuin is ingericht. Hoewel eruiteraard grote gaten in de trommel-wand nodig waren om de woningen

� Keukenblok,tatami, kasten-wand: zo com-pact en nauwkeuriggeplaatst, datze nergens deervaring van detotale ruimteonmogelijkmaken.

� De decentra-le tatami metlinks het keu-kenblok en(niet zichtbaar)bad en rechtskasten, alle uitgevoerd inokoumé.

9H E T H O U T B L A D J U N I 2 0 0 3

werp voor zijn toenmalige Japansevriendin en bouwde het eigenhandig.Zijn huidige bureaupartner TheoRooijakkers was zowel bij het ontwerpals de uitvoering betrokken.Belangrijkste ruimtebepalend elementis de tatami, een gevlochten stromat,

� Plattegrond woning. Legenda.1. Trappenhuis.2. Entree.3. Slapen/logeren.4. Wonen.5. Tatamiruimte.6. Koken.7. Bad.8. Balkon.9. Vide/tuin.

10. Entree buren.

� Puur plezierin het ambacht.De wc-rol isweggewerkt inde achterwand.

� Houten ofuro(bad).

die net als het woonblok in de trommeldecentraal in de ruimte is gesitueerd.De mat wordt omgeven door bredeokoumé elementen die voor de nodige

beschutting zorgen, maar waarin te-vens alle praktische benodigdhedenzijn weggewerkt. Zo bevat het elementaan de ene zijde van de tatami een �

Feiten en getallenLocatie: Zuiveringstrommel Amsterdam-WestOpdrachtgever: M.J. de Nijs Projectontwikkeling BV

WarmenhuizenArchitect: De Architectengroep Amsterdam;

Bjarne Mastenbroek/Dick vanGameren

Projectarchitect: Paddy TomesenConstructeur: Pieters Bouwtechniek BV AmsterdamAannemer/iroko kozijnen: Bouwbedrijf/Timmerfabriek M.J. de

Nijs en Zonen BV WarmenhuizenLeverancier hout: HIG Nederland BV ValkenswaardBouwperiode: Juni 1999 - april 2000Bouwkosten: circa € 800.000,-

Tomekon MansionProject: Tomekon MansionOpdrachtgever: Makiko Kon & Paddy TomesenArchitect: Rooijakkers + Tomesen Architecten AmsterdamProjectarchitect: Paddy Tomesen Aannemer: ZelfbouwLeverancier hout: Houtgroep Van Drimmelen Zwijndrecht,

Amsterdamsche Fijnhouthandel AmsterdamBouwperiode: April 2000 - augustus 2000Materiaalkosten: € 12.000,-

H E T H O U T B L A D J U N I 2 0 0 310

� Intensiefruimtegebruikop een perceelvan 71 m2.

� AxionometrieOkuno-tei.

� Plattegronden. Legenda.

1. Entree.2. Eethoek.3. Keuken.4. Vide.5. Wonen.6. Studeren.7. Slapen.8. Sanitair.9. Wintertuin.

10. Tuin op het zuiden.

� Bouwfase;gelamineerdegrenen kolom-men en liggers(hart op hart600 mm).

� MaquetteOkuno-tei.

volledige keuken en een wasruimte,welke laatste geen afgesloten badka-mer is, maar een open ruimte met dou-che en houten bad, een ofuro, met gla-zen achterwand en een gordijn aan devoorkant. Het element aan de anderekant bevat voornamelijk kasten, al zitdaarin ook, duidelijk zichtbaar en als'spiegel' van het keukenelement, eentokonoma, een felrood gekleurde niswaarin men in Japan de wierook brandten offerandes zet voor voorouders.

Weldadige leegteAlle okoumé elementen zijn dermatenauwkeurig geplaatst, dat ze nergens

de ervaring van de totale ruimte onmo-gelijk maken. Zijn er al twee functiesachter elkaar geplaatst, dan wordendeze steevast gescheiden door trans-parant materiaal. Het pure plezier inhet ambacht straalt overal vanaf. Metgepaste trots toont Tomesen hoe hijextra mogelijkheden onzichtbaar heeftweggewerkt. Zo zijn onder de tatamitwee verrijdbare bedden verborgen enis de rol wc-papier weggewerkt achtereen spleet in de achterwand van hettoilet. Een gordijn langs het plafondzorgt ervoor dat de ruimte een totaalandere ervaring kan bieden. Wanneerhet gordijn wordt dichtgeschoven, ont-

11H E T H O U T B L A D J U N I 2 0 0 3

Foto

's: R

ober

t Po

eze

Alm

ere,

Chr

isti

an R

icht

ers

Mün

ster

, Pad

dy

Tom

esen

Am

ster

dam

. Tek

enin

gen:

Roo

ijakk

ers

+ To

mes

en a

rchi

tect

en A

mst

erd

am.

� De construc-tie draagt nietalleen het huis,maar is ook dedraagstructuurvoor bijna hon-derd schappen.

� Legenda.1. Dak- en wandopbouw: 0,35 mm

staalplaat, bitumen, gipsplaat, 15 mm spouw/30 mm isolatie, latten (45 x 45 mm), 15 mm dikgrenentriplex.

2. Gelamineerd grenen kolommen(90 x 120 mm).

3. Gelamineerd grenen vloerbalken (60 x 180 mm).

4. Vloeropbouw: 15 mm dikke grenen vloerdelen, 12 mm dikkegeluidsabsorberende plaat, 12 mm dik grenentriplex.

5. Stalen gezette afdekplaat (0,4 mm dik).

6. Insectengaas.

� Verticale doorsnede.

� Japan op z'nsmalst.

� Het trappen-huis bij de gla-zen voorgevelis van de overi-ge ruimten viaeen schuifwandaf te sluiten,voor de privacyen tegen dewinterse kou.

� In de Okuno-tei zijn beelden constructieniet losgekop-peld.

staat zomaar een extra kamertje, eenslaapvertrek voor logees. Maar ookgeeft het, doordat de rail niet de lijnvan de gevel volgt, ineens anderebegrenzingen aan het vertrek: glooiendin plaats van recht.

Het resultaat is een klein architecto-nisch meesterwerk, waar uitsluitenddoor de zorgvuldig geplaatste en ba-saal vormgegeven houten elementeneen unieke verstilling is ontstaan.Zoals bij de beste Japanse bouwkunst

gaat deze architectuur niet over vor-men, maar over de ruimte daartussen.Niet de materie bepaalt de ruimtewer-king, maar hoe tussen die materie eentransparantie voelbaar wordt gemaakt.Hierdoor biedt zelfs dit piepkeine huisvan 56 m2 de ervaring van een weldadi-ge leegte. Tomesen: 'Het geeft een stil-te die voorwaarde voor alle scheppenis.' �

Hilde de Haan