Hoe schrijf ik een

historisch

verantwoorde tekst (2)

Lokale bedrijfsgeschiedenis

Bart Sas, adviseur archief,

bart.sas@turnhout.be

• Briefwisseling en facturen

• Burgerlijke stand en bevolkingsregisters

• Directe en gemeentelijke belastingen, kadaster

• Werkrechtersraden

• Werkboekjes (werkmansboekjes)

• Handelstentoonstellingen en –beurzen

• Statistieken en tellingen

• Activiteitsattesten en exploitatievergunningen

Bronnen uit het gemeentearchief: handel, industrie, fiscale bronnen

• Inkomende brieven en facturen gericht aan gemeentebestuur

• Indicateurs of klappers op ingekomen brieven

• Briefhoofd: naam, adres(sen), bijhuizen, logo’s, stichtingsdatum

producten, merken, reclame

• Bewaarplaats:

– Brieven: Secretariaat

– Facturen (bewijsstukken bij de rekeningen): dienst Financiën

Briefwisseling en facturen

– Wetgeving (sinds 2014):

• Registers van méér dan 120 jaar oud: vrij raadpleegbaar

• Registers van minder dan 120 jaar oud: op aanvraag

– http://www.arch.be/index.php?l=nl&m=nieuws&r=alle-

nieuwsberichten&a=2014-03-04-de-regels-rond-de-raadpleging-

van-bevolkings-en-vreemdelingenregisters-zijn-begin-2014-

gewijzigd

Bevolkingsregister

– Vanaf 1791, herzien vanaf 1846

– Periodes van 10 jaar

– Bewaarplaats: dienst Bevolking

– Oefening: we zoeken informatie over:

• August Joseph Antonius Peeters (°1874), brouwerij De Arend

• B. Leflot-Helsen (°1855), Gasthuisstraat

• Joseph Van Pelt-Hannoset (°1881), Herentalsstraat

Bevolkingsregister

– Zie marktprijzen (mercurialen), kranten, catalogussen

– Zie lijsten van prijzen en lonen:

• Ch. VERLINDEN, Prijzen en lonen in Vlaanderen en Brabant

• E. SCHOLLIERS, Lonen en prijzen in België in de 19e en 20e eeuw (VUB)

– Zie boeken over levensstandaard:

• Ch. VANDENBROEKE

• Y. SEGERS, Economische groei en levensstandaard (2003)

1910: Loon: 2,50 – 3 frank (ongeschoold), 4 frank (geschoold)

Huur: 0,30 frank

1 groot brood: 0,50 frank; 1 kg varkensvlees: 1,50 frank; 1 kg koffie:

2,50 frank

Prijzen en lonen

– Opgelegd door de nationale overheid (tot 1914):

• Patentrecht (1791- ): op bedrijvigheid, handel en bepaalde

beroepen: http://familiegeschiedenis.be/bronnen/patentrol

• Grondbelasting (1790- ): op netto-inkomen van onroerend

goed; NB: zie ook kadastrale plan, tafels en leggers

• Personele belasting (1791- ): op uiterlijke tekenen van rijkdom

(deuren en vensters)

– “Rollen” opgesteld door het gemeentebestuur

– Zie ook gemeentelijke “opcentiemen”

– Bewaarplaats:dienst Financiën of Fiscaliteit

Nationale belastingen

– Kadasterplans (werkdocumenten)

– Aanwijzende tafels: informatie per perceel

– Leggers: informatie over de eigenaars:

http://familiegeschiedenis.be/bronnen/kadastrale-legger

– Zie ook kadastrale kaarten van Popp en Vandermaelen

– Zie ook archief van de provincie (19e eeuw) in Rijksarchief

– Zie ook archief Kadaster bij provinciale afdelingen FOD Financiën:

http://familiekundedeinze.be/pdf/leiestam9.pdf

Kadaster

– Bepaald door de gemeenten zelf

– Octrooibelasting (1798-1859): op verbruik

– Directe lokale belastingen: motorrijtuigen, drijfkracht, tewerkgesteld

personeel, dienstboden, logementshuizen, rijwielen, …

– Indirecte lokale belastingen: octrooien, leurders, standplaatsen,

hinderlijke bedrijvigheden, begrafenissen, bouwwerken, …

– Omslagbelastingen

– Aandeelbelastingen

– Bewaarplaats: dienst Financiën of Fiscaliteit

Gemeentelijke belastingen

– 1806-1967: lijsten van de kiesgerechtigden

– “Conseils de prud’hommes”

– Lekenrechters bemiddelen in geschillen tussen arbeiders en

fabrikanten of gezellen en meesters

– Vanaf 1859: arbeiders, handelaars en industriëlen (25 jaar en

ouder)

– Gemeentearchief (tot 1950): kiezerslijsten en voorbereidende

dossiers

– Bewaarplaats: Verkiezingen

Werkrechtersraden

– Registers van uitgereikte werkboekjes, werkmansboekjes,

arbeidersboekjes (1805-1830 en 1845-1883)

– Zie: E. VAN AUTENBOER, "De werkboekjes (19de eeuw) van de

arbeiders uit de papierverwerkende nijverheid van Turnhout: een

verwaarloosde bron voor de familiegeschiedenis” (Vlaamse Stam,

maart-april 2001)

– Bewaarplaats: Bevolking

Werkboekjes

– Nijverheidstentoonstelling,

handelsbeurs,

handelstentoonstelling, wedstrijd

– Bevatten lijsten van deelnemers,

producten, prijzen, reclame

– Voorbeeld:

Arrondissementstentoonstelling van

1909 in Turnhout

Handels – en nijverheidstentoonstellingen

– Vragen om informatie van provinciegouverneur

– Vragen om informatie van nationale overheid

– Uitvoeren van nationale tellingen, Nationaal Instituut voor de

Statistiek (NIS, 1946)

– Organiseren van eigen gemeentelijke tellingen

Statistieken en tellingen

– Vestigingswet (1958 en 1970)

– Activiteitsattest: zelfstandige zaakvoerders van een kleine of

middelgrote onderneming die in 1958 reeds actief zijn

- Wet op de handelsvestigingen (1975)

- Exploitatievergunning

- Machtigingsdossiers

- Tijdelijke afwijking van rustdag en avondsluiting (1960 en 1973)

Activiteitsattesten en exploitatievergunningen