Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

44
‘WAPENEN TEGEN ONZEKERE TIJDEN’ ONTWIKKELING VAN DE FINANCIËLE PERFORMANCE VAN DE ALGEMENE ZIEKENHUIZEN IN NEDERLAND BDOBENCHMARK ZIEKENHUIZEN 2010 VOOR VRIJ ONDERNEMEN ONLINE BENCHMARK TOOL

description

BDO Benchmarkonderzoek Algemene ZiekenhuizenBDO onderzocht de ontwikkeling van de financiële performance van alle algemene ziekenhuizen in Nederland. Belangrijkste eindconclusie is dat de financiële positie van algemene ziekenhuizen in Nederland zorgwekkend blijft. Voor veel ziekenhuizen is de kans zelfs groot dat ze zonder aanvullende maatregelen diep in de rode cijfers belanden.

Transcript of Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Page 1: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

‘WAPENEN TEGEN ONZEKERE TIJDEN’ ONTWIKKELING VAN DE FINANCIËLE PERFORMANCE VAN DE ALGEMENE ZIEKENHUIZEN IN NEDERLAND

BDO!BENCHMARK ZIEKENHUIZEN 2010

VOOR VRIJ ONDERNEMEN

ONLINE

BENCHMARK!

TOOL

Page 2: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

‘WAPENEN TEGEN ONZEKERE TIJDEN’ ONTWIKKELING VAN DE FINANCIËLE PERFORMANCE VAN DE ALGEMENE ZIEKENHUIZEN IN NEDERLAND

BDO!BENCHMARK ZIEKENHUIZEN 2010

Page 3: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Hoe staan de Nederlandse algemene ziekenhuizen er financieel voor? Deze vraag stond centraal in ons tweede jaarlijkse benchmarkonderzoek, aan de hand van de jaardocumenten 2009.

De uitkomsten zijn alarmerend. Want al stegen de resultaten in 2009, de financiële positie van algemene ziekenhuizen in Nederland is en blijft zorgwekkend. En gezien de rigoureuze bezuinigingsplannen vanuit de politiek nemen de financiële risico’s sterk toe. Voor een aantal algemene ziekenhuizen is de kans levensgroot dat ze, bij ongewijzigd beleid, zwaar in de rode cijfers belanden.

Niettemin is er ook een aantal ziekenhuizen dat gedurende meerdere jaren in staat blijkt om wél een goede financiële performance te laten zien. Zo zijn er algemene ziekenhuizen die kostendalingen rapporteren tot 15%. Tegen het licht van actuele ontwikkelingen op het gebied van papierloze ziekenhuizen, lean management en procesoptimalisatie kan het een uitdaging zijn om sectorbreed de overige kosten te reduceren, met behoud van kwaliteit.

Vlak voor publicatie hebben we de onderzoeksresultaten voorgelegd aan een aantal bestuurders van genoemde ziekenhuizen. Achterin dit rapport reageren zij op de resultaten en vertellen zij openhartig over het door hun gevoerde (financiële) beleid.

Deze benchmark is meer dan alleen een papieren rapport. Dankzij onze nieuw ontwikkelde benchmark-tool kunt u nu ook online analyses maken van de individuele cijfers per ziekenhuis ten opzichte van de landelijke of regionale gemiddelden of door de gebruiker gekozen ziekenhuizen. Zo geeft dit instrument bestuurders in de sector nog meer inzicht in de cijfers. Via [email protected] kunt u een persoonlijke inlogcode aanvragen.

Maar allereerst wensen wij u veel inspirerend leesplezier.

Chris van den Haak en Rob Karlas Onderzoekers/Partners BDO Branchegroep Zorg

VOORWOORD

5Voorwoord, september 2010

Chris van den Haak Rob Karlas

Page 4: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

6 7BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Inhoudsopgave, september 2010

Managementsamenvatting 1.1 Het nut van de benchmark ............................................................................................91.2 Hoofdlijnen ........................................................................................................................91.3 Resultaten van ziekenhuizen ..........................................................................................91.4 Balansen van ziekenhuizen ............................................................................................. 11

Inleiding 2.1 Algemeen ........................................................................................................................... 132.2 Uitgangspunten ............................................................................................................... 142.3 Aansluiting cijfers met BDO-benchmarkonderzoek 2009 .................................... 16

Resultaat 3.1 Inleiding ............................................................................................................................ 193.2 Ontwikkeling resultaat 2009 ten opzichte van 2008 .............................................203.3 Samenstelling resultaat .................................................................................................223.4 Ontwikkeling en samenstelling resultaat per regio .................................................243.5 Ontwikkeling en samenstelling resultaat op basis van omvang ...........................283.6 Ontwikkeling resultaat van individuele ziekenhuizen .............................................303.7 Ratioanalyse .....................................................................................................................32

Balans 4.1 Inleiding ............................................................................................................................394.2 Ontwikkeling 2009 ten opzichte van 2008 ..............................................................404.3 Ontwikkeling en samenstelling vermogen per regio ..............................................424.4 Ontwikkeling en samenstelling vermogen op basis van omvang ........................444.5 Ratioanalyse .....................................................................................................................46

Gerelateerde onderwerpen 5.1 Inleiding .............................................................................................................................535.2 Ontwikkelingen in de materiële vaste activa ............................................................545.3 Voorzieningen ..................................................................................................................565.4 Ontwikkeling van de bedrijfslasten .............................................................................58

Conclusies en aanbevelingen ............................................................................................63

Bijlage I: Totale resultatenrekening .....................................................................................66Bijlage II: Totale balans ..........................................................................................................67Bijlage III: Overzicht ziekenhuizen .......................................................................................68

Eerste reacties uit de praktijk ............................................................................................71

Over BDO Brachegroep Zorg ................................................................................................84Colofon .......................................................................................................................................85

INHOUDSOPGAVE

Voor eventuele fouten of onvolkomenheden in deze publicatie kan de uitgever niet aansprakelijk worden gesteld.

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie of op enige andere wijze, zonder voorafgaande toestemming van de uitgever of het gebruik van bronvermelding.

September 2010

© BDO Accountants & Adviseurs

Page 5: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

8 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

1.1 Het nut van de benchmark

In dit rapport presenteren wij de resultaten van de BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010, een onderzoek naar de ontwikkeling van de financiële performance van alle algemene ziekenhuizen.

Het rapport bevat naast de financiële gegevens van algemene ziekenhuizen diverse naar onze mening relevante ratio’s. Deze zijn zowel voor de sector als per regio en omvang nader geanalyseerd. Aanvullend biedt de online benchmark-tool de mogelijkheid om individuele cijfers per ziekenhuis te analyseren.

Wij vertrouwen er op met dit onderzoek een bijdrage te kunnen leveren bij het realiseren van de noodzakelijke verbetering van de financiële performance van ziekenhuizen en transparantie in de financiële verslaglegging.

1.2 Hoofdlijnen

Al stegen de resultaten in 2009, de financiële positie van algemene ziekenhuizen in Nederland is en blijft zorgwekkend. En gezien de rigoureuze bezuinigingsplannen vanuit de politiek nemen de financiële risico’s sterk toe. Een groot aantal algemene ziekenhuizen zal zonder aanvullende maatregelen, fors verlies gaan lijden. Bij veel ziekenhuisbesturen dringt dat besef door; zij zijn zich op diverse manieren aan het wapenen tegen de verwachte onzekere tijden en verdere budgetbeperkingen. Het onderzoek toont ook aan dat er mogelijkheden zijn voor kostenreductie en het verlagen van de administratieve lasten.

1.3 Resultaten van ziekenhuizen

Continuïteit zorgsector wordt bedreigd De totale resultaatstijging van 71% van alle ziekenhuizen tezamen lijkt fors. Echter, het totale resultaat van de algemene ziekenhuizen blijft laag in relatie tot de omvang van de bedrijfsactiviteiten. Het resultaat bedraagt slechts 1,75% van de opbrengsten. Tevens is het resultaat laag in verhouding tot de voorgenomen kortingen van de overheid: daar wordt gesproken over bedragen van rond de ! 700 miljoen voor alle ziekenhuizen in Nederland. Dit betekent dat een groot aantal algemene ziekenhuizen zonder aanvullende maatregelen fors verlies gaat lijden. Dit is, gezien de gemiddeld nog beperkte vermogenspositie van ziekenhuizen, bedreigend voor de continuïteit in de zorgsector. Maatregelen zullen hoe dan ook noodzakelijk zijn om de financiële performance van algemene ziekenhuizen te verbeteren.

Grote invloed van incidentele lastenIncidentele posten hebben een forse impact op de gepresenteerde resultaten van ziekenhuizen. In de resultaten over 2009 springen de resultaten op het vastgoed c.q. de materiële vaste activa hier in het bijzonder uit. Het effect van de bijzondere waardeverminderingen en afwaarderingen van activa bedraagt over 2009 ten minste ! 42 miljoen. Met betrekking tot de negatieve resultaten op vastgoed is het van belang nader te analyseren wat de oorzaken hiervan zijn. Ligt dit aan de regelgeving uit het verleden, zoals de voorgeschreven afschrijvingstermijnen, of is het huidige risicomanagement rondom nieuwbouwprojecten en het beheer van materiële vaste activa voor verbetering vatbaar?

Kleine ziekenhuizen presteren financieel beterKleine ziekenhuizen hebben qua resultaat in 2009 een inhaalslag gemaakt. Zij presteren

MANAGEMENTSAMENVATTING

9Hoofdstuk 1, Managementsamenvatting

Page 6: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

financieel over 2009 zelfs beter dan middelgrote en grote ziekenhuizen. Wij zijn van mening dat wanneer kleine ziekenhuizen goede strategische beleidskeuzes maken, verdere concentraties in de zorg in ieder geval vanuit financieel perspectief niet nodig zijn. Uiteraard blijft samenwerking tussen ziekenhuizen, als onderdeel van strategische beleidskeuzes, in sommige gevallen noodzakelijk in relatie tot de toegenomen kwaliteitseisen in de zorg. Wellicht biedt de financiële performance van kleine ziekenhuizen over 2009 aanleiding om de huidige fusie- en concentratietendens bij zorginstellingen te heroverwegen.

Opmerkelijke verschillen in de mate van kostenreductiesUit de jaarrekeningen 2009 blijkt geen sectorbrede kostenreductie met betrekking tot de overige bedrijfslasten, ondanks de huidige economische crisis en de budgetkortingen waar ziekenhuizen mee te maken hebben. Voor een deel hangt dit samen met de stijging van de productie. Anderzijds mag verwacht worden dat in tijden van toenemend bedrijfsmatiger werken kostenreductie plaatsvindt. Dat dit mogelijk is, bewijzen diverse algemene ziekenhuizen die wél een forse kostendaling laten zien. Wij pleiten voor nader onderzoek en analyse van de verschillen in algemene kostenniveaus tussen de verschillende ziekenhuizen.

Onderzoek de succesfactorenOpvallend is dat een aantal ziekenhuizen gedurende meerdere jaren in staat is om een goede financiële performance te laten zien. Wij dringen aan op onderzoek naar de oorzaken hiervan en de bijbehorende succesfactoren.

1.4 De balansen van ziekenhuizen

Vermogenspositie zwakHet vermogen van ziekenhuizen is gedurende 2009 toegenomen met 19%. Dit is een forse verbetering, maar neemt niet weg dat het merendeel van de ziekenhuizen nog steeds onvoldoende vermogen heeft in relatie tot de huidige financiële onzekerheden. Voor een belangrijk deel van de ziekenhuizen is vermogensversterking nog steeds van groot belang voor de continuïteit van de door hen te leveren zorg.

Uitdijende post voorzieningen roept vragen opZowel in 2008 als in 2009 is sprake van forse dotaties aan voorzieningen. In 2009 is het positieve saldo van dotaties en onttrekkingen aan voorzieningen zelfs met 38% gestegen. Zijn de posten het gevolg van een voorzichtige benadering, gegeven de belangrijke onzekerheden waarmee de sector te maken heeft? Ziekenhuizen met een betere solvabileit en een beter resultaat beschikken over de hoogste voorzieningen. Deze vaststelling is zeer opvallend omdat er geen causaal verband lijkt te bestaan tussen deze posten. Naar meer transparantieHet benchmarkonderzoek toont aan dat binnen de huidige regelgeving nog sprake is van keuzemogelijkheden bij de verwerking van financiële gegevens in de jaarrekening. Dit komt de transparantie en de vergelijkbaarheid van de financiële gegevens tussen de ziekenhuizen niet ten goede. Het betreft onder meer: verwerking onderhoudskosten, waardering onderhanden werk en waardering materiële vaste activa. De vraag is in hoeverre striktere regelgeving op deze gebieden wenselijk is dan wel in de praktijk best practices ontwikkeld kunnen worden die leiden tot een eenduidiger verslaggeving binnen de zorgsector.

10 11BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 1, Managementsamenvatting

Kijk en vergelijk, online benchmark-tool In deze benchmark-rapportage zijn analyses gemaakt op landelijk niveau, per regio en per groottecategorie. Met de online benchmark-tool is het mogelijk om analyses te maken van individuele cijfers per ziekenhuis, ten opzichte van landelijke ontwikkelingen, ontwikkelingen in regio’s, groottecategorieën en andere door de gebruikers geselecteerde ziekenhuizen.

Via [email protected] kunt u een persoonlijke inlogcode aanvragen.

ß Opbouw vermogen

ß Verpleegdagen

ß Resultaten

ß Voorzieningen

Page 7: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

12 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

2.1 Algemeen

In dit rapport presenteren wij de resultaten van de BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010. In de benchmark zijn de jaarrekeningen 2009 van alle algemene ziekenhuizen geanalyseerd. Ten behoeve van deze rapportage hebben wij uitsluitend de door de instellingen zelf gepubliceerde cijfers verzameld en geanalyseerd. Het onderzoek is uitgevoerd door de BDO Branchegroep Zorg.

Na de algemene inleiding in dit hoofdstuk worden in hoofdstuk 3 de ontwikkelingen in de resultaten gepresenteerd. Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 ingegaan op de bijzonderheden ten aanzien van de balansontwikkelingen. Hoofdstuk 5 presenteert een aantal overige onderwerpen met betrekking tot het verslagjaar 2009. In hoofdstuk 6 vindt u een aantal conclusies en aanbevelingen. In hoofdstuk 7 leest u tenslotte de eerste reactie van een tiental zorgbestuurders.

Dit rapport is uitsluitend informatief bedoeld. Op het cijfermateriaal en de toelichting is geen accountantscontrole toegepast en is geen beoordelingsopdracht uitgevoerd. Uiteraard heeft BDO haar uiterste best gedaan om de kwaliteit van het cijfermateriaal te waarborgen; BDO aanvaardt echter geen aansprakelijkheid naar aanleiding van het gebruik van dit rapport.

INLEIDING

13Hoofdstuk 2, Inleiding

Page 8: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

2.2 Uitgangspunten

De BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 is uitgevoerd aan de hand van de jaardocumenten 2009 van de algemene ziekenhuizen in Nederland. In deze analyse zijn academische en gespecialiseerde ziekenhuizen niet betrokken.Volgens het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) waren er in Nederland in 2009 86 algemene ziekenhuizen. In de BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 zijn 82 algemene ziekenhuizen opgenomen, vanwege een viertal fusies. Een overzicht van de ziekenhuizen waarvan de openbare cijfers zijn opgenomen vindt u in bijlage III.

Bij sommige ziekenhuizen is sprake van gemengde activiteiten (bijvoorbeeld care en cure) die worden gepresenteerd in een geconsolideerde jaarrekening. Omwille van de vergelijkbaarheid is deze benchmark gebaseerd op de informatie volgens de enkelvoudige jaarrekening van het ziekenhuis. Indien een ziekenhuis geen enkelvoudige balans heeft gepubliceerd, is in de benchmark gebruik gemaakt van schattingen. Voor deze ziekenhuizen is de enkelvoudige balans bepaald aan de hand van een segmentatiepercentage. Dit percentage is voor de betreffende ziekenhuizen berekend op basis van het aandeel van het wettelijke budget voor aanvaardbare kosten en/of subsidies van het ziekenhuis in de gesegmenteerde verlies- en winstrekening cure, ten opzichte van het totale wettelijke budget van de groep (geconsolideerd). Voor de overige posten in de benchmark is in beginsel aangesloten bij de presentatie zoals deze door de ziekenhuizen zelf is gehanteerd.In de BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 (hoofdstuk 3 en 4) zijn analyses gemaakt op landelijk niveau, per regio en per groottecategorie.

De gehanteerde regio-indeling is als volgt:ß Regio Noord omvat de provincies Friesland, Groningen en Drentheß Regio Oost omvat de provincies Gelderland, Overijssel en Flevolandß Regio West omvat de provincies Noord-Holland, Zuid-Holland, Utrecht en Zeelandß Regio Zuid omvat de provincies Limburg en Noord-Brabant

De indeling op basis van omvang luidt als volgt:ß Klein Het wettelijk budget voor aanvaardbare kosten en de DBC-

opbrengsten in het B-segment in 2009 zijn lager dan ! 100 miljoen

ß Middelgroot Het wettelijk budget voor aanvaardbare kosten en de DBC-opbreng- sten in het B-segment in 2009 liggen tussen ! 100 en ! 200 miljoen

ß Groot Het wettelijk budget voor aanvaardbare kosten en de DBC- opbrengsten in het B-segment in 2009 zijn hoger dan ! 200 miljoen

Tabel 1: Verdeling ziekenhuizen naar omvang en regio

Noord Oost West Zuid Totaal Procentueel

Klein 9 6 17 6 38 46%

Middelgroot 2 4 14 7 27 33%

Groot 1 5 7 4 17 21%

Totaal 12 15 38 17 82 100%

Procentueel 15% 18% 46% 21% 100%

14 15BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 2, Inleiding

De categorie-indeling is in 2009 als gevolg van een toename van de opbrengsten voor een aantal ziekenhuizen gewijzigd ten opzichte van 2008:

Vijf ziekenhuizen zijn doorgegroeid van de categorie middelgroot naar groot:ß Zorggroep Noorderbreedteß Ziekenhuisgroep Twenteß Onze Lieve Vrouwe Gasthuisß Medisch Centrum Haaglandenß Atrium Medisch Centrum

Vijf ziekenhuizen zijn doorgegroeid van de categorie klein naar middelgroot:ß Leveste Scheper Ziekenhuisß Deventer Ziekenhuisgroepß Slotervaartziekenhuisß Zaans Medisch Centrumß Elkerliek Ziekenhuis

In dit rapport is omwille van de vergelijkbaarheid de categorie-indeling gehanteerd op basis van de indeling uit 2009, voor zowel de cijfers 2009 als de vergelijkende cijfers 2008.

Page 9: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

2.3 Aansluiting cijfers met BDO benchmarkonderzoek 2009

In de BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 vergelijken we de cijfers 2009 met de cijfers 2008. Er zijn geen sectorbrede stelselwijzigingen doorgevoerd in 2009. Wel is er sprake van duidelijke verschillen in de vergelijkende cijfers in dit rapport ten opzichte van de BDO-benchmark Ziekenhuizen 2009. Dit betreft voornamelijk wijzigingen in waarderingsgrondslagen die de individuele ziekenhuizen kunnen maken binnen de geldende regelgeving.

Eigen vermogenHet totaal eigen vermogen ultimo 2008 van de algemene ziekenhuizen in de benchmark 2010 is met ! 20,7 miljoen toegenomen ten opzichte van de benchmark 2009. De belangrijkste veranderingen in het eigen vermogen, zoals opgenomen in de vergelijkende cijfers, betreffen:

Tabel 2: Totaal eigen vermogen(Bedragen * ! 1 miljoen)

BDO-benchmark 2009, cijfers ultimo 2008 1.314,1

Toevoeging Orbis Maaslandziekenhuis 4,3

Stelselwijzigingen:

Herwaardering onroerend goed 9,1

Verwerking groot onderhoud 2,2

Waardering onderhanden werk 1,3

Overige mutaties:

Waardering deelnemingen 3,8

Personeelsbeloningen -0,7

Activering voorraad geneesmiddelen 0,7

BDO-benchmark 2010, cijfers ultimo 2008 1.334,8

Toevoeging Orbis MaaslandziekenhuisDe cijfers van Orbis Maaslandziekenhuis over 2008 waren tijdens het maken van de analyse niet beschikbaar en zijn niet meegenomen in de BDO-benchmark 2009.

Stelselwijziging herwaardering onroerend goedDeze herwaardering betreft een wijziging van de waarderingsgrondslag van historische kostprijs naar actuele waarde voor een deel van het onroerend goed, met name bij Spaarne Ziekenhuis (! 5,1 miljoen) en St. Jans Gasthuis (! 4,0 miljoen).

Stelselwijziging verwerking groot onderhoudEnkele ziekenhuizen hebben besloten de kosten voor groot onderhoud met ingang van boekjaar 2009 te activeren en hiervoor niet langer een voorziening te vormen. Dit betreft met name Alysis Zorggroep (! 0,9 miljoen) en Reinier de Graaf Groep (! 1,3 miljoen).

Stelselwijziging waardering onderhanden werkDit betreft een wijziging van de waarderingsgrondslag van historische kostprijs naar een benadering van de actuele waarde, met name bij Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis (! 1,3 miljoen).

16 17BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 2, Inleiding

Stelselwijzigingen kunnen grote impact hebben op het gepresenteerde vermogenUit bovengenoemde verschillen ten opzichte van de BDO-benchmark 2009 blijkt dat stelselwijzigingen een aanzienlijke impact kunnen hebben op vermogen en/of resultaat. De oorzaak ligt in de diverse keuzemogelijkheden die binnen de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving bestaan. Dit komt de sectorbrede vergelijkbaarheid niet ten goede.

Mogelijk kan dit worden verbeterd door de keuzemogelijkheden in te perken of best practices voor de zorgsector vast te stellen waarin een kader wordt geschetst voor specifieke toepassing van regelgeving voor ziekenhuizen. In een sector als de zorg dient naar onze mening transparantie van verslaggeving te prevaleren boven keuzemogelijkheden die de regelgeving op dit moment biedt. De huidige mogelijkheden dragen niet bij aan de vergelijkbaarheid van de financiële performance en vermogenspositie van ziekenhuizen.

Overige mutatiesDe overige mutaties betreffen posten die op grond van voortschrijdend inzicht op andere wijze in de jaarrekening zijn verwerkt. Dit betreft met name de gewijzigde waardering van deelnemingen bij Onze Lieve Vrouwe Gasthuis (! 3,8 miljoen).

Resultaat Het totale resultaat over 2008 is in de BDO-benchmark 2010 ! 7 miljoen lager dan in de BDO-benchmark 2009. Dit wordt met name veroorzaakt door de toevoeging van de vergelijkende cijfers van Orbis Maaslandziekenhuis (resultaat over 2008: ! -7,7 miljoen), die ten tijde van de benchmark 2009 niet beschikbaar waren.

Page 10: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

18 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

3.1 Inleiding

In dit hoofdstuk presenteren we de uitkomsten van de BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 met betrekking tot de resultatenrekening. Hierbij wordt allereerst de ontwikkeling van het resultaat in 2009 ten opzichte van 2008 besproken (paragraaf 3.2). In paragraaf 3.3 komt de samenstelling van het resultaat aan bod. Vervolgens worden de ontwikkelingen uitgesplitst naar regio’s (paragraaf 3.4) en naar omvang van de ziekenhuizen (paragraaf 3.5). In paragraaf 3.6 komt de ontwikkeling van de resultaten van individuele ziekenhuizen aan bod en in paragraaf 3.7 de belangrijkste ratio’s.

De voornaamste bevindingen zijn:ß Ziekenhuizen bereiken in 2009 71% meer resultaat dan in 2008 en verdienen meer aan

de zorgß Er zijn in 2009 minder ziekenhuizen met verlies dan in 2008ß De afschrijvingslasten worden sterk beïnvloed door incidentele afwaarderingen of

versnelde afschrijvingen van activa; deze posten veroorzaken voor een groot deel de resultaatfluctuaties ten opzichte van 2008

ß Dotaties aan voorzieningen hebben eveneens sterke invloed op de gepresenteerde resultaten

ß Er bestaan aanzienlijke verschillen in winstgevendheid tussen de regio’sß De winstgevendheid is in alle regio’s gestegen behalve in regio Zuid; hier bevinden zich

ook de meeste verliesgevende ziekenhuizen ß Regio Noord scoort in 2009 de hoogste rentabiliteit over het eigen vermogen ß Kleine ziekenhuizen scoren in 2009 de hoogste rentabiliteit over het eigen vermogen

Voor de financiële gegevens: zie bijlage I.

RESULTAAT

19Hoofdstuk 3, Resultaat

Page 11: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

3.2 Ontwikkeling resultaat 2009 ten opzichte van 2008

De voornaamste bevindingen zijn:ß Stijging van resultaat met 71% ß Ziekenhuizen verdienen gemiddeld meer aan de zorgß Groeiende opbrengsten B-segment geven ruime compensatie afname wettelijk budgetß Totale opbrengsten en de totale bedrijfslasten procentueel in vrijwel gelijke mate

gestegen ß Afschrijvingskosten en overige kosten stijgen 10%, dit wordt sterk beïnvloed door

incidentele posten

Het totale resultaat van alle algemene ziekenhuizen in Nederland is in 2009 met 71% gestegen, van ! 124 miljoen in 2008 tot ! 212 miljoen in 2009. Op landelijk niveau bedraagt het resultaat over 2009 van alle algemene ziekenhuizen, uitgedrukt in een percentage van de totale bedrijfsopbrengsten 1,76%. Over 2008 was dit nog 1,10% van de totale bedrijfsopbrengsten. De nettowinstmarge is ten opzichte van vorig jaar dus aanzienlijk verbeterd. Met andere woorden: ziekenhuizen verdienen meer aan de zorg.

De totale opbrengsten en de totale bedrijfslasten zijn in 2009 procentueel in vrijwel gelijke mate gestegen, respectievelijk met 7,4% en 7,0%. Binnen de totale opbrengsten zijn de opbrengsten van het vrije marktsegment (B-segment) met ! 1,2 miljard gestegen. Dit komt onder meer door de uitbreiding van het B-segment in 2009. Daar staat een daling van de wettelijke budgetten tegenover: deze zijn in 2009 met ! 455 miljoen gedaald tot ! 7,5 miljard (-5,7%).

Grafiek 1: Procentuele mutatie belangrijkste posten in exploitatierekening 2009 ten opzichte van 2008 in %

OpbrengstenBinnen de totale opbrengsten zijn de opbrengsten van het vrije marktsegment (B-segment) het meest gestegen, met ! 1,2 miljard. De omvang van het B-segment ten opzichte van de totale opbrengsten is toegenomen van 18% in 2008 naar 26,5% in 2009. Een belangrijke oorzaak van deze stijging betreft de uitbreiding van het B-segment in 2009. De ziekenhuizen kunnen over een groter deel van de dienstverlening met zorgverzekeraars onderhandelen over volume en prijs.

De toename van de opbrengsten van het B-segment van ! 1,2 miljard moet gezien worden in samenhang met de afname van de wettelijke budgetten. De wettelijke budgetten zijn in 2009 met ! 0,5 miljard gedaald tot ! 7,5 miljard (daling van 5,7%). Per saldo is sprake van een toename van de opbrengsten in het A- en B-segment van ! 0,7 miljard (+7,2%). De toename van de totale opbrengsten A- en B-segment wordt met name veroorzaakt door de stijging van het aantal poliklinische bezoeken en het aantal verpleegdagen.In 2009 is in totaliteit nauwelijks sprake van budgetcorrecties over voorgaande jaren (! 0,2 miljoen ten opzichte van ! 9,5 miljoen over 2008).

-10%

6%

22%

38%

54%

70%

Financiële baten en lasten

Overige bedrijfskosten

Afschrijvingen

Personeelskosten

DBC-opbrengsten B-segment

Overige bedrijfsopbrengsten

20 21BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 3, Resultaat

De niet gebudgetteerde zorgprestaties zijn toegenomen met ! 62 miljoen (= 19%).

Analyse toename niet gebudgetteerde zorgprestatiesDe toename van de niet gebudgetteerde zorgprestaties doet zich met name voor bij een drietal ziekhuizen: Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis (! 26,9 miljoen), Medisch Spectrum Twente (! 19,5 miljoen) en Medisch Centrum Alkmaar (! 6,2 miljoen).De stijgingen bij Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis en Medisch Spectrum Twente worden veroorzaakt door de stijging van de DBC-opbrengsten. Deze twee ziekenhuizen verantwoorden de DBC-opbrengsten onder de niet gebudgetteerde zorgprestaties in plaats van als afzonderlijke post in de resultatenrekening. De stijging bij Medisch Centrum Alkmaar wordt grotendeels veroorzaakt door de honorariumopbrengsten van de intensivisten. Medisch Centrum Alkmaar is met de zorgverzekeraars overeengekomen deze honorariumopbrengsten te behouden tegen inlevering van specialistenerkenningen.De overige bedrijfsopbrengsten zijn toegenomen met ! 64 miljoen (+7%). Dit betreft onder andere toename van de subsidieopbrengsten, opbrengsten voor specialisten in loondienst en de overige dienstverlening door ziekenhuizen.

BedrijfslastenDe totale bedrijfslasten zijn in 2009 met 7% gestegen naar ! 11,6 miljard. De personeelskosten zijn in 2009 met 5% gestegen tot ! 6,7 miljard. Deze stijging wordt in hoofdlijnen verklaard door een stijging van het gemiddeld aantal fulltime personeelsleden met bijna 2%, een CAO-loonsverhoging van 1% en een stijging van de eindejaarsuitkering van circa 1%. Daarnaast neemt het werkgeversaandeel in de pensioenpremie toe.

De afschrijvingslasten zijn in 2009 met 11% gestegen (! 941 miljoen in 2009, ! 844 miljoen in 2008). Dit wordt met name veroorzaakt door nieuwbouwtrajecten en de daaraan gerelateerde verhoogde en/of versnelde afschrijvingen.

De overige bedrijfskosten zijn in 2009 met 10% (! 349 miljoen) toegenomen. De belangrijkste kostenstijgingen binnen de overige bedrijfskosten betreffen de patiënt- en bewonergebonden kosten (+! 181 miljoen, +8,7%) en de algemene kosten (+! 90 miljoen, +14,2%). De stijging van de patiënt- en bewonergebonden kosten houdt met name verband met de toename van de productie van de ziekenhuizen.Opvallend: de ontwikkeling van de algemene kosten fluctueert sterk per ziekenhuis, er zijn zowel aanzienlijke stijgingen als aanzienlijke dalingen ten opzichte van vorig jaar. Uit nadere analyse blijkt dat dit met name wordt veroorzaakt door incidentele baten en lasten. Dit is in hoofdstuk 5 verder uitgewerkt.

wettelijk budgetWe

Page 12: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

3.3 Samenstelling resultaat

De voornaamste bevindingen zijn:ß De samenstelling van het resultaat is in grote lijnen stabielß Bijzondere posten vertekenen het resultaat in de jaarrekeningß Zowel in 2008 als in 2009 is sprake van aanzienlijke dotaties aan voorzieningen

De stijging van het resultaat met ! 88 miljoen wordt voor een belangrijk deel (! 72 miljoen) veroorzaakt doordat de totale opbrengsten met ! 836 (+7,4%) miljoen harder zijn gestegen dan de totale bedrijfslasten (stijging met ! 764 miljoen, +7,0%). Daarnaast is in 2009 een totaalbedrag aan bijzondere baten verantwoord van ! 12,6 miljoen terwijl over 2008 nog sprake was van een bijzondere last van ! 5,4 miljoen.

Het resultaat van de ziekenhuizen wordt met name bepaald door het wettelijk budget (62% van de totale opbrengsten), de DBC-opbrengsten (26,5% van de totale opbrengsten), de personeelskosten (57,7% van de totale kosten) en de overige bedrijfskosten (34,2% van de totale kosten). Hoewel het materieel vast actief veruit de grootste actiefpost van de ziekenhuizen is, hebben de reguliere kapitaalslasten (afschrijving en rente) relatief beperkte invloed op het resultaat (10,1% van de totale opbrengsten). Dit wordt veroorzaakt doordat de activiteiten van ziekenhuizen voornamelijk bestaan uit dienstverlening, waarbij personeel een centrale rol speelt en activa daarbij hulpmiddelen zijn. De samenstelling van het resultaat is in 2009 slechts licht gewijzigd ten opzichte van 2008, zoals blijkt uit onderstaande tabel.

Grafiek 2: Samenstelling totale kosten en opbrengsten 2009 en 2008

Financiële baten en lasten

Overige bedrijfskosten

Afschrijvingskosten

Personeelskosten

0%

20%

40%

60%

80%

100%

20082009

0%

20%

40%

60%

80%

100%

20082009

22 23BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 3, Resultaat

Normalisatie resultaatEr is sprake van aanzienlijke verschillen tussen de resultaten van de individuele ziekenhuizen. Daarnaast valt op dat de resultaten van een ziekenhuis door de jaren heen behoorlijk fluctueren. Uit nadere analyse blijkt dat bijzondere, incidentele baten en lasten een belangrijke invloed hebben op het resultaat van ziekenhuizen. Deze bijzondere posten zijn deels opgenomen als buitengewone baten en lasten, zodat deze transparant zijn voor de gebruikers van de jaarrekening. Daarnaast zijn echter bijzondere posten verantwoord in het reguliere resultaat. Dit komt doordat volgens de regelgeving slechts een zeer beperkt deel aan bijzondere posten mag worden aangemerkt als bijzondere baten en lasten.

In de BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 is een analyse gemaakt van de bijzondere posten in het resultaat, voor zover inzichtelijk op basis van de beschikbare informatie. Vervolgens zijn deze bijzondere posten geëlimineerd, zodat een genormaliseerd resultaat ontstaat. Het genormaliseerd resultaat geeft een beeld van de resultaten uit de reguliere bedrijfsvoering van een ziekenhuis. Dit resultaat kan een indicatie geven van de te verwachten resultaten in komende jaren.

In het totale resultaat van alle ziekenhuizen 2009 ad ! 212 miljoen is, naast de afzonderlijk gepresenteerde buitengewone baten en lasten van per saldo ! 12,6 miljoen positief, per saldo ten minste ! 42 miljoen aan bijzondere lasten begrepen, zodat het genormaliseerd, na correctie van deze posten, op circa ! 242 miljoen positief uitkomt. Het genormaliseerde resultaat is dus aanzienlijk hoger dan het in de jaarrekeningen gepresenteerde resultaat. Daarnaast zijn de dotaties aan voorzieningen met ! 17 miljoen toegenomen (van ! 44 miljoen naar ! 61 miljoen).

De bijzondere posten in boekjaar 2009 betreffen met name:Lasten inzake bijzondere waardeverminderingen/inhaalafschrijvingen activa. Totaal effect geschat circa ! 42 (zie verder) miljoen; buitengewone baten ! 12,6 miljoen (apart verantwoord): betreft met name schenking steunstichting aan Maasstadziekenhuis ad ! 8,9 miljoen en activering immaterieel vast actief ad ! 3,2 miljoen bij St. Antonius Ziekenhuis. In 2008 was onder meer sprake van ! 9,5 miljoen aan bijzondere baten (in overige opbrengsten), met name ! 6,0 miljoen NZa balanssteun bij IJsselmeerziekenhuizen.

De normalisatie bevestigt het beeld dat bijzondere posten een belangrijke invloed hebben op het resultaat van ziekenhuizen.

De volgende paragrafen zijn gebaseerd op het resultaat zoals gepresenteerd in de jaarrekeningen, hierop is geen normalisatie toegepast. De bijzondere posten die hiervoor zijn genoemd, komen terug in de verklaring van bijzondere verschillen tussen regio’s of groottecategorieën.

Diversen

Overige bedrijfsopbrengsten

DBC-opbrengsten B-segment

Wettelijk budget inclusief correcties voorgaande jaren

Page 13: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

3.4 Ontwikkeling en samenstelling resultaat per regio

De voornaamste bevindingen zijn:ß Aanzienlijke verschillen tussen regio’sß Verschillen tussen regio’s nemen toe ten opzichte van vorig jaar ß Winstgevendheid stijgt fors in vrijwel alle regio’sß De meeste verliesgevende ziekenhuizen in regio Zuid

Uit een analyse van de resultaatontwikkelingen per regio blijken aanzienlijke verschillen. In regio Oost is het gemiddelde resultaat per ziekenhuis in 2009 meer dan verdriedubbeld. Indien het verlies 2009 van de IJsselmeerziekenhuizen buiten beschouwing wordt gelaten, is de stijging van het gemiddelde resultaat in regio Oost nog veel sterker. In regio Noord is het resultaat in 2009 met circa 175% toegenomen. In de regio’s West en Zuid is het gemiddelde resultaat toegenomen met respectievelijk 52% en 8%.

Grafiek 3: Resultaatontwikkeling 2009 ten opzichte van 2008 in % per regio

Hoewel op landelijk niveau een resultaatstijging van 71% is gerealiseerd, is op regionaal niveau sprake van grote verschillen als gevolg van omvangrijke winsten of verliezen van individuele ziekenhuizen.

Tabel 3: Gemiddeld resultaat per ziekenhuis per regio

Gemiddeld resultaat 2009 per ziekenhuis x ! 1.000

Uitgedrukt in % van gemiddelde totale opbrengsten per ziekenhuis

Regio Noord 2.345 2,2%

Regio Oost 2.759 1,6%

Regio West 3.157 2,2%

Regio Zuid 1.325 0,8%

Het gemiddeld resultaat per ziekenhuis is in regio West het hoogst. Uitgedrukt in een percentage van de totale opbrengsten is het gemiddeld resultaat in regio West vrijwel gelijk aan het resultaat in regio Noord. Regio Zuid heeft het laagste procentuele resultaat.

0%

40%

80%

120%

160%

200%

240%

2009

Zuid

West

Oost

Noord

Landelijk

24 25BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 3, Resultaat

Grafiek 4: Gemiddeld resultaat uitgedrukt in % van totale bedrijfsopbrengsten

Ook voor wat betreft het aantal ziekenhuizen met verlies scoort regio Zuid in 2009 het minste.

Tabel 4: Aantal ziekenhuizen met verlies per regio

2009 2009 procentueel 2008 2008 procentueel

Noord 0 0,00% 2 16,67%

Oost 1 6,67% 3 20,00%

West 2 5,26% 4 10,52%

Zuid 4 23,53% 1 5,88%

Totaal 7 8,54% 10 12,20%

In de opbouw van het resultaat bestaan slechts geringe verschillen tussen de regio’s. De ontwikkeling en samenstelling van het resultaat wordt hierna per regio besproken.

Regio Noord (12 ziekenhuizen)ß Goede resultaten in Regio Noordß Relatief lage personeelskostenß Relatief lage financiële baten en lastenß Geen verliesgevende ziekenhuizen

Regio Noord heeft het beter gedaan dan het landelijk gemiddelde: het resultaat is in 2009 175% hoger dan in 2008. Ook uitgedrukt in een percentage van de totale bedrijfsopbrengsten is het resultaat in de regio Noord met 2,25% hoger dan het landelijk gemiddelde. De forse resultaatstijging doet zich bij vrijwel alle ziekenhuizen in deze regio voor. Bij Ziekenhuis Bethesda en De Tjongerschans is sprake van een resultaatdaling en bij Antonius Ziekenhuis is het resultaat over 2009 vergelijkbaar met het resultaat over 2008. In regio Noord zijn geen ziekenhuizen die over 2009 een verlies hebben geleden (2008: twee ziekenhuizen). Zes ziekenhuizen hadden in 2009 een resultaat dat meer bedroeg dan 2% van de totale opbrengsten, dit is de helft van het aantal ziekenhuizen in deze regio (2008: twee).

In regio Noord is het aandeel van het wettelijk budget (inclusief correcties voorgaande jaren) en de DBC-opbrengsten inzake het B-segment met 91% relatief hoog (overige regio’s: 88-90% van de totale opbrengsten). De personeelskosten daarentegen zijn in regio Noord met 52% van de totale opbrengsten relatief laag (overige regio’s: 55-56% van de totale opbrengsten), evenals de financiële baten en lasten met 1,72% (overige regio’s: 2,2-2,5%). Dit kan samenhangen met het economisch klimaat in regio Noord, waar investeringen en personeel mogelijk minder duur kunnen zijn dan in andere regio’s. De overige bedrijfskosten zijn in regio Noord met 36,0% relatief hoog (overige regio’s: 32-34% van de totale opbrengsten).

Zuid

West

Oost

Noord

Landelijk

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

20082009

Oost exclusief IJsselmeerziekenhuis

Page 14: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Regio Oost (15 ziekenhuizen)ß Resultaat regio Oost verdrievoudigd door het wegwerken van het grote verlies van

IJsselmeer Ziekenhuizen in 2008ß Exclusief IJsselmeer Ziekenhuizen daling van resultaten door forse resultaatafname bij

20% van de ziekenhuizen, aantal ziekenhuizen met verlies daalt daarentegen welß Grote verschillen tussen individuele ziekenhuizenß Hoge afschrijvingslastenß Incidentele posten vertekenen resultaatontwikkeling

In regio Oost is het gemiddelde resultaat per ziekenhuis in 2009 meer dan verdrievoudigd. De sterke stijging ten opzichte van 2008 wordt in belangrijke mate veroorzaakt door IJsselmeer Ziekenhuizen die over 2008 een sterk negatief resultaat hebben gerealiseerd (-! 27 miljoen), terwijl over 2009 sprake is van een gering positief resultaat. Indien het verlies van de IJsselmeerziekenhuizen wordt geëlimineerd is het resultaat in 2009 met 1% afgenomen. Bij drie ziekenhuizen (Ziekenhuisgroep Twente, Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis en Ziekenhuis De Gelderse Vallei) is sprake van een forse resultaatafname. De resultaatafname van Ziekenhuisgroep Twente (-! 5,7 miljoen) wordt met name veroorzaakt door een stijging van de afschrijvingslasten ten gevolge van investeringen in vastgoed, ICT en medische inventarissen en een sterke stijging van de overige bedrijfskosten. De resultaatafname van het Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis (-! 3,4 miljoen) wordt met name veroorzaakt doordat in 2008 meer incidentele baten zijn gerealiseerd dan in 2009. De resultaatafname van Ziekenhuis De Gelderse Vallei (-! 4,4 miljoen) wordt met name veroorzaakt doordat in 2008 sprake was bijzondere baten (! 2,3 miljoen) en doordat met name de afschrijvingslasten sterk zijn gestegen in verband met versnelde afschrijving op immateriële vaste activa op B-segment (! 1,4 miljoen).Over 2009 had één ziekenhuis een verlies: Ziekenhuisgroep Twente (2008: drie ziekenhuizen).

Regio West (38 ziekenhuizen)ß Forse resultaatstijging in regio Westß Grote verschillen tussen individuele ziekenhuizenß Slechts twee ziekenhuizen met verliesß Alle buitengewone baten en lasten zijn verantwoord in regio West

In regio West is het resultaat toegenomen met 52%. Binnen deze regio hebben desondanks een aantal ziekenhuizen te maken met een forse resultaatverslechtering (Westfries Gasthuis - ! 5,6 miljoen, St. Lucas Andreas Ziekenhuis - ! 2,6 miljoen, BovenIJ Ziekenhuis - ! 2,2 miljoen). Daar staat tegenover dat een aantal ziekenhuizen een forse resultaatverbetering heeft gerealiseerd (Maasstadziekenhuis + ! 10,9 miljoen, Medisch Centrum Alkmaar + ! 7,2 miljoen, Sint Franciscus Gasthuis + ! 6,1 miljoen, Albert Schweitzer Ziekenhuis + ! 4,3 miljoen, Slotervaartziekenhuis + ! 3,9 miljoen). Over 2009 hadden twee ziekenhuizen een verlies: BovenIJ Ziekenhuis en Vlietland Ziekenhuis (2008: vier).

Het verlies van BovenIJ Ziekenhuis wordt veroorzaakt doordat de bedrijfsopbrengsten minder hard stijgen dan landelijk (1,5% ten opzichte van 7,4% landelijk). Deze lagere stijging wordt met name veroorzaakt doordat het wettelijk budget door lagere productieafspraken met 12,7% harder is gedaald dan het landelijk gemiddelde (- 5,7%) en de omzet B-segment met 45% minder hard is gestegen dan het landelijk gemiddelde (+ 59,7%). De lagere stijging van de opbrengsten is gedeeltelijk gecompenseerd door een lagere stijging van de bedrijfslasten (5,5% ten opzichte van 7,0% landelijk), maar heeft uiteindelijk tot een verlies van ! 1,2 miljoen geleid (2008: positief resultaat van ! 0,9 miljoen). Vlietland Ziekenhuis heeft over 2009 weliswaar een verlies gerealiseerd, echter dit verlies (! 2,0 miljoen) is aanzienlijk lager dan over 2008 (! 4,0 miljoen), terwijl in 2008 nog sprake was van een bijzondere bate van ! 1,2 miljoen. Het verlies wordt met name veroorzaakt doordat de financiële lasten met 6,0% van de totale bedrijfsopbrengsten aanzienlijk hoger zijn dan het landelijk gemiddelde (2,3%), waarschijnlijk ten gevolge van financiering van de nieuwbouw.

26 27BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 3, Resultaat

De buitengewone baten en lasten 2009 in het totale resultaat van alle algemene ziekenhuizen hebben geheel betrekking op ziekenhuizen in regio West. De totale buitengewone baten bedragen ! 12,6 miljoen en hebben met name betrekking op Maasstadziekenhuis (! 8,9 miljoen) en St. Antonius Ziekenhuis (! 3,2 miljoen). De buitengewone bate bij Maasstadziekenhuis betreft een schenking van de steunstichting. De bijzondere bate bij St. Antonius Ziekenhuis is ontstaan door de activering van immateriële vaste activa welke in het verleden volledig waren afgeschreven.

Regio Zuid (17 ziekenhuizen)ß Matig resultaat regio Zuid door verlies Orbis Maaslandziekenhuisß Aantal ziekenhuizen met verlies (4 = 24%) is fors toegenomenß Hoge afschrijvingen en kapitaalslasten

Regio Zuid is in 2009 met een resultaatstijging van slechts 8% achtergebleven op de landelijke ontwikkeling. Dit wordt met name verklaard door de resultaatontwikkeling bij Orbis Maaslandziekenhuis. Het verlies van dit ziekenhuis is over 2009 bijna verdubbeld (van ! 7,7 miljoen naar ! 14,7 miljoen). Exclusief de resultaten van Orbis Maaslandziekenhuis is het resultaat in regio Zuid met 30% gestegen.

In regio Zuid is het resultaat uitgedrukt in een percentage van de totale bedrijfsopbrengsten met 0,81% het laagst. Exclusief Orbis Maaslandziekenhuis bedraagt het resultaat 1,43% van de totale bedrijfsopbrengsten, hetgeen nog steeds onder het landelijk gemiddelde van 1,76% ligt. Over 2008 had in regio Zuid alleen Orbis Maaslandziekenhuis een verlies geleden, over 2009 hebben vier ziekenhuizen een verlies geleden, namelijk:ß Orbis Maaslandziekenhuis (- ! 14,7 miljoen)ß Laurentius Ziekenhuis (- ! 0,7 miljoen)ß Ziekenhuis Bernhoven (- ! 0,3 miljoen)ß St. Elisabeth Ziekenhuis (- ! 0,3 miljoen)

Orbis Maaslandziekenhuis had ook over 2008 een verlies (2008: ! 7,7 miljoen; 2009: ! 14,7 miljoen). De belangrijkste reden voor (de toename van) het verlies zijn de hoge afschrijvingslasten en kapitaalslasten in verband met de nieuwbouw.Het verlies bij Laurentius Ziekenhuis wordt met name veroorzaakt door sterk gestegen afschrijvingskosten als gevolg van investeringen in inventaris en computers en een sterke stijging van de patiëntgebonden kosten (door (dure) geneesmiddelen, kosten apotheek, kosten onderzoek door derden en kosten grond- en hulpstoffen laboratorium). Het verlies bij Ziekenhuis Bernhoven wordt volledig veroorzaakt door extra financiële lasten ten gevolge van de aanpassing naar de actuele waarde van een renteswap (! 3,8 miljoen). Zonder deze extra lasten is bij Ziekenhuis Bernhoven sprake van een sterke resultaatverbetering. Het verlies bij St. Elisabeth Ziekenhuis wordt met name veroorzaakt door een sterke stijging van de overige bedrijfskosten in verband met een voorziening op het extern budget (! 1,9 miljoen).

Page 15: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

3.5 Ontwikkeling en samenstelling resultaat op basis van omvang

De voornaamste bevindingen zijn:ß Verschillen tussen groottecategorieën in 2009 minder groot ß Kleine ziekenhuizen maken een inhaalslag qua resultaatß Exclusief Orbis Maaslandziekenhuis realiseren middelgrote en grote ziekenhuizen een

vergelijkbare resultaatstijging

De resultaten per ziekenhuis fluctueren sterk, waarbij opvalt dat de kleine ziekenhuizen gemiddeld een resultaatstijging van 255% laten zien. De resultaten van de grote en middelgrote ziekenhuizen zijn in 2009 toegenomen met respectievelijk 54% en 19%.Door het hoogste resultaat hebben de kleine ziekenhuizen ook de hoogste rentabiliteit van zowel het totaal vermogen als het eigen vermogen gerealiseerd. De middelgrote ziekenhuizen hebben de laagste rentabiliteit gerealiseerd.

Grafiek 6: Resultaatontwikkeling 2009 ten opzichte van 2008 per groottecategorie

De resultaten van de kleine ziekenhuizen zijn in 2009 zeer sterk gestegen (+255%). Deze stijging wordt echter vertekend door een groot verlies van IJsselmeer Ziekenhuizen in 2008. Na eliminatie van dit verlies bedraagt de resultaattoename van kleine ziekenhuizen 41%.

Grafiek 7: Resultaatontwikkeling 2009 ten opzichte van 2008 per groottecategorie(excl. IJsselmeerziekenhuizen en Orbis Maaslandziekenhuis)

Groot

Middelgroot

Klein

Landelijk

Groot

Middelgroot

Klein

Landelijk

-20%15%50%85%

120%155%190%225%260%

Totaal resultaatResultaat uit gewone bedrijfsuitoefening

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

Totaal resultaatResultaat uit gewone bedrijfsuitoefening

28 29BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 3, Resultaat

De kleine ziekenhuizen hebben over 2009 met een resultaat van 2,2% van de totale opbrengsten relatief het beste gescoord.

De resultaten van de middelgrote en grote ziekenhuizen zijn in 2009 toegenomen met respectievelijk 19% en 54% en bedragen respectievelijk 1,2% (2008: 1,1%) en 2,0% (2008: 1,4%) van de totale opbrengsten. Het resultaat van de middelgrote ziekenhuizen wordt vertekend door het verlies van Orbis Maasland ziekenhuis. Na eliminatie van de cijfers van dit ziekenhuis is de resultaattoename van de middelgrote ziekenhuizen 29,7%. Het resultaat van de middelgrote ziekenhuizen bedraagt na eliminatie van Orbis Maaslandziekenhuis 1,62% van de totale opbrengsten.

Kleine ziekenhuizenDe stijging van het resultaat van de kleine ziekenhuizen bedraagt voor geheel Nederland ! 46,7 miljoen en wordt veroorzaakt doordat in 2009 de opbrengsten met ! 196 miljoen (+7,0%) harder zijn gestegen dan de lasten, die zijn gestegen met 162 miljoen (+6,0%). Binnen de lasten zijn de personeelskosten gestegen met 4,1%, de afschrijvingen zijn toegenomen met 12,3% en de stijging van de overige bedrijfskosten is 7,9%. De financiële baten en lasten zijn gedaald met ! 13,0 miljoen (-17,4%). Over de gehele linie laten de financiële baten en lasten bij kleine ziekenhuizen een daling zien.

Middelgrote ziekenhuizenDe stijging van het resultaat van de middelgrote ziekenhuizen bedraagt voor geheel Nederland ! 8,6 miljoen en wordt voor een belangrijk deel veroorzaakt doordat in 2008 buitengewone baten en lasten waren verantwoord van ! 5,5 miljoen negatief. Tevens zijn in 2009 positieve resultaten op deelnemingen behaald van ! 2,7 miljoen, terwijl over 2008 nog sprake was van negatieve resultaten op deelnemingen van ! 3,1 miljoen. De stijging van de totale bedrijfsopbrengsten (7,4%) is nagenoeg gelijk aan de stijging van de totale bedrijfslasten (7,5%). Binnen de bedrijfslasten zijn de personeelskosten gestegen met 5,1%, de afschrijvingen zijn toegenomen met 13% en de overige bedrijfskosten met 10,6%.De financiële lasten zijn met 10,5% toegenomen.

Grote ziekenhuizenDe stijging van het resultaat van de grote ziekenhuizen bedraagt voor geheel Nederland ! 33,0 miljoen en kent twee belangrijke oorzaken. Ten eerste is het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening toegenomen met ! 21,8 miljoen, ten tweede is het saldo buitengewone baten gestegen met ! 12,1 miljoen. De stijging van het resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening wordt veroorzaakt doordat de totale opbrengsten zowel in absolute omvang (! 340 miljoen) als procentueel (7,8%) harder zijn gestegen dan de totale bedrijfslasten (! 310 miljoen = 7,3%). Binnen de totale bedrijfslasten zijn de personeelskosten gestegen met 5,4%, de afschrijvingen zijn toegenomen met 9,4% en de stijging van de overige bedrijfskosten is 9,9%. De financiële baten en lasten zijn gedaald met ! 9,3 miljoen.De buitengewone baten betreffen voornamelijk twee ziekenhuizen: Maasstadziekenhuis (! 8,9 miljoen) en St. Antonius Ziekenhuis (! 3,2 miljoen), zoals in paragraaf 3.3 toegelicht.

Page 16: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

3.6 Ontwikkeling resultaat van individuele ziekenhuizen

De voornaamste bevindingen zijn:ß Grote fluctuaties tussen resultaten individuele ziekenhuizenß Sterke stijgers qua resultaat over 2009 waren de sterke dalers van 2008ß Resultaatfluctuaties worden met name veroorzaakt door bijzondere omstandigheden

Op landelijk niveau zijn de resultaten over 2009 met 71% gestegen. Er is sprake van een grote spreiding in de resultaatontwikkeling per ziekenhuis. Bij dertig ziekenhuizen was sprake van een resultaatverslechtering ten opzichte van 2008, bij de overige ziekenhuizen varieert de resultaattoename van 1% tot ruim 3.800%. In absolute omvang varieert de resultaatontwikkeling van - ! 14,7 miljoen (Orbis Maaslandziekenhuis) tot +! 14,7 miljoen (Maasstadziekenhuis).

Tabel 5: Tien ziekenhuizen met de grootste resultaatstijging(Bedragen x ! 1.000)

Het merendeel van de ziekenhuizen die dit jaar een sterke resultaatverbetering laten zien behoorde vorig jaar tot de groep met forse resultaatdalingen. Dit komt met name door bijzondere omstandigheden en incidentele posten, die sterke resultaatfluctuaties tussen de jaren veroorzaken.

Geen enkel ziekenhuis van de 10 grootste stijgers qua netto resultaat stond ook vorig jaar in de top 10. Alleen Sint Franciscus Gasthuis en Máxima Medisch Centrum stonden vorig jaar al in de top 30. Deze ziekenhuizen zijn in staat geweest om twee jaar achtereen de totale opbrengsten belangrijk sneller te laten stijgen dan de kosten. Dit geeft aan dat grote resultaatfluctuaties met name worden veroorzaakt door bijzondere omstandigheden.

‘09 ‘08 Naam ziekenhuis Resultaat2009

Mutatie2009-2008

Resultaat2008

Mutatie2008-2007

Resultaat 2007

1 82 IJsselmeer Ziekenhuizen 1.636 28.192 -26.556 -28.010 1.454

2 66 Maasstad ziekenhuis 14.705 10.891 3.814 -1.766 5.580

3 73 Medisch Centrum Alkmaar 9.523 7.212 2.311 -3.584 5.895

4 15 Sint Franciscus Gasthuis 10.414 6.145 4.269 3.404 865

5 71 Alysis Zorggroep 3.245 5.214 -1.969 -3.088 1.119

6 77 Albert Schweitzer Ziekenhuis 2.811 4.339 -1.528 -5.026 3.498

7 72 Martini Ziekenhuis 2.302 4.026 -1.724 -3.131 1.407

8 21 Máxima Medisch Centrum 5.149 3.932 1.217 2.077 -860

9 62 Catharina Ziekenhuis 5.517 3.896 1.621 -1.198 2.819

10 75 Slotervaartziekenhuis 5.678 3.843 1.835 -4.538 6.373

30 31BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 3, Resultaat

Tabel 6: Tien ziekenhuizen met de grootste resultaatdaling(Bedragen x ! 1.000)

‘09 ‘08 Naam ziekenhuis Resultaat2009

Mutatie2009-2008

Resultaat2008

Mutatie2008-2007

Resultaat 2007

82 80 Orbis Maaslandziekenhuis -14.728 -7.029 -7.699 -8.218 519

81 1 Ziekenhuisgroep Twente -3.250 -5.653 2.403 9.266 -6.863

80 11 Westfries Gasthuis 128 -5.624 5.752 4.647 1.105

79 32 Ziekenhuis De Gelderse Vallei 2.148 -4.447 6.595 856 5.739

78 6 Canisius-Wilhelmina Ziekenhuis 4.585 -3.367 7.952 7.848 104

77 58 St. Lucas Andreas Ziekenhuis 962 -2.560 3.522 -660 4.182

76 4 Ziekenhuis Rivierenland 3.160 -2.186 5.346 8.888 -3.542

75 18 BovenIJ Ziekenhuis -1.247 -2.168 921 2.845 -1.924

74 81 Spaarne Ziekenhuis 66 -2.077 2.143 -9.056 11.199

73 5 Medisch Centrum Haaglanden 6.349 -1.838 8.187 8.604 -417

De meeste ziekenhuizen die dit jaar een sterke resultaatdaling laten zien, behoorden vorig jaar tot de groep met forse resultaatverbeteringen. Dit bevestigt nogmaals dat de grootste resultaatstijgingen en -dalingen worden veroorzaakt door bijzondere omstandigheden.

Een voorbeeld hiervan is Ziekenhuisgroep Twente die in 2008 nog de beste resultaatverbetering liet zien en in 2009 de op één na grootste verslechtering laat zien. Dit komt met name door een stijging van de afschrijvingslasten ten gevolge van investeringen in vastgoed, ICT en medische inventarissen en een sterke stijging van de overige bedrijfskosten door een dotatie aan de onderhoudsvoorziening van ! 1,9 miljoen.

Ziekenhuizen met zowel in 2008 als in 2009 een grote resultaatdaling zijn Orbis Maaslandziekenhuis, Spaarne Ziekenhuis en St. Lucas Andreas Ziekenhuis. Bij Orbis Maaslandziekenhuis hangt de resultaatverslechtering vooral samen met hogere afschrijvingen op activa en hogere rentelasten in verband met de nieuwbouw. Bij Spaarne Ziekenhuis ligt de oorzaak voor de resultaatverslechtering met name bij hogere kosten inzake personeel niet in loondienst in verband met de implementatie van het Nieuwe Ziekenhuis Informatie Systeem en het opvullen van vacatures. Daarnaast stijgt het aantal fte’s met 5% terwijl de opbrengsten nauwelijks zijn gestegen (+0,3%). Bij het St. Lucas Andreas Ziekenhuis is sprake van onder andere hogere kosten voor uitzendkrachten klinische patiëntenzorg en de invoering van Epic, waarmee St. Lucas Andreas Ziekenhuis het tweede ziekenhuis in Nederland is dat papierloos werkt. Kennelijk kwamen de hiermee samenhangende kosten niet (volledig) voor activering in aanmerking.

Page 17: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

3.7 Ratioanalyse

De voornaamste bevindingen zijn:ß De regio’s Noord en West scoren gelijk en laten een hogere rentabiliteit over het eigen

vermogen zien dan de andere regio’sß De kleine ziekenhuizen scoren in 2009 de hoogste rentabiliteit over het eigen vermogenß Diverse ziekenhuizen scoren qua financiële performance zowel in 2008 als in 2009 goedß Enkele ziekenhuizen hebben zowel in 2008 als in 2009 een slechte financiële

performance

Rentabiliteit eigen vermogen (resultaat/gemiddeld eigen vermogen)De rentabiliteit eigen vermogen is in 2009 op landelijk niveau 14,50% (2008: 9,86%).

Grafiek 9: Rentabiliteit eigen vermogen per regio

Grafiek 10: Rentabiliteit eigen vermogen naar omvang

De regio’s Noord en West scoorden het hoogst, met een nagenoeg gelijke rentabiliteit op het eigen vermogen, respectievelijk 17,42% en 17,36%; regio Zuid scoorde met 7,42% de laagste rentabiliteit. De kleine ziekenhuizen hebben in 2009 de hoogste rentabiliteit behaald (17,78%), de middelgrote ziekenhuizen de laagste (10,53%).

Zuid

West

Oost

Noord

Landelijk

0%

5%

10%

15%

20%

20082009

Groot

Middelgroot

Klein

Landelijk

0%2%4%6%8%

10%12%14%16%18%

20082009

32 33BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 3, Resultaat

Tabel 7 : Hoogste performance rendement op gemiddeld eigen vermogen(Bedragen * ! 1.000)

<tabel 7 - Bovenste

regel uit tabel

verwijderen!

Toch niet helemaal

duidelijk, wat gaat er

uit?

'09 '08 Naam ziekenhuisRendement gemiddeld

eigen vermogen2009/2008

resultaat 2009

Rendement gemiddeldeigen vermogen

2008/2007

resultaat 2008

1 21 Diaconessenhuis Meppel 81,13% 3.355 20,61% 670

2 9 Pantein Maasziekenhuis 53,58% 3.054 31,58% 1.138

3 15 Slotervaartziekenhuis 49,79% 5.678 23,99% 1.835

4 31 Maasstad ziekenhuis 42,97% 14.705 15,28% 3.814

5 81 Zorggroep Pasana Ziekenhuis De Sionsberg 42,77% 1.067 -81,35% -2.026

6 3 Kennemer Gasthuis 34,66% 6.333 45,17% 6.394

7 2 Diakonessenhuis Utrecht 33,56% 4.998 46,74% 4.695

8 28 Sint Franciscus Gasthuis 33,27% 10.414 17,82% 4.269

9 16 Gemini Ziekenhuis 32,27% 3.179 22,42% 1.666

10 25 Ikazia Ziekenhuis 31,23% 5.616 19,78% 2.732

Noot: In bovenstaande tabel zijn de ziekenhuizen met een negatief eigen vermogen niet meegenomen.

Wanneer de ontwikkelingen per ziekenhuis worden gevolgd, valt op dat van de tien best performende ziekenhuizen in 2009 er acht tot de top 30 in 2008 behoorden. Deze ziekenhuizen zijn derhalve in staat geweest de goede resultaten ten opzichte van het geïnvesteerde vermogen ten minste twee jaar achtereen te continueren.Kanttekening hierbij is dat de vermogens en solvabiliteit van het merendeel van deze ziekenhuizen erg laag is en dat vermogensversterking een voorwaarde is voor de continuïteit op lange termijn.

Máxima Medisch Centrum en Zorggroep Pasana Ziekenhuis De Sionsberg behoren tot de sterkste stijgers. Zorggroep Pasana Ziekenhuis De Sionsberg lijkt dit vooral te danken te hebben aan een daling van de financiële lasten en Máxima Medisch Centrum vooral aan een stijging van de overige bedrijfsopbrengsten en een daling van de afschrijvingskosten.

Page 18: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Tabel 8: Tien ziekenhuizen met het laagste rendement op het gemiddeld eigen vermogen(Bedragen x ! 1.000)

positie2009

positie2008

Naam ziekenhuis

Rendement gemiddeldeigen vermogen

2009/2008

resultaat

2009

Rendement gemiddeldeigen vermogen

2008/2007

resultaat

2008

82 82 Orbis Maaslandziekenhuis -337,31% -14.728 -119,70% -7.699

81 23 BovenIJ Ziekenhuis -28,24% -1.247 20,12% 921

80 79 Vlietland-Ziekenhuis -18,86% -1.997 -31,14% -4.032

79 55 Ziekenhuisgroep Twente -9,40% -3.250 7,05% 2.403

78 42 Laurentius Ziekenhuis -6,32% -686 10,41% 1.074

77 64 Ziekenhuis Bernhoven -4,01% -308 3,75% 289

76 80 Oosterschelde Ziekenhuizen -2,02% 43 -54,84% 1.625

75 72 St. Elisabeth Ziekenhuis -1,17% -308 0,00% 0

74 41 Spaarne Ziekenhuis 0,28% 66 10,83% 2.143

73 27 Westfries Gasthuis 0,38% 128 18,46% 5.752

Noot: In bovenstaande tabel zijn de ziekenhuizen met zowel een negatief eigen vermogen als een positief resultaat niet meegenomen.

Kijkend naar de ontwikkelingen per ziekenhuis valt op dat van de tien ziekenhuizen met de slechtste performance in 2009 er zeven bij de laatste 30 in 2008 behoorden. Deze ziekenhuizen lijken, ten minste deels, structureel moeite te hebben om rendement te maken op het eigen vermogen. De sterkste daler is het BovenIJ Ziekenhuis. Deze verslechtering lijkt samen te hangen met een relatief grote stijging van de kosten inzake personeel niet in loondienst.

Resultaat/totale bedrijfsopbrengstenHet resultaat uitgedrukt in een percentage van de totale bedrijfsopbrengsten bedraagt 1,76% (2008: 1,10%).

Grafiek 11: Resultaat ten opzichte van bedrijfsopbrengsten per regio

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

20082009

Zuid

West

Oost

Noord

Landelijk

34 35BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 3, Resultaat

Grafiek 12: Resultaat ten opzichte van bedrijfsopbrengsten naar omvang

Uitgedrukt in een percentage van de totale bedrijfsopbrengsten bedraagt het resultaat over 2009 op landelijk niveau 1,76% (2008: 1,10%). De percentages per ziekenhuis fluctueren van +6,90% tot - 9,12%.

Tabel 9: Tien ziekenhuizen met het hoogste resultaat in % van de totale bedrijfsopbrengsten(Bedragen * ! 1.000)

positie2009

positie2008 Naam ziekenhuis Resultaat '09 /

Opbrengsten '09Resultaat

2009Resultaat '08 /

Opbrengsten '08Resultaat

2008

1 4 Nij Smellinghe 6,90% 5.860 4,35% 3.370

2 15 Sint Franciscus Gasthuis 6,29% 10.414 2,84% 4.269

3 12 Ikazia Ziekenhuis 6,13% 5.616 3,27% 2.732

4 28 Maasstad ziekenhuis 6,02% 14.705 1,72% 3.814

5 21 Pantein Maasziekenhuis 5,62% 3.054 2,33% 1.138

6 2 St. Jansdal 4,64% 4.903 4,43% 4.138

7 36 Slotervaartziekenhuis 4,49% 5.678 1,56% 1.835

8 30 Stichting het Van Weel-Bethesda 4,38% 2.238 1,69% 758

9 51 Diaconessenhuis Meppel 4,11% 3.355 0,89% 670

10 20 Gemini Ziekenhuis 4,00% 3.179 2,40% 1.666

Van de tien ziekenhuizen met het hoogste procentuele resultaat behoren zeven ziekenhuizen tot de categorie Klein, twee tot de categorie Middelgroot en één ziekenhuis tot de categorie Groot. De categorie Klein scoort derhalve aanzienlijk beter dan de andere categorieën. Ook de regionale spreiding is niet evenredig: van de ziekenhuizen met de beste performance liggen zes ziekenhuizen in regio West, twee in regio Noord, één in regio Oost en één in regio Zuid. Regio West scoort dit jaar relatief beter dan de overige regio’s.

Wanneer de ontwikkelingen per ziekenhuis worden gevolgd, valt op dat van de tien best performende ziekenhuizen in 2009 er acht tot de top 30 in 2008 behoorden waarvan twee zelfs tot de top 10 van 2008. Deze ziekenhuizen zijn derhalve in staat geweest de relatief goede resultaten ten minste twee jaar achtereen te continueren. Nader onderzoek naar de succesfactoren van deze ziekenhuizen is in dit kader relevant.

2008

2009

0,0%

0,5%

1,0%

1,5%

2,0%

2,5%

GrootMiddelgrootKleinLandelijk

Page 19: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Wat opvalt bij Slotervaartziekenhuis en Diaconnessenhuis Meppel, die behoren tot de snelste stijgers in de top 10, is de uitbreiding van de opbrengsten, onder andere door de uitbreiding van het B-segment, in combinatie met een constant aantal fte’s.

De tien ziekenhuizen met het laagste resultaat in % van de totale bedrijfsopbrengsten:Tabel 10: Tien ziekenhuizen met het laagste resultaat in % van de totale bedrijfsopbrengsten(Bedragen x ! 1.000)

Van de tien ziekenhuizen met het laagste procentuele resultaat behoren zes ziekenhuizen tot de categorie Middelgroot, drie tot de categorie Klein en één ziekenhuis tot de categorie Groot. De categorie Middelgroot scoort relatief slecht. De regionale spreiding is als volgt: vijf ziekenhuizen liggen in regio West, vier in regio Zuid en één in regio Oost. Regio Zuid scoort in lijn met het algehele beeld van de regio relatief slecht.

Wanneer de ontwikkelingen per ziekenhuis worden gevolgd dan valt op dat van de tien ziekenhuizen met de slechtste performance in 2009 er vier bij de laatste 30 in 2008 behoorden. Van de ziekenhuizen die vorig jaar tot de minst performende ziekenhuizen behoorden heeft het merendeel dus belangrijke resultaatverbeteringen kunnen realiseren aangezien die nu niet meer voorkomen in de onderste regionen. De ziekenhuizen die zowel dit jaar als vorig jaar behoren tot de ziekenhuizen met de slechtste resultaten hebben te maken met bijzondere langdurige omstandigheden.

positie2009

positie2008 Naam ziekenhuis Resultaat '09 /

Opbrengsten '09Resultaat

2009Resultaat '08 /

Opbrengsten '08Resultaat

2008

82 80 Orbis Maaslandziekenhuis -9,12% -14.728 -5,30% -7.699

81 39 BovenIJ Ziekenhuis -1,97% -1.247 1,47% 921

80 79 Vlietland-Ziekenhuis -1,46% -1.997 -3,13% -4.032

79 44 Ziekenhuisgroep Twente -1,35% -3.250 1,11% 2.403

78 43 Laurentius Ziekenhuis -0,66% -686 1,13% 1.074

77 68 Ziekenhuis Bernhoven -0,24% -308 0,25% 289

76 72 St. Elisabeth Ziekenhuis -0,14% -308 0,00% 0

75 35 Spaarne Ziekenhuis 0,05% 66 1,59% 2.143

74 24 Oosterscheldeziekenhuizen 0,05% 43 2,03% 1.624

73 5 Westfries Gasthuis 0,08% 128 4,01% 5.752

36 37BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 3, Resultaat

Page 20: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

38 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

4.1 Inleiding

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de balanscijfers van alle algemene ziekenhuizen in Nederland. Hierbij worden allereerst de balanscijfers ultimo 2009 vergeleken met de cijfers ultimo 2008 (paragraaf 4.2). Vervolgens worden de ontwikkelingen uitgesplitst naar regio’s (paragraaf 4.3) en omvang van de ziekenhuizen (paragraaf 4.4). In paragraaf 4.5 komen de belangrijkste ratio’s alsmede de ziekenhuizen met de beste en de slechtste solvabiliteit aan bod.

De voornaamste bevindingen zijn:ß Eigen vermogen van alle ziekenhuizen gezamenlijk neemt fors toe door ! 212 miljoen

resultaat, maar ook door rechtstreeks in het vermogen verwerkte herwaarderingen en positieve resultaten op onroerend goed van totaal ! 48 miljoen

ß Vermogensontwikkeling per regio en naar omvang fluctueert sterk, analoog aan de resultaatontwikkeling

ß Uitbouw van eigen vermogens ziekenhuizen blijft noodzakelijk gezien toegenomen onzekerheden in regelgeving

ß Samenstelling balansposten in 2009 slechts beperkt gewijzigdß Immateriële vaste activa neemt toe doordat ziekenhuizen hebben geanticipeerd op de

door het ministerie aangekondigde overgangsregelingß Solvabiliteit van individuele ziekenhuizen relatief stabiel ß Evenals in 2008 blijft de liquiditeitspositie van ziekenhuizen matig

Op landelijk niveau is aan de debetzijde van de balans het materieel vast actief in 2009 in absolute zin het sterkst gestegen. Aan de creditzijde van de balans zijn de langlopende schulden in absolute zin het meeste toegenomen. Regio Zuid kent in 2009 de sterkste toename van het balanstotaal. Ook in deze regio is de toename voornamelijk veroorzaakt door een toename van het materieel vast actief en zijn aan de creditzijde van de balans de langlopende schulden het meest toegenomen. De kleine ziekenhuizen hebben de laagste toename van het balanstotaal. Voor zowel de grote, de middelgrote als de kleine ziekenhuizen geldt dat de toename van het balanstotaal in absolute omvang met name wordt veroorzaakt door het materieel vast actief.De ratio’s inzake de liquiditeit zijn in 2009 licht gestegen. Er is ultimo 2009 nog sprake van een negatieve liquiditeitspositie: de kortlopende schulden zijn hoger dan de vlottende activa. De ratio’s inzake het weerstandsvermogen en de solvabiliteit zijn in 2009 licht gestegen, maar deze ratio’s zijn ultimo 2009 nog aanzienlijk lager dan gewenst op basis van het huidige risicoprofiel van algemene ziekenhuizen.Naar onze mening dient zowel het weerstandsvermogen als de solvabiliteit toe te groeien naar een percentage van minimaal 20%.

In bijlage II is een totaaloverzicht opgenomen dat dient als basis voor de analyses op de volgende pagina’s.

BALANS

39Hoofdstuk 4, Balans

Page 21: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Niet collectief gefinancierd vrij vermogen

Collectief gefinancierd gebonden vermogen

4.2 Ontwikkeling en samenstelling vermogen 2009 ten opzichte van 2008

De voornaamste bevindingen zijn:ß Het balanstotaal van alle algemene ziekenhuizen samen is gestegen met ! 375 miljoen,

met name door een stijging van het materieel vast actiefß De stijging van de immateriële vaste activa wordt voornamelijk veroorzaakt door

herclassificatie van aanloopkosten door de overgangsregeling ten aanzien van het immaterieel vast actief

ß Tegenover de toename van het vast actief staat aan de creditzijde van de balans met name een toename van de langlopende schulden en van het eigen vermogen

ß Het financieringsoverschot is sterk gedaald

Grafiek 13: Samenstelling actiefzijde balans in procenten van balanstotaal

De samenstelling van de activa is in 2009 nauwelijks gewijzigd ten opzichte van 2008Het balanstotaal van alle algemene ziekenhuizen gezamenlijk is met ! 375 miljoen gestegen (van ! 12,8 miljard ultimo 2008 tot ! 13,2 miljard ultimo 2009). De belangrijkste toename doet zich voor bij het materieel vast actief: Deze post steeg met ! 347 miljoen tot ! 8,4 miljard in 2009 en maakt ultimo 2009 63,8% van het balanstotaal uit. Vorig jaar was dit percentage 63,0%.Daarnaast zijn de immateriële vaste activa in 2009 relatief sterk gestegen: van ! 14,9 miljoen ultimo 2008 tot ! 123,4 miljoen ultimo 2009. Deze toename doet zich met name voor bij het Jeroen Bosch Ziekenhuis (! 29,7 miljoen), Isala Klinieken (! 17,2 miljoen), St. Antonius Ziekenhuis (! 16,7 miljoen), Meander Medisch Centrum (! 9,5 miljoen), Orbis Maaslandziekenhuis (! 9,4 miljoen) en Ziekenhuisgroep Twente (! 8,6 miljoen).De stijgingen worden met name veroorzaakt door herclassificatie van aanloopkosten door de overgangsregeling die de minister heeft aangekondigd ten aanzien van het immaterieel vast actief. Daarnaast is in een incidenteel geval sprake van een terugname van een bijzondere waardevermindering die in het verleden is doorgevoerd.

De vlottende activa zijn per saldo met ! 45 miljoen afgenomen. Dit betreft een daling in het onderhanden werk uit hoofde van DBC’s met ! 201 miljoen. De kortlopende vorderingen (inclusief het financieringsoverschot) zijn gestegen met ! 122 miljoen en de liquide middelen met ! 20 miljoen.

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70%

2009

2008

Immateriële vaste activa

Materiële vaste activa

Financiële vaste activa

Voorraden

OHW uit hoofde van DBC

Vorderingen

Financieringstekort

Effecten

Liquide middelen

40 41BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 4, Balans

Grafiek 14: Samenstelling passiefzijde balans in procenten van balanstotaal

Aan de creditzijde van de balans is met name sprake van een toename van de langlopende schulden en het eigen vermogen. De langlopende schulden zijn gestegen met ! 284 miljoen tot ! 5,0 miljard. Het eigen vermogen van alle algemene ziekenhuizen is met name dankzij het resultaat 2009 gestegen tot ! 1,6 miljard. Het verloopoverzicht van het eigen vermogen luidt als volgt:

Tabel 11: Verloopoverzicht totaal eigen vermogen(Bedragen x ! 1.000)

01-01-2009 1.334.832

Resultaat 2009 212.034

Overige mutaties 38.503

Segmentatieverschillen 3.423

31-12-2009 1.588.792

De overige mutaties hebben voor een bedrag van circa ! 38 miljoen betrekking op positieve herwaarderingen, dan wel gerealiseerde resultaten op het onroerende goed. Het ziekenhuis met de grootste herwaardering betreft Máxima Medisch Centrum met een herwaardering van circa ! 20 miljoen. Bij Gelre Ziekenhuizen is sprake van een rechtstreekse toevoeging aan het vermogen van ! 14 miljoen als gevolg van de verkoop van een locatie. Deze boekwinst heeft een incidenteel karakter en is volgens de toelichting in de jaarrekening vanwege het inzichtvereiste rechtstreeks verwerkt in het vermogen.

De mutatie als gevolg van segmentatieverschillen komt voort uit verandering van verhoudingscijfers tussen ziekenhuisactiviteiten en overige activiteiten in vergelijking met de cijfers uit 2008 (zie hoofdstuk 2 voor de uitgangspunten).

Het financieringsoverschot van alle ziekenhuizen samen daalde met ! 243 miljoen tot ! 1,6 miljard. De voorzieningen stegen met ! 49 miljoen tot ! 332 miljoen en de overige kortlopende schulden met ! 31 miljoen tot ! 4,7 miljard.

Kapitaal

Aandeel derden

Voorzieningen

Financieringsoverschot

Kortlopende schulden

0% 10% 20% 30% 40%

2009

2008 Langlopende schulden

Page 22: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

4.3 Ontwikkeling en samenstelling vermogen per regio

De voornaamste bevindingen zijn:ß In regio Zuid is het balanstotaal met 12% het sterkst toegenomenß In regio Zuid is het financieringsoverschot met 16,7% toegenomen, terwijl in de overige

regio’s sprake is van een dalingß Het eigen vermogen is in de regio’s Oost en West het sterkst toegenomen

Bij een analyse op de ontwikkelingen per regio blijkt een aantal verschillen.

Grafiek 15: Procentuele mutatie belangrijkste actiefposten ultimo 2009 ten opzichte van 2008

In regio Zuid is het balanstotaal met 12% (! 330 miljoen) het sterkst toegenomen (regio Noord +0%, regio Oost +1%, regio West +0%). Deze stijging doet zich met name voor bij het materieel vast actief (+! 185 miljoen). Ultimo 2009 maakt het materieel vast actief in de regio Zuid 65,6% van het balanstotaal uit (ultimo 2008: 66,7%). In de andere regio’s bedraagt het aandeel van het materieel vast actief tussen de 60,8% en de 64,9%. De daling van het procentuele aandeel van het vast actief in het balanstotaal in regio Zuid wordt met name veroorzaakt door een toename van het immaterieel vast actief en de liquide middelen.

Regio Zuid heeft ultimo 2009 het hoogste bedrag aan immaterieel vast actief, zowel in absolute omvang voor de gehele regio (! 48,7 miljoen), als in gemiddeld bedrag per ziekenhuis (! 2,9 miljoen; tweede plaats regio Oost ! 2,0 miljoen). Dit geldt ook voor de liquide middelen: totaalbedrag voor de gehele regio ! 159 miljoen, gemiddeld bedrag per ziekenhuis ! 9,4 miljoen (tweede plaats regio Oost: ! 9,2 miljoen). De sterke stijging van de liquide middelen vindt met name plaats bij twee ziekenhuizen: Amphia Ziekenhuis en Catharina Ziekenhuis. Bij Amphia Ziekenhuis staat tegenover de sterke stijging van de liquide middelen een evenredige stijging van het financieringstekort, bij Catharina Ziekenhuis zijn de liquide middelen sterk gestegen doordat eind december enkele nieuwe langlopende leningen zijn aangetrokken.

Grafiek 16: Procentuele mutatie belangrijkste passiefposten ultimo 2009 ten opzichte van 2008

Liquide middelen

Vorderingen

OHW uit hoofde van DBC

Financiële vaste activa

Materiële vaste activa

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

ZuidWestOostNoordLandelijk

42 43BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 4, Balans

Kortlopende schulden

Financieringsoverschot

Langlopende schulden

Voorzieningen

-60%-50%-40%-30%-20%-10%

0%10%20%30%40%

100%110%120%130%

ZuidWestOostNoordLandelijk

Aan de creditzijde van de balans zijn in regio Zuid met name de langlopende schulden (+! 125 miljoen = +11%) en de overige kortlopende schulden (+! 86 miljoen = +9%) toegenomen. De langlopende schulden maken ultimo 2009 in regio Zuid 39,6% van het balanstotaal uit; in de overige regio’s fluctueert dit aandeel tussen 36,6% en 38,0%.Opmerkelijk is dat in regio Zuid het financieringsoverschot met 16,7% is toegenomen terwijl in de overige regio’s sprake is van een daling van 4% (regio Noord) en 22% (regio’s Oost en West). Bij elf van de zeventien ziekenhuizen in regio Zuid is sprake van een toename van het financieringsoverschot.

Het eigen vermogen is in de regio’s Oost en West het sterkst toegenomen (+20% = respectievelijk ! 56 en ! 124 miljoen). In regio Noord bedraagt de toename 17% en in regio Zuid 17%. Ultimo 2009 is het eigen vermogen uitgedrukt in een percentage van het balanstotaal in regio Noord het hoogste: 13,7% van het balanstotaal. In de regio’s Oost, Zuid en West bedraagt het eigen vermogen ultimo 2009 respectievelijk 10,65%, 10,67% en 13,18% van het balanstotaal. De regio met het laagste procentuele aandeel van het materieel vast actief (regio Oost) is tevens de regio met het laagste procentuele aandeel eigen vermogen.

Page 23: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Langlopende schulden

4.4 Ontwikkeling en samenstelling vermogen op basis van omvang

De voornaamste bevindingen zijn:ß Bij de kleine ziekenhuizen is het balanstotaal relatief het sterkst toegenomenß Bij alle categorieën vindt de stijging in absolute omvang met name plaats bij het

materieel vast actiefß Binnen de vlottende activa is bij alle categorieën een daling van het OHW uit hoofde

van DBC’s waarneembaarß Aan de creditzijde van de balans zijn bij de kleine ziekenhuizen met name het collectief

gefinancierd gebonden vermogen en het financieringsoverschot toegenomenß Bij de middelgrote en grote ziekenhuizen is het financieringstekort gedaaldß Het eigen vermogen is in 2009 bij de grote ziekenhuizen het sterkst toegenomen

Bij de kleine ziekenhuizen is het balanstotaal met 3,5% (! 108 miljoen) relatief het sterkst toegenomen (middelgrote ziekenhuizen +2,3%, grote ziekenhuizen +3,2%).

Grafiek 17: Mutatie belangrijkste actiefposten ultimo 2009 ten opzichte van 2008 in %

Bij alle categorieën vindt de stijging in absolute omvang met name plaats bij het materieel vast actief. Daarnaast stijgen bij de kleine ziekenhuizen de liquide middelen zeer sterk, bij de middelgrote en grote ziekenhuizen dalen de liquide middelen. Binnen de vlottende activa is bij alle categorieën een daling van het OHW uit hoofde van DBC’s waarneembaar.

Ultimo 2009 maakt het materieel vast actief bij de kleine ziekenhuizen 64,6% van het balanstotaal uit (ultimo 2008: 65,1%). Bij de middelgrote en grote ziekenhuizen bedroegen deze percentages respectievelijk 64,8% (2008: 64,1%) en 62,3% (2008: 60,4%).

Grafiek 18: Mutatie belangrijkste passiefposten ultimo 2009 ten opzichte van 2008 in %

Balanstotaal

Liquide middelen

Vorderingen

OHW uit hoofde van DBC

Voorraden

Financiële vaste activa

Materiële vaste activa

-50%-40%-30%-20%-10%

0%10%20%30%40%50%

KleinMiddelgrootGrootLandelijk

Balanstotaal

Kortlopende schulden

Financieringsoverschot

Voorzieningen

-30%

-20%

-10%

0%

10%

20%

30%

KleinMiddelgrootGrootLandelijk

44 45BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 4, Balans

Aan de creditzijde van de balans zijn bij de kleine ziekenhuizen met name het collectief gefinancierd gebonden vermogen (+! 63 miljoen = +21,5%) en het nog in tarieven te verrekenen financieringsoverschot (+! 36 miljoen = +7,9%) toegenomen. De langlopende schulden zijn bij de kleine ziekenhuizen met ! 12,8 miljoen (= 1,1%) afgenomen. Bij de middelgrote en grote ziekenhuizen is het financieringstekort gedaald (met respectievelijk 13,7% en 26,8%) en zijn de langlopende schulden toegenomen (respectievelijk 9,2% en 7,6%). Tevens zijn bij de middelgrote en grote ziekenhuizen de voorzieningen veel harder gestegen (respectievelijk +14,6% en +29,8%) dan bij de kleine ziekenhuizen (+7,9%).De langlopende schulden maken ultimo 2009 bij de kleine ziekenhuizen 36,1% (2008: 37,8%) van het balanstotaal uit; bij de middelgrote en grote ziekenhuizen is dit aandeel respectievelijk 41,0% (2008: 38,4%) en 35,4% (2008: 34,0%).

Het eigen vermogen is in 2009 bij de grote ziekenhuizen het sterkst toegenomen (+20,4% = ! 109 miljoen). Bij de kleine en middelgrote ziekenhuizen bedraagt de toename respectievelijk 19,6% (! 65 miljoen) en 17,1% (! 80 miljoen). Ultimo 2009 bedraagt het eigen vermogen bij de grote ziekenhuizen 13,1% van het balanstotaal. Bij de kleine en middelgrote ziekenhuizen is dit respectievelijk 12,4% en 10,8%.

Page 24: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

4.5 Ratioanalyse

De voornaamste bevindingen zijn:ß De gemiddelde ratio’s inzake het vermogen zijn in 2009 verbeterdß Het blijft voor het merendeel van de ziekenhuizen noodzakelijk dat een grotere

financiële buffer wordt opgebouwdß In regio Noord is het weerstandsvermogen en de solvabiliteit het hoogst, in regio Zuid

het laagstß De kleine ziekenhuizen hebben het hoogste weerstandsvermogen, de grote ziekenhuizen

het laagste; daartegenover hebben de grote ziekenhuizen de hoogste solvabiliteitß Slechts één ziekenhuis haalt een solvabiliteit van 30%ß De meeste ziekenhuizen met de hoogste solvabiliteit in 2009, hadden ook een hoge

solvabiliteit in 2008ß De vijf ziekenhuizen met de laagste solvabiliteit stonden ook in 2008 in de top 5 met de

laagste solvabiliteit. Het verbeteren van de solvabiliteitspositie is lastigß Van de tien ziekenhuizen met de beste solvabiliteit staan er drie in de top 10 van

de beste financiële performance ten opzichte van de bedrijfsopbrengsten. Nader onderzoek naar de succesfactoren van deze ziekenhuizen is gewenst

De ratio’s inzake het vermogen zijn in 2009 gemiddeld behoorlijk verbeterd ten opzichte van voorgaand jaar. In 2008 was sprake van een verbetering van het weerstandsvermogen van circa 4%, in 2009 is het weerstandsvermogen met circa 11% toegenomen. Dit is een belangrijke positieve ontwikkeling gezien de grote financiële onzekerheden die voor de ziekenhuizen gekoppeld zijn aan het huidige transitieproces van marktwerking in de zorg. Het blijft echter voor het merendeel van de ziekenhuizen noodzakelijk dat een grotere financiële buffer wordt opgebouwd.

Weerstandsvermogen (eigen vermogen/totale bedrijfsopbrengsten) Grafiek 19: Weerstandsvermogen per regio

Het weerstandsvermogen is toegenomen van 11,87% ultimo 2008 tot 13,15% ultimo 2009. In regio Noord is het weerstandsvermogen met 13,99% het hoogst, in regio Zuid is het weerstandsvermogen met 11,83% het laagst. In regio West is het weerstandsvermogen in 2009 met 11,68% (1,44 procentpunt) het hardst gestegen, in regio Noord is het weerstandsvermogen met 7,78% (1,01 procentpunt) het minst gestegen.

0%2%4%6%8%

10%12%14%16%

20082009

Zuid

West

Oost

Noord

Landelijk

46 47BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 4, Balans

Grafiek 20: Weerstandsvermogen naar omvang

De kleine ziekenhuizen hebben met 18,30% het hoogste weerstandsvermogen, de grote ziekenhuizen met 13,61% het laagste. Ook ultimo 2008 hadden de kleine ziekenhuizen het hoogste weerstandsvermogen (16,73%) en de grote ziekenhuizen het laagste weerstandsvermogen (12,18%). Het weerstandsvermogen is bij de middelgrote ziekenhuizen met 12,06% (1,59 procentpunt) het hardst gestegen, bij de kleine ziekenhuizen was de stijging met 9,41% (1,57 procentpunt) het laagst. Bij de grote ziekenhuizen was de stijging in procentpunten met 1,43 procentpunt (11,72%) het laagst.

Solvabiliteit (eigen vermogen/totaal vermogen)Grafiek 21: Solvabiliteit per regio

De solvabiliteit bedroeg ultimo 2009 12,0% en is daarmee gestegen ten opzichte van 2008 (ultimo 2008: 10,4%). In de regio’s Noord en West is de solvabiliteit met respectievelijk 13,71% en 13,18% het hoogst, de regio’s Oost en Zuid scoren met een solvabiliteit van respectievelijk 10,65% en 10,67% aanzienlijk lager.De solvabiliteit is in 2009 in de regio’s Noord en West met respectievelijk 2,04 procentpunt en 2,13 procentpunt ook het hardst gestegen. Voor de regio’s Oost en Zuid bedraagt de stijging respectievelijk 1,70 procentpunt en 0,49 procentpunt.

Groot

Middelgroot

Klein

Landelijk

0%

5%

10%

15%

20%

20082009

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

20082009

Zuid

West

Oost

Noord

Landelijk

Page 25: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

positie2009

positie2008 Naam ziekenhuis EV/TV

ult. 2009EV

ult. 2009EV/TV

ult. 2008EV

ult. 2008

1 1 Ziekenhuis Bethesda 30,86% 17.199 24,87% 16.143

2 2 Nij Smellinghe 26,57% 33.044 24,52% 27.184

3 3 St. Antonius Ziekenhuis 23,55% 70.194 21,66% 62.584

4 13 Zorggroep Noorderbreedte 21,14% 31.908 16,04% 26.178

5 7 Stichting Bronovo-Nebo 20,63% 21.840 17,81% 19.687

6 10 Ikazia Ziekenhuis 20,54% 20.792 16,72% 15.176

7 4 Westfries Gasthuis 20,47% 34.158 20,52% 34.030

8 9 Ruwaard Van Putten Ziekenhuis 19,82% 14.366 16,87% 12.397

9 14 Sint Franciscus Gasthuis 19,22% 36.509 15,62% 26.094

10 5 St. Jans Gasthuis 19,17% 12.520 19,28% 11.976

Grafiek 22: Solvabiliteit naar omvang

Evenals ultimo 2008 hebben de grote ziekenhuizen ultimo 2009 met 13,09% (2008: 11,22%) de hoogste solvabiliteit en de middelgrote ziekenhuizen met 10,80% (2008: 9,43%) de laagste. De solvabiliteit is bij de grote ziekenhuizen ook het hardst gestegen (met 1,86 procentpunt), bij de middelgrote ziekenhuizen was de stijging met 1,36 procentpunt het laagst.

Tabel 12: Tien ziekenhuizen met de hoogste solvabiliteit (Bedragen x ! 1.000)

Van de 82 algemene ziekenhuizen hebben slechts zeven ziekenhuizen een solvabiliteit van 20% of hoger. Hiermee voldoen zij, voor een omgeving waarin de risico’s vanuit de markwerking en de overheid almaar toenemen, aan de minimale solvabiliteitseis van ten minste 20%. Slechts één ziekenhuis heeft een solvabiliteit van meer dan 30%.

De top 10 van de ziekenhuizen met de beste solvabiliteit vertoont ultimo 2009 grote overeenkomsten met de situatie ultimo 2008. Acht ziekenhuizen bevinden zich zowel in 2008 als in 2009 in de top 10. Bij de ziekenhuizen die nieuw in de top 10 zijn gekomen is de verbeterde solvabiliteit toe te schrijven aan het goede resultaat over 2009 in combinatie met een daling of relatief lage stijging van de totale schulden.

Opvallend is dat van de tien ziekenhuizen met de beste solvabiliteit er drie in de top 10 staan van de beste financiële performance ten opzichte van de bedrijfsopbrengsten. Nader onderzoek naar de succesfactoren van deze ziekenhuizen is gewenst.

0%

2%

4%

6%

8%

10%

12%

14%

20082009

Groot

Middelgroot

Klein

Landelijk

48 49BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 4, Balans

positie2009

positie2008 Naam ziekenhuis EV/TV

ult. 2009EV

ult. 2009EV/TV

ult. 2008EV

ult. 2008

82 82 IJsselmeer Ziekenhuizen -36,37% -26.008 -40,26% -27.643

81 81 Oosterscheldeziekenhuizen -3,02% -2.108 -2,49% -2.151

80 80 Orbis Maaslandziekenhuis -1,75% -4.385 1,87% 4.347

79 79 Martini Ziekenhuis 3,96% 13.404 3,54% 11.102

78 78 Vlietland-Ziekenhuis 4,11% 9.672 4,57% 11.510

77 63 Ziekenhuis Bernhoven 5,70% 7.533 7,61% 7.842

76 66 BovenIJ Ziekenhuis 5,77% 3.793 7,43% 5.039

75 77 Stichting Ziekenhuis Lievensberg 6,06% 7.470 5,36% 6.342

74 68 Flevoziekenhuis 6,13% 13.263 7,11% 12.776

73 44 Jeroen Bosch Ziekenhuis 6,80% 28.706 9,88% 26.296

Tabel 13: Tien ziekenhuizen met de laagste solvabiliteit:(Bedragen x ! 1.000)

De top 10 van ziekenhuizen met de slechtste solvabiliteit vertoont ultimo 2009 belangrijke overeenkomsten met de situatie ultimo 2008. De vijf ziekenhuizen met de laagste solvabiliteit stonden ook in 2008 al in de top 5. Dit geeft aan dat het verbeteren van de solvabiliteitspositie zeer lastig is. Vooral ook omdat van de tien ziekenhuizen met de slechtste solvabiliteit er vijf ziekenhuizen eveneens de slechtste financiële performance hebben in verhouding tot de omvang van de opbrengsten.

Een opvallende nieuwkomer in de top 10 van de ziekenhuizen met de minste solvabiliteit is Jeroen Bosch Ziekenhuis. Dit ziekenhuis heeft als gevolg van nieuwbouw te maken met een stijging van de schulden met circa ! 150 miljoen.

Page 26: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Current ratio (vlottende activa/kortlopende schulden)De current ratio is op landelijk niveau gestegen van 66,58% ultimo 2008 tot 68,11% ultimo 2009.

Grafiek 23: Current ratio per regio

In regio West is de current ratio met 64,26% het laagst, in regio Noord is de current ratio met 75,78% het hoogst. De sterkste stijging van de current ratio heeft zich voorgedaan in regio Noord (9,02 procentpunt).

Grafiek 24: Current ratio naar omvang

Bij de categorie kleine ziekenhuizen is de current ratio met circa 69% het hoogst, terwijl de current ratio in 2008 bij de grote ziekenhuizen nog het hoogst was. Bij de middelgrote ziekenhuizen is de gemiddelde current ratio opvallend toegenomen tot circa 68,2% (2008: 62,5%). De current ratio van de middelgrote ziekenhuizen ligt in 2009 in lijn met het landelijke gemiddelde.

Zuid

West

Oost

Noord

Landelijk

0%10%20%30%40%50%60%70%80%

20082009

Groot

Middelgroot

Klein

Landelijk

59%60%61%62%63%64%65%66%67%68%69%70%

20082009

50 51BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 4, Balans

Page 27: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

52 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

5.1 Inleiding

In dit hoofdstuk bespreken we aanvullende onderwerpen van de BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010. Voor de jaarrekeningen 2009 is bijzondere aandacht besteed aan:ß de ontwikkelingen in de materiële vaste activaß de hoogte van de voorzieningenß de ontwikkeling van de overige bedrijfslasten

De voornaamste bevindingen zijn:ß In 2009 is door ziekenhuizen voor ten minste ! 46 miljoen aan activa afgeboekt als

bijzondere waardevermindering en/of versnelde afschrijving. Dit hangt samen met de wijzigingen in de regelgeving waardoor met ingang van 2009 wordt afgeschreven op basis van economische levensduur

ß Ziekenhuizen met een post immateriële vaste activa komen mogelijk in aanmerking voor een eenmalige vergoeding van het ministerie, hierop is wellicht door diverse ziekenhuizen geanticipeerd

ß Het gebruik van de voorzieningen is, als gevolg van de mogelijkheden in de regelgeving, verschillend. Dit komt de vergelijkbaarheid van de verschillende ziekenhuizen niet ten goede

ß De voorzieningen nemen toe met 17%. De voorzieningen op de balans zijn het hoogst bij de ziekenhuizen die er qua solvabiliteit en resultaat het beste voor staan

ß Het niveau van de overige kosten wordt sterk beïnvloed door dotaties aan voorzieningen

ß Sectorbreed zijn nog geen belangrijke kostenbesparingen binnen de overige bedrijfslasten zichtbaar

GERELATEERDE ONDERWERPEN

53Hoofdstuk 5, Gerelateerde onderwerpen

Page 28: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

5.2 Ontwikkelingen in de materiële vaste activa

Tabel 14: Mutatieoverzicht materiële vaste activa (Bedragen x ! 1.000.000)

Boekwaarde per 1 januari 2009 8.069

Segmentatieverschillen -22

Saldo investeringen en desinvesteringen 1.253

Afschrijvingen -856

Herwaarderingen 25

Reclassificatie -44

Bijzondere waardeverminderingen -46

Terugname waardeverminderingen / vorderingen op overheid 37

Boekwaarde per 31 december 2009 8.416

SegmentatieverschillenDe mutatie als gevolg van segmentatieverschillen komt voort uit verandering van de verhoudingscijfers tussen ziekenhuisactiviteiten en overige activiteiten in vergelijking met de cijfers uit 2008 (zie hoofdstuk 2 voor de uitgangspunten van het benchmarkonderzoek).

Investeringen versus afschrijvingen De boekwaarde van de materiële vaste activa neemt met 4,3% toe, hetgeen met name wordt veroorzaakt doordat per saldo door de ziekenhuizen over 2009 meer is geïnvesteerd dan afgeschreven.

HerwaarderingenDe herwaarderingen hebben betrekking op een viertal ziekenhuizen en betreffen voor het merendeel herwaarderingen van grond. Máxima Medisch Centrum heeft in dit kader de grootste herwaardering (! 20 miljoen). Opvallend is dat de betreffende ziekenhuizen de vergelijkende cijfers niet hebben aangepast.

Reclassificaties De reclassificaties hebben betrekking op verschuivingen in de balans en betreffen voornamelijk verschuivingen naar de post immateriële vaste activa of de post financiële vaste activa. De verschuivingen naar de immateriële vaste activa hangen samen met het verwachte beleid van de overheid betreffende de afwikkeling van immateriële vaste activa waarop door een aantal ziekenhuizen is geanticipeerd.

Bijzondere waardeverminderingen De materiële vaste activa mogen op grond van de algemene verslaggevingregels van Titel 9 Boek 2 BW en de Richtlijnen voor de jaarverslaggeving worden gewaardeerd tegen historische kostprijs of actuele waarde. Indien sprake is van een bijzondere waardevermindering dient afwaardering plaats te vinden.

Het totaal aan bijzondere waardeverminderingen bedraagt ten minste ! 46,4 miljoen. In de jaardocumenten 2009 van de algemene ziekenhuizen heeft bij zes ziekenhuizen (Meander Medisch Centrum, IJsselmeer Ziekenhuizen, Ziekenhuis De Gelderse Vallei, Isala Klinieken, Amphia Ziekenhuis en Deventer Ziekenhuizen) een afboeking van de materiële vaste activa in verband met een bijzondere waardevermindering plaatsgevonden (totaalbedrag ! 30,3 miljoen). De oorzaken van deze waardevermindering liggen met name in bijzondere omstandigheden zoals verkoop van panden tegen lagere bedragen dan de boekwaarde en afboeking van plankosten voor nieuwbouw. Deze waardeverminderingen zijn, met uitzondering van het ziekenhuis De Gelderse Valei, afzonderlijk gepresenteerd in de

54 55BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 5, Gerelateerde onderwerpen

OverheidsbeleidIn juli 2010 heeft de NZa twee beleidsregels vastgesteld die een oplossing moeten bieden voor de kapitaallastenproblematiek met betrekking tot het gereguleerde segment van de ziekenhuiszorg.

Nog in 2010 worden de problemen rondom de immateriële vaste activa (met name voorbereidingskosten van nieuwbouw) opgelost. Ziekenhuizen met deze post op hun balans komen in aanmerking voor een eenmalige vergoeding. De minister stelt hiervoor de ! 160 miljoen beschikbaar die eerst was bestemd voor een bouwimpuls. De regeling met betrekking tot immateriële vaste activa is eveneens van toepassing op academische ziekenhuizen die niet in het onderzoek zijn betrokken. Voor alleen de algemene ziekenhuizen bedragen de immateriële vaste activa volgens de (geschatte) balanscijfers circa ! 124 miljoen. Gegeven de verschillen in de behandeling van de voorbereidingskosten door ziekenhuizen is het de vraag in hoeverre onder met name de financiële vaste activa of materiële vaste activa nog posten inzake voorbereidingskosten zijn opgenomen.

De tweede beleidsregel heeft betrekking op de garantieregeling voor de kapitaallasten. Als een ziekenhuis na afschaffing van de ziekenhuisbudgetten minder terugverdient op de kapitaallasten dan een bepaalde minimale gegarandeerde vergoeding, wordt dit verschil aangevuld. De minimaal gegarandeerde vergoeding voor 2011 zou 95% zijn en loopt stapsgewijs af naar 70% in 2016. De NZa stelt de aanvullende vergoeding vast. Omdat in 2011 de budgettering nog van toepassing is, is de feitelijke kapitaallastenvergoeding in 2011 nog steeds 100%.

Een belangrijke voorwaarde voor beide regelingen is dat de kosten betrekking hebben op een bouwproject waarvoor het Bouwcollege een WTZi-vergunning heeft afgegeven. Andere bouwprojecten komen hier niet voor in aanmerking.

resultatenrekening. Bij Ziekenhuis De Gelderse Vallei heeft een afwaardering van ! 4,3 miljoen plaatsgevonden in verband met de overgangsregeling van het B-segment. Dit bedrag wordt vergoed en in tegenstelling tot de andere afwaarderingen niet ten laste van het resultaat gebracht. In een aantal gevallen zijn dergelijke waardeverminderingen opgenomen onder de afschrijvingslasten (totaal ten minste ! 16,1 miljoen). Dit is het geval bij de volgende ziekenhuizen: Medisch Centrum Haaglanden (! 9 miljoen, inzake versnelde afschrijving in verband met asbestsanering), St. Antonius (! 5 miljoen, enerzijds vanwege buiten gebruikstelling van activa en anderzijds door een verhoging van het afschrijvingspercentage), Westfries Gasthuis (! 1,6 miljoen, inzake eenmalige inhaalafschrijving) en Jeroen Bosch (! 0,5 miljoen, inzake versnelde afschrijvingen). Terugname waardeverminderingen/vorderingen op overheidBij zowel Westfries Gasthuis als Zaans Medisch Centrum is de afwaardering die ultimo 2008 op het materieel vast actief was doorgevoerd (! 13,1 miljoen respectievelijk ! 24 miljoen) en als vordering op de overheid was opgenomen onder de financiële vaste activa ultimo 2009 weer bij de materiële vaste activa opgeboekt onder de verwachting dat dit door de overheid wordt gecompenseerd. Betreffende waardeverminderingen zijn derhalve nog niet ten laste van het resultaat geboekt.

Page 29: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

5.3 Voorzieningen

De voornaamste bevindingen zijn:ß De voorzieningen zijn op landelijk niveau in 2009 met 17,1% gestegen tot ! 332 miljoenß De stijging heeft met name plaatsgevonden bij de grote ziekenhuizen

(+! 27 miljoen = +30%)ß Bij de middelgrote en kleine ziekenhuizen zijn de voorzieningen gestegen met

respectievelijk ! 13,7 miljoen (+14,7%) en ! 7,8 miljoen (+7,9%)

Grafiek 26: Opbouw van de voorzieningen(Bedragen x ! 1.000)

De vier grootste posten binnen de voorzieningen zijn de voorziening voor groot onderhoud (! 107,5 miljoen), de voorziening voor jubileumuitkeringen (! 44,1 miljoen), de reorganisatievoorziening (! 52,1 miljoen) en de overige voorzieningen (! 59,1 miljoen). De voorziening groot onderhoud is in 2009 met ! 18,6 miljoen (= 20,9%) gestegen, de overige voorzieningen met ! 10,4 miljoen (= 21,4%) en de reorganisatievoorziening met ! 1,9 miljoen (= 3,8%), terwijl de voorziening jubileumuitkeringen met ! 1,4 miljoen (= 3,3%) is gedaald.

In 2009 hebben 22 ziekenhuizen een voorziening voor persoonlijk levensfase budget (PLB) gevormd voor een totaalbedrag van ! 12 miljoen. Bij drie ziekenhuizen is sprake van een voorziening van ! 1 miljoen of meer. Bij twee van deze drie ziekenhuizen is de voorziening PLB, uitgedrukt in een percentage van de personeelskosten, aanzienlijk hoger dan bij de overige twintig ziekenhuizen: St. Jansdal 5,54% en Nij Smellinghe 5,2%, terwijl dit bij de overige ziekenhuizen varieert tussen 0,17% en 0,96%.

Uit analyse van de niveaus van de voorzieningen blijkt dat er tussen ziekenhuizen grote verschillen zijn in het gebruikmaken van de voorzieningen. De huidige regelgeving biedt hier mogelijkheden toe, hetgeen de vergelijkbaarheid van cijfers tussen verschillende ziekenhuizen niet ten goede komt. Ter illustratie van de verschillen tussen de ziekenhuizen volgen onderstaand de ziekenhuizen met de tien hoogste en de tien laagste voorzieningen.

56 57BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 5, Gerelateerde onderwerpen

020082009

20.000

40.000

60.000

80.000

100.000

120.000

Tabel 15: Tien ziekenhuizen met de hoogste voorzieningen in procenten van het totale vermogen: (Bedragen x ! 1.000)

Totaal vermogen Voorzieningen Voorzieningen / TV

'09 '08 Naam ziekenhuis Ultimo 2009 Ultimo 2008 Ultimo 2009 Ultimo 2008 Ultimo 2009 Ultimo 2008

1 2 Nij Smellinghe 124.376 110.882 31.200 24.722 25,09% 22,30%

2 5 St. Jansdal 136.377 111.146 17.222 9.528 12,63% 8,57%

3 1 IJsselmeer Ziekenhuizen 71.509 68.659 7.664 21.952 10,72% 31,97%

4 3 Sint Franciscus Gasthuis 189.966 167.103 19.701 16.796 10,37% 10,05%

5 7 Zorggroep Noorderbreedte 150.902 163.231 12.430 8.873 8,24% 5,44%

6 6 Laurentius Ziekenhuis 87.027 74.861 5.516 5.621 6,34% 7,51%

7 8 Franciscus Ziekenhuis 95.940 95.240 5.727 5.107 5,97% 5,36%

8 4 Groene Hart Ziekenhuis 146.340 127.620 8.582 12.158 5,86% 9,53%

9 11 Onze Lieve Vrouwe Gasthuis 258.182 287.291 14.052 11.740 5,44% 4,09%

10 9 Zaans Medisch Centrum 117.365 110.653 5.604 5.357 4,77% 4,84%

Totaal vermogen Voorzieningen Voorzieningen / TV

'09 '08 Naam ziekenhuis Ultimo 2009 Ultimo 2008 Ultimo 2009 Ultimo 2008 Ultimo 2009 Ultimo 2008

82 82 Spaarne Ziekenhuis 245.242 242.725 0 0 0,00% 0,00%

81 81 't Lange Land Ziekenhuis 93.383 81.216 85 85 0,09% 0,10%

80 77 Ziekenhuis Amstelland 113.322 93.217 307 292 0,27% 0,31%

79 46 Reinier de Graaf Groep 191.357 199.532 570 2.295 0,30% 1,15%

78 78 Martini Ziekenhuis 338.735 313.971 1.320 981 0,39% 0,31%

77 79 Stichting het Van Weel-Bethesda 71.592 59.092 279 175 0,39% 0,30%

76 76 Zuwe Hofpoort Ziekenhuis 97.460 96.282 396 374 0,41% 0,39%

75 65 Stichting Bronovo-Nebo 105.884 110.530 437 789 0,41% 0,71%

74 74 Gelre Ziekenhuizen 418.678 380.939 1.731 1.805 0,41% 0,47%

73 80 Saxenburgh Groep 43.961 44.837 183 65 0,42% 0,15%

Opmerkelijk is dat de ziekenhuizen met grootste voorzieningen ten opzichte van het totaal vermogen zich bevinden bij de ziekenhuizen die qua solvabiliteit en resultaat de beste performance hebben: van de tien ziekenhuizen met de relatief grootste voorzieningen ten opzichte van het totale vermogen staan er negen in de top 20 qua resultaat (vier grote ziekenhuizen, drie middelgrote en twee kleine ziekenhuizen). Eveneens stond het merendeel van de ziekenhuizen die dit jaar in de top 10 staan vorig jaar ook al in de top 10. Dit vraagt om nadere analyse ten aanzien van de redenen voor het vormen van de voorzieningen.

Tabel 16: Tien ziekenhuizen met de laagste voorzieningen in procenten van het totale vermogen: (Bedragen x ! 1.000)

Net als bij de ziekenhuizen met de hoogste voorzieningen vertoont de top 10 van de ziekenhuizen met de laagste voorzieningen een sterke gelijkenis met de cijfers ultimo 2008. Daarentegen lijkt bij de ziekenhuizen met de laagste voorzieningen geen directe relatie te bestaan met de financiële performance.

Overige voorzieningen

Voorziening persoonlijk levensfase budget

Goodwill specialisten

Voorziening aansprakelijk-heid

Reorganisatie voorziening

Voorziening langdurig zieken

Voorziening voor groot onderhoud

Voorziening Jubilea uitkeringen

Voorziening personeelsbeloningen

Voorziening wachtgeldregeling

Page 30: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

5.4 Ontwikkeling van de bedrijfslasten

In het hoofdstuk van de resultaatontwikkeling is beschreven dat de overige bedrijfslasten gedurende 2009 met 9,6 % zijn gestegen. Deze toename kan als volgt worden gespecificeerd:

Tabel 17: Specificatie overige bedrijfslasten(bedragen x ! 1.000)

Structurele overige bedrijfslasten 2009 2008 Mutatieabsoluut

Mutatieprocentueel

Voedingsmiddelen en hotelmatige kosten 447.673 415.445 32.228 7,76%

Algemene kosten 721.768 631.789 89.979 14,24%

Patiënt en bewonergebonden kosten 2.251.828 2.071.123 180.706 8,73%

Onderhoud en energiekosten 343.759 307.601 36.158 11,75%

Huur en leasing 100.158 109.524 -9.366 -8,55%

Dotaties en vrijval voorzieningen 61.377 44.407 16.970 38,22%

Overige 42.491 40.311 2.180 5,41%

Totale overige bedrijfslasten 3.969.055 3.620.200 348.855 9,64%

Uit dit overzicht blijkt dat de ontwikkeling in de overige bedrijfskosten wordt bepaald door zowel de ontwikkeling in de productieomvang als door incidentele respectievelijk bijzondere posten. Op basis van de bij ons beschikbare productiegegevens vanuit jaardocumenten van circa 60 ziekenhuizen is de productie van algemene ziekenhuizen gemiddeld met circa 5% toegenomen. Bij bovenstaand overzicht valt op dat de productiegerelateerde kosten (met name voedingsmiddelen, hotelmatige kosten, patiënt- en bewonergebonden kosten) sterker zijn gestegen dan de productie. Daarnaast valt op dat de algemene kosten sterk zijn toegenomen en dat dotaties aan voorzieningen fors toenemen.

Een andere conclusie die kan worden getrokken uit bovenstaande tabel is dat voor de overige bedrijfslasten, met uitzonderling van huur- en leasekosten en de niet in de jaarrekeningen gespecificeerde kosten, nog geen belangrijke absolute kostenbesparingen zijn gerealiseerd. Onderzocht zou kunnen worden in hoeverre sectorbreed het niveau van de kosten samenhangt met de productie en in hoeverre kostenbesparingen mogelijk zijn. In dit kader is het interessant om te kijken naar de tien ziekenhuizen met de hoogste stijging van de overige bedrijfslasten en naar de tien ziekenhuizen met de laagste stijging van de overige bedrijfslasten.

58 59BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 5, Gerelateerde onderwerpen

Overige bedrijfslasten Mutatie (!) Mutatie (%)

positie2009

positie2008 Naam ziekenhuis Ultimo 2009 Ultimo 2008 2009-2008 2008-2007 2009-2008 2008-2007

1 N.A. Orbis Maaslandziekenhuis 68.712 42.478 26.234 - 61,76% -

2 14 Zorggroep Pasana Ziekenhuis de Sionsberg 9.759 6.347 3.412 790 53,76% 14,22%

3 77 Medisch Centrum Haaglanden 78.099 62.373 15.726 -2.818 25,21% -4,32%

4 25 Meander Medisch Centrum 74.040 59.238 14.802 5.301 24,99% 9,83%

5 35 Leveste Scheperziekenhuis 43.280 35.479 7.801 2.621 21,99% 7,98%

6 69 Stichting Deventer Ziekenhuisgroep 46.911 38.624 8.287 -254 21,46% -0,65%

7 82 Oosterscheldeziekenhuizen 30.377 25.410 4.967 -8.373 19,55% -24,78%

8 67 VieCuri Medisch Centrum 56.959 48.056 8.903 464 18,53% 0,97%

9 48 Medisch Centrum Alkmaar 88.538 74.805 13.733 4.099 18,36% 5,80%

10 4 Ziekenhuisgroep Twente 77.144 65.364 11.780 13.891 18,02% 26,99%

Overige bedrijfslasten Mutatie (!) Mutatie (%)

positie2009

positie2008 Naam ziekenhuis Ultimo 2009 Ultimo 2008 2009-2008 2008-2007 2009-2008 2008-2007

82 3 IJsselmeer Ziekenhuizen 23.341 27.559 -4.218 5.903 -15,31% 27,26%

81 6 St. Anna Zorggroep 26.175 29.237 -3.062 5.402 -10,47% 22,66%

80 13 Spaarne Ziekenhuis 41.744 45.283 -3.539 5.713 -7,82% 14,44%

79 38 Ziekenhuis Walcheren 24.637 25.356 -719 1.817 -2,84% 7,72%

78 44 BovenIJ Ziekenhuis 19.575 20.078 -503 1.192 -2,51% 6,31%

77 19 St. Lucas Andreas Ziekenhuis 46.891 47.835 -944 5.059 -1,97% 11,83%

76 59 De Tjongerschans 25.345 25.451 -106 788 -0,42% 3,20%

75 20 Slotervaartziekenhuis 39.245 39.334 -89 4.137 -0,23% 11,75%

74 26 Flevoziekenhuis 33.772 33.443 329 2.874 0,98% 9,40%

73 60 Zuwe Hofpoort Ziekenhuis 25.900 25.257 643 732 2,55% 2,98%

Tabel 18: Ziekenhuizen met de grootste stijgingen van de overige bedrijfslasten(Bedragen x ! 1.000)

Opvallend is dat de ziekenhuizen met de grootste stijging van de overige bedrijfslasten, met uitzondering van Orbis, niet voorkomen in de top 10 van de ziekenhuizen met de slechtste performance. Op grond hiervan kan worden geconcludeerd dat de mutatie van de overige bedrijfslasten voor de ziekenhuizen een relatief kleine factor voor de financiële performance is.

Tabel 19: Ziekenhuizen met de laagste stijgingen van de overige bedrijfslasten(Bedragen x ! 1.000)

Ook voor deze ziekenhuizen geldt, met uitzondering van Spaarne Ziekenhuis en Slotervaartziekenhuis, dat ze niet voorkomen in de top 10 van de ziekenhuizen met de slechtste performance. De mutatie van deze overige bedrijfslasten is derhalve voor de ziekenhuizen een relatief kleine factor voor de financiële performance.

Page 31: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

AccountantskostenInteressant detail: in de overige bedrijfslasten zijn tevens opgenomen de accountantskosten. Deze kosten zijn in 2009 sterk gestegen: van gemiddeld ! 151.000 per ziekenhuis in 2008 tot gemiddeld ! 176.000 in 2009 (+16,6%). Hiervan had een bedrag van gemiddeld ! 92.000 (2008: ! 85.000) betrekking op de controle van de jaarrekening. Een kostenstijging derhalve van 8,2%. De kosten inzake overige accountantsdiensten zijn nog veel sterker gestegen: van gemiddeld ! 66.000 in 2008 tot gemiddeld ! 84.000 in 2009. Dit is een stijging van 27%. Is er sprake van administratieve lastenverzwaring, hebben de ziekenhuizen de administratie minder goed op orde en heeft de accountant aanvullende werkzaamheden moeten verrichten of zijn er andere redenen waardoor de kostenstijging wordt veroorzaakt? De hoogste kostenpost voor controle van de jaarrekening was ! 302.000, de laagste ! 35.000. Dat is 0,35% respectievelijk 0,02% van de totale opbrengsten van de betreffende ziekenhuizen. De hoogste kostenpost voor overige werkzaamheden bedroeg ! 506.000 (0,31% van de totale opbrengsten), de laagste ! 0. Dit betreft andere ziekenhuizen dan de ziekenhuizen met de hoogste en laagste controlekosten.

60 61BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 5, Gerelateerde onderwerpen

Page 32: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

62 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

Conclusies en aanbevelingen

Op basis van de in dit rapport vermelde cijfers trekken we op hoofdlijnen een aantal conclusies en doen we de volgende aanbevelingen.

Continuïteit zorgsector wordt bedreigd De totale resultaatstijging van 71% van alle ziekenhuizen tezamen lijkt fors. Echter, het totale resultaat van de algemene ziekenhuizen blijft laag in relatie tot de omvang van de bedrijfsactiviteiten. Het resultaat bedraagt slechts 1,75% van de opbrengsten. Tevens is het resultaat laag in verhouding tot de voorgenomen kortingen van de overheid: daar wordt gesproken over bedragen van rond de ! 700 miljoen voor alle ziekenhuizen in Nederland. Dit betekent dat een groot aantal algemene ziekenhuizen zonder aanvullende maatregelen verlies gaat lijden. Dit is, gezien de gemiddeld nog beperkte vermogenspositie van ziekenhuizen, bedreigend voor de continuïteit in de zorgsector. Maatregelen zullen hoe dan ook noodzakelijk zijn om de financiële performance van algemene ziekenhuizen te verbeteren.

Vermogenspositie zwakHet vermogen van ziekenhuizen is gedurende 2009 toegenomen met 19%. Dit is een forse verbetering, maar neemt niet weg dat het merendeel van de ziekenhuizen nog steeds onvoldoende vermogen heeft in relatie tot de huidige financiële onzekerheden. Slechts één ziekenhuis beschikt over een solvabiliteit van meer dan 30%, enkele ziekenhuizen hebben een negatief eigen vermogen en een behoorlijk aantal ziekenhuizen heeft een solvabiliteit van minder dan 10%. Voor een belangrijk deel van de ziekenhuizen is vermogensversterking nog steeds van groot belang voor de continuïteit van de door hen te leveren zorg.

Grote invloed van incidentele lastenIncidentele posten hebben een forse impact op de gepresenteerde resultaten van ziekenhuizen. In de resultaten over 2009 springen de resultaten op het vastgoed c.q. de materiële vaste activa hier in het bijzonder uit. Het effect van de bijzondere waardeverminderingen en afwaarderingen van activa bedraagt over 2009 ten minste ! 42 miljoen. Tegenover de negatieve impact van deze resultaten staan bij enkele ziekenhuizen positieve resultaten of herwaarderingen van vastgoed: in totaal is voor ! 48 miljoen (! 9 miljoen verwerkt via het beginvermogen, ! 25 miljoen verwerkt als rechtstreekse vermogensmutatie in verband met herwaardering van materiële vaste activa gedurende het boekjaar en ! 14 miljoen verwerkt als rechtstreekse vermogensmutatie in verband met boekwinsten bij verkoop van onroerend goed) in de jaarrekeningen verwerkt. Met betrekking tot de negatieve resultaten op vastgoed is het van belang nader te analyseren wat de oorzaken hiervan zijn. Ligt dit aan de regelgeving uit het verleden, zoals de voorgeschreven afschrijvingstermijnen of is het huidige risicomanagement rondom nieuwbouwprojecten en het beheer van materiële vaste activa voor verbetering vatbaar?

Opmerkelijke verschillen in de mate van kostenreductiesUit de jaarrekeningen 2009 blijkt geen sectorbrede kostenreductie met betrekking tot de overige bedrijfskosten, ondanks de huidige economische crisis en de budgetkortingen waar ziekenhuizen mee te maken hebben. Sterker nog, de overige bedrijfskosten nemen gemiddeld met 10% toe. Voor een deel hangt dit samen met de stijging van de productie. Anderzijds mag verwacht worden dat in tijden van toenemend bedrijfmatiger werken kostenreductie plaatsvindt. Dat dit mogelijk is, bewijzen diverse algemene ziekenhuizen die wél kostendalingen tot 15% laten zien. Wij pleiten voor nader onderzoek en analyse van de verschillen in algemene kostenniveaus tussen de verschillende ziekenhuizen. Gezien de actuele ontwikkelingen op het gebied van papierloze ziekenhuizen, lean management, procesoptimalisatie e.d. kan het een uitdaging zijn om de overige kosten sectorbreed omlaag te krijgen en de kwaliteit van de zorg te handhaven of misschien zelfs te verhogen.

CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN

63Hoofdstuk 6, Conclusies en aanbevelingen

Page 33: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Uitdijende post voorzieningen roept vragen opZowel in 2008 als in 2009 is sprake van forse dotaties aan voorzieningen. In 2009 is het positieve saldo van dotaties en onttrekkingen aan voorzieningen zelfs met 38% gestegen. Zijn de posten het gevolg van een voorzichtige benadering, gegeven de belangrijke onzekerheden waarmee de sector te maken heeft? Ziekenhuizen met een betere solvabileit en een beter resultaat beschikken over de hoogste voorzieningen. Deze vaststelling is zeer opvallend omdat er geen causaal verband lijkt te bestaan tussen deze posten. Nadere analyse over de achtergrond hiervan dient plaats te vinden: hoe wordt omgegaan met deze schattingsposten en is hier wellicht sectorbreed een best practice voor te bepalen?

Kleine ziekenhuizen presteren financieel beterKleine ziekenhuizen hebben qua resultaat in 2009 een inhaalslag gemaakt. Zij presteren financieel over 2009 zelfs beter dan middelgrote en grote ziekenhuizen. Wij zijn van mening dat wanneer kleine ziekenhuizen goede strategische beleidskeuzes maken, verdere concentraties in de zorg in ieder geval vanuit financieel perspectief niet nodig zijn. Uiteraard blijft samenwerking tussen ziekenhuizen, als onderdeel van strategische beleidskeuzes, in sommige gevallen noodzakelijk in relatie tot de toegenomen kwaliteitseisen in de zorg. Wellicht biedt de financiële performance van kleine ziekenhuizen over 2009 aanleiding om de huidige fusie- en concentratietendens bij zorginstellingen te heroverwegen.

Onderzoek de succesfactorenOpvallend is dat een aantal ziekenhuizen gedurende meerdere jaren in staat is om een goede financiële performance te laten zien. Wij pleiten voor onderzoek naar de oorzaken hiervan en de bijbehorende succesfactoren.

Naar meer transparantieHet benchmarkonderzoek toont aan dat binnen de huidige regelgeving nog sprake is van keuzemogelijkheden bij de verwerking van financiële gegevens in de jaarrekening. Dit komt de transparantie en de vergelijkbaarheid van de financiële gegevens tussen de ziekenhuizen niet ten goede. Het betreft onder meer de volgende posten:ß Behandeling onderhoudskosten: activeren of voorziening treffen?ß Waardering onderhanden werk: tegen historische kostprijs of lagere marktwaarde dan

wel opbrengstwaarde. Ondanks dat de regelgeving waardering tegen opbrengstwaarde voorschrijft indien resultaten op het onderhanden werk betrouwbaar kunnen worden ingeschat, blijkt in de praktijk dat veel ziekenhuizen het onderhanden werk nog waarderen tegen historische kostprijs

ß Waardering materiële vaste activa: tegen historische kostprijs of lagere marktwaarde/bedrijfswaarde dan wel tegen actuele waarde

ß Verwerking kosten waartegenover meerjarige economische voordelen staan (denk aan investering in paperless ziekenhuizen en implementatiekosten van nieuwe IT-systemen): rechtstreeks in de kosten, (gedeeltelijk) opnemen als vooruitbetaald dan wel activeren en afschrijven

De vraag is in hoeverre striktere regelgeving op deze gebieden wenselijk is dan wel in de praktijk best practices ontwikkeld kunnen worden die leiden tot een eenduidiger verslaggeving binnen de zorgsector.

Op weg naar meer grip op de zorgkosten De financiële risico’s voor ziekenhuizen zijn groot en de afgelopen jaren fors toegenomen. Daarentegen bestaan naar onze mening de nodige mogelijkheden om kosten te reduceren en administratieve lasten te verlagen. Dit dient te worden gecombineerd met verhoging van de transparantie en vergelijkbaarheid in de financiële verslaggeving van ziekenhuizen. Deze aspecten kunnen een wezenlijke bijdrage leveren aan het versterken van de grip op de kosten van de zorg, uiteraard onder de randvoorwaarde van handhaving van kwalitatief goede zorg.

64 65BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Hoofdstuk 6, Conclusies en aanbevelingen

Page 34: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Bijlage I TOTALE RESULTATENREKENINGX ! 1.000 2009 2008 Mutatie

absoluut% mutatie

2009-2008

Bedrijfsopbrengsten

Wettelijke budget voor aanvaarbare kosten en/of subsidies 7.495.737 7.950.546 -454.809 -6%

Opleidingsfonds 1e tranche 43.649 41.486 2.163 5%

Correctie bekend budget voorgaande jaren -220 9.545 -9.765 -102%

DBC opbrengsten B-segment 3.200.229 2.024.346 1.175.883 58%

Niet gebudgetteerde zorgprestaties 396.562 334.093 62.469 19%

Mutatie onderhanden werk 1.953 5.087 -3.134 -62%

Overige bedrijfsopbrengsten 942.199 878.561 63.638 7%

12.080.109 11.243.664 836.445 7%

Bedrijfslasten

Personeelskosten 6.696.609 6.378.533 318.076 5%

Afschr. op IVA en MVA 940.793 844.201 96.592 11%

Overige bedrijfskosten 3.969.055 3.620.199 348.856 10%

11.606.457 10.842.933 763.524 7%

Saldo opbrengsten en lasten 473.653 400.731 72.922 18%

Financiële baten en lasten -275.893 -268.077 -7.816 3%

Resultaten uit gewone bedrijfsuitoefening 197.760 132.654 65.106 49%

Saldo buitengewone baten en lasten 12.592 -5.440 18.032 -331%

Belastingen resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening -104 -77 -27 36%

Aandeel derden 206 -194 400 -206%

Resultaat deelneming 1.581 -3.138 4.719 -150%

Resultaat 212.034 123.805 88.229 71%

66 67BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Bijlagen

Bijlage II TOTALE BALANSx ! 1.000 2009 2008 2007 % mutatie

2009-2008

A C T I V A

Vaste activa

Immateriële vaste activa 123.744 14.861 20.117 732,69%

Materiële vaste activa 8.416.060 8.069.298 7.451.771 4,30%

Financiële vaste activa 365.462 401.464 328.313 -8,97%

8.905.266 8.485.623 7.800.200 4,95%

Vlottende activa

Voorraden 163.919 151.098 139.239 8,49%

OHW uit hoofde van DBC 595.068 795.734 958.878 -25,22%

Vorderingen, overlopende activa 2.869.332 2.782.445 2.567.243 3,12%

Vorderingen uit hoofde van financieel tekort 119.083 83.604 41.040 42,44%

Effecten 103 37 35 178,38%

Liquide middelen 540.072 519.746 394.907 3,91%

4.287.577 4.332.663 4.101.342 -1,04%

Totaal Activa 13.192.842 12.818.286 11.901.544 2,92%

P A S S I V A

Groepsvermogen

Kapitaal 95.780 63.687 63.188 50,39%

Collectief gefinancierd gebonden vermogen 1.342.335 1.127.632 981.686 19,04%

Niet collectief gefinancierd vrij vermogen 150.678 143.514 132.379 4,99%

1.588.793 1.334.832 1.177.254 19,03%

Aandeel derden 296 247 41 19,64%

Egalisatierekening afschrijvingen - - 317 -

Voorzieningen 332.266 283.733 239.093 17,10%

Langlopende schulden 4.976.071 4.692.284 4.478.206 6,05%

Nog in tarieven te verrekenen financieel overschot 1.554.519 1.797.751 1.594.137 -13,53%

Kortlopende schulden, overlopende passiva 4.740.895 4.709.438 4.412.496 0,67%

Totaal Passiva 13.192.842 12.818.286 11.901.544 2,92%

Page 35: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Bijlage III OVERZICHT ZIEKENHUIZEN

Albert Schweitzer Ziekenhuis Dordrecht GAlysis Zorggroep Arnhem GAmphia Ziekenhuis Breda GAntonius Ziekenhuis Sneek KAtrium Medisch Centrum Heerlen GBovenIJ Ziekenhuis Amsterdam KCanisius-Wilhelmina Ziekenhuis Nijmegen MCatharina Ziekenhuis Eindhoven GDe Tjongerschans Heerenveen KDiaconessenhuis Leiden Leiden KDiaconessenhuis Meppel Meppel KDiakonessenhuis Utrecht Utrecht MElkerliek Ziekenhuis Helmond MFlevoziekenhuis Almere MFranciscus Ziekenhuis Roosendaal KGelre Ziekenhuizen Apeldoorn GGemini Ziekenhuis Den Helder KGroene Hart Ziekenhuis Gouda MHagaZiekenhuis Den Haag GHavenziekenhuis Rotterdam KIJsselmeerziekenhuizen Lelystad-Emmeloord KIkazia Ziekenhuis Rotterdam KIsala Klinieken Zwolle GJeroen Bosch Ziekenhuis Den Bosch GKennemer Gasthuis Haarlem MLaurentius Ziekenhuis Roermond KLeveste Scheper Ziekenhuis Emmen MLievensberg Ziekenhuis Bergen op Zoom KMaasstad Ziekenhuis Rotterdam GMaasziekenhuis Pantein Boxmeer KMartini Ziekenhuis Groningen MMáxima Medisch Centrum Eindhoven MMeander Medisch Centrum Amersfoort MMedisch Centrum Alkmaar Alkmaar GMedisch Centrum Haaglanden Den Haag GMedisch Spectrum Twente Enschede GNij Smellinghe Drachten KOmmelander Ziekenhuisgroep Delfzijl KOnze Lieve Vrouwe Gasthuis Amsterdam GOosterschelde Ziekenhuizen Goes KOrbis Medisch Centrum Sittard-Geleen M

LEGENDA

Klein: Het wettelijk budget voor aanvaardbare kosten

en de DBC-opbrengsten in het B-segment in 2008

zijn lager dan ! 100 miljoen

Middelgroot: Het wettelijk budget voor aanvaardbare

kosten en de DBC-opbrengsten in het B-segment in

2008 liggen tussen ! 100 en ! 200 miljoen

Groot: Het wettelijk budget voor aanvaardbare kosten

en de DBC-opbrengsten in het B-segment in 2008

zijn hoger dan ! 200 miljoen

68 69BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 Bijlagen

Zorggroep Pasana Ziekenhuis De Sionsberg Dokkum KRefaja Ziekenhuis Stadskanaal KReinier de Graaf Groep Delft MRijnland Ziekenhuis Alphen aan den Rijn MRivas Zorggroep Beatrixziekenhuis Gorinchem KRode Kruis Ziekenhuis Beverwijk KRuwaard Van Putten Ziekenhuis Spijkenisse KSint Franciscus Gasthuis Rotterdam MSint Lucas Andreas Ziekenhuis Amsterdam MSlingeland Ziekenhuis Doetinchem KSlotervaartziekenhuis Amsterdam MSpaarne Ziekenhuis Hoofddorp MSt. Anna Ziekenhuis Geldrop KSt. Antonius Ziekenhuis Nieuwegein GSt. Elisabeth Ziekenhuis Tilburg MSt. Jans Gasthuis Weert Weert KSt. Jansdal Harderwijk KStichting Bronovo-Nebo Den Haag KStichting Deventer Ziekenhuisgroep Deventer MStichting Saxenburgh Groep Hardenberg KStreekziekenhuis Koningin Beatrix Winterswijk K‘t Lange Land Ziekenhuis Zoetermeer KTergooiziekenhuizen Hilversum MTweeSteden ziekenhuis Tilburg MVan Weel-Bethesda Ziekenhuis Dirksland KVieCuri Medisch Centrum Venlo MVlietland Ziekenhuis Schiedam MWaterlandziekenhuis Purmerend KWestfries Gasthuis Hoorn MWilhelmina Ziekenhuis Assen KZaans Medisch Centrum Zaandam MZiekenhuis Amstelland Amstelveen KZiekenhuis Bernhoven Oss-Veghel MZiekenhuis Bethesda Hoogeveen KZiekenhuis De Gelderse Vallei Ede MZiekenhuis Rivierenland Tiel KZiekenhuis Walcheren Vlissingen KZiekenhuisgroep Twente Almelo-Hengelo GZorggroep Noorderbreedte Leeuwarden GZorgSaam Ziekenhuis Terneuzen KZuwe Hofpoort Ziekenhuis Woerden K

Page 36: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

70 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

Ziekenhuisbestuurders

Voorafgaand aan de publicatie van de BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010 heeft de redactie een aantal ziekenhuisbestuurders gevraagd naar een eerste reactie op de cijfers en conclusies uit het onderzoek. Het zijn korte commentaren gegeven vanuit de expertise van de bestuurder, gelet op omvang, regio en financiële performance van het betreffende ziekenhuis.

De verslagen vindt u op de volgende pagina’s. Deze commentaren samen schetsen het levensechte perspectief bij de gepresenteerde cijfers. Tegelijk laat de feedback vanuit de dagelijkse bestuurspraktijk de diversiteit zien aan opvattingen rond financieel management van algemene ziekenhuizen en de financiering van de zorgsector.

NB: De commentaarteksten zijn tot stand gekomen zonder inhoudelijke inmenging van BDO.

GeïnterviewdenPeter de Kubber ............................................... bestuurder Jeroen Bosch ZiekenhuisRob van ’t Hullenaar ....................................... bestuursvoorzitter Máxima Medisch CentrumChristian Krappel ........................................... bestuursvoorzitter Pasana ZorggroepHerman Tijmensen ......................................... financieel adviseur MaasstadziekenhuisRob Florijn ......................................................... bestuursvoorzitter DiakonessenhuisLoeks van der Veen ......................................... bestuurder TweeSteden ziekenhuisAkkelys Lukkes ................................................. lid managementteam Wilhelmina ZiekenhuisJoep van Halder ............................................... manager finance & control, Amphia ZiekenhuisYbele Hamstra ................................................. manager financiën Scheper ZiekenhuisHans de Jong .................................................... bestuursvoorzitter St. Jans Gasthuis

EERSTE REACTIES UIT DE PRAKTIJK

71Hoofdstuk 7, Eerste reacties uit de praktijk

Page 37: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Peter de Kubber bestuurder

Jeroen Bosch ZiekenhuisDen Bosch

Kerngegevens 2009*

Medewerkers 3.976 (3.001 fte’s)

Omzet ! 255 miljoen

Resultaat** 0,9 %

Weerstandsvermogen 14%

* Gegevens verstrekt door geïnterviewde

** Uit gewone bedrijfsvoering

‘KOSTEN KUNNEN ZEKER NOG OMLAAG’

De zoveelste benchmark-met-open-deuren, dacht ik van tevoren. Maar dit BDO-onderzoek is anders. Doordat

het vanuit de financiële optiek uitgaat van een integrale benadering, voegt het echt iets toe. Dat geeft nieuwe inzichten. Zo vind ik de positieve correlatie tussen solvabiliteit en financieel resultaat opmerkelijk. Dat vereist nader onderzoek. Zou het bijvoorbeeld zo zijn dat je als bestuurder veel sterker moet sturen op solvabiliteit?’‘Met de conclusie dat de continuïteit van

ziekenhuizen op de tocht staat, ben ik het eens. Al zie ik de toekomst van ons ziekenhuis wel positief in. De onderliggende vraag is of alle ziekenhuizen nog wel alle zorg kunnen blijven aanbieden. Uit het oogpunt van verantwoorde patiëntenzorg is het niet noodzakelijk dat in ieder ziekenhuis acute en of complexe zorg 24 uur per dag beschikbaar is. Zo is het denkbaar uit te gaan van concentratie van ziekenhuiszorg in één centrum, met daar omheen een aantal gespecialiseerde satellietziekenhuizen. De samenhang zou zich niet alleen moeten richten op ziekenhuizen onderling, maar ook op de samenwerking tussen ziekenhuizen en overige aanbieders van zorg.’

‘De sterke invloed van incidentele baten en lasten op het resultaat herken ik. Wij hebben daar intern pittige discussies over. Want in hoeverre moet je daar beleidsmatig rekening mee houden? Ook op het punt van kostenreductie is er zeker nog winst te halen, ook bij ons. We zijn in onze regio bezig om met een ander ziekenhuis een distributiecentrum op te zetten, met gezamenlijke inkoop en opslag van goederen. Dat vergt nu voor iedere deelnemer een investering, die zich op termijn uitbetaalt.’

‘Qua financieel resultaat zijn wij de laatste jaren afgezakt tot een gemiddeld ziekenhuis. Dat komt met name door onze kosten voor de nieuwbouw, die de solvabiliteit flink hebben aangetast. Hoe het komt dat in Nederland de regio Zuid het het slechtst doet? Mogelijk door de sterke marktmacht van de twee verzekeraars, CZ en UVIT. Dat zet de resultaten van de ziekenhuizen in deze regio onder druk.’

PETER DE KUBBER BESTUURDER JEROEN BOSCH ZIEKENHUIS

Moet je als bestuurder veel sterker sturen op solvabiliteit?

72 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

Rob van ’t Hullenaarbestuursvoorzitter

Máxima Medisch CentrumVeldhoven

Kerngegevens 2009*

Medewerkers 3.076 (2.174 fte’s)

Omzet ! 215,9 miljoen

Resultaat 2,4%**

Weerstandsvermogen 17,4%

* Gegevens verstrekt door geïnterviewde

** Uit gewone bedrijfsvoering

Probleem in onze sector is, volgens de minister, dat er teveel zorg wordt geconsumeerd. Waardoor de kosten stijgen. Maar ja, wat

moet je? Mensen worden ouder, de vraag naar zorg neemt toe. En als je productie toeneemt, stijgen je variabele kosten mee.’

‘Je merkt dat ziekenhuizen steeds meer als gewone bedrijven worden gezien. Banken kijken naar onze solvabiliteits- en rentabiliteitsratio zoals ze naar andere bedrijven kijken. Hoe terecht is dat? Er zijn immers wel grote verschillen. Wij kunnen ons als ziekenhuis niet richten op de producten die de meeste marge genereren; wij bieden alle mogelijke zorgproducten, ook als we er verlies op maken. Dan gaat het met name, zoals we allemaal weten, om patiënten met ernstige ziekten. Die wil je niet wegsturen.’

‘We kunnen wel op andere manieren snijden in onze kosten. Door, net als andere bedrijven, scherp te kijken waar we onze

‘EEN TE DURE PATIËNT WIL JE NIET WEGSTUREN’

logistieke processen kunnen fijnslijpen. En proberen onze zorg een kwaliteitsimpuls te geven, bijvoorbeeld door een alliantie met het academisch ziekenhuis in Maastricht. Maar goed, om onze kosten in de hand te houden, moeten we alles uit de kast trekken.’

‘Ik ondersteun het pleidooi van BDO voor meer transparantie in de verslaglegging van algemene ziekenhuizen. Want alleen dan kun je goed benchmarken, waarvan je vervolgens kunt leren. Deze BDO-benchmark heeft wel een hoog aggregatieniveau en geeft dus hooguit een eerste beeld. De verschillen per ziekenhuis vind ik overigens wel erg groot.’

‘Onze solvabiliteit blijkt met 17% relatief hoog te zijn. Dat hebben we vooral te danken aan een herwaardering van onroerend goed. De solvabiliteit van 30% die BDO adviseert, is naar mijn idee wel érg hoog. Essentieel voor het MMC is een verdere verbetering van ons resultaat. Dat zal niet meevallen: enerzijds de toenemende vergrijzing waardoor onze kosten stijgen, anderzijds de draconische miljardenbezuinigingen die onze sector boven het hoofd hangen.’

ROB VAN ‘T HULLENAARBESTUURSVOORZITTER MÁXIMA MEDISCH CENTRUM

Je merkt dat ziekenhuizen steeds meer als gewone bedrijven worden gezien. Hoe terecht is dat?

73Hoofdstuk 7, Eerste reacties uit de praktijk

Page 38: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Christian Krappel bestuursvoorzitter

Zorggroep PasanaDokkum

Kerngegevens 2009*

Medewerkers 910 fte’s

Omzet ! 73 miljoen

Resultaat** 2%

Weerstandsvermogen 10%

* Gegevens verstrekt door geïnterviewde

** Uit gewone bedrijfsvoering

‘MINDER BLEEDERS, MEER FEEDERS’

Heel opmerkelijk dat sommige ziekenhuizen er wél in slagen hun kosten te reduceren, en andere duidelijk niet. Ook bij

ons staat kostenreductie heel hoog op de agenda. En dat werkt: ons resultaat is in 2009 sterk positief verbeterd tot 3% van de totale opbrengsten. Dat was ook niet zo moeilijk, want we komen van heel ver. Bovendien maakt één zwaluw zeker nog geen zomer.’

‘We hebben ons resultaat weten op te krikken door de omzet iets te verhogen en de kosten licht terug te brengen. Heel simpel met gezond verstand, door praktisch overal wat weg te snijden en dure ondersteunende diensten uit te besteden. De implementatie van een Management Informatie Systeem heeft daarbij geweldig geholpen. Daarmee konden we precies zien waar in de organisatie we uit de pas liepen met ons uitgavenpatroon.’

‘De volgende stap in kostenverlaging is dat we ons productportfolio kritisch tegen het licht houden. Met als doel om bewuster keuzes te maken, om verliesgevende activiteiten waar mogelijk terug te dringen. Minder bleeders, meer feeders. Dat zou kunnen betekenen dat we zwaarder inzetten op winstgevende activiteiten op het gebied van cardiologie of orthopedie, en minder op traumatologie. Waarbij we dan uiteraard met de ons omringende ziekenhuizen en zorgverzekeraars afstemmen welke zorg wij aanbieden. Als je weet dat patiënten bereid zijn om twee uur te reizen voor bepaalde zorgproducten, zoals bleek uit een rapport van de Boston Consulting Group, hoeft toch niet ieder algemeen ziekenhuis alles aan te bieden? Daar zou je dan geweldig op kunnen

besparen. Bovendien leidt dat tot sterkere specialisatie, wat goed is voor de kwaliteit van de zorg.’

‘Een ander aandachtspunt om de kosten terug te dringen, betreft de salarissen van onze specialisten. Ik wil meer naar prestatiebeloning, op basis van functioneringsgesprekken. Daarnaast moeten we onze productie per fte opkrikken, want die is nu te laag. Dat kan onder meer door de instroom van jongere werknemers te bevorderen. Ons werknemersbestand is relatief niet meer zo jong, dus verjongen moeten we toch. Dat scheelt dan meteen flink in de personeelskosten.’

CHRISTIAN KRAPPEL BESTUURSVOORZITTER ZORGGROEP PASANA

Heel opmerkelijk dat sommige ziekenhuizen er wél in slagen hun kosten te reduceren, en andere duidelijk niet

74 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

Herman Tijmensenfinancieel adviseur

MaasstadziekenhuisRotterdam

Kerngegevens 2009*

Medewerkers 2.657 (2.152 fte’s)

Omzet ! 244,3 miljoen

Rendement** 2,4%

Weerstandsvermogen 13,4%

* Gegevens verstrekt door geïnterviewde

** Uit gewone bedrijfsvoering

Het is een kwestie van tijd voor we weer de lange wachtlijsten hebben die de sector een jaar of acht geleden met succes

heeft weggewerkt. Door de aangekondigde draconische bezuinigingen - 5% van het budget - moeten ziekenhuizen stevige maatregelen nemen om het hoofd boven water te houden. Ze worden gedwongen taken af te stoten. En minder aanbod van zorg leidt tot langere wachtlijsten. Dat zal de politiek dan weer willen repareren en zijn we terug bij af.’

‘Ondertussen zijn de resultaten van ziekenhuizen zeer afhankelijk van incidentele baten en lasten; dit rapport bevestigt dat. Het bevestigt tevens dat vergelijkende cijfers maar relatief zijn. Forse eenmalige lasten vertroebelen het resultaat van een ziekenhuis enorm - of het nou gaat om een verhuizing, de invoering van een Elektronisch Patiënten Dossier of een aanvullende afschrijving door een herwaardering van onroerend goed. Maar is het erg dat jaarrekeningen niet ongezien naast elkaar gelegd kunnen worden? Elk bedrijf, elk ziekenhuis heeft zijn eigen profiel en strategie. Ziekenhuizen zijn daarin zo transparant als ze willen zijn. In die zin heeft vergelijking van jaarrekeningen in mijn ogen een beperkte waarde. Onze inzet is de resultaten van het ziekenhuis transparant weer te geven, dat wordt weerspiegeld in ons jaarverslag. Nog niet alle ziekenhuizen maken die stap.’

‘Het Maasstadziekenhuis komt uit een negatieve situatie, mede door een eerdere fusie. We zijn uit dat dal geklommen en scoren al een aantal jaren positieve

‘ZIEKENHUIZEN ZIJN ZO TRANSPARANT ALS ZE WILLEN ZIJN’

exploitatieresultaten. Ook geholpen door een eenmalige schenking van bijna negen miljoen euro van een ondersteunende stichting hebben we nu een, voor de sector, goede vermogenspositie kunnen opbouwen. Beleidsmatig hebben we onder andere de doorstroming van patiënten bevorderd waardoor de gemiddelde verpleegduur flink is afgenomen; specialisten en verpleegkundigen overleggen nu

bijvoorbeeld vaker en gerichter over de voortgang in de behandeling van hun patiënten, en of deze naar huis kunnen. En dat werkt. De capaciteit op de afdelingen neemt hierdoor toe. En zo lichten we meer processen door, op zoek naar efficiencyverbeteringen. Mede daardoor steeg ons resultaat in 2009 met ruim 250% naar 6% van de totale opbrengsten.’

HERMAN TIJMENSEN FINANCIEEL ADVISEUR MAASSTADZIEKENHUIS

Ziekenhuizen worden gedwongen taken af te stoten. Dat leidt tot langere wachtlijsten, en zo zijn we straks weer terug bij af

75Hoofdstuk 7, Eerste reacties uit de praktijk

Page 39: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Rob Florijnbestuursvoorzitter

DiakonessenhuisUtrecht/Zeist/Doorn

Kerngegevens 2009*

Medewerkers 2.775 (1.800 fte’s)

Omzet ! 173 miljoen

Rendement** 2,9%

Weerstandsvermogen 10,2%

* Gegevens verstrekt door geïnterviewde

** Uit gewone bedrijfsvoering

‘WE HEBBEN ER EEN COMPLETE MANAGEMENTLAAG UITGESNEDEN’

Hoe meer transparantie in de sector, hoe beter. Daarom ben ik erg geporteerd van dit soort benchmarks. Er zijn grote

verschillen in de prestaties van ziekenhuizen. Dat hangt mijns inziens niet af van omvang of academisch versus algemeen ziekenhuis, maar puur van de ondernemersgeest van bestuurders, de medisch specialisten en het verplegend personeel.’

‘Dat we als sector een levensgroot financieel probleem hebben, is zonneklaar. De minister heeft al een korting opgelegd van bijna 5%, daar komt aanvullend misschien nog 0,7% bij en daar bovenop komt het nieuwe kabinet met extra bezuinigingen. Daar staat een gemiddeld operationeel resultaat van 1,7% over de bruto omzet tegenover. Tja. Ik verwacht dat twaalf tot vijftien algemene ziekenhuizen technisch failliet zullen gaan. Deze groep krijgt te maken met een acuut liquiditeitstekort. De verkoop van vastgoed?

Dat is een strohalm. Maar wie vindt er in dit klimaat de kopers?’

‘Wij zitten als ziekenhuizen in een rare positie. Eerst lever je de zorg aan de patiënt, en veel later kom je tot overeenstemming met je zorgverzekeraars over de vergoeding. Gezien alle tegenwind plus onze nieuwbouwplannen vinden wij het als Diakonessenhuis belangrijk om vet op de botten te kweken. We hebben daartoe flink wat geld opzij gezet, wat nogal wat discussie opleverde met onze accountant. We komen nu op een resultaat uit van 3%, maar dat had zonder die voorzieningen meer kunnen zijn. Voorop staat dat we door positieve kasstromen ons vermogen en onze liquiditeit goed willen managen.’ ‘Daarnaast letten we uiteraard, zoals altijd, scherp op onze kosten. We hebben er een complete managementlaag uitgesneden, plus stafafdelingen die niet voldoende effectief bleken. De inhuur van personeel hebben we kritisch tegen het licht gehouden. Wat ook geld heeft opgeleverd is dat we inkoop en opleidingen samen doen met een aantal collega-ziekenhuizen. En we beginnen met het creëren en inkopen van huismerkartikelen, denk aan verband, naalden of hechtdraad. Dat scheelt ons, net als bij supermarkten die hun eigen huismerken voeren, aanzienlijk in de kosten.’

‘We zijn goed op weg, maar ik verwacht dat we in de toekomst toch gedurende twee jaar een negatief exploitatieresultaat zullen boeken, als gevolg van onze grootschalige nieuwbouw in Utrecht. Gezien de omvang van de investering is dat een korte periode.’

ROB FLORIJN BESTUURSVOORZITTER DIAKONESSENHUIS

Prestaties van ziekenhuizen hangen puur af van de ondernemersgeest van bestuurders, specialisten en verplegend personeel

76 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

Loeks van der Veenbestuurder

TweeSteden ziekenhuisTilburg/Waalwijk

Kerngegevens 2009*

Medewerkers 2.300 (1.500 fte’s)

Omzet ! 150 miljoen

Resultaat** 2,5%

Weerstandsvermogen 15,5%

* Gegevens verstrekt door geïnterviewde

** Uit gewone bedrijfsvoering

Dit benchmarkrapport vind ik heel gedegen en gedetailleerd. Beter dan een aantal andere kort-door-de-bocht-analyses

die ten onrechte veel publiciteit hebben gegenereerd. Het rapport geeft precies aan hoe precair de situatie voor algemene ziekenhuizen is, al is het gemiddelde resultaat dan gestegen naar 1,75% van de omzet. We zijn namelijk in een lastige spagaat terechtgekomen tussen marktwerking en overheidsbemoeienis. De banken willen dat we een gezond resultaat en dito vermogenspositie boeken, want anders draaien ze de kredietkraan dicht. Net nu we op de goede weg zijn dreigen de reserves opnieuw te worden afgeroomd. Het doet me denken aan de jaren tachtig toen Lubbers de reserves van de ziekenhuizen inventariseerde en ruim genoeg vond om de sector een generieke korting op te leggen. Dus dat zorgt binnen ziekenhuizen voor twijfel om een hoog resultaat te laten zien. Zeker als dat ertoe leidt dat men ook intern de hand gaat ophouden voor extra middelen.’

‘WE INVESTEREN ALLEEN NOG ALS ER DIRECT INKOMSTEN TEGENOVER STAAN’

‘Ondertussen speelt de vraag wat het publiek wil betalen voor goede zorg. Ze geven wél een fortuin uit aan mobiel bellen, maar voor gezondheidszorg hebben ze weinig over. De omvang van eigen betalingen is in Nederland zo ongeveer het laagste in Europa.’

‘In ons TweeSteden ziekenhuis hebben we de laatste jaren goede resultaten geboekt. Mede doordat we het klassieke begrotingsproces hebben afgeschaft. Dat was een jaarlijks ritueel: dan werden er pakweg honderd man personeel bijgevraagd, en na een paar maanden onderhandelen was dat dan weer teruggebracht tot nul. Zonde van de tijd kortom. Nu werken we met een Planning & Control-cyclus waarbij we alleen nog extra geld toekennen als daar direct inkomsten tegenover staan. Anders heeft het geen zin om een businesscase in te dienen. Daarmee ziet iedereen nu de relatie tussen opbrengsten en kosten. Waardoor medewerkers en specialisten langzaam maar zeker meer begrip krijgen voor de noodzaak de capaciteiten volledig te benutten.’

‘Op basis van dit nieuwe begrotingsbeleid hebben we bijvoorbeeld groen licht kunnen geven voor een obesitas-centrum. Daarmee willen we ons gaan profileren in de regio. Dat centrum kunnen we op rendabele wijze laten uitgroeien tot een obesitas-kliniek met 600 behandelingen per jaar’.

LOEKS VAN DER VEEN BESTUURDER TWEESTEDEN ZIEKENHUIS

Het rapport geeft precies aan hoe precair de situatie voor algemene ziekenhuizen is

77Hoofdstuk 7, Eerste reacties uit de praktijk

Page 40: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Akkelys Lukkeslid managementteam

Wilhelmina Ziekenhuis Assen

Kerngegevens 2009*

Medewerkers 1.200 (800 fte’s)

Omzet ! 85 miljoen

Rendement** 1,4%

Weerstandsvermogen 20%

* Gegevens verstrekt door geïnterviewde

** Uit gewone bedrijfsvoering

‘WE HEBBEN DE KOSTEN NOOIT TEVEEL LATEN UITDIJEN’

Dit rapport bevestigt voor mij eens te meer dat we als maatschappij keuzes moeten maken aangaande

de zorg die wij in Nederland willen. Als de bezuinigingen in dit tempo doorgaan, zullen ziekenhuizen op papier failliet gaan. Maar in werkelijkheid gaat dat natuurlijk niet op grote schaal gebeuren. We kunnen immers niet zonder zorg. Met de marktwerking zijn we vastgelopen. Terecht wordt gesteld dat we “stuck in the middle” zijn. Was marktwerking nou het doel of het middel? Het wordt vanuit de overheid ingezet om de kosten te verlagen, maar het is zeer de vraag of dit zo werkt. Om de zorg betaalbaar te houden zullen we als maatschappij moeten kiezen. Voor bijvoorbeeld pakketverkleining, een hoger eigen risico of meer nadruk op technologische innovatie. Als de kortingen doorgaan, moeten ziekenhuizen kosten besparen door efficiënter te werken en fte’s te schrappen. Jammer, want over een paar jaar hebben we de mensen die we nu wegsturen, door de vergrijzing weer keihard nodig. Maar dan zijn ze wellicht niet meer beschikbaar.’

‘Onze resultaten zijn de laatste jaren goed geweest. In het Wilhelmina Ziekenhuis werken we efficiënt, we hebben de kosten nooit te veel laten uitdijen. Het resultaat ligt in 2009 met 1,4% iets onder het gemiddelde. We hebben namelijk bewust gekozen voor een versnelde afschrijving van vaste activa. We móeten ook wel reserveren voor onze aanstaande nieuwbouw, we willen straks met een solide balans naar de bank kunnen stappen.’

‘Misschien presteren we ook goed door onze relatief kleine omvang. We zijn een platte organisatie, die snel kan schakelen. In het kader van schaalgrootte zullen vooral kleinere ziekenhuizen steeds meer de samenwerking zoeken. Dit kan ook zonder

fusies. Wij hebben een fusie met een andere partij overwogen, maar er toch van afgezien; goede afspraken bleken voldoende. Dit rapport illustreert dat dat waarschijnlijk een goede keus is geweest, want kleine ziekenhuizen presteren beter, zo blijkt.’

AKKELYS LUKKES, LID MANAGEMENTTEAM WILHELMINA ZIEKENHUIS

Als de bezuinigingen in dit tempo doorgaan, zullen ziekenhuizen op papier failliet gaan

78 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

Joep van Haldermanager finance & control

Amphia ZiekenhuisBreda

Kerngegevens 2009*

Medewerkers 5.000 (3.500 fte’s)

Omzet ! 308 miljoen

Rendement** 2,9 %

Weerstandsvermogen 16%

* Gegevens verstrekt door geïnterviewde

** Uit gewone bedrijfsvoering

Dit rapport maakt duidelijk hoe enorm de impact van incidentele lasten en baten kan zijn. En ook dat wanneer

ziekenhuizen beginnen aan een traject van nieuwbouw, ze al gauw in de financiële problemen kunnen komen. Ik zou wel eens een doorrekening willen zien van ziekenhuizen die vijf jaar geleden met nieuwbouw zijn gestart. Wat zijn de effecten daarvan op de kosten? Ik vraag me dat af omdat het Amphia Ziekenhuis aan de vooravond staat van vernieuwbouw; we gaan van drie naar twee locaties en leveren zo’n 30% van het aantal vierkante meters in. Nee, we gaan geen zorgtaken inleveren, we verwachten een mooie efficiencyslag te kunnen maken.’

‘We hebben vastgesteld dat we boekwaardeverlies gaan realiseren bij afstoot van onze gebouwen. In 2008 hebben we eenmalig van de boekwaarde afgeschreven, de rest spreiden we uit over vijf jaar. Dat doen we onder meer omdat we straks toch grotendeels onze eigen broek moeten ophouden, al gaan we ervan uit dat

‘RESULTAATVERANTWOORDELIJKE EENHEDEN MOETEN ZORGEN VOOR LAGERE KOSTEN’

het ministerie zal bijdragen aan de kosten. Zoals dat in het verleden ook gebeurde bij andere algemene ziekenhuizen.’

‘Op dit moment zijn we druk bezig met het optimaliseren van onze processen, onder andere via de methode Lean. We hebben een pilot uitgevoerd op de polikliniek chirurgie, en dat resulteerde in een aanzienlijk aantal quick wins. Allemaal gedetailleerde punten die beter kunnen, die leiden tot lagere kosten en betere kwaliteit van de zorg. Hoe de medewerkers op al die aanpassingen reageerden? Perfect. Ze zien nu de knelpunten in de procesvoering, en de onderlinge afhankelijkheid. Dat is goed opgepakt, er is meer binding binnen het team. Daarnaast zijn we bezig met een cultuurproject, waarbij we volledig uitgaan van het perspectief van de patiënt.’ ‘Ook zitten we middenin een traject waarbij we onze organisatie omgooien naar resultaatverantwoordelijke eenheden, onderverdeeld naar zorgkernen en kenniskernen. Dat moet niet alleen leiden tot een plattere organisatie, meer transparantie en lagere kosten; maar ook tot een nog grotere betrokkenheid van medische staf en medewerkers. Hopelijk kunnen we daarmee de komende bezuinigingsrondes het hoofd bieden.’

JOEP VAN HALDER MANAGER FINANCE & CONTROL AMPHIA ZIEKENHUIS

Nee, we gaan geen zorgtaken inleveren, we verwachten een mooie efficiencyslag te kunnen maken

79Hoofdstuk 7, Eerste reacties uit de praktijk

Page 41: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

Ybele Hamstramanager Financiën

Leveste Scheper ZiekenhuisEmmen

Kerngegevens 2009*

Medewerkers 3.607 (2.170 fte’s)

Omzet ! 191 miljoen

Rendement** 1,5%

Weerstandsvermogen 18%

* Gegevens verstrekt door geïnterviewde

** Uit gewone bedrijfsvoering

‘DE KAASSCHAAFMETHODE WERKT NIET MEER’

Het is een feit dat ziekenhuizen worstelen met een zwakke vermogenspositie. Dit rapport onderstreept dat. Wat

me ook opvalt is dat ziekenhuizen met betere resultaten ook over relatief hogere voorzieningen beschikken. Het is verstandig om een potje en daarmee wat speelruimte te creëren.’

‘Ons resultaat is behoorlijk verbeterd, nadat we in 2007 in slecht weer zaten. Onder meer doordat we nu meer zorgtaken aanbieden, zoals dotterbehandelingen en ivf. We gaan voorzichtiger om met investeringsprojecten. Daarnaast hebben we flink gestuurd op kostenreductie en hebben we gereorganiseerd. Het bekende werk: processen stroomlijnen, bezuinigen op de indirecte kosten, de ligduur van patiënten verkorten. Dat heeft effect gehad, maar op een gegeven moment werkt de kaasschaafmethode niet meer. Dat punt hebben wij nu bereikt.’

‘We hebben begin dit jaar een volgende stap gezet: we zijn gefuseerd met de Zorggroep Midden Drenthe, waaronder het in Hoogeveen gevestigde Bethesda Ziekenhuis valt. Dat is in omvang wat kleiner, maar qua productportfolio biedt het een mooie aanvulling op wat wij bieden. Ons doel met deze fusie is om samen bestaande voorzieningen in stand te houden.’

YBELE HAMSTRA MANAGER FINANCIËN LEVESTE SCHEPER ZIEKENHUIS

Wat me opvalt is dat ziekenhuizen met betere resultaten ook over relatief hogere voorzieningen beschikken

80 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

Hans de Jongbestuursvoorzitter

St. Jans GasthuisWeert

Kerngegevens 2009*

Medewerkers 645 fte’s

Omzet ! 65 miljoen

Rendement** 1%

Weerstandsvermogen 18%

* Gegevens verstrekt door geïnterviewde

** Uit gewone bedrijfsvoering

Kleine ziekenhuizen doen het beter, las ik in het rapport, maar tegelijk staan wij als klein ziekenhuis wel voor enorme uitdagingen. Onze

vaste kosten zijn relatief hoger dan die van grote ziekenhuizen. Daarnaast zitten we met de normeringen die het ministerie heeft opgetrokken: als we niet een vastgesteld aantal ingrepen per jaar halen, moeten we de desbetreffende zorgtaken gaan doorverwijzen. Wij moeten ons stinkende best doen om die normeringen te halen. Maar goed, als het nodig is, is dat geen probleem want de verwijslijnen naar omliggende ziekenhuizen lopen goed. Ook nu al verwijzen we voor cardiochirurgie door naar de collega’s van CZE in Eindhoven.’ ‘Ik kwam hier anderhalf jaar geleden binnen als interim manager, kom uit het bedrijfsleven. Ik maakte me niet populair door vrij snel een aantal ingrepen aan te kondigen die nodig waren omdat het ziekenhuis in de rode cijfers terecht dreigde te komen. Mede door de nieuwbouw van een OK-complex pakten de exploitatiekosten hoger uit dan begroot. We hebben vorig najaar een reorganisatie moeten doorvoeren in de overhead. Hoeveel? Van de 200 fte’s hebben we er 25 geëlimineerd. Maar het aantal medici en verpleegkundigen is gestegen. De kwaliteit van de zorg is dan ook zeker overeind gebleven.’

‘Ik stuur strak op kasstroom, de administratie stuurt me nu iedere week een kasstroomprojectie. We letten niet alleen sterk op de kosten, maar ook op verhoging van de omzet. Bijvoorbeeld door drempels weg te nemen, dat kunnen simpele dingen

‘IK STUUR STRAK OP KASSTROOM’

zijn. Zo hadden we altijd lange wachtrijen in het priklab; door een kleine verbouwing en een paar extra loketten zijn die rijen nu weg. Patiënten tevreden, en we hebben meer capaciteit om te prikken.’

‘Ook aan de inkoopkant hebben we het nodige veranderd. Ik nodig leveranciers van bijvoorbeeld protheses en pacemakers uit om een scherpe offerte af te geven. Het zou toch bizar zijn als zij gewoon hun marges gelijk kunnen houden, terwijl alle andere spelers in de zorgketen moeten inleveren? Die prijsonderhandelingen waren ze niet gewend, maar het werkt wel. Daarvoor moet ik dan wel in dialoog met onze specialisten. Maar we hebben op deze manier toch een aardig inkoopvoordeel weten te realiseren.’

HANS DE JONGBESTUURSVOORZITTER ST. JANS GASTHUIS

Die prijs-onderhandelingen waren ze niet gewend, maar het werkt wel

81Hoofdstuk 7, Eerste reacties uit de praktijk

Page 42: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

83Colofon82 BDO-benchmark Ziekenhuizen 2010

BDO Branchegroep Zorg

De BDO Branchegroep Zorg bestaat uit een multidisciplinair team en is onderdeel van BDO Accountants & Adviseurs.De werkzaamheden van de BDO Branchegroep Zorg bestaan onder andere uit controle- en adviesopdrachten bij diverse zorginstellingen zoals ziekenhuizen, zelfstandige behandel centra, AWBZ-instellingen en eerstelijns zorgverleners. Daarnaast staat ons multidisciplinaire team voor u klaar voor advisering en ondersteuning op het gebied van ondernemen in de zorg, het optimaliseren van de interne beheersing, de administratie en/of interne accountantsdienst en fusieonderzoeken. Ook geven wij u graag advies op het gebied van Personeel & Organisatie en IT. Een nadere toelichting op de organisatie en de activiteiten vindt u op de website (www.bdo.nl/zorg).

De werkwijze van de BDO Branchegroep Zorg is pragmatisch met oog voor alle betrokken partijen en gericht op actie.

BDO heeft een unieke strategische samenwerking met Dijkstra Voermans Advocatuur & Notariaat. Samen met de advocaten en notarissen van dat kantoor kunnen wij uw belangen in de zorg op een effectieve en professionele wijze behartigen.

Meer informatieBDO Accountants & AdviseursWinsthontlaan 2, 3526 KV UtrechtPostbus 4053, 3502 HB Utrecht

Telefoon 088 – 236 48 03E-mail [email protected] www.bdo.nl/zorg

Voor meer informatie naar aanleiding van dit onderzoeksrapport kunt u via het telefoonnummer 088 – 236 48 03 contact opnemen met:

ß drs. C.F. (Chris) van den Haak RA (e-mail: [email protected])ß R. (Rob) Karlas RA (e-mail: [email protected])

Tekst BDO Branchegroep ZorgPaul Groothengel FotografieBerend MutgeertHollandse HoogteNationale BeeldbankZorginbeeld.nl, Frank Muller Fotografie aangeleverdMaasstad ziekenhuisSt. Jans Gasthuis, Erwin VrensenTweeSteden ziekenhuis, Joost Pistorius Concept & realisatieMonte Media EindredactieLeonard van den Berg VormgevingTot en Met Ontwerp

OVER BDO BRANCHEGROEP ZORG COLOFON

Page 43: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010
Page 44: Bdo benchmark ziekenhuizen 2010

09/2010 – BC1038

BDO is een op naam van Stichting BDO te Amsterdam geregistreerd merk.

In deze publicatie wordt BDO gebruikt ter aanduiding van de organisatie die onder de merknaam ‘BDO’ actief is op het gebied van de professionele

dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy)

BDO Accountants & Adviseurs is een op naam van BDO Holding B.V. te Eindhoven geregistreerde handelsnaam en wordt gebruikt ter aanduiding van

een aantal met elkaar in een groep verbonden rechtspersonen, die ieder afzonderlijk onder de merknaam ‘BDO’ actief zijn op een bepaald terrein van de

professionele dienstverlening (accountancy, belastingadvies en consultancy).

BDO Holding B.V. is lid van BDO International Ltd, een rechtspersoon naar Engels recht met beperkte aansprakelijkheid, en maakt deel uit van het

wereldwijde netwerk van juridisch zelfstandige organisaties die onder de naam ‘BDO’ optreden.

BDO is de merknaam die wordt gebruikt ter aanduiding van het BDO-netwerk en van elk van de BDO Member Firms.