45ste jaargang, nr. 4, december 2 0 0 1 . Verschijnt 4 x per jaar

Een uitgave van het Nederlands Auschwitz Comité; postbus 74131,1070 BC Amsterdam

A u s c h w i t z B u l l e t i n De Zee Op de avond dat de muur viel en ik me haastte om snel af te reizen naar Berlijn, sprak mijn buurman me aan. "Ik denk" zei hij, "dat dit je heel wat opdrachten zal kosten". Hij ging ervan uit dat met het einde van de Koude Oorlog min of meer het einde van de journalistiek bereikt was. Vanaf nu, zo redeneerde hij, zou alles anders en beter zijn. En goed nieuws is geen nieuws. Ik moest vandaag aan de woorden van mijn buurman denken toen ik, zittend aan de Middellandse Zee, mijn ochtendblad inkeek. Le Figaro publiceerde de portret ten van vierentwintig journalisten die alleen al voor de drie Franse publieksom-roepen richting Afghanistan waren afgereisd.

Ik kijk uit op het Ile de Levant, zes zeemijlen verwijderd van mij. Er is een basis van het Franse leger gevestigd. Normaal merk ik niet veel van die basis. Maar al sinds een paar weken is er een enorme bedrijvig­heid. Er vliegen constant helikopters heen en weer en de weldadige rust van mijn paradijs is tenietgedaan door het infernale kabaal van straaljagers die laag over de zee scheren. Als ik naar het Oosten kijk weet ik dat ver weg aan de horizon Afrikanen met de moed der wanhoop

proberen over te steken naar Europa, op zoek naar een meer menswaardig bestaan in ons fort van welvaart en overvloed, op de vlucht voor de oorlogen en ellende van Afrika. Een collega van mij heeft zich aan de Straat van Gibraltar gevestigd om verslag te doen van de tragedie aldaar. Hij heeft geen gebrek aan werk.

Ook de Italiaanse kust, ten Oosten van mij, wordt dagelijks bestormd door Albanezen die er alles voor over hebben om weg te komen en een illegaal bestaan in het Westen ver­kiezen boven een marginaal bestaan in eigen land. Italië blokkeert mijn denkbeeldige uitzicht op de Dalmatische kust. Het achterland van deze adembenemend mooie kust heet Bosnië-Herzegovina, Sarajevo, Vukovar. Het achterland heet Srebrenica, Milosevic of Tudjman. Land gehavend door bommen, rassenmoord en nationalisme. En dan, aan dezelfde zee, Turkije: Koerden, opstand, onderdrukking en dus ook terrorisme en de uitzichtloze toekomst van een hardnekkig genegeerd probleem. De volgende kust is die van Libanon, vernietigd en bezet door een dictatoriaal buurland, over­spoeld door verbirterde landlozen opeengepakt in vluchtelingen­

kampen. Dan Israël, waarover mijn ochtendblad al jaren lang dagelijks moet berichten. Vandaag trekken tanks zich terug en zijn er doden aan beide kanten van de frontlijn. Dan zuidelijker vanaf mijn plaats aan zee, Egypte. Ogenschijnlijk rustig, maar bedreigd door een groeiende macht van religieuze fanatiekelingen die zich voeden door de massa van uitzichtlozen uitzicht te bieden. Mijn zee kabbelt verder langs de kust van Libië en Tunesië naar de duizenden doden van Algerije. Op de kusten van deze zee schrijven de correspondenten hun verhalen, ondanks de val van de muur die de wereld niet beter maar wel onoverzichtelijker maakte.

De zee waar langs mijn oog dwaalt en waar ik mijn ochtendblad lees is maar een zee uit vele zeeën. De krant is vandaag gevuld met oorlog en geweld. Met de domheid van de politici, de leugens van de heilsprofeten en de oogkleppen van hen die zeker weten voor een juiste zaak te strijden. Mijn vakantie is van korte duur en eens te meer realiseer ik me hoezeer mijn buurman ongelijk heeft gehad.

Hans Fels

Nederlands Auschwitz Comité Ere-voorzitter: Annetje Fels-Kupferschmidt Ere-lid: drs. Eva Tas Ere-lid: Jacques Furth Voorzitter: Jacques Grishaver Vice-voorzitter: Carry van Lakerveld Secretaris: Herbert Sarfatij 2e Secretaris: Els Deen Pen ningmeester: Ronald van den Berg 2e penningmeester: John van Cleef Secretariaat: Postbus 74131 1070 BC Amstetdam tel/fax 020-67 233 88 website: www.auschwitz.nl E-mail: info@auschwitz.nl

Bankrekening: ABN/AMRO: 414.646.282 Postbank: 29.30.87

Het doel van de Stichting Nederlands Auschwitz Comité is: * het realiseren van de zinspreuk

"Nooit meer Auschwitz"; * het ageren tegen alle vormen van

fascisme, racisme en anti­semitisme;

* het bevorderen van het welzijn van de in de tweede wereldoorlog ver­volgden en hun nabestaanden;

* het verrichten van alles wat met het voorgaande verband houdt, alles in de ruimsre zin

AUSCHWITZ BULLETIN:

Eindredactie: Clairy Polak Redactie: Max Arian

Theo Gerritse Theo van Praag Bertje Leuw Carry van Lakerveld

Red. secretaris: Sandra Waterman E-mail: redactie@auschwitz.nl Redactieadres: Postbus 1065 1700 BB Heerhugowaard Voor de inhoud van de artikelen die on­dertekend zijn is alleen de auteur verant­woordelijk.

Abonn ementenadm inistra tie: Knoopkruid 54 1112 PV Diemen tel./fax: 020-600 34 55

Druk: Dtukkerij Petets Amstetdam bv

Auschwitz herdenking 2002 Op zondag 27 januari 2002 (op 27 januari 1945 werd Auschwitz bevrijd), organiseert het Nederlands Auschwitz Comité de jaarlijkse Auschwitz-herdenking bij het Spiegelmonument 'Nooit meer Auschwitz' van Jan Wolkers in het Wertheimpark in Amsterdam.

Vanaf 10.30 uur is de Boekmanzaal van het Stadhuis open. Om 11.30 uut verttekt vanaf het Stadhuis de Stille Tocht naar het Wertheimpatk. De hetdenking begint om 12.00 uur met een toespraak door burgemeester Job Cohen van Amsterdam, gevolgd door het Kaddisj en Jisjkor door rabbijn Sonny Herman. Hierna is er gelegenheid voor particulieren en organisaties hun kransen en bloemen te leggen bij het monument.

Lunchbijeenkomst De jaarlijkse lunchbijeenkomst vindt na de hetdenking plaats in het Eutopa-restaurant van de RAI. Deelnemers kunnen gebruik maken van het gratis busvetvoet van het Wertheimpark naar de RAI. De restaurantzaal van de RAI gaat om 13.00 u u t open. De lunchbijeen­komst begint om 13.30 uur. Voordat de lunch beginr zijn er enkele sprekers. Evenals voorgaande jaren zijn wij genoodzaakt u v o o t de lunch een bescheiden bijdrage van ƒ 13,25 / € 6,- (17,50 / € 8,- voor een kosjere lunch) te vragen. Bestelbon en wijze van bestellen vindt u hiernaast.

N.B. De lunchbijeenkomst heeft altijd het katakter van een reünie, een gelegenheid om elkaar jaarlijks te ontmoeten. Het is echtet niet zo, dat alleen kampovetlevenden en hun nabestaanden elkaar daar tteffen. Allen die het werk van het Nederlands Auschwitz Comité een warm hart toedtagen - en dat zijn er gelukkig zeer velen - kunnen op deze dag bijeen zijn met gelijkgezinden. En iedet j a a t blijkt w e e t dat dit buitengewoon inspiterend kan zijn.

Het programma:

10.30 uur. verzamelen voor de Stille Tocht in de Boekmanzaal van het Stadhuis in Amstetdam, hoofdingang aan de Amstelzijde

11.30 uur: begin Stille Tocht naar het Wettheimpatk

12.00 uur: hetdenking bij het Auschwitz Monument; rede door burgemeester Job Cohen van Amsterdam; Kaddisj en Jisjkor door rabbijn Sonny Herman.

12.30 uur: verttek bussen n a a t de RAI

13.00 uur: gtote zaal van de RAI open

13.30 uur: begin lunchbijeenkomst

16.00 uur: einde

Bestellen Wilt u plaatsen reserveren voor de lunchbijeenkomst, dan verzoeken wij u deze bon vóór 13 januari 2002 op te sturen aan: Nederlands Auschwitz Comité, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen.

Gezien de jaarlijks grote belang­stelling voor de lunchbijeenkomst is het raadzaam snel te reageren. Wij verzoeken u het totaalbedrag (het aantal kaarten die u besteld heeft maal ƒ 13,25 / € 6,- of ƒ 17,50 / € 8,-) gelijktijdig met het opsturen van deze bon over te maken naar Postbank­rekening: 29.30.87, t.n.v. Nederlands Auschwitz Comité, Amsterdam.

Kaarten kunnen wij alleen versturen als onze penningmeester de betaling heeft ontvangen.

BON

Voor de lunchbijeenkomst op zondag 27 januari 2002 in het Europarestaurant van de RAI.

Gaarne in blokletters invullen

naam: dhr./mw.*

adres:

postcode: woonplaats:

land:

telefoon:

kaarten voor een lunch a ƒ 13,25 (€ 6,-) = ƒ/€*

kaarten voor een kosjere lunch a ƒ 17,50 (€ 8,-) = ƒ/€*

totaal = ƒ/€* * s.v.p. doorhalen wat niet van toepassing is. Deze bon vóór 13 januari 2002 opsturen aan Nederlands Auschwitz Comité, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen en gelijktijdig het bedrag overmaken op Postbankrekening 29.30.87 van het Nederlands Auschwitz Comité, Amsterdam.

(Als u dit blad niet wilt beschadigen, kunt u de bon ook fotokopiëren)

Herdenking 2001

Verklar ing Nederlands Auschwitz Comité

Geen discriminatie en geweld tegen moslims "Hoe groot onze verbijstering en woede over de onbegrijpelijke terreurdaden in New York en Washington ook zijn, en hoezeer wij ook bezorgd kunnen zijn als in Nederland geluiden van instemming met deze verschrikkelijke aanslagen worden gehoord, het is volstrekt verkeerd dit af te reageren op Nederlandse moslims en anderen, die part noch deel aan deze terreurdaden hebben."

Geschrokken door het grote aantal anti-islamitische incidenten in Nederland na de aanslag op de Twin Towers in New York heeft het Nederlands Auschwitz Comité op 21 september 2001 de volgende verklaring gepubliceerd, die onmiddelli jk door zeer veel organisaties is ondertekend. De volledige verklaring, waarbij zich inmiddels 35 organisaties hebben aangesloten luidt:

Het Nederlands Auschwitz Comité is geschokt door de berichten over uitingen van discriminatie tegen moslims of mensen van wie men denkt dat zij moslim zijn en geweldplegingen tegen moskeeën en andere islamitische instellingen in Nederland. Hoe groot onze verbijstering en woede over de on­begrijpelijke tetreurdaden in New York en Washington ook zijn en hoezeet wij ook bezorgd zijn als in Nederland geluiden van in­stemming met deze verschrikkelijke aanslagen worden gehoord, het is volstrekt verkeerd dit af te reageren op Nederlandse moslims en anderen, die part noch deel aan deze terreur­daden hebben.

Blinde discriminatie en generalisering, waartoe deze uitingen zijn te rekenen, zijn maar al te vaak een vruchtbare voedingsbodem voor wederzijdse haat. Wij moeten dit uit alle macht bestrijden. Nederland is altijd een land van tolerantie geweest, waar wij elkaar ongehinderd kunnen aan­spreken en met elkaar in discussie kunnen gaan. Dat is ook wat er moet gebeuren als er ten aanzien van de terreurdaden in de Verenigde Staten uitingen komen die ons verontrusten. Die moeten niet angstig worden verzwegen, maar openlijk ter discussie gesteld. Wat in ieder geval niet moet gebeuren is dat btanie en op­gezweepte gevoelens leiden tot daden van geweld en discriminatie waardoor bevolkingsgroepen dreigen steeds vetder uit elkaar te drijven. Het is daarom dat wij maatschappelijke otganisaties in Nederland oproepen zich achtet deze verklaring te stellen en daarmee uiting aan hun bezorgdheid te geven. Discriminatie en geweld tegen minderheden kunnen en mogen niet getolereerd worden, ook niet in tijden van hevige emoties, zoals nu het geval is.

Ondetstaande instellingen, orga­nisaties en personen ondersteunen deze verklaring.

Aktion Suhnezeichen Friedens-dienste Nederland/België; Anne Frank Stichting; Anti Discriminatie Bureau Nijmegen; ARZA-Nedetland; Centraal Joods Overleg; Centtaal Orgaan Voormalig Verzet en Slachtoffets; Centtum Informatie en Documentat ie Israël; C O C -Amstetdam; College van Rabbijnen van de Libetaal Joodse Gemeenten

in Nederland (Rabbijn Ruben Bar-Ephraïm, Rabbijn Mr M. ten Brink, Rabbijn S. Herman, Rabbijn D. Lilienthal, Rabbijn A. Soetendorp, Rabbijn E. van Voolen); Euro-Mediterraan Centrum Migratie en Ontwikkel ing ( E M C E M O ) ; Federatie Neder­landse Zionisten; Federatie van Liberaal Joodse Vrouwen in Nederland; F O R U M , inst i tuut voor multiculturele ontwikkeling; L.I. Hettzberger; Humanistisch Verbond; Joodse Naoorlogse Generatie ( JONAG); Joods Maatschappelijk Werk; Landelijke Sinti Organisatie; Landelijke Vereniging van Anti Discriminatie Bureaus en Meldpunten; Liberaal Joodse Gemeente Amsterdam; Liberaal Joodse Gemeente Rot te tdam; NCJW-Nedet land , National Council of Jewish Women-Nederland; Nederland Bekent Kleur; Nederlands-Israëlit isch Kerkgenootschap; Nederlands Migratie Instituut; Mr. E.J. Numann (Voorzitter Verbond van Liberaal-Religieuze Joden in Nederland, Bestuurslid CJO) ; Mw. J.Y. Numann-Durlacher (Voorzitster W I Z O Den Haag); Portugees-Istaëlitisch Kerkgenootschap; Dekenaat Amsterdam; Stedelijke Marokkaanse Raad Amsterdam; Steunpunt tegen Discriminatie West-Btabant; Stichting Magenta, Meldpunt Disctiminatie Internet; Stichting Mozeshuis; Stichting Pelita; Stichting Vriendenkring Mauthausen; Verbond van Liberaal-Religieuze Joden in Nederland; Vereniging Joodse Oorlogskinderen (JOK); Vereniging Kinderen van Verzetsdeelnemets 1940-1945.

Na 11 september

Onze fundamentele waarden zijn in gevaar Nienke Ledegang nam zes jaar geleden deel aan de reis naar Auschwitz van twaalf schoolblad-redacteuren samen met over­levenden naar Auschwitz. Nu werkt zij voor het dagblad Trouw en we vroegen haar of zij haar gedachten over de gebeurtenissen van 11 september en daarna voor ons wilde verwoorden.

In een onlangs gehouden onderzoek zegt tweederde van de Nederlanders bang te zijn voor de islam. Waarom of waardoor zijn zij dat? Dat weten de onderzoekers niet. Toch was het bericht recentelijk op de radio. En het stond in de krant. En het kwam vast ook op televisie. Ik vraag me af of deze uitkomst twee maanden geleden, vóór 1 1 september, denkbaar was. Mijn antwoord is: nee. Waarschijnlijk was er dan zelfs geen enquête gehouden met vragen van deze strekking. We zouden wel gek zijn, onze zorgvuldig op­gebouwde tolerantie zo in twijfel te trekken!

Maar nu, na 11 september, is alles anders. En ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat we ons in de luren hebben laten leggen door een stelletje gekken. Een klein, maar machtig stelletje gekken, dat blijk­baar bepaalt waarover het gaat in de politiek, in de krant en op straat. Waar is het debat ontspoord? Waar zijn we met zijn allen de fout in gegaan? Zelfs als ik de geschiedenis reconstrueer, vanaf het moment dat twee vliegtuigen zich boorden in de hoogste gebouwen van New York, dan wordt mij niet duidelijk hoe wij er zo collectief bij zijn gekomen,

de islam verantwoordelijk te houden voor deze tetreurdaden.

Broze verhoudingen Voor mij sraat als een paal boven water dat wat er in Amerika is gebeurd, losstaat van wat de islam uitdraagt en wat in de Koran beschreven is. Net zoals veel christenen zich distantiëren van wat er in bijvoorbeeld Noord-Ierland is gebeurd, en veel joden het diep betreuren hoe er nog altijd gevochten wordt in Israël, zo veroordelen vele moslims de terreurdaden van een kleine, extremistische groep scherp. Dat tweederde van de Nederlanders, en vele andere wereldburgers zich laten meeslepen door sentimenten die door deze extremisten worden opgeroepen, bewijst echter hoe broos de verhoudingen tussen allochtonen en autochtonen, westersen en niet-westersen, christenen en moslims nog altijd zijn. In ons land zijn we, zolang de situatie op het wereldtoneel relatief rustig is, niet ongelukkig met onze moslim-buurman. Sterker, we zijn haast trots op onze 'buur t -allochtoon': kijk eens hoe tolerant we zijn. Maar zodra de rust omslaat in chaos, daalt die tolerantie naar een nulpunt. Hoezeer wereldleiders ook benadrukken dat het kwaad in hun ogen schuilt in een relatief kleine groep. En hoezeer ons verstand dat eigenlijk beaamt.

Een stewardess vertelde dat zij onlangs te maken had gehad met een groep reizigers die eiste dat één passagier de toegang tot het vliegtuig werd ontzegd. De man, die

een tulband en een gewaad droeg, zou er verdacht uitzien. De piloot zette de man uiteindelijk uit het vliegtuig. Zover durven sommigen dus al te gaan. En hoe kwaad of verdrietig het me ook maakt, ik heb het gevoel dat ik er niets tegen kan doen, dat ik machteloos sta. En hoewel gelukkig velen met mij woedend zijn en oproepen tot verdraagzaamheid, lijken we niet één, twee, drie het tij te kunnen keren.

De achterdocht die is ontstaan tegenover mensen die 'anders' zijn komt voort uit een complexe mengelmoes van eeuwenoude vooroordelen, propaganda vanuit de politieke hoek en vanuit de media, en misschien zelfs wel vanuit een zondebok-motief. Als ik deze componenten leg naast mijn scriptie over de jodenvervolging, die ik schreef toen ik in de eindexamenklas van het atheneum zat, kom ik tot de schokkende conclusie dat er veel overeenkomsten zijn tussen de voedingsbodem van jodenhaat en de blinde, ongefundeerde haat die de laatste maanden de kop opsteekt.

Voor mij gaat dit conflict dan ook verder dan de vraag of we Afghanistan wel of niet moeten bombarderen - en zo ja, hoe dan? In dit conflict wordt een loopje genomen met een aantal van de belangrijkste waarden van de hele mensheid: gelijkheid, tolerantie, respect. En dat steekt nog wel het meest.

Nienke Ledegang

Muziek voor Sinti en Romakinderen in Oost- Europa Benefietconcert en CD

Hilleguus Timmner is een bevlogen mens, dat merk je als ze weer met één van haar projecten bezig is en je probeert warm te maken voor zo'n project. Haar projecten gaan altijd over ongelijkheid, armoede, groepen die achtergesteld worden: daar loopt ze warm voor en daar doet ze ook daadwerkelijk wat aan.

Niet met gtoots opgezette otga­nisaties maat doot ditecte hulp. Met een vrachtwagen kleding naat Montenegro, vechten v o o t scholing voor de armsten in India, hulp bieden aan Roma in vluchtelingen­kampen in Kosovo, dat is Hilleguus. Zij is altijd vol ideeën en een van haar laatste ideeën was een benefietconcert voor de educatie van Sinti en Roma kinderen in Oost-Europa. Een fantastisch idee.

Hoe ze het voor elkaar kreeg is een raadsel, maar op 23 september kon ze gratis beschikken over de Arnold Schönbergzaal van het Koninklijk Conservatorium in Den Haag. Ook het vinden van artiesten die gratis willen optreden kun je aan Hilleguus ovetlaten, tegen haat kun je geen nee zeggen. Het programma werd geopend door het Sarajevo-orkest van het Conservatorium Den Haag, allemaal jonge aankomende musici, hart­verwarmend. Een week later hebben ze in Satajevo nog twee concerten gegeven.

De test van het concert bestond uit optredens van Mare van Roon en Joshua Samson, piano en percussie. De Amsterdam Klezmer Band, Klaas Trapman, piano. Erik Vos en Inez

van Dullemen, die prachtige gedichten voordroegen en Burton Greene, piano. Indrukwekkend was het Nederlands koor "Vrouwvolk", dat prachtige liederen in het Servo-Kroatisch zingt en deel uitmaakt van Musicians without Borders. Een benefietconcert voor Sinti en Roma­kinderen kan niet compleet zijn zondet zigeunermuziek, in dit geval Paulus Schilfer and the Gipsy Band die het concert besloten met onvervalste gipsy jazz in het idioom van Django Reinhardt.

De zaal was niet helemaal vol, maar er zijn naast de entreegelden nogal wat giften binnengekomen op het gironummer van de organisatie. In ovetleg met het European Roma Rights Center te Boedapest is besloten om de ƒ 10.000,— die deze actie heeft opgeleverd te schenken aan het pas opgerichte Roma Student Infor­mation Center te Praag, te besteden voot de aankoop van boeken. Hilleguus en haar man Hugo Timmner zullen de ƒ 10.000,- op 24 oktober a.s. te Ptaag ovethandigen.

Blij verrast was Hilleguus met vijftig CD's beschikbaar gesteld door Mare van Roon en Joshua Samson, heel mooie en interessante muziek. U kunt de actie steunen door deze C D te bestellen via e-mail indodutch@planet.nl, graag gelijktijdig overmaken van ƒ 45,- op postgiro 2612202 t.n.v. Indo Dutch Foundation Den Haag (vermelden: CD Benefit).

Zoni Weisz

Zoni Weisz is bestuurslid van het Nederlands Auschwitz Comité

Louis de Wijze zingt ontroerende Westerbork-liedjes

"Het is nog niet zo ver" "Wenn man könnte was man heimlich wollte I Das Verbotene das man gar nicht denken sollte". Het lied wordt gezongen op een toneel dat een opiumhol voorstelt. Maar toen Herman Feiner het in Westerbork zong, moeten de toehoorders toch een rilling over de rug hebben voelen gaan. Er was zoveel verboden. Er was zoveel dat men zelfs niet mocht denken. Er was zoveel dat men heimelijk zou willen.

Over de cabarets in het door­gangskamp Westerbork tijdens de Tweede Wereldoorlog is al veel geschreven. Hoe konden mensen muziek maken, lachen, zingen, terwijl de treinen nog dezelfde dag naar het oosten waren vertrokken? Louis de Wijze, zelf overlevende van Westerbork en Auschwitz, heeft iets ongelofelijks gedaan. Op een CD brengt hij die cabaretavonden tot leven. Hij zingt de - Duitstalige -liedjes en hij vertelt er iets over. Het resultaat is heel bijzonder. Het is een eerbetoon aan de kunstenaars -

want dat waren het - die deze liedjes schreven en ten gehore brachten. Hij laat de vreemde paradox zien, het zingen om aan een deportatie te ontkomen die onherroepelijk toch zou komen. Maar hij laat ook de - heel voorzichtige - dubbel­zinnigheden horen, de heel lichte ironie, een wanhoop, bedekt door een valse gemoedelijkheid.

Er stond een fraai nagemaakte postkoets op het toneel, vertelt Louis de Wijze. Een man en een vrouw zingen een tekst die op heel verschillende manieren kan worden uitgelegd:

Immer langsam, immer langsam Immer mit Gemütlichkeit Wir haben noch lange Zeit Es ist noch nicht soweit...

Louis de Wijze kwam op 3 oktober 1942 met zijn ouders, jongste zus en een Duits pleegkindje in Wester­bork aan, samen met 17.000 joden die die nacht waren opgepakt. Er waren daar allerlei mensen, ook Nederlandse en Duitse artiesten, die van kampcommandant Gemmeker een revue mochten opvoeren. Zo­lang zij speelden werden ze niet gedeporteerd. Gemmeker had er immers belang bij dat er een zekere rust in het kamp heerste. De Berlijner Max Ehrlich was de leider van de Gruppe Bühne, de beroemde regisseur Kurt Gerron was de tweede man. Louis de Wijze mocht in de eerste drie revues kleine rolletjes spelen. Toen de vierde revue werd opgevoerd, in de zomer van 1944, was hij niet meer in Westerbork: toen zat hij al in Auschwitz. De liedjes die Max Ehrlich heeft geschreven en waarvoor Willy Rosen

de muziek componeerde en samen met Erich Ziegler op een vleugel speelde, zijn hem altijd bijgebleven. Albert van Woerden begeleidt hem nu op de CD Cabaret in kamp Westerbork . Hij zingt er over hoe mooi het is Auf der Heide (het tegendeel was het geval) of over de Mddel von der Hachscharah, de mooie, jonge Palestina-pioniersters, of over een jongen en een meisje die ook in die omstandigheden een oogje voor elkaar hebben. De liedjes zijn afkomstig uit de revue Humor und Melodie, die voor de eerste keer werd opgevoerd op 4 september 1943. Het is vreemd, ik aarzelde zelf of ik wel graag naar deze CD zou willen luisteren, maar door de kwaliteiten van de liedjes en de manier waarop Louis de Wijze ze nu brengt is een heel erg ontroerende CD ontstaan, meer dan alleen een eerbetoon of een historisch document: een evocatie van wat zich in Westerbork met al zijn vreselijke dubbelzinnigheden heeft afgespeeld.

Max Arian

De CD Cabaret in kamp Westerbork; Liedjes uit 1943 opnieuw gezongen en toegelicht door oud-kampgevangene Louis de Wijze is te koop in Her­inneringscentrum Kamp Wester­bork. Hij kan telefonisch besteld worden: 0593 592600 en kost dan ƒ 24,80 plus porto.

De man die Bruckner een operette liet componeren Dubbelmonument voor Leo Smit voltooid

/ >

In maart 1940 werden veel lezers van het Maandblad voor Heden-daagsche Muziek getroffen door een artikel met de kop 'Sensationeele Brucknervondsi'. Het betrof de op handen zijnde opvoering van een boven water gekomen operette, 'Lulu von der Tanzklause', die de hoogernstige componist Bruckner in 1869 zou hebben gecomponeerd.

De lezers werden uitgenodigd de generale repetitie bij te wonen. De cniciale damm zat geraffineerd verscholen in het volgende zinnetje: 'De opvoeringen zullen plaats vinden op Donderdag 4 en Zaterdag 6 april en de generale repetitie op den Maandag daaraan voorafgaande' Het stuk was niet ondertekend, maar de verantwoordelijke grapjas was waar­schijnlijk de toen bijna 40-jarige componist Deo Smit.

Iets meer dan drie jaar later werd Smit, samen met zijn vrouw Lientje, vanuit het kamp Westerbork op transport gesteld naar Sobibor. 'Geen van de 1204 Nederlandse joden die op 27 april 1943 werden gedeporteerd heeft Sobibor over­leefd,' schrijft Jurjen Vis in een van de laatste hoofdstukken van zijn biografie over Leo Smit Silhouetten.

Drieënveertig jaar is in het algemeen niet genoeg om als componist grote bekendheid te krijgen - enkele bekende tegenvoorbeelden ten spijt. Bovendien was Smit niet zeer productief: in twintig jaar tijds schreef hij zo'n dertig stukken met een gemiddelde lengte van elf minuten. Als hij niet de voor­uitziende blik had gehad om begin 1943 zijn partituren, schetsboeken

en knipselalbums in veiligheid te brengen was er van zijn oeuvre niet meer overgebleven dan drie of vier in druk verschenen werken. Daarbij komt dat Smit een muzikaal idioom hanteerde dat in zijn eigen tijd modern was, maar na de oorlog al snel als verouderd werd be­schouwd. Zijn muziek klonk van tijd tot tijd op herdenkings­concerten, maar verder bleef zijn werk in de schaduw. Pas aan het eind van de jaren tachtig begon het opeens te gonzen rond Leo Smit, mede door de toegenomen belang­stelling voor componisten van 'Entartete Musik', zoals de Nazi's muziek van joodse en anderszins on­welgevallige componisten noemden.

Leo Smit, schets van Joop Picard (1942)

CD-box Dat Leo Smit honderd jaar na zijn geboorte werd geëerd met een complete uitgave van zijn werk op cd, en nu, een jaar later met een biografie, is vooral te danken aan fluitiste Eleonore Pameijer, die zich sinds 1994 beijvert om de kwaliteit van Smits werk onder de aandacht te brengen. De cd-uitgave bestaat uit vier cd's waarvan twee aan de kamermuziekwerken, en twee aan het orkestcomposities gewijd zijn. De uitvoeringen zijn eersterangs. Het is boeiend de componist Smit te volgen op zijn pad door de vroege twintigste eeuw, waarbij hij ver­schillende invloeden {Debussy Ravel en veel Stravinsky) in zijn noten

verwerkt, maar er toch een eigen draai aan geeft.

Vermoedelijk heeft het in de be­doeling gelegen de biografie en de cd-box tegelijk te laten verschijnen, want beide zijn door dezelfde ont­werper vormgegeven. Ze vullen elkaar ook voortreffelijk aan: de cd's bevatten als het ware de klinkende illustraties bij de biografie. De titel van het boek, Silhouetten, is ontleend aan Smits gelijknamige orkestwerk. Het is de biograaf gelukt om een kloek boekwerk met ruim vierhonderd pagina's aan Smits leven en werk te wijden. Een knappe prestatie, aan­gezien er vooral over dat leven maar heel weinig bekend is en vrijwel alle nabestaanden inmiddels overleden zijn. 'Ik heb de biografie van Leo Smit vanuit de leegte geschreven, de compacte leegte van het silhouet,' schrijft Vis dan ook in zijn inleiding. Dat komt erop neer dat hij zich uitvoerig in Smits Umwelt verdiept heeft. Alleen al de beschrijving van Smits vootgeslacht, inclusief een schets van de joodse gemeenschap in Amsterdam, beslaat twintig pagina's. Maar dankzij Vis' soepele, heldere stijl blijft het ptet t ig leesbaar.

Het leven van Smit is in luttele woorden samen te vatten. Hij kwam uit een geseculariseerde, tamelijk welgestelde joodse familie en gaf al jong blijk van zijn muzikale begaafd­heid. Hij ging naar het conservatorium en oogstte al vroeg succes met zijn composities. In 1927 vertrok hij naat Parijs, waar hij tien jaat bleef. In 1933 trouwde hij met Lientje de Vries. Na zijn terugkeer in Amstet­dam verdiende hij de kost met het geven van pianolessen en maakte enige naam als componist. Hoe het hem na de meidagen van 1940 tot zijn deportatie in 1943 verging laat zich raden.

Blijmoedig Smits muziek is uitgesproken blij­moedig: een mengeling van Franse slag en een stevige scheut Stravinsky, gekruid met twinkelende ritmes en dissonanten. Daarin weetspiegelt zich zijn karakter. Vis, die nog met een aantal van zijn leetlingen heeft gesproken, typeert hem als 'een uitetmate plezierig mens, geestig, optimistisch en onderhoudend. ' Over Smits muziek weten we wat meer, dankzij de bewaard gebleven schets- en knipselboeken. In de wetenschap dat de muziek op cd beschikbaar zou komen maakt Vis niet al te veel woorden vuil aan muzikale typering en analyse. Wel besteedt hij veel aandacht aan de ontstaansgeschiedenis en ontvangst van Smits muziek. De componist had de gewoonte zijn invallen te noteten in 'Tematiekboeken', waar-mee hij een reservoir aan ideeën opbouwde die hem soms jaren later nog van pas kwamen.

Leo Smit (1925)

Vis citeert uitvoerig uit de kritieken die aan Smits werk gewijd werden, en die er vrijwel steevast op neer kwamen dat zijn werk vlot ge­

schreven was, maar dat er weinig eigen persoonlijkheid uit sprak. Dat was niet geheel onterecht, maar wel wat zuinigjes. Achreraf bezien was Smit, zeker naar Nederlandse maat­staven, een componist die ondanks een lengte van slechts 1 meter 61 op zijn minst een eindje boven het maaiveld uitstak, en bovendien nog volop in ontwikkeling was - al blijft het een open vraag wat er van hem en zijn muziek geworden zou zijn als hij de oorlog had overleefd.

Ook al weet je van tevoren hoe het afloopt, dat maakt het telaas van Smits laatste levensjaren niet minder aangrijpend. Zoals Vis het zelf stelt: 'Het onvootstelbate einde van miljoenen naamloze en naam-hebbende onschuldigen krijgt reliëf in het leven en stetven van één mens.' Tegelijkertijd benadrukt hij dat Smit in de eetste plaats componist was, en pas in de laatste plaats ootlogsslachtoffer. Het is dan ook te hopen dat met de voltooiing van dit dubbele monument - boek en cd -de rehabilitatie van Smit en zijn muziek niet als een afgedane zaak beschouwd zal worden.

Frits van der Waa Jurjen Vis: Silhouetten - De componist Leo Smit (1900-1943). Donemus. ISBN 90-74560-43-1. Prijs f 35,-Leo Smit: Complete Works (4 cd's). Donemus CV 90-93.

Dit artikel is eerder in een iets andere vonn verschenen in de Volkskrant

Getuigenissen voor een tolerantere wereld Nederlandse video's van Survivors of the Shoah toegankeli jk in JHM

S U R V I V O R S O F T H E

S T I t l A T T n U A n

V I S U A L II I S T O R Y K O U N ! D A T 1 O N .

Eind oktober 2 0 0 1 kon het Joods Historisch Museum in Amsterdam trots berichten dat de Shoah Foun­dation Visual History Collectie, het Nederlandse deel van de Spielberg-interviews, voor het publiek toe­gankelijk is gekomen. Niet alleen kunnen de videobanden vanaf nu op beeldschermen worden bekeken in het Joods Historisch Museum. Daarnaast kan men door middel van biografische zoeksleutels ook op naam, plaatsnaam, datum en naar andere gegevens opzoeken welke videobanden men wil bekijken.

Dit is een verbazend snel resultaat. Steven Spielberg nam in 1994, na het grote succes van zijn film Schindler's List het initiatief om overlevenden en getuigen van de jodenvernietiging tijdens de Tweede Wereldoorlog de mogelijkheid te bieden op video hun verhaal te vertellen. Intussen zijn wereldwijd meer dan 50.000 getuigenissen verzameld in 57 landen en 32 talen.

In Nederland zijn tussen 1995 en 1998 door de inzet van zeer veel vrijwilligers meer dan duizend getuigenissen op video vastgelegd. Na lange discussies heeft de Shoah Foundation de toezegging gedaan, dat deze Nederlandse interviews ook in Nederland beschikbaar zouden komen en aan deze belofte heeft men zich gehouden. Natuurlijk moet men zich in Los Angeles gerealiseerd hebben dat men daar aan niet-engelstalige interviews in eerste instantie niet zo veel heeft. Pas als de getuigenissen woord voor woord vertaald zijn kunnen ze ge­ïnventariseerd en ontsloten worden

en pas dan zijn ze in de Verenigde Staten in de praktijk voor onderzoek of andere doeleinden toegankelijk. Het is daarom zeer toe te juichen dat de Nederlandse interviews nu al hier beschikbaar zijn. Belang­stellenden, onderzoekers, jongeren, kunstenaars en anderen kunnen er nu al van kennis nemen.

Door de biografische zoeksleutels is het mogelijk na te gaan in welk interview bijvoorbeeld een bepaalde plaatsnaam of familienaam wordt genoemd, welke data, concentratie­kampen, ol redders ter sprake komen. Nu al blijken sommige van de geïnter­viewden intussen gestorven te zijn. Hun getuigenis kan echter ook door volgende generaties geraadpleegd en bestudeerd worden. Het gaat in totaal om 1035 getuigenissen. Hier­van komt het merendeel, 926, van joodse overlevenden, verder: een homoseksueel, 27 Jehova's getuigen, 4 politieke gevangen, 76 redders en 1 Sinti overlevende.

Paradox Tijdens de presentatie van dit project hield Ralph Levie, directie­secretaris van het Joods Historisch Museum, een persoonlijke toespraak. Hij vertelde onder meer dat hij er aanvankelijk enige moeite mee heeft gehad. Enigszins verkort en uit het Engels vertaald volgt hier het verhaal van Ralph Levie:

"Toen ik mijn vaders videoband bekeek, had ik er moeite mee te be­grijpen waarom hij zijn persoonlijk verhaal in een paar uur aan een vreemde kon vertellen, terwijl het mij dertig jaar heeft gekost om deze informatie uit hem te krijgen. De Shoah Foundation schijnt het hem mogelijk te hebben gemaakt de para­dox te overwinnen tussen enerzijds zijn tegenzin de volgende generatie met de gruwelijkheden van de oorlog te belasten en anderzijds de nood­zaak zijn verhaal te vertellen. Het Joods Historisch Museum heeft dit project in Amsterdam vanaf het eerste begin gesteund, maar er waren toch af en toe twijfels. Het project leek zo ambitieus en gigantisch, dat we ons wel eens afvroegen of het ooit tot een bevredigend einde zou kunnen komen. We begrepen ook niet dat de Foundation de videobanden alleen op vier plaatsen in de Verenigde Staten en in Israël wilde onder­brengen. We hadden het gevoel dat de Nederlandse interviews ook de verhalen vertelden van onze families en onze gemeenschap. Daarom, schreven we in 1997, "moeten ze beschikbaar komen voor het Neder­landse publiek, het gaat om de continuïteit; de volgende generatie heeft ze nodig."

Op den duur vonden we hiervoor begrip en bleek het dat ons dezelfde doelstellingen voor ogen stonden. Het was een lang en gecompliceerd

proces, het kostte veel geduld en ook de steun van het Nederlandse Mini­sterie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport was onontbeerlijk. Vandaag is de eerste stap gezet: er is nu hier een tweetalige database met biografische informatie over de geïnterviewden en er bevinden zich meer dan duizend videobanden in onze bibliotheek. Deze toegankelijk­heid zal in de toekomst worden uitgebreid, zodat het hele archief via een multimedia benadering te raad­plegen is.

Het is de essentie van het jodendom verhalen te verzamelen die ons iets leren over het leven. Het Joods Historisch Museum verzamelt niet alleen materiële objecten, maar ook het immateriële erfgoed van het Nederlandse jodendom. Nu gaat het om de verhalen over de donkerste periode uit de Nederlandse joodse geschiedenis. Nieuwe generaties kunnen luisteren naar de verhalen van overlevenden. Ik ben er zeker van dat dit zal helpen de wereld toleranter te maken."

Afsptaken om de database van de Nederlandse collectie van de Survivors of the Shoah Visual History te raad­plegen of videobanden te zien kan men maken via de bibliotheek van het Joods Historisch Museum, Jonas Daniël Meijerplein 2-4, 1011 RH Amsterdam, tel. 020 6269945, fax 020 6241721, e-mail: info@jhm.nl Wie belangstelling heeft om het werk van de Shoah Foundation in Los Angeles te steunen kan bellen met 00 1 818 7774673 of schrijven naat PO Box 3168, Los Angeles, Californië, 90078-3168, USA. (m.a.)

Spijtige bestuurswijziging Graag wil ik reageren op het artikel in het Auschwitz Bulletin van 3 oktobet 2001 ondet de kop "Bestuutswijzigingen Nedetlands Auschwitz Comité." Ik kan me vootstellen dat er door uw groeiend aantal activiteiten behoefte was aan meet professionele aanpak. Jammer dat uw penningmeester, de heer Joop Waterman, zich niet heeft kunnen vinden in deze nieuwe aanpak en besloten heeft samen met zijn vrouw Judith het Comité te verlaten. Met name de laatste twee zinnen op pagina 2 van het Bulletin hebben mij zeet ontroerd. U schrijft: "Nu dat niet zo is kunnen wij alleen maar zeggen dat wij hopen dat zij zich in de toekomst weer bij ons aan zullen sluiten. Zij blijven altijd welkom." Ik hoop dan ook van ganser harte dat zij zich weer willen gaan inzetten voor het Comité om alsnog hun bijdrage hieraan te leveren. Ik wens u verder veel succes met uw wetkzaamheden en als vrouw met een niet Joodse achtergrond sta ik helemaal achter jullie doelstelling.

Germert, Noord Brabant, Gerry Gruntjes

Tante Saar Het is voor de lezers van het Auschwitz Bulletin misschien interessant te weten dat 30 november een plaquette wordt onthuld en een boekje wordt aangeboden ter nagedachtenis aan Saar Frank, en dit allemaal in Gasselte waar mijn tante Saar van 1932 tot 1941 onderwijzeres was aan de openbare lagere school. Ze werd op 28 februari 1941 "ontslagen" en enige tijd later naar Westerbork

overgebracht en weer later naar Auschwitz op transport gesteld, alwaat ze in novembet 1943 is vermoord. De bijeenkomst is vanaf 13.00 uur in de Grote Zaal van het Dotpshuis van Gasselte. Mijn tante Saat had geen kinderen, zij had niets. Er is geen herinnering aan haar gebleven, vandaar dat dit een mooi initiatief is.

Mocht u meer willen weten of iets over de achtergronden willen horen, stelt u zich met mij in verbinding.

Amsterdam, Leonard Frank tel. 020 6238678

Robert Antelme: De Menselijke Soort

Overleven om te laten zien dat je mens bent

Dionys Mascolo, Marguerite Duras en Robert Antelmme in 1942

Enkele jaren na de oorlog verscheen een boek waarin een buitengewoon indringend beeld gegeven werd van gevangenschap onder het Nazi­bewind. Het was gebaseerd op een langdurig verblijf in de Duitse concentratiekampen Buchenwald en Gandersheim en op de geschiedenis van een van die krankzinnige zwerf­tochten van gevangenen door het zieltogende Derde Rijk in het voor­jaar van 1945. Deze tocht eindigde in het kamp Dachau waar de schrijver op het nippertje werd gered door vrienden uit het Franse verzet. De schrijver was de jonge Fransman Robert Antelme, die als politiek gevangene dit alles had doorgemaakt.

De titel "L'espèce humaine" (De menselijke soort) doet misschien niet direct vermoeden dat het boek over kampervaringen gaat. In dat opzicht lijkt het op een boek dat ongeveer tegelijkertijd in Italië werd geschreven maar eerst later uitkwam onder de titel "Se questo e un uomo" (letterlijk: Als dit een mens is), waarin Primo Levi zijn verblijf in het kamp Auschwitz beschreef. Beide boeken kregen aanvankelijk maar weinig aandacht. Beide zijn in latere uitgaven algemeen bekend en be­roemd geworden. Tegenwoordig worden zij als de beste werken over de essentie van het verblijf in de kampen beschouwd. Primo Levi heeft zich nadien ontwikkeld tot een bekend schrijver met vele werken op zijn naam. Robert Antelme is de schrijver van één boek gebleven. Pas na zijn dood hebben vrienden nog enig nagelaten werk gepubliceerd. Pas nu is zijn eerste boek in een Nederlandse ver­taling verschenen, mooi vertaald en in een voorbeeldige vormgeving.

Een boek als dit bespreken is eigenlijk geen doen. Je hebt het gevoel dat elk oordeel dat je zou willen geven, of het nu over het geheel gaat of over een onderdeel, onrecht doet aan werk en schrijver. Het is zulk een machtig geheel, geschreven in een mooie heldere stijl met korte, trefzekere zinnen. Het valt te beschouwen als een groot kunstwerk, document humain, geschiedwerk, psychologisch en filosofisch meesterwerk ineen.

Waar zit hem dat in? Wat mij bij lezing opviel is dat het in alle opzichten een gelaagd boek is, een boek dat is opgebouwd uit lagen. Het zijn er zoveel dat het ondoenlijk is om ze allemaal te benoemen. Er is de laag vrijheid - onvrijheid, bijna vanzelfsprekend in dergelijke om­standigheden. Maar ook zijn er de lagen van betrokkenheid, onverschilligheid, solidariteit en betrouwbaarheid tegenover schofte­righeid en wreedheid. En dan is er

de laag van het fysieke lijden dat onlosmakelijk met de kampen verbonden is: honger - kou -afmatting - ziekte - dood. Het zijn verschijnselen die alle menselijk gedrag in en om het kamp bepalen. Ze worden in dit boek in de gedragingen van vele personen blootgelegd en laagsgewijs getoond. Of het nu de ik uit het boek betreft, zijn kameraden en mede­gevangenen, of de gevangenen die eigenlijk aan de andere kant staan: de Kapo's en Blockdltesten. En dan zijn er de 'vri jen: de burgers, bewakers en soldaten, met erboven de welhaast zwevende, onaantast­bare en schijnbaar volkomen vrije SS-ers. Zij allen hebben of krijgen hun plaats in de gelaagdheid.

Kern Eén gelaagdheid, die men in een boek over dit onderwerp zeker zou verwachten: menselijkheid onmenselijkheid, ontbreekt. Dat is heel bewust. Je zou het de kern van het boek kunnen noemen die ook in de titel tot uiting komt. De opzet van de SS om de gevangene te ontmenselijken, om hem uit de menselijke soort te stoten - en de hele behandeling in het kamp is daarop gericht - slaagt niet. Door te overleven is de gevangene in staat zijn menszijn aan te tonen. Daarom is zijn bestaan in het kamp volledig op overleven gericht. Daaruit zal blijken, wanneer hem dit lukt, dat hij tot een en dezelfde menselijke soort behoort als alle anderen. Daarmee is dit, ondanks alle ellende die e t in voorkomt, een hoopvol boek.

De gelaagdheid heeft ook be­trekking op de schrijver als persoon. Robert Antelme was getrouwd met de schrijfster Marguerite Duras en samen met zijn boezemvriend Dionysis Mascolo vormden de drie

een hechte eenheid. Na de bevrijding en na het verschijnen van het boek van Antelme volgde een scheiding. Marguerite Duras trouwde met Dionysis Mascolo en ook Robert trouwde opnieuw. De hechte vriend­schap tussen de drie bleef echter bestaan. In de literaire werken van Marguerite Duras heeft Antelme als gevolg daarvan steeds een uiterst belangrijke, zo niet de belangrijkste plaats ingenomen.

En dan is er nog een laag die ligt op het vlak van de Duitse cultuur. Buchenwald, het kamp, is gesitueerd op een paar kilometer afstand van Weimar. Over de relatie met deze stad, een stad van Duitse cultuur bij uitstek, met Bach èn Goethe als inwoners, is al veel gezegd. Over het beukenwoud, dat zijn naam aan het kamp gaf, gaat een van Goethe's beroemdste gedichten en in Weimar ontstond Bachs meest intrigerende maar ook laatste muziekwerk Die Kunst der Fuge. Zowel Antelme als Duras voelden zich sterk verbonden met de muziek van Bach verbonden en vooral dit stuk. Met name Duras heeft deze muziek en de thematiek van fuga-achtige opbouw in haat werk opgevoerd en toegepast.

Verbanden Over het samengaan en inwerken op elkaar van de genoemde 'lagen' heeft Etty Mulder een essay geschreven, dat als aparte uitgave aan het boek is toegevoegd. Hierin worden de levensgeschiedenissen van de auteurs, hun gedachtenwereld en de daaruit voortkomende thematiek in hun werken met elkaar in verband gebracht. Dit wordt door Etty Mulder gekoppeld aan tal van literaire werken, thema's en tradities uit het verleden. In korte hoofdstukjes worden deze tot een 'ketting' aan-eengeregen.

Het is waarschijnlijk niet te veel gezegd dat dankzij Etty Mulder de vertaling van Antelme's boek -eindelijk - is uitgebracht. Mulder is voorzitter van de Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945- Deze stichting werd in 1946 opgericht om uiting te geven aan "het gedachtengoed dat de grondleggers Gerrit van der Veen en Willem Arondeus hadden opgebouwd over een weerbare samenhang tussen kunst en verzet." Het lovens­waardige en strijdbare doel komt goed tot uiting in het feit dat de stichting als mede-uitgever van beide boeken is opgetreden.

Herbert Sarfatij

Robert Antelme, De menselijke soort. Vertaald door P. Huigsloot. Uitgegeven door Uitgeverij SUN I Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945, Nijmegen 2001, 318 blz., ISBN 90 5875 007 8, prijs ƒ 39,501BF 790.

Etty Mulder, Fuga uit Buchenwald; Marguerite Duras I Robert Antelme. Uitgegeven door Uitgeverij SUN I Stichting Kunstenaarsverzet 1942-1945, Nijmegen 2001, 95 blz., ISBN 90 5875 008 6, prijs f 24,501 BF 490.

Sponsors Onze activiteiten worden

mede mogelijk gemaakt door de opbrengsten uit de

BankGiro Loterij. Uw deelname aan deze loterij

wordt daarom van harte aanbevolen.

Met dank aan Vuurwerk Internet BV

voor het sponsoren van onze website.

www.auschwitz.nl

In naam van het ideaal Beschamende taferelen in Durban

Mensen kunnen in naam van een ideaal veel kwaad aanrichten, menselijkheid opzij zetten, anderen gebruiken en misbruiken, zo gefixeerd op hun eigen doel dat alle gevolgen van hun daden op de koop toe worden genomen. Van deze geestesgesteldheid is de aanslag op de Twin Totvers in New York op 11 September een gruwelijk voorbeeld. Het is echter diezelfde geestes­gesteldheid die er twee weken eerder in Durban, tijdens de VN Wereldconferentie over racisme die in Zuid Afrika werd gehouden, toe leidde dat mensen het verschil tussen de staat Israël en de in Durban aanwezige joodse NGO's niet wilden zien.

Tot mijn schrik moesten we constateren dat tijdens het Forum van niet-gouvernementele orga­nisaties (NGO's) in Durban antisemitisme aan de orde van de dag was. Joden werd het zwijgen opgelegd, bijeenkomsten werden verstoord en overgenomen door Palestijnse NGO's en aanhangers. Zij die hiertegen protesteerden, werden uitgemaakt voor 'Zionistpigs lovers', 'Jew lovers' of gewoon voor 'Jews!' Elke dag waren er demonstraties en tegendemon-straties. Op de spandoeken die werden meegedragen, stonden akelige kreten. Ook joodse NGO's die zich niet uitspraken voor steun aan Israël lagen voortdurend onder

'»P«0 L«''fRS ÜMiON *">

vuur. Tijdens de grote demonstratie in Durban op 1 september, georganiseerd door de South African NGO Coalition, het ANC cn Cosatu, werden bizarre spandoeken mee­gedragen, o.a. met 'Kill all Jews' en werden 2 0 . 0 0 0 pamfletten uit­gedeeld met een afbeelding van Hitier en de tekst "What ifl had won? The Good Things: There would be no Israël and no Palestinian's blood shed. The Bad Things: I wouldn't have allowed the making of the new beetle. The rest isyour guess" Deze demonstratie eindigde vreemd genoeg bij de Durban Jewish Club, die door de Zuidafrikaanse politie afgeschermd werd met pantser­wagens en oproerpolitie. Een demonstratie tijdens een wereld­conferentie ontpopt zich als een antisemitische mars waar de Nazi's trots op hadden kunnen zijn. Beschamend.

In Durban beschouwde men Israël als de wortel van al het kwaad en gebruikte dat als excuus om alle aanwezige joden te discrimineren, uit te schelden, aan te vallen en het spreken, over wat voor onderwerp dan ook, onmogelijk te maken. Het was angstaanjagend. Protesten werd genegeerd. De Zuidafrikaanse organisatoren van het NGO Forum deden volop mee en het Inter­national Steering Committee keek bewust de andere kant op en stelde dat het bij de antisemitische uitingen ging om 'politiek'. De overgrote meerderheid van de NGO's stond achter de jodenhaat, het ging hier tenslotte om 'de legitieme strijd tegen het Israëlische apartheidsregime'. De enige die zich fel tegen het antisemitisme keerde was de VN Hoge Commissaris voor de Mensen­

rechten Mary Robinson. Helaas tevergeefs. De wereldconferentie tegen racisme was een conferentie voor de slachtoffers van racisme. Behalve dan de joodse slachtoffers.

Van de Nederlandse NGO-delegatie distantieerden zich slechts vijf organisaties van de antisemitische uit ingen en incidenten. Twaalf anderen voelden zich daartoe niet geroepen en sommige deden zelfs, voor en tijdens Durban, mee aan het scheppen van een anti-joodse sfeer. Bijvoorbeeld door te roepen dat organisaties die het niet eens waren met het antisemitisme in Durban 'allemaal jodenclubs' zijn.

Islamofobie De wereldconferentie in Durban lijkt door alles war er daarna is gebeurd al weer honderd jaar geleden maar de gevolgen ervan zijn, ook bij de Nederlandse anti­racisme organisaties, nog nadrukkelijk aanwezig. De haat die in Durban normaal debatteren over menings­verschillen onmogelijk maakte is dezelfde haat die mensen er toe brengt om met vliegtuigen gebouwen te vernietigen en duizenden mensen te vermoorden. Maar het is ook dezelfde haat die nu in de vorm van islamofobie de westerse wereld overspoelt. Dezelfde haat die een Hadjememaar als Pim Fortuyn nu de gelegenheid geeft zijn

verderfelijke ideeën in politiek om te zetten.

De reacties op de ramp in de VS tonen aan hoe dom en verschrikkelijk het is op basis van de daden van individuen (of van een staat) een complete bevolkingsgtoep of geloofsgroep te beschuldigen en aan te vallen. In Dutban was anti­semitisme aan de otde van de dag, vanwege de daden van de staat Israël. Vandaag is islamofobie aan de orde van de dag, vanwege de daden van een aantal - w a a t ­schijnlijk islamitische - individuen. Is de oplossing om dan maar bom­men te gooien? En alle 'collateral damage', een eufemisme dat effectief een wereld van dood en lijden mas­keert, te accepteren? Ik ben bang dat antisemitisme en islamofobie in Nedetland en daatbuiten ondet invloed van de gebeuttenissen in Afghanistan, Istaël en Durban de komende tijd alleen maar zullen toenemen. Voor velen zijn deze gebeurtenissen een geschenk uit de hemel, zij kunnen nu immers ongestoord hun antisemitisme of moslimhaat uitleven. Openbate veiligheid moet wotden gewaar­borgd door het beschetmen van alle groepen. Tegelijkertijd zijn campagnes en een dialoog om te komen tot wederzijds begtip uiterst nood­zakelijk. Maar vooral moet de boodschap worden overgebracht dat afkomst of religie niet automatisch betekent dat je veranrwoordelijk bent voor de daden van anderen. Een simpel en vanzelfsprekend feit, maar blijkbaar voor velen heel moeilijk te begrijpen.

Ronald Eissens

Ronald Eissens is directeur van Stichting Magenta, Meldpunt Discriminatie Internet en was aan-wezig in Durban als reporter voor het Internet Centre Anti Racism Europe (ICARE)

Bericht uit een uniek en prachtig museum De vernieuwingsplannen voor het Joods Historisch Museum krijgen steeds meer vorm. Met de recente keuze v o o t Ben van Berkel als architect van het ver­nieuwde museum is een belangrijke volgende stap gezet. Het beter tot hun recht laten komen van de vier historische synagogen, een vernieuwde en eigen­tijdse presentatie en de integtatie van een kindermuseum en een prentenkabinet vormen de hoofdonderdelen van de plannen. Op de plek waar eens een bloeiende joodse gemeenschap naar sjoel ging, zal nog meer dan nu de beteke­nis en de continuïteit van het joodse leven in Nederland benadrukt worden.

Voor de realisering van zijn plannen heeft het museum een substantiële bijdrage ontvangen van het Ministerie van OC&W. Ook hebben velschil­lende fondsen en bedrijven inmiddels financiële steun toegezegd. Een groot aantal particulieren heeft besloten via het Zachor Herinneringsfonds een deel van de hun toekomende Aferor-gelden te besteden aan de vernieu­wing van het museum.

Met het Zachot Hetinneringsfonds wordt het beleid voortgezet dat het museum sinds 1985 voert om via een donatie van minimaal ƒ 5000,- de naam van een dierbare aan het museum te verbinden. Geheel los van dit fonds beschouwt het museum het uitdnikkelijk als zijn taak de nagedach­tenis te behouden aan al diegenen die tijdens de Tweede Weteldoorlog werden vermoord.

Rivka Weiss-Blok algemeen directeut

Joods Histotisch Museum / Jewish Historical Museum Postbus 16737, 1001 RE Amsterdam

Overzicht nazi-processen Bij dezen wijs ik uw lezers die over een internetaansluiting beschikken graag op het bestaan van onze website "Justiz und NS-Verbrechen I Nazi Crimes on Trial". De website bevat een overzicht van alle naoorlogse processen die in West en Oost Duitsland zijn gevoerd ter zake van Nazi misdrijven. Mocht u belangstelling hebben: de infotmatie is beschikbaar in het Duits en Engels en te vinden op www.jur.uva.nl/junsv

Met vriendelijke groet, Dick de Mildt Redactie Justiz und NS-Verbrechen Vakgroep strafrecht, Universiteit van Amsterdam

In memoriam Kurt Hacker 1920 - 2001 Op 13 oktober 2001 stierf volkomen onverwacht Kurt Hacker, voorzitter van het Internationale Auschwitz Comité. Hij overleed op het station in Wenen op weg naar een vergadering van het dagelijks bestuur van het comité in Heidelberg. Kurt Hacker werd in 1997 door de Algemene Vergadering van het comité tot voorzitter gekozen.

Kurt Hacker kwam uit een socia­listisch gezin en was al heel jong betrokken bij het verzet tegen het Nationaal Socialisme. Als jonge Wehrmachtsoldaat sloot hij zich in Brussel waar hij als tolk gelegerd was, bij een verzetsgroep aan die onder andere een illegale anti­fascistische krant uitgaf. Hij werd op heterdaad betrapt bij het verspreiden van de krant en tot 16 jaar tuchthuis veroordeeld. Na een verblijf in verschillende tucht­huizen werd hij naar Auschwitz gedeporteerd. Daar sloot hij zich aan bij een verzetsgroep in het kamp. Vlak voor de evacuatie van het kamp

in januari 1945 vluchtte hij met een aantal andere Oostenrijkers en met zijn latere voorganger als voorzitter van het Internationale Auschwitz Comité, de Belg Maurice Goldstein. Direct na de Duitse capitulatie ging hij rechten studeren. Tegelijkertijd werkte hij bij de Oostenrijkse politie, waar hij betrokken was bij de opsporing van oorlogsmis­dadigers. Hij vervulde verschillende functies bij de politie tot hij in het midden van de jaren '70 directeur werd van het Herinneringscentrum Mauthausen. Na zijn pensionering in 1986 ging hij geschiedenis studeren. Hij studeerde in 1993 af

op een scriptie over de reïntegratie van nazi-vervolgden in de Oosten­rijkse naoorlogse maatschappij. Kurt Hacker was tot z'n plotselinge dood zeer actief zowel in het Oosten­rijkse Mauthausen Comité als in het Auschwitz Comité en sinds 1997 als voorzitter van het Internationale Auschwitz Comité.

Carry van Lakerveld

Carry van lakerveld is lid van het dagelijks bestuur van het Nederlands Auschwitz Comité en van het dagelijks bestuur van het Internationale Auschwitz Comité

Wilt u zich abonneren op dit blad of heeft u familie,

vrienden of kennissen die op de hoogte willen blijven van

de activiteiten van het Nederlands Auschwitz Comité?

Als u onderstaande bon invult en opstuurt naar: Het

Nederlandse Auschwitz Comité,

Knoopkruid 54,

1112 PV Diemen,

ontvangen zij vier maal per jaar het gratis blad van het

Nederlands Auschwitz Comité. Voor abonnees buiten Neder­

land vragen wij een bijdrage in de portokosten: binnen

Europa ƒ 20,- / € 9,-, buiten Europa: ƒ 35,- / € 16,-. Wel

ontvangen alle abonnees één maal per jaar een accept­

girokaart voor een vrijwillige donatie ten behoeve van de voort­

gang van het werk van het Nederlands Auschwitz Comité.

Naam:

Adres:

Postcode en woonplaats

Land:

Email:

Opsturen naar: Het Nederlands Auschwitz Comité, Knoopkruid 54, 1112 PV Diemen

Een abonnement kunt u ook opgeven via onze website: www.auschwitz.nl/bulletin.html.

fa/s u dil blad niet wilt beschadigen kunt u de bon ook fotocopiëren of overschrijven)