neder lands a u s c h w i t z c o m i t é

29e jaargang, nr 5, oktober 1985, verschijnt 6x per jaar.

Secr E Furth, Diemerkade 43, 1111 AC Diemen, tel . 020-905310 bankrek AMRO BANK, bijk van Baerlestr 58, 1071 BA Amsterdam, spaarrek 40 01 75 088 Gem giro 4875500, postgiro 293087 t n v NAC Redaktie Drs Eva Tas, Amsteldijk 23, tel 020-795716, 1074 HS Am­sterdam Administrat ie krant D van Geens, Renkumhof 50, 1106 JB Amster­dam (Zuid-Oost), tel 020-972869

Dokwerker geadopteerd door Rosj Pinah

Leerlingen van de Rosj Pinah school in Amsterdam hebben het standbeeld de Dokwerker in hun stad 'geadopteerd'. De kinderen legden onder meer een krans bij het monument en al zingend vormden zij met een lint de Davidsster. Foto ANP

De Stichting Februari 1941 heeft het initiatief genomen tot de actie 'Adop­teer een monument', een en ander in samenwerking met de ministeries van Onderwijs en Wetenschappen respec­tievelijk Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur, en de Vereniging van Neder­landse gemeenten. De actie richt zich op de schooljeugd van basisonderwijs (10-12 jaar) en voortgezet onderwijs (13-14 jaar.) De opzet is dat een school in de plaats waar zij gevestigd is, een gedenkteken met betrekking tot de periode 1940-1945 'moreel' adopteert, waarbij dan een klas, onder supervisie van de schoolleiding / klasseleerkracht, de ad-optietaak aan een volgende klas over­draagt. Het project ging officieel van start op 3 en 4 mei 1985. De doelstel­ling is om, na verloop van enkele jaren ca. 800 scholen aan de actie te laten deelnemen.

De stichting heeft tevens tot doel de herinnering aan het verzet in Neder­land gedurende de tweede wereldoor­log levendig te houden. Zij stimuleert het wetenschappelijk onderzoek met betrekking tot de geschiedenis van de tweede wereldoorlog, het ondersteu­nen van musea en tentoonstellingen gewijd aan Jodenvervolging en verzet. De stichting is mede tot stand geko­men door een belangrijke gift van een Engels-Joods echtpaar, Alben en Ro-salinde Gilbert, nu wonende in de VS. Zij zijn van mening dat, relatief gezien,

in Nederland meer verzet is geweest tegen de Duitse onderdrukkers dan in andere Europese landen.

Donderdag 26 september 1985

In de Raadszaal van het Amsterdamse stadhuis waren de leerlingen van de Joodse basisschool Rosj Pinah eregas­ten van het gemeentebestuur. Tevens waren genodigden van Samenwerkend Verzet en Stichting 40-45, het Febru-anherdenkingscomité en het Ausch­witz Comité daarbij aanwezig. In het kader van 'Adopteer een monu­ment' van de stichting Februari 1941

werd het eerste monument in Amster­dam geadopteerd door de leerlingen van de Joodse school. Plaatsvervangend burgemeester, wet­houder R. Walraven, de heer G. J. van Doorn, hoofd van Rosj Pinah, en de heer J. Wolff, lid van het stichtingsbe­stuur, benadrukten de betekenis van de Dokwerker en diens maker, de beeldhouwer Mari Andriesen. Zij ver­telden van de moedige staking in volle bezettingstijd door de Amsterdamse bevolking in het oorlogsjaar 1941. De staking was een protest van de Amster­damse arbeiders en bevolking tegen het

WUV niet sluiten Uit het minderheidsrapport van prof. Ben Polak De verzetslieden en de vervolgden zijn een zodanig bijzondere groep, dat de motivering van de hun betreffende wetten berust op een ereschuld en een bijzondere solidariteitsplicht van het Nederlandse volk jegens hen. Het bij­zondere karakter van deze groep -gelegen in wat zij mee moesten maken, hun houding en activiteiten destijds en hun vroegere, maar vaak veel latere re­acties daarop — brengt met zich mede, dat hun bij de wet vastgelegde rechten niet behoren te worden aangetast. Het staat vast dat de doelgroepen uitster­ven, waarmee alle eventuele proble­men verdwijnen. Ieder aantasting of dreiging daarvan ondermijnt de in de wet bedoelde en toegezegde zeker­heid, die de getroffenen meer dan wat ook behoeven. Dat geldt ook voor mensen, die zich hebben weten te handhaven. -

Er zijn geen gegevens waaruit blijkt, dat - in een omvang van enige beteke­nis — mensen ten onrechte tot de Wet buitengewoon pensioen zijn toegela­ten. Bovendien leidt wijziging van de crite­ria tot rechtsongelijkheid en het ont­staan van twee klassen verzetsdeelne-mers.

Technische problemen dienen in dat vlak te worden aangepakt en opgelost en niet door het doel waartoe de wet in het leven is geroepen, aan te tasten. Met een sluitingsdatum schept de wet­gever een stuwmeer van aanmeldingen met de daaruit voortvloeiende overbe­lasting van het toch al te traag werken­de uitvoerende apparaat en tevens een ongunstige invloed op de betrokke­nen. Vrijwillige registratie van leden van de doelgroepen die (nog)/ geen uit­kering vragen ware te overwegen. -

Causaal verband en omge­keerde bewijslast

Het standpunt dat medische en in het bijzonder psychiatrische beoordeling van het causale, c.q. verergerende verband tussen een ziektebeeld en de verzets- c.q. vervolgingssituatie en -belevingen èn de verwerking daarvan door een gegeven individu, niet meer goed mogelijk is en onmogelijk wordt, is ongefundeerd. Bij de WUV geldt dan de omgekeerde bewijslast, zodat alleen indien duide­lijk andere oorzaken tot het ziekte­beeld hebben geleid, geen recht aan de wet kan worden ontleend. -

STIBA De Stichting Bestrijding Anti-semitis-me kondigt haar symposium aan ter gelegenheid van haar vijfjarig bestaan, 'Veertig jaar na 45.. . ' dat gehouden zal worden maandag 14 oktober 1985. Aanvang stipt 9.30 uur, aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, De Boelel­aan 1105.

Sprekers tijdens ochtendbijeenkomst: - Dr. Hans Jansen, theoloog en schrij­ver - Ing. Simon Wiesenthal Hierna zal de presentatie plaatsvinden van een nieuwe grammofoonplaat, het pianotrio in a klein opus 50 van Tsjai-kovski, uitgebracht dor RCA (STIBA-50535), uitgevoerd door Richard Stein (piano), Zino Vinnikov (viool) en Wla-dislaw Warenberg (cello).

Tijdens de middagbijeenkomst zal voor ons spreken: - Zijne exellentie de minister van Justi­tie, mr. F. Korthals Altes. Verder een paneldiscussie waaraan zul­len deelnemen: dr. N. K. C. A. in 't Veld, prof. dr. H. Musaph, Michael May, J. Kniesmeijer, prof. mr. J. E. Doek, prof. dr. D. van Arkel, rabbijn ing. I. Vorst.

Toegangsprijs voor de gehele dag (incl. lunch): ƒ 50,- met 50% reduktie voor studenten. Inschrijving en mogelijkheid tot nade­re informatie bij: STIBA, Postbus 2009, 3000 CA Rotterdam m.v.v. 'Symposium' op de enveloppe. Postre­kening STIBA: 43 44 456.

Het sluiten van de toelating voor be­langhebbenden ouder dan 65 jaar schept opnieuw rechtsongelijkheid. Bekend is bovendien, dat het wegval­len van de juist tegen de gevolgen van verzet en vervolging beschermende werkkring samen met de afnemende levenskracht op oudere leeftijd tot de-compensatie kunnen leiden. -

Er is in ons land en daarbuiten nog veel onderzoek gaande. Het is onjuist bij de wetgeving te handelen alsof het feno­meen kan worden genegeerd. —

Vervolg van pagina 1

mishandelen en wegvoeren van de Jo­den. Nimmer in de wereldgeschiedenis is het voorgekomen dat niet-Joden in verzet kwamen tegen pogroms. Daar­om was deze staking zo uniek, een sti­mulans voor het verdere verzet tegen de onderdrukkers. Vele stakers en sta­kingsleiders werden gearresteerd, naar concentratiekampen gevoerd of gefu­silleerd. Heel terecht is de tegenwoor­dige Joodse jeugd nu opgedragen dit bijzondere gedenkteken te bescher­men, als het ware een eerbetoon aan de vele slachtoffers van de staking van 25-26 februari 1941.

Na afloop van de officiële plechtigheid op het stadhuis, wandelden schoolkin­deren en genodigden door de oude binnenstad naar het Jonas Danièl Meij-erplein, naar de Dokwerker! De kin­deren zongen enige Joodse liederen en voerden een dansje uit, waarbij met be­hulp van linten de Davidsster gevormd werd. Daarna werd een krans gelegd. De aanwezigen, waaronder Prins Ber-nard waren zeer ontroerd door deze kinderlijke en eenvoudige manifesta­tie. Via het kleine poortje ging het ge­zelschap naar de Portugese synagoge, waar buiten een geanimeerde receptie plaatsvond. Enige gasten o.a. ook Prins Bernard benutten deze gelegen­heid om de prachtige synagoge te be­zoeken.

Eva Fur th

Een onmenselijke wereld? Al maanden lang gaat in een kleine bio­scoop in Parijs Shoah, de grote ramp, de vernietiging. Bijna tien uur film, amper tien procent van wat Claude Lanzmann heeft opgenomen. Weini­gen komen er telkens kijken, veel is er­over geschreven. De kapper die in Isra­ël zorgvuldig een klant knipt vertelt hoe hij in de gaskamer de ten dode ge-doemden moest kaalscheren. Een lid van een Sonderkommando werd door een vrouw naar buiten gestuurd om te kunnen getuigen. 'Muss i denn', zingt de man, zoals toen voor de SS, in een bootje op de rivier, waar de as van honderdduizenden slachtoffers van Chelmno in is ge­loosd. De tweede commandant van het getto van Warschau moest alleen maar zor­gen dat dit 'goed liep'. 'Kaltes Grauen', de reprise van Erika Mann's vooroorlogs cabaret Die Pfef-fermühle brengt een gruwelijke mono­loog. De vrouw van de gaskamerbou­wer praat meewarig over haar man. Haar collega in de film, gevraagd naar het aantal slachtoffers door het bouw­werk van haar echtvriend, zegt: vier­duizend of veertigduizend, 'iets met een vier erin'. Onverschilligheid, cynisme van dorps­genoten van vermoorde Joden in Po­len, maar ook barsten twee Poolse geïnterviewden in tranen uit. Waarom Shoah in tien jaar tijd is ge­maakt? Om documentair vast te leggen door getuigenissen van hen die geleden heb­ben, van daders en omstanders, wat gebeurd is. En dat blijkt nodig, hoe ongelofelijk het ons in de oren klinkt. Voor het begin van het zestiende Inter­nationale Congres van historische we­tenschappen te Stuttgart, waaraan ruim 2000 historici uit de hele wereld deelnamen, werd een pamflet met de breed uitgemeten Auschwitz-Lüge uitgedeeld. De Revisionistische Zeit-geschichteforschung uit Tübingen ging volgens de politie vrijuit 'omdat wij een democratie hebben'. En dit in het­zelfde Stuttgart, waar naar eigen zeg­gen 'een vrij groot aantal Kamerad-schaftsverbiinde van de voormalige Wehrmacht en Waffen SS wordt er­kend als van openbaar nut'. Ongelofelijk - voor ons spookachtig -hoe ontkenning van ons lot, van de

dood van onze miljoenen landgenoten, na deze veertig jaar voortdurend op­duikt. Bij ons nog steeds door de (ver­oordeelde) weduwe Rost van Tonnin­gen.

De waarheid bewijzen

Uit Amerika komen tegelijk andere ge­luiden. Ook daar colporteert een on­guur gezelschap de Auschwitz-Lüge. Onze vriend Mermelstein - hij is lid van het internationaal Auschwitz Co-mit - heeft daar werk van gemaakt en met succes. In het Canadese Toronto moesten oud-gevangenen hun gruwelijke erva­ringen voor het gerecht komen vertel­len, om een zekere Ernst Zündel tot vijftien maanden cel veroordeeld te krijgen. 'Waren er werkelijk zes mil­joen doden' heette zijn schotschrift.

Tekening van Louise M. Hoffmann

Een geschiedenisleraar uit het eveneens Canadese Alberta, Jim Keegstra, kreeg $ 5000 boete wegens ophitsing tegen Joden. Keegstra, die reeds als burge­meester was ontslagen, verloor zijn le-raarsbaan.

Herdenking 1986 De Auschwitz-herdenking zal het komende jaar plaatsvinden op zondag 26 januari 1986. Nadere mededelingen volgen. Houdt u deze dag alvast vrij.

NAC

In eigen land hebben vijf organisaties, waaronder ons comité, een aanklacht ingediend tegen het evangelistenpaar Lucas en Jennie Goeree, die in hun blaadje onder meer verkondigden dat de Joden zelf Auschwitz over zich zouden hebben afgeroepen. De Zwol­se rechter legde hun het zwijgen en een dwangsom op. Het gaat nooit alleen om Joden, het gaat altijd om de rechten van de mens, schreef Avraham Soeten-dorp.

Joodse strijders en anderen

De Joodse feestdagen werden dit jaar weer besloten met een manifestatie van solidariteit met Joden in de Sowjet-Unie die in leven en studie allerlei chi­canes ondervinden en vaak willen emi­greren al of niet naar Israël. Een van de laatste aantijgingen in de Sowjet-Unie is dat 'de zionisten de nazi's zouden hebben geholpen'. Dit geraaskal komt niet van oude of nieuwe nazi's, maar van de nazaten van hen die de nazi's juist de genadestoot hebben toege­bracht ten koste van miljoenen doden, onder wie talloze Joodse strijders. Een lichtend voorbeeld van de laatsten is Alexander Petsjerski. Deze vermaarde leider van de opstand van Sobibor op 14 oktober 1943 heeft nooit getuigd in de processen te Hagen. Dat deed wel een dertigtal oud-gevangenen die dankzij hem overleefden. De enige Nederlander die ooit kon navertellen dat hij op het station in Sobibor aan­kwam en vandaar naar elders is getran­sporteerd trad in Hagen op als Neben-klager. Hij heeft ook Petsjerski in Ros-tow opgezocht en geïnterviewd. De beklaagde Karl Frenzel is opnieuw tot levenslang veroordeeld. Hij blijft nochtans op vrije voeten. Voor zijn ge­zondheid.

Dr. Hans Hers' afscheidsreceptie Donderdag 29 augustus j.1., één van de weinige mooie zomerdagen. In de van Ghent kazerne te Rotterdam wachtten lange rijen mensen om 'hun' dokter Hers de hand te schudden. Samen met zijn echtgenote neemt hij de hulde in ontvangst. Dr. Hans Hers heeft zich vele jaren in­gezet voor behandeling van verzets­mensen, vervolgden en andere vrien­den. Zelf bracht hij vier jaar door in ge­vangenis en concentratiekampen. Nie­mand beter dan hij kende de noden en de ziekten van kamp- en andere slacht­offers. Dr. Hers was voor velen niet al­leen de arts-specialist, maar ook de be­grijpende psycholoog-psychiater. Hem kon je alles vertellen, hele verha­len over persoonlijke problemen en fa­milieomstandigheden werden hem toevertrouwd. Het leven van dr. Hers en zijn echtge­note is niet over rozen gegaan. De be­langstelling en medeleven bij hun per­soonlijk verdriet was zeer groot. Dr. Hers' opvolger is dr. W. de Loos. Nu al heeft deze bekwame jonge inter­nist bewezen dat hij zeer betrokken is bij de ziekten en problemen van de oorlogsslachtoffers.

Bij zijn afscheid werd dr. J. F. Ph. Hers door Koningin Beatrix benoemd tot Commandeur in de Huisorde van Oranje. Een zeer hoge en welverdien-

Mft"* . f . » ^ . 4 ' < f * f t +ldl-<fc.Vh,4

de onderscheiding voor de geliefde dokter. Daarvoor onze hartelijke feli­citaties!

Wij wensen Hans en Toos Hers nog vele gezonde en rustige jaren!

Eva Furth

Vervolg van pagina 3

Valse verzoening

Een nieuwe vorm van zandstrooien over het verleden komt op. Laten we zeggen het verschijnsel Bitburg. Het was geen toevallige vergissing, het be­zoek van president Reagan aan het kerkhof van Bitburg met zijn Waffen-SS-graven. De toch al schandalige en door ons steeds aan de kaak gestelde 'Kameradschaftstreffen' van oud-SS'ers (die zelden van gedachten zijn veranderd) worden dit jaar nog eens opgeluisterd door Amerikaanse oud­militairen, die in de Tweede Wereld­oorlog aan de andere, dat wil zeggen goede, kant hebben gestaan. De 6e Ge-birgsdivision Waffen-SS heeft dan ook Amerikaanse zowel als Noord- en Oosteuropese gevangenen vermoord.

Wij hebben uiteraard tegen deze valse 'verzoening' geprotesteerd. Naar verluidt heeft de politie van Frankfurt a/M geklaagd dat zij neo-na-zis moet beschermen en tegen demon­strerende antifacisten optreden. Dit na de dood van een man onder een water­kanon.

Rust en onrust De dingen die ons overlevende getrof­fenen aangaan hangen vaak samen met de gang van zaken nu, veertig jaar la­ter. Er heerst maar al te begrijpelijke onrust onder de WUV-gerechtigden naar aanleiding van het interim-rap­port van de commissie-van-Dijke. Wij zijn daar uiteraard intensief mee bezig. Ons beginsel is en blijft: laat onze mensen met rust. Dat is een onont­beerlijke voorwaarde, een voornaam bestanddeel van de ereschuld en het so­lidariteitsgevoel.

Grote zorgen maken wij ons over de terreurdaden over en weer in en om het Midden-Oosten. Steeds weer in Li­banon, op Cyprus, in Tunesië, aan de Golf van Akaba. . . Waar niet? En dat terwijl maar één plaats iets kan opleve­ren: de onderhandelingstafel. Tenslotte iets dat veraf en heel nabij is. Op een centrale plaats op aarde, de en­treehal van de Verenigde Naties in New York, komt een tentoonstelling 'Auschwitz-Birkenau, misdaad tegen de mens(elijk)heid'. Een waarschu­wing in een bedreigde, volgens de Zwitserse auteur Dürrenmatt, onmen­selijke wereld. Hoe valt die menselij­ker te maken? Een voorbeeld geven de miljoenen die met hun handtekening bevestigen dat zij de kernwapenwed­loop willen keren. Niet méér massa­vernietigingswapens, niet méér on­menselijkheid. Om een minder mense­lijke wereld achter te laten.

De bevrijdende emotie Bij Prof. Dr. J. Bastiaans' afscheid van Leiden

Als geen ander is in Nederland de naam van Prof. Bastiaans verbonden aan de zorg voor oorlogsgetroffenen. Al in 1957 vestigde hij met zijn proefschrift 'Psychosomatische gevol­gen van onderdrukking en verzet' zijn reputatie op dit terrein. Toch duurde het nog tot 1967 voor het Bastiaans lukte om bij een breder publiek aan­dacht te krijgen voor de problemen van de oorlogsslachtoffers. Het was de door Louis van Gasteren in samenwer­king met Bastiaans vervaardigde film 'Begrijp je nu waarom ik huil?' die ve­len de ogen opende, en die de naam van Bastiaans ook in ruimere kring be­kend maakte. Sinds zijn benoeming (in 1963) als hoogleraar in de psychiatrie te Leiden is de zorg voor de oorlogsge­troffenen het zwaartepunt in het ar­beidzame leven van Bastiaans geble­ven. Daarom is het, nu ook voor hem de datum van pensionering onherroe­pelijk gekomen is, goed ook in ICO-DO-Info bij dit moment stil te staan.

In het auditorium van de Leidse Uni­versiteit dat te klein bleek om alle be­langstellenden te bevatten, sprak Basti­aans op 28 juni 1985 zijn afscheidscol­lege uit. Het was een beknopte rede, waarin desondanks de voornaamste werkvelden waaraan Bastiaans had bij­gedragen de revue passeerden, en waarin ook de door hem leidende idee-en behandeld werden.

Veiligheid en zekerheid Bastiaans opende zijn betoog met het onderstrepen van het belang dat bin­nen de moderne psychiatrie gehecht wordt aan veiligheid en zekerheid, als essentiële factoren voor een gezonde menselijke ontwikkeling. Alleen als er voldoende veiligheid en zekerheid is, kan de mens uit zichzelf treden en in contact komen met zijn milieu; zonder deze basis stagneert dit proces en wordt de relatie tussen het individu cn de anderen gestoord. Dit maakt een eerste omschrijving mogelijk van wat psychotherapie volgens Bastiaans moet zijn: 'ontstoring van relaties', het

herstel van het vermogen een gezonde band aan te gaan met de omgeving. Tegen deze achtergrond kwam Basti­aans met het voor hem fundamentele idee van de drie zijnswijzen van de mens. Hij onderscheidde allereerst de onbegrensde zijnswijze. Deze valt het duidelijkst waar te nemen bij het pas­geboren kind dat nog geen grenzen kan aanbrengen tussen zichzelf en zijn moeder. Er is een lange reeks van con­frontaties met de realiteit nodig vóór het kind de grenzen ontdekt tussen zichzelf en de anderen, waardoor het

Tekening van Louise M. Hoffmann

uitgroeit tot een individu met een eigen identiteit. Het ontdekken van deze grenzen kan dus een bron van kracht zijn: men vindt, in de woorden van Bastiaans, een burcht in zichzelf. Maar als de confrontatie met de realiteit on­gunstig verloopt omdat de noodzake­lijke veiligheid en zekerheid ontbre­ken, raakt de aanpassing fundamenteel verstoord. Dan toont zich de tweede zijnswijze: de begrensde mens. Het in­

dividu is in zichzelf verstrikt geraakt; de schijnbaar zo veilige burcht wordt een gevangenis waaruit geen wegen meer naar buiten leiden. In zijn meest extreme vorm kan men dit beeld aan­treffen bij oorlogsgetroffenen: zij wa­ren aan zo'n intense onveiligheid blootgesteld dat de fundamentele ze­kerheid geheel is gaan ontbreken, en de weg naar buiten niet meer te vinden lijkt. Tegen deze achtergrond moet men de bekende uitdrukking van Bas­tiaans plaatsen: 'Vom Menschen im KZ und vom KZ im Menschen'.

Onvoltooid verleden

Wanneer de relatie tussen c zijn omgeving zo fundamenteel v e i -stoord is, zal dit op veel facetten van het leven invloed uitoefenen. Bastiaans noemt enige voorbeelden. Het verlo­ren gaan van de essentiële veiligheid en zekerheid kan maken dat men gefi­xeerd raakt in de tijd; de onverwerkte traumatische ervaringen blijven, in de bekende woorden van Hugenholtz, als 'onvoltooid verleden' in het heden aanwezig. Het is het voor de oorlogs­slachtoffers zo belastende verschijnsel dat plotseling, door schijnbaar onbete­kenende prikkels, brokstukken van het verleden met een overweldigend realiteitsgehalte in de herinnering op­duiken. Duidelijk symboliseert dit hoe men ook in de tijd gevangen kan raken. Een tweede door Bastiaans genoemd voorbeeld betrof de verstarring die de begrensde zijnswijze zo vaak bege­leidt, en die zich lichamelijk en psy­chisch kan uiten. Bij empirisch onder­zoek bleek juist deze starheid de grote barrière voor psychotherapie, en Bas­tiaans maakte duidelijk dat veel van zijn inspanningen gericht zijn geweest op het vinden van wegen om deze ver­starring te doorbreken.

Creatieve therapie

Dit leidt dan tot de derde door Basti­aans genoemde zijnswijze, die van de ontgrensde mens, aan wie het gelukt is

'Nooit bevrijd'

Corrie Michielsen-van der Graaf (51) uit Deventer is sinds 1978 sociaal rap­porteur voor de Stichting 40-45. Ze be­zoekt mensen die een beroep hebben gedaan op de Wet uitkeringen vervol-gingsslachtofferd 40-45. Tot eind vorig jaar woonde en werkte ze in Beilen. De gesprekken die ze voerde met de slachtoffers van het oorlogsgeweld maakten een onuitwisbare indruk op haar. In korte notities probeerde ze al­le aangehoorde ellende 'van zich af te schrijven'. Op 3 mei werd in Beilen haar bundel 'Nooit bevrijd' gepresen­teerd. Ze publiceerde de notities, c.q. gedichten bij de Stichting Het Drentse Boek in de hoop dat de vaak vergeten slachtoffers 'eindelijk' de aandacht krijgen die ze verdienen. Corry: 'Je komt bij mensen binnen die een aanvraag hebben ingediend voor een uitkering of die in aanmerking ho­pen te komen voor bepaalde voorzie­ningen. Ze zijn meestal erg terughou­dend maar als ze gaan vertellen over hun ervaringen in de oorlog dan ko­men onverwerkte emoties los. Soms zit iemand minuten lang te huilen of loopt herhaaldelijk de kamer uit. Het komt ook voor dat ik "stijfgevloekt" word. Ik blijf dat gewoon zitten en dan blijkt altijd weer dat het gaat om opge­

kropte haat die een uitweg moet vin­den'. Corry werkte veertien )aar als hoofda­gente bij de Rotterdamse politie. De loopbaan van haar echtgenoot bracht haar via Everdingen en Beilen naar De­venter. Zc ontdekte tijdens de vele ge­sprekken die vaak uren duren dat het gevoel van onmacht dat de slachtoffers ervaren als het gaat om het overbren­gen van hun gevoelens, zeer groot is. 'Ik hoop met mijn bundel begrip te kweken voor alle mensen die veertig jaar na de oorlog nog elke nacht in het concentratiekamp zijn'. Het eerste exemplaar van haar bundel werd op 3 mei in Beilen in ontvangst genomen door Elzien Schendstok, me­dewerkster van de Stichting 40-45. Het tweede exemplaar was voor wethouder H. Zantinge die het boek|e namens het gemeentebestuur van Beilen in ont­vangst nam.

Met dit verhaal uit de Drentse en Asser Courant van 4 mei j.1. is eigenlijk het meeste gezegd. De gedichten van Corrie van der Graaf zijn in de goede zin gebruikspoëzie, een directe en oprechte neerslag van er­varingen en emoties. De Stichting Het Drentse Boek heeft

er goed aangedaan deze pretentieloze strofen in de literaire reeks 'Horizon­taal' op te nemen.

Een proeve daarvan:

Vragen aan rapportrice 'Hebt u het meegemaakt? Bent u verhoord? Hebt u uw broer dood achter moeten laten?

Hebt u het allemaal gevoeld? Bent u geslagen? Hebt u gebeden en gevloekt? Uzelf van angst bevuild?

Hoe kan ik dan met u daarover praten?

Corrie van der Graaf, Nooit bevrijd. Horizon-taal, Zuidwolde 1985. Prijs: ƒ 9,50

de starheid van de eigen grenzen te overwinnen. Bastiaans benadrukte dat dit alleen mogelijk is voor hen die in staat zijn de 'bevrijdende emotie' toe te laten: wanneer de gevoelens die men gaat ervaren als het verleden niet alleen herdacht, maar ook her-leefd en her-voeld wordt. Voor hen die ernstig ge­traumatiseerd werden, is dit alleen mo­gelijk in een therapeutisch klimaat van maximale veiligheid. Maar ook als aan deze voorwaarde is voldaan, blijkt het, in de ervaring van Bastiaans, toch vaak onmogelijk om de al jarenlang bestaan­de verstarring te doorbreken. Het is om deze reden dat hij gezocht heeft naar therapeutische methoden die die­per ingrijpen dan via een gesprekscon-tact mogelijk is. Het bekendst - maar ook het meest omstreden — is Basti­

aans' gebruik van LSD. In zijn rede verdedigde hij zich opnieuw tegen de kritiek op deze aanpak, en benadrukte hij zi|n eigen ervaring en deskundig­heid waardoor het, aldus Bastiaans, mogelijk was om ook bij deze vorm van psychotherapie voldoende veilig­heid te garanderen. Maar hij schilderde ook andere wegen waarlangs hij ge­zocht had naar methoden om de die­perliggende verstarring te doorbreken. Hij noemde bijvoorbeeld het belang van creatieve therapie, en hij beschreef hoe hij via manuele therapie recht­streeks de blokkades in het lichaam kan bereiken.

Bastiaans heeft er nooit een geheim van gemaakt hoezeer hij zich betrokken voelde bij de hulp aan oorlogsgetroffe­nen. Het meest bekend zijn waar­

schijnlijk zijn inspanningen voor een vroegtijdige opvang van gijzelings­slachtoffers. Daarnaast heeft hij zich ook jarenlang beziggehouden met on­derzoek naar de lichamelijke gevolgen van stress, en naar psychosomatische ziekten.

Bastiaans heeft zich steeds laten leiden door wat hij in het belang van zijn pa­tiënten achtte. Voor hen heeft hij op de bres willen staan, en het zelfvertrou­wen dat hij daarbij ten toon spreidde, zal velen van hen het vertrouwen gege­ven hebben dat zij zo nodig hadden. Het zal een geruststelling zijn te weten dat hij zijn werk, los van de Leidse Universiteit, zal kunnen voortzetten.

F. A. Begemann uit ICODO-info, juli 1985

Werkers des doods Jules Schelvis is opgetreden als Ne­benklager in het revisie-proces tegen de onder-commandant van Sobibor, Frenz. Hier volgen grepen uit zijn rekwisitoor, gehouden op 22-8-1985 voor het Schwurgericht te Hagen BRD.

Normaal of bijzonder

Ik wil mij als Nederlander veroorloven op te merken, dat het mij als grotesk voorkomt, binnen de 'normale' afhan­deling van mensenvernietiging, zoveel aandacht te besteden aan de daders van tenlaste gelegde bijzondere moorden. Niet het bevredigen van iemands eigen lust tot moorden zou het bijzondere moeten zijn, maar het aan de lopende band meewerken door 'elke werker des doods' afzonderlijk aan de regulie­re vernietiging. Dat is het bijzondere.

Moet de zielloze robot, afgestompt door zijn niet aflatende gehoorzaam­heid, zonder persoonlijk geïnteres­seerd te zijn in de holocaust, moet zó een lopende banddoder er beter afko­men dan een perverse dader van indivi­duele moorden?

Ik weet uit eigen beleving wat de be­zigheden van Lagerführers waren en hoe dezen hun dagelijkse dienst opvat­ten. Ik ben de enige overlevende van het ge­selecteerde groepje dat uit 81 man be­stond en Sobibor verliet, dus ook de enige overlevende van het gehele trans­port uit Westerbork.

Vele Joodse overlevenden getuigden van hun belevingen in Sobibor. Ze de­den dat omdat ze het aan hun ver­moorde familieleden verplicht waren en omdat ze het lot van een kwart mil­joen vermoorde Joden ter vermaning in gedachten wilden roepen aan een wereld die vergeten wil. Het was niet uit haat of uit wraakge­voelens tegen de hier zittende verdach­te, die zich nu zo onbeduidend, zo on­gevaarlijk, zo klein voordoet.

Waarheid en gerechtigheid

Gelooft u mij, de onmetelijke treurnis over het lot van ons volk, die ons het hele leven lang zal bijblijven, verstikt in ieder van ons het gevoel van haat en

wraak. Wat wij verlangen, en niet meer, is waarheid en gerechtigheid. Zo vond het gerecht het bijvoorbeeld een belangrijke vraag, of een tandarts door een schot precies in het midden van zijn nek vermoord werd, of dat het schot een beetje links het doel getrof­fen had. Ik vind dat dit soort ondervraging door een Duitse rechtbank, waarvan men gerechtigheid verwachten mag, door de meeste getuigen als een her­nieuwde vernedering ondervonden

Kampynonument, Lublrn. Naar een-dia van Jacques I. Furth

werd. Hoe kan men van de Joodse ge­tuigen verwachten dat ze zich nu nog elk detail van een enkele op zichzelf staande moord kunnen herinneren, waar destijds honderdduizenden moorden gepleegd zijn? De details waren voor een 'Arbeitsju-de' volstrekt onbelangrijk. Belangrijk was slechts, hoe kan men deze hel overleven. De verdachte heeft overigens slechts dan een fantastisch herinneringsver­mogen als het hemzelf niet schaadt. Wanneer het echter gaat om wezenlij­ke, hem ten laste gelegde misdaden, dan laat hem zijn anders zo indruk­wekkend herinneringsvermogen op wonderlijke wijze in de steek.

Moordlust Zijn moordlust steeg uit boven de hem opgedragen medewerking aan de ver­nietiging der Joden. Deze verdachte handelt nu nog vol­gens het bekende SS-parool. Zijn 'eer' heet nog steeds, zoals 42 jaar geleden: trouw. Het is de trouw aan de mas­samoordenaars. De verdachte heeft overigens ook na de oorlog het contact met zijn 'alte kameraden' van de SS met verbroken. Men herkende hem op bijeenkomsten van de HIAG der Waf­fen-SS. Het is overbodig te melden, dat de ver­dachte gedurende de verhoren van de Joodse getuigen, niet één persoonlijk woord van berouw, spijt of enig men­selijk medegevoel heeft getoond.

Hij deelde de werkcommando's in, controleerde zijn collega's overal in het kamp, of zij wel het goede tempo aan­hielden bij het vergassen, nam dage­lijks appèl af in Lager I en liet zich de ziekmeldingen aanreiken, terwijl hij tegelijkertijd over leven en dood van de gevangenen besliste. Werd hij toevallig de Führer van Lager I? Kom nou. Hij was boordevol geestdrift, om in zo een leidende functie verantwoordelijk te zijn voor het grote werk: Joden te vernietigen. Gelooft men werkelijk dat de hogere SS-moordenaars iemand tot Lagerfüh-rer bevorderd zouden hebben, als hij niet voor de volle honderd procent hun laag-bij-de-grondse moordzin deelde? Zo dom en simpel waren die hoge SS-ers nu ook niet. Frenzel was nooit La-gerführer geworden als hij niet dezelf­de wreedheid en boosaardigheid van zijn meerderen, hun rassenhaat en moorddadige vernietigingswil gedeeld had. Hij zou geen dag langer Lagerführer gebleven zijn, als het vermoorden van Joden niet zijn hoogst eigen persoon­lijke zaak geweest was. Dat bewees hij elke dag opnieuw door zijn onvoorwaardelijke, nimmer ver­sagende, onvermoeide ijver. En die ij­ver diende alleen één doel: de totale vernietiging der Joden. Elke zweep­slag, elke vuistslag had in Sobibor maar één zin, de vernietiging te versnellen. En hoe vaak heeft deze man gesla­gen. . . De moorddadige instelling van zijn su­perieuren maakte hij geheel tot de zij-

ne. Hij is geen eenvoudige helper bij het moorden, hij is mededader (Mitta-ter) in de moordfabriek Sobibor.

Bijverdiensten

Frenzel voelde zich in Sobibor ook daarom thuis, omdat hij zich daar rijk verdiende. Een toeslag van achttien mark dage­lijks vormt 540 mark per maand. Al­leen door zijn Jodenmoord-toeslag be­haalde Frenzel het inkomen van een Duitse hoge ambtenaar, ook even veel als een burgemeester van een stad met 15.000 inwoners in het Lennetal bij Hagen. Zijn hele interesse was erop gericht, niet naar het front te hoeven gaan. Hoeveel gemakkelijker en aangenamer was het, de Joden voor dat hoge inko­men uit te roeien. Naast de vele andere genoegens bood Sobibor ook ongekende mogelijkhe­den op het gebied van de persoonlijke verrijking. Zo vertelde een verdachte mij in het enige gesprek dat ik met hem had, dat hij tot zijn gevangenneming een groot olieverfschilderij in zijn bezit had, dat geschilderd was door de be­kende Hollandse schilder Max van Dam. Van Dam werd in Sobibor ver­moord. Ik meen dat dit bezit ook tot verrijking gerekend mag worden. Als dit schilderij er nog is, dan verzoek ik de verdachte het als een teken van berouw aan het Nederlandse volk te­rug te geven om het in een museum te doen plaatsen.

Radertjes

Helaas niet in Duitsland, maar in Ne­derland, is de opmerkelijke boekense­rie 'Justiz und NS-Verbrechen' in meer dan twintig delen uitgegeven. Zij bevat vele honderden Duitse vonnis­sen op het gebied van nazi-misdaden. Al na een paar vonnissen gelezen te hebben wordt het iedereen duidelijk hoe het schema van de verdedigers er­uit zag: allen waren slechts ontvangers van bevelen en 'kleine lieden', ze wa­ren ook allemaal tegen de Jodenvervol­ging en vooral tegen het vernietigen der Joden, ook als ze het eigenhandig deden, maar natuurlijk tegen hun wil. Het ziet er naar uit dat er in heel nazi-Duitsland alleen maar kleine radertjes waren, ook als ze duidenden mensen hebben vermoord. Het grote wiel drijft het geheel aan, het kleine radertje draagt de kracht met

Onthulling van het monument van Birkenau. Naar een dia van Jacques I. Furth

grotere snelheid over, zoals iedere fiet­ser weet. Hij was voor de opperste Lagerleiding er verantwoordelijk voor, dat de mas­samoord zonder wrijving verliep en er zich daarbij geen vertragingen zouden voordoen. Frenzels enige doel was, de moordmachine zo snel mogelijk op volle toeren te brengen en tot het einde toe gaande te houden. Een klein rader­tje? Het waren juist deze kleine radertjes die ons met zwepen in ons gezicht sloegen of ons kreupel sloegen, en mensen doodden naar luim en lust. Het gerecht dient te weten: het waren juist deze kleine radertjes die al die mil­joenen verpulverden. Frenzel besliste op die manier wie ver­gast, dan wel doodgeschoten zou wor­den. Op het perron selecteerde hij de mensen naar eigen goeddunken. De executies van de niet meer tot lopen in staat zijnde Joden komen dus alleen voor zijn rekening. Dit kan, in juridische termen, ge­noemd worden: de onder controle staande macht van een mededader aan massamoord (die Taterschaft eines Mittaters).

IJver

Het enige doel van dit radertje was er­op gericht het moorden zo vlug en rati­oneel mogelijk te organiseren. Al zijn begane misdaden leidden naar de door hem zo gewenste 'Endlösung der Ju-denfrage'. Niemand, zelfs de hoogste leiders van

het moorden niet, hebben hem met be­dreiging voor lijf en leden ertoe ge­dwongen, het vergassingsproces te versnellen. Het was slechts de innerlij­ke wil van de verdachte, door zijn eer­zucht en ijver, door zijn onvoorwaar­delijke inzet en de door hem gewilde en met al zijn kracht ondersteunde Jo-denvernietiging, bij Stangl of Reicblei-ter een wit voetje te halen. Zo sprak het Bundesgerichtshof op 19 oktober 1962 uit: 'Bij een door de staat georganiseerde en uitgevoerde mas­samoord is diegenen altijd mededader, "die in zijn dienstgebicd en in het ge­bied waar hij invloed kan uitoefenen, ervoor zorgt, dat bevelen onverbidde­lijk worden uitgevoerd, of die daaraan ijverig meewerkt'". Ik verzoek het gerecht dit nog eens na te lezen.

Sip Wie kan mij inlichtingen verschaffen over Zippora (Sip) Rodriguez-Lopez. Sip was tijdens de oorlog verloofd met mijn broer Hans (Henri Abraham) de Jong, destijds wonende: Mr. P. N. Arntzeniusstraat 26 hs, Amsterdam-Watergraafsmeer. Hans is, evenals de rest van ons gezin (behalve ik) in Auschwitz. om het leven gekomen, maar Sip schijnt de oorlog overleefd te hebben.

Hetty de Roode-de Jong Beukeboom 16 4101 VL Culemborg tel.: 03450-16065

Uit de rechtszaal Tegen de evangeliepredikers Lucas en Jennie Goeree in Zwolle hebben het CIDI, de Anne Frankstichting, OJEC, de Joodse Gemeenten van Utrecht, Emmen en Zwolle en ons Comité een kort geding aangespannen. Het echtpaar mag twee nummers van hun drukwerk niet verspreiden op een dwangsom van ƒ 1000,- per overtre­ding met een maximum van ƒ 100.000,- De rechter verbood hen om zich 'beledigend, kwetsend, deni­grerend of onverdraagzaam uit te laten over het Joodse ras of aanhangers van de Joodse geloofsovertuiging.' 'Hoezeer gedaagden beweren dat zij nimmer de bedoeling hebben gehad de Joden te kwetsen, toch hebben zij zulks, naar objectieve maatstaven gere­kend, wel gedaan en hebben zij bij de verkondiging van hun geloofsovertui­ging de grenzen van het rechtens toe­laatbare overschreden', aldus mr. Schunck. De Goerees leggen in hun leer recht­streeks het verband tussen de kruisi­ging van Jezus en de vernietiging van zes miljoen Joden tijdens de tweede wereldoorlog. In beide gewraakte nummers van Evan wordt volgens de Zwolse rechter dit nog eens benadrukt door foto's van gevangenen in een con-

De kinderen van Buchenwald door Judith Hemmendinger Wat is er geworden van de duizend Joodse kinderen die in 1945 werden bevrijd ? Op 11 april 1945 bevrijdden de Ameri­kaanse soldaten het kamp Buchenwald en troffen daar tot hun verbijstering in barak 66 ongeveer 1000 kinderen aan. Allemaal jongens, wezen, die uit Auschwitz kwamen. Zij verlieten als eersten Buchenwald, sommigen ge­kleed in het uniform van de Hitlerju-gend, omdat de Amerikanen geen kin­derkleding hadden. Een honderdtal van hen kreeg onderdak in het kinder­tehuis van Taverny in Parijs, waar de schrijfster directrice van was. Zij vertelt over hun leven in de kam­pen, hun bevrijding en hun aanvanke-li)k wantrouwen. Bovendien hebben 25 ex-bewoners van Taverny er na vele jaren in toegestemd om hun eigen ver-

centratiekamp en afbeeldingen van he­dendaagse taferelen in Israël. Hierin zouden volgens de rechter een aantal lezers van het gospelblad een legitima­tie kunnen zien om Joden, alleen al vanwege hun Jood zijn, onheus te be­jegenen of mogelijk zelfs vanwege hun ras te discrimineren. 'Gedaagden wisten of konden weten dat het citaat uit het evangelie van Mat-teüs (27 vers 25: Zijn bloed kome over ons en onze kinderen) in het verleden reeds vele malen is gebruikt als legiti­matie voor Jodenhaat en Jodenvervol­ging, met als absoluut hoogtepunt de holocaust gedurende de tweede we­reldoorlog, waarvan de trauma's nog vrijwel dagelijks door vele Joden wor­den ervaren', verklaart Schunck in zijn vonnis. De Goerees zijn in hoger beroep ge­gaan.

'Beloning'

Ook in Californié moest een proces worden gevoerd dat ons ten nauwste aangaat. Een duister gezelschap van antisemieten en nazivrienden, het 'Le-gion for survival of freedom' en het

haal te vertellen. Hun authentieke ge­tuigenissen worden weergegeven in dit aangrijpende document, waarbij één van de kinderen, Elie Wiesel, zijn ver­haal plus voorwoord schreef. De schrijfster Judith Hemmendinger, van oorsprong Franse, verbleef tijdens de oorlog in Zwitserland. Zij woont nu in Jerusalem, waar zij een speciale studie heeft gemaakt van de deporta­ties en de gevolgen daarvan. De kinderen van Buchenwald is een uitgave van 'Mingus' te Baarn. Prijs: ƒ 24,90. Van harte aanbevolen.

E.F.H.

Het was eens 1940-1945 Dit heeft Louisa M. Hoffman vastge­legd in haar wandkleden 'Expogé' en 'Natzweiler-Struthof' (te zien respec­tievelijk in Leeuwarden en Overloon). Zij heeft daar nu ook van getuigd in

'Institute for historical Review' had in 1980 een brief gestuurd aan Mei Mer-melstein, een overlevende van Ausch­witz-Birkenau en Buchenwald. Daarin loofde het gezelschap $50.000 uit, als Mermelstein kon bewijzen dat Joden in gaskamers te Auschwitz waren ver­gast. Als Mermelstein niet antwoord­de, zou dat in de massamedia, met na­me de Jerusalem Post, worden gepu­bliceerd. Een en ander na het verschij­nen van een ingezonden brief van Mer­melstein in de Jeruzalem Post van 17-8-1980, waarin deze beschreef hoe zijn moeder en twee zusters op 22 mei 1944 de gaskamer waren ingestuurd. Op 9 oktober 1981 stelde de Californische rechter vast dat vergassingen in de zo­mer van 1944 een feit waren. Boven­dien bevestigde de rechter de 'emoti­onele nood' die het aanbod van de be­ning teweeg heeft gebracht bij de ge­adresseerde en andere overlevenden van de vernietigingsramp. Voor dit laatste moesten de gedaagden excuses maken. Het vonnis legde Liberty Lob­by het Legion, het Institute e.a. op de $50.000 aan Mermelstein uit te beta­len. Dit is inmiddels gebeurd en eiser heeft een bestemming voor het geld ge­vonden.

Transvaalplein Ongetwijfeld hebben de lezers de blunder opgemerkt in de bespreking van het boek van Ab Caransa in ons vorig nummer. Onze lotgenoten in de Transvaalbuurt kregen in de noodlots­jaren het bevel 'verzamelen op het Transvaalplein' en nergens anders. 'Verzamelen op het Transvaalplein' is dan ook de werkelijke titel van het geschreven eerbetoon dat in een waar­dige en waardevolle uitvoering bij Bosch en Keuning is verschenen. 'Woord gehouden', de terugblik van 40 of 41 jaar Stichting 1940-1945 is niet alleen aan alle buitengewoon gepensio­neerden toegestuurd, maar ook in de boekhandel verkrijgbaar a ƒ 39,50 (uit­gave Staatsdrukkerij).

een dubbel bundeltje rijmende over­peinzingen, door haar zelf geïllu­streerd. Het boekje is met liefde ver­zorgd en kan naar beide kanten wor­den opgengeslagen, ook als Boek zon­der titel. De netto opbrengst is voor de sociale fondsen van de Stichting Sa­menwerkend Verzet en voor musea die verbonden zijn met de jaren '40-'45. Daar zal het ook verkrijgbaar zijn.

Werk niet mee aan vernietiging Ik was ondergedoken. Enige malen ben ik wat men noemt 'door het oog van een naald' gekropen. Nu lees ik in het blad van het Auschwitz Comité over de ellende van de kampen. Men huilt, men laat een traan bij elk verhaal, maar men begrijpt het mensdom niet. Men gelooft niet, dat het de laatste verschrikkingen der geschiedenis wa­ren. Men zoekt verklaringen. Was het alleen het werk van een kliek krankzin­nigen? Waren het de industrie-bazen, die zich van een veeleisende arbeiders-, massa wilden ontdoen en zich van fi­guren als Hitler, Goebbels en anderen bedienden om dat doel te bereiken? Vernietiging van de macht der vakbon­den? Een duivels complot van de grote mogendheden? Hoe het ook zij, hoe staan de overlevenden tot de huidige maatschappij? Kunnen zi; de zingen­de, trommelende en dansende jeugd nog begrijpen?

Vrouwen uit Nederland, die in Ra­vensbrück gevangen waren, zijn voor­jaar 1945 met bussen naar Zweden ge­bracht. Enkelen van hen zijn veertig jaar later naar Zweden gereisd onder meer om de chauffeurs te eren. Foto's Ingvar Svensson, Svenska Dagbladet.

Churchill voorspelde honderd jaar vrede. Maar dat schijnt voornamelijk op Groot-Brittannië te slaan, en dan niet eens op Noord-Ierland. Kunnen wij uit de holocaust iets leren? Zij die aan een voorzienigheid geloven zijn misschien overtuigd dat het lijden een zin heeft. Wie kan dat, in het licht van de moord op kinderen? Als er een les te trekken is uit de geschiedenis der kampen, dan deze: Vermijdt het lij­den. Werk niet mee aan vernietiging. Laat U niet verleiden tot minachting, niet voor 'de' Duitsers, niet voor 'de' Arabieren, zomin als voor 'de' katho­lieken of 'de' Joden, als er een nieuwe oorlog voorbereid wordt, doe er niet aan mee! Laat 'herdenken' aansporen tot 'den­ken'.

C. J. Levie

I 0 « | J f £ J H

l i l . j f ^ ^ ^ ^ M ^ ^ K

Beth Simcha Weer elke zondag instuif, tal van cur­sussen - Iwnet en Engels op drie ni-veau's - bridgen, whisten, klaverjas­sen, dammen en schaken, een zang­koor en volksdansen. Van alles is er te doen, de hele week door in Beth Sim­cha. Op 24 november bovendien een bazar / open dag van 11-16 uur. Het clubadres is De Lairessestraat 13, Amsterdam, tel. 020-73 87 80. Wilt u naar Beth Simcha, De Lairessestraat 145, 1075 HJ Amsterdam.

Beth Simcha is een stichting van Joods Maatschappelijk Werk samen met het sociale orgaan van de Ned. Isr. Hoofd-synagoge.

Heidens Heidens, 3e jaargang, nummer 2, een uitgave van het Lau Mazurelfonds maakt veel gewag van kort geding, ho­ger beroep van rechtszaken. Dit we­gens discriminatie en verdachtmaking van zigeuners en hun medestanders. Onderwijs aan zigeunerkinderen blijkt wel te slagen, ondanks geringe betrok­kenheid van de ouders. 'Heidens' is een geuzennaam. In de 18e eeuw wer­den zwervers, bedelaars, vagebonden en zigeuners zo aangeduid. Het waren mensen die niet tot de gevestigde bur­gerlijke samenleving behoorden, maar leefden in een nomadische cultuur. Een jaarabonnement op Heidens kost ƒ 25,-, losse nummers ƒ 7,50.

Inter­nationaal Auschwitz

Comité bijeen

Op 9 en 10 september zijn de leden van het internationaal Auschwitz Comité op hun jaarlijkse vergadering bijeen ge­weest in Berlijn (DDR). Er werd, nu wij de veertig jaar bevrijding en onze slachtoffers gedenken, opnieuw een oproep gedaan tot de wereld zich te­weer te stellen tegen dreigende algehele vernietiging. Er wordt gewerkt om het voormalige kamp, nu museum Auschwitz, dit graf van de wereld, beter toegankelijk te maken. Men wil betere aanwijzingen in enige talen voor bezoekers aan de buitenlandse paviljoens. Er is niet vol­doende personeel om alle paviljoens permanent open te stellen. Wie het kamp en een speciaal block met een groep, alleen of met enkelen wil bezoe­ken, kan zich het best tevoren schrifte­lijk aanmelden. Bij de ingang van het terrein zelf wordt ieder aangeraden eerst naar het directiegebouw te gaan; daar krijgt men geleide mee en ook eventueel sleutels. Bijzonder belangrijk is dat van 10 de­cember 1985 tot 27 januari 1986 een tentoonstelling zal worden gehouden in de hal van de zetel der Verenigde Naties te New York onder de titel: Auschwitz-Birkenau, misdaad tegen de mens(elijk)heid. Deze tentoonstel­ling, de langste ooit op deze bij uitstek internationale plek gehouden, wordt geheel opgezet door het Internationale Auschwitz Comité en uitgevoerd door de directie van het museum Ausch­witz. Een persconferentie op 6 decem­ber, eveneens te New York, gaat daar­aan vooraf. De volgende presidium-bijeenkomst van het Int. Auschwitz Comité zal plaatsvinden te Tel-Aviv.

Annie Fels-Kupferschmidt met het presidium van het Int. Auschwitz Comité bij het monument in Birkenau. Naar een dia van Jacques I. Furth

Leo Groen gestorven

Weer is ons comité een medewer­ker ontvallen: Leo Groen. Voor de lezers van ons blad en vooral voor de vele lezers van onze herden­kingsnummers is dit een gemis, al weten zij dit niet. Leo Groen heeft jarenlang de ad­vertenties verzorgd; hij was die voor 1986 al aan het voorbereiden. Onze adverteerders zullen zijn te­lefoontjes niet meer krijgen. Als Amsterdamse diamantbewer­ker is Leo in de oorlog bij het ver­zet gekomen en genoot daarna een buitengewoon pensioen. In 1944 is hij gepakt en naar Auschwitz gede­porteerd. Hij heeft de veertig vrije jaren gelukkig nog mogen beleven.

E.T.

SS, BRD, VS Toen het voornemen bekend werd ge­zamenlijke bijeenkomsten te houden van SSers met Amerikaanse troepen­onderdelen, heeft het Nederlands Auschwitz Comité een telegram ge­stuurd aan de ministers van Binnen­landse Zaken van de Bondsrepubliek en van de Lander Rijnland-Palts en Beieren. Dit telegram luidt: Als oud-SS-slachtoffers en nabestaan­den zijn wij verontwaardigd en bele­digd wegens de voorgenomen gemeen­schappelijke manifestaties van de 6e Gebirgsdivision Traditionsvereinigung met de 70e US-Infantry Division As-sociation in St. Awold (bi) de grens in de buurt van Saarbrücken), Bad Windsheim (Beieren) en Pfaffenheck (bij Koblenz). Wij zonden een gelijkluidend telegram aan de Amerikaanse Ambassade te Den Haag met de vermelding dat deze SS-ers moordenaars van Amerikanen en Europeanen zijn geweest.

Nog steeds herdenkingsjaar De veertigjarige bevrijding is uiteraard in wijde kring aan de orde geweest en is dit nog. Onze Auschwitz-herdenking ging voorop. Intussen hebben de Stichting 1940-1945, de Vrouwen van Ravensbrück, de oud-Buchenwalders, de Vrienden­kring Sachsenhausen, de Expogé, Ver­

enigd Verzet, de LKG en anderen mei 1945 herdacht, de Vriendenkring van oud-Natzweilers moet nog komen. Wij wensen al dez vrienden nog vele jaren de kracht hun werk voort te zet­ten.

Veertig jaar na '45 Het is geen opwekkend, zelfs geen weemoedig gedenkboek, deze STIBA-bundel bij het vijfjarig bestaan van de Stichting ter Bestrijding van het Anti­semitisme. Vanaf de inleiding van Loe de Jong tot en met de flaptekst gaat het om dezelfde tendenzen die hebben ge­leid tot de moord op zes miljoen Joden en de gewelddadige vervolging van an­dere minderheden in Europa. Daar tus­sen geven dertien Stiba-adviseurs een hele scala van visies op het hedendaag­se antisemitisme'. D e neiging is groot om zich met prof. van Arkel te verdiepen in de vele situ­aties en vormen waarin antisemitisme zich in verschillende perioden manifes­teerde en dat nog kan doen. Aan een prognose waagt Van Arkel zich slechts schoorvoetend en met reden. Aan het Christelijke, ook Nieuw- tes -tamentische antisemitisme of anti-ju-daïsme is veel aandacht besteed, vooral in het uitvoerige essay van Dr . Hans Jansen, de auteur van Christelijke The­ologie na Auschwitz . Merkwaardig is dat er nauwelijks een regel is te geven waar antisemitisme

Wie kende hen? Familie Löb Lien (Zr. Hedwigis) 3-3-1908 - Rijs­wijk overleden 30-9-1943 te Oswiecim (P). George (P. Lignatius) 25-9-1909 -Hoensbroek overleden 19-8-1943 te Oswiecim (P). Rob (Br. Linus) 15-10-1910 - Den Haag overleden 30-9-1942 te Oswie­cim (P). Theodora (Zr. Therese) 22-10-1911 -Sawah Loenta overleden 30-9-1942 te Oswiecim (P). Hans (leek) 11-10-1913-Sawah Loen­ta overleden 30-2-1945 te Buchen­wald. Postulante Lisamaria Meirowsky 7-9-1904 te Graudenz (Dld) overleden 30-9-1942 te Oswiecim (P). Alle bovenstaande personen werden via kamp Amersfoort naar Westerbork getransporteerd en vandaar naar Po­len. H u n overlijden werd bekend ge­maakt in de Staatscourant van 27 April 1950. (Duitse dossiers aan de Russen overgedragen). Verdere concrete in­formatie of zekerheid ontbreekt tot op heden.

wel en niet inheems, door de eeuwen heen, aanwezig is. In Italië, een van ouds Christelijk en Katholiek land, ze­tel van de pausen bovendien, hebben niet alleen verreweg de meeste Joden Hitier en Mussolini overleefd, maar heeft nooir anti-semitisme bestaan. He t treurigste hoofdstuk is dat van prof. Yehuda Bauer, hoogleraar o.m. in hedendaagse Joodse geschiedenis in Jeruzalem. He t heet: Antisemitisme vandaag - een fictie of een feit? Geen fictie is de hardnekkige propaganda in de Sowjet-Unie gebaseerd op niet min­der dan de Protocollen van Zion: de Joden zouden uit zijn op de wereld­heerschappij. De protocollen zijn niet zo maar een door de tsaristische politie in elkaar gedraaide vervalsing, maar een bewerking van een tegen keizer Napoleon III, de autocraat van Parijs, gericht pamflet. Dit thema, streven naar wereldmacht, blijkt honderden malen uitgekraamd en gevarieerd te worden in een reeks van publicaties. Een rijtje kampioenen in deze vuil­spuiterij noemen wij ook maar eens: Jewgeni Jewsejew, Ljew Kornejew, Skoeratow, Wladimir Begoen, een kwartet van een heel orkest, erg ge­noeg. De jaren tachtig brachten daar-

Wie één of meer van deze mensen heeft ontmoet wordt verzocht zich in ver­binding te stellen met de heer J. Kreeu-wen, Tobias Asserlaan 50, 5056 V C Berkel-Enschot.

enboven de schandelijke en onzinnige beschuldiging dat de zionisten de na­zimoordenaars krachtig zouden heb­ben geholpen. De naar macht honge­rende Joden zouden zichzelf hebben uitgeroeid. In Egypte en andere Arabische landen blijken verscheiden scribenten even­eens de protocollen-fantasie en de na­zi-collaboratie te verkondigen. O o k hier worden Joden veelal als zionisten aangeduid. G. Philip M o k wijst erop dat de bewe­ring dat de vervolging van Joden hun eigen schuld is, een lange traditie heeft. Prof. Mr. J. E. Doek legt uit dat de strafwet, hoe onmisbaar ook, tegen­over antisemitisch gedrag vele haken en ogen kent. Wiesenthal resumeert neo-nazisme met name in de Bondsrepubliek en Oostenrijk. Simon Speyer memoreer t het werk van Ben Sijes. En er is meer. Een waardevolle bundel die vele diens­ten zal bewijzen, helaas. E.T.

Prof. Dr . D . van Arkel e.a. Veertig jaar na '45. Visies op het hedendaagse antisemitisme. Ingeleid door prof. dr. L. de Jong. Meulenhoff Informatief. Amsterdam, 1985. Prijs: ƒ 4 5 , -

Bezoek aan Auschwitz Mensen die behoefte voelen een be­zoek te brengen aan Auschwitz kun­nen dat aan ons secretariaat opgeven. Naa r gelang van het aantal belangstel­lenden kan dan worden bekeken of en wanneer een gezamenlijke reis is te or­ganiseren.

Bovenste rij v.l.n.r.: Hans, Pater Ignatius, Pater Nivardus, Broeder Linus Onderste rij v. 1. n, r.: Mère Maria-Theresia, Mère Veronica (werd niet gedepor­teerd) en Mère Hedwigis