Auschwitz Bulletin, 1970, nr. 01 Januari
Click here to load reader
-
Upload
nederlands-auschwitz-comite -
Category
Documents
-
view
228 -
download
2
description
Transcript of Auschwitz Bulletin, 1970, nr. 01 Januari
N L A N A U H W I T M ' I . T
Is. Franco Mendes Bleichroeder, Bing & Co
verzekerings-efficiency
makelaars in assurantiën
Stadhouderskade la
Amsterdam 1013
BIJ HET OMSLAG De ontwerper van het omslag is Bob Denneboom. Voor de fotomontage is een niet eerder gepubliceerde en waarschijnlijk door een SS-er gemaakte foto gebruikt van het sluiten van een goederenwagon voor deportatie.
nederlands auschwitz c o m i t é
Herdenkingsnummer Oplaag: 25.000 ex.
14de jaargang, nr. 1, jan 1970
secr.: victorieplein 3 2 \ amsterdam-z., postgiro 293087
bankrek.: A M R O , bijk. van baerlestraat. amsterdam-z.
gem.giro N 5500 N.A.C.
red.: amsteldijk 23, amsterdam-z.
WIJ ZULLEN WINNEN Moet het werkelijk? Is er reden te herdenken dat Auschwitz van het grootste massagraf der geschiedenis een provinciestadje, Bergen-Belsen een exercitieterrein en Westerbork een stuk hei werd? Of heeft de herdenkingsavond alleen zin voor de overlevenden? En deze herdenkingskrant? De oplaag is zeker tienmaal groter dan het aantal overlevenden uit de kampen. Wij menen juist Auschwitz en de bevrijding van Auschwitz in persoon en geschrift te moeten herdenken, nu na een kwart eeuw, omdat de gevaren van een Auschwitz ons verre van denkbeeldig lijken. Er is in 1970 geen vrede, niet op papier en niet in feite. Wel wordt met nieuwe methoden geprobeerd oorlog als dagelijkse kost op te dissen om zo die oorlog zoal niet ongestoord, dan toch onbeperkt voort te zetten, in het bijzonder in de zg. derde wereld. Die wereld heeft deel aan de bevrijdingsgolf van maatschappelijke en politieke vernieuwing van onze tijd. Anders dan wij het ons toen voorstelden kwam er geen duurzame vrede en is het fascisme niet dood: voortvegeterend en vaak genoeg opgekweekt in Spanje en Portugal, weer ontloken, zo niet ingeplant in Griekenland.
Het antisemitisme, dat de weg naar de gaskamers effende, is daar niet gestikt met de slachtoffers. Jarenlang signaleren wij alweer grafschendingen, hakenkruisen op synagoges en flats die te koop zijn voor wie geen neger of Jood is In menige
Beierse of W ü r t t e m b e r g s e stad geniet de gepensioneerde SS-generaal heel wat meer sympathie dan de enige teruggekomen Jood. Wij stellen uiteraard voortdurend het antisemitisme als discriminatie aan de kaak, waar wij het ook ontmoeten. Toen in de lente van 1968 de antisemitische praktijken van de Poolse overheid bleken, riep het Nederlands Auschwitz C o m i t é het secretariaat van het internationale c o m i t é , dat te Warschau is gevestigd, op zich te d i s t a n c i ë r e n , maar kreeg geen antwoord. De voorzitter van het N.A.C. neemt sindsdien dan ook geen deel aan besprekingen met deze instelling. Zorgwekkend blijft het dat in een land dat zo van nazidom en antisemitisme heeft geleden als Polen ook de laatste paar duizend Joden, onder wie tal van veteranen in de bestrijding van het fascisme, worden opgejaagd. Het dekmanteltje voor het oude zeer heet ditmaal antizionisme, een doorschijnend dun jasje. Het wordt toch nog binnenste buiten gekeerd, b.v. wanneer iedere kritiek op daden van enige regering van I s r a ë l antisemitisme heet. Politiek bedreven op een voor velen heilige plaats schijnt niet te mogen worden bekeken als wat het is, n.l. politiek Kritiek op handelingen van minister Luns zou dan zeker anti-Nederlands zijn! W i j menen dat de onzalige toestand in het Midden-Oosten alleen door en in vrede is op te lossen De staat I s r a ë l is een onomstotelijke zaak. een in veler oog betwistbare buitenlandse politiek is dat niet
25STE AUSCHWITZ-HERDENKING
Concertgebouw, grote zaal, Amsterdam 25 januari 1970, 20 u u r Medewerkenden- Theo Olof, viool en het Amsterdams Philharmonisch Orkest o.l.v. Anton Kersjes; Christina Cunne, mezzo-sopraan en leden van het Noordhollands Philharmonisch Orkest o l.v. Henri Arends; Hans Bloemendal, voorzanger en mannenkwartet o.l v Antoon Krelage Uitgevoerd worden o a. „ N o o i t meer een Auschwitz'' door de oud-gevangene Sedje H é m o n ; liederen uit „ d e Zon en de Tijd" van Mikis Theodorakis: psalm 116, getoonzet door S. H. Englander .
De toegangsprijs is ƒ 3 ,—, alles inbegrepen. Kaarten zijn verkrijgbaar bij: Nieuwe Muziekhandel, Leidsestraat 50, tel 23 73 21 Broekmans & Van Poppel, v. Baerlestraat 92-94, tel 79 65 75. Atheneum Boekhandel, Spui 14-16, tel 23 39 33 en Atheneum Boekhandel, v. Woustraat 124. tel. 71 34 01 Ned. Theater Centrum, Singel 186, tel 23 02 01 Cultureel Informatie Centrum in de hal van de Stadsschouburg D. van Geens Orteliusstraat 1 7 8 h s „ tel 38 55 72 Alles te Amsterdam. Verder: J. J. Furth, Diemerkade 43, Diemen. tel. 020-5 88 42 Van 20 tot 25 januari zijn kaarten verkrijgbaar bij het Concertgebouw. van 10 tot 15 uur
Veel verwikkelingen van vandaag vloeien voort uit de oorlogstijd. Zelfs de directe gevolgen zijn niet afgewikkeld. Nog steeds zijn er nazislachtoffers die niet het eerst nodige krijgen: pensioen. Aan hen is hier veel aandacht gewijd. Dit is immers hun blad, voor hun, voor onze zaak, al is de herdenking er niet alleen voor hen of voor ons, maar voor iedereen De docu menten in dit nummer tonen wat de oor log. wat volkerenmoord, wat een nazislachtoffer, een ondergedoken kind is, nu Het laat ook zien wat jonge mensen nu hun plaats achten, in deze tijd. Daarom leest u hierin veel van oud-gevangenen van Auschwitz. Zij schreven of publiceerden niet alleen voor zichzelf en ook niet alleen ter nagedachtenis van anderen maar omdat zij vandaag een bijdrage wil len leveren in het werelddebat. Zo is het fascisme, dit richtten de nazi's aan, zo lijden na vijf en twintig jaar hun net niet vermoorde slachtoffers, voor dit werk hebben Hitiers maarschalken sinds 1945 meer dan een kwart miljoen mark de man opgestreken, voor de bedrijvers van dit kwaad smeken sommigen barmhartigheid af of roepen Befehlsnotstand, een dwangpositie, in. Ter opvolging van deze vi| anden der mensheid staat een NPD klaar, die nog steeds niet is verboden, al waait er een nieuwe wind aan de Rijn. Onze zinspreuk „ N o o i t meer Auschwitz 1 ' is geen gebed. Het is een eis die w i j aan onszelf, aan ons allen stellen, en waar aan wij moeten voldoen, willen wij overleven, wij, de mens Als wij ons bij een vergeten, dat is een blijvend Auschwitz zouden neerleggen, zou Hitier posthuum hebben overwonnen
Sinds 1945 was er geen dag geen oorlog en nog woedt de technische en gasoorlog in Vietnam, de „ i n t e r n e " slachting door honger in Nigerie-Biafra. „ O m meer vrede in de wereld te krijgen is verandering no dig van de mensen en van de wereld" schreef prof. R ö l i n g in het decembernum nier van „ I n z i c h t " 1969. En verder Niet een wezenlijke verandering van de aard van de mens, want die is op korte termijn niet te verwachten Wel een verandering van mentaliteit en opvattingen Eerst door die veranderingen is de nood zakelijke verandering van de wereld, van de organisatie van de wereld, te berei ken". Het oorlogsgevaar, nieuwe dreigingen en vormen van geweld hangen als een scha duw over het leven van jonge mensen Maar dezen zijn nu alweer sinds jaren en over de gehele wereld in beweging en zij houden hun ogen open Het is bepaald geen struisvogelpark, de jonge generatie zij die het grootste deel van deze uitgave in handen zullen krijgen Het is ook geen zoethoudertje, dit herdenkingsblad, zomin als een negatieve klaagzang We zijn er, na een kwart eeuw nog lang niet We moeten weer vechten voor ons behoud, om vrede En we zullen weer winnen.
Uitgeverij Athenaeum - Polak & Van Gennep Keizersgracht 6os Amsterdam C
A B ATHENAEUM BOEKHANDEL AMSTERDAM: SPUI 14 / VAN WOUSTRAAT 124 BANSTRAAT 22 MAASTRICHT: VRIJTHOF 29
NRC Krant
die de vrijheid lief heeft
bijvoorbeeld: de vrijheid die het u mogelijk maakt in ons land te kiezen welke krant
u wilt lezen.
. M A J S O N F A A ROKIN 26
AMSTERDAM
— dameskapper
— herenkapper
— manicure - pedicure
— schoonheidsspecialiste
— parfumerie
M A 1 f O N T A A S
R O K I N 26 - T E L E F O O N 2 3 0 8 8 5
N.V. „H0LLAND1A - ENSCHEDE"
Matzes en Crackers
Nieuwstraat 6-14 - Enschede
Telefoon 0 5420-10366
De februaristaking - toen en nu Wanneer Nederland m de meimaand van 1970 voor de 25ste maal de dag herdenkt waarop het van de fascistische overweldiging bevrijd werd, zal in dat enkele woord 'bevrijding' een scheepslast aan herinneringen vervat zijn. Herinneringen aan verlies en ontbering, aan geweld en dood. aan deportatie en celstraf, aan verzet en heldendom. Ik zal de vraag wie of wat nu precies helden zijn, hier niet opwerpen, maar dat er daden van grote morele en lichamelijke moed zijn verricht tegen de brute vijand, de Nazi, staat voor eens en altijd vast. En tot die laatste herinneringen behoort de februaristaking van 1941, een verzetsdaad die een voorbeeld is van collectieve moed. Het verband tussen de twee realiteiten Auschwitz en februaristaking ligt voor de hand. Toen de Duitse bezetters, na een periode van 'gemoedeli jkheid'^), van lok-gefluit naar de 'germaanse' Nederlandse stambroeders, van sluipende reglementering van het openbare leven begonnen te beseffen, dat het Nederlandse volk op
(welk argument dan ook niet was te vangen, begonnen zij al aan het einde van 1940, en in toenemende mate in de eerste weken van 1941 met een andere tactiek, de voorbereiding tot een Quisling-regering. De NSB met haar WA-benden werd uitverkoren tot 'gangmaker'; haar eerste 'opmars' was tegen onschuldigen gericht, de Nederlandse Joden, inzonderheid die van de Jodenbuurt, werden mikpunt en slachtoffer van de heet aangeblazen po-gromlust bij buitenlandse en inheemse tascisten
Wij weten welk antwoord er in Amsterdam en een aantal omliggende steden op die pogrommethoden, op het wegvoe
ren van honderden jonge Joden, op de afgrendeling van de Jodenbuurt gegeven werd: op 25 februari brak een staking uit die twee etmalen duurde, en die in Amsterdam het karakter kreeg van een alle groepen en klassen omvattend protest. Wij weten ook dat de spontaniteit waarmee in die twee etmalen door duizenden mensen op stakingsoproep en stakingsactie gereageerd werd, niet uit de lucht kwam vallen Zij kon pas ontstaan en zo ver om zich heen grijpen, omdat er voorbereiding en organisatie aan voorafgegaan was. De illegale Communistische Partij van Nederland mag de eer van die voorbereiding voor eens en altijd in haar vaandel schrijven. Het waren haar mensen, in de bedrijven van de stad en bij particulieren, in de scheepsbouw en de werkplaatsen, bij de tram en de gemeentereiniging, die sinds de pogrom om zich was gaan grijpen, niet alleen de stemming van het Amsterdamse volk hadden gepeild, maar ook kans zagen om die verontwaardiging, dat menselijk protest tegen bezetters-onmenselijkheid en WA-ex-cessen in de d a a d om te zetten En het is hier zeker de plaats om, terugdenkende aan die moedige organisatoren, met erkentelijkheid en respect de naam te vermelden van een februaristaker, die ons dezer dagen door de dood is ontnomen, Dirk van Nimwegen Hij heeft tot de mannen behoord, die het als hun menselijke opdracht beschouwden, op de bres te springen voor de getrapten, voor, in en na de oorlog Hij was een van de vele illegale werkers die het sein hebben gegeven tot de staking op 25 februari 1941, en dank zi j de doortasters van zijn kaliber werd die staking voor de nazi-bezetters
een teken aan de wand: de eerste massale verzetsdaad van een onder de voet gelopen volk in West-Europa tegen het anti-semitisme De februaristaking is een uiting geweest van solidariteit met de gejaagde en mishandelde Joden, die de Duitsers liet verstaan, dat zij hun valse gemoedelijkheid, hun lokgefluit, maar ook hun Quislingplannen wel konden laten vareh. De februaristaking tekende de grenzen tussen vriend en vijand met alle scherpte af. Ze heeft niet kunnen verhinderen, dat het op de duur toch tot Auschwitz kwam, maar zij heeft dat Auschwitz kunnen uitstellen, en zij sterkte de geest van georganiseerde weerstand tegen het fascisme onder Nederlanders van hnks tot rechts. Zij maakte daarmee duidelijk, dat het merendeel van het Nederlandse volk gruwde van een politiek, die rassendiscriminatie en rassenmoord tot een van haar grondslagen maakt. Zij verbond moed met menselijkheid. ,
Het is de grote les voor vandaag, in een wereld waarin het fascisme nog vege sporen heeft achtergelaten. Rassendiscriminatie en rassenmoord zijn niet uit ons midden verjaagd. Het gif van het antisemitisme blijkt daarbij in ons werelddeel (zo min trouwens als in Amerika) te zijn uitgewoed. Dat het zelfs in landen met een socialistische maatschappij-vorm voorkomt, is een extra schande: men verwacht het daar immers minder dan ooit. Het wijst er op, dat er iets hapert aan de democratie hier en ginds, waar we het niet bij mogen laten zitten. Wij zullen en willen in 1970 de februaristaking van 1941 herdenken. Maar dat betekent ook, dat wij de rassenhaat en rassenwaan van vandaag, waar zij zich voordoen, tegemoet dienen te treden met alle waakzaamheid, alle moed en alle humaniteit waarover wij beschikken — naar het voorbeeld van het dapper protest uit dat bewogen bezettingsjaar.
THEUN DE VRIES
ADAM KADMON
Ziekentroost aan Willy Lages; tevens ter nagedachtenis
Volgens sommige kabbalisten i / s het irrelevant 'of god bestaat of niet zolang de idee bestaat — zijnde roeach-levensadem
en als ik god was zou ik dat laatste verreweg de voorkeur geven boven de naam van Schepper want bij het geschapene zit voorzover het de mens betreft bedroevend weinig dat op een expositie van scheppers onder elkaar een prijs zou krijgen
want — nu zwijg ik nog over later — neem de katalogus inzending 1940 tot 45 ook wel genaamd de Zwarte Periode en zie ze scharrelen door de walglijke damp van de historie rondom hun prooi van strompelende lompen
mensachtige wezens rompen met alle accessoires bedrieglijk echt maar van dichterbij niet meer dan runetekens met een pet op
een golem-gakkend bij vergissing een kokhals vol kokardes — want geen stem een bedorven adem door onvoldoende bezieling een mystiek manko dus een misdadig konstruktiefoutie
21 jaar later moet één van dezen ,,heengaan in vrede in het aangezicht van de dood" — de dood gedacht als personage durft zon gezicht niet eens recht aan te kijken — of dacht u van wel?' — een vraag aan de minister
The face of god after Auschwitz geen face geen god populair gezegd: ,,geen gezicht'
een negatief principe dat zelfs niet in zichzelf meer kan geloven.
Ellen Warmond ..Geen bloemen/Geen bezoek " 1968 Em Ouerido's Uitgeverij N.V.
HET PARGDL lééédiekitutt!
Een krant waar SCHOT in zit SPORT Wekelijks 20 pagina's
Speciaal voor Amsterdammers iedere maandag
AMSTERDAM i SPORT
ISrVEL REIZEN • {fif iïf fiw rtfr̂ fiï' itip id^ if^ iflK
G R O E P S R E I Z E N
7 6 / 7 2 — 3 0 / 7 2
7 6 / 7 2 - 6 / 7
2 3 / 7 2 - 6 / 7
2 0 / 7 - 7 0 / 2
2 4 / 2 - 1 7 / 3
10/3 - 3 1 / 3
17/3 - 3 1 / 3
21/3 - 9/4
etc.
I N D I V I D U E L E R E I Z E N INDIEN NEVENSTAANDE DATA U NIET UITKOMEN KUNT U ZELF UW REISDATA BEPALEN MET EEN MINIMUM VERBLIJF VAN ÉÉN WEEK EN MAXIMAAL ÉÉN KALENDER MAAND, TERWIJL U ÉÉNMAAL MAG ONDERBREKEN IN EUROPA OP DE HEENREIS EN É É N M A A L OP DE TERUGREIS
* SPECIALE STUDENTENRETOURS OP AANVRAAC IN SAMENWERKING MET =m I S R A Ë L ~ \ AIRLINES
•Jfr FOLDERS EN INLICHTINGEN
MEJT WORLD TOURIST ORGANIZATION
ROKIN 9-15 AMSTERDAM TEL. 020-243350*
# WH VERZORGEN AL U W REIZEN
OVER DE GEHELE WERELD
P a r f u m e r i e M a r i o n ( B . GOBITS)
F E R D . BOLSTRAAT 9 7 , A M S T E R D A M - Z .
levert alle bekende kosmetika en parfumerieën
S t e u n t h e t
NEDERLANDS A U S C H W I T Z
COMITÉ
G e m . G i r o N . 5 5 0 0
P o s t g i r o 2 9 3 0 8 7
A m r o - B a n k v . B a e r l e s t r a a t
A m s t e r d a m
N . A . C . A m s t e r d a m
Succes door
energie
HANDELSOPLEIDING
D i n k g r e v e Boekhouden M.O. S.P.D. M.B.A. Praktijkdiploma's Boekhouden
Talen Typen Steno Middenstandsdiploma Officiële I.M.O.-opleiding
K A N T . : W I L L E M S P A R K W E G 3 1 , A M S T E R D A M - Z .
7 6 1 1 7 6 L E S - A D R E S S E N : • W i l l e m s p a r k w e g 3 1 • D a C o s t a k a d e , W e s t • J a n d e L o u t e r s t r a a t , S l o t e r m e e r • M e e u w e n p l e i n , N o o r d • O u d e r K e r k e r l a a n , A m s t e l v e e n
L i d v . d . P . I . H .
Hoe zij het zien De jonge generatie aan het w o o r d
Drie jonge paren, z e s jonge mensen, allen met kinderen, allen kinderen van s lachtof fers en voor de helft kinderen van leden van het Nederlands Auschwitz Comité kregen hier het woord. Zij zijn allemaal kort voor, in of kort na de oorlog geboren. Zij hebben een vader, een moeder moeten missen of s tammen van beide zijden uit een t w e e d e huwelijk en dan is de partner van elk der ouders vermoord. Een is een kampkind. Dat is Joop. 26 jaar . Een kampkind
Ik ben in Westerbork geboren. We zijn met zijn vieren naar Bergen-Belsen gestuurd, ik was een paar maanden, mijn broert je t w e e jaar . Later gingen we w e e r op transport, 14 dagen met de trein. De machinist m o e s t de trein op een brug in de lucht laten springen, maar hij wilde niet. Hij liet de trein ervoor stoppen. In Tröbitz in Saksen zijn we door de Russen bevrijd. Dat hebben ze me allemaal verteld. Ju-dith had een col lega-verkoopster , die had mij in Westerbork verpleegd. Honderden kinderen zijn er geboren, tientallen leven er misschien . Ik heb er nooit een ontmoet. Mevrouw Vorst uit Rotterdam had een dood kindje, zij heef t mij de e e r s t e dagen gevoed. Gesprekken thuis draaien altijd uit op het kamp. Af en toe droom ik dat ik w e e r heb moeten vluchten. Ik krijg nachtmerr ies , als ik in een boek erover l e e s . Mijn vader was Engelsman van geboorte , was via de Weter ingschans in de Hollands e Schouwburg, t e r e c h t gekomen. Hij ontsnapte uit zijn eigen groep om met zijn vrouw en zoontje op transport naar W e s terbork t e gaan. Mijn moeder was toen in verwachting van mij. Ik heb er altijd over gehoord. Dan droom ik: waar moeten we naar t o e ? Nu, door het comité , word ik er nog meer m e e geconfronteerd . Er bewust m e e leven, dat is be ter . J e vraagt toch al: kan dat gebeurd zijn? Nu ga ik boeken lezen, vroeger deed ik dat niet. J e dacht altijd: de Duitsers zijn vreseli jk s lecht , een soort walging heb j e van ze. We zijn met haat opgevoed, een hele generat ie . Eigenlijk moet de jeugd dat boek .Chaweriem' lezen . . . van Leonard de Vries .
Judith, 23 jaar, de vrouw van Joop:
Van mijn geboorte ben ik e r m e e geconfronteerd. Dat nummer op zijn arm . . . Ik vond het vreemd dat zo iets kan. Toen zag ik de boeken met foto 's — dan moet j e het wel geloven. Het Auschwitz Comité? J e groeit erin op. J e ziet thuis vergaderingen, j e leeft m e e . J e voelt hun pijn. Ik heb altijd meegeholpen, dat vind ik mijn plicht. Ik ben er altijd bij als er iets gedaan moet worden. Of ik dat werk zou overnemen? Te zorgen dat de oud-gevangenen hun uitkering, dat ze pensioen krijgen, dat moet doorgaan, al zou j e er zelf op af moeten. Dat zijn dingen die we nooit verwaarlozen mogen.
Dreigende immuniteit Als een klein hondje door een grote bull-dog bedreigd wordt zijn er twee mogelijkheden: hij kan zich luid keffend t e w e e r stel len, of hij kan de strijd ontlopen door te vluchten of door met zijn poot jes omhoog op zijn rug te gaan liggen. Ook de mens neigt tot „fight" of „flight". Het gevecht of de vlucht, en ook bij hem betekent „vlucht" niet altijd een letterlijk weglopen. Hij kan proberen zich af te sluiten voor de dreiging, letterlijk oi figuurlijk zijn ogen dicht doen voor het gevaar. Een dergeli jke houding geef t blijk van een gevaarli jke, kinderlijke en niet realist i s che denktrant, leder kind heef t in zijn leven een periode gekend dat v a J e r en moeder zeiden: „Als j e nou braaf bent, als j e de waarheid zegt en als j e niet tegensputtert , dan zal ik niet langer boos op j e zijn." Het kind koos dan vaak de wijste partij en gaf zich over. Wat echter voor het kind een verstandig toegeven aan de wil van zijn ouders betekende wordt tot een hoogst gevaarlijke houding als het plaats vindt als een reactie op de sociale en politeke gevaren rondom ons. Toch is dit een houding die we heel vaak — en in de laatste jaren in toenemende mate — om ons heen zien. Bij een absolute overmacht kan overgave de enige mogelijkheid zijn. Maar ook in onze samenleving, een wereld waarin men toch nog wel zijn mond open kan doen, dreigt toenemend een gevoel van „Ach, j e kunt er toch niets aan veranderen" te ontstaan.
Onmiddellijk na de oorlog werden ook zij die niet direct onder de wreedheden van de Nazi's hadden geleden geconfronteerd met de gruwelijkheden die hadden plaatsgevonden. De verhalen en meer nog de beelden uit de concentrat iekampen, de films en de getuigenissen van de voormalige s lachtof fers wekten bij de toehoorders en de t o e s c h o u w e r s afschuw en woede op. Alom r e e s de gedachte „Dit is afschuwelijk, dit mag nooit meer gebeuren,
als iemand- een mens , een regering of wie dan ook zich ooit weer aan zulke wreedheden te buiten zal willen gaan zullen wij ons tot het ui terste t e w e e r stellen " Vooral toen de te levis ie terrein begon te winnen werd het publiek op grote schaal geconfronteerd met de gruwelijkheden die in de oorlog plaats hadden gevonden. Het publiek dat zich 's avonds niet van de televisie los kon maken werd wel gedwongen te zien wat er in deze wereld allemaal gebeurd was en nog gebeurt ! Maar de te levis ie bood tegelijkerti jd een ontspanningsmogeli jkheid. De wreedheid die bijna niet om aan te zien was als reportage van de werkelijkheid, werd s t e e d s meer versmolten met het amusementsprogramma. Zodoende ontstond het merkwaardige verschi jnsel dat de wreedheden die werkelijk gebeurd waren (weergegeven in documentaire programma's als het ware schuil konden gaan achter alle wreedheid die in de zgn. amusementsprogramma's werd gepresenteerd . Als men ziet hoe in „Batm a n " de tegenstander op geraff ineerde wijze wordt afgemaakt en nog een paar doodtrappen achterna krijgt, w e e t de toeschouwer dat het maar spel is. Daardoor kan hij bij het zien van al dat geweld lekker griezelen zonder dat zijn geweten wakker geroepen wordt. Als hij direct daarna beelden onder ogen krijgt uit Vietnam, uit Biafra of uit oude films uit de oorlog real iseert hij zich nauwelijks dat dat werkelijkheid is, of werkelijkheid was . In de geneeskunde kent men sinds jaren een methode om de mens ongevoelig te maken voor gevaarlijke infec t ies . Men dient hem de infectie in een verzwakte vorm toe en leert het lichaam zodoende zich t e w e e r te s te l len. Een kuur met dode bacteriën is a.h.w. een spel waardoor de mens kan leren ook vlug met de levende bacteriën af te rekenen als hij daar echt m e e geïnfecteerd zou worden. Een dergeli jke kunstmatige immuniteit is een bijzonder nuttige e igenschap. Als dit verschi jnsel zich echter op de boven beschreven wijze voordoet, ontstaat een g e e s t e lijk immuniteit of ongevoeligheid die bijzonder gevaarlijk is. Het regelmatig terugkerende spel van wreedheid geef t een gewenning en daarmee een ongevoeligheid voor de werkeli jke wreedheid in de wereld om ons heen. Angst en afgrijzen worden tot zwijgen gebracht Dit is niet louter theor ie : Een Amerikaanse Vietnam-soldaat vertelde nog enkele weken geleden voor onze Hollandse te levis ie dat hij bij a l les wat hij in Vietnam meemaakte het gevoel had dat het maar spel was
Hij had al zo vaak gezien hoe in het televisiespel de afschuweli jkste dingen gebeurden met ac teurs , die weer rustig konden wegwandelen. Maar vanaf het moment dat zijn kameraad kapot werd geschoten was het spel let je voorbij. Van toen af aan heef t hij alles gedaan om er tussenuit te komen. Bij onze waarschuwing tegen de gevaren van totalitaire sys temen en pseudo-de-mocrat ieèn hoort daarom ook de waarschuwing dat Vietnam géén Bonanza is en dat een concentrat iekamp geen martelkelder is waar Floris lachend uit ontsnapt. Tegelijk met de strijd tegen de onmenseli jkheid zullen we dus de strijd tegen het spél van de onmenseli jkheid moeten voeren. Als een mens maar vaak genoeg wreedheid als spel te zien krijgt zal hij niet meer in s taat zijn tijdig te zien wanneer het ernst gaat worden. Hij is immuun geworden voor de angst en het afgrijzen en zal een willoos s lachtof fer zijn voor wie misbruik van hem wil maken.
Dr. E DE WIND
HAGENAARS EN ROTTERDAMMERS! Wilt u per verwarmde bus naar de Auschwitz-herdenking? S t e l t u in verbinding voor Den Haag met de heer A. H. Doornik, Adema v. Schei-temast raa t 9, Voorburg, te l . 070-86 58 34; in kantoortijd 69 42 11. Voor Rotterdam: de heer L. v. Bentveld, Henegouwerlaan 18a, Rotterdam, te l . 010-12 55 13. Doe het vlug!
Nu de klaagzangen verstomd zijn De drie zijn nog s t e e d s in Breda Hun namen zijn w e e r uit de krantenkolommen verdwenen, de klaagzangen van hun rec la s s eren de pleitbezorgers verstomd Opnieuw omgeef t de sti lte de misdadigers en hun misdaden De g r o o t s c h e e p s e poging, die de afgelopen maanden opnieuw ondernomen werd om hun celdeur open te beuken, is vastgelopen op het verzet vanuit de bevolking. Wat er, op 21 en 22 oktober, in de Tweede Kamer gebeurde vormde daarvan de afspiegeling De vrijlating van de Duitse beulen uit de jaren 1940-1945, die door de regering-Kiesinger via de diplomatieke kanalen geë is t was, werd te elfder ure opnieuw verhinderd. Dit was niet alleen het directe gevolg van de vastbes loten actie van de anti-fascisten in de laatste maanden, maar van een strijd die nu al tientallen jaren wordt volgehouden Deze strijd heef t e v e n e e n s de off ic iële erkenning opgeleverd, dat er geen enkele wett ige grond bestaat voor een gratiëring van de drie (zij kregen reeds gratie toen hun doodstraf in levenslang veranderd werd) en dat een dergeli jke maatregel duidelijk onwettig zou zijn. Op zichzelf een veroordeling-met-terugwerkende kracht van de manipulaties welke tot de vrijlating hebben geleid van Lag e s , die nu in een Kurort aan de Oostzee de roerende verhalen over zijn lijden en sterven nog e e n s kan nalezen Daarbij overwegende of hij nu wèl of géén Nederlandse AOW zal aanvragen . .
Hoe zij het zien Dave en Dolly
Dave (van 1940)•
De WA-man, mijn buurman in zijn zwart pak. Ik spee lde met zijn zoontje. De Duits e r s vluchtten, er was f e e s t met oranje s jerpen We kregen Engelsen in huis. Er was luchtalarm, kolentreinen van de mijnen werden beschoten Eens kwam er een man. Dat is j e vader, zeiden ze. Toen ben ik met een militaire trein meegereden naar Amsterdam, er lag een soldaat in het net Bij mijn tante was het huis bars tens vol mensen, ook mijn vader was er Ze hebben allemaal in een kamp gezeten, er werd altijd over gesproken, dat hoorde erbij . De kampverhalen liepen uit op lachen J e groeit er zo in, j e wordt immuun Van een ander zegt het wel wat J e gezond verstand spreekt , maar dat is verschrikkeli jk De m e e s t e indruk maakten verhalen over transporten- met zijn allen in één wagon, als je viel werd je doodgetrapt Ik heb het idee dat ik al les al heb gehoord. Ik wil niet vragen Ik lees er nu bewust veel over, krantenartikelen vooral „Ondergang" vind ik indrukwekkend, ik moet te lkens ophouden met lezen De Wemreb-affaire heb ik erin opgezocht Ja , als andere mensen het moeilijk hebben, is het makkelijk je ogen dicht te doen Ik heb van de oorlog gedroomd toen ik zes , zeven jaar was . Dan werd ik gevan-
Toen in oktober de Tweede Kamer én met een initiatief tot vrijlating van de drie én met het verzet daartegen geconfronteerd werd, bleek het onmogelijk een parlementaire meerderheid te vinden voor het naar Westduitsland terugsturen van Aus der Funten, Kotalla en Fischer — namen, die synoniem zijn met bloedige vervolging, marteling en massa le vernietiging. Aan de vooravond van zijn jongste bezoek aan Nederland heeft de president van de Bondsrepubliek verklaard, dat hij géén press ie wenste uit te oefenen om vrijlating van de drie te bewerkstel l igen Hij zou zich niet inmengen Maar dat was dan wel het minste wat verwacht mocht worden! Zeker na het jammerli jke é c h e c dat de voorstanders van de Breda 'se „verzoening" hebben geleden en dat voor de actuele strijd tegen fasc i s m e en rass i sme van grote betekenis zal blijken te zijn Het gaat echter om iets anders De nieuwe regering van de Bondsrepubliek is nu aan de beurt om (in volle openbaarheid 1 ) tot de verklaring te komen, dat zi j de vrijlating niet wenst en dat zij er geen prijs op stel t drie van de zwaarste oorlogsmisdadigers weer naar Duitsland te zien terugkeren Een dergelijke verzekering zou in de gees t zijn van de honderdduizenden in de Bondsrepubliek, die doormiddel van massa-act ie de neo-nazistische NPD de weg versperren, een officieel verbod van de NPD willen afdwingen en die met elkaar een krachtbron voor vernieuwing en werkelijke verandering vormen.
gen genomen of ik nam gevangen. Iemand zat achter me aan, nachtmerries waren het Nu nog, als ik vliegtuigen hoor, denk ik wat zou het zijn? Obstinaat word ik van wat in Biafra, in Vietnam gebeurt Als ik het nut inzie, wil ik wel in dienst gaan Of als dat moet, in het verzet Dan zou ik proberen dat zelf te doen De februan-staking vergeet ik nooit Dat is het voorbeeld Dolly (van 1 9 4 4 ) :
We vonden een pistool, drie of vier jaar was ik, daar speelden we mee Het was van vader. Vader had een lidteken, hij was gewond Moeder was koerierster . Ik heb veel gedroomd toen. Van pantsr-rwagens Ik was erg bang voor oorlog Nog komt dat soms boven. Dan ben ik als vastgenageld Toen had ik nachtmerries van verzetsdaden, nu van atoombommen. Als ik een paar s traal jagers tegelijk hoor, schrik ik me dood Zou het oorlog w o r d e n 7 Vietnam, als dat maar geen wereldoorlog wordt Daar moet je wat aan doen. Maar w a t 7 Machte loos staan maakt me razend. Als j e leest , Duitsland wil kernwapens — ik vertrouw het gewoon niet. Er is verband met toen Ze willen het alsnog proberen, een goede kans afwachten. De jeugd in Duitsland doet nu meer dan 25, 30 jaar geleden Ze proberen de mensen in Duitsland de ogen te openen Er zijn alierlei stromingen onder de jeugd, politieke en meelopers voor de aardigheid. Er zijn er nu veel meer in actie dan tien jaar geleden Gelukkig
Het feit, dat de democrat i sche krachten in West-Duitsland in deze strijd tot ont plooiing komen en er alle belang bij hebben dat de NPD en de m e e s t uitgesproken revanchist ische en militaristische kringen geen trofeeën van martelaarschap in handen gespeeld krijgen, maakt het des te noodzakelijker om vrijlating ook voor de toekomst te verhinderen. Op dit gebied te verzaken, zou niet alleen een los laten van de traditie van anti - fascist ische strijd in Nederland betekenen, maar zou ook de weg vrij maken om de democrat i sche krachten in Duitsland — die er in de eers t e plaats voor zullen moeten zorgen dat de geschiedenis zich niet herhaalt — een stoot in de rug te geven. Zij, die het proberen voor te stel len alsof de verdere uitvoering van de opgelegde levenslange gevangenisstraf s lechts een symbol ische betekenis zou hebben, zijn óf blind voor de werkelijkheid en volkomen vreemd aan de traditie van antifasc i s t i s che strijd of plegen platvloers bedrog Het feit dat Kotalla zich nu (na de verontschuldigende woorden die de voors tanders van vrijlating over hem gesproken hebben) geroepen voelt om voor wrekende gerechtigheid te gaan spelen en de rollen om te draaien, levert daarvan een sprekend bewijs De klacht die Kotalla bij de justit ie heeft ingediend naar aanleiding van verschil lende publicaties over zijn verleden is niet alleen bitter c a r i c a -turaal Het tekent de reële gevaren die bij de huidige discuss ie op de achtergrond staan
J J WOLFF
OPDRACHT Er wordt gemarteld in Brazilië, uitgehongerd in Biafra, anti-semitisme bedreven in Polen, onderdrukt in Zuid-Afrika, uitgeroeid in Angola, in Vietnam. Het zou niet te verwonderen zijn als velen, die tussen 1940 en 1945 bijna onpeilbaar leed en ellende hebben ondergaan, zich nu — kwetsbaarder als zij uiteraard na 25 jaar zijn geworden — verbitterd zouden afvragen „waartoe het allemaal heef t gediend." Gelukkig kom ik die stemming met vaak tegen. Er is wel teleurstell ing over „de were ld" en over eigen ervaringen (b.v. met de p e n s i o e n e n ) , maar er is daarnaast grote strijdbaarheid tegen alle onderdrukking en terreur, in welk land ook, onder welk mom ook, bij welke staatsvorm ook. Dat die strijdbaarheid toch niet v e r g e e f s is, bleek bij de d iscuss ies over de vrijlating van de drie van Breda. De voorstanders van vrijlating hadden een aantal zuivere argumenten, maar hun ontbrak één — naar mijn mening doorslaggevend —
argument: het verbi jsterende leed dat vrijlating zou toebrengen aan duizenden die dat het minst van allen verdienden. De kracht van het protest daartegen heeft het gewonnen, de strijdvaardigheid was niet v e r g e e f s ! De b e s t e herdenking van de doden uit die jaren en de bes te dienst die wij kunnen bewijzen aan de gekwetsten en gewonden die het overleefden is daarom niet-achterom zien naar alles wat de afgelopen 25 jaar niet gelukte, maar vooruitzien naar het werk dat nog altijd moet worden gedaan Iedere dag b e s e f f e n , dat we niet mogen leren leven met terreur en onrecht en geweld; iedere dag weer nee er tegen zeggen. Een vermoeiende en benauwende opdracht, stellig Maar een andere is er niet Als we die opdracht niet zouden aanvaarden zouden we niet het recht hebben te herdenken. J J . VOOGD
BLOEMEN OP OOSTERBEGRAAFPLAATS Op zondag 25 januari worden er weer bloemen gelegd bij de urn met as uit Auschwitz op de Oosterbegraafplaats te Amsterdam Verzamelen om 12 u. 30 bij de hoofdingang Kruislaan leder is welkom Na afloop bloemlegging, samenkomst voor iedere kampgenoot die dat wil, bij Lex v Weeren Café Tilex. Waalstraat 48 Ook zij die niet naar de bloemlegging willen of kunnen zijn welkom. Van ± 2 uur tot 5 uur
N A C .
2 5 JAAR BEVRIJDING
kreatieve rink
^^^^^
de smaak die nooit verveelt
1945: Europa bevrijd van een wrede overheerser
Jean-Francois Steiner T R E B L I N K A p a p e r b a c k ƒ 1 3 , 7 5
U i t d e s c h r i f t e l i j k e e n m o n d e l i n g e g e t u i g e n i s s e n v a n d e w e i n i g e o v e r l e v e n d e n v a n h e t v e r n i e t i g i n g s k a m p T r e b l i n k a s t e l d e S t e i n e r d e z e d o c u m e n t a i r e s a m e n o v e r d e g e s l a a g d e o p s t a n d in h e t k a m p .
Henryk Grynberg D E J O O D S E O O R L O G w i t t e b e e r t j e s ƒ 3 , 7 5
S t e r k a u t o b i o g r a f i s c h g e t i n t v e r h a a l v a n e e n j o o d s k i n d in b e z e t t i n g s t i j d .
André Schwarz-Bart D E L A A T S T E D E R R E C H T V A A R D I G E N p a p e r b a c k ƒ 7 , —
E e n v e r b e e l d i n g d i e , a l h o e w e l d e h a n d e l i n g v a n g r u w e l n a a r g r u w e l s t i j g t , n i e t o p h o u d t bi j d e m i s d a d e n v a n d e n a z i ' s , m a a r u i t e i n d e l i j k e e n g e t u i g e n i s v o r m t v a n d e t o e k o m s t v e r w a c h t i n g , h e t g e l o o f e n d e g e e s t k r a c h t d e r j o d e n .
Hans Magnus Enzensberger M I S D A A D E N P O L I T I E K p a p e r b a c k ƒ 9 , 2 5
D e s c h r i j v e r p r o b e e r t h e t v e r b a n d t u s s e n p o l i t i e k e n m i s d a a d o p t e h e l d e r e n u i t g a a n d e v a n v r a g e n a l s : b e s t a a n e r g e r e c h t e l i j k e m o o r d e n a a r s ? Is i e d e r e e n v e r r a d e r ? W a t i s d e t o e k o m s t v a n A u s c h w i t z ? B e s t a a n e r n o g o n s c h u l d i g e n ?
1970: Onvrijheid in de wereld van vandaag Hans-Eckehard Bahr, WERELDVREDE EN REVOLUTIE paperback ƒ 12,50 Ronald Segal, RASSENOORLOG paperback ƒ 13 — Frantz Fanon, DE VERWORPENEN DER AARDE paperback ƒ 1 1 , — Camillo Torres, REVOLUTIE, CHRISTELIJKE OPDRACHT paperback ƒ 1 3 , — Camara, REVOLUTIE IN VREDESNAAM paperback ƒ 9 , 7 5 Anoniem, DAGBOEK VAN EEN GUERILLERO zwart beer t je ƒ 2,75 Eldridge Cleaver, SOUL ON ICE, brieven en e s s a y s paperback ƒ 1 1 , — Debray, REVOLUTIE BINNEN DE REVOLUTIE zwart beer t je ƒ 2,75 Mhacko, DE SMAAK VAN DE MACHT paperback ƒ 9 , 9 5 Mhacko, DE ZEVENDE NACHT paperback ƒ 1 2 — Susan Sontag, REIS NAAR HANOI paperback ƒ 5,25 Spock, DR SPOCK OVER VIETNAM zwart beert je ƒ 2 , 7 5 Vassilikos, 2. DE ZAAK LAMBRAKIS paperback ƒ 13,75 Leopold de Buch en Bcb Groen, DE VERBEELDING AAN DE MACHT / REVOLUTIE IN EEN INDUSTRIESTAAT paperback ƒ 1 1 , —
BRUNABOEKENBRUNABOEKENBRUNABOEKEN
waar ik mijn voet zet heeft de angst wortel geschoten in de omwoelde aarde.
de nieuwsberichten strooiden dagelijks vers zout op de wonden.
achter de horizon rusteloze jacht naar verre planeten;
op aarde kan alleen nog het sterven worden geleerd.
Greet van Amstel
MIJN ARRESTATIE door J . Furth
Het begon op de tweede verjaardag van ons kind, de elfde februari 1943, ongeveer elf uur 's avonds. Reeds enige uren geleden waren de mensen, gekomen om ons te fe l ic i teren, w e e r huiswaarts gekeerd, gevolg van één der vele tegen ons Joden uitgevaardigde verboden: zich niet m e e r na acht uur op s t raat mogen bevinden. Mijn vrouw en ik zaten nog in de gezell ige voorkamer, waar men uitzicht had op het Krugerplein. De die dag ontvangen cadeaut j e s van Dave lagen bij elkaar op een tafel t je in een hoek. Ondersteboven gekegeld spee lgoed. Verstild leven. In een fees te l i jke stemming verkeerden wij e c h t e r niet. Onze ouders en de mees ten van onze familieleden en kennissen werden reeds lang opgeslokt door een niet te verzadigen muil. Van de grootouders waren er geen pres e n t j e s bij. Toch waren onze gedachten bij hen en tranen namen de plaats in van het grapje bij onze gewone feestel i jkheden.
Er was al geruime tijd geen sprake meer van fees tv ieren , al bezochten de achtergeblevenen elkaar nog dageli jks. Men kroop bij elkaar. Men gruwde van het wachten in eenzaamheid, 's avonds na acht uur. Men wilde de wurgende greep, die ons tastend, onafwendbaar naderde,
ontlopen. Men zocht eikaars gezelschap en verzamelde moed om angstig wachtend deze geladen a t m o s f e e r te weerstaan. In enige dagen kon m e e r gebeuren dan in gewone tijden in jaren. Men leefde op e e n werkende vulkaan die elk moment tot uitbarsting kon komen. Zelfs na de bevrijding reageerden wij op nu onbelangrijke voorvallet jes als toen. Na mijn terugkeer liep ik op een donkere winteravond met mijn oudste broer op een pleintje in Oost . Het was bijna een jaar na de bevrijding. De straatverlichting funct ioneerde nog niet bes t . Alleen de lampen langs hoofdstraten en op pleinen werden gebruikt en gaven een spaarzaam licht.
Onwillekeurig dwaalden onze blikken de donkere diepte van een zijstraatje in. Door zijn eigen verlichting onderscheidden wij een overkapte Canadese legerauto. Bij de cabine stonden een paar ginnegappende jongelui.
Wij kwamen de hoek om en hoorden en zagen plotseling dit roezemoezige tafereel . Het beeld dat Fie en ik vanaf het bovenhuis avond aan avond gezien hadden: de overvalwagen met zijn rompslomp. Langs mijn neus weg merkte ik dan ook nu op: "De groenen halen w e e r vana v o n d ! " Prompt antwoordde mijn broer : "Ik mag een boon worden, als ik niet hetzelfde dacht! Als ik zo iets opmerk, moet ik altijd w e e r terug denken aan die tijd. Jij hebt dat dus ook nog, h è ? " Neen, dat v e r g e e t men nooit.
Zeven maanden waren de Duitsers nu al bezig met het lugubere werk: het J o o d s e gezinsleven uit elkaar t e rukken, have en goed te onteigenen en met het wegvoeren der s lachtof fers Bijna iedere avond stond er op het plein recht tegenover ons , s l e c h t s een twintigtal m e t e r s van ons huis, een overvalwagen. De mensen werden door Duitse of speciaal voor dit werk gekweekte Hollandse politiemannen van huis gehaald en naar deze wagens gevoerd. De s lachtof fers ondergingen het uiterlijk gemoedeli jk. Alles ging in zijn werk met de rust die S e y s s Inquart van node had en waar hij om had verzocht om het land te doen welvaren. Om de overvalwagen heen ging het wel e e n s woeliger toe . Dit rumoer werd dan in hoofdzaak veroorzaakt door omringende kijklustige jongelui, wanneer zij, door nieuwsgierigheid gedreven, dichter opdrongen en door de politie uit elkaar werden gejaagd. Gelukkig was het niet altijd nieuwsgierigheid van de omstanders , maar vaak het verlangen om de ongelukkigen t e helpen. Natuurlijk konden alleen niet- Joodse familieleden en vrienden de vertrekkenden ass i s teren , als zij durfden tenminste en het r isico namen om w e g e n s Jodenbe-gunstiging gepakt te worden. Het schouwspel werd bijna iedere avond herhaald. Of wij er wel of niet naar gluurden, wij kenden de uitvoering ervan tot in de kleinste bijzonderheden en beleefden deze tot in de f i n e s s e s m e e . Wanneer wij er niets van zagen, zaten wij angstig achter de met verduisteringspapier geblindeerde ramen. Het lukte nooit ons ervan los te rukken
Het was de wetenschap : „Eenmaal ook w i j ! " Ongeveer tegen elf uur gingen wij naar bed om weerstand voor de volgende dag op te doen. Fie viel dan onmiddellijk in vas te slaap. Bij mij wilde dat nooit zo gauw lukken. Buiten — de joelende drukte van commando's , geroep en de angstige s t e m m e t j e s van de uit hun slaap gehaalde kinderen. Wanneer de buit binnengehaald was , werden de motoren der wagens aangeslagen. Voort ging het dan, naar vage verten, naar een verst ikkende onbekendheid. Telkens verliet ik dan het bed en gluurde naar buiten. Mijn blikken dwaalden over het plein en vingen alleen zacht-blauwe lichtschijn van een te lefooncel op. Daarnaast het bloedrode oog, het achterlicht van de op wacht staande wagen, dat in het aardeduister „onveilig" gloeide. Een negatief lichtpunt. Als dan eindelijk het geknerp van de motor zich verwijderde en tens lot te wegstierf , verliet ik het raam, bleef nog even staan bij het bedje van de kleine, ordende zijn dek en s tapte dan moe van zorgen in bed om e e n hazenslaapje t e doen. Ook thans staken we al in pyama, doch rekten de avond. Het leek wel of we in ons onderbewustzijn de ramp voorvoelden: dat we de laatste avond onder dit dak samen doorbrachten. Fie zat in een armstoel t je een broekje voor Dave' je te breien. Ik leunde tegen de kachel met mijn benen naar beide kanten om het laatste b e e t j e van de stervende warmte te bemachtigen. Onze blik hing aan het spee lgoed, maar onze gedachten dwaalden ervan weg. Onze spaarzame woorden betroffen onze ouders .
In welke omstandigheden verkeerden dezen? Dachten zij nu ook aan ons? Het was zelfs niet te g issen of, hoe en waar ze ergens huisvesting hadden gevonden. Niet in het minst vermoedden wij dat zij al hun laatste weg, die door de gaskamers leidde, hadden afgelegd. Toen s tr iemde de bel . Ruw werden wij door dit plotselinge geweld opgeschrikt . Het geluid scheurde de dromerige sti lte en schokte als electrici-teit door ons lichaam. Fie kreeg het grauwgele gelaat van een dode. Ik een niet te bedwingen beving. Het sidderde en tintelde tot in mijn haar. Nog even leefde de hoop op dat mannen van de luchtbescherming kwamen protesteren , omdat ons licht naar buiten zou stralen en door hen opgemerkt zou zijn. Van de schrik een beet je bekomen ging ik opentrekken. Op mijn vraag antwoordden bonkende soldatenlaarzen. Eerst stommelend en dan de trap opstormend. Spoedig kreeg ik de schouders en helmen van twee „Grüne Polizei" t e zien. „Furth! Woont die h i e r ? " klonk het snauwend uit een der koppen van Jut, die mij naar een voorhamer deden verlangen. „ Jawel " , antwoordde ik machinaal, omdat mijn gedachten m e t vluchtplannen bezig waren, die echter , als zo vaak, plannen moesten blijven, want de soldaten stonden inmiddels voor de enige uitgang van onze verdieping.
In sommige huizen hadden de bewoners schuilhokken laten maken van kasten of nissen Maar in de eenvoudige woning van ons ging dit niet, de moeili jkheden om er met vrouw en kind in te verdwijnen daargelaten. Ik liet hen binnen en nam een formulier aan dat mij t o e g e s t o ken werd. Het was een oproep om vrijwillig in Duitsland te gaan werken. De oproep die voor duizenden malen duizend het doodvonnis werd. Een leugen die niet geloofd, maar toch door bijna iedereen noodgedwongen aanvaard werd.
Vervolg op pagina 23
De 21e april 1967 mag wel beschouwd worden als een der zwartste data van de j o n g s t e g e s c h i e d e n i s . Toen immers werd er in Griekenland met behulp van een Nato-plan en Nato-wapens opnieuw in West-Europa een f a s c i s t i s c h e diktatuur gevest igd. Een handvol militairen schond de Griekse Grondwet m e t machtsmiddelen die bes temd waren om die grondwet te b e s c h e r m e n . Binnen een etmaal werden de vroegere concentrat iekampen weer in gebruik genomen. De A t h e e n s e „Eut e r p e s t r a a t " , „ W e t e r i n g s c h a n s " e t c . heten daar „Bouboulinas" , „Averof" , „Kaes-sar iani " e t c , het Griekse Amersfoort Vught e t c . Dyonissos , Yaros , Leros, Oro-pos e t c . In de afgelopen twee-en-half jaar heef t het schrikbewind van kolonel Papadopoulos c . s . enige tienduizenden gearres teerd , vaak afschuweli jk gemarteld, verminkt, gedreigd met execut ie of arrestat ie en marteling van dierbaren, langdurig, eenzaam opgesloten, verbannen naar afgelegen bergdorpjes en ei landjes , gedeporteerd naar kampen en gevangenissen . Deze s lachtof fers , wier enige .misdaad' heef t bes taan uit verlangen naar e lementair mensel i jke , democra t i sche vrijheden komen uit alle lagen van de Grieks e bevolking.
Iedere nacht zijn e r a r res ta t i es en in vele huizen schrikt men te lkens panisch wakker wanneer er een auto door de stille straat rijdt. Voor wie een g e a r r e s t e e r d e vriend of kennis heef t is er nog m e e r reden te vrezen van huis te worden weggehaald. Bij velen s t a a t e r bij de voordeur alvast een koffert je met het hoogst-nodige klaar. De angst is groot in Griekenland. De vreemdeling en de tourist die het land niet kennen, evenmin als de Nederlandse Nato-kolonel, zullen iets van deze gruwelijke aspec ten van de kolonels-
JULLIE LIED EEN GEWEER door Loet S t e e n b e r g e n
diktatuur merken. Buitenshuis gedraagt de Griek zich „zo normaal en onopvallend" a ls maar mogelijk is . Immers de goedbetaalde verraders zijn overal. Maar binnenshuis zijn zij als gekooide vog e l s , te leurgeste ld in de te lakse houding van de vrije Europese landen, radeloos, lamgeslagen en — tijdens de massaal beluisterde Griekse uitzendingen van de BBC, e.a. — hunkerend naar elke hoopgevende strohalm nieuws. Deze uitzendingen tezamen met een aantal door de verzetsbewegingen uitgegeven ondergrondse periodieken zijn op dit moment de steunpilaren voor het moreel van de Grieken, die te kampen hebben met een verlammende angst, ook voor een nieuwe burgeroorlog, die niemand meer wil. Vooral deze laatste angst houdt — tezamen met de houding van het Pentagon en dus ook van de Natopartners — dit schrikbewind in het zadel.
Christina Cünne MIKIS THEODORAKIS, kent men als de componist van de aangrijpende Mauthau-senl iederen, die in het najaar '67 in maar l iefst drie v e r s i e s op de Nederlandse pla-tenmarkt verschenen en op de Auschwitz- , herdenking 1968 door Liesbeth List z i jn ' gezongen. Uit Theodorakis ' nieuwste werk zal Christina Cünne een zestal liederen vertolken op de Auschwitz-herdenking. De zangeres hee f t Griekenland meermalen bezocht en Theodorakis ontmoet . De liederen zijn geschreven in de Atheense Bouboulinas-gevangenis en in het ballingsoord Zatouna, ook een gevangenis , maar een natuurlijke. Zij zijn gebundeld onder de verzameltitel „de Zon en de Tijd".
Urenlang lopen op PormaNatura
schoenen F o r m a N a t u r a s c h o e n e n b e h o e v e n n i e t i n g e l o p e n t e w o r d e n , u v o e l t h e t g e m a k v a n a f h e t m o m e n t d a t u z e d r a a g t . F o r m a N a t u r a s c h o e n e n w o r d e n o p v e r a n t w o o r d e l e e s t v o r m e n g e m a a k t in g e k l e d e e n ^ s p o r t i e v e m o d e l l e n . O o k t e d r a g e n m e t ^ l o s s e s t e u n z o l e n .
E X C L U S I E V E H E R E N K L E D I N G E N - M O D E
K a l v e r s t r a a t 1 4 1 - 1 4 5 , A m s t e r d a m
Vraagt toezending brochures
FORMA NATURA SPECIAALZAAK
W E T E R I N G S C H A N S 2 0 9 • L I N N A E U S S T R A A T 8 1
A M S T E R D A M
Carlo-Modehuis
BETERE DAMES-CONFECTIE
Overtoom 524-526 m e u b e l e n | s t o f f e n s i e r k u n s t
a p o l l o l a a n 8 3 a i a m s t e r d a m - z
Nooit meer een Auschwitz Dit is de titel van de composi t ie van S e d j e Hémon, die op de herdenking wordt gespee ld . Wie is deze S e d j e Hémon. Wat heef t haar e r toe gebracht componiste te worden. Hoè ontstond deze composi t ie? S e d j e tekende als kind geen huis jes en poppet jes zoals andere kleuters . Zij zet te stippen over het papier en verbond deze met gebogen en rechte lijnen. Sommige afgebakende vlakken werden opgevuld. Het gezin woonde in Scheveningen en als zij zoek was, kon men haar meestal in het Kurhaus vinden. Nadat zij er voor het e e r s t een vioolconcert hoorde, wis t zij waarnaar ze zocht: Sedje wilde violiste worden, maar met tekenen ging zij ook door. Zij bleef zich op beide terreinen bewegen, niet vermoedend later naast violiste ook schilderes te zullen worden. De oorlog brak uit. In oktober 1941 verliet haar broer met enige vrienden illegaal het land. Sedje bleef met haar ouders in Nederland. Vanaf dat moment begon haar verzetswerk.
Begin 1943 werden haar ouders door de Nazi's bij de Frans-Zwitserse grens ge
a r r e s t e e r d ; korte tijd later werden zij in het vernietigingskamp Sobibor vermoord. Ter nagedachtenis voegde zij de voornamen van haar ouders tezamen tot de naam Hémon. (Hendrika en Simon) Zij vertrok naar Amsterdam. Jarenlang werd op haar gejaagd. Meer dan 20 keer moes t zij van adres verwisselen. Zij wist t e ontvluchten over daken, door over schuttingen t e klimmen, of hield zich dagenlang schuil onder de grond. Negen maal lukte het, haar beulen te ontkomen, s t e e d s m e t achterlating van haar schaars e bezittingen. Haar valse papieren verwisselden voortdurend op andere naam. haar uiterlijk veranderde zij m é é . Doch het noodlot sloeg toe . Met de mi-
v.v'^'.V.'.-.V.'.',V--. ,.'.''.V.V.
tra11leur in de rug werd zi j op 29 april 1944 te Amstelveen gearres teerd . De e e r s t e verhoren en mishandelingen begonnen in de Euterpestraat Amsterdam Z i j wist wat haar verder te wachten stond Ges terk t door de overtuiging het niet te overleden, en vervuld van een onbegrensde haat tegen deze beulen en het regime, lukte het de Nazi's niet, iets uit haar te krijgen, ondanks zware mishandelingen. Sedje Hémon werd voor straf niét doodgeschoten, doch naar het vernietigingskamp Birkenau/Auschwitz gedeporteerd. Eind december 1944 slaagden enige Nederlandse musici uit Auschwitz erin, de uitgemergelde en kapotgeslagen S e d j e , „door-gebrek-aan-violistes!M" in het aldaar bestaande Auschwitz-Damesorkest te plaatsen.
Zij was niet in s taat te lopen, ook niet bij machte een viool vast te houden. Zittende in het orkest m o e s t ze bewijzen, voor haar levensbehoud, dat ze de Duitse marsmuziek kon spelen. Drie weken lang was ze „Prominent" Dat be tekende : géén slaag, gèèn urenlange appèls staan, en een s troomatras om op te slapen. Dank zij enige Nederlandse musici uit het Auschwitz-Mannenorkest , kreeg ze, met wederzijds levensgevaar, s o m s een klein extra rantsoen. Door haar van oorsprong ijzeren, gezondheid, haar jeugd, optimisme, en vooral haar s terke wil en vertrouwen, redde deze drie weken èn het vioolspelen haar leven.
Ze overleefde in januari 1945 „de Dodenm a r s " uit Auschwitz en daarna dwangarbeid en mishandelingen in Ravensbrück en Neustadt. Op 5 mei 1945 werd S e d j e Hémon bevrijd, nog juist op tijd ontdekt naast een reeds overleden lotgenote. Zij woog 28 kilo. Drie jaren, tot 1948 m o e s t ze zonder onderbreking in ziekenhuizen doorbrengen Gelukkig bleef zij geesteli jk ongebroken Hoewel nog niet bij machte rechtop te zitten, wilde zij een kwartier per dag vingeroefeningen op haar viool studeren. Gedurende de lange jaren, werd muziektheorie bestudeerd en verdiepte zij zich in onderwerpen van aanverwante kunsten Omdat Sedje Hémon tijd had na te denken over kunst, en niemand om mee te discussiëren, groeide langzamerhand een persoonlijke zienswijze Vanaf 1948 studeerde zij gedurende vijf jaren viool. Zij bleef echter ziek en eind 1953 werd definitief door doktoren verboden de vioolstudie voort te zetten. Haar i l lusies, vioolcarrière, toekomst , al les was verloren Er bleef Sed je Hémon niets anders over dan schilderijen te maken op dezelfde wijze, waarop zij zich vroeger uitte door middel van haar tekeningen. De strijkstok werd vervangen door het penseel en tot haar verrassing ontdekte zij, dat kon worden voortgebouwd op een artistieke basis In 1955 werd zij uitgenodigd in Parijs te exposeren in de „Réalité Nouvelle" destijds een internationale groep van bekende schi lders . Deze en anderen beweerden, dat S e d j e
NOTEN/BEELD VAN „HARMONIE"
De lijnen van het schilderij blijven op het raster van het noten/beeld herkenbaar Als deze partituur weer ruimtelijk zou worden genoteerd, ontstaat opnieuw het noten/beeld en deze noten vormen weer de lijnen en vlakken van het schilderij
Hémon's schilderijen gegevens voor mu ziek moesten bevatten. Zij voelden aan dat deze schilderijen uit muziek geboren waren en spraken van „Muziek voor het oog", zonder van haar muziekopleiding te weten. Deze uit lijnen en vlakken bestaande schilderijen, met zwart op het linnen geschilderd, of in contrasterende frisse kleuren op het linnen, of op een gekleurde achtergrond, hebben alle het volgende gemeen: De lijnen en vlakken suggereren een zekere diepte en beweging, alsof deze naar voor af achter verspringen, draaien en naar alle richtingen schijnen te bewegen Ze zijn in de ware zin abstract, ontstaan uit gevoelsbelevingen, emoties, gedachten en ideeën Ze zijn niet gemaakt uitgaande van enig visueel voorbeeld S e d j e Hémon maakt haar innerlijke wereld zichtbaar door middel van een schilderij, zoals de componist zijn wereld hoorbaar kan maken, door middel van klanken. Stippen die zij zet als zij schildert , zijn te vergelijken met noten, die de componist zet op het muziekpapier Afstanden tussen die stippen komen overeen met soortgelijke afstanden in de muziek, de intervallen
Seder t 1962 bestudeert mevrouw Hémon als eenling en zonder voorbeelden het nog braak liggende gebied integratie schilderkunst/muziek, terwijl de kiem hiertoe reeds in haar kinderjaren aanwezig was Begrippen als „lezen", „spelen" , „horen" van haar schilderijen zijn voor S e d j e Hémon even vertrouwde begrippen als „lezen", . spelen" , „horen" van een partituur Het beeld van vlakken en lijnen van het schilderij , ontstaan in noten op het over het schilderij gespannen transparante papier, noemt zii noten/beeld Tijdsduur van picturale en muzikale compositie is bij het tot klinken brengen precies dezelfde, bepaald door het tempo
Prof. Dr H. L C. Ja f fé schrijft over haar werk o.m • „Hier is voor het e e r s t in de gesch iedenis sprake van daadwerkelijke integratie tussen schilderkunst en muziek S e d j e Hémon s t reef t vooral niet naar een willekeurige weergave van haar schilderijen in muziek, noch naar een vage muzikale interpretatie. Integendeel . Haar schilderijen en haar muziek daarvan is één zelfde „compositie", visueel en auditief geïntegreerd, gebaseerd op verhoudingen en muziekwetten Zij is de enige, die er in geslaagd is, na jaren van intense stu die en grote volharding, de éénheid van deze twee kunsten, deze integratie schilderkunst/muziek te verwezenli jken, een ideaal waarnaar vele kunstenaars vóór haar sedert eeuwen tevergee fs hebban gezocht . "
Sed je Hémon's composit ie „Nooit meer een Auschwitz", afgeleid van éen van haar schilderijen, is dus in de dubbele betekenis van het woord een . .abstracte c o m p o s i t i e " Deze muziek s t reef t er niet naar bestaande geluiden te imiteren Zi| is ontstaan uit dezelfde bron als het schil derij; uit haar innerlijke wereld, haar ge voelsbelevmgen en emot ies .
25 lange jaren is zij ziek tengevolge van het verblijf van één jaar in concentrat iekampen. Zij heeft echter nóóit de moed opgegeven, nóóit haar goede humeur verloren, nóch het vertrouwen op gezondere tijden Liggende in ziekenhuizen en thuis heeft zij haar ideaal in de kunst weten te verwezenlijken. En haar vertrouwen werd beloond Haar vurige wens is dat haar muziek in staat zal zijn te ontroeren en dat haar boodschap velen mag bereiken: Nooit meer een Auschwitz
H E M A
KELTUM PLEET GOUD & ZILVER UURWERKEN OPTIEK
Drukker &~ Vaal MAASSTRAAT 115 - A M S T E R D A M - TEL. 42 75 79
M. Verdoner van Baerlestraat 84
Amsterdam tel. 722608
DAMESTASSEN, HANDSCHOENEN
REISARTIKELEN, PARAPLU'S
ALLE LUXE LEDERWAREN
Ook 's maandags de gehele dag geopend
Waar mode een lust voor het oog is
M A N T E L S — J A P O N N E N D E U X P I È C E S — N A P P A S U E D E — M A N T E L C O S T U U M S B O N T — B O U T I O U E Speciale collectie Bruidstoiletten
Modehuis De Vries en Lampie K a l v e r s t r a a t 3 — 5 , b i j d e D a m , T e l . 0 2 0 — 2 3 . 7 6 . 3 4 A m s t e r d a m
{
® Voor al uw bloemwerken f
f ®
§ czMalómeer o ^ J3loemenmagazijn ®
®
©
® ®
Saenredamstraat 64 h Amsterdam (Zuid) ® Tel. 72 01 23
®
®
MARCEL FRENKEL
E X C L U S I E V E H E R E N M O D E
B e e t h o v e n s t r a a t 7 b A m s t e r d a m
Niemand hee f t voorafgaand verlof nodig, om door de drukpers gedachten of gevoe lens te openbaren, behoudens ieders verantwoordeli jkheid volgens de wet . (Art. 7, Grondwet voor het Koninkrijk der Nederlanden)
WIJ NODIGEN U UIT!!
S C H O T A N U S & JENS N.V. d r u k k e r s - u i t g e v e r s
L a n g e N i e u w s t r . 2 0 - U t r e c h t t e l . ( 3 0 ) 1 2 4 1 9
B R I L J A N T E N e n O B J E C T E N g e m a a k t i n e i g e n a t e l i e r
voor de halve prijs
fa. Barber & Zoon Keizersgracht 740
Amsterdam
Tel. privé 42 34 78
Het post<oncentratiekampsyndroom Hieronder een belangrijk deel van een artikel van dr E. A. Cohen in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde van 15 nov. 1969 (gekozen onder toezicht van dr. G. de Haas) met toestemming van de redactie van het N.T.v.G. en van dr E. A. Cohen te Arnhem, de voorzitter van de medische sub-commissie van de commissie van advies inzake bijstand aan vervolgden.
Kampjaren tellen vierdubbel
In de Duitse concentrat iekampen waren de gevangenen aan zeer ex t reme lichamelijke en psychische levensomstandigheden blootgesteld. De gevolgen hiervan waren rampzalig. Wij weten dat van de ruim 60.000 naar Auschwitz vervoerde joden ongeveer 500 zijn teruggekeerd: van de 34 313 naar Sobibor getransporteerde joden zagen s lechts 19 (negentien) Nederland weer terug. Hier heef t de gaskamer zijn fatale werk gedaan. Van de ongeveer 1000 gearres teerde Noorse joden overleefden twaalf de deportatie Van de 238.000 gedeporteerde Fransen
kkwamen er 38.000 terug, van wie 16.000 "in 1956 gestorven waren Van de 8000 ge
deporteerde Noorse politieke gevangenen waren in 1962 er 2000 overleden. De mishandelingen, de chronische ondervoeding, de dwangarbeid, de s l e c h t e behuizing, het vrijwel ontbreken van hygiëne en medische verzorging, onvoldoende kleding, de terreur, de te korte rustperioden, de verminderde weerstand tegen infect ies en het blootgesteld zijn aan alle klimatologische omstandigheden brachten Richet tot de uitspraak: „Als oorlogsjaren dubbel tel len, dan tellen kampjaren vierdubbel ." Vele ex-kampbewoners leden bij hun terugkeer aan de hongerziekte. In 1961 schreven Fichez en Klotz: „Men had elke KZ-gevangene a priori als zwaar zieke moeten beschouwen en als zodanig behandelen." Eerlijkheidshalve voegen zij er aan toe dat de uit het concentrat iekamp afkomstige patent moeilijk tot opname in een ziekenhuis te bewegen zou zijn g e w e e s t . Na zoveel jaren vrijheidsberoving zouden deze ook niet gemakke
l i j k in een gereglementeerd sys teem ge-Ppast hebben.
Door de chronische ondervoeding had het lichaam te weinig calorieën en eiwitten ter beschikking; dit tekort werd aangevuld door het verbruiken van het lichaams-vet. van spieren en organen. De joodse artsen S tem en Fenigstein vonden in het hongerende en ten dode opgeschreven getto van Warschau behalve een volledige verdwijning van het ve tweefse l o.m. ook enige keren gewichtsafneming van de hersenen. De door een commiss ie van Noorse artsen g e c o n s t a t e e r d e hersenbeschadiging is van veel belang, omdat het centrale zenuwstelsel het enige orgaan is dat geen regenerat ievermogen heeft .
Zij zagen er goed uit
De gerepatrieerden schenen zich wonderbaarlijk snel te herstel len Alle factoren werkten m e e : geen dwangarbeid, be tere voeding en hygiëne en de vreugdestemming van het bevrijd zijn. De symptomen van de hongerziekte verdwenen vrij snel . Opmerkelijk was de toeneming van het l ichaamsgewicht , waardoor zij er spoedig w e e r „goed" uitzagen; maar men vergat dat dit hoofdzakelijk vetaanzetting was en niet, of in onvoldoende mate, herstel van de spierste lse l of de organen.
Vaak kregen de vroegere gevangenen het advies w e e r aan het werk te gaan om er zodoende psychisch weer bovenop t e komen. Men wist niet dat voor herstel van het spiers te lse l zeker een rustperiode van 6—12 maanden nodig was en een goed s a m e n g e s t e l d e voeding. Maar zelfs dan kon men niet van een volledig herstel verzekerd zijn. Hoe het ook zij, na verloop van tijd leken de repatrianten w e e r normaal en gingen zij aan het werk. Velen overschat ten hun krachten en moesten het werk staken. Centraal stonden bij hen de klachten over moeheid en snel le vermoeibaarheid. De ex-concentrat iekampbewoners negeerden hun symptomen, want zij bezaten nog de kamp-mental i te i t : niet ziek zijn, „es ist hier kein Sanatorium." De symptomen die de vroegere gevangenen tonen worden door hen allen op vrijwel dezelfde manier beschreven . Deze verzameling van symptomen mogen wij het post-concentratiekampsyndroom noemen. Volgens Targowla is het een psychosomat isch ziektebeeld. D e e n s e artsen constateren dat het ziektebeeld ernst iger is naarmate een gevangene meer aan l ichaamsgewicht verloren heef t en naarmate de omstandigheden ellendiger waren Ik zou hieraan nog de doorgemaakte evacuatie-dodenmars willen toevoegen. Er is verband gevonden tussen ex t reme Vermagering en geeste l i jke achteruitgang. Belangrijk lijkt mij een conclus ie ;
aantasting van het intellect is een teken van organische hersenbeschadiging De ex-Hafthng kan zijn werk niet volhouden zonder talrijke rustperioden; het t r ies te gevolg hiervan is werkgelegenheid op een lager niveau.
Niet begrepen
De ex-Haftling is vaak prikkelbaar, hij is gauw in paniek, overgevoelig voor geluiden en zoekt de eenzaamheid, zo vertelde een patiënt mij dat hij zich pas rustig en prettig voelt als hij in de natuur is en alleen maar bomen en bloemen ziet. Het zich afsluiten impliceert ook dat de vroegere gevangenen weinig over hun symptomen praten, geen aanvraag tot pensioen indienden, dat zij van anderen die niet dezelfde ervaring hebben, verschillen en zich door de buitenwereld niet begrepen voelen. De niet-gedeporteerden willen niet meer met deze ellende geconfronteerd worden; het is niet onmogelijk dat zij daarbij een schuldgevoel hebben, om dat zij menen te weinig of niets te hebben gedaan. Maar nog moeilijker is het ten opzichte van de nieuwe generat ie , voor hen is dit al les s l echts geschiedenis Dit is ook het geval bij de jonge arts Doordat hij niet w e e l dat de verzetsmensen on< gaarne hun klachten uiten en bang zijn voor „overdreven" te worden aangezien en doordat hij de emotioneel beladen woorden zoals transport, se lec t i e , muzelman, appèl, dodenmars, niet aanvoelt, heef t de ex-gevangene het gevoel dat deze arts hem toch niet begrijpt, met het ge volg dat hij „dichtklapt"
Een belangrijk verschi jnsel , dat wel e e n s als hét spec i f ieke symptoom van het post-concentrat iekampsyndroom wordt beschouwd, is de voortijdige veroudering. In dit s y s t e e m zien sommigen ten dele een verklaring voor de verhoogde s ter f te van de ex-concentrat iekampbewoners . Men kan zich afvragen of er mensen zijn die de schade, aan ons lichaam en onze g e e s t aangericht kunnen schat ten zonder dat zij de ellende aan den lijve hebben ondervonden. Er is gezegd dat sommige gebeur tenissen het bevatt ingsvermogen van een normaal mens te boven gaan en dat er in zulke gevallen onomkeerbare veranderingen in de persoonli jkheidsstruc tuur kunnen ontstaan. Een extra moeilijkheid vormt de latente periode. De vroegere gevangenen gedroegen zich min of meer normaal, maar toonden het „ i j sbergfenomeen" ; s l echts een klein deel van hun problemen kwam aan de oppervlakte. Men wijst op de teleurstelling die menige verzetsman na de oor log ondervond, waardoor de spanningen niet bij de bevrijding werden opgeheven. Dit was ook het geval met de joodse repatrianten, die vaak al hun familieleden hadden verloren. De Noorse commiss ie s te lde vast dat in hun groep de overlevenden van de concentrat iekampen geen schuldgevoelens hadden ten opzichte van de omgekomenen, zoals dit bij joden wel voorkomt. Bij de beoordeling van de samenhang tussen ziekte en het oorlogsgebeuren is de duur van de latente periode een factor van betekenis .
Omgekeerde bewijslast
In de nieuwe regeling voor oorlogsslachtof fers hier te lande moet worden bewezen dat een ziekte geen samenhang met oorlogsomstandigheden heeft . Ik meen dat patiënten die w e g e n s hun oorlogsverleden een beroep doen op wettelijke voorzieningen beoordeeld moeten worden met de omgekeerde bewijslast en in twijfelgevallen, in hun voordeel . Omdat een mens zonder kamp- of verzets-ervanng zich de ellende hiervan niet kan voorstel len, moet m i. in deze zaken de arts die zelf ex-Haftling is het laatste woord hebben. In Frankrijk is men al zover, daar heeft men een commiss ie uit ex-Haftl ingartsen", bij wie de vroegere gevangenen in beroep kunnen gaan. Hetzelfde geldt voor de therapeut ische situat ie : juist wegens de bijzondere psyche van de ex-Haftling is het waarschijnlijk van bepalende invloed voor hem te weten dat de arts tot wie hij zich richt ook een gevangene is g e w e e s t Het vanzelfsprekende contact , het beleefd hebben van geli jksoortige ervaringen, het op juiste waarde schatten van woorden en uitdrukkingen geven de patiënt het gevoel bs grepen te worden.
Het post-concentratiekamp-syndroom is door de Noorse commiss ie bij 8 3 % van de onderzochte 227 Noorse ex-concentra t iekampbewoners vastgeste ld Oorzakelijk onderscheidt zij-
a. lichamelijke beschadigingen zoals, ver wondingen van het hoofd, honger en inf e c t i e s ;
b. chronische psychische s t r e s s (extraspanning) , waarbij angst van grote invloed is
Conclusie de afwijkende gezondheidstoestand was bij 9 2 % door de oorlogsomstandigheden veroorzaakt Een onderzoek zoals in Noorwegen is in Nederland niet gedaan Als men er alsnog toe zou overgaan, bes taat de kans dat dit voor de ex-verzetsman en de ex-concentrat iekampbewoner gevolgen zou kunnen hebben
Confectiehuis „JOLANDA"
DAMES- EN HERENKLEDING Damesafdel ing Herenafdeling
Wollen mante ls v.a. 79.50 Regen jassen 59.50 Deux-Pièces v.a. 49.50 Japonnen v.a. 19.95 Kostuums v.a. 109.— LINNAEUSSTRAAT 104 - TELEFOON 50208 ( T O HEMA)
A N T I Q U A R I A A T - B O E K H A N D E L
P F A N N S e d e r t 1919
Spui 1 hoek ROKIN, Gebouw 'Arti e t Amici t iae ' te l . 22 61 50
RIJN-GARAGE N.V. ALLE MODELLEN UIT VOORRAAD LEVERBAAR
AUSTIN-7 A l I C T I M
> = 3 ~ - U W A U 5 T 1N-DEALER VOOR AMSTERDAM, AMSTELVEEN EN OMSTREKEN
^^TlJEE^, Kantoren en Showroom: Werkplaatsen: ^ r ^ 5 ^ ^ \ C e i n t u u r b a a n 2 2 3 - 2 2 5 P i e t e r B a s t s t r a a t 5 J a n S t e e n s t r a a t 8 0 - 8 2 lÉË^T ^Xw T e l e f o o n 7 2 2 2 0 4 " 7 1 9 1 5 4 T e l e f o o n 7 9 7 5 8 2 T e l e f o o n 7 3 0 9 2 9 ^ ^ f ^ ƒ 499T20 Ruime keuze in alle merken occasions
HERGO BEETHOVENSTRAAT 47
U w a d r e s v o o r 1 e k l a s V L E E S E N V L E E S W A R E N
S p e c i a a l a a n b e v o l e n : OSSE KOOKWORST
T e l . 7 1 3 0 9 8
Confectie-Krausz
N I E U W E U I L E N B U R G E R S T R A A T 1 7 3 A M S T E R D A M
^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^^
^ ^ V I / V A K E E N P R O f c l R l V I I S ^ ^ * H E T W O I M D E R O f » W I E L E N
F O T O - E N F I L M S T U D I O ' S H E N K
B § M S Utrechtsestraat 20, tel. 243210
Van Woustraat 242, tel. 720666
M e e r d a n 1 0 0 % s e r v i c e
P E T E R J O N G M A N S G R A N D E B O U T I Q U E
B e e t h o v e n s t r a a t 9 A m s t e r d a m (Z) T e l e f o o n 7 3 6 6 0 5
ONVOORSTELBAAR Hoe zij het zien
D e s t u d e n t e n b e w e g i n g , d i e d e l a a t s t e j a r e n i n h e e l E u r o p a i s o p g e k o m e n , h e e f t a l s d o e l s t e l l i n g h e t r e a l i s e r e n v a n e e n b e t e r e m a a t s c h a p p i j . Z i j i s e e n o n d e r d e e l v a n e e n a l g e m e n e b e w e g i n g o n d e r j o n g e r e n , d i e n i e t m e e r g e l o v e n i n d e h u i d i g e p o l i t i e k e l e i d e r s . H e b b e n d e z e g e z a g s d r a g e r s h u n m o n d v o l o v e r v r e d e , d e o o r l o g i n V i e t n a m g a a t d o o r , d e c o n f h k t e n i n N i g e r i a e n h e t M i d d e n - O o s t e n w o r d e n n i e t t o t e e n o p l o s s i n g g e b r a c h t , d e h o n g e r i n d e D e r d e W e r e l d w o r d t s t e e d s s c h r i j n e n d e r . O o k k i j k e n d e j o n g e r e n o m z i c h h e e n e n z i e n d a t h e t d a a r v a n h e t z e l f d e l a k e n e n p a k i s . D e -m o k r a t i e s c h i j n t t e m o e t e n b e s t a a n u i t h e t e e n k e e r i n d e 4 j a a r a f g e v e n v a n h e t s t e m b i l j e t , i n d e w e r k s i t u a t i e h e e f t n i e m a n d i e t s t e v e r t e l l e n . D e i n k o m s t e n v e r -s c h i l l e n w o r d e n s t e e d s g r o t e r . D e s t r i j d v a n d e s t u d e n t e n i s e e n s t r i j d t e g e n h e t k a p i t a l i s m e . H e t k a p i t a l i s m e i s g e b a s e e r d o p u i t b u i t i n g v a n d e e n e m e n s d o o r d e a n d e r e . D e j o n g e r e n v a n n u , d i e
^ ^ ï a a r e e n b e t e r e m a a t s c h a p p i j s t r e v e n , ^ J t v i l l e n h e t a a n h e t k a p i t a l i s m e i n h e r e n t e
c o n c u r r e n t i e p r i n c i p e , v e r v a n g e n d o o r s a m e n w e r k i n g .
I n d e j a r e n d e r t i g h e e f t h e t k a p i t a l i s m e h e t f a s c i s m e v o o r t g e b r a c h t a l s l a a t s t e o p l o s s i n g o m e e n s o c i a l i s t i s c h e m a a t s c h a p p i j t e g e n t e h o u d e n e n d e i n t e r n a t i o n a l e a r b e i d e r s b e w e g i n g d e k o p i n t e d r u k k e n . H i e r d o o r i s h e t f a s c i s m e i n f e i t e h e t k a p i t a l i s m e i n z i j n m e e s t g r u w e l i j k e v e r s c h i j n i n g s v o r m . O o k n u z i e n w e i n d e V e r e n i g d e S t a t e n f a s c i s t o ï d e t e n d e n s e n d e k o p o p s t e k e n . D e k a p i t a l i s t i s c h e l a n d e n b e s c h e r m e n f a s c i s t i s c h e r e g i e m s , z o a l s d i e i n G r i e k e n l a n d , S p a n j e e n P o r t u g a l . D e z e l a n d e n z i j n a l l e e n m a a r i n s t a a t d e b e v o l k i n g d e m e e s t e l e m e n t a i r e b u r g e r l i j k e v r i j h e d e n t e o n t h o d e n , d o o r d e s t e u n , d i e z i j m e t n a m e v a n d e V e r e n i g d e S t a t e n k r i j g e n . W a t e r i n d e t w e e d e w e r e l d o o r l o g i s g e b e u r d , d o o r w e l k e v e r n i e t i g i n g s d r a n g d e n a z i ' s b e z e t e n w a r e n e n w a t d a a r d e g r u w e l i j k e g e v o l g e n v a n w a r e n , d a t i s v o o r d e j o n g e r e n o n v o o r s t e l b a a r . N a t u u r l i j k , z e
•l e z e n d e b o e k e n , z e z i e n d e f i l m s , m i s -p c h i e n z e l f s b e z o e k e n z e d e c o n c e n t r a t i e -e n v e r n i e t i g i n g s k a m p e n , m a a r t o c h b l i j f t e r i e t s o n w e z e n l i j k s h a n g e n , h e t b l i j f t o n v o o r s t e l b a a r . H e t i s d e z e o n v o o r s t e l b a a r h e i d , d i e e e n b e e l d g e e f t v a n h e t g e v a a r d a t b e s t r e d e n m o e t w o r d e n . I m m e r s , a l s m e n a l l e s b e g r i j p t , a l s m e n z i c h p r e c i e s k a n v o o r s t e l l e n , w a t e r i s g e b e u r d , d a n i s h e t b i j n a a l a a n v a a r d , e n d a a r m e e d e w i l e r t e g e n t e v e c h t e n r e e d s h a l f g e b r o k e n . H e t i s „ n o r m a a l " g e w o r d e n , z o a l s h e t u i t m o o r d e n v a n e e n d o r p e r g e n s i n Z u i d - V i e t n a m v o o r d e A m e r i k a a n s e m i l i t a i r e n „ n o r m a a l " i s g e w o r d e n . H e t w e z e n l i j k e v a n o n z e m a a t s c h a p p i j i s n o g n i e t v e r a n d e r d s i n d s d e j a r e n v a n v o o r d e o o r l o g . H e t i s n o g s t e e d s e e n k a p i t a l i s t i s c h e m a a t s c h a p p i j , e n b e v a t i n z i c h j u i s t d a a r d o o r d e w o r t e l s v o o r h e t f a s c i s m e . D a a r o m s t r i j d e n d e s t u d e n t e n t e g e n d e z e m a a t s c h a p p i j , z i j b e g i n n e n o p h u n e i g e n u n i v e r s i t e i t e n , o m t e z o r g e n d a t d e w e t e n s c h a p n i e t m e e r i n d i e n s t s t a a t v a n d e o o r l o g s m a c h i n e , o m t e z o r g e n , d a t d e t o e k o m s t i g e a c a d e m i c i , n i e t m e e r w i l l o z e j a k n i k k e r s v a n d i t s y s t e e m z i j n , m a a r a k t i e f v e r z e t p l e g e n .
BERT EN GERDA, JAARGANG 1940
Bert:
Ik ben overal ondergedoken geweest, in Amsterdam, in Utrecht, bij ooms en tantes die gemengd gehuwd waren ook, een poosje bij de een, dan bij de andere. Bij de bevrijding w o o n d e ik bij het Galilei-plantsoen. Er zaten Canadezen in de scholen. Mijn vader is in het verzet gefusilleerd, mijn moeder heeft een vol jaar in Ausch wnz gezeten. Driemaal kwam er een officieel bericht dat zij dood was. Eens is iemand per vliegtuig terug gekomen en die z e r . je moeoer leeft, tn ze kwam terug, nogal laat. Ze haastte zich niet, ze dacht dat ze niemand meer over had. Tenslotte zat ze aan het Centraal Station en zer rijdt u toen maar even langs de New-tonstraat. Daar zat ik. Moeder heett een pensioen van de Stichting, ze is her-irouwd. Mijn stiefvader is nu ook gestorven. Door de btienting b e n ik als kind ook naar SinterKiaasieesten en eens zes weken naar Friesland geweest. Moeder praatte er nooit over. Als ze ero v e r praten komen er huilpartijen. BIJ vader tnuis waren ze m e t hun negenen, van de zes broers is alleen de ene gemengd gehuwde over, oe drie zusters h e D b e n allemaal een kind or een man verloren. Moeder lijdt aan slapeioosneid, ze heeft last van haar hart en van astma. Ik b e n z e i r voor astma in een sanatorium geweest en een jaar in een pleeggezin in Hilversum. Mijn pleegvader hao ook in net verzet gezeten. Hij had boeken. Door hem ben ik gaan lezen, hen boek als ,de gesel van het hakenkruis' b.v. M e i een jaar of 18 b e n ik bewuster geworden, men vond ik een krant van kort na de oorlog, daar stond een procesverslag in. Het ging over de agent die mijn vader heett opgepakt, dezenoe die Hannie Schaft ook had gepakt, ten getuige verklaarde dat hij in oe gevangenis een man had ontmoet, maar niet herkend. De man had gezegd: ik ben Leen. Dat was mijn vader. Ze hadden hem de leiding v a n de illegale actie aangewreven. Daar zochten ze altijd Joden voor uit.
Bij een tante waar ik juist in huis was, hielden ze een overval, die een hele dag duurde, maar ik heb g e e n mond opengedaan. Ik moet het gesnapt hebben. Maar oude mensen zijn wel vrijwillig gegaan, na
e e n o p r o e p Z e z e i d e n : d a n z i e n w e o o k w a t v a n h e t b u i t e n l a n d ,
Gerda:
D e b e v r i j d i n g h e r i n n e r i k m e h e e l g o e d . D e l i c h t k o g e l s e n e t e n ! L e k k e r e t e n ; d e e e r s t e p i n d a ' s e n b a n a n e n ! T o c h w e e t i k n o g h o e w e d a a r v o o r e e n k l e i n p i t j e o p t a f e l h a d d e n s t a a n . I k w a s b a n g i n h e t d o n k e r , i k b e n h e t n o g w e l e n d a n n a m v a d e r m e a a n d e h a n d m e e . M i j n p l e e g -b r o e r k w a m t e r u g , d a t w e e t i k o o k . V a d e r e n m o e d e r . . .
Bert:
I k w e e t n o o i t w i e z e m e t v a d e r o f h a a r z u s j e s b e d o e l t .
Gerda:
H e t z i j n m i j n o u d e r s , z o v o e l i k h e t W e z i j n w e l n e r v e u z e r d a n a n d e r e n v a n o n z e l e e f t i j d , s t e r k g e ë m o t i o n e e r d . O n z e k i n d e r e n h e b b e n m o e i l i j k h e d e n d o o r h u n o u d e r s , z e g t m e n o p h e t M e d i s c h - O p v o e d -k u n d i g B u r e a u . N o u j a , i n m i j n p l e e g g e z i n w a r e n d r i e o n d e r d u i k e r s , e r w e r d v e r z e t s w e r k g e d a a n , e e n b e p a a l d e s p a n n i n g m o e t e r g e w e e s t z i j n . E r w e r d o v e r a l d i e d i n g e n g e p r a a t . E r w e r d g e s t e n c i l d , i k m o c h t m e e h e l p e n . M i j n p l e e g z u s b r a c h t p a m f l e t t e n r o n d . D a t h e b i k v a n h o r e n z e g g e n , h o o r I k w a s e r g b e s c h e r m d i n d a t s t r i j d b a r e m i l i e u . S o m m i g e d i n g e n v a n n u s c h o k k e n m e e r g , n u i k z e l f m o e d e r b e n g e w o r d e n . S o m s w i l i k h e t n i e t z i e n , z o a l s d i e V o n T h a d d e n . D a n v o e l i k a n g s t d a t e r w e e r i e t s z a l g e b e u r e n . M i j n p l e e g o u d e r s s t e l d e n m e t e l k e n s g e r u s t . „ W e h e b b e n g e w o n n e n e n z u l l e n w e e r w i n n e n . " M a a r h e t o n r u s t i g e g e v o e l h e b i k m e e r d a n B e r t
Bert:
D i e u i t g e m o o r d e d o r p e n , ik w e e t d a t h e t g e b e u r t , m a a r G e r d a i s e r o n d e r s t e b o v e n v a n . D a n g e b e u r t e r w e e r w a t i n I s r a ë l . W a a r m o e t j e n a a r t o e ? I k k a n m e d a a r n o g w e l o v e r h e e n z e t t e n .
Gerda:
O n b e g r i j p e l i j k d a t A m e r i k a a n s e s o l d a t e n d e V i e t n a m e z e n m e t z i e n a l s m e n s e n .
D e i n t e r v i e w s z i j n o p g e t e k e n d d o o r E v a T a s .
See m morr is before you buy
yourreal sheepskin
coat. Uitgebreide sortering
dames- heren-en kinder suede-
nappa-en lamsvacht jassen.
Haarlem: Barteljorisstraat.Tel. (023) 3 1 2 6 5 5 Amsterdam: Leidsestraat, (bij Koningsplein), Tel. ( 0 2 0 ) 2 2 3 5 9 6
Johan Middendorp
natuurlijk verkade chocolade, u proeft wel waarom!
(De handigste verpakking beschermt nu M L Blue Mint's nieuwe, heerlijke, fantastisch frisse smaak !) M L Blue Mint nieuwverpakt, stimulerend fris
30 ct
O O K U B E N T H A R T E L I J K W E L K O M I N
" L E X V A N W E R E N ' S "
BAR - BODEGA
'99 TILEX W a a l s t r a a t 4 8 A m s t e r d a m - Z u i d - t e l . 72 70 56
Geopend dagelijks: van 3 tot 1 uur zondag's van 4 tot 1 uur
voor een lekker kopje koffie in een aangename sfeer naar
e ópreóóo
Kalverstraat 142 Amsterdam
A m s t e r d a m
H I L T O N - H O T B L
A p o l l o l a a n 1 3 8 - 1 4 0
Rotterdam
H I L T O N - H O T B L
W e e n a 1 0
de gasaansteker
met wereld-service
VOOR DE HANDEL: B.D. LEEFSMA N.V. KERKSTR. 25 AMSTERDAM, TEL 232727
Ut Een gouden ring,
horloge of uurwerk vol fit,
koopt men allen bij
TBonewit
alleen nog Alb. Cuypstraat 166
— Kinkerstraat 338
Specialiteit in briljantenringen
Schwejk omnibus
. . 'een even beroemde en eeuwige figuur als Don Quichot' schri jft De Fr iese Koerier. 831 blz. geïll. geb. ƒ 2 2 , 5 0 .
T h e u n d e V r i e s :
Verhalen-omnibus
DE GESPRENKELDE VOGEL
. . . 'een overrijke verzameling, die op de m e e s t verscheiden wijze de verte l lersgave van Theun de Vries e ta leer t ' zo oordeelt De Groene . 365 blz., gebonden ƒ 14,90.
W . B u r c h e t t :
VIETNAM WINT!
het ongeloofli jke verhaal hoe het onmogeli jke mogelijk werd en een klein, arm land kan zegevieren over zo'n machtige tegenstander als de U.S.A. 264 blz., geilI. paperback ƒ 1 0 , 9 0 .
«ff Uitgeverij PEGASUS Leidsestraat 25, Amsterdam, te l . 020—23 11 38.
O U D - K A M P G E N O T E N !
ALLEN GELIJK 17 januari zal het 25 jaar geleden zijn dat het groots te deel der in Auschwitz opgesloten gevangenen op het beruchte do-dentransport werd geste ld Vijf en twintig lange jaren, waarin het mij maar al te duidelijk is geworden dat het in normale tijden door normale mensen bedachte spreekwoord- ,,De tijd heelt alle wonden" voor mij een volmaakte onwaarheid is . Is het spreekwoord onwaar? Waren de tijden abnormaal of waren en zijn wij het? Voor mij is dit laatste het geval, want in slapeloze nachten gaan aan mijn oog voorbij onafgebroken rijen van „proefkoni jnt jes" uit het experimentenblok, waarvan ik enkelen, die nog overbleven, later mocht behandelen of opereren. Vooral ook van de s tumpers die zich vrijwillig opgaven voor de „Puff", op gegeven beloften na drie maanden te worden bevrijd, een belofte waarvan mijn Poolse col lega en ik, die, gedwongen, hen dagelijks moesten behandelen, wisten, dat deze zou worden ingelost in de gaskamer . Voor deze laatsten, waarvan er geen levend ontkwam, heef t ook niemand meer iets kunnen doen. Laten wij hopen dat
hun familie niet op de hoogte is gebracht van de laatste maanden van hun leven. Voor de weinigen van de „proefkonijnt j e s " die terugkwamen werd door de Duits e regering onder de fraaie leuze: „Wie-dergutmachung" (alsof zo iets goed te maken zou zijn') een commiss ie voor onderzoek ingesteld Ik vroeg toen voor hen ƒ 50.000 schadevergoeding, een bedrag dat, ofschoon het toen nog wat betekende, volgens mij al laag was . Zij werden a fgescheept met ƒ 2800 ' Voor deze s lachtof fers is dus iets , hoe weinig dan ook, gedaan; voor anderen moes t het echter duren tot voor betrekkelijk korte tijd voordat de publieke opinie rijp was gemaakt voor de gedachte dat, evenals voor de weduwen van vermoorde gijzelaars of Puttenaren ook voor J o o d s e s lachtof fers of hun nabestaanden m o e s t worden gezorgd. Gelukkig zijn wij nu echter op de goede weg en ondervindt de Nederlandse commiss ie , die na lange voorbereiding is gevormd, alle medewerking van de betrokken minister en vooral van de s t a a t s s e c r e t a r i s mr. van de Poel. Helaas is het niet mogelijk gebleken (waarom is mij niet duidelijk) de slacht-
ot ters onder de zorgen van de Buitengewone Pensioenraad te brengen, maar moet de aanvraag om bijstand worden ingediend bi| B u r g e m e e s t e r en Wethouders van de g e m e e n t e waar het slachtoffer woont. Dan volgt de procedure de gewone ambteli jke weg, onder supervisie van de „Commiss ie van Advies inzake Bijstand aan Vervolgden", van Lawick van Pabststraat 12, Arnhem. Met betrekking tot de uitkering werd de mogelijkheid geschapen tot het verstrekken van een periodieke uitkering tot een maximum thans van ƒ 203 per week Te vens bes taa t de mogelijkheid tot het verstrekken van een bijzondere uitkering ter betaling van kosten w e g e n s geneeskundige behandeling en verpleging, a lsmede de kosten van andere voorzieningen, verband houdende met of voortvloeiende uit de door de vervolging ontstane invaliditeit, voorzover deze kosten niet door verzekering of een der soc ia le verzekeringswetten worden gedekt en/of niet zonder redelijk bezwaar uit de inkomsten kunnen worden voldaan.
Toch blijf ik van mening, dat we met alle ten dienste s taande wett ige middelen er voor moeten blijven ijveren de pensioe nen te brengen ten minste op de hoogte van degene die door de Buitengewone Pensioenraad worden uitgekeerd De ver* antwoordelijkheid van alle Nederlander^ is m.i voor alle s lachtof fers gelijk
Oud-gevangene 2 0 0 2 0 0 Dr M J E M Stei|ns
Pensionering moet Reeds vanaf het ontstaan van het Ned. Auschwitz Comité stond de kwest ie van schadeloosste l l ing van nazi-slachtoffers op ons programma. De verzetsbeweging Verenigd Verzet had al in 1954 de regering verzocht de J o o d s e nazi-slachtoffers een pensioen toe te kennen De oprichting van het C.S.N. (Comité Schadeloosstelling Nazi-slachtoffers) in mei 1959 was erop gericht om de act ie een breder karakter t e geven. Wijd en zijd werd onze s tem gehoord en honderden brieven van s lachtof fers bereikten ons . Enige praktische punten die wij toen reeds aan de orde s te lden :
1. Uitbetaling van de Wiedergutmachung (schadeloosste l l ing) ook aan de verzet-mensen en nagelaten betrekkingen d.m.v. een directe uitkering van rijkswege, zo nodig met terugbetaling bij een vredesverdrag. Dat de c o m m i s s i e - D r e e s er toen toe overging de t o e g e s t o p t e 125 miljoen DM te verdelen over al de groeperingen van nazi-slachtoffers was meer een politieke manoeuvre dan een reë le oplossing. Zij meer goodwill en de regering behoefde niet te betalen. Goedkoop, zuinig en ne t j e s .
2. Een permanente uitkering aan de Joods e nazi-slachtoffers op bas is van het BEG (Bundesentschadigungsgese tz ) , de Duitse uitbetalingsregeling aan de nazi-slachtoffers . Waarom? In ons lieve landje bestond nog s t e e d s geen behoorli jke regeling en de Duitse bood een ruimer perspec t ie f voor onze mensen . Men houde in het oog dat deze BEG eigenlijk was opgezet voor alle nazi-slachtoffers in geheel Europa. De uitkeringen werden tens lo t te beperkt tot West-Duitsland en tot een fract ie van de
mogelijk zijn miljarden marken die aan de nazi-generaals zijn uitbetaald Wij hebben die cijfers al meermalen gepubliceerd. De CADSU kwam en onze mensen ont vingen bedragen die op geen enkele wijze het grote onrecht ons aangedaan goed konden maken ZIJ sukkelden voort zondei e rgens het juis te begrip te vinden Inmiddels verkregen de gijzelaars, de Jehovagetuigen en de Puttenaars een uitkering op basis van de Buitengewone Pensioenwet . Zeker, er bestond een ri jksgroepsregeling, een vervolg op de D.B.V O-uitkeringen, maar een oplossing in de zin als boven was het en is het niet. Wij stelden duidelijk en ondubbelzinniy dat wij ook voor de bijzondere pensionering in aanmerking wilden komen Wij zetten onze act ie voort en deze culmineerde in een adres aan de Tweede Kamer van s e p t e m b e r 1965 aan de regering. Pas na de emotionele rede van Ed Hoornik op onze herdenkingsbi jeenkomst in de RAI-Congreszaal in 1968 ging de pers zich met de zaak bemoeien. De aanval van Dick Verkijk op het I A K . en op ons heeft ongewild een s teent j e tot df t o e d e zaak bijgedragen Met alle respect ,/oor de goede bedoelingen heef t de verruiming van de ri jksgroepsregeling ons tot heden niet kunnen bevredigen. Er zijn gelukkig mensen geholpen, wij zijn daar zeer blij mee, maar het moet toch anders Er sterven veel te veel van onze mensen vroegtijdig, er leven te veel op de grens van de armoede Het moet mogelijk zijn daarin ver andering te brengen.
De grootste groep van zieken meldt zich niet, omdat de ri jksgroepsregeling hun onvoldoende levensmogeli jkheden biedt. ZIJ die niet verder kunnen melden zich en hopen daarbij op een wonder dat hun in staat stelt behoorlijk te leven Er is hier
veel aan toe te voegen aspec ten die meesta l niet in het geding komen, verspeelde kansen door onbegrepen ondermijning van g e e s t en lichaam.
Regering, kom af met pensioen!
„Met de wet in je hand kun je gaan naar alle kant", zei iemand e e n s tegen mij. De ( e x ) - s t a a t s s e c r e t a r i s s e n Egas en van de Poel proberen ons duidelijk te maken d a t pensionering van J o o d s e nazi-s lachtofferÉ op basis van de Buitengewone Pensioen™ wet niet kan Goed, zeiden wij, maar hoe zit het dan met gijzelaars, Puttenaren en Jehova ' s g e t u i g e n ' Dan komt er een lang verhaal, waaruit moet blijken dat dezen indirect iets met het verzet hebben te maken enz enz Wat een fi jngevoeligheid en wat een begrip spreekt daar uit Wij willen het duidelijk stel len Verzetsmensen en hun nagelaten betrekkingen moeten tot in lengte van dagen blijvend verzorgd worden. Ook op de genoemde drie groepen hebben wij geen enkele aanmerking. Wat ons dwars zit en wat WIJ al vele malen hebben toegel icht , is dat onze groepering niet uitgesloten kan en mag bhjven W I J kunnen de regering zeer wel een respectabele lijst voorleggen van mensen die een belangrijke rol in het verzet hebben gespeeld en tevens tot onze categorie vervolgden behoren Maar daarom gaat het nu niet Regering, laat deze s t e e d s kleiner wordende groepering niet in de kou staan Laat oud-gevangenen en hun nagelaten betrekkingen niet van de treeplank drukken Zorgt ervoor dat onze stem wordt gehoord
J o s Slagter
V o e t k l a c h t e n ?
I W I Ü H E L P E N U !
V E R Z . E K E R I N G E N
onder nieuwe vlag!
ALGEMEENE FRIESCHE
G R O O T - N O O R D H O L L A N D S C H E
O L V E H
Cees Tak " V O E T V E R Z O R G I N G "
Dames- , heren- en kincler-speciaalschoenen
B i l d e r d i j k s t r a a t 6 9 A m s t e r d a m T e l . 1 2 9 4 6 5 - 1 2 4 1 9 3
KEURSLAGERIJ
„BEER" LEVERT ALLEEN HET BESTE
TEGEN BILLIJKE PRIJZEN
Spec ia l i s ten : ossenworst en kalfsleverworst
Pretoriusstraat 55 - Amsterdam - Tel. 945179
'T HONK I n t e r i e u r v e r z o r g i n g
K u n s t n i j v e r h e i d
Middenweg 105-107-107a Amsterdam (Oost )
Telefoon (020) 5 12 22
U . C . A . C O N F E C T I E Z A A K V O O R H E T B E T E R E G E N R E
Beethovenstraat 1 1 Tel. 7 2 0 7 4 4 Amsterdam
A. PAIS ZIJDEN- EN
WOLLEN STOFFEN
KALVERSTRAAT 146-150, hoek Spui Amsterdam — Telefoon 23 22 64
cv , drukkerij heiermann+co. E l a n d s s t r a a t 1 4 7 , 1 6 9 - 1 7 3
A m s t e r d a m T e l e f o o n 0 2 0 - 2 4 5 9 8 2 - 2 3 4 6 3 0
BOEKDRUK OFFSET
A l l e i l l u s t r a t i e , b o e k - e n h a n d e l s d r u k w e r k
G e s p e c i a l i s e e r d in s e t s
Prima kwaliteit en service, snelle levering
Lees naast Uw krant
Vrij Nederland
De Waarheid de enige krant die ook nü konsekwent stelling neemt tegen West-Duits militarisme en hedendaags fascisme, een principiële krant, onafhankelijk van de monopolies en grote ondernemers vraag een gratis proefabonnement aan:
De Waarheid antwoordnr. 2518, Amsterdam
(er hoeft geen postzegel op)
r
CHRISTIN A G U N N E SINGS M I K I S T H E O D O R A K I S ' SONGS FROM Z A T O U N A - and f r o m B o u b o u l i n a s - and A v e r o f - p r i s o n
Een h is tor isch d o c u m e n t o p d e g r a m m o f o o n p l a a t .
I M P E F U A L - 5 C 0 6 2 . 2 4 1 5 0 - f 19,9 0
' t I s g o e d b a n k i e r e n b i j
d e B a r y
De relatie met onze cliënten wordt gekenmerkt door het besef van verbondenheid, dat ons er toe aanzet uw belangen zo goed mogelijk te dienen.
H. ALBERT DE BARY & CO. N.V. Amsterdam: Herengracht 448 - 4 5 4 Telefoon 221155
Rotterdam: Oppert 34 Telefoon 144311
A d m i n i strati e-ka n too r
J. Haan Administrat ies
Belastingzaken Verzekeringen
Botenmakersstraat 78 Zaandam, tel 02980 -68551 B g g tel. 02980 - 66491
Ook voor Uw aangiften inkomsten
belasting en vermogensbelasting.
ï V A N D E R
1 E X C L U S I E V E H E R E N M O D E V / H K U P P E R S
L E I D S E S T R A A T 4 4 A M S T E R D A M
A R R O W shirts
Vervolg van pagina 11
De soldaten volgden mij naar de huiskamer, pakten een stoel en maakten het zich gemakkelijk. Een deed zijn helm af en legde hem op tafel . De andere wilde zich niet t e ver uitrekken en legde zijn hoofddeksel op de grond. Met de holle kant naar boven dobberde het als een onbeheerde s loep. Op het groene veld van de helm zaten aan beide kanten medaillons met daarin hakenkruisen. Die bleven heen en w e e r gaan, wiegend als de swast ika aan het halskettinkje van mijn moeder . Het grillige figuurtje werd destijds gedragen als mode-object voor ringen, broches en oorknoppen. Nadat ik het formulier vluchtig ingekeken en op tafel gelegd had, haalde ik mijn persoonsbewi js voor de dag. Ik toonde het en voegde eraan toe : ,,lk ben gesperrt , kijk m a a r ! " In een gelaten houding en met haar gedachten schijnbaar e lders , zo staarde Fiet je voor zich uit, alsof de onderhandelingen haar niet aangingen. Ze zat geslagen door het noodlot dat, s t e e d s door ons verwacht, ons nu toch onverhoeds
ihad getroffen.
Pbngeduldig geworden commandeerde een der dienders : „Gereedmaken, m e e g a a n ! " en negeerde mijn toegestoken p.b. Terwijl ik het oproepformulier stond te verfrommelen, viel mijn blik op de gegev e n s . Naam, geboortedatum, het was alles juist . „Maar alléén voor m i j ! " Om vooral tijd te winnen presenteerde ik een schaal t je , waarop nog enige overgebleven bal let jes lagen, die ze echter weigerden. Een richtte zich op en snauwde : „ O p s c h i e t e n ! " Fie zat er nog s t e e d s versuft bij. Vlug schoot ik in de afgelegde daagse kleren, terwijl ik in koeterwaals Duits pleitte om vrouw en kind te kunnen achterlaten. Ik maakte hun duidelijk dat de kleine ziek was en koorts had, waarbij ik Fie 's hulp moes t inroepen om „koor ts " voor mij t e vertalen. (Het was het e e r s t e woord dat zij uitbracht.) Ik vertelde dat Dave' je de afgelopen dag met hoogtezon behandeld was en nu bezwaarlijk in de nachtlucht gebracht kon worden. Tenslotte w e e s ik hun erop dat ik de volgende morgen zou worden losge
l a t e n , zoals het met de diamantbewerk e r s totnutoe s t e e d s was gegaan. Ze haalden hun schouders op en schudden de koppen, alsof ze de weer opgezette helmen wilden afgooien. Ze stonden mij nog e n i g e , minuten toe om mij reisvaardig te maken. Ik trok mijn over jas aan en rolde een van het bed getrokken deken in elkaar. Fiet je kwam met een stukje zeep aandragen. Plotseling was ze uit haar droomtoestand ontwaakt en sprak ijzig rustig. ,,lk ga met jou. J a c q u e s . Ik ga liet kind aankleden! " Ik schrok van haar woorden Het bloed voelde ik uit mijn hoofd vloeien, terwijl mijn maag krampend kneep Ik trok haar dicht naar mij toe en nam haar lieve zwarte hoofdje in mijn handen en keek in haar donkere ogen. Toen ik haar zo dicht bij mij had dat onze neuzen elkaar bijna raakten sprak ik tot haar, ieder woord sterk articulerend, als wilde ik haar hypnotiseren: „Fie. luister naar mij. W e e t j e niet meer wat wij samen afgesproken h e b b e n 7 Wanneer het in een van ons beider vermogen lag, zouden wij het kind redden! De kans is er nu. Gebruik j e v e r s t a n d ! " Om haar te overdonderen besloot ik snel : ,.Blijf jij bij onze Dave. Ik kan mijzelf redden " Sophie was een nerveuze vrouw Vooral de laatste maanden hadden haar tranen
overvloedig gestroomd. Ontroostbaar was zij. niet in staat zich weer op te richten, wanneer door razzia's of regelmatiger methoden s lachtof fers vielen onder ouders of andere bloedverwanten Zij was te zacht van karakter om weerstand te bieden aan haar ontroering en huilde s t e e d s om al de ongelukkigen. Ik stond er dan machte loos bij en kon geen troostwoorden vinden. Immers, haar profet ie : „Ik zie ze nooit meer terug, " kon ik moeilijk weerleggen Ik had in die ogenblikken van onmacht haar betraande lieve gezicht zo graag naar mij toegetrokken en haar zorgen weggekust . De „groenen" liepen de gang in, langs onze slaapkamer, waar Dave' je lag. Wij hadden hem bij ons genomen om dadelijk bij zijn bedje te zijn, wanneer bombardementen hem wakker maakten of wanneer hij door het a fweergeschut angstig werd. Ook nu was het kerelt je , waarschijnlijk intuïtief, wakker geworden. Rechtop stond hij. De handjes om de rand van zijn bedje geklemd wrong hij zich in bochten en gilde van angst, alsof hij begreep dat zijn levensloop een wending ging nemen. Ik greep de gelegenheid aan en w e e s de moffen op het kabaal dat hij maakte . „Dat hebben wij iedere avond. Een gevolg van de k o o r t s ! " loog ik erop los. Nog begrijp ik niet waarom de soldaten dat gepraat accepteerden . Ontdooiden hun bevroren zielen? Wilden zij onderweg geen last h e b b e n 7 Of meenden zij hem later nog wel op te zullen halen? De dekenrol be le t te ons een innig afscheid . De deken die anders onze eenheid omsloot s toot te die nu af. Ik zoende Fie ten afscheid, duwde haar zacht jes de slaapkamer in en zei : ,,Ga maar rustig slapen en neem Dave' je maar bij j ou . " Ik volgde de dienders de trap af. Optimist isch riep ik naar boven: „Tot mor g e n o c h t e n d ! "
Eindelijk opluchting, de straat . Mooi zacht vr iesweer trof ik Duiten. De s traats tenen glommen en weerkaats ten het maanlicht. Ik had mij in onverschilligheid gehuld als in een beschermend harnas. Nu was dit echter een doorgeroest pantser geworden. Het gaf mijn zwakheid bloot en liet mij bestoken en wonden door herinneringen en verdriet. Want ik hield van haar. Misschien juist daarom kon ik mij ter verdediging wapenen met onverschilligheid. Voorlopig was zij gevrijwaard en kon ik rustig en sterk van haar scheiden. Temeer omdat het totnutoe liep zoals ik s t e e d s gehoopt en gewenst had. Helaas, ik heb er ook zo op gehoopt haar w e e r gezond en wel terug te krijgen. Boven werd een raam opgeschoven, waar Fie zich tot ver buiten het kozijn overheen boog. Haar zwarte glanzende haren wapperden om en in haar wit afs tekend gezicht. Met schor geroep: „Daag, d a a g ! " wilde ze onze scheiding overbruggen. Een tafereel schoof mij voor de g e e s t dat ik, s taande voor dezelfde ruit, meermalen had gadeges lagen. Aan de overzijde, hoog boven het huis, zat op de punt van een antennepaal een door het zonlicht glanzende zwarte kraai t e krijsen. Een kreet van verlangen naar het wijfje,
de wijde omgeving in. Weldra gaf zij gehoor aan de voor haar lokkende roep en kwam zij grac ieus aanzeilen. De kraai verliet zijn hoge zetel en schoot op het wijfj e af. S a m e n dartelden ZIJ dan verder en verdwenen achter de daken. Sophie was, als ik maar had gekikt, graag met mij meegetrokken, maar zo was het be ter . Als het rauwe krassen der kraaien klonk haar a fsche idsgroet : „Daag! dag J a c q u e s ' " Al zovele malen voordien had het angstaanjagend daag! over het plein geklonken als een schorre kreet van de eenzame reiger door de avondstilte. Wij hadden in de zomer van '42 de groet gehoord in vele toonaarden, van kinderen, vrouwen en mannen. Dat was in het begin, toen men zich vrijwillig op weg begaf. Met dronken moed. maar de angst in het hart meedragend, traden zij de onzekere toekomst t e g e m o e t . Zij werden door de achterbli jvenden, die zich niet minder moedig wilden tonen, teruggegroet met een benepen „Da-ag!" Met van zenuwspanning dichtgeknepen keel hingen de mensen uit de ramen en zagen zichzelf zo al gaan. Wij staken de korte s traat over die op het plein uitliep. Aan het andere einde woonde het gezin van mijn broer Hoe ging het daar t o e ? Lagen zij e r in diepe rust of was het daar ook een verstoord nest geworden. S l e c h t s een dertigtal huizen verwijderd leek het mij of ze in een ander deel van de wereld leefden. Zo ook de familie van Fie haar broer in de straat achter de onze Maar zij waren gemengd gehuwd. Toen kwamen wij op het plein. De straten lagen verlaten, als van een stad waarvan de bevolking gevlucht is . Alleen haar roep en de stappen der beslagen laarzen onderbraken de s t i l te .
1946
TUSSEN DE PAGINA'S
,,U weet natuurlijk dat ik het altijd graag d o e " , zei prof. Röling uit Groningen, gevraagd om na vijf jaar opnieuw zijn visie te geven op Auschwitz en oorlog. Hij is te druk met commiss iewerk in het belang van de vrede. Opperrabbijn Berlinger s c h r e e f o n s : „Gelukkig is het vraagstuk van de oorlogsmisdadigers voorlopig van de baan. Ik hoop dat wij nooit m e e r tijd en moei te hieraan behoeven te besteden, wij moeten echter waakzaam blijven Zoals u begrijpt ligt de zaak mij warm aan het hart . " Van prof. Verkuyl, e v e n e e n s een overbelast man, ontvingen wij een sympathiek brief je „omdat ik het eigenlijk wel e e n s ben met de gedachte dat wij door moeten gaan met attent te zijn voor die s i tuat ies in de wereld waarin dezelfde g e e s t die in Hitler-Duitsland heers te op andere wijze zich openbaart "
VOOR ELK JAAR EEN DOLLAR!
„Voor elk jaar een dol lar ! " s chree f de trouwe New-Yorkse vriendin van het Ned. Auschwitz Comité en zij maakte 25 dollar over U behoeft met achter te blijven. Ook u kunt voor de 25s te herdenking 25 dollar of gulden overmaken, of 25 maal 25 of 25 kwart jes of dubbelt jes Dit blad. u ziet het, kost zeer veel geld Door uw bijdrage helpt u ons werk voort te zetten, postrekening 29 30 87 - gem.giro Amsterdam N 5500 - t.n.v. N.A.C., Amsterdam.
U kunt anderen dit blad laten lezen! Vraagt bij het secre tar iaat zoveel exemplaren aan als u nodig acht .
U kunt dit blad blijven lezen: u behoef t s l e c h t s uw naam en adres op t e geven aan het secretar iaat , Victorieplein 32', Amsterdam Z.