Pagina 1 40e jaargang nr. 288 - - 9 maart 2014

Pagina 2

ASTRUIM is het enige ruimtevaart- en sterrenkundetijdschrift in het Nederlands in Nederland en België. Het is een uitgave van de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde. Het is bestemd voor jeugd, jongeren en volwassenen. Telefoon: 024 - 64 199 29 www.njrs.nl info@njrs.nl Lidmaatschap-/abonnementsgeld: 20 euro voor een heel kalenderjaar. Verschijnt plm. 13 keer per jaar. Bankrekening: NL60 INGB 0003 2938 36 t.n.v. G. Keijzers Postbus 38 5340 AA Oss Voor België: Belfius - Neerpelt Bankrekening: BE68 0839 7325 2634 Wil je geen lid of abonnee meer zijn? Zeg dan voor 1 december op, anders ben je verplicht opnieuw voor een jaar te betalen.

Eindredactie Gerard Keijzers Lay-out - Theo Appeldoorn - Ruud van Asseldonk - Gerard Keijzers Internet realisatie Stephan Brands Foto voorpagina: De Japanse H-2A raket met in zijn neuskegel de Global Precipitation Measurement (GPM) Core Observatory. De lancering vond plaats op donderdag 27 februari (vrijdag 28 januari Japanse tijd). Lees hierover elders in dit nummer.

INHOUD: ISS nieuws, met o.a. Waarom verdronk Parmitano bijna in de ruimte? ............................. 3 ESA gaat planeten bij verre sterren opsporen ................................................................... 6 Voorstel: stuur een sonde naar Uranus ............................................................................. 11 Ladee maakte de eerste foto's van de maan ..................................................................... 13 Marsnieuws ........................................................................................................................ 14 Saturnusnieuws ................................................................................................................. 16 Wat er aan de sterrenhemel te zien is deze periode .......................................................... 19 Stuur je experiment de ruimte in ........................................................................................ 21 Verenigingsnieuws ............................................................................................................. 22

Neem de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde als een echt goed doel op in uw testament !!!!!!

Pagina 3

WAAROM VERDRONK LUCA PARMITANO BIJNA IN DE RUIMTE? De ruimtewandeling van de Italiaan Luca Parmitano was er een die niemand gauw zal vergeten. Zeker niet door deze ESA-ruimtevaarder zelf. Tijdens zijn werkzaamheden buiten het ruimtestation begon water in zijn helm te lopen en kon hij ternauwernood veilig in de luchtsluis terugkeren. Het waren zeer benauwde momenten. Hoe kon dat allemaal gebeuren?

Water in de helm We gaan terug naar 16 juli 2013 toen die zeer ernstige gebeurtenis plaatsvond. De meest levensbedreigende van alle ruimte-wandelingen van NASA. Het kon niet anders of deze Amerikaanse ruimtevaartorganisatie stelde een zeer uitvoerig onderzoek in. Op woensdag 26 februari maakte de baas van NASA, Charles Bolden, de resultaten bekend. Het was meer dan een klein incidentje zoals aanvankelijk werd gedacht, maar een complex van factoren. De klus die tijdens deze ruimtewandeling uitgevoerd zou moeten worden, zou wel eens eventjes geklaard worden. Men was te uitbundig en de risico's werden niet serieus genoeg genomen. Het lek in het koelsysteem in het ruimtepak van Parmitano begon al op het einde van zijn eerste ruimtewandeling op 9 juli. Er werd toen al heel snel geconcludeerd dat het water was uit het drinktasje van Parmitano. Ingenieurs op de grond kwamen tot diezelfde conclusie en dus stond niets in de weg om op 16 juli aan een tweede ruimtewandeling te beginnen. Inmiddels is

gebleken dat die conclusie wel erg snel en te simpel getrokken werd. Het lek in het koelsysteem was ontstaan door verontreiniging en blokkeerde daardoor een filter. Het water kwam vervolgens terecht in de luchtleiding naar de helm met de bekende gevolgen. Hoe die verontreiniging heeft kunnen ontstaan, is nog steeds niet duidelijk. Met het probleem werd te gemakkelijk omgesprongen. Amper 44 minuten nadat Parmitano aan zijn tweede ruimtewandeling begon, weigerde een koolstofsensor. Kort daarna voelde Luca nattigheid achter zijn hoofd.. Luca ging verder met zijn werk, maar hij voelde wel dat er steeds meer vocht achter zijn achterhoofd ontstond.. Zijn collega-ruimtewandelaar Cassidy dacht dat het kwam door een lek van zijn drinkzak en adviseerde hem het droog te zuigen. Zonder succes. Enkele minuten later keek Cassidy door de helm van Luca naar binnen en zag druppels water op het voorhoofd van de Italiaan. Beiden wisten zeker dat het geen zweetdruppels waren. Het aantal druppels nam zienderogen toe. Luca begon te klagen over water in zijn oren en even later ook in zijn ogen. Steeds meer waterdruppels zweefden in zijn helm en het werd de ruimtevaarders duidelijk dat er een alsmaar groter probleem ontstond. Toen besloot de vluchtleiding in te grijpen en de ruimtewandeling af te breken. Later bestudeerden de ruimtevaarders alle onderdelen van het ruimtepak die de oorzaak zouden kunnen zijn van deze lekkage. Al heel snel werd het hen duidelijk dat de drinkzak helemaal niet de schuldige was. Te snel en te gemakkelijk hadden de ruimtevaarders en de technici van het grondstation de drinkzak als de veroorzaker aangewezen. Juist dat, zat de NASA niet lekker. Verblijf in de luchtledige ruimte is een kwestie van leven en dood. Het grote gevaar is dat alles een routine wordt en te gemakkelijk denkt iets op te kunnen lossen. Juist die gemakzucht en nonchalance mag nimmer ontstaan. Hiervan was nu sprake en is gelukkig goed afgelopen. NASA blijft hierop hameren bij alles wat in de ruimte gebeurt. De dood vliegt constant mee !

Pagina 4

33 SATELLIETJES UITGEZET Vanaf vrijdag 28 februari werd er begonnen met het in een baan om de aarde gooien van 33 CubeSats. Hiervan waren er 28 van het bedrijf Planet Labs (gevestigd in San Francisco) en vijf van privébedrijven en instellingen in Litouwen en Peru. Het uitzetten gebeurde steeds in paren en nam 17 dagen in beslag. Het Cygnus ruimtevrachtschip van Orbital Sciences bracht deze CubeSats naar het Kibo laboratorium. Het geheel is in handen van SpaceFlight Inc, een bedrijf dat gespecialiseerd is in het laten lanceren van kleine kunstmaantjes. Van deze mogelijkheid wordt steeds meer gebruik gemaakt. De klanten hebben al snel een voorsprong van zo'n twee jaar. Ze kunnen snel van een van de eerstvolgende lanceringen hun satellietjes mee laten vervoeren.

Planet Labs kunstmaantjes zijn de ruimte in geplaatst. Op de achtergrond is een zonnepaneel van het ISS te zien Deze cluster kunstmaantjes, Flick 1, zal toezien op natuurrampen, ontbossingen, landbouwopbrengsten en veranderingen in het milieu. Ze besrijken een gebied tussen 52 graden noorder- en zuiderbreedte. De verkregen beelden zullen beschikbaar gesteld worden aan commerciële gebruikers en wetenschappers. Het bedrijf werd in 2010 opgericht door voormalige NASA-wetenschappers en grote investeerders.

De Japanse ruimtevaarder Koichi Wakata is hier bezig met de voorbereidingen van 2 CubeSats op een rek. Via de sluchtsluis gaan ze naar buiten. Een Japanse robotarm brengt ze vervolgens in een baan om de Aarde.

CYGNUS VRACHTSCHIP VERBRAND Op dinsdag 18 februari was het zover. De ruimtevaarders Mike Hopkins en Koichi Wakata verwijderden met een robotarm het Cygnus ruimtevrachtschip van het ISS. Op dat moment vloog het ten oosten van Argentinië boven de Atlantische Oceaan. Enkele minuten later werden de stuurraketjes ontstoken toen het op veilige afstand tot het ruimtestation bevond. De Cygnus keerde niet meteen in de dampkring terug. De eigenaar, Orbital Sciences, wilde nog een aantal manoeuvres uitvoeren. Een dag later werden de remraketten in werking gesteld waardoor het ruimtevaartuig de atmosfeer indook met enkele duizenden kilo's afval, niet langer meer bruikbare instrumenten en experimenten. Dat gebeurde ten oosten van Nieuw-Zeeland. Veruit het overgrote deel verbrandde door de ontstane wrijvingshitte. Enkele zware stukken 'overleefden' de tocht door de dampkring en kwamen in de Stille Oceaan terecht.

Pagina 5

Met een robotarm werd het Cygnus ruimtevrachtschip van het ISS verwijderd

TURKSAT 4A GELANCEERD Een Proton raket zorgde ervoor dat sinds 15 februari een Turkse communicatiesatelliet in een baan om de aarde draait. Die lancering vond plaats vanaf lanceerbasis Baikonoer.. Deze Turksat 4A moet de Turkse overheid en haar burgers de komende tientallen jaren voor communicatiediensten zorgen.

De Turksat 4A en 4B

De ongeveer 5300 kilo wegende kunstmaan kwam allereerst in een geostationaire overgangsbaan terecht. De bovenste rakettrap, de Breeze M, zorgde door vijf keer te ontbranden, dat de Turksat 4A dat de baan veranderde in een definitieve geostationaire. Over deze klus deed het ongeveer negen uren. Het had toen een positie boven de evenaar ingenomen op 50 gr. O.L. Na de nodige testen vertrok deze kunstmaan naar zijn definitieve positie op 42 gr. O.L. De Turksat 4A kan een gebied bestrijken van China tot een deel van Engeland. Daaronder valt ook een groot deel van Afrika. Later dit jaar zal een Proton raket de Turksat 4B de ruimte in schieten.

NIEUWE GPS GELANCEERD Een Delta 4 raket bracht op 20 februari (V.S. tijd) de Navstar 2F-5 satelliet voor Global Positioning System in een baan om de aarde. Het is de eerste van de drie die voor 1 juli dit jaar gepland staan. Ze zijn alle drie nodig om verouderde modellen te vervangen. Ze hebben het overigens goed gedaan, want ze zijn tweemaal langer in bedrijf dan bij de lancering gepland was. Een succesvolle lancering waarbij opnieuw kritisch gekeken werd naar het functioneren van de RL 108-2 motor. In oktober 2012 leverde deze minder stuwkracht dan verwacht werd. Desalniet-temin verliep deze vlucht succesvol. Na enkele wijzigingen en verbeteringen bleek de motor prima te werken. Vorig jaar vonden er drie lanceringen probleemloos plaats. 90 seconden na liftoff van deze 25e Delta raket waren de twee hulpraketten al leeggebrand en werden ze afgeworpen. De motor van de eerste trap, die voornamelijk op waterstof werkt was na vier minuten uitgewerkt. De bovenste rakettrap had drie-en-een-half uur nodig om deze communicatiesatelliet in zijn juiste geostationaire overgangsbaan te brengen. Uiteindelijk werd die gewijzigd in een geostationaire met als vast punt boven de evenaar op 55 Gr. Daar zal het de GPS 2A vervangen die ruim 16 jaar heeft gefunctioneerd. Dat is dus aanmerkelijk langer dan de geplande 7,5 jaar. Het Amerikaanse navigatiesysteem wordt wereldwijd door miljarden gebruikt.

Pagina 6

ESA GAAT PLANETEN BIJ VERRE STERREN OPSPOREN ESA Een satelliet die planeten in andere zonnestelsels op gaat sporen. Dat is het idee achter ESA's nieuwe PLATO-missie die de ruimtevaartorganisatie op 20 februari bekendmaakte. PLATO, een afkorting voor Planetary Transits and Oscillations of stars, wordt ESA's derde middellange wetenschappelijke ruimtemissie (een zogeheten M3 missie) en maakt onderdeel uit van het Cosmic Vision 2015-25- programma van de ruimtevaartorganisatie De missie besteedt aandacht aan twee kernthema's van Cosmic Vision: wat zijn de omstandigheden waarin planeten zich vormen en waarop leven ontstaat en hoe werkt het zonnestelsel. Na zijn lancering zal PLATO een aantal sterren die relatief dichtbij bij ons staan gaan bestuderen. Daarbij zoekt de satelliet naar kleine, regelmatige dipjes in de felheid van de ster. Deze kleine dipjes ontstaan wanneer er een planeet de ster passeert en daarmee een klein deel van het sterrenlicht tegenhoudt. Tijdens zijn missie maakt PLATO gebruik van 34 afzonderlijke camera's en telescopen. De satelliet zal in totaal zo'n een miljoen sterren

onderzoeken en de planeten die daaromheen zweven in kaart brengen. Daarnaast zal ESA's nieuwe ruimtemissie de seismische activiteit op sterren in kaart brengen met als doel een precieze omschrijving van de ster (inclusief massa, radius en leeftijd) te maken. Door deze gegevens te koppelen aan radiale snelheidstelescopen op de grond kan tevens de massa, radius en dichtheid van ontdekte planeten berekend worden. Aan de hand van die cijfers kunnen wetenschappers een indicatie geven van de samenstelling van de planeet. ESA's PLATO-missie zal duizenden exoplanetenstelsels identificeren en bestuderen, waarbij de nadruk vooral ligt op het vinden van Aarde-achtige planeten die zich in de bewoonbare zone van een ster bevinden. Deze zone bevindt zich op precies de juiste afstand, zodat er vloeibaar water mogelijk is. "PLATO heeft een uniek vermogen om te speuren naar planeten, die eenzelfde verhouding hebben met hun ster als die tussen onze planeet en de zon", aldus Alvoro Girmenez, directeur van ESA's Science and Robotic Exploration-afdeling. "De missie

Pagina 7

bouwt verder op de expertise die is verzameld tijdens belangrijke Europese missies waarop ons eigen planetenstelsel is opgebouwd, zoals CoRot en Cheops. De ontdekkingen van PLATO geven ons inzicht in de manier waarop ons eigen zonnestelsel is opgebouwd en geeft ons context over andere planeten". PLATO is ESA's nieuwste M3-missie en werd gekozen uit een reeks bijzondere kandidaatmissies. Girmenez: "Al deze missievoorstellen boden unieke kansen om meer te leren over en het antwoord te vinden op belangrijke wetenschappelijke vragen die onderdeel uitmaken van ons Cosmic Vision-programma." De vier andere missies waaruit gekozen kon worden waren EChO (Exoplanet Characterisation Observatory), LOFT (Large Observatory For x-ray Timing), MarcoPolo-R (een missie waarbij getracht zou worden een monster van een aarde-achtige planetoide te verzamelen) en STE-Quest (Space-Time Explorer and Quantum Equivalance principle Space Test). Als derde M3-missie bevindt PLATO zich in een unieke categorie, samen met ESA's Solar Orbiter en Euclid. Deze missies werden in 2011 gekozen als eerste middellange wetenschappelijke ruimtemissies. Sea Orbiter wordt in 2017 gelanceerd en heeft als doel de zon en zijn zonnewinden te bestuderen van een afstand van niet groter dan 50 miljoen kilometer. Euclid, dat in 2020 gelanceerd wordt, zal zich richten op donkere materie, donkere energie en de structuur van ons universum. PLATO wordt in 2024 de ruimte in geschoten met behulp van een Sojoez-raket. Nadat de satelliet van de Europese lanceerbasis in het Frans-Guyanese Kourou in een baan om de aarde is gebracht, vliegt hij verder naar het L2 punt. Dat is een virtueel punt in de ruimte op zo'n 1,5 miljoen kilometer afstand van de aarde. De PLATO-missie zal in eerste instantie zes jaar duren. Gegevens van ESA's onlangs gelanceerde Gaia-missie zullen PLATO helpen om de precieze eigenschappen van duizenden exoplanetenstelsels in kaart te brengen. De metingen van PLATO zullen een belangrijke aanvulling worden.

RUSLAND GAAT SUPERRAKET LANCEREN Nog dit jaar gaat Rusland een nieuwe krachtige raket lanceren, genaamd Angara. Dat wordt de krachtigste sinds het tijdperk van de Sovjet-Unie. Het lanceergewicht komt overeen met de Amerikaanse Falcon Heavy.

Model van een Angara raket met lanceertoren Rond de eerste trap zijn een aantal hulpraketten bevestigd die werken op vloeibare zuurstof en kerosine, milieuvriendelijke brandstoffen. Bij de meeste andere raketten wordt poederbrandstof gebruikt en die zijn milieuvervuilend. De Angara raketten zullen gelanceerd worden vanaf de Russische lanceerbasis Plesetsk. Zodra de nieuwe Russische lanceerbasis Vostochny in het verre oosten van het Amoer-gebied gereed is, kan ook deze voor het lanceren van deze nieuwe raket gebruikt worden. Op 19 februari werd een model op ware grootte op het lanceerplatform in Plesetsk geplaatst. Dat gebeurde in aanwezigheid van de Russische premier Dmitri Medvedev. Hij vertelde vol trots uit te kijken naar de eerste testvlucht in de tweede helft van dit jaar.

Prototype van de Angara raket

Pagina 8

KOSMONAUT KUBASOV OVERLEDEN De Russische ruimtevaarder Valery Kubasov is op 19 februari 2014 overleden. Hij maakte drie ruimtevluchten en kreeg vooral bekendheid als deelnemer aan het Apollo-Sojoez project in 1975. Voor het eerst was er een samenwerking tussen Amerika en de Sovjet-Unie.

Kubasov zweeft de capsule binnen tijdens het ASTP project in 1975 Kubasov werd als ruimtevaarder geselecteerd in 1966. In oktober 1969 maakte hij aan boord van de Sojoez 6 zijn eerste ruimtevlucht die vijf dagen duurde. De bedoeling van die vlucht was dat zijn toestel met nog twee andere elkaar in de ruimte zouden ontmoeten en mogelijk ook aan elkaar zouden koppelen. Door allerlei technische problemen kon dat plan toen niet doorgaan. Op 15 juli 1975 begon hij tezamen met Alexei Leonov aan zijn tweede ruimtevlucht. Zij koppelden toen hun Sojoez aan een Amerikaanse Apollo, bekend geworden als het Apollo-Sojoez Test Project. Die vlucht duurde twee dagen. Zijn derde en laatste vlucht ving in mei 1980 aan. Met Bertalan Farkas (Hongarije) vlogen zij aan boord van de Sojoez 36 naar het ruimtestation Saljoet 6. Na een verblijf van acht dagen in de Saljoet keerden zij in de Sojoez 35 terug naar de aarde. In totaal bracht Kubasov 18 dagen, 17 uren en 57 minuten door in de ruimte. Op 3 november 1993 trok hij zich terug uit het Russische kosmonautencorps. Valeri Kubasov werd op 7 janauri 1935 geboren. Hij was gehuwd en had een zoon en een dochter. Bukasov is 79 jaar geworden.

ASTRONAUT WILLIAM POGUE OVERLEDEN De Amerikaanse ruimtevaarder William Pogue is op 3 maart 2014 overleden. Hij was 84 jaar. Pogue, geboren op 23 januari 1930, behoorde tot de vijfde groep astronauten die NASA selecteerde in 1966. Zijn eerste en enige ruimtevlucht die hij maakte was aan boord van het ruimtestation Skylab als piloot van de Skylab 3 (SL-4).

William Pogue voordat hij aan zijn ruimtevlucht begon Deze duurde van november 1973 tot februari 1974. Hij vestigde met zijn collega's Jerry Car en Ed Gibson een duurrecord van 88 dagen in de ruimte. Dat record zou lange tijd stand houden. Pogue, een luchtmachtpiloot, zou eigenlijk zijn eerste ruimtevlucht maken aan boord van de Apollo 19. Maar vanwege gebrek aan geld en de weerstand van de Amerikanen tegen deze peperdure missies, werden de Apollo 18, 19 en 30 missies geschrapt. Overigens moest hij en de twee anderen (Fred Haise en Jerry Car) dat nieuws uit de krant vernemen. Aan boord van het ruimtestation Skylab had hij het er best naar zijn zin. Hun werk bestond grotendeels uit het bestuderen van de zon, de aarde en henzelf. Twee keer maakte hij een ruimtewandeling,

Pagina 9

op Thankgivingsday en op Kerstmis. Deze laatste leverde hem een record op van 7 uur en 3 minuten. In totaal duurde beide ruimtewandelingen iets meer dan 13 uur. Voordat hij in 1975 het astronautencorps verliet, nam hij ook deel aan de allereerste testen van de space shuttle. Pogue was een boeiende spreker op lezingen. Voorts schreef hij ook nog vijf boeken. Zijn huidige vrouw leeft nog. Zijn eerste vrouw (met drie kinderen) en zijn tweede (met vier stiefkinderen) overleden tijdens hun huwelijk.

OLYMPISCH GOUD MET EEN STUKJE METEORIET De winnaars van een gouden medaille op de Olympische Spelen kregen op zaterdag 15 februari naast de gouden plak ook een heel klein stukje van de Chelyabinsk meteoriet. Het was die dag precies een jaar geleden dat de hele wereld d.m.v. videobeelden kon zien hoe een meteoriet door het Russische luchtruim vloog. Vervolgens kwam het in vele honderden, misschien wel duizenden, stukjes terecht in Chelyabinsk gebied.

De Chelyabinsk medaille Alleen de winnaars op die dag van een gouden medaille. Daarnaast kregen ook de Olympische comités van die landen, waarvan de atleten goud wonnen zo'n speciale medaille. Verder ging er ook een naar de het regionale Chelyabinsk museum. De meteorietsplinters zijn aangebracht in een kleine inkeping in het midden van de medaille. Kleine fragmenten ( 2 - 3 gram) van de Chelyabinsk meteoriet brengen $ 50 tot $ 75 op. Grotere (tussen de 5 en 10 gram) zijn goed voor $ 200 en meer.

JAPANSE WEERSATELLIET GELANCEERD Jaren werkte Japan tezamen met de NASA aan een weersatelliet om de regen- en sneeuwval over de gehele wereld te meten. Vooral op die plekken, die door andere kunstmanen niet of nauwelijks in beeld zijn. Met al die gegevens bij elkaar hopen de wetenschappers elke drie uur een totaal overzicht te hebben en daardoor ook betere weersvoorspellingen te kunnen verzorgen. Op 27 februari was het zover. Deze kunstmaan, de Global Precipitation Measurement Core Observatory, kortweg de GPM, verliet de Japanse lanceerbasis Tanegashima. Een H-2A raket met daaraan 2 hulpraketten bracht de ruim 4000 kilo wegende satelliet in een baan om de aarde. De lancering verliep vlekkeloos. Twee minuten na liftoff werden de 2 hulpraketten afgeworpen. Na zes en een halve minuut in de vlucht, had ook de eerste trap zijn werk gedaan. De tweede trap voerde gedurende acht minuten de snelheid op naar ruim 27.200 kilometer per uur, zodat de GPM na ongeveer 16 minuten na zijn vertrek een hoogte bereikte van 407 kilometer. Vervolgens werden de zonnepanelen ontvouwd en kon het opladen van de batterijen beginnen

De Japanse Global Precipitation Measurement Core Observatory De GPM bestrijkt een gebied gelegen tussen 65 gr. Noorderbreedte en 65 gr. Zuiderbreedte, een gebied waar veel wolken, zware stormen, cyclonen en hevige sneeuwstormen voorkomen. Maar het is ook een gebied waarin uitgestrekte oceanen en

Pagina 10

minder ontwikkelde landen liggen. Aan dit onderzoek zijn nog een twaalftal satellieten uit diverse landen en organisaties betrokken. Voor Japan is het de tweede keer dat het met NASA samenwerkt aan een dergelijk project. In 1997 ging de TRMM, Tropical Rainfall Measuring Mission, de ruimte in. Hoewel zijn geplande levensduur al lang verstreken is, verschaft het nog steeds volop gegevens over de zware regenval in de tropen en subtropen. Tegelijk met het in de ruimte brengen van de Japanse GPM werden er nog 7 satellietjes in een baan om de aarde gebracht. Die zijn bestemd voor experimenten en onderzoeken door Japanse wetenschappers en studenten van de universiteit.

KEPLER ONTDEKT 715 NIEUWE EXOPLANETEN Het schijnt maar niet op te houden: de ontdekkingen van planeten rond andere sterren. Op 26 februari werd bekend gemaakt dat het Amerikaanse ruimtevaartuig Kepler maar liefst 715 nieuwe exoplaneten heeft ontdekt in de periode tussen mei 2009 en maart 2011. Deze zijn gevonden rond 305 sterren. Sinds de ontdekking van de eerste exoplaneet is het aantal inmiddels gestegen naar bijna 1700. Of er aardachtige tussen zitten is onbekend. Wel hebben wetenschappers vastgesteld dat bijna 95% kleiner is dan Neptunus

Zo ziet de tekenaar Kepler om de aarde draaien De ontdekte exoplaneten zijn zelf niet direct waarneembaar. Maar omdat ze om een ster draaien, wordt dat licht telkens een tikkeltje lichtzwakker wanneer zo'n planeet voor de ster komt. Met uiterst gevoelige camera's kan

dat verschil gemeten worden. Die technieken worden alsmaar beter en de verwachting is dan ook dat er in de komende tijd vele duizenden, misschien wel miljoenen nieuwe exoplaneten ontdekt gaan worden. Het is nu vooral wachten op het moment dat er een planeet (of planeten) gevonden gaat worden in de bewoonbare zone d.w.z. zo ver van de ster zijn omloopbanen beschrijft, waarop het niet te koud of te heet is, zodat er leven op mogelijk is.

NOORDERLICHT WAS IN NEDERLAND TE ZIEN Je moet maar geluk hebben om in Nederland noorderlicht te kunnen zien. Het komt af en toe eens voor. En als die kans zich voordoet, moet het wel een heldere hemel zijn. Geen wolken en ook geen storend maanlicht. En dan moet je het ook nog toevallig zien.

Noorderlicht op de avond van 27 februari 2014 in Noord-Nederland Zo bijvoorbeeld in de nacht van 27 op 28 februari. Het was best ideaal weer. En waar was het te zien? In Noord-Nederland. Nog beter op de Waddeneilanden. Ongeveer tien minuten lang. Die eilandbewoners konden nog het best genieten van het adembenemend mooie natuurverschijnsel. Rood-gele-oranje-achtige langwerpige vlekken betoverden het firmament. Het maakt op iedereen die het ziet een geweldige indruk. Heb je het gezien, dan kun je zoiets onmogelijk nog vergeten. Maar goed, deze WAS te zien. Wanneer krijgen we weer een kans?

Pagina 11

VOORSTEL; STUUR EEN SONDE NAAR URANUS Het zijn vooral de planeten Jupiter en Saturnus en Mars die al geruime tijd alle andacht krijgen. In mindere mate ook de planeten Venus en Mercurius. Vreemd genoeg is er nauwelijks interesse in planeet Uranus, terwijl deze planeet heel veel vragen oproept.

Uranus, zoals deze op een normale foto te zien is Uranus is een omgevallen gasplaneet die hoofdzalijk uit waterstof en helium bestaat. Daarnaast komt er ook water, methaan, ammoniak en kooldioxide voor. De wijze waarop Uranus om zijn as en om de zon draait, roept vragen op. En wat speelt er in die dunne 'stroopachtige' atmosfeer af? Is deze planeet inderdaad door een grote rotsblok uit de ruimte geraakt en ligt deze daardoor op zijn kant? Het is vooral ESA die vindt dat deze planeet nader bestudeerd moet worden. Deze Europese ruimtevaartorganisatie heeft inmiddels ook de Amerikaanse NASA al tot nadenken aangezet. Er is al een vaag voorstel gekomen om een middelgrote sonde naar Uranus te sturen. Niet om die er langsheen te laten vliegen, maar om die een baan om deze planeet te brengen. Een groep wetenschappers onder leiding van Hofstadter heeft al een naam bedacht voor dit ruimtevaartuig, de Uranus Pathfinder.

Een infrarood opname van Uranus, gefotografeerd door de Voyager 1 Tot 1986 was nauwelijks iets van deze planeet en diens manen bekend. In dat jaar passeerde de Amerikaanse Voyager 2 deze gasplaneet. Camera's ontdekten nieuwe ringen, zij het wel zeer ijle, en een aantal nieuwe manen. Het is een eentonige blauwe planeet met vrijwel geen kleurvariaties. In het binnenste treffen we een harde rotsachtige kern aan met daaromheen een mantel dat naar aller waarschijnlijkheid veel water bevat. Dat geheel is ingepakt in een zeer grote, dikke wolkenlaag. vloeibare lucht. Het is er zo koud dat die massa lijkt op dunne 'stroopachtige' lucht. Inmiddels hebben telescopen op aarde ontdekt, dat die atmosfeer lang niet zo rustig en saai is, dan werd gedacht na het zien van de beelden van de Voyager 2. Op het zuidelijk halfrond, dat nu naar de zon is gekeerd en waar het nu dus zomer is, komen zeer krachtige stormen voor met windsnelheden van wel 805 kilometer per uur.

Pagina 12

De enige warmte die Uranus krijgt, is de 'warmte' van de zon. En dat is bar weinig. De gemiddelde temperatuur ligt op -224 graden Celsius.

Doorsnede van Uranus Heel lang wisten we niet beter of Uranus telde vijf manen t.w. Ariel, Miranda, Titania, Oberon en Umbriel. Intussen zijn er heel wat meer ontdekt en het aantal bedraagt momenteel 27. Ongetwijfeld zal dat aantal nog wel stijgen wanneer een ruimtevaartuig deze planeet gaat bezoeken. De meest interessante maan is Miranda. Daar komen heftige activiteiten voor. De aanwezige canyons zijn hiervoor het bewijs. Astronomen sluiten ook niet uit dat onder het oppervlak van de twee grootste manen Titania en Oberon, vloeibare oceanen voorkomen.

Montagefoto van Uranus met zijn 5 grootste manen: Ariel, Miranda, Titania, Oberon en Umbriel

In 1977 werden bij toeval enkele vage ringen om Uranus ontdekt. Na bestudering van de foto's genomen door de Voyager 2, telden astronomen maar liefst 13 ringen. Hoe dat ze ontstaan zijn, is nog altijd totaal onzeker. Maar wie gaat zo'n peperdure missie betalen? Het zal over een bedrag gaan tussen de 1,5 en 2,7 miljard dollar. In de meeste gevallen valt het bedrag nog hoger uit. ESA voelt er wel wat voor een financieel deel voor haar rekening te nemen. Maar wie doet er ook nog mee? Interesse is er wel bij diverse organisaties, maar de houding is afwachtend.

Verhouding grootte Uranus - Aarde

Pagina 13

LADEE MAAKTE DE EERSTE FOTO'S VAN DE MAAN Het Amerikaanse ruimtevaartuig Ladee heeft begin februari de eerste foto's van de maan gemaakt en naar de aarde gezonden. Haarscherpe opnames, gemaakt door een speciale camera. Dat gebeurde tijdens het heel precies instellen van het toestel d.m.v. stersensoren. Deze laatste zoeken de positie van bepaalde sterren op en blijven daarop gericht. Op deze manier neemt het ruimtevaartuig een zeer precieze stand in. Op 8 februari was het zover en met korte tussenpozen werden de eerste vijf opnames gemaakt.

Een van de eerste vijf opnames door Ladee gemaakt van het maanoppervlak Wat onderzoekt Ladee eigenlijk? ** Twee instrumenten onderzoeken de samenstelling van de uiterst dunne maanatmosfeer. Die is er wel, namelijk 10 biljoen keer ijler dan de aardse dampkring. Die 'lucht' is zo dun dat de gasdeeltjes vrijwel nooit met elkaar in botsing komen. Zo'n zelfde situatie kennen we ook op planeet Mercurius, planetoïden, meteoren en diverse manen. De maanatmosfeer bestaat o.a. uit helium, natrium, argon en kalium. Waar die gassen vandaan komen is een raadsel. Mogelijk zijn het deeltjes die losgeslagen zijn van het maanoppervlak door de constante bombardement van meteorieten en geladen deeltjes van de zon. Ook zouden het gassen kunnen zijn uitgestoten door zeer zwakke vulkanische activiteit.

** Een ander experiment houdt in het onderscheppen en analyseren van stofdeeltjes die in de 'maanatmosfeer' rondzweven. Zijn het die stofdeeltjes die voor merkwaardige lichtzuilen zorgden, waarover de astronauten Cernan en Schmidt spraken tijdens hun Apollo 17 missie in 1972? Die waren vlak boven het oppervlak te zien. En hoe valt hun zweefgedrag te verklaren? Speelt de ultraviolette straling van de zon misschien hierin een rol? Vanaf een hoogte van 20 kilometer begint Ladee met het onderzoek van de maanstof. Langzaam zakt het toestel en zal het steeds meer stofdeeltjes tegenkomen om vervolgens met een harde klap op het oppervlak te pletter slaan. ** Het derde experiment heeft met radiocommunicatie te maken. Een nieuwe technologie wordt beproefd. Ruimtesondes zenden alsmaar meer gegevens over. Dat moet steeds meer en steeds sneller gaan gebeuren. Gedurende de eerste dagen dat Ladee om de maan draaide, zond het met laserstralen elke seconde honderden megabites aan data naar de aarde. Dat gebeurde met een snelheid zes keer zo snel als radiocommunicatie. Met deze lasertechnologie hoopt NASA meer kennis op te doen en de technieken te verbeteren. Uiteindelijk zal de lasertechnologie het in de toekomst moeten gaan worden.

Pagina 14

MARS ODYSSEY IN ANDERE BAAN NASA is begonnen Mars Odyssey, de oudst nog werkende marssatelliet, langzaam aan in een andere baan te brengen. Dat gebeurt door middel van een serie kleine raketmotortjes die het aan boord heeft. Sinds 2001 draait Odyssey in een zogenaamde zonsynchrone omloopbaan, die vrijwel over de polen van Mars gaat.

NASA’s Mars Odyssey boven de zuidpool van Mars. [NASA/JPL-Caltech] Zo vloog de satelliet altijd boven dat deel van Mars waar het op dat moment laat in de middag of laat in de nacht was. Nu wordt de baan van Odyssey geleidelijk zo opgeschoven dat het over gebieden gaat vliegen waar het vroeg in de ochtend is, om daar de op dat moment optredende weersverschijnselen te kunnen observeren. Dat moet onder meer informatie opleveren over de manier waarop de bodem ’s ochtends opwarmt en over de vorming van rijp, mist en bewolking. Het zal nog tot november 2015 duren voordat de nieuwe omloopbaan bereikt is.

door Michel van Pelt

Pagina 15

Het huidige uitzicht van Curiosity: rijen rotsen met op de achtergrond Mount Sharp. [NASA/JPL-Caltech]

CURIOSITY BEREIKT INTERESSANT GEBIED De grote Marsrover Curiosity is momenteel in een gebied belandt waar Marssatellieten interessant strepen of groeven hebben waargenomen die allemaal in dezelfde richting lopen. De rover gaat een iets verder gelegen locatie met soortgelijk terrein, “Kimberley” gedoopt, binnenkort uitgebreid onderzoeken.

FRANKRIJK MET NASA MEE NAAR MARS Frankrijks nationale ruimtevaartorganisatie CNES gaat, samen met een aantal Duitse instituten, een wetenschappelijk instrument leveren voor NASA’s InSight lander. Het Seismic Experiment for Interior Structure (SEIS) gaat onderzoek doen naar de inwendige structuur van Mars. InSight moet in maart 2016 gelanceerd worden.

Artist impression van de InSight lander

Pagina 16

Het NASA ruimtevaartuig Cassini maakte bovenstaande foto op 22 oktober 2013. Het toestel bevond zich toen op 2,6 miljoen kilometer van Saturnus. Het kleinst zichtbare detail (pixel) meet altijd nog 150 kilometer. Helemaal rechts onderaan in de hoek is nog met moeite maan Mimas te zien. In de B-ring zijn altijd de boeiende spaken te zien (rechts van het midden). Die houden op zodra binnenkort Saturnus de noordelijke equinox bereikt. Het is altijd nog de vraag wat er zich daar afspeelt. Volgens sommige ringwetenschappers verschijnen die spaken niet meer zodra de zon hoger aan de hemel

van Saturnus komt. Aangenomen wordt dat dit te maken heeft met een elektrische lading waardoor die stofdeeltjes boven de ringen worden geduwd en als spaken te zien zijn.

Pagina 17

OUDSTE STUKJE AARDE GEVONDEN Wetenschappers hebben het oudste stukje aarde tot dusver bekend gevonden. Het is een minuscuul stukje zirkoon en blijkt maar liefst 4,4 miljard jaar oud te zijn. Dat werd op 23 februari bekend gemaakt. De aarde is zo'n 4,5 miljard jaar geleden gevormd. De aardkorst koelde relatief snel af. Dat is met de vondst van dit stukje zirkoon aangetoond. Het stukje zirkoon werd in 2001 gevonden in het westen van Australie. Uit die vondst blijkt dat de aardkorst al na zo'n 160 miljoen jaar vast gesteente had gevormd en dat is veel sneller dan voorheen werd gedacht. Het onderzoek geeft ook aanwijzigingen over het ontstaan van leven op onze planeet. De onderzoekers stellen op basis van hun resultaten dat er 4,3 miljard jaar geleden al vloeibaar water was, een van de voorwaarden voor leven.

Zo ziet het mineraal Zirkoon er uit Hoe is de leeftijd van het zirkoon vastgesteld? De onderzoekers hebben twee verschillende technieken gebruikt. Allereerst hebben ze de mate van radioactief verval van uranium naar lood vastgesteld. Dat is een proces van vele miljarden jaren. Echt 100% betrouwbaar is deze techniek niet. Om zeker te weten dat ze zo'n oud stukje steen in hun bezit hadden, hebben de wetenschappers ook nog gekeken naar de massa van individuele loodatomen in het zirkoon. Daaruit kwam onomstotelijk vast

te staan dat het gevonden kristal tussen de 4,382 en 4,365 miljard jaar oud is.

BRUINE DWERG MET RODE ATMOSFEER ONTDEKT Britse wetenschappers van de Universiteit van Hertfordshire hebben een bijzonder hemellichaam in kaart gebracht. Het gaat om een bruine dwerg, ook wel een mislukte ster genoemd, met bijzondere rode wolken in zijn dampkring. De ze bruine dwerg, ULAS J222711-004547, onderscheidt zich door zijn roodkleurige atmosfeer van andere bruine dwergen. "Dit is een heel ander soort wolken dan op aarde", legt onderzoeksleider Frederico Marocco uit. "Deze wolkenlagen bestaan uit kleine mineraaldeeltjes, zoals entatiet en korund. We weten dat ze er zijn en we kunnen zelfs een goede schatting maken hoe groot deze stofdeeltjes zijn." De grotere planeten in ons zonnestelsel, zoals Jupiter en Saturnus, hebben in hun atmosfeer wolken opgebouwd uit onder meer ammonia, waterstofsulfide en waterdamp. Op deze bruine dwerg, waar in de wolkenlaag onder meer waterdamp, methaan en ammonia rondzweven, is het echter veel heter. De wetenschappers zijn ervan overtuigd dat als ze te weten komen hoe deze atmosfeer werkt, ze dan een veel beter beeld krijgen over hoe andere soorten dampkringen werken.

HEELAL ZWAARDER DAN GEDACHT Leidse astrofysici denken te hebben ontdekt waarom het heelal veel zwaarder is dan op grond van alle zichtbare sterren, viel te verwachten. Donkere materie, mogelijk goed voor viervijfde van alle massa in het heelal, zou kunnen bestaan uit zogeheten steriele neutrino's, schrijft sterrenkundige Alexey Boyarsky samen met collega's in een publicatie. Steriele neutrino's zijn ongeladen spookdeeltjes die in theorie ontstaan bij kernprocessen. Ze bestonden tot nu toe alleen op papier. Echt waargenomen zijn ze nog nooit. Hoewel ze geen invloed op andere sterren vertonen, hebben ze wel enige massa. Dit geeft de mysterieuze deeltjes mogelijk een rol in de zwaartekracht in het heelal.

Pagina 18

ASTEROIDE PASSEERDE DE AARDE Een 30 meter grote asteroïde passeerde op woensdag 5 maart de aarde met een snelheid van 53.000 kilometer per uur. Die passage gebeurde tussen de maan en de aarde op zo'n 350.000 kilometer (de maan staat op 384.000 km). Altijd nog een flinke afstand m.a.w. de aarde was op geen enkel moment in gevaar. Deze steenklomp DX110 was met een telescoop goed te zien en te volgen. Zo'n passage is geen unieke gebeurtenis. Zeker 20 keer per jaar gebeurt dat wel.

NOG EEN PLANETOIDE VLOOG LANGS Twee dagen later, op 7 maart),vloog weer een brok ruimtesteen langs de aarde. Deze was nog dichterbij op ongeveer 62.000 kilometer. Deze steen, 2014 EC, was slechts een paar dagen eerder ontdekt, en had een grootte volgens de NASA van vier tot veertien meter.

NASA VOOR DE RECHTER GEDAAGD Het mysterie over de donutvormige steen, die eind januari plotseling opdook op het Marsoppervlak voor de Marsrover Oppotunity, is nog niet opgelost. Het verhaal krijgt zelfs een vreemde wending.

De donutvormige steen, die waarschijnlijk zichtbaar werd doordat Opportunity de grond omwoelde Een Amerikaanse wetenschapper en schrijver Rhawn Joseph is ervan overtuigd dat die 'donut' iets met het bestaan van buitenaards leven op Mars te maken heeft. Volgens hem weet NASA dat, maar verdoezelt het Dat pikt

deze Amerikaanse schrijver niet en eist de publicatie van foto's met een hogere resolutie waarop kleinere details te zien zijn. Die zijn door Opportunity best te maken. Om dat voor elkaar te krijgen is hij naar de rechter in San Francisco gestapt. We zijn benieuwd hoe dat gaat aflopen. Deze 'donutsteen' is helder rood in het midden en daaromheen wit. De samenstelling van de steen is heel opmerkelijk. Het bevat volgens de metingen van Opportunity een hoog gehalte aan zwavel en magnesium. Ook is er dubbel zo veel mangaan gemeten als bij andere gesteenten die dat wagentje ooit onderzocht. Rhawn Joseph is het daar helemaal niet mee eens. Volgens hem is het een soort paddenstoel. Die werd nu pas zichtbaar omdat het nu flink gegroeid is. Dat zou dan het eerste bewijs zijn dat er leven op de rode planeet voorkomt. Joseph vindt met deze theorie veel aanhang bij mensen die maar al te graag in Marsmannetjes en vliegende schotels willen geloven. Mocht hij bij de rechter geen gehoor krijgen, dan heeft hij in ieder geval weer een goede titel voor zijn volgend boek.

MOSLIMS MOGEN NIET NAAR MARS Het is voor moslims absoluut verboden om naar Mars te reizen. Wie naar de rode planeet gaat, loopt het gevaar niet levend terug te komen, en dat kan niet gerechtvaardigd zijn in de islam. Dat concludeert een fatwa-commissie van de islamitische autoriteiten in de Verenigde Arabische Emiraten. In oktober vorig jaar had een belangrijke sjeik uit Saudi-Arabie ook al gewaarschuwd tegen Marsreizen. Sjeik Ali al-hekmi vond zulke missies een dodelijk experiment en daarom ongepast voor moslims, die hun eigen leven niet mogen verwoesten omdat het een gave Gods is. Enkele honderden Saudi's hebben zich voor het project Mars One aangemeld. Die 'uitverkorenen' boeken een enkele reis naar Mars en zullen niet meer naar de aarde terugkeren.

Pagina 19

WAT ER AAN DE STERRENHEMEL TE ZIEN IS IN DE PERIODE VAN 9 MAART TOT 9 APRIL 2014 MERCURIUS Is in deze periode niet te zien. De planeet bevindt zich achtereenvolgens in de sterrenbeelden Waterman, in het noordoosten van de Steenbok en daarna weer in de Waterman. VENUS Ongeveer anderhalf uur voor zonsopkomst verschijnt Venus boven de zuidoostelijke horizon als een zeer heldere morgenster. Venus beweegt in deze periode door de sterrenbeelden Boogschutter, Steenbok, het zuidwesten van de Waterman en vervolgens weer door de Steenbok en na 4 april weer terug in de Waterman. MARS In het sterrenbeeld Maagd treffen we Mars aan. Deze oranjeachtige ster verschijnt al vrij snel in het begin van de avond boven de oostelijke horizon en blijft de rest van de nacht zichtbaar. JUPITER In het sterrenbeeld Tweelingen prijkt de heldere reuzenplaneet Jupiter. Is te zien vanaf het begin van de avond tot ver na middernacht. SATURNUS Komt in het begin van deze periode na middernacht boven de horizon en op het einde al voor middernacht. Deze heldere planeet blijft de rest van de nacht zichtbaar in het sterrenbeeld Weegschaal. URANUS Bevindt zich te dicht bij de zon in het sterrenbeeld Vissen en is daardoor niet te zien. NEPTUNUS Staat aan de ochtendhemel te dicht bij de zon om hem waar te kunnen nemen. Neptunus staat in het sterrenbeeld Waterman.

VAN DAG TOT DAG 9 mrt.: Tussen 21.25 uur en 22.24 uur vallen schaduwen van de manen Io en Ganymedes gelijktijdig op het wolkendek van Jupiter. 9 mrt.: Te 22.36 uur bedekt de zuidpool van de Maan een sterretje van Orion. 9 mrt.: Rechts van de Maan prijkt Jupiter 10 mrt.: Jupiter bevindt zich links van Maan. 10 mrt.: Te 1.54 uur bedekt de Maan een sterretje van het sterrenbeeld Orion. 11 mrt.: Maan Titan bereikt de grootste westelijke afstand tot Saturnus. 11 op 12 mrt.: De vier grootste manen van Jupiter staan ten westen van de planeet. 13 mrt.: Te 1.35 uur bedekt de Maan een sterretje van het sterrenbeeld Kreeft.14 mrt.: Iets boven de Maan zien we Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw. 16 mrt.: Tussen 23.21 uur en 1.36 uur zijn schaduwen van de manen Io en Ganymedes op het wolkendek van Jupiter te zien. 18 mrt.: Bij de opkomst van de Maan is ster Spica heel dicht bij de Maan te zien. Spica is de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd. 18 op 19 mrt.: De vier grootste manen van Jupiter staan ten westen van de planeet. 19 mrt.: Maan Titan bereikt de grootste oostelijke afstand tot Saturnus. 20 mrt.: Te 17.57 uur begint de astronomische lente. 21 mrt.: Net boven de Maan zien we 's ochtends planeet Saturnus staan. 22 mrt.: Deze ochtend treffen we Spica, de helderste ster van Maagd, onder Maan aan. 27 mrt.: Onder de Maan prijkt planeet Venus. 30 mrt.: Te 2.00 uur begint de zomertijd. We zetten de klok(ken) een uur vooruit. 31 mrt.: Deze ochtend zien we Mars ten noorden van Spica. 3 april: Bekijk met een verrekijker de mooie samenstand van de Maan met de open sterrenhoop de Pleiaden. 3 april: Te 21.05 bedekt de Maan een sterretje van het sterrenbeeld Stier. 3 april: Te 23.14 uur gebeurt dat met een ander sterretje van dat sterrenbeeld. 3 op 4 april: Maan Titan bereikt de grootste oostelijke afstand tot de planeet.

Pagina 20

4 april: Links van de smalle maansikkel is Aldebaran te zien, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier. 6 op 7 april: De vier grootste manen van Jupiter staan ten oosten van de planeet. 6 april: Boven de Maan staat planeet Jupiter. 'VALLENDE STERREN' In deze periode zijn er geen echte zwermen. Wel is de kans groot af en toe een trage, heldere Virginide te kunnen zien. Met veel geluk misschien wel een vuurbol. MAANFASEN Laatste Kwartier 24 maart Nieuwe Maan 30 maart Eerste Kwartier 07 april Volle Maan 15 april DE ZON OPKOMST ONDERGANG 17 maart 06:50 uur 18:47 uur 22 maart 06:39 uur 18:56 uur 27 maart 06:27 uur 19:04 uur 2 april 07:13 uur 20:14 uur

NASA LOOFT PRIJS UIT VOOR SOFTWARE OM PLANETOÏDEN OP TE SPOREN Software-ontwikkelaars kunnen 35.000 dollar winnen in een nieuwe prijsvraag, uitgeloofd door de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA. De software moet in staat zijn om zeer efficiënt en met weinig rekenkracht in bestaande foto's van de sterrenhemel op zoek te gaan naar kleine planetoïden die mogelijk een bedreiging voor de aarde kunnen vormen. Verschillende telescopen speuren elke heldere nacht de hemel af op zoek naar dit soort 'aardscheerders'. Door foto's van verschillende tijdstippen met elkaar te vergelijken, kunnen bewegende lichtstipjes worden opgespoord. Dat gebeurt volledig geautomatiseerd. Om de effectiviteit van de bestaande zoekprogramma's te vergroten nodigt NASA nu software-ontwikkelaars uit om met veel betere zoek-algoritmes te komen. De ruimtevaartorganisatie werkt in de Asteroid Grand Challenge Contest Series samen met

het bedrijf Planetary Resources, dat in de toekomst mogelijk mijnbouw op een planetoïde wil gaan bedrijven. Zelf heeft NASA plannen om een kleine planetoïde te 'vangen' en in een baan rond de maan te brengen.

Met enige regelmaat scheren er (kleine) planetoïden langs de aarde.

3D-SPECTROGRAAF MUSE IN GEBRUIK GENOMEN OP VERY LARGE TELESCOPE De 3D-spectrograaf Multi Unit Spectroscopic Explorer (MUSE) is met succes geïnstalleerd en in gebruik genomen op de Very Large Telescope op Cerro Paranal, Chili. MUSE heeft tijdens zijn eerste waarnemingsperiode gekeken naar verre sterrenstelsels, heldere sterren en andere testobjecten. De Sterrewacht Leiden was namens de Nederlandse Onderzoekschool voor Astronomie onder andere verantwoordelijk voor de ontwikkeling van ASSIST, waarmee de adaptieve optiek van MUSE is getest.

De MUSE-spectrograaf

Pagina 21

STUUR JE EXPERIMENT DE RUIMTE IN ESA De Europese ruimtevaartorganisatie ESA selecteert nieuwe experimenten om uit te voeren in microzwaartekracht op 400 kilometer boven onze planeet. Klinkt dat buiten je bereik? Dien een voorstel voor een spannend experiment in en het zou in 2016 zomaar eens uitgevoerd kunnen worden. Wie een theorie wil testen of een fenomeen wil begrijpen, kan niet anders dan aan het experimenteren slaan. Wetenschappers zijn al eeuwen bezig met het verhitten, roeren, drogen en draaien van hun experimenten, in een poging resultaten te boeken. Sinds we de ruimtevaart hebben 'uitgevonden' komt daar nog een belangrijke optie bij: het weghalen van de zwaartekracht. Het internationale ruimtestation ISS is een ideaal en goed uitgerust laboratorium waar wetenschappers van alle disciplines mee uit de voeten kunnen. Van metaalovens die tot 2000 graden Celsius kunnen verwarmen tot diepvriezen die tot -80 graden Celsius kunnen koelen en van kassen tot centrifuges. Je kunt een experiment zo gek niet bedenken of het kan uitgevoerd worden aan boord van het ISS. Aan boord van het internationale ruimtestation zijn al onnoemelijk veel experimenten tot een goed einde gebracht. Zo hebben we nu dankzij het ISS een beter begrip van ons immuunsysteem, kunnen we betere vaccinaties ontwikkelen, vinden we de genen die verantwoordelijk zijn voor veroudering, ontwikkelen we lichtere en sterkere metaallegeringen en ontdekken we hoe dieren overleven in de ruimte. ESA en zijn internationale partners willen wetenschappers die mogelijkheid bieden om hun eigen experimenten uit te laten voeren in de ruimte. De Europese ruimtevaartorganisatie verricht zich daarbij vooral op experimenten op het gebied van biowetenschap. Denk daarbij aan onderzoek

met betrekking tot mensen, planten, cellen en astrobiologie. Ben je van mening dat je onderzoeksgebied belang kan hebben bij onderzoek in de ruimte? Stuur dan voor 23 mei een voorstel voor een experiment in. Beschrijf in het voorstel wat je experiment inhoudt en waarom het uitgevoerd moet worden aan boord van het internationale ruimtestation. De middelen aan boord van het ISS zijn beperkt en het uitvoeren van experimenten in de ruimte vereist een significante inspanning. De criteria die gehandhaafd worden bij het kiezen van het winnende experiment zijn gebaseerd op uniciteit en haalbaarheid van het experiment en van diens relevantie voor de ruimtevaart. Als je experiment gekozen wordt zal een ervaren ESA-staf je door het proces begeleiden, waarbij apparatuur getest en klaargemaakt wordt voor de ruimte. De kans om je experiment in de ruimte te krijgen is onderdeel van ELIPS, het European Programma for Life and Physicl Sciences in Space. ESA's onderzoeksprogramma voor wetenschap in microzwaartekracht. Het doel van het programma is het leven op aarde verbeteren en zorg dragen voor een langetermijn aanwezigheid in de ruimte.

Het invriezen van een experiment

Pagina 22

ACTIVITEITEN KERNEN NIJMEGEN Bijeenkomst op vrijdagavond 14 maart 2014. - bespreking nieuwtjes - waterraketten - bespreking project - bespreking organisatie sterrenkijkavond - 40 jaar N.J.R.S. - wat verder ter tafel komt Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.00 uur UDEN Bijeenkomst op vrijdagavond 14 maart 2014. Gezamenlijke bijeenkomst met kern Veldhoven. - bespreking nieuwtjes - project tentoonstelling Ons Zonnestelsel - Computerproject - bespreking organisatie sterrenkijkavond - 40 jaar N.J.R.S. - Wat verder ter tafel komt Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.30 uur

VELDHOVEN Bijeenkomst op vrijdagavond 14 maart 2014. Gezamenlijke bijeenkomst met kern Uden. - bespreking nieuwtjes - project tentoonstelling Ons Zonnestelsel - computerproject - bespreking organisatie sterrenkijkavond - 40 jaar N.J.R.S. - wat verder ter tafel komt Aanvang: 19.30 uur Einde: 21.30 uur

De volgende ASTRUIM

verschijnt op

8 april 2014

WWWIIIEEE??? WWWAAATTT??? ................................................................................. 444000 JJJAAAAAARRR !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!

Op 4 oktober a.s. is het 40 jaar geleden dat de Nederlandse Jeugdvereniging voor Ruimtevaart en Sterrenkunde werd opgericht met het daarbij behorende tijdschrift ASTRUIM met andere woorden we bestaan 40 jaar !!!! Rond die datum willen we een aantal grote activiteiten organiseren. Het zou fantastisch zijn als alle leden hierover nadenken en met hartstikke goede ideeën komen. Toen we 25 jaar bestonden hadden we o.a. een geweldige excursie (9 bussen vol) naar Noord-Frankrijk i.v.m. de totale zonsverduistering. Dat was een geweldige knaller. KKKooommm oooppp bbbeeesssttteee llleeedddeeennn,,, dddoooeee ooooookkk iiieeetttsss ooommm eeerrr eeeeeennn gggeeewwweeellldddiiiggg fffeeeeeesssttt vvvaaannn ttteee mmmaaakkkeeennn... KKKooommm mmmeeettt eeeeeennn iiidddeeeeee eeennn wwwiiijjj vvvoooeeerrreeennn hhheeettt uuuiiittt !!!!!!!!!!!!!!!!!! iiinnnfffooo@@@nnnjjjrrrsss...nnnlll TTTeeelll...::: 000222444 666444 111999999 222999