Artikel OER 'Toegang tot hoogwaardig onderwijs voor iedereen'

Open Educational Resources

Open Educational Resources artikelenreeks Toegang tot hoogwaardig onderwijs voor iedereen | artikel I, oktober 2011 1

TOEGANG TOT HOOGWAARDIG ONDERWIJS VOOR IEDEREENdoor Judith Evertse, oktober 2011

OPEN EDUCATIONAL RESOURCES (OER) ZIJN OPEN LEERMATERIALEN DIE ONLINE

BESCHIKBAAR ZIJN VOOR (HER)GEBRUIK EN ONDER VOORWAARDEN GEKOPIEERD,

BEWERKT EN VERSPREID MOGEN WORDEN. DIT ARTIKEL, HET EERSTE IN DE ARTIKELENREEKS

OVER OPEN EDUCATIONAL RESOURCES, GAAT IN OP DE VRAAG WAT OPEN LEERMATERIALEN

ZIJN, WAT DE VOORDELEN ZIJN EN WAT DE AANDACHTSPUNTEN ZIJN.

SamenvattingOpen leermaterialen, of Open Educational Resources (OER), zoals de internationale benaming luidt, kunnen

een belangrijke rol spelen bij de transformatie naar een

onderwijssysteem waarbij innovatie, maatwerk, hoge

kwaliteit, kostenbesparing en efficiëntie samen gaan.

OER zijn open leermaterialen (in de vorm van losse

materialen en complete cursussen) die online beschik-

baar zijn voor (her)gebruik en onder voorwaarden

gekopieerd, bewerkt en verspreid mogen worden.

Docenten kunnen met OER materialen van anderen

hergebruiken en eventueel aanpassen, zodat deze

aansluiten op de eigen onderwijscontext en de indivi-

duele leerstijlen en niveaus van hun studenten. Hier-

door kan het onderwijs niet alleen flexibeler, maar

ook efficiënter en kostenbesparender worden inge-

richt. Delen van leermateriaal kan het onderwijs

tevens een kwaliteitsboost geven, bijvoorbeeld omdat

instellingen als gevolg van de vergrote zichtbaarheid

extra aandacht zullen besteden aan de inhoud en

presentatie van hun cursussen en leermaterialen, en

meer feedback kunnen ontvangen van de gebruikers.

Universiteiten en hogescholen kunnen daarnaast met

het openstellen van hun materialen een zeer gedetail-

leerd en uitgebreid beeld geven van hun opleidingen,

waarmee zij studenten en promovendi kunnen

aantrekken.

OER bieden dus duidelijk voordelen voor instellingen,

maar er zijn ook punten die de aandacht verdienen bij

de overweging om deze leermaterialen in te zetten.

Zo kan het voor de gebruiker nu nog behoorlijk inge-

wikkeld zijn om zijn weg te vinden in het brede en

versnipperde OER-aanbod. Er is daarnaast nog

weinig zicht op de kwaliteit van al deze materialen;

wat ontbreekt is bijvoorbeeld een overkoepelend

systeem van kwaliteitstoetsing. Uitgeverijen en instel-

lingen zullen zich moeten herbezinnen op hun

verdienmodellen. En dan is er nog de kwestie van de

auteursrechten die onlosmakelijk met OER is verbon-

den: producenten van OER zullen moeten bepalen

onder welke voorwaarden zij hun materiaal willen

openstellen, terwijl (her)gebruikers van OER rekening

moeten houden met het feit dat op de materialen die

zij inzetten het auteursrecht met verschillende

vormen van gebruiksvoorwaarden (vastgelegd in

licenties) van toepassing is.

2Open Educational Resources artikelenreeks Toegang tot hoogwaardig onderwijs voor iedereen | artikel I, oktober 2011

Ontwikkeling naar een kenniseconomieIn het verdrag van Lissabon uit 2007 is de ambitie

uitgesproken om van Europa de meest concurrerende

kenniseconomie ter wereld te maken. President

Obama heeft zich ten doel gesteld om van de Ameri-

kanen in 2020 weer de hoogst opgeleide en best

toegeruste arbeidspopulatie ter wereld te maken. Om

dit te kunnen bereiken zullen meer mensen moeten

afstuderen. ‘De enige manier om op dit punt te komen,

is door een transformatie die het hoger onderwijs

openstelt voor meer burgers’, aldus Hal Plotkin, senior

beleidsadviseur bij het Amerikaanse Department of

Education (in Open Boek, in 2010 uitgegeven door de

Open Universiteit.) In Nederland zijn de ambities en

ontwikkelingen in lijn met die van de Verenigde Staten

en Europa, wat concreet betekent dat ook in Neder-

land het aantal afgestudeerden fors zal moeten groei-

en. Dat gaat ook gebeuren: volgens de gegevens van

het CBS in 2010 zal het hoger onderwijs tot 2020 een

groei doormaken van zo’n 25% in het hbo en maar

liefst 40% in het wo.

Duidelijk is dat de capaciteit en financiële middelen in

het hoger onderwijs op dit moment ontoereikend zijn

om deze groei te kunnen opvangen. Onderwijsinstellin-

gen staan dus voor de uitdaging om met beperkte

middelen een steeds groter wordende doelgroep te

bedienen, en zich daarbij ook nog eens te onderschei-

den van andere onderwijsinstellingen wereldwijd en in

eigen land.

Delen van kennis én onderwijsHet toegankelijk maken en delen van kennis kunnen

hierbij een sleutelfunctie vervullen. In de eerste plaats

wordt hierbij vaak gedacht aan onderzoeksmateriaal,

maar ook het delen van onderwijsmateriaal draagt bij

aan een grotere toegankelijkheid, innovatie en groei

in het hoger onderwijs. Op meerdere plaatsen in de

wereld gebeurt dit al, in de vorm van open leermate-

rialen die vrij toegankelijk zijn gemaakt en online

worden aangeboden via websites en andere openba-

re repositories. Deze open leermaterialen, of Open Educational Resources (OER), zoals de internationale

benaming luidt, kunnen fungeren als katalysator bij

de transformatie naar een onderwijssysteem waarbij

innovatie, maatwerk, hoge kwaliteit, kostenbesparing

en efficiëntie hand in hand gaan. Daarnaast passen

OER binnen de filosofie dat onderwijsmaterialen (of

welke andere vorm van kennis dan ook) dat is ontwik-

keld met publieke gelden beschikbaar moet worden

gesteld aan de maatschappij.

Open Educational Resources van het MITHet Massachusetts Institute of Technology (MIT)

vervult een onbetwiste voortrekkersrol als het gaat

om de productie en publicatie van OER. Deze univer-

siteit heeft vanaf 2000 bachelor-en mastercursussen

beschikbaar gesteld via haar website voor een brede

doelgroep van geïnteresseerden. In juli 2011 telde

deze website 2074 cursussen. Gemiddeld trekt MIT

OpenCourseware zo’n miljoen bezeoekers per maand

uit landen over de hele wereld (uit MIT Open Course-ware’s Monthly Report, gepubliceerd op http://ocw.

mit.edu/about/site-statistics/monthly-reports).

Maar waarom heeft MIT überhaupt besloten om zijn

cursussen open te stellen voor een dergelijk groot

publiek? In de eerste plaats heerste binnen MIT een

gunstig klimaat om een dergelijk initiatief op te

zetten en succesvol te maken: zowel de faculteiten als

het bestuur van de instelling onderschreven de over-

tuiging ‘dat het open publiceren van leermateriaal dat

op het instituut wordt gebruikt mensen van verschil-

lende achtergronden samen kan brengen en weder-

zijds begrip kan bevorderen’ (uit het UNESCO-rapport Open Educational Resources: Conversations in Cyber-space, 2009). Al snel bleek daarnaast dat het publice-

ren van Open Courses MIT geen windeieren heeft

gelegd: deze instelling heeft veel positieve aandacht

gekregen door zijn besluit om leermaterialen open

beschikbaar te stellen, en heeft zichzelf hiermee in de

etalage weten te zetten. Dit kwam duidelijk naar

voren in een onderzoek, waarbij 31% van de aanko-

mende MIT-studenten aangaf op de hoogte te zijn

van het MIT OCW-project, en waarbij zelfs 35% van

die studenten beweerde dat het project van signifi-

cante invloed is geweest bij de keuze om aan MIT te

gaan studeren.

OER avant la lettreDe ontwikkeling van Open Educational Resources in

zijn algemeenheid is eigenlijk al ver voor het MIT-

project begonnen, met het Gutenberg-project, dat

een pioniersrol vervulde. Dit project werd begin jaren

zeventig opgezet door een student die op het idee

was gekomen om tekstboeken in de universiteitsbibli-

otheek op te slaan op de computer, zodat die op die

manier konden worden verspreid.

De materialen binnen het Gutenberg-project worden

in onze huidige visie als Open Educational Resources

beschouwd, al werden ze in die tijd nog niet zo

genoemd. Pas met de opkomst van open source soft-

ware kwam er de noodzaak om ook voor open mate-

riaal dat geen software was, een naam te bedenken.

David Wiley, een van de pioniers op het gebied van

Open Educational Resources, introduceerde hiervoor

in 1998 de term Open Content. Vier jaar later werd

tijdens een UNESCO-vergadering de naam Open

Educational Resources gelanceerd, die specifiek

betrekking heeft op open onderwijscontent.

Familie van digitale openheidOpen Educational Resources en Open Content zijn

dus onderdeel van een familie van digitale openheid.

Wanneer culturele en wetenschappelijke materialen

voor iedereen beschikbaar worden gesteld onder een

zogenaamde vrije licentie, spreekt men zowel van de


termen Open Access als van Open Content. Het

verschil tussen deze twee is dat bij Open Access het

kopiëren wel is toegestaan, maar niet het aanpassen

van dat materiaal. In het geval van Open Content is

het juist wel de bedoeling dat materialen bewerkt en

eventueel verder verspreid worden. Open Educational

Resources vormen een onderdeel van Open Content,

waarbij de ‘content’ is toegespitst op open leermate-

rialen. Er zijn verscheidene definities in omloop van

het begrip Open Educational Resources. Ze verschillen

van elkaar als het gaat om de mate waarin materiaal

mag worden bewerkt zonder de toestemming van de

oorspronkelijke auteur. Een ander verschil is of het

materiaal voor commercieel (her)gebruik in aanmer-

king komt, wat in feite afhankelijk is van het soort

licentie waaronder de materialen zijn gepubliceerd. De

omschrijving die anno 2011 wereldwijd het breedst

wordt gedeeld en waarin rekening is gehouden met de

licentieverschillen kan als volgt worden geformuleerd:

Open Educational Resources (OER) zijn gedigitali-

seerde leermaterialen die vrij toegankelijk zijn voor

gebruik door docenten en studenten, zonder dat

daarvoor royalty’s of licentiegelden betaald hoeven te

worden. De digitale leermaterialen kunnen worden

gedeeld via het internet of andere digitale media.

OER worden meestal, maar zeker niet uitsluitend,

gepubliceerd onder Creative Commons licenties.

Zowel de oorspronkelijke eigenaren als de latere

gebruikers van het leermateriaal moeten een helder

begrip hebben van de licentievoorwaarden om te

kunnen bepalen op welke manier de leermaterialen

mogen worden gedeeld en gemixt.

(vertaald uit Background and action paper on OER, door

Paul West en Lorraine Victor, 2011)

Een kortere definitie luidt:

Open Educational Resources zijn open leerma-

terialen die online beschikbaar zijn voor (her)

gebruik. Het kopiëren, bewerken en verspreiden

van het materiaal is onder voorwaarden toege-

staan.

Verschillende vormen van toegankelijkheidUit de definities kan men opmaken dat het begrip

‘open’ meer omvat dan alleen ‘gratis’, en niet moet

worden verward met deze laatste term. De focus ligt

eerder op de (online) toegankelijkheid van de leerma-

terialen. Het gaat hier in de eerste plaats om materia-

len die voor een brede buitenwereld beschikbaar zijn,

en dus niet alleen via een gesloten leeromgeving

worden aangeboden. We kunnen daarbij uitgaan van

verschillende vormen van toegankelijkheid, die

samenhangen met de functies of activiteiten die met

het materiaal kunnen worden vervuld. Die functies

kunnen worden samengevat met behulp van de zoge-

naamde 4 R’s (David Wiley):

• Reuse (of hergebruiken): Het recht om de inhoud te hergebruiken in

onveranderde, letterlijke vorm.

• Revise (herzien): Het recht om de inhoud van leermaterialen aan te

passen of te wijzigen.

• Remix (arrangeren): Het recht om de oorspronkelijke of herziene inhoud

van leermaterialen te combineren met een andere

inhoud om iets nieuws te maken (bijvoorbeeld een

cursus).

• Redistribute (herverdelen): Het recht om kopieën van de originele inhoud, de

herzieningen of arrangementen te delen met

anderen.

De materialen binnen OEREr zijn geen restricties aan de vorm van de leermate-

rialen. Open Educational Resources kunnen bestaan

uit losse materialen, zoals artikelen, presentaties,

podcasts, of weblectures, maar ook uit samengestel-

de leermaterialen, zoals cursussen die online worden

aangeboden. In dat geval spreekt men van Open

Courseware (OCW). Sommige open cursussen bieden

daarnaast zelfs nog de mogelijkheid tot begeleiding

door docenten of samenwerking met andere studen-

ten via interactieve elementen die in de cursus zijn

ingebouwd.


Voor wie zijn de OER bedoeld?De brede toegankelijkheid die het internet biedt stelt

een grote, maar ook zeer heterogene groep in staat

om kennis te nemen van verschillende OER.

Consumenten zijn met name de docenten en studen-

ten. Docenten kunnen de leermaterialen (her)gebrui-

ken in hun eigen onderwijs, terwijl studenten het

materiaal bijvoorbeeld gebruiken als extra voorberei-

ding op tentamens, als middel om gemiste colleges in

te halen of om hun eigen kennis op een bepaald

gebied bij te spijkeren. In het geval van de studenten

kan het gaan om studenten die formeel staan inge-

schreven bij een onderwijsinstelling en voor hun

studie gebruikmaken van open leermaterialen van de

eigen instelling of van derden. Daarnaast is er nog de

grote groep van self-learners die niet formeel staan

ingeschreven bij een onderwijsinstelling maar wel

geïnteresseerd zijn in OER, en deze gebruiken ter

verrijking van hun eigen kennis en ontwikkeling.

Producenten van Open Educational Resources zijn in

de eerste plaats de docenten, die verschillende soor-

ten leermaterialen samenstellen (zoals readers, artike-

len en presentaties), voor verschillende onderwijs-

doeleinden. Docenten kunnen cursussen of losse

materialen van de grond af zelf ontwikkelen, maar

kunnen door het aanbod van OER inmiddels ook

volop materialen van anderen hergebruiken en dit

materiaal eventueel aanpassen, combineren en

verspreiden, zodat deze aansluiten op de eigen

onderwijscontext. Dit proces wordt ook wel arrange-ren genoemd. Een vaak ‘vergeten’ groep producenten

van OER zijn de studenten zelf, die hun verslagen,

scripties, samenvattingen of presentaties online

kunnen zetten en toegankelijk kunnen maken onder

een open licentie.

Onderwijsinstellingen, maar ook de overheid, vervul-

len een speciale, meer coördinerende en faciliterende

rol ten aanzien van OER, doordat zij visie en beleid

ontwikkelen ten aanzien van OER, en de juiste infra-

structuren mogelijk maken om de OER te kunnen

maken en ontsluiten.

Voordelen en aandachtspunten van Open Educational ResourcesHet open beschikbaar stellen van het studiemateriaal

kan voor de verschillende beschreven doelgroepen en

de onderwijsinstellingen waar zij deel van uitmaken

INFORMATIE-EENHEID

• samengesteld uit meerdere losse leerobjecten

• inclusief inhoudelijke context Bijvoorbeeld open tekstboeken, verrijkte publicaties, verrijkte weblectures

LEEREENHEID

• samengesteld uit meerdere losse leerobjecten of informatie-eenheden

• inclusief inhoudelijke en didactische context

Bijvoorbeeld Open Course Ware

CERTIFICEERBARE LEEREENHEID

• samengesteld uit meerdere losse leerobjecten, informatie- of leereenheden

• inclusief inhoudelijke en didactische context

• inclusief de mogelijkheid een erkend (deel)certificaat te behalen

VIDEO bijvoorbeeld weblectures,

instructievideo’s, films etc.

AUDIO bijvoorbeeld

podcasts, audioboeken,

etc.

PRESENTATIES bijvoorbeeld Powerpoint,

Prezi

TOETSEN bijvoorbeeld

summatieve of formatieve

toetsen

GAMESTEKST

bijvoorbeeld artikelen,

scripties, essays, opdrachten

BEELD bijvoorbeeld

foto’s, illustraties, screenshots,

etc.

ANIMATIES

LOSS

E O

PE

N L

EE

RO

BJE

CT

EN

: D

E L

EG

OB

LOK

KE

NG

EA

RR

AN

GE

ER

DE

OP

EN

LE

ER

MA

TE

RIA

LEN


veel voordelen opleveren, maar er zijn ook enige

aandachtspunten te noemen bij de overweging om

OER in te zetten in het onderwijs. Hieronder geven

we een korte beschrijving van achtereenvolgens de

voordelen en de aandachtspunten.

Voordelen

Efficiënter onderwijsMet de komst van het internet kunnen leermaterialen

sneller en makkelijker worden gedeeld dan ooit

eerder mogelijk was, waarmee het bereik ervan in

potentie enorm kan worden vergroot. Delen in de

breedste zin van het woord wordt hiermee mogelijk:

instellingen kunnen hun eigen materialen openstellen,

maar ook gebruikmaken van materialen van andere

instellingen in binnen-en buitenland. Het aanpassen

van dat bestaande materiaal naar de eigen onderwijs-

context kost meestal minder tijd dan het ontwikkelen

van een cursus of module met uitsluitend eigen mate-

riaal. Hiermee kan worden voorkomen dat reduplicati-on of effort optreedt, waarbij docenten en instellin-

gen veel moeite steken in het van de grond af

opbouwen van een cursus, terwijl er al een kwalitatief

gelijkwaardige of zelfs betere cursus is gemaakt over

hetzelfde onderwerp door een andere instelling (uit:

Background and action paper on OER door Paul West

en Lorraine Victor, 2011). Een neveneffect is dat met

de tijdswinst die hiermee geboekt wordt de docent

de gelegenheid krijgt zich meer te concentreren op

het onderwijs- en begeleidingsproces zelf, in plaats

van op de materialen die dit proces moeten onder-

steunen.

Daarnaast is er de duidelijk meetbare fysieke kosten-

besparing in de vorm van lagere ontwikkelkosten: er

hoeven immers geen dure materialen of methodes

meer te worden aangekocht, waardoor instellingen

ook minder afhankelijk worden van commerciële

uitgeverijen.

Kwaliteitsboost door delenDe vergrote zichtbaarheid van het onderwijs als

gevolg van het delen van het materiaal maakt dat het

ontwikkelen van goed onderwijs zowel voor de

onderwijsinstelling als de docenten belangrijker

wordt. Het gegeven dat hun materiaal door iedereen

kan worden gezien zal bij docenten, studenten en

andere producenten van OER een proces in gang

zetten waarbij ze extra kritisch zijn op de inhoud en

presentatie van de cursussen en leermaterialen die zij

beschikbaar stellen.

De toegankelijkheid van het materiaal schept daar-

naast de mogelijkheid om van een veel grotere groep

dan voorheen feedback te ontvangen, wat een goede

gelegenheid biedt om het materiaal verder te verbe-

teren en aan te passen aan de beoogde doelgroepen.

Het principe hierachter is: ‘wat je weggeeft krijg je

verbeterd terug’. Het hergebruik van kwalitatief hoog-

waardig leermateriaal van andere instellingen kan de

kwaliteit van het onderwijs verder verbeteren.

OER als motor van innovatieOER kunnen de innovatie binnen het onderwijs aanja-

gen. Doordat men gebruik kan maken van het materi-

aal van andere instellingen kunnen kosten, tijd en

inspanningen worden bespaard bij de productie van

onderwijsmateriaal, waarmee er meer ruimte komt

voor de ontwikkeling van nieuwe onderwijsinnovaties.

Die innovaties zelf kunnen met de OER in een stroom-

versnelling komen, omdat het openlijk delen van

ervaringen en kennis de doorontwikkeling en

verspreiding van innovaties kan bevorderen.

ProfileringHet brede publiek dat met de OER wordt bereikt

biedt voor docenten een uitgelezen kans om zich

(inter)nationaal te profileren. Maar ook de universitei-

ten en hogescholen als geheel kunnen zich met het

openstellen van hun materialen in de kijker spelen,

wat kan leiden tot meer waardering voor hun onder-

wijs. Waar voorheen met name de publicatie van

onderzoeksresultaten meetelde voor de reputatie en

zichtbaarheid van instellingen, kunnen nu ook onder-

wijsmaterialen in de etalage van een onderwijsinstel-

ling worden geplaatst, waarmee zij de mogelijkheid

krijgen om aan een grotere groep dan ooit te laten

zien wat zij in hun huis hebben. Zo kunnen instellin-

gen getalenteerde studenten en promovendi aantrek-

ken en nieuwe partnerschappen met instellingen over

de hele wereld creëren. Aankomende studenten

kunnen een groot voordeel hebben bij de publicatie

van OER, omdat zij daarmee een veel gedetailleerder

en realistischer beeld krijgen van opleidingen dan zij

ooit zouden kunnen vormen met behulp van de meer

traditionele studievoorlichting. Het kan de reputatie

van een instelling veel goed doen, want: ‘wie

weggeeft, komt te boek te staan als autoriteit’, aldus

Paul Rullmann, lid van het College van Bestuur van de

TU Delft, in Open Boek.

Een leven lang flexibel lerenOER maakt het voor een grote wereldwijde groep die

geen toegang heeft tot traditionele opleidingen

mogelijk om toch aan het hoger onderwijs deel te

nemen, en zich een leven lang te blijven ontwikkelen.

Studenten en self-learners hebben immers altijd en

overal de beschikking over kwalitatief hoogwaardige

leermaterialen, die zij kunnen gebruiken voor het

vergaren van kennis en het zich eigen maken van

vaardigheden ten behoeve van hun studie, hobby of

werk. De toegang tot een breed scala aan beschikba-

re OER zorgt ervoor dat het leertraject kan worden

aangepast aan de individuele leerstijl, doelstellingen

en het niveau van de student, wat flexibel onderwijs

mogelijk maakt.


Aandachtspunten

VindbaarheidHet aanbod van vrij beschikbare OER groeit wereld-

wijd snel, wat maakt dat voor de gebruikers een enor-

me rijkdom aan materialen en kennis openligt. Maar

hoe vind je in dat brede en dikwijls versnipperde

aanbod nu de juiste cursussen? Karl Dittrich, voorzit-

ter van de Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisa-

tie (NVAO), in Open Boek: ‘Het is niet voor iedereen

weggelegd om zelfstandig te grasduinen in een grote

berg informatie. Studenten hebben [ook nog altijd]

behoefte aan structuur.’ Producenten van OER

zouden daarom naast de ontwikkeling van de OER

ook de nodige aandacht moeten besteden aan de

vindbaarheid van hun materialen, bijvoorbeeld door

goede zoekmogelijkheden te bieden, en verschillende

bronnen van OER te bundelen en zo mogelijk op een

centraal punt te ontsluiten (uit Background and Action Paper, 2011).

Herbruikbaarheid van OEREen ander aandachtspunt is de herbruikbaarheid van

open leermaterialen. Wanneer auteurs een licentie

aan het leermateriaal toekennen waarbij bewerking of

remixen is toegestaan, zou het materiaal ook moeten

worden aangeboden in een vorm die dat mogelijk

maakt, liefst gebruikmakend van open standaarden.

Dat is nu nog lang niet altijd het geval.

Kwaliteit en betrouwbaarheid van OERHet grote aanbod aan OER maakt het voor de gebrui-

ker niet alleen lastig om de relevantie van de openge-

stelde materialen te bepalen, maar ook om de kwali-

teit daarvan vast te stellen. Er bestaat voor OER

namelijk nog geen overkoepelend systeem van kwali-

teitsbewaking, zoals dat wel wordt ingezet bij de

publicatie van onderzoeksartikelen. Zonder een

dergelijk kwaliteitszorginstrument kunnen gebruikers

gaan twijfelen aan de betrouwbaarheid van OER, wat

een belemmering kan zijn om ermee kennis te maken.

Systemen die men hiervoor bijvoorbeeld zou kunnen

gebruiken zijn: kwalitatieve beoordeling door gebrui-

kers, een kwantitatieve beoordeling in de vorm van

het aantal downloads en bezoeken aan een website

met OER, of de inzet van keurmerkgroepen.

AuteursrechtenOpen leermaterialen moeten formeel ‘open’ worden

gesteld om werkelijk ‘vrij toegankelijk’ te kunnen zijn,

zonder dat daarbij de rechten van de oorspronkelijke

auteur uit het oog worden verloren. In het geval van

OER wordt hiervoor vaak een Creative Commons-licentie ingezet: werken die onder deze licenties

worden vrijgegeven mogen worden (her)gebruikt of

aangepast (afhankelijk van welk soort Creative

Commons-licentie van toepassing is) zonder de

auteur of maker van het werk daarvan op de hoogte

te hoeven stellen. Voordat instellingen of docenten/

studenten gaan beginnen met het ontwikkelen en

delen van OER zullen zij zich er dus van bewust

moeten zijn dat zij zelf kunnen bepalen onder welke

voorwaarden zij hun materiaal willen openstellen.

(Her)gebruikers van OER moeten rekening houden

met het feit dat op de materialen die zij inzetten

verschillende soorten (al dan niet Creative

Commons-) licenties kunnen rusten en dat zij eerst

moeten bepalen of zij leermaterialen die onder

verschillende licenties zijn vrijgegeven zomaar mogen

combineren of aanpassen tot bijvoorbeeld een

cursus. Onbekendheid met dit onderwerp kan voor

velen binnen de onderwijswereld een drempel zijn om

OER-materiaal te produceren, delen en/of te gebrui-

ken. Het is daarom noodzakelijk om de potentiële

doelgroep van docenten, studenten en andere

betrokkenen binnen onderwijsinstellingen zo goed

mogelijk voor te lichten over auteursrechten en OER,

en de verschillende licenties die binnen dit gebied

van kracht zijn.

VerdienmodellenBij het onderwerp OER kan men niet zomaar voorbij-

gaan aan het onderwerp van de financiering. Zowel

instellingen als de traditionele leveranciers van onder-

wijsmaterialen, de commerciële uitgeverijen, zullen

zich door de komst van de OER moeten herbezinnen

op hun verdienmodellen. Het ontwikkelen en ontslui-

ten van de OER kan een instelling immers veel geld

en tijd kosten, en om deze te kunnen blijven maken

en aanbieden zullen ze hier uiteindelijk iets voor terug

moeten krijgen. In het MIT-voorbeeld kan men zien

dat de investeringen die deze instelling heeft

gemaakt met het openstellen van hun cursussen extra

inkomsten heeft opgeleverd in de vorm van een

grotere instroom van studenten. Maar er zijn ook nog

andere manieren te bedenken waarbij instellingen

worden ondersteund in de financiering van de OER,

bijvoorbeeld door subsidies van de overheid en ande-

re grote organisaties, sponsoring of donaties, of door

in samenwerking met andere onderwijsinstellingen

OER te ontwikkelen.

Uitgeverijen verdienen hun inkomsten met het bunde-

len en het structureren van kennis en het samenbren-

gen hiervan in een boek of een tijdschrift. Juist met

de komst van de OER en het daarmee samenhangen-

de brede aanbod aan informatie hebben de uitgeve-

rijen in deze functie meer dan ooit een toegevoegde

waarde, aldus René Montenarie, secretaris van de

Groep Educatieve Uitgeverijen in Open Boek. Uitge-

verijen zouden een soort van ‘makelaars in informatie’

kunnen worden.

InteractieVerschillende deskundigen zijn het erover eens dat

alleen het beschikbaar stellen van onderwijsmateriaal

niet voldoende is, maar dat ook begeleiding en

context onmisbaar zijn in een kwalitatief hoogwaardig

7

SURFfoundation

Graadt van Roggenweg 340

Postbus 2290

3500 GG Utrecht

T +31 (0)30 234 66 00

F +31 (0)30 233 29 60

[email protected]

www.surf.nl

Oktober 2011

Deze publicatie verschijnt onder

de Creative Commons licentie

Naamsvermelding 3.0 Nederland.

http://creativecommons.org/

licenses/by/3.0/nl/

Open Educational Resources artikelenreeks Toegang tot hoogwaardig onderwijs voor iedereen | artikel I, oktober 2011

onderwijssysteem, in de vorm van interactie tussen

studenten en docenten. Wim Liebrand in Open Boek:

‘Goede interactie is mijns inziens nodig wil je de

kwaliteit van het leren verbeteren. Je ziet bij de echt

goede voorbeelden van OER dat er een component

aan wordt toegevoegd: het community-idee. Bijvoor-

beeld bij de Open High School of Utah, die materiaal

online aanbiedt, maar ook zorgt voor de mogelijkhe-

den om dat materiaal met een tutor - als je die nodig

hebt - verder te bestuderen of te verwerken.’

Nederlandse voorbeelden van OERHet fenomeen OER krijgt steeds meer bekendheid in

Nederland en het produceren, delen en hergebruiken

van open leermaterialen is op gang gekomen, met de

Open Universiteit en Technische Universiteit Delft als

voorlopers. Het ministerie van OCW ziet ook de voor-

delen die het gebruik van OER in het Nederlandse

onderwijs kan opleveren, en subsidieert en faciliteert

het Wikiwijs-project, waarbij op één plaats digitaal

leermateriaal wordt ontsloten voor alle onderwijssec-

toren.

Literatuurlijst

D’Antoni, S., red. (2009). Open Educational Resources: Conversations in Cyberspace. UNES-CO-rapport.

Kort, M. de, red. (2010). Open Boek. Over open educational resources in Nederland. Heerlen: Open Universiteit.

MIT Open Coruseware’s Monthly Report, van

http://ocw.mit.edu/about/site-statistics/monthly-

reports/, geraadpleegd op 13 september 2011.

West, P. & L. Victor (2011). Background and Action Paper on OER. A Background and Action Paper for Staff of bilateral and multilateral Organizations at the Strategic Institutional Education Sector Level.

Dit artikel maakt deel uit van de artikelenreeks over Open Educational Resources, die wordt uitgebracht in het

kader van het OER programma dat in april 2011 van start is gegaan binnen SURF.

Doelstellingen van het OER-programma zijn het vergroten van de awareness van OER binnen het Nederlandse

hoger onderwijs, het faciliteren van instellingen voor hoger onderwijs bij het ontwikkelen van een visie rondom

OER, en het stimuleren van ontwikkeling en (her)gebruik van OER in het Nederlandse hoger onderwijs.

>> www.surffoundation.nl/oer

Artikel OER 'Toegang tot hoogwaardig onderwijs voor iedereen'

Documents

Transcript of Artikel OER 'Toegang tot hoogwaardig onderwijs voor iedereen'