architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt...

27
BLAUWE ZAAL GROTE PODIA KOOR & ORKEST COLLEGIUM VOCALE GENT olv. PHILIPPE HERREWEGHE VR 22, MA 25 MRT 2013

Transcript of architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt...

Page 1: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

architectuurtheaterdansmuziek

desingel is een kunstinstelling van de vlaamse gemeenschap en geniet de steun van

hoofdsponsor mediasponsors

Blauwe zaalgrote Podia

t +32 (0)3 248 28 28desguinlei 25 / B-2018 AntwerPen www.desingel.Be

word Fan vAn desingel oP FaCeBooK

Koor & orKestCollegium VoCale gentolv. PhiliPPe herrewegheVr 22, ma 25 mrt 2013

Page 2: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

2012-2013BaCh & hoogdagen

AkAdemie für Alte musik Berlin & Arsys Bourgogne olv. Pierre CAo wo 17 okt 2012

il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012

koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012

Koor & orKest Collegium VoCale gent olV. PhiliPPe herreweghe Vr 22, ma 25 mrt 2013

inleiding vr 22 mrt / Jacques Van deun / 19.15 uur / theaterstudio

begin 20.00 uurpauze omstreeks 21.10 uureinde omstreeks 23.00 uur

teksten programmaboekje Beatrijs Van hulle, isabella van elferencoördinatie programmaboekje desingel

Page 3: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

gelieve uw gsm uit te schakelen

reageer& win

de inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze.

op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … betreffende het programma van desingel met andere toeschouwers delen. selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen.

Bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door ’t klAvervier, kasteeldreef 6, schilde, 03 384 29 70 > www.tklavervier.be

grand café desingelopen alle dagen 9 > 24 uurinformatie en reserveren +32 (0)3 237 71 00 www.grandcafedesingel.be drankjes / hapjes / snacks / uitgebreid tafelen

Koor & orKestCollegium VoCale gentPhiliPPe herreweghe muzikale leidingmaximilian sChmitt evangelist Florian BoesCh Jesus dorothee mields, hana BlaziKoVá sopraan damien guillon, roBin Blaze altus thomas hoBBs, seBastian KohlhePP tenor Peter KooiJ, stePhan maCleod bas

matthias lutze Petrus/Pontifex ii Peter KooiJ Pilatus / Pontifex i seBastian myrus Judas aleKsandra lewandowsKa uxor Pilatus / Ancilla i griet de geyter Ancilla ii alexander sChneider testis i stePhan gähler testis ii

Johann seBastian BaCh (1685-1750) matthäus Passion, BwV244

Page 4: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

het liJdensVerhaal Volgens BaCh

lutherse theologie en mystieKe lieFde

heel wat componisten hebben het lijdensverhaal van Christus op muziek gezet. toch is er voor veel mensen slechts één mattheuspassie en dat is die van Johann sebastian Bach. dat Bach deze Passie koesterde als zijn beste meesterwerk, blijkt uit de nette kopie die hij zo’n negen jaar na de eerste uitvoering vervaardigde. met uiterste precisie kalligrafeerde hij zijn partituur in twee kleuren inkt: donkerbruine inkt voor de noten en rood voor de bijbelteksten. toen de partituur later beschadigd raakte, herstelde Bach haar met nieuwe stroken papier waarop hij de verdwenen muziek opnieuw noteerde. de definitieve partituur dateert uit ca. 1746 en telt 83 vellen met 161 zorgvuldig beschreven kanten in zijn mooiste handschrift. de eerste uitvoering van de mattheuspassie vond plaats tijdens de goede vrijdag kerkdienst in 1729 in de thomaskerk te leipzig, de definitieve versie stamt uit 1746. de passie bestaat uit maar liefst achtenzestig delen, waarvan sommige van buitengewone lengte, en vraagt om een bezet-ting van twee vierstemmige koren, een extra koor van sopranen en twee uitgebreide orkesten. Bachs mattheuspassie is een dramatische toonzetting van het lijdens-verhaal van Christus, zoals het verteld wordt door de evangelist mat-theus, aangevuld met teksten van Picander (schuilnaam van postbeambte Christian friedrich heinrici uit leipzig). Bach heeft het lijdensverhaal van Christus getoonzet in een uitermate beeldende verteltrant en vanuit een onovertroffen inlevingsvermogen in de verschillende psychologische situaties en de dramatische ontwikkeling van de gebeurtenissen. hij gaat hierbij zover dat ook de christenmens, de gelovige, een muzikale rol krijgt toebedeeld, namelijk die van de toeschouwer, die de objectieve bijbeltekst voortdurend onderbreekt door middel van eigen commentaar, en op die manier emotioneel reageert op het lijdensverhaal.

Beatrijs Van hulle

het libretto voor Bachs ‘matthäus Passion’ bevat veel verwijzingen naar de mystiek. in het openingskoor roepen de dochters van Zion uit het hooglied op tot een klaagzang over de hemelse bruidegom die in de aria ‘Ach, nun ist mein Jesus hin’ (nr 30) als de hemelse geliefde wordt beschre-ven. in de aria’s ‘ich will dir mein herze schenken’ (nr 13) en ‘können tränen meiner wangen’ (nr 52) bezingt de gelovige ziel haar uiterst zinnelijke liefde voor Jezus. in ‘sehet, Jesus hat die hand’ (nr 60) mondt de kruisiging uit in een mystieke liefdesomhelzing. de teksten van deze delen uit de ‘matthäus’ alsmede Bachs muzikale verklanking ervan roepen vaak vragen op. verraadt Picanders beeldtaal de ‘slechte smaak’ van de baroktijd? laten Bachs wereldlijk aandoende toonzettingen ervan zijn interesse in het piëtisme zien?

wanneer we het libretto van de ‘matthäus Passion’ in zijn theologisch-historische context plaatsen, wordt duidelijk dat de combinatie van evangelieteksten met persoonlijke bruidegoms- en hoogliedmetaforiek voortvloeit uit de devotionele praktijk van de lutherse mystiek. vanuit dit perspectief kunnen de genoemde aria’s en hun toonzettingen opnieuw worden beluisterd en geïnterpreteerd.vanaf de late zestiende eeuw werden de persoonlijke devotie en de emo-tionele ervaringen van de individuele gelovige steeds belangrijker binnen de lutherse theologie. teksten uit de middeleeuwse mystiek werden door lutherse theologen herontdekt, herlezen en vertaald. Zeer geliefd waren bijvoorbeeld de teksten van Bernhardus van Clairvaux over zijn vurige liefde voor Christus, of die van thomas a kempis over het lijfelijk navolgen van de lijdende Christus. het werk van beide middeleeuwse theologen kenmerkt zich door zinnelijke beschrijvingen van de liefde tussen mens en god of tussen mens en Christus. deze beschreven zij met aan het hoog-lied ontleende beeldspraken en bruiloftsmetaforen.de middeleeuwse beeldspraak werd in lutherse devotionele teksten geïntegreerd, waardoor er in de duitse barok een nieuwe mystieke stro-ming ontstond. het belangrijkste verschil tussen de middeleeuwse en de lutherse mystici lag in de opvatting van de unio mystica, de mystieke vereniging tussen god en mens. terwijl de middeleeuwse mysticus zich in mystieke extase (raptus mysticus) tijdelijk met Jezus kon verenigen, bleef in de lutherse unio mystica de dialectische ongelijkheid tussen god en

Page 5: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

mens bestaan. Zelfs de gerechtvaardigde lutherse gelovige kon vanwege zijn principieel zondige aard immers niet volkomen met de godmens Christus verenigd worden. een unio mystica zoals die in de katholieke theologie werd voorgesteld - een transcendente vereniging waarin de grenzen tussen god en mens tijdelijk zijn opgeheven - was in de lutherse mystiek onbereikbaar: zelfs in deze mystieke vereniging bleef de mens menselijk en god goddelijk. door deze theologische opvattingen ken-merkte de lutherse mystiek zich door ambivalente emoties. hoewel het vooruitzicht van een unio mystica met Jezus vreugdevol was, kon deze pas na een christelijke levenswandel en een berouwvolle dood bereikt worden. de lutherse mystieke literatuur onderscheidt zich hierdoor van de katholieke, middeleeuwse door haar donkerder, droeviger toon, die wordt veroorzaakt door het ambivalente verlangen naar een ‘vereniging van het onverenigbare’.om deze gevoelens uit te drukken werden de bruid- en bruidegomsbeeld-spraak en de hoogliedmetaforiek uit de middeleeuwse mystiek gecom-bineerd met de barokke liefdespoëzie van het petrarkisme. het petrar-kistische liefdesidioom, dat stoelde op de lyriek van francesco Petrarca (1304-1374), had de onmogelijke liefde voor een onbereikbare vrouw als belangrijkste thema. liefde was voor de petrarkisten ‘dolce amaro’, bitter en zoet tegelijk, en de liefhebber was een vrijwillige gevangene van zijn eigen tegenstrijdige emoties. omdat Jezus als de hemelse bruidegom voor de gelovige een net zo onbereikbare geliefde was als laura voor de petrarkisten, gebruikten de lutherse mystici voor het uitdrukken van de bitterzoete liefde voor Christus niet alleen hoogliedmotieven en mys-tieke metaforen, maar ook petrarkistische metaforen en stijlmiddelen als paradoxen en oxymorons (zoals ‘aangenaam kwaad’, ‘ijskoud vuur’, ‘zoet lijden’). de liefde tussen de gelovige ziel en Christus werd op die manier beschreven als een bitterzoete gemoedsbeweging, en Jezus als een ver-langende minnaar die aan het kruis een liefdesdood stierf.

Christus als bruidegom: de passie als liefdesdoodomdat het lijden en sterven van Christus als het ultieme bewijs van gods liefde voor de mens werd beschouwd, vormde de liefde de kern van martin luthers passietheologie. Beschrijvingen van de passiege-schiedenis in devotionele literatuur en poëzie concentreerden zich bijna uitsluitend op deze liefde. omdat de liefde die Christus in de Passie aan de mens bewees emotioneel ambivalent was, werd ook daarbij mystieke beeldspraak gecombineerd met motieven uit de wereldlijke liefdeslyriek. de kruisiging betekende tegelijkertijd afscheid en verlossing, onverdiende genade en vreugdevolle verzoening. de gelovige ervoer daarom bij de lijdensgeschiedenis tegelijk berouw, vreugde en - bitterzoete - liefde. de lutherse liefdeslyriek, die was gebaseerd op een synthese van mystieke en petrarkistische idiomen, drukte precies deze affectieve ambiguïteit uit.

Bachs ‘matthäus Passion’ is heel duidelijk vanuit de lutherse passietheo-logie geconcipieerd. het lijdensverhaal wordt zowel in tekst als muziek als bewijs van de overweldigende liefde van Jezus gerepresenteerd. deze interpretatie van de passie wordt met mystieke beeldspraak versterkt, zodat de nadruk op de persoonlijke gevoelens van iedere gelovige komt te liggen.een in dit opzicht heel bijzonder deel in de ‘matthäus’ is de sopraanaria ‘Aus liebe will mein heiland sterben’ (nr 49), waarin de reactie op het feit dat Christus zijn straf lijdzaam ondergaat gestalte krijgt. de tekst van de aria concentreert zich geheel op de liefde van Christus, die volgens luthers theologie ten grondslag ligt aan het lijdensverhaal en die Jezus tot zijn offergave aanzet. in de verklanking van deze tekst plaatst Bach de liefde muzikaal op de voorgrond door treurige en vreugdevolle af-fecten met elkaar te versmelten. muzikale parameters die in de barokke muziektheorie met treurige affecten worden geassocieerd, zijn in deze aria de mineurtoonsoort (a-klein), het langzame tempo, de vertragende syncopen en de bijna bewegingsloze melodie in de zangstem. tegelij-kertijd vormen echter de driekwartsmaat, de harmonische consonantie, de parallelle tertsen in de hobopartijen en de vloeiende bewegingen in zestienden tussen fluit en sopraanstem uitdrukkingen van vreugde. de voortdurende muzikale gelijktijdigheid van vreugde en droefenis die op deze manier ontstaat, vertegenwoordigt de paradoxale gevoelens die de dood van Christus veroorzaakt: zijn sterven belooft leven, zijn liefde heeft zowel vreugde als pijn tot gevolg. de meest opvallende tertsparallellen in deze aria treden in op het tekstwoord ‘sterben’ in de maten 49-53. de schijnbare paradox tussen deze muzikale uitdrukkingsmiddelen van zoete emoties en liefde aan de ene kant en het tekstuele thema van Jezus’ dood aan de andere, correspondeert met de lutherse theologie van de passie: Christus’ dood werd daarin beschouwd als het resultaat en het bewijs van zijn liefde. hoewel de tekst van deze aria geen directe verwijzingen naar de lutherse mystiek bevat, voegt Bach een mystieke dimensie toe aan zijn verklanking van de hier bezongen religieuze liefde. net als de mystieke dichters van zijn tijd drukt hij de liefde uit als een emotie die tegelijkertijd bittere en zoete elementen heeft.de tekst van de altaria ‘sehet, Jesus hat die hand’ (nr 60) heeft een tradi-tioneel mystiek beeld als thema. de gespreide armen van de gekruisigde Christus worden geïnterpreteerd als een uitnodiging tot de liefhebbende omarming van de hemelse bruidegom. er is schijnbaar geen groter con-trast denkbaar tussen deze thematiek en die van het voorafgaande arioso ‘Ach golgatha’. terwijl het arioso de zogenaamde paradoxa passionalia in emotionele uitroepen en antithesen uitdrukt, worden dezelfde paradoxen in de aria eschatologisch uitgelegd als verzoening. de aardse zondaar die in het arioso wordt versmaad, wordt in de aria door de dochters van Zion uitgenodigd om de mystieke omarming van de bruidegom binnen te

Page 6: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

treden, te sterven en door de verzoening wederom te leven. hoewel Bach het inhoudelijke contrast tussen het lijden van Christus en de eschatologische heilsboodschap zo groot mogelijk maakt, zorgt hij er ook voor dat er constante factoren zijn die de beide thema’s zowel theolo-gisch als muzikaal met elkaar verbinden. door het gebruik van consistente muzikale middelen zoals het langzame tempo, de toonsoort es-majeur, de tertsparallellen tussen de beide oboe da caccia’s en de grote melodische intervallen in de alt- en continuopartij, onderstreept Bach de theologische verbinding tussen de twee delen.het onderliggende theologische thema is de liefde: in het arioso wordt de ultieme consequentie van de liefde uit de aria ‘Aus liebe’ bezongen, in de aria het uiteindelijke gevolg van diezelfde liefde. uit liefde ondergaat Christus de kruisiging, door deze liefde wordt de zondaar vergeven. ook hier gaat het om een emotioneel ambivalente liefde - pijn en vreugde liggen zelden zo dicht bij elkaar - die dichterlijk wordt versterkt met behulp van de mystieke metafoor van de omhelzing. om deze liefde uit te drukken maakt Bach ook hier gebruik van een combinatie van bittere en zoete muzikale middelen. het voortdurende paradoxale samengaan van consonante tertsparallellen met onverwacht grote melodische sprongen en de combinatie van een sober, langzaam tempo met een vreugdevolle majeurtoonsoort drukken hier de liefde uit die de exegetische sleutel tot het lutherse passiebegrip vormt.tegen deze theologische achtergrond concentreert het arioso (nr 59) zich op de gruwelen van de kruisiging. de harmonische en melodische extre-men van dit deel tasten de grenzen van het barokke klankbeeld af. de dis-sonantie van de sept- en sept-none-akkoorden, de chromatische bewe-ging van de continuopartij en de grote, melodisch dissonante intervallen in de altstem laten de voortdurende tertsparallellen in de hobo’s slechts bedrieglijk zoet klinken.in de aria ‘sehet, Jesus hat die hand’ (nr 60) ontspant de rusteloze stem-voering van het arioso zich in een consonante harmonie, met sext- en kwintsextaccoorden en vloeiende melodielijnen. de stijgende majeur-drie-klanken van de basso continuo wijzen als het ware naar boven - ‘sehet’ -, terwijl de tertsparallellen van de beide hobo’s de mystieke omhelzing in cirkelende motieven, complementaire ritmes en stemkruisingen muzikaal afbeelden.

het avondmaal: de mystieke versmelting met Christusde lutherse theologie van de baroktijd beschreef het avondmaal als het enige moment waarop de gelovige de aanwezigheid van Christus daad-werkelijk aan den lijve kon ondervinden. door de fysieke opname van het lichaam en het bloed van Christus in de gedaante van brood en wijn, kon de liefde uit de passie zich in het hart van de gelovige manifesteren. hoe-wel het avondmaal strikt theologisch een vereniging in het geloof tussen

mens en god was, werd hij ook wel als liefdesvereniging geïnterpreteerd. mystieke theologen gingen nog een stap verder en beargumenteerden dat de liefdesvereniging met Jezus in het hart van de communicant een voorafspiegeling van de hemelse unio mystica vormde. het avondmaal werd daarom vaak met de koninklijke bruiloft uit het mattheus-evangelie vergeleken (mt. 22).

in teksten over de communie worden de bruidsmetaforen en de petrarkis-tische beeldspraak van de lutherse mystiek vanwege deze fysiologische aspecten van de avondmaalstheologie vaak aangevuld met zinnelijke beschrijvingen van de liefde. de mystieke liefdesvereniging in het avond-maal doet hierdoor vaak erotisch aan. het avondmaal wordt beschreven als een ‘liefdesmaal’ dat de liefde van Christus lijfelijk ‘inplant’ in het hart van de gelovige, waardoor hij in diens hart ‘woont’ en Christus en de gelovige in liefde met elkaar ‘versmelten’. het bekendste gedicht over dit thema is ‘wie schön leuchtet der morgenstern’ door Philipp nicolai, dat Johann sebastian Bach meerdere malen heeft verklankt (bijvoorbeeld in de avondmaalscantates Bwv1, 36, 37, 49, 61 en 172). het gedicht is ge-schreven vanuit het perspectief van de gelovige, die ziek is van verlangen om in vlammende liefde met de hemelse bruidegom één te worden in het avondmaal. deze liefde wordt in hoogliedmetaforen beschreven als een lelie en een robijn, het evangelie als melk en honing. de geestelijke voor-bereidingen op het avondmaal, door boetedoening en verlangen, wor-den mystiek uitgelegd als het uitdossen en het versieren van een bruid voor de bruiloft. een bekend gedicht over dit thema van Johann franck: ‘schmücke dich, o liebe seele’. ook dit gedicht verschijnt regelmatig in Bachs werk (bijvoorbeeld in de gelijknamige cantate Bwv180 en in de ‘Jo-hannes Passion’). franck beschrijft hoe de ziel zich als een bruid tooit met liefdesverlangen, bitterzoete tranen, honger en dorst van liefde, opdat de bruidegom ‘herberg kan houden’ in haar hart en zij zich in het avondmaal lijfelijk met god kan verenigen.

in het recitatief-en-aria-paar voor sopraan ‘wiewol mein herz in tränen schwimmt’ en ‘ich will dir mein herze schenken’ (nrs 12-13) worden de passie- en avondmaalstheologie met elkaar verbonden. het verdriet van de gelovige om het naderende afscheid van Christus vloeit direct over in dankbaarheid: Jezus laat de mens zijn lichaam en bloed als voortdurende herinnering aan zijn liefde en als teken van de verzoening na. deze dank-baarheid gaat samen met mystieke liefde en met het verlangen naar de liefdesvereniging met Christus in het avondmaal. hierdoor ontstaat er een cumulatie van zintuiglijk beschreven emoties. net als de bruid in francks ‘schmücke dich’ weent de gelovige ziel tranen van berouwvolle liefde en verlangt ernaar Jezus’ liefde in haar hart te voelen vloeien, zodat gelovige en Jezus kunnen versmelten in mystieke eenwording. de metaforiek in

Page 7: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

deze beide delen doet voor de hedendaagse luisteraar wellicht wat ge-exalteerd aan, maar is karakteristiek voor de lutherse mystiek van Bachs tijd. in Bachs verklankingen van deze teksten krijgen de bedroefdheid om het afscheid van Christus, de dankbaarheid om zijn offer uit liefde en de vreugde om de tijdelijke unio mystica in het avondmaal muzikaal gestalte. net als in het arioso ‘Ach golgatha’ en de aria ‘sehet, Jesus hat die hand’ worden ook dit recitatief en deze aria door gemeenschappelijke uitdruk-kingsmiddelen muzikaal met elkaar verbonden. ook hier is de rouwende liefde tot de stervende Jezus het overkoepelende tekstuele thema, dat hier vooral in het rustige tempo, en de tertsparallellen en cirkelende bewe-gingen van de oboe d’amore-partijen naar voren komt.in het recitatief ligt binnen dit affectieve kader de nadruk op de ambiva-lente gevoelens van rouw en dankbare liefde van de gelovige ziel bij het laatste avondmaal. terwijl de dalende melodieën de rouw om het afscheid representeren, vormen de parallelle triolen in de hobopartijen een schil-dering van de liefdestranen van de gelovige. de modulatie in het recitatief van e-mineur naar C-majeur wijst muzikaal op de theologische betekenis van het sterven van Christus en zijn testament in het avondmaal. welis-waar stemmen de gebeurtenissen tijdelijk treurig (mineur), maar uiteinde-lijk leiden ze tot bevrijding en verzoening (majeur).de aria ‘ich will dir mein herze schenken’ concentreert zich op de fysiolo-gische werking van het avondmaal, de mystieke versmelting van Christus en gelovige tijdens dit ‘liefdesmaal’. door - wederom - een combinatie van tegengestelde affectieve middelen creëert Bach een muzikale vooraf-beelding van deze liefdesvereniging. een hele reeks aan contrasterende parameters klinkt hier tegelijkertijd: terwijl het andante tempo, de sextak-koorden, de syncopische ritmes en dalende melodieën van de sopraan-stem het verlangen van de gelovige ziel naar Jezus uitdrukken, geven de dansante 6/8-maat, de consonante majeurharmonie, de tertsparallellen en de cirkelende motieven de vreugde over het samenzijn gestalte. in de be-ginmaten van de aria drukken de parallelle cirkelbewegingen van de oboe d’amore’s in combinatie met de stijgende motieven van de basso continuo de vreugde over het samenzijn in liefde uit, terwijl de dalende syncopen in de zangpartij het tempo lijken te vertragen voor een schildering van de smeekbede aan Christus. deze aria laat zien hoe behalve de bitterzoete ook de zinnelijke aspecten van de mystieke liefde in Bachs compositie-techniek muzikaal gestalte kregen. door de inzet van dalende motieven op ‘senke dich hinein’ tegen de affectieve achtergrond van liefde in alle muzi-kale parameters, vormt de aria ‘ich will dir mein herze schenken’ een muzi-kale aanvulling op de avondmaalservaring van de individuele gelovige. de liefde van Christus kan zo niet alleen door eten en drinken, maar ook door middel van luisteren lijfelijk in het hart van de gelovige ‘ingeplant’ worden, zodat beide zichzelf tijdelijk in mystieke vereniging konden verliezen.

de verschillende hier besproken delen uit Bachs ‘matthäus Passion’ laten zien hoe de liefde, die in de lutherse theologie van de baroktijd als de basis voor het lijdensverhaal werd gezien, ook de muzikale leidraad voor deze passieverklanking vormt. de mystieke elementen die in de tekst worden gebruikt ter emotionele intensivering krijgen een nauwgezette muzikale uitdrukking. Bij de uitdrukking van mystieke liefde combineert Bach de muzikale parameters van liefdespijn op een dusdanige manier met die van liefdesvreugde, dat er een muzikaal amalgaan van bitterzoete affecten ontstaat. Bachs consistent bitterzoete uitdrukking van de liefde in de ‘matthäus Passion’ verleent het werk een muzikale coherentie die cor-respondeert met de opvattingen over religieuze liefde uit zijn tijd. terwijl het barokke liefdesbegrip tegelijk bitter en zoet was, betekende de kruisi-ging van Christus tegelijk dood en leven: ‘drum muß uns sein verdienstlich leiden recht bitter und doch süße sein’.

isabella van elferen, in opdracht van de nederlandse Bachvereniging.

Page 8: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

Johann seBastian BaCh Passio domini nostri J.C. secundum evangelistam matthaem Poesia dominum henrici alias Picander dictus

eerste deel

Koor (zion en de gelovigen)

zion

kommt, ihr töchter, helft mir klagen...sehet!

gelovige

wen?

zion ...den Bräutigam. sehet ihn...

gelovige

wie?

zion

...als wie ein lamm.

Koraal

o lamm gottes unschuldig Am stamm des kreuzes geschlachtet

zion

sehet!

gelovige

was?

zion

seht die geduld.

Koraal

Allzeit erfunden geduldig wiewohl du warest verachtet.

zion

seht...

gelovige

wohin?

zion

...auf unsre schuld;

Koraal

All’ sünd hast du getragen,

sonst müßten wir verzagen.

zion

sehet ihn aus lieb und huldholz zum kreuze selber tragen.

Koraal

erbarm dich unser o Jesu!

evangelist

da Jesus diese rede vollendet hatte, sprach er zu seinen Jüngern:

Jezus

ihr wisset, daß nach zween tagen ostern wird,und des menschen sohn wird überantwortet werden, daß er gekreuziget werde.

Koraal

herzliebster Jesu, was hast du verbrochen,daß man ein solch scharf urteil hat gesprochen?was ist die schuld? in was für missetaten bist du geraten?

evangelist

da versammleten sich die hohenpriester und schriftgelehrtenund die Ältesten im volk in den Palast des hohenpriesters,der da hieß kaiphas.und hielten rat, wie sie Jesum mit listen griffen und töteten.sie sprachen aber:

Koor

Ja nicht auf das fest, auf daß nicht ein Aufruhr werde im volk.

evangelist

da nun Jesus war zu Bethanien,im hause simonis, des Aussätzigen,trat zu ihm ein weib,das hatte ein glas mit köstlichem wasser,und goß es auf sein haupt, da er zu tische saß.da das seine Jünger sahen, wurden sie unwillig und sprachen:

Koor

wozu dienet dieser unrat?dieses wasser hätte mögen teuer verkauftund den Armen gegeben werden.

evangelist

da das Jesus merkete, sprach er zu ihnen:

Page 9: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

Jezus

was bekümmert ihr das weib?sie hat ein gut werk an mir getan.ihr habet allezeit Armen bei euch,mich aber habt ihr nicht allezeit.daß sie dies wasser hat auf meinen leib gegossen, hat sie getan, daß man mich begraben wird. wahrlich, ich sage euch: wo dies evangelium geprediget wird in der ganzen welt, da wird man auch sagen zu ihrem gedächtnis, was sie getan hat.

recitatief (alt)

du lieber heiland du,wenn deine Jünger töricht streiten,daß dieses fromme weibmit salben deinen leibZum grabe will bereiten,so lasse mir inzwischen zu,von meiner Augen tränenflüssenein wasser auf dein haupt zu gießen.

aria (alt)

Buß und reuknirscht das sündenherz entzwei,daß die tropfen meiner ZährenAngenehme spezerei,treuer Jesu, dir gebären.

evangelist

da ging hin der Zwölfen einer,mit namen Judas ischarioth, zu den hohenpriestern und sprach:

Judas

was wollt ihr mir geben?ich will ihn euch verraten.

evangelist

und sie boten ihm dreißig silberlinge. und von dem an suchte er gelegenheit,daß er ihn verriete.

aria (sopraan)

Blute nur, du liebes herz!Ach, ein kind, das du erzogen,das an deiner Brust gesogen,

droht den Pfleger zu ermorden,denn es ist zur schlange worden.

evangelist

Aber am ersten tage der süßen Brottraten die Jünger zu Jesu und sprachen zu ihm:

Koor

wo willst du, daß wir dir bereiten,das osterlamm zu essen?

evangelist

er sprach:

Jezus

gehet hin in die stadt zu einem,und sprecht zu ihm:der meister lässt dir sagen:meine Zeit ist hier, ich will bei dir dieostern halten mit meinen Jüngern.

evangelist

und die Jünger täten, wie ihnen Jesus befohlen hatte,und bereiteten das osterlamm.und am Abend satzte er sich zu tische mit den Zwölfen.und da sie aßen, sprach er:

Jezus

wahrlich, ich sage euch:einer unter euch wird mich verraten.

evangelist

und sie wurden sehr betrübt,und huben an, ein jeglicher unter ihnenund sagten zu ihm:

Koor

herr, bin ich’s?

Koraal

ich bin’s, ich sollte büßen,An händen und an füßengebunden in der höll’!die geißeln und die Banden,und was du ausgestanden,das hat verdienet meine seel’.

evangelist

er antwortete und sprach:

Page 10: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

Jezus

der mit der hand mit mir in die schüssel tauchet,der wird mich verraten.des menschen sohn gehet zwar dahin,wie von ihm geschrieben stehet; doch wehe dem menschen,durch welchen des menschen sohn verraten wird.es wäre ihm besser, daß derselbige mensch noch nie geboren wäre.

evangelist

da antwortete Judas, der ihn verriet, und sprach:

Judas

Bin ich’s, rabbi?

evangelist

er sprach zu ihm:

Jezus

du sagtest’s.

evangelist

da sie aber aßen, nahm Jesus das Brot,dankete und brach’s,und gab’s den Jüngern und sprach:

Jezus

nehmet, esset, das ist mein leib.

evangelist

und er nahm den kelch, und dankete,gab ihnen den, und sprach:

Jezus trinket alle daraus, das ist mein Blut des neuen testaments,welches vergossen wird für viele, zur vergebung der sünden.ich sage euch: ich werde von nun an nicht mehrvon diesem gewächs des weinstocks trinken,bis an den tag, da ich’s neu trinken werde mit euch in meines vaters reich.

recitatief (sopraan)

wiewohl mein herz in tränen schwimmt,daß Jesus von mir Abschied nimmt,so macht mich doch sein testament erfreut:sein fleisch und Blut, o kostbarkeit,vermacht er mir in meine hände.wie er es auf der welt mit denen seinennicht böse können meinen,so liebt er sie bis an das ende.

aria (sopraan)

ich will dir mein herze schenken,senke dich, mein heil, hinein.ich will mich in dir versenken,ist dir gleich die welt zu klein,ei, so sollst du mir alleinmehr als welt und himmel sein.

evangelist

und da sie den lobgesang gesprochen hatten,gingen sie hinaus an den Ölberg.da sprach Jesus zu ihnen:

Jezus

in dieser nacht werdet ihr euch alle ärgern an mir,denn es stehet geschrieben:ich werde den hirten schlagen,und die schafe der herde werden sich zerstreuen.wenn ich aber auferstehe,will ich vor euch hingehen in galiläam.

Koraal

erkenne mich, mein hüter,mein hirte, nimm mich an!von dir, Quell aller güter,ist mir viel gut’s getan.dein mund hat mich gelabetmit milch und süßer kost,dein geist hat mich begabetmit mancher himmelslust.

evangelist

Petrus aber antwortete und sprach zu ihm:

Petrus

wenn sie auch alle sich an dir ärgerten,so will ich doch mich nimmermehr ärgern.

evangelist

Jesus sprach zu ihm:

Jezus

wahrlich, ich sage dir: in dieser nacht,ehe der hahn krähet, wirst du mich dreimal verleugnen.

evangelist

Petrus sprach zu ihm:

Page 11: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

Petrus

und wenn ich mit dir sterben müßte,so will ich dich nicht verleugnen.

evangelist

desgleichen sagten auch alle Jünger.

Koraal

ich will hier bei dir stehen,verachte mich doch nicht!von dir will ich nicht gehen,wenn dir dein herze bricht.wann dein herz wird erblassenim letzten todesstoß,Alsdenn will ich dich fassenin meinen Arm und schoß.

evangelist

da kam Jesus mit ihnen zu einem hofe,der hieß gethsemane, und sprach zu seinen Jüngern:

Jezus

setzet euch hie, bis daß ich dort hingehe und bete.

evangelist

und nahm zu sich Petrum und die zween söhne Zebedäi,und fing an zu trauern und zu zagen.da sprach Jesus zu ihnen:

Jezus

meine seele ist betrübt bis an den tod,bleibet hie, und wachet mit mir.

recitatief (tenor, tweestemmig koor)

zion

o schmerz! hier zittert das gequälte herz! wie sinkt es hin, wie bleicht sein Angesicht!

gelovige

was ist die ursach’ aller solcher Plagen?

zion

der richter führt ihn vor gericht,da ist kein trost, kein helfer nicht.

gelovige

Ach, meine sünden haben dich geschlagen!

zion

er leidet alle höllenqualen,er soll vor fremden raub bezahlen.

gelovige

ich, ach herr Jesu, habe dies verschuldet, was du erduldet!

solo

Ach! könnte meine liebe dir,mein heil, dein Zittern und dein Zagen.vermindern oder helfen tragen,wie gerne blieb’ ich hier!

aria (tenor, tweestemmig koor)

zion

ich will bei meinem Jesu wachen.

gelovige

so schlafen unsre sünden ein.

zion

meinen tod büßet seine seelennotsein trauren machet mich voll freuden.

gelovige

drum muß uns sein verdienstlich leidenrecht bitter und doch süße sein.

evangelist

und ging hin ein wenig, fiel nieder auf sein Angesicht,und betete und sprach:

Jezus

mein vater, ist’s möglich, so gehe dieser kelch von mir;doch nicht wie ich will, sondern wie du willst.

recitatief (bas)

der heiland fällt vor seinem vater nieder.dadurch erhebt er mich und alle von unserm fallehinauf zu gottes gnade wieder.er ist bereit.den kelch, des todes Bitterkeit zu trinken,in welchen sünden dieser weltgegossen sind und häßlich stinken,weil es dem lieben gott gefällt.

Page 12: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

aria (bas)

gerne will ich mich bequemenkreuz und Becher anzunehmen,trink ich doch dem heiland nach.denn sein mund,der mit milch und honig fließet,hat den grundund des leidens herbe schmachdurch den ersten trunk versüßet.

evangelist

und er kam zu seinen Jüngern,und fand sie schlafend, und sprach zu ihnen:

Jezus

könnet ihr denn nicht eine stunde mit mir wachen?wachet und betet, daß ihr nicht in Anfechtung fallet.der geist ist willig, aber das fleisch ist schwach.

evangelist

Zum andern mal ging er hin, betete und sprach:

Jezus

mein vater, ist’s nicht möglich,daß dieser kelch von mir gehe,ich trinke ihn denn; so geschehe dein wille.

Koraal

was mein gott will, das g’scheh’ allzeit,sein will, der ist der beste,Zu helfen den’n er ist bereit,die an ihn glauben feste,er hilft aus not,der fromme gott,und züchtiget mit maßen.wer gott vertraut,fest auf ihn baut,den will er nicht verlassen.

evangelist

und er kam und fand sie aber schlafend,und ihre Augen waren voll schlafs.und er ließ sie, und ging abermal hin undbetete zum drittenmal, und redete dieselbigen worte.da kam er zu seinen Jüngern und sprach zu ihnen:

Jezus

Ach! wollt ihr nun schlafen und ruhen?

siehe, die stunde ist hie,daß des menschen sohn in der sünder hände überantwortet wird.stehet auf, lasset uns gehen; siehe, er ist da, der mich verrät.

evangelist

und als er noch redete, siehe, da kam Judas,der Zwölfen einer, und mit ihm eine große schar,mit schwerten und mit stangen,von den hohenpriestern und Ältesten des volks.und der verräter hatte ihnen ein Zeichen gegeben und gesagt:welchen ich küssen werde, der ist’s, den greifet.und alsbald trat er zu Jesu und sprach:

Judas

gegrüßet seist du, rabbi!

evangelist

und küssete ihn. Jesus aber sprach zu ihm:

Jezus

mein freund, warum bist du kommen?

evangelist

da traten sie hinzu,und legten die hände an Jesum, und griffen ihn.

aria (sopraan, altus, koor)

zion

so ist mein Jesus nun gefangen.

gelovige

laßt ihn, haltet, bindet nicht!

zion

mond und lichtist vor schmerzen untergangen,weil mein Jesus ist gefangen.

gelovige

laßt ihn, haltet, bindet nicht!

zion

sie führen ihn, er ist gebunden.

Koor

sind Blitze, sind donner in wolken verschwunden?eröffne den feurigen Abgrund, o hölle;Zertrümmre, verderbe, verschlinge, zerschellemit plötzlicher wutden falschen verräter, das mördrische Blut!

Page 13: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

evangelist

und siehe, einer aus denen, die mit Jesu waren,reckete die hand ausund schlug des hohenpriesters knechtund hieb ihm ein ohr ab.da sprach Jesus zu ihm:

Jezus

stecke dein schwert an seinen ort;denn wer das schwert nimmt, der soll durchs schwert umkommen.oder meinest du, daß ich nicht könnte meinen vater bitten,daß er mir zuschickte mehr denn zwölf legion engel?wie würde aber die schrift erfüllet? es muß also gehen.

evangelist

Zu der stund’ sprach Jesus zu den scharen:

Jezus

ihr seid ausgegangen als zu einem mörder,mit schwerten und mit stangen, mich zu fahen;bin ich doch täglich bei euch gesessenund habe gelehret im tempel,und ihr habt mich nicht gegriffen.Aber das ist alles geschehen,daß erfüllet würden die schriften der Propheten.

evangelist

da verließen ihn alle Jünger und flohen.

Koraal

o mensch, bewein’ dein sünde groß;darum Christus sein’s vaters schoßÄußert und kam auf erden;von einer Jungfrau rein und zartfür uns er hie geboren ward,er wollt’ der mittler werden.den toten er das leben gab,und legt’ darbei all’ krankheit ab,Bis sich die Zeit herdrange,daß er für uns geopfert würd’,trüg’ unser sünden schwere Bürd’wohl an dem kreuze lange.

Pauze

tweede deel

aria (altus, koor)

zion

Ach! nun ist mein Jesus hin!

gelovige

wo ist denn dein freund hingegangen,o du schönste unter den weibern?

zion

ist es möglich, kann ich schauen?

gelovige

wo hat sich dein freund hingewandt?

zion

Ach! mein lamm in tigerklauen! Ach! wo ist mein Jesus hin?

gelovige

so wollen wir mit dir ihn suchen.

zion

Ach! was soll ich der seele sagen,wenn sie mich wird ängstlich fragen?Ach! wo ist mein Jesus hin?

evangelist

die aber Jesum gegriffen hatten,führeten ihn zu dem hohenpriester kaiphas,dahin die schriftgelehrten und Ältesten sich versammlet hatten.Petrus aber folgete ihm nach von ferne,bis in den Palast des hohenpriesters;und ging hinein und satzte sich bei die knechte,auf daß er sähe, wo es hinaus wollte.die hohenpriester aber und Ältesten,und der ganze rat, suchten falsches Zeugnis wider Jesum,auf daß sie ihn töteten; und funden keines.

Koraal

mir hat die welt trüglich gericht’mit lügen und mit falschem g’dicht,viel netz und heimlich stricken.herr, nimm mein wahr in dieser g’fahr,B’hüt mich vor falschen tücken.

Page 14: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

evangelist

und wiewohl viel falsche Zeugen herzutraten,funden sie doch keins.Zuletzt traten herzu zween falsche Zeugen, und sprachen:

getuigen

er hat gesagt:ich kann den tempel gottes abbrechen undin dreien tagen denselben bauen.

evangelist

und der hohepriester stand aufund sprach zu ihm:

Pontifex Antwortest du nichts zu dem,das diese wider dich zeugen?

evangelist

Aber Jesus schwieg stille.

recitatief (tenor)

mein Jesus schweigt zu falschen lügen stille,um uns damit zu zeigen,daß sein erbarmungsvoller willevor uns zum leiden sei geneigt,und daß wir in der gleichen Peinihm sollen ähnlich sein,und in verfolgung stille schweigen.

aria (tenor)

geduld, geduld!wenn mich falsche Zungen stechen.leid’ ich wider meine schuldschimpf und spott,ei! so mag der liebe gottmeines herzens unschuld rächen.

evangelist

und der hohepriester antwortete,und sprach zu ihm:

Pontifex

ich beschwöre dich bei dem lebendigen gott,daß du uns sagtest, ob du seiest Christus, der sohn gottes?

evangelist

Jesus sprach zu ihm:

Jezus

du sagest’s. doch sage ich euch:von nun an wird’s geschehen, daß ihr sehenwerdet des menschen sohn sitzen zur rechten der kraft,und kommen in den wolken des himmels.

evangelist

da zerriß der hohepriester seine kleider, und sprach:

Pontifex

er hat gott gelästert.was dürfen wir weiter Zeugnis?siehe, jetzt habt ihr seine gotteslästerung gehöret.was dünket euch?

evangelist

sie antworteten und sprachen:

Koor

er ist des todes schuldig!

evangelist

da speieten sie aus in sein Angesicht,und schlugen ihn mit fäusten.etliche aber schlugen ihn ins Angesicht, und sprachen:

Koor

weissage uns, Christe, wer ist’s, der dich schlug?

Koraal

wer hat dich so geschlagen,mein heil, und dich mit Plagenso übel zugericht’?du bist ja nicht ein sünder,wie wir und unsre kinder;von missetaten weißt du nicht.

evangelist

Petrus aber saß draußen im Palast;und es trat zu ihm eine magd, und sprach:

dienster

und du warest auch mit dem Jesu aus galiläa.

evangelist

er leugnete aber vor ihnen allen, und sprach:

Petrus

ich weiß nicht, was du sagest.

Page 15: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

evangelist

Als er aber zur tür hinausging, sahe ihn eine andere,und sprach zu denen, die da waren:

dienster

dieser war auch mit dem Jesu von nazareth.

evangelist

und er leugnete abermal und schwur dazu:

Petrus

ich kenne des menschen nicht.

evangelist

und über eine kleine weile traten hinzu,die da stunden, und sprachen zu Petro:

Koor

wahrlich, du bist auch einer von denen,denn deine sprache verrät dich.

evangelist

da hub er an sich zu verfluchen und zu schwören:

Petrus

ich kenne des menschen nicht.

evangelist und alsbald krähete der hahn.da dachte Petrus an die worte Jesu,da er zu ihm sagte: ehe der hahn krähen wird,wirst du mich dreimal verleugnen.und ging heraus, und weinete bitterlich.

aria (alt)

erbarme dich mein gott, um meiner Zähren willen;schaue hier,herz und Auge weint vor dirBitterlich.

Koraal

Bin ich gleich von dir gewichen,stell’ ich mich doch wieder ein;hat uns doch dein sohn verglichendurch sein’ Angst und todespein.ich verleugne nicht die schuld,Aber deine gnad’ und huldist viel größer als die sünde,die ich stets in mir befinde.

evangelist

des morgens aber hielten alle hohenpriesterund die Ältesten des volkes einen rat über Jesum,daß sie ihn töteten.und bunden ihn, führeten ihn hin,und überantworteten ihn dem landpfleger Pontio Pilato.da das sahe Judas, der ihn verraten hatte,daß er verdammt war zum tode, gereuete es ihn,und brachte her wieder die dreißig silberlingeden hohenpriestern und Ältesten, und sprach:

Judas

ich habe übel getan, daß ich unschuldig Blut verraten habe.

evangelist

sie sprachen:

Koor

was gehet uns das an? da siehe du zu!

evangelist

und er warf die silberlinge in den tempel,hub sich davon, ging hin, und erhängete sich selbst.Aber die hohenpriester nahmen die silberlinge, und sprachen:

Pontifex

es taugt nicht, daß wir sie in den gotteskasten legen,denn es ist Blutgeld.

aria (bas)

gebt mir meinen Jesum wieder!seht, das geld, den mörderlohn,wirft euch der verlorne sohnZu den füßen nieder.

evangelist

sie hielten aber einen rat,und kauften einen töpfersacker darum, zum Begräbnis der Pilger.daher ist derselbige Acker genennet der Blutacker,bis auf den heutigen tag.da ist erfüllet, das gesagt ist durch den Propheten Jeremias,da er spricht: sie haben genommen dreißig silberlinge,damit bezahlet ward der verkaufte,welchen sie kauften von den kindern israel;und haben sie gegeben um einen töpfersacker,als mir der herr befohlen hat.Jesus aber stund vor dem landpfleger,und der landpfleger fragte ihn, und sprach:

Page 16: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

Pilatus

Bist du der Jüden könig?

evangelist

Jesus aber sprach zu ihm:

Jezus

du sagest’s.

evangelist

und da er verklagt ward von den hohenpriestern und Ältesten, antwor-tete er nichts. da sprach Pilatus zu ihm:

Pilatus

hörest du nicht, wie hart sie dich verklagen?

evangelist

und er antwortete ihm nicht auf ein wort,also, daß sich auch der landpfleger sehr verwunderte.

Koraal

Befiehl du deine wegeund was dein herze kränktder allertreusten Pflegedes, der den himmel lenkt,der wolken, luft und windengibt wege, lauf und Bahn,der wird auch wege finden,da dein fuß gehen kann.

evangelist

Auf das fest aber hatte der landpfleger gewohnheit,dem volk einen gefangenen loszugeben, welchen sie wollten.er hatte aber zu der Zeit einen gefangenen,einen sonderlichen vor andern, der hieß Barrabas.und da sie versammlet waren, sprach Pilatus zu ihnen:

Pilatus

welchen wollet ihr, daß ich euch losgebe?Barrabam, oder Jesum, von dem gesaget wird, er sei Christus.

evangelist

denn er wußte wohl, daß sie ihn aus neid überantwortet hatten. und da er auf dem richtstuhl saß, schickete sein weib zu ihm, und ließ ihm sagen:

Vrouw van Pilatus

habe du nichts zu schaffen mit diesem gerechten,ich habe heute viel erlitten im traum von seinetwegen.

evangelist

Aber die hohenpriester und die Ältesten überredeten das volk,daß sie um Barrabam bitten sollten, und Jesumumbrächten.da antwortete nun der landpfleger, und sprach zu ihnen:

Pilatus

welchen wollt ihr unter diesen zweien,den ich euch soll losgeben?

evangelist

sie sprachen:

Koor

Barrabam!

evangelist

Pilatus sprach zu ihnen:

Pilatus

was soll ich denn machen mit Jesu,von dem gesagt wird, er sei Christus?

evangelist

sie sprachen alle:

Koor

laß ihn kreuzigen.

Koraal

wie wunderbarlich ist doch diese strafe!der gute hirte leidet für die schafe;die schuld bezahlt der herre, der gerechte,für seine knechte!

evangelist

der landpfleger sagte:

Pilatus

was hat er denn übels getan?

Page 17: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

recitatief (sopraan)

er hat uns allen wohlgetan.den Blinden gab er das gesicht,die lahmen macht er gehend;er sagt’ uns seines vaters wort,er trieb die teufel fort;Betrübte hat er aufgericht’t;er nahm die sünder auf und an;sonst hat mein Jesus nichts getan.

aria (sopraan)

Aus liebe will mein heiland sterben,von einer sünde weiß er nichts,daß das ewige verderbenund die strafe des gerichtsnicht auf meiner seele bliebe.

evangelist

sie schrieen aber noch mehr, und sprachen:

Koor

laß ihn kreuzigen.

evangelist

da aber Pilatus sahe, daß er nichts schaffete,sondern daß ein viel größer getümmel ward,nahm er wasser, und wusch die hände vor dem volk, und sprach:

Pilatus

ich bin unschuldig an dem Blut dieses gerechten, sehet ihr zu.

evangelist

da antwortete das ganze volk, und sprach:

Koor

sein Blut komme über uns und unsre kinder.

evangelist

da gab er ihnen Barrabam los;aber Jesum ließ er geißeln, und überantwortete ihn, daß er gekreuziget würde.

recitatief (alt)

erbarm es gott!hier steht der heiland angebunden.o geißelung, o schläg’, o wunden!ihr henker, haltet ein!erweichet euch der seelen schmerz,der Anblick solches Jammers nicht?

Ach ja, ihr habt ein herz,das muß der martersäule gleich,und noch viel härter sein.erbarmt euch, haltet ein!

aria (alt)

können tränen meiner wangennichts erlangen,oh, so nehmt mein herz hinein!Aber laßt es bei den fluten,wenn die wunden milde bluten,Auch die opferschale sein.

evangelist

da nahmen die kriegsknechte des landpflegersJesum zu sich in das richthaus,und sammleten über ihn die ganze schar; und zogen ihn aus,und legeten ihm einen Purpurmantel an;und flochten eine dornenkrone,und setzten sie auf sein haupt,und ein rohr in seine rechte hand,und beugeten die knie vor ihm, und spotteten ihn, und sprachen:

Koor

gegrüßet seist du, Jüdenkönig!

evangelist

und speieten ihn an, und nahmen das rohr,und schlugen damit sein haupt.

Page 18: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

Koraal

o haupt voll Blut und wunden,voll schmerz und voller hohn!o haupt zu spott gebundenmit einer dornenkron!o haupt, sonst schön gezieretmit höchster ehr’ und Zier,Jetzt aber hoch schimpfieret:gegrüßet seist du mir!du edles Angesichte,vor dem sonst schrickt und scheutdas große weltgewichte,wie bist du so bespeit!wie bist du so erbleichet,wer hat dein Augenlicht,dem sonst kein licht nicht gleichet,so schändlich zugericht’t?

evangelist

und da sie ihn verspottet hatten,zogen sie ihm den mantel aus, und zogen ihm seine kleider an,und führeten ihn hin, daß sie ihn kreuzigten.und indem sie hinausgingen,funden sie einen menschen von kyrene, mit namen simon;den zwungen sie, daß er ihm sein kreuz trug.

recitatief (bas)

Ja freilich will in uns das fleisch und BlutZum kreuz gezwungen sein;Je mehr es unsrer seele gut,Je herber geht es ein.

aria (bas)

komm, süßes kreuz, so will ich sagen,mein Jesu, gib es immer her!wird mir mein leiden einst zu schwer,so hilfst du mir es selber tragen.

evangelist

und da sie an die stätte kamen mit namen golgatha,das ist verdeutschet schädelstätt’,gaben sie ihm essig zu trinken mit gallen vermischet;und da er’s schmeckete, wollte er’s nicht trinken.da sie ihn aber gekreuziget hatten,teilten sie seine kleider, und wurfen das los darum;

auf daß erfüllet würde, das gesagt ist durch den Propheten:sie haben meine kleider unter sich geteilet,und über mein gewand haben sie das los geworfen.und sie saßen allda, und hüteten sein.und oben zu seinem haupte hefteten sie dieursach seines todes beschrieben, nämlich:dies ist Jesus, der Jüden könig.und da wurden zween mörder mit ihm gekreuziget,einer zur rechten, und einer zur linken.die aber vorübergingen, lästerten ihn,und schüttelten ihre köpfe, und sprachen:

Koor

der du den tempel gottes zerbrichst,und bauest ihn in dreien tagen, hilf dir selber.Bist du gottes sohn, so steig herab vom kreuz.

evangelist

desgleichen auch die hohenpriester spotteten sein,samt den schriftgelehrten und Ältesten, und sprachen:

Koor

Andern hat er geholfen, und kann ihm selber nicht helfen.ist er der könig israels, so steige er nun vom kreuz,so wollen wir ihm glauben.er hat gott vertrauet, der erlöse ihn nun, lüstet’s ihn;denn er hat gesagt: ich bin gottes sohn.

evangelist

desgleichen schmäheten ihn auch die mörder,die mit ihm gekreuziget waren.

recitatief (alt)

Ach, golgatha, unsel’ges golgatha!der herr der herrlichkeit muß schimpflichhier verderben,der segen und das heil der weltwird als ein fluch ans kreuz gestellt.der schöpfer himmels und der erdensoll erd’ und luft entzogen werden;die unschuld muß hier schuldig sterben:das gehet meiner seele nah;Ach golgatha, unsel’ges golgatha!

Page 19: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

aria (alt, koor)

zion

sehet, Jesus hat die hand,uns zu fassen ausgespannt; kommt!

gelovige

wohin?

zion

in Jesu Armensucht erlösung, nehmt erbarmen, suchet!

gelovige

wo?

zion

in Jesu Armen. lebet, sterbet, ruhet hier,ihr verlass’nen küchlein ihr, Bleibet!

gelovige

wo?

zion

in Jesu Armen.

evangelist

und von der sechsten stunde an ward eine finsternisüber das ganze land, bis zu der neunten stunde.und um die neunte stunde schriee Jesus laut, und sprach:

Jezus

eli, eli, lama asabthani?

evangelist

das ist: mein gott, mein gott,warum hast du mich verlassen?etliche aber, die da stunden,da sie das höreten, sprachen sie:

Koor

der rufet dem elias.

evangelist

und bald lief einer unter ihnen,nahm einen schwamm, und füllete ihn mitessig, und steckete ihn auf ein rohr, undtränkete ihn. die andern aber sprachen:

Koor

halt, laß sehen, ob elias komme und ihm helfe?

evangelist

Aber Jesus schriee abermals laut, und verschied.

Koraal

wenn ich einmal soll scheiden,so scheide nicht von mir!wenn ich den tod soll leiden,so tritt du dann herfür!wenn mir am allerbängstenwird um das herze sein,so reiß mich aus den Ängstenkraft deiner Angst und Pein!

evangelist

und siehe da, der vorhang im tempel zerriß in zwei stück,von oben an bis unten aus.und die erde erbebete, und die felsen zerrissen,und die gräber täten sich auf,und stunden auf viel leiber der heiligen, die da schliefen;und gingen aus den gräbern nach seiner Auferstehung,und kamen in die heilige stadt, und erschienen vielen.Aber der hauptmann, und die bei ihm waren,und bewahreten Jesum, da sie sahen das erdbeben und was da geschah,erschraken sie sehr und sprachen:

Koor

wahrlich, dieser ist gottes sohn gewesen.

evangelist

und es waren viel weiber da, die von ferne zusahen,die da waren nachgefolget aus galiläa, und hatten ihm gedienet;unter welchen war maria magdalena und maria,die mutter Jacobi und Joses, und die mutter der kinder Zebedäi.Am Abend aber kam ein reicher mann von Arimathia,der hieß Joseph, welcher auch ein Jünger Jesu war.der ging zu Pilato, und bat ihn um den leichnam Jesu.da befahl Pilatus, man sollte ihm ihn geben.

Page 20: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

recitatief (bas)

Am Abend da es kühle war,ward Adams fallen offenbar.Am Abend drücket ihn der heiland nieder.Am Abend kam die taube wieder,und trug ein Ölblatt in dem munde.o schöne Zeit! o Abendstunde!der friedensschluß ist nun mit gott gemacht,denn Jesus hat sein kreuz vollbracht.sein leichnam kömmt zur ruh.Ach! liebe seele, bitte du,geh, lasse dir den toten Jesum schenken,o heilsames, o köstlich’s Angedenken!

aria (bas)

mache dich, mein herze, rein,ich will Jesum selbst begraben.denn er soll nunmehr in mirfür und fürseine süße ruhe haben.welt, geh aus, laß Jesum ein!

evangelist

und Joseph nahm den leib, und wickelte ihn in ein rein leinwand.und legte ihn in sein eigen neu grab,welches er hatte lassen in einen fels hauen;und wälzete einen großen stein vor die tür des grabes,und ging davon. es war aber allda maria magdalena,und die andere maria, die satzten sich gegen das grab.des andern tages, der da folget nach dem rüsttage,kamen die hohenpriester und Pharisäer sämtlich zu Pilato,und sprachen:

Koor

herr wir haben gedacht, daß dieser verführer sprach,da er noch lebete: ich will nach dreien tagen wieder auferstehen.darum befiehl, daß man das grab verwahre bis an den dritten tag,auf daß nicht seine Jünger kommen, und stehlen ihn,und sagen zu dem volk: er ist auferstanden von den toten;und werde der letzte Betrug ärger, denn der erste.

evangelist

Pilatus sprach zu ihnen:

Pilatus

da habt ihr die hüter;gehet hin, und verwahret’s, wie ihr wisset.

evangelist

sie gingen hin, und verwahreten das grab mit hütern,und versiegelten den stein.

recitatief (sopraan, alt, tenor, bas, koor)

zion

nun ist der herr zur ruh gebracht.

gelovige

mein Jesu, gute nacht!

zion

die müh’ ist aus, die unsre sünden ihm gemacht.

gelovige

mein Jesu, gute nacht!

zion

o selige gebeineseht, wie ich euch mit Buß und reu beweine,daß euch mein fall in solche not gebracht.

gelovige

mein Jesu, gute nacht!

zion

habt lebenslangvor euer leiden tausend dank,daß ihr mein seelenheil so wert geacht’t.

gelovige

mein Jesu, gute nacht.

Koor

wir setzen uns mit tränen niederund rufen dir im grabe zu:ruhe sanfte, sanfte ruh’!ruht, ihr ausgesognen glieder!ruhe sanfte, sanfte ruh’!euer grab und leichensteinsoll dem ängstlichen gewissenein bequemes ruhekissenund der seelen ruhstatt sein.höchst vergnügt schlummern da die Augen ein.

Page 21: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

in 2010 was het precies veertig jaar geleden dat een groep bevriende studenten op initiatief van Philippe herreweghe beslisten het Collegium VoCale gent te stichten. het ensemble paste als één van de eerste de nieuwe inzichten inzake de uitvoering van barokmuziek toe op de vocale muziek. deze authentieke, tekstgerichte en retorische aanpak zorgde voor een transparant klankidioom waardoor het ensemble in nauwelijks enkele jaren tijd wereldfaam verwierf en te gast was op alle belangrijke podia en muziekfestivals van europa, israël, de verenigde staten, rusland, Zuid-Amerika, Japan, hong-kong en Australië. intussen is Collegium vocale gent op een organische wijze uitgegroeid tot een uiterst flexibel ensemble met een ruim repertoire uit verschillende stijlperiodes. de grootste troef hierbij bestaat erin dat voor elk project een geoptimaliseerde bezetting bijeen gebracht wordt. muziek uit de renaissance wordt uitgevoerd door een ensemble van zes tot twaalf zangers. de duitse barokmuziek, en meer specifiek de vocale werken van J.s. Bach, waren en blijven een kroondomein. vandaag brengt het Collegium vocale gent deze muziek bij voorkeur met een klein ensemble, waarin de zangers zowel de koor- als solopartijen voor hun rekening nemen. meer en meer legt Collegium vocale gent zich ook toe op het romantische, moderne en hedendaagse oratoriumrepertoire. om die reden werd in 2009 een samenwerking aangegaan met de Accademia Chigiana uit siena. dit resulteerde enerzijds in de oprichting van een gezamenlijk symfonisch koor en anderzijds in de recrutering van zangers op europees niveau. op die manier staan ervaring en jong talent zij aan zij en slaagt Collegium vocale gent erin een belangrijke pedagogische functie te vervullen. voor de realisatie van deze projecten werkt het Collegium vocale gent samen met diverse historisch geïnformeerde ensembles zoals het eigen barokorkest van Collegium vocale gent, het orchestre des Champs-Élysées, het freiburger Barockorchester of de Akademie für Alte musik Berlin. maar ook met vooraanstaande symfonische orkesten zoals defilharmonie, het rotterdams filharmonisch orkest, het Budapest festival orchestra of het koninklijk Concertgebouworkest worden projecten opgezet. het ensemble werd geleid door dirigenten zoals nikolaus harnoncourt, sigiswald kuijken, rené Jacobs, Paul van nevel, iván fischer, marcus Creed, yannick nézet-séguin en vele anderen. Collegium vocale gent bouwde onder leiding van Philippe herreweghe een omvangrijke discografie op met meer dan 75 opnamen, voornamelijk bij de labels harmonia mundi france en virgin Classics. in 2010 startte een gloednieuw opnameproject waarbij Philippe herreweghe zijn eigen label (Phi) oprichtte om in volledige artistieke vrijheid een rijke en gevarieerde catalogus uit te bouwen. in 2011-2012 verscheen een nieuwe cd met de motetten van J.s. Bach, gevolgd door een opname met werken voor koor en orkest van Johannes Brahms , J.s. Bachs ‘missa in h-moll’ en het officium defunctorum van t.l. de

victoria. het Collegium vocale gent geniet de steun van de vlaamse gemeenschap, de Provincie oost-vlaanderen en de stad gent. in 2011 werd het ensemble Ambassadeur van de europese unie. www.collegiumvocale.com

PhiliPPe herreweghe werd geboren in gent en combineerde er zijn universitaire studies met een muzikale opleiding aan het conservatorium, waar hij piano volgde bij marcel gazelle. in dezelfde periode begon hij te dirigeren en in 1970 richtte hij het Collegium vocale gent op. nikolaus harnoncourt en gustav leonhardt merkten zijn uitzonderlijke benaderingswijze op en nodigden hem uit om mee te werken aan hun opnamen van de verzamelde Bachcantates. Al gauw werd herreweghes levendige, authentieke en retorische aanpak van de barokmuziek alom geprezen en in 1977 richtte hij in Parijs het ensemble la Chapelle royale op, waarmee hij de muziek van de franse gouden eeuw uitvoerde. van 1982 tot 2002 was Philippe herreweghe artistiek directeur van de Académies musicales de saintes. in die periode creëerde hij verschillende ensembles, waarmee hij een adequate en gedegen lezing wist te brengen van een repertoire lopende van de renaissance tot de hedendaagse muziek. Zo was er het ensemble vocal européen, gespecialiseerd in renaissancepolyfonie, en het orchestre des Champs-Élysées, opgericht in 1991 met de bedoeling het romantische en preromantische repertoire opnieuw te laten schitteren op originele instrumenten. op uitnodiging van de prestigieuze Accademia Chigiana te siena werkt Philippe herreweghe sinds 2009 samen met Collegium vocale gent actief mee aan de uitbouw van een groot symfonisch koor op europees niveau. steeds op zoek naar muzikale uitdagingen is Philippe herreweghe sinds enige tijd erg actief in het grote symfonische repertoire van Beethoven tot gustav mahler. sinds 1997 engageert hij zich als hoofddirigent van defilharmonie (royal flemish Philharmonic). Philippe herreweghe werd in 2008 ook vaste gastdirigent van de radio kamer filharmonie in nederland. Bovendien is hij een veel gevraagd gastdirigent van orkesten zoals het Concertgebouworkest Amsterdam, het gewandhausorchester uit leipzig of het mahler Chamber orchestra. met al deze ensembles bouwde Philippe herreweghe in de loop der jaren bij de labels harmonia mundi france, virgin Classics en Pentatone een uitgebreide discografie op met meer dan 100 opnamen. hoogtepunten zijn onder meer de ‘lagrime di san Pietro’ van lassus, de ‘matthäus-Passion’ van Bach, de integrale symfonieën van Beethoven en schumann, mahlers liedcyclus ‘des knaben wunderhorn’, Bruckners symfonie nr 5, ‘Pierrot lunaire’ van schönberg en de ‘Psalmensymfonie’ van stravinsky. in 2010 richtte Philippe herreweghe een eigen label (Phi) op om in volledige artistieke vrijheid een rijke en gevarieerde catalogus uit te bouwen. omwille van zijn consequente artistieke visie en engagement werd Philippe herreweghe op verschillende plaatsen onderscheiden. in

Page 22: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

1990 werd hij door de europese muziekpers uitgeroepen tot ‘muzikale Persoonlijkheid van het Jaar’. samen met het Collegium vocale gent werd Philippe herreweghe in 1993 benoemd tot ‘Cultureel Ambassadeur van vlaanderen’. een jaar later werd hem de orde van officier des Arts et lettres toegekend, en in 1997 werd hij benoemd als doctor honoris causa aan de katholieke universiteit leuven. in 2003 kreeg hij in frankrijk de titel Chevalier de la légion d’honneur toegekend. in 2010 tenslotte verleende de stad leipzig aan Philippe herreweghe de Bach-medaille voor zijn grote verdienste als Bachuitvoerder.

de duitse tenor maximilian sChmitt startte zijn zangcarrière als koorknaap bij de regensburger domspatzen. vanaf 1999 studeerde hij zang bij Anke eggers aan de universität der künste in Berlijn. de daaropvolgende jaren nam hij deel aan masterclasses van Ann murray en robert dean smith en in 2005 en 2006 maakte hij deel uit van het jonge ensemble van de Bayerische staatsoper münchen. met datzelfde ensemble debuteerde hij bij het salzburger landestheater als tamino in mozarts ‘die Zauberflöte’. in 2008-2009 werd hij lid van het ensemble aan het nationaltheater mannheim, waar hij rollen als tamino, don ottavio, Belmonte of ferrando in mozarts opera’s mocht vertolken. ook in 2012 was hij nog te bewonderen op de planken van het mannheim theater, ditmaal in de titelrol van mozarts ‘la Clemenza di tito’. hiernaast was schmitt te horen samen met het scottish Chamber orchestra olv. robin ticciati in de rol van don ottavio en met het wdr sinfonieorchester in monteverdi’s ‘il ritorno di ulisse’ als telemacho. eind 2012 debuteerde hij bij de opera van Amsterdam als tamino in een productie van simon mc Burney olv. marc Albrecht. naast zijn grote passie voor opera, is schmitt ook een bezield concertzanger. Zijn uitgebreid repertoire varieert van monteverdi, mozart tot mendelssohn. hij zong onder leiding van dirigenten als Andrew manze, daniel harding, Philippe herreweghe, marcus Creed, rené Jacobs en met orkesten als Akademie für alte musik Berlin, Concerto köln en het Zweeds radio orkest. schmitt geeft regelmatig liedrecitals met pianist gerold huber. Begin 2011 bracht het liedduo een cd uit bij oehms Classics met liederen van schumann. recent gaven schmitt en huber liedrecitals in het Concertgebouw Amsterdam en in de kölner Philharmonie en binnenkort zijn ze te horen op het heidelberger frühling festival. schmitt is te horen op verschillende cd-opnamen, waaronder het ‘weihnachtsoratorium’ van Bach met de Akademie für alte musik Berlin, ‘trauermusik der Bach söhne’ en haydns ‘schöpfung’ met het freiburger Barockorchester olv. rené Jacobs bij harmonia mundi en Bachs ‘matthäus Passion’ olv. riccardo Chailly verschenen bij decca. www.maximilianschmitt.com

Florian BoesCh begon zijn zangstudie bij zijn grootmoeder ruthilde Boesch. vanaf 1997 studeerde hij aan de universität für musik und darstellende kunst in wenen onder meer bij robert holl. in 2003 debuteerde hij aan de opera van Zürich als Papageno in mozarts ‘die Zauberflöte’. sindsdien werd hij uitgenodigd aan de wiener volksoper, staatstheater stuttgart, bij de salzburger festspiele en Pfingstfestspiele, de Bregenzer festspiele, aan de staatsoper hamburg, aan het theater an der wien, aan het Bolshoi theater in moskou, in los Angeles en tokio. Als concertzanger werkte florian Boesch veel samen met dirigenten Adam fischer, martin haselböck en nikolaus harnoncourt, met wie hij onder meer händels ‘Alexander’s feast’, haydns ‘orlando Paladino’, Beethovens ‘Christus am Ölberge’, schuberts ‘lazarus’ en mozarts ‘Zaïde’ heeft gezongen. in de herfst van 2010 voerde de tournee met Concentus musicus hem met haydns ‘schöpfung’ en Bachs ‘h-moll messe’ ook naar Japan. florian Boesch geeft regelmatig liedrecitals, onder meer in het wiener musikverein, wiener konzerthaus, schubertiade schwarzenberg, salzburger mozarteum, wigmore hall londen, Concertgebouw Amsterdam, edinburgh festival, styriarte in graz, oxford lieder festival, ea. in 2009 verscheen een cd met heine-liederen van schumann op het label onyx Classics (met pianist malcolm martineau). in mei 2011 kwam op het label hyperion zijn opname van liederen en balladen van Carl loewe uit (met roger vignoles). sinds oktober 2011 is ook zijn opname van schuberts ‘winterreise’ op het label onyx verkrijgbaar (met malcolm martineau).

de duitse sopraan dorothee mields studeerde in Bremen bij elke holzmann en in stuttgart bij Julia hamari. de muziek uit de zeventiende en achttiende eeuw staat centraal in haar concertactiviteiten, hoewel ze zich regelmatig ook graag aan hedendaagse muziek wijdt. na haar studies begon mields intensief samen te werken met de dirigenten ludger rémy en thomas hengelbrock. Ze gaf vele concerten met het telemann kammerorchester michaelstein en het Balthasar-neumann-Chor en ensemble. daarop ontwikkelde mields zich snel tot een veelgevraagde soliste voor barokconcerten met dirigenten als ivor Bolton, martin haselböck, Philippe herreweghe en gustav leonhardt. mields verleende haar medewerking aan verschillende eerste opnamen van herontdekte barokopera’s en -oratoria, waaronder ‘demofoonte’ van Joseph schuster en ‘Ariadne’ van konradi. verder is ze te horen op verschillende opnamen van Bachcantates met het Bach Collegium Japan onder leiding van mazaaki suzuki, in haydns ‘schöpfung’ met hengelbrock en in een opname met liederen van C.P.e. Bach samen met ludger rémy op pianoforte. dorothee mields koestert een grote voorliefde voor de laatromantische melodie. Zo gaf ze reeds meerdere recitals met liederen van lili Boulanger en debussy.

Page 23: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

hana BlaziKoVá (°1981) werd geboren in tsjechië. Zij studeerde aan het conservatorium van Praag bij Jiriho kotouce en studeerde af in het jaar 2002. verder studeerde zij musicologie en filosofie aan de universiteit van karlovy en Praag. momenteel specialiseert zij zich in de interpretatie van middeleeuwse, renaissance- en barokmuziek. Zij volgde masterclasses bij oa. Poppy holden, Peter kooij en monika mauch. hana Blaziková is in verschillende muziekensembles actief waaronder sette voci, Capella regia, Collegium marianum, musica florea, Collegium 1704, ea. internationaal concerteerde zij reeds in duitsland, italië, nederland en spanje. in 2004 vertolkte zij de rol van susana in mozarts ‘le nozze di figaro’ in het karlovy vary theater. verder was zij te zien in de rol van Zerlina in mozarts ‘don giovanni’ in het estates theater. daarnaast is zij ook lid van het ensemble schola Benedicta olv. Peter kooij.

Altus damien guillon (°1981) deed vanaf 1989 zijn eerste muzikale ervaringen op bij la maîtrise de Bretagne onder leiding van J.m. noël. Als jongen zong hij sopraanrollen in werken als de Johannespassie van Bach, de vespers van monteverdi met de Académie sainte Cécile en in ‘die Zauberflöte’ van mozart in de opera van rennes. in 1998 zette damien guillon zijn muzikale studies verder aan het Centre de musique Baroque de versailles. hij werkte er onder meer met noëlle Barker, maarten koningsberger, howard Crook en Jérôme Corréas en specialiseerde zich verder in het barokrepertoire. Bovendien studeerde hij orgel bij frédéric desenclos en véronique le guen. hij behaalde een eerste prijs basso continuo en tevens een diploma klavecimbel aan het conservatorium van Boulogne in de klassen van frédéric michel en laure morabito. momenteel werkt damien guillon als solist regelmatig samen met verschillende oude muziek ensembles zoals le Poème harmonique, A sei voci, Café Zimmermann, les Paladins, les musiciens du Paradis, suonare Cantare, la grande ecurie e.a. hij zong solopartijen in cantates van Bach, ‘messiah’ van händel, in motetten van delalande en lamentaties van Cavalieri en Zelenka. hij was te gast op grote barokfestivals als deze van Arques la Bataille, Beaune, utrecht, lissabon en versailles. guillondamien.free.fr

roBin Blaze studeerde muziek aan het magdalen College in oxford en kreeg een postgraduaatbeurs voor het royal College of music. vandaag is hij als zangpedagoog aan dit instituut verbonden. op het vlak van de oude muziek werkte robin Blaze als vertolker van Purcell, Bach en händel samen met de meest vooraanstaande dirigenten op dit gebied: Christophers, Cleobury, gardiner, herreweghe, hickox, hogwood, Jacobs, king, koopman, kraemer, leonhardt, mcCreesh, mcgegan, mackerras, Pinnock, suzuki. Blaze concerteert regelmatig met the Academy of Ancient music, Bach Collegium Japan, Collegium vocale gent, the english

Concert, the gabrieli Consort, the king’s Consort, orchestra of the Age of enlightenment, riAs kammerchor en the sixteen. in de opera zong hij Bertarido in ‘rodelinda’ voor glyndebourne touring opera en voor het göttingen händel festival en Aresemenes in ‘Xerxes’ voor de english national opera. ook kamermuziek maakt een belangrijk onderdeel van zijn activiteiten uit. Zo concerteert robin Blaze regelmatig samen met Concordia, fretwork en the Palladian ensemble. hij zong recitals in het théâtre grévin in Parijs, in karlsruhe, innsbruck, göttingen, op het festival oude muziek in york, voor de BBC radio 3 en wigmore hall. Zijn recitals samen met luitiste elizabeth kenny zijn in heel europa en Japan gevraagd.

thomas hoBBs werd geboren in exeter en studeerde geschiedenis aan het king’s College in londen. hij studeerde zang bij ian Partridge en werd toegelaten tot de royal College of music bij neil mackie waar hij de rCm Peter Pears en mason studiebeurzen ontving. daarnaast kreeg hij ook een susan Chilcott studiebeurs en werd hij royal Philharmonic society young Artist. recent studeerde thomas hobbs af bij ryland davies aan de royal Academy opera. hij heeft gezongen en opgenomen met verschillende belangrijke ensembles zoals oa. the Cardinall’s musick, the tallis scholars, i fagiolini, the sixteen, Polyphony, ensemble Plus ultra en ex-Cathedra. hij vertolkte verschillende rollen zoals oa. Acis in händels ‘Acis and galatea’, ferrando in ‘Cosi fan tutte’, ramiro in ‘Cenerentola’, Conte in ‘il Barbiere di siviglia’, fileno in haydns ‘la fedelta premiata’ voor de royal Academy opera en zong in monteverdi’s ‘Poppea’ voor rCm, in händels ‘israel in egypt’ met het kammerchor stuttgart olv. frieder Bernius, in Brittens ‘les illuminations’ in Cambridge en verleende meermaals zijn medewerking aan het Bach Cantata project aan de royal Academy of music. in mei 2008 was hij weer te zien in de royal Academy opera in de rol van graaf Alberto in rossini’s ‘l’occasione fa il ladro’ en in 2009 stond hij samen met louis langrée en de Camerata salzburg op het festival van Aix-en-Provence. hoogtepunten van dit seizoen zijn concerten met het Collegium vocale gent/Philippe herreweghe, riAs kammerchor, Concert lorrain en dunedin Consort, Akademie für Alte musik, Academy of Ancient music, ensemble Pygmalion, northern sinfonia en Capella Amsterdam. Als recitalzanger was hij te horen in liederen van mozart met pianist roger vignoles en recent maakte hij zijn debuut in de wigmore hall in londen. hobbs is te horen op cd-opnamen van händels ‘Acis and galatea’, Bachs ‘hohe messe’ en händels ‘esther’ met het dunedin Consort olv. John Butt, Bach motetten, Cantates en ‘hohe messe’ met het Collegium vocale gent olv. Philippe herreweghe en in de mariavespers van monteverdi met het new College oxford olv. edward higginbottom. www.thomashobbs.co.uk

Page 24: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

seBastian KohlhePP begon als koorknaap in zijn geboortestad limburg an der lahn. later studeerde hij bij hedwig fassbender in frankfurt en volgde hij masterclasses bij ingeborg danz, Christian elsner, rudolf Piernay en het klavierduo stenzl. in het kader van zijn opera-opleiding was hij al te horen in enkele producties als gomatz in mozarts ‘Zaide’ en als ‘tamino’ in ‘die Zauberflöte’. hij verkreeg vervolgens aan de opera van monte-Carlo een gastrol in ‘salome’ van strauss. in het seizoen 2011-2012 was kohlhepp te horen samen met het ensemble des Badischen staatstheaters karlsruhe. hier debuteerde hij tevens in de rollen van kudrjasch in Janáceks ‘katja kabanova’, helenus en hylas in ‘les troyens’, Prins saphir in ‘ritter Blaubart’ van offenbach, leonato in händels ‘Allessandro’ en don ottavio in ‘don giovanni’ van mozart. in de zomer van 2012 zong hij in ‘il ritorno d’ulisse in patria’ olv. Christophe rousset in het theater an der wien. Als concert- en oratoriumzanger wordt kohltepp gevraagd als evangelist en ariatenor in Bachs passies en in de grote 19de eeuwse oratoria. kohlhepp werkte onder meer samen met de gächinger kantorei, het Bachkollegium stuttgart, het münchener Bachchor, het münchener Bachorchester, het Barockorchester l’Arpa festante, het orchestre de Chambre du luxembourg en zong onder leiding van dirigenten als helmuth rilling, Alexander liebreich, Asher fisch, ralf otto en wolfgang schäfer. in 2012-2013 staan enkele concerten met de internationale Bachakademie stuttgart olv. Christopher hogwood op het programma, alsook een tournee met Bachs mattheuspassie olv. Philippe herreweghe. www.sebastian-kohlhepp.com

Peter KooiJ begon op zesjarige leeftijd met zingen in het koor van zijn vader. Als jongenssopraan maakte hij reeds vele radio-, tv- en plaatopnames. na zijn viool- en zangstudie aan het utrechts Conservatorium behaalde hij het diploma zang aan het sweelinck Conservatorium te Amsterdam, waar hij bij max van egmond studeerde. sindsdien brachten zijn vele concertreizen hem naar de belangrijkste muziekcentra in de hele wereld zoals het Concertgebouw Amsterdam, musikverein wien, Carnegie hall new york, royal Albert hall londen, teatro Colon Buenos Aires, Berliner en kölner Philharmonie, Palais garnier Parijs, suntory en Casals hall tokio, waar hij onder andere onder leiding van Philippe herreweghe, ton koopman, frans Brüggen, gustav leonhardt, rené Jacobs, sigiswald kuijken, roger norrington en iván fisher zong. Peter kooij werkte mee aan meer dan honderd cd’s voor Philips, sony en virgin Classics, harmonia mundi, erato, emi en Bis. door dit laatste label werd hij uitgenodigd alle cantates, passies en verdere belangrijke vocale werken van J.s. Bach op te nemen met het Bach Collegium Japan onder leiding van masaaki suzuki. naast zijn concertpraktijk is Peter kooij artistiek adviseur van het ensemble

vocal europeen en van 1991 tot 2000 was hij docent aan het sweelinck Conservatorium in Amsterdam. sinds 2000 is hij gastdocent aan de tokyo university of fine Arts and music en sinds 2005 doceert hij ook aan het koninklijk Conservatorium in den haag. sinds 2013 is hij tevens docent aan de hochschule für künste Bremen. verder geeft hij regelmatig masterclasses in duitsland, frankrijk, Portugal, spanje, België, finland en Japan. www.peterkooij.de

de bas-bariton stePhan maCleod studeerde tien jaar viool en piano in genève en vervolgde zijn opleiding aan de musikhochschule in keulen bij kurt moll. recent rondde hij zijn opleiding tot dirigent af. stephan macleod zong als solist onder leiding van michel Corboz, helmuth rilling, Philippe herreweghe, frieder Bernius, reinhard goebel (musica Antiqua köln), Jos van immerseel, dennis russel-davies, sigiswald kuijken, Paul van nevel (huelgas), grant llewellyn, theodor guschlbauer, Jesus lopez-Cobos, konrad Junghänel (Cantus köln), masaaki suzuki (Bach Collegium Japan), steven stubbs, gustav leonhardt, Christophe Coin en vele anderen in bijna heel europa, israël, Japan, China en noord- en Zuid-Amerika. hij zong met orkesten als het freiburger Barockorchester, het orchestre de la suisse romande, orchestre de Chambre de lausanne, orchestre Philharmonique du luxembourg, de Akademie für Alte musik en defilharmonie. Zijn repertoire loopt uiteen van renaissance en west-europese barok tot mozart, rossini en fauré. maar ook voerde hij werk uit van honegger, frank martin, Philip glass en niet te vergeten de grote duitse componisten van romantische liederen. stephen macleod heeft meer dan vijfendertig cd’s opgenomen, met werken van oa. Bach, monteverdi, schütz en vivaldi voor de labels Bis, harmonia mundi, Channel Classics, sony Classical, Cascavelle, Accord en marco Polo.

Page 25: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

Koor & orKest Collegium VoCale gent muzikale leiding PhiliPPe herreweghe

koor 1 sopraandorothee mields griet de geyteraleksandra lewandowska

altdamien guillonBeat duddeckCécile Pilorger

tenorthomas hobbsyves Van handenhovedan martin

basPeter Kooij matthias lutzeBart Vandewege

koor 2 sopraanhana Blazíková louise waymandominique Verkinderen

altusrobin Blaze edzard Burchardsalexander schneider

tenorsebastian Kohlheppstephan gählermalcolm Bennett

basstephan macleodsebastian myrusrobert van der Vinne

ripieninaomi Beeldens Constance malta-Bey meneka senn laurence servaes herlinde van den Bossche Kristen witmer

orkest 1concertmeesterChristine Busch

1ste viool Baptiste lopezlisa immer

2de viool Caroline Bayetadrian Chamorroisabelle Farr

altviool Paul de ClerckKaat de Cock

cello ageet zweistraVincent malgrange

contrabas miriam shalinsky

orgelmaude gratton

fluit Patrick Beuckelsamélie michel

hobo marcel Ponseeletaka Kitazato

fagot Julien debordes

viola da gamba romina lischka

orkest 2 concertmeester anne Katharina schreiber

1ste viooldietlind mayerlotta suvanto

2de vioolVerena sommer marieke Bouchemaria roca

altviooldeirdre dowlingniek idema

celloharmen Jan schwittersgésine Queyras

contrabasJoe Carver

orgelarnaud de Pasquale

fluitJan Van den Borrestefanie troffaes

hobo• Benoit laurent (22 mrt)• stefaan Verdegem (25 mrt)timothée oudinot

fagotCarles Cristobal

Page 26: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

accademia dellecrete senesi 2013

28.07 - 02.08Bertrand Chamayou

Collegium Vocale Gent deFilharmonie

Edding Quartet Maude Gratton

Marie Elisabeth HeckerMartin Helmchen

Peter KooijRomina LischkaDorothee Mields

Tiburtina Ensemble ...

info & tickets:

[email protected]

Page 27: architectuur theater dans muziek · wo 17 okt 2012 il gArdellino olv. mArCel Ponseele wo 31 okt 2012 koor & orkest Collegium voCAle gent olv. PhiliPPe herreweghe vr 21 deC 2012 Koor

architectuurtheaterdansmuziek

desingel is een kunstinstelling van de vlaamse gemeenschap en geniet de steun van

hoofdsponsor mediasponsors

Blauwe zaalgrote Podia

t +32 (0)3 248 28 28desguinlei 25 / B-2018 AntwerPen www.desingel.Be

word Fan vAn desingel oP FaCeBooK