ANDRIESSEN, AGAMEMNON EN HET STERRENSTOF VAN UNSUK CHIN

Radio Filharmonisch OrkestGroot OmroepkoorNationaal Jeugdkoor

JoAnn Falletta dirigentMartina Batic koordirigentWilma ten Wolde koordirigent NJK

Claude Debussy 1862-1918Prélude à l’après-midi d’un faune 1891-1894eglogue pour orchestre d’après mallarmé

Louis Andriessen 1939Agamemnon 2017 - nederlandse premièrevoor orkestm.m.v. Rachel Thompson spreekstem

pauze

Unsuk Chin 1961Le chant des enfants des étoiles 2016 - nederlandse premièrevoor kinderkoor, gemengd koor, orgel en symfonieorkestFrom the darkness lone and vast | De la nuit vaste et déserteChant of the light | Le chant de la lumièreTo cross the universe | Pout traverser l’universYou picked up the planet | Tu as attrapé un planèteLe chant de la lumière | El canto de la luzSphere within sphereI saw a peacockI see...Une vision | A visionNuit | NocheSphere within sphereMattina | Matin

19 januari 2019 14.15-16.00 uur

serie hedendaags-2

2 358e seizoen 19 januari 2019

Artistieke vrijheid is een kostbaar bezit voor scheppende kun-stenaars in het algemeen en componisten in het bijzonder. Maar voelen alle componisten zich wel vrij in hun hoofd? Als jonge musicus moet je je eerst weten los te maken van het referentiekader waarin je bent opgegroeid. Zelfs voor wie artistiek geëmancipeerd is, ligt het gevaar van afhankelijkheid op de loer. Sommige componisten sluiten zich al dan niet tijdelijk bij een bestaande stroming aan, vaak onder invloed van docenten of mentoren. Bovendien dragen journalisten en musicologen bij aan de hokjesgeest door aan de naam van een bepaalde componist een etiket te plakken waar de betrokkene moeilijk vanaf komt: ‘impressionist’, ‘minimalist’, of nog ‘romanticus’.De drie componisten op dit programma zijn echte vrije geesten. Ze kennen uiteraard de traditie en koesteren hun grote voor-beelden, maar hebben altijd hun eigen koers gevaren. De Fransman Claude Debussy, in 2018 honderd jaar geleden gestor-ven, dreef zijn docenten aan het Parijse conservatoire tot waanzin met zijn eigenzinnige akkoordprogressies. Later onttrok hij zich net op tijd aan de verstikkende invloed van Wagner, al klinken echo’s van de Duitse meester door in zijn muziek. Vanaf Prélude à l’après-midi d’un faune (1894) verkende hij onontgonnen paden op het gebied van harmonie, ritme en vorm, waardoor hij zich rond de eeuwwisseling ontpopte tot hét boegbeeld van de moderne muziek.De Nederlander Louis Andriessen, die in juni tachtig wordt, benadrukt de laatste tijd in elk interview het belang van zijn vader Hendrik Andriessen – componist, organist, docent en groot Debussy-liefhebber – voor zijn eigen artistieke ontwikke-ling. Toch keerde hij zich na zijn muziekstudie tegen de geves-tigde orde. Hij liet het symfonieorkest links liggen en gaf, conform zijn anarchistisch-marxistische overtuigingen, de voorkeur aan ensembles zonder hiërarchische structuur. Boven-dien stelde hij zich open voor niet-klassieke invloeden, van

HET VERHAAL VAN VRIJE GEESTEN

Telefoons in de zaalGeconcentreerd luiste­ren is voor de meeste Matinee bezoekers de ideale manier om van mu­ziek te genieten. Daarom vragen wij u zoveel mo­gelijk met elkaar rekening te houden, de telefoon op ‘stil’ te schakelen en geen foto’s te maken voordat de muziek is uitgeklonken.

De ZaterdagMatinee op social mediaVia facebook, twitter en insta gram houdt de Matinee u op de hoogte van het laatste nieuws rond de concerten. Volg ons, en praat mee!

ProgrammaboekjesWist u dat u enkele dagen voor ieder concert het programmaboekje al kunt inzien op onze site? zaterdagmatinee.nl

Uitzending NPO Radio 4 en terugluisterenDit concert wordt live uit­gezonden via NPO Radio 4. Via de website zaterdagmatinee.nl kunt u de gehele uitzen­ding terug luisteren. Enkele dagen ná ieder concert kunt u het concert (zonder pauzeprogramma) terug­luisteren op nporadio4.nl/

concerten

Matinee Café Na afloop van het concert ontvangt Hans Haffmans componist Wim Laman en celliste Quirine Viersen in het programma ‘Matinee Café’. U kunt de radio­gesprekken live bijwonen in het Concertgebouw café. nporadio4.nl/

matineecafe

BENT U AL VRIEND?

www.vriendenvandematinee.nl

Podium Witteman morgen, zondag 20 januariPaul Witteman spreekt met de directeur van het Koninklijk Concertgebouworkest Jan Raes over het bewogen jaar waarin afscheid werd genomen van Daniele Gatti. Hij ont­vangt bovendien de tenor en winnaar van de Nederlandse Muziekprijs Peter Gijsbert-sen. Floris Kortie geeft een opvoering van Water Walk van John Cage.live op npo 2 (18.05 uur) podiumwitteman.nl

Met korting naar de MatineeWist u dat u losse kaartjes voor alle Matineeconcerten met korting kunt kopen als u al een abonnement hebt? Als u als seriehou­der inlogt op de website van het Concertgebouw (in de balk bovenaan de web pagina), wordt u een aparte prijslijst getoond. concertgebouw.nl/

matinee

KlassiekMagazineEen website, gewijd aan onze concerten, het Radio Filharmonisch Orkest en het Groot Omroepkoor en het Muziekcentrum van de Omroep in Hilversum. Met achtergronden, interviews, musiciportretten en meer! klassiekmagazine.nlBTW-verhoging

Het lage BTW­tarief is verhoogd van 6 naar 9%. In de prijs van concert­kaartjes voor de Matinee is deze verhoging vanaf 1 januari 2019 doorbere­kend.

4 5Debussy – Prélude à l’après-midi d’un fauneIn 1892 begon de dertigjarige Debussy een drieluik te schetsen rondom een lang gedicht van zijn grote voorbeeld Stéphane Mallarmé, L’après-midi d’un faune. De vermoedelijke aanleiding was een toneelvoorstelling waarbij een acteur het gedicht zou voordragen. Zo ver kwam het niet. Van de geplande opeenvolging Prélude, interludes et paraphrase finale kwam alleen de prelude gereed, en dan nog puur als orkest-werk voor de concertzaal. De eerste uitvoering van dit baanbrekende stuk op 22 december 1894 betekende Debussy’s definitieve doorbraak en, volgens Pierre Boulez, de geboorte van de moderne muziek. In het gedicht staat een faun centraal, een Romeinse bosgod die net als Pan en de Griekse satyrs met de poten en de staart van een geit afgebeeld wordt. We zien dit mythische wezen op een lome zomermiddag mijmeren over de bekoorlijke nimfen bij wie hij graag toenadering zou willen zoeken. De combinatie van erotisch verlangen, frustratie, hitte en vermoeidheid wordt hem te veel. Hij besluit – zo suggereren de laatste regels – wijn te drinken en een dutje te doen. De dichter vermeldt terloops dat de faun de syrinx of panfluit bespeelt ‘in een lange solo’. Debussy knoopt hierop aan in de openingsmaten waarin hij een sierlijke melodie aan de dwars-fluit toevertrouwt. Het vervolg van de compositie klinkt even ongrijpbaar en improvisatorisch, al heeft de componist elk detail minutieus in de partituur vastgelegd. Ook de orkestklank is perfect uitgebalanceerd. Trombones en trompetten schitte-ren door afwezigheid, hoorns en harp hebben evenals de fluit een hoofdrol, en het enige slagwerk bestaat uit – wederom zeer toepasselijk – de hoog klinkende cymbales antiques of crotales.Mallarmé, die Debussy liet meedraaien in zijn befaamde dins-dagavondsalon, schijnt aanvankelijk enige moeite te hebben gehad met de muzikale tegenhanger van zijn schepping. Hij toonde zich uiteindelijk heel blij met het resultaat en bedankte de componist met een kwatrijn op maat: “Sylvain d’haleine première / Si ta flûte a réussi / Ouïs toute la lumière / Qu’y soufflera Debussy.” (Bosgod van de oeradem / Indien jouw fluit geslaagd is / Luister naar al het licht / Dat Debussy erin zal blazen.)

jazztrompettist Miles Davis in de jaren vijftig tot popzangeres Janet Jackson in de jaren tachtig. Meer voor de hand liggende stimuli kwamen van Stravinsky en later van de Amerikaanse minimalisten. Gecombineerd met een flinke dosis eigenzinnig-heid leidden deze uiteenlopende invloeden tot de typische Andriessen-klank, die overigens constant aan verandering

onderhevig is. Zo keerde Andriessen terug naar het symfonie orkest met Mysteriën in 2013 en Agamemnon in 2017.Voor de Zuid-Koreaanse Unsuk Chin heeft artistieke vrijheid een iets andere beteke-nis. Ze kreeg uiteenlopende muzieksoorten met de paplepel ingegoten, van de sjama-nistische rituelen van de buurman tot de Koreaanse volksmuziek op straat. Omdat haar vader, een predikant, een piano en een orgel in de kerk ter beschikking had, begon ze zichzelf als kind piano en muziektheorie aan te leren. Terwijl gezien haar achter-grond een fusie van westers-klassieke en Aziatische stijlen voor de hand had gelegen,

koos ze een andere, meer persoonlijke weg. Haar echte vrijheid als componist veroverde ze pas vanaf 1985 toen ze naar Duits-land verhuisde om bij vrije geest par excellence György Ligeti te studeren. In datzelfde jaar won ze de Gaudeamus Award in Nederland. Sinds haar afstuderen woont ze in Berlijn. Voor Le chant des enfants des étoiles (2016) gebruikt ze naast een groot orkest ook een gemengd koor en een kinderkoor.Een andere overeenkomst tussen de drie werken van vanmid-dag betreft hun narratieve inhoud. Debussy en Andriessen baseren hun orkestwerken respectievelijk op een bestaand gedicht van Mallarmé en een bekend verhaal uit de Griekse mythologie. Op gezette tijden knopen ze met evocatieve klan-ken aan bij descriptieve muziek. Toch laat ieder van hen de luisteraar grotendeels vrij om zijn of haar eigen associaties te vormen. Hetzelfde geldt in zekere zin ook voor Chin, die welis-waar concrete teksten gebruikt, maar tegelijkertijd haar pu-bliek aanspoort actief te luisteren. In haar ‘kosmische’ composi-tie domineren brede gebaren die voor verschillende interpretaties vatbaar zijn.

Le chant des enfants des étoiles weerspiegelt een van Unsuk Chins grootste passies buiten muziek, de sterrenkunde. Elke dag na het werk leest ze of bekijkt ze een video over het ontstaan van het heelal.

Claude Debussy

6 7In de openingsmaten zetten de trompetten de toon met een militair aandoende fanfare. Al snel groeit de muzikale span-ning tussen het hoge register, met trompetten en hoge houtbla-zers, en het basgebied dat in Andriessens muziek altijd zo prominent is. Typisch voor zijn klankwereld is de toevoeging aan het orkest van elektrische gitaar, basgitaar, drumkit en twee piano’s aan weerszijden van de dirigent. Desgevraagd legt Louis Andriessen uit dat hij specifieke instrumenten aan specifieke personages koppelt: “De klagende hobo vertegen-woordigt Iphigenia en de uitgebreide solo van de sopraansaxo-foon met jazzy elementen beeldt Achilles uit in al zijn veelzij-digheid. Ik ben zelf een grote saxliefhebber. Er zaten drie saxofoons in De Volharding, het straatorkest dat ik jarenlang heb geleid. Verder viel me bij het herlezen van Homerus’ Ilias op hoe belangrijk de vrouwen in het verhaal zijn. Ik heb zelf een zwak voor de Trojaanse zieneres Cassandra, een geweldige vrouw die onterecht gestraft wordt door Apollo. Welke rol zij in mijn compositie speelt, zal tijdens de uitvoering blijken.”

Chin – Le chant des enfants des étoilesIn 1980 stelde de Amerikaanse astrofysicus Carl Sagan in een televisieserie dat we gemaakt zijn van sterrenstof en dat de kosmos letterlijk in de mens zit. Hierbij wees hij op de stikstof van ons dna, het calcium in onze tanden en het ijzer in ons bloed. Hij voegde hieraan toe dat wij de kosmos de kans bieden zichzelf te leren kennen. Meer dan drie decennia later nam de Zuid-Koreaanse componiste Unsuk Chin deze combinatie van wetenschappelijke constatering en filosofische beschouwing als uitgangspunt voor een grootschalig vocaal-orkestraal werk van veertig minuten, Le chant des enfants des étoiles (Het gezang van de kinderen van de sterren). In twaalf delen met afwisselend gemengd koor en kinderkoor zet Chin uiteenlopende gedichten van barok tot heden op muziek waarin sterren en andere kosmische verschijnselen een rol spelen. Het geheel wordt ondersteund door een rijk bezet orkest en een orgel. Chin droeg de compositie op aan maestro Myung-Whun Chung en aan het Filharmonisch Orkest van Seoul, waarvan ze van 2006 tot 2017 composer-in-residence was. De eerste uitvoering viel samen met de inwijding van de Lotte Concert Hall in Seoul, die als mede-opdrachtgever optrad,

Andriessen – AgamemnonLouis Andriessens terugkeer naar het symfonieorkest heeft tot nu toe twee contrasterende werken opgeleverd: het filosofische en mystieke Mysteriën, Frans van karakter en delicaat van klank, en het gedreven Agamemnon, waarvan de ZaterdagMatinee vandaag de Nederlandse première brengt. (Nummer drie, voor het Los Angeles Philharmonic, is inmiddels af, en nummer vier, voor het Orkest van de Achttiende Eeuw, is in de maak.) An-driessen wilde al lang een oorlogszuchtig werk met enkele snelle episoden schrijven. Hij vond in het complexe karakter van Agamemnon een ideaal uitgangspunt. Volgens hem is de Griekse krijgsheer tegelijk een ‘bad guy’, omdat hij bereid is zijn dochter Iphigenia aan de goden te offeren om naar Troje te kunnen varen, en een inspirerende leider die slechts met tegenzin het oorlogspad kiest uit solidariteit met zijn broer Menelaos. Maar hoe vertel je een beroemd mythologisch verhaal in een zuiver instrumentaal werk? Louis Andriessen koos voor een filmische structuur met duidelijk afgebakende secties, waarbij zijn schrijftafel af en toe de rol van een denkbeeldige montage-kamer vervulde. De associatie met de film is een eerbetoon aan de Amerikaanse cultuur, deels vanwege Andriessens affiniteit met de Verenigde Staten, deels omdat Agamemnon in opdracht van het New York Philharmonic ontstond. Jaap van Zweden hield er het werk ten doop op 4 oktober 2018, kort na zijn inauguratie als chef-dirigent. Behalve aan de film herinnert Agamemnon ook aan het symfonisch gedicht uit de late negen-tiende eeuw, en in het bijzonder aan Till Eulenspiegel van Ri-chard Strauss: een enigszins verrassende invloed, geeft de componist zelf toe, aangezien hij ‘pro-Frans en anti-Duits’ is opgevoed, en lange tijd zijn afkeer voor de Duitse romantiek breed ventileerde.

PR

ISK

A K

ET

TE

RE

R

FR

AN

CE

SC

A P

AT

ELLA

Louis Andriessen

Unsuk Chin

98 Agamemnon

Just a few words.Agamemnon was killed by his wife.Soon I will be killed as well.This is life.The luckiest hoursLike scribbles in chalkOn a slite in a classroom.We stareAnd try to understand them.Then luck turns its back -And everything’s wiped out.Joy was not less patheticThan the worst grief.

Louis Andriessen (eerste drie regels) & Aeschylos (vertaling Ted Hughes)

Le chant des enfants des étoiles

1. From the darkness lone and vast – De la nuit vaste et déserteIndefinite space, which, by co-substance night,In one black mystery two void mysteries blends;The stray stars, whose innumerable lightRepeats one mystery till conjecture ends;The stream of time, known by birth-bursting bubbles;The gulf of silence, empty even of nought;Thought’s high-walled maze, which the outed owner troublesBecause the string’s lost and the plan forgot:When I think on this and that here I stand,The thinker of these thoughts, emptily wise,Holding up to my thinking my thing-handAnd looking at it with thought-alien eyes,The prayer of my wonder looketh pastThe universal darkness lone and vast.

Fernando Pessoa (Lissabon 1888 - Lissabon 1935) – Sonnet XVIII

samen met het Philharmonia Orchestra in Londen. Voor dit laatste gezelschap programmeert Chin sinds 2011 de concert-serie Music of Today.Le chant des enfants des étoiles weerspiegelt een van Chins grootste passies buiten muziek, de sterrenkunde. Elke dag na het werk leest ze of bekijkt ze een video over het ontstaan van het heelal. Om tot haar uiteindelijke tekstkeuze te komen nam ze hon-derdvijftig relevante gedichten door. Tijdens het selectieproces liet ze zich niet alleen door de inhoud inspireren, maar ook door de klank van de afzonderlijke woorden en door het ritme van de taal. Dit blijkt onder meer uit het anonieme gedicht ‘I saw a peacock’ in deel 7 en het gedicht met de aanhef ‘Can-cíon corta’ van Juan Ramón Jiménez halverwege deel 9. Het sonische aspect bepaalt ook mede in welke taal de gedichten worden gezongen. Dit gebeurt meestal in de oorspronkelijke versie (Engels, Spaans of Italiaans), maar Chin liet wel een Zweedstalig gedicht van Edith Södergran en een Finstalig gedicht van Eeva-Liisa Manner naar het Engels vertalen. Net als haar leraar Ligeti zet ze haar verbeeldingskracht in om elke tekst van een passende muzikale behandeling te voorzien. Na het lezen van de gekozen gedichten overheersen twee tegenstrijdige indrukken: enerzijds een gevoel van nederigheid (de mens is nietig, de wereld is donker), anderzijds een haast religieus geloof in de toekomst van de mensheid, met het licht van de sterren als gids. Tekenend is het ultrakorte slotgedicht ‘Mattina’ (Ochtend), dat een weldadig gevoel van harmonie tussen mens en heelal uitstraalt. Het is moeilijk zich voor te stellen dat de Italiaan Giuseppe Ungaretti de vier optimistische woorden ‘M’illumino d’immenso’ (mogelijke vertaling: de immensiteit vervult mij met licht) in de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog opschreef. Unsuk Chin benadrukt dat Le chant des enfants des étoiles als geheel een optimistische composi-tie is. Onze innige band met de sterren geeft haar vertrouwen, ook wat de toekomst van haar verdeelde land betreft. Vorig jaar sprak ze in een interview de hoop uit dat Noord- en Zuid-Kore-aanse koorzangers ooit gezamenlijk deze muziek zullen uitvoe-ren.

Michel Khalifa

TEK

STE

N

10 11I kneelto pluck the letters’ mutilated feet,their stolen eyes,in them is the wounded shimmering secret,where I lost my wingsbefore the choosing fingers were formed.

Eeva-Liisa Manner (Helsinki 1921 - Tampere 1995) – Tämä matka

5. Le chant de la lumière – El canto de la luzLa luz devasta las alturasManadas de imperios en derrotaEl ojo retrocede cercado de reflejos

Países vastos como el insomnioPedregales de hueso

Otoño sin confinesAlza la sed sus invisibles surtidoresUn último pirú predica en el desierto

Cierra los ojos y oye cantar la luz:El mediodía anida en tu tímpano

Cierra los ojos y ábrelos:No hay nadie ni siquiera tú mismoLo que no es piedra es luz

Octavio Páz (Mixcoac, Mexico 1914 - Mixcoac 1998) – Piedra nativa

6. Sphere within sphere(A sphere, thousand spheres, sphere within sphere…)A sphere, which is as many thousand spheres;Solid as crystal, yet through all its massFlow, as through empty space, music and light;Ten thousand orbs involving and involved,Purple and azure, white, green and golden,Sphere within sphere; and every space betweenPeopled with unimaginable shapes,Such as ghosts dream dwell in the lampless deep;Yet each inter-transpicuous; and they whirlOver each other with a thousand motions,

2. Chant of the light – Le chant de la lumièreWe are born at sunset and we die ere morn,And the whole darkness of the world we know,How can we guess its truth, to darkness born,The obscure consequence of absent glow?Only the stars do teach us light. We graspTheir scattered smallnesses with thoughts that stray,And, though their eyes look through night’s complete mask,Yet they speak not the features of the day.Why should these small denials of the wholeMore than the black whole the pleased eyes attract?Why what it calls «worth» does the captive soulAdd to the small and from the large detract?So, out of light’s love wishing it night’s stretch,A nightly thought of day we darkly reach.

Fernando Pessoa – Sonnet XIV

3. To cross the universe – Pour traverser l’universeOn foot I had to walk through the universebefore finding the thread of my red dress.Of my own self I see a faint glimmer.Somewhere suspended in space is my heart,sparks stream from it, shaking the airin search of others bondeless hearts.

Edith Södergran (St-Petersburg 1892 - Raivola, Karelië 1923) – Till fots fick jag gå genom solsystemen

4. You picked up the planet – Tu as attapé un planèteYou picked up the planet like an eggand set it spinningin slow motion on the floor of the world.The stars arranged themselves upon requestaround the red magnetand shaped singing mosaics, like swallows or notes of music.(...) Oh, woe to us here in the lonely place on the moon’s sidehair and eyes in the wind, in our hands ignorance and the boomerangs of echoes. (...)

12 139. Une vision - A visionI saw Eternity the other night,Like a great ring of pure and endless light,All calm, as it was bright;And round beneath it, Time, in hours, days, years,Driv’n by the spheresLike a vast shadow mov’d; in which the worldAnd all her train were hurl’d.(...)

Henry Vaughan (Newton, 1622 - Llonsantffreod, Wales 1695) - The world

Canción corta, canción corta;muchas, muchascomo estrellas en el cielo,como arenes en la playa,como yerbas en el prado,como ondas en el rio...

Canción corta; cortas, muchas,horas, horas, horas, horas,-estrellas, arenas, yerbas,ondas-; horas, luces; horas,sombras; horas de las vidas,de las muertes de mi vida...

Juan Ramón Jiménez (Moguer, Andalusië 1881 - San Juon, Puerto Rico 1958) – Canción de canciones

I see Eternity the other night,Like a great ring of pure and endless light,All calm, as it was bright;And round beneath it, Time, in hours, days, years,Driv’n by the spheresLike a vast shadow mov’d; in which the worldAnd all her train were hurl’d.

To see a World in a Grain of SandAnd a Heaven in a Wild FlowerHold lnfinity in the palm of your handAnd Eternity in an hour.

William Blake (Londen 1757 - Londen 1827) – Auguries of Innocence

Upon a thousand sightless axles spinning,And with the force of self-destroying swiftness,Intensely, slowly, solemnly, roll on,Kindling with mingled sounds, and many tones,Intelligible words and music wild.With mighty whirl the multitudinous orbGrinds the bright brook into an azure mistOf elemental subtlety, like light;And the wild odor of the forest flowers,The music of the living grass and air,(A sphere, thousand spheres, sphere within sphere…)

Percy Shelley (Horsham, 1792 - bij la Spezia, Sardinië, 1822) – Prometheus Unbound

7. I saw a peacockI saw a peacock, with a fiery tail,I saw a blazing comet, drop down hail,I saw a cloud, wrapp’d with ivy round,I saw an oak, creep on along the ground,I saw a pismire* swallow up a whale,I saw the sea, brim full of ale,I saw a Venice glass, five fathoms deep,I saw a well, full of men’s tears that weep,I saw red eyes, all of a flaming fire,I saw a house, bigger than as the moon and higher,I saw the sunset, at twelv’ o’clock at night,I saw the man that saw this wondrous sight.

anoniem, Brits, zeventiende eeuw

* pismire is een archaïsch woord voor een mier

8. I see...I see the weightless cloudsI see the weightless sunI see how easily they traceAn endless courseAs if they trust in meHere on he earthAs if they know that IAm their words

Inger Christensen (Vejle, Denemarken 1935 - Kopenhagen 2009)

1514 JoAnn FallettaJoAnn Falletta is chef-dirigent van het Buffalo Philharmonic Orchestra; zij is de eerste vrouw in zo’n functie bij een van de grote orkesten in de VS. In 2018 ondernam zij met haar orkest de eerste internationale tournee in drie decennia en trad onder andere op in Warschau. Daarnaast is Falletta onder meer chef-dirigent bij het Virginia Symphony Orchestra. Zij leidde veel van de belang-rijkste orkesten in Noord- en Zuid-Ame-rika, Europa, Azië en Afrika. Zij is lid van de American Academy of Arts and Sciences en was eerder lid van de National Council on the Arts. JoAnn Falletta dirigeerde ruim vijfhonderd werken van Amerikaanse componisten, waaronder meer dan honderd wereld-

premières. Met haar opnamen – 115 cd-titels – won zij tweemaal een Gram-my (naast tien nominaties). Falletta studeerde aan de Mannes School of Music en The Juilliard School. Zij richtte zich op nationale en internatio-nale radio-opnamen van haar orkest in Buffalo en is initiator van het label Beau Fleuve. In samenwerking met het publieke tv-station WNED richtte zij de JoAnn Falletta International Guitar Concerto Competition op. Als zij niet op het podium staat, is JoAnn Falletta een fervent lezer, zij schrijft, fietst en doet aan yoga.

Martina BaticDe Sloveense Martina Batic studeerde aan de Muziekacademie van de Univer-siteit van Ljubljana en bij Michael Gläser aan de Hochschule für Musik und Theater in München. Vanaf 2004 volgde zij diverse masterclasses en werkte samen met gerenommeerde koordirigenten, onder wie Eric Ericson.

10. Nuit - Noche Qué corazón hecho honda - ¡hondero triste! -

te ha gritado? De dónde, grito, dónde,con qué alas llegarás a tu final?...Cada ola te coje, y tú, lo mismoque un delfín hecho espada, fuerza sólo, gritas: máso, hecha tu ala vela, lo mismo que una golondrina,vas más allá, vas más allá, vas más allá...¡Grito en el mar!... Las estrellas te ayudan con sus ecos?

¡Grito en el mar!(....)

Juan Ramón Jiménez – Noche

11. Sphere within sphere(A sphere, thousand spheres, sphere within sphere, empty space...)(music of the living grass and air)

12. Mattina - MatinM’illuminod’immenso.

Giuseppe Ungaretti (Alexandrië, 1888 - Milaan 1970) - Mottino

(A sphere, thousand spheres, sphere within sphere...)

UIT

VOE

RE

ND

EN

DA

VID

AD

AM

BE

LOF

F

JAN

EZ

KO

TAR

16 17repertoire speelt het orkest, meer dan welk ander Nederlands symfonieorkest, muziek van dit moment. Het betreft vaak premières van werk dat in op-dracht van de omroepseries NTR Zater-dagMatinee en AVROTROS Vrijdagcon-cert wordt geschreven.Het orkest wordt sinds 2012 geleid door chef-dirigent Markus Stenz. Zijn voor-gangers waren, na grondlegger Albert van Raalte, Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Sergiu Comissi-ona, Edo de Waart en Jaap van Zweden. Het orkest werkte bovendien samen met illustere gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Charles Dutoit, Valery Gergiev, Mariss Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, John Adams, Christoph Eschenbach, Vasily Petrenko, Vladimir Jurowski en Pablo Heras-Casado.Vanaf 1 september 2019 neemt de Amerikaanse Karina Canellakis het stokje van Markus Stenz over. Zij is daarmee de eerste vrouwelijke chef-dirigent van een Nederlands symfonie-orkest. De Amerikaan James Gaffigan, vaste gastdirigent sinds 2011, tekende bij tot en met seizoen 2022-2023.Vanzelfsprekend onderhoudt het orkest speciale contacten met dirigenten die een belangrijke rol in zijn geschiedenis hebben gespeeld. Het verleende ereti-tels aan Jaap van Zweden (honorary chief conductor), Edo de Waart (erediri-gent) en Bernard Haitink, die in decem-ber 2012 het beschermheerschap heeft aanvaard.

dagMatinee, het AVROTROS Vrijdagcon-cert en Het Zondagochtend Concert. Vernieuwende concertideeën als Pieces of Tomorrow en Out of the Blue bereiken een opvallend jong publiek. Er waren geslaagde optredens op het Lowlands Festival (2014), het grenzenslechtende festival Le Guess Who? (TivoliVreden-burg, 2017) en bij Podium Witteman in Concert (Carré, 2017). Het Radio Filhar-monisch Orkest levert bovendien met groot plezier zijn bijdrage aan de lunch-concerten in het Muziekcentrum van de Omroep in Hilversum, de Robeco Sum-mernights en het Holland Festival. Vrijwel alle, goed bezochte, concerten worden rechtstreeks uitgezonden op NPO Radio 4. Dat betekent vanzelf dat het Radio Filharmonisch Orkest optreedt voor een live-publiek dat vele tientallen malen groter is dan een concertzaal ooit zou kunnen herbergen. En het werkt mee aan steeds méér uitzendingen op radio en televisie, van Podium Witteman en De Wereld Draait Door tot In Holland staat een kerk, het NPO Radio 4 Kerstcon-cert en Maestro Jules Onthult.Het Radio Filharmonisch Orkest, opgericht in 1945, is een onmisbare schakel in het Nederlandse muziekle-ven. Behalve het grote symfonische

sopraan en vocal coach van de Natio-nale Koren over de training en ontwik-keling van de jonge zangstem. Ze bereidde meer dan zeventig verschil-lende producties voor met de koren van Vocaal Talent Nederland voor orkesten als het Koninklijk Concertgebouw-orkest, Radio Filharmonisch Orkest, Het Gelders Orkest, het Rotterdams Philhar-monisch Orkest en de Berliner Philhar-moniker. In 2015 ontving zij de Hogen-bijl Prijs.

Rachel ThompsonDe Noord-Ierse sopraan Rachel Thomp-son studeerde aan de universiteit van Manchester, waar ze zich specialiseerde in oude muziek. Ze verhuisde in 2014 naar Nederland en studeert nu bijHanneke de Wit. Ze zingt regelmatig met Cappella Amsterdam, het Groot Omroepkoor en Opera Northern Ire-land. In 2018 zong ze voor de eerste keer bij De Nationale Opera, als een van de ‘Sterbenden’ solisten in Henzes Das Floß der Medusa.

Radio Filharmonisch OrkestElk seizoen speelt het Radio Filharmo-nisch Orkest tientallen concerten met veelal uniek repertoire in de NTR Zater-

Zij was koorleider van het Sloveense Nationale Operatheater in de hoofdstad Ljubljana van 2004 tot 2009. Vanaf 2009 werkte zij als koordirigent bij de Slo-veense Filharmonie; vanaf seizoen 2012-2013 tot december 2017 was zij er ook de artistiek leider van het Sloveen-se Filharmonisch Koor. In 2006 won ze de eerste prijs van de Eric Ericson Competitie in Stockholm. Sindsdien leidde zij het Deens Radiokoor, het Deens Vocaal Ensemble, het Deutsche Kammerchor en de koren van de Bayerische Rundfunk, de MDR en SWR, en werkt met regelmaat samen met het Zweeds Radiokoor, het Eric Ericson Kamerkoor, het RIAS Kammerchor, het Groot Omroepkoor en het Vlaams Radio Koor. Martina Batic trad op als koordiri-gent naast dirigenten als Valery Ger-giev, Heinz Holliger, Marcus Creed, Jaap van Zweden, Hartmut Haenchen, Gianandrea Noseda, Emmanuel Villau-me, Markus Stenz, Steven Sloane en James Gaffigan. Sinds september 2018 is zij chef-dirigent van het Chœur de Radio France.

Wilma ten WoldeWilma ten Wolde heeft ruim dertig jaar ervaring in koorzang met jeugd en jongeren. Zij specialiseerde zich na haar conservatorium-studie in het vocaal onderwijs voor jongeren en jeugd. Ze is sinds 1999 artistiek leider van de Nationale Koren. Ten Wolde was docent aan het Koninklijk Conservato-rium in Den Haag op de vakgebieden solfège en ensemblezang. Ze werkt intensief samen met Irene Verburg,

18 19zangers worden begeleid door een team van muziekpedagogen en dirigenten. De Nationale Koren zijn geen doel op zich, maar een middel tot muzikale en per-soonlijke ontwikkeling van kinderen, jeugd en jongeren in de leeftijd van 6 t/m 29 jaar. De koren treden regelmatig op in series als de NTR ZaterdagMatinee en het AVROTROS Vrijdagconcert, met orkesten als het Radio Filharmonisch Orkest, Het Koninklijk Concertgebouwor-kest en de Berliner Philharmoniker. In juni a.s. staat medewerking aan de opera Aus LICHT van Karlheinz Stockhausen op het programma en in september werkt het Nationaal Jongenskoor mee aan het War Requiem van Benjamin Britten met Het Gelders Orkest. www.nationalekoren.nl

Halsey, Celso Antunes en Gijs Leenaars chef-dirigent. Op 1 maart 2015 trad Klaas Stok aan als koorleider van het Groot Omroepkoor. Michael Gläser is vaste gastdirigent sinds september 2010. Peter Dijkstra is met ingang van 1 september 2018 eerste gastdirigent.In september 2017 ontving het Groot Omroepkoor – samen met het Radio Filharmonisch Orkest – de Concert-gebouw Prijs vanwege de belangrijke bijdrage van het koor aan het artistieke profiel van de Amsterdamse concert-zaal. Samen met het Radio Filharmo-nisch Orkest en de productieafdeling van de concertseries van NPO Radio 4 (NTR en AVROTROS) maakt het Groot Omroepkoor deel uit van de Stichting Omroep Muziek. www.grootomroepkoor.nl Vriend worden van het Omroepkoor?Kijk op www.vriendengrootomroepkoor.nl

Nationaal JeugdkoorHet Nationaal Jeugdkoor is voor deze gelegenheid samengesteld uit leden van het Nationaal Kinderkoor en het Natio-naal Vrouwen Jeugdkoor. Dirigent is Wilma ten Wolde en vocal coach is Irene Verburg. Vocaal Talent Nederland (VTN) – de Stichting die de verschillende Nationale Koren onder haar hoede heeft – viert in 2019 haar dertigjarig jubileum. De missie van VTN is het scouten en tot bloei brengen van jong vocaal talent van 6 t/m 29 jaar. Dit doet de stichting door het aanbieden van wekelijkse lessen in regionale lesplaatsen, landelijk repetitie-dagen en podiumervaring. De jonge

bers Verdi’s Requiem samen met het koor en het Radio Filharmonisch Orkest. De vierde editie in juni 2019 zal ook weer onder zijn leiding staan.In de omroepseries zingt het Groot Omroepkoor dikwijls hedendaags werk. Niet zelden betreft het opdrachtwerken van Nederlandse componisten zoals Wagemans, Wagenaar, Visman, Man-neke, Momotenko-Levitsky, Kortekaas, Roukens, Vleggaar en Zuidam en premières van werk van hedendaagse buitenlandse componisten, onder wie MacMillan, Whitacre, Henze, Adams, Kancheli, Goebaidoelina en Glanert, maar ook al ‘klassieke’ twintigste-eeuw-se componisten als Boulez, Stockhau-sen, Kagel, Ligeti en Messiaen.Op de palmares staan vele opera’s en koorwerken uit de negentiende, twin-tigste en eenentwintigste eeuw. Uiter-aard wordt daarbij samengewerkt met de beste orkesten. In de omroepseries is dat doorgaans het Radio Filharmonisch Orkest. Ook met Het Koninklijk Con-certgebouworkest bestaat een lange en zeer gewaardeerde samenwerking. Het Groot Omroepkoor wordt bovendien met enige regelmaat uitgenodigd door het Rotterdams Philharmonisch Orkest, het Orchestre Philharmonique de Radio France en de Berliner Philharmoniker. De succesvolle concerten met de Ameri-kaanse koordirigent en componist Eric Whitacre trekken een breed, divers publiek.De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Mont-gomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon

In 2014 kreeg het Radio Filharmonisch Orkest een Edison Klassiek Oeuvreprijs toegekend voor zijn verdiensten voor het Nederlandse muziekleven, in 2017 de Concertgebouw Prijs (samen met het Groot Omroepkoor). Het Radio Filhar-monisch Orkest en het Groot Omroep-koor vormen, samen met de productie-afdeling van de concertseries van NPO Radio 4 (NTR en AVROTROS), de Stich-ting Omroep Muziek. www.radiofilharmonischorkest.nl Wordt u ook vriend van het Radio Fil-harmonisch Orkest? Zie www.radiofilharmonischorkest.nl/

vrienden-van-het-rfo

Groot OmroepkoorMet ruim zestig vocalisten is het Groot Omroepkoor het enige professioneel opererende koor van deze omvang in Nederland. Al sinds zijn oprichting in 1945 is het koor een niet weg te denken factor in het grote koor-symfonische repertoire in ons land. Het zingt niet alleen de koorpartijen in de opera’s, oratoria en cantates in de concertseries van de Nederlandse Publieke Omroep, het AVROTROS Vrijdagconcert, de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagoch-tend Concert. Het brengt ook a cappel-la-concerten in het Amsterdamse Concertgebouw, in TivoliVredenburg en de Utrechtse Jacobikerk. In februari 2018 vond het derde Groot Meezingcon-cert plaats; tijdens de heuse happening (voorafgegaan door intensieve work-shops) zongen onder leiding van voor-malig chef-dirigent Martin Wright (1993-2002) zo’n twaalfhonderd liefheb-

21BESCHERMHEERBernard Haitink

CHEF-DIRIGENTMarkus Stenz

HONORARY CHIEF CONDUCTORJaap van Zweden

ERE-DIRIGENTEdo de Waart

VASTE GASTDIRIGENTJames Gaffigan

ASSISTENT-DIRIGENTENFrans-Aert Burghgraef Sander Teepen

EERSTE VIOOLElisabeth PerryAlexander BaevFred GaasterlandMaria EscarabajalAlberto Facanha JohnsonMariska GodwaldtJosje ter HaarJulija HartigMasha IakovlevaKerstin KendlerAnna KorpalskaPamela KubikLeonie MensinkPedja MilosavljevicGerrie RodenhuisRuud Wagemakers

TWEEDE VIOOLCasper BleumersIan van den BerkEsther de BruijnMichiel EekhofWouter GroeszYvonne HamelinkAnnemarie van HelderenDana MihailescuRenate van RielAlexander van den TolNina de WaalFrits WagenvoordeIina Laasio

ALTVIOOLFrank BrakkeeHuub BeckersArjan WildschutIgor BobylevSabine DuchMarije HelderErik KrosenbrinkAnnemijn den HerderAnnemarie KonijnenburgRobert MeulendijkLotte de VriesAnnemieke Huls

CELLOMichael MüllerEveline KraayenhofWinnyfred BeldmanMirjam BosmaCrit CoenegrachtAnneke JanssenAnsfried PlatRebecca SmitArjen UittenbogaardGiorgos Kotsiolis

CONTRABASRien WisseWilmar de VisserWalter van EgeraatAnnika PigorschStephan WienjusEduard ZlatkinJorge HernandezMarta Fossas

FLUITIngrid GeerlingsEllen Alberts (+ altfluit en piccolo)Janneke Groesz (+ piccolo)

HOBOHans WoltersMarjolein KoningGerard van Andel (+ althobo)

KLARINETArjan WoudenbergEsther MisbeekDiede Brantjes (+ contrabaskla-rinet)

BASKLARINETSergio Hamerslag

FAGOTHajime KonoeFreek SluijsDesirée van Vliet (+ contrafagot)

HOORNPetra Botma-ZijlstraAnnelies van NuffelenToine MartensFréderick FranssenRebecca GrannetiaLies Molenaar

TROMPETHessel BumaHans van LoenenRaymond RookHans Verheij

TROMBONEHerman NassJaume Gavilan

BASTROMBONEVictor Belmonte AlbertOctavio Montava Marin

TUBABernard BeniersJasper Tuik

PAUKENPaul Jussen

SLAGWERKMark HaeldermansVincent CoxJennifer HeinsRené OussorenArjan Roos

HARPKerstin ScholtenSaskia Rekké

TOETSINSTRUMENTENStephan Kiefer (orgel)Reinier van Houdt (piano)Pauline Post (piano/celesta)

SOPRAANSAXOFOONLars Niederstrasser

ELEKTRISCHE GITAARPaul van Utrecht

KOORDIRIGENTWilma ten Wolde

VOCAL COACHIrene Verburg

Adriana RioAnna DuboisCami EngelbrechtClara van VlietDiana van FaassenDora RaykovaEmily RoweFenna HeijbroekFloor van DijkHanneke HommesHella de RidderJip de Boer NikkelsJoëlle Ocheng

Jolijn van VugtLotte CornelLucia Rikkert de KoeMadée VogelNimaro OchengNoëmi SchermannRoos van HerrewegenRosalin PlaatSeza HazevoetSophia FaltasSophie ErckensTessa HeijbroekXenia Dees

GR

OO

T O

MR

OE

PK

OO

RN

ATIO

NA

AL

JEU

GD

KO

OR

RA

DIO

FIL

HA

RM

ON

ISC

H O

RK

ES

T KOORLEIDER:Klaas Stok

EERSTE GASTDIRIGENTPeter Dijkstra

VASTE GASTDIRIGENTMichael Gläser

SOPRAANAldona BartnikAnnelie BrinkhofElma van den DoolDaphne DruijfTitia van HeystCharlotte JanssenAnitra JellemaIngrid NugterenTanja ObalskiJudith PetraMaja RoodveldtAnnette de RozarioJolanda SengersVarvara TishinaDorien Verheijden

ALTYvonne BenschopNicoline BovensAns van DamVictorina Eeckeloo (Master Practicum Student) Jose KammingaAnneke LeenmanSuzanne MeessenMaria de MoelAnjolet RotteveelAdélaïde RouyerGuja SandholtRoelien van WageningenFranske van der WielEls WoldbergPierrette de Zwaan

TENORAlan BelkSebastian BrouwerDolf DrabbelsBoguslaw FiksinskiBen HeijnenGerben HoubaPeter-Paul HoutmortelsMatevž KajdižAlbert van OmmenBenedict QuirkeJan Willem SchaafsmaGeorgi SztojanovJohn Vredeveldt

BASGert-Jan AldersErks Jan DekkerPeter DuysterJoep van GeffenGeert van HeckeHenk van HeijnsbergenPieter HendriksDaniël Hermán MostertPalle Fuhr JørgensenItamar LapidPeter van der LeeuwLudovic ProvostLars TerrayJan van Zelm

2322

zaterdag 26 januari, 14.15-ca 16.15 uurConcertgebouw Amsterdamserie oude muziek-3

UIT HÄNDELS SCHADUW

Ghislieri Choir & Consort

Giulio Prandi dirigent

Vivaldi Sonate ‘Al santo sepolcro’d’Astorga Stabat MaterBononcini Anthem for the funeral of the Duke of MarlboroughHändel Dixit Dominus

Het Ghislieri Choir & Consort laat horen dat Barok meer is dan Händel en Vivaldi. Zo schreef de Spanjaard Ema-nuele d’Astorga een van de meest geliefde Stabat maters van zijn tijd.

Strijdtoneel LondenHet begin van de achttiende eeuw was een roerige tijd. De krachtige opkomst van de burgerij leverde kansen voor veel componisten. Vooral Londen was een strijdtoneel waar zij vochten om de gunst van het publiek. Nog altijd gevierde componisten als Georg Frie-drich Händel en Antonio Vivaldi wisten een stevige plek te verwerven. Maar in de schaduw van Händel wisten ook tegenwoordig vergeten grootheden als de Spanjaard Emanuele d’Astorga en de Italiaan Giovanni Battista Bononcini een graantje mee te pikken. Bononcini,

VOLG

EN

DE

CO

NC

ER

TEN in dienst bij de gravin van Malborough,

maakte zichzelf onmogelijk door plagiaat te plegen en d’Astorga compo-neerde een van de meest geliefde Stabat maters van die tijd.

Ghislieri Choir & ConsortHet Ghislieri Choir & Consort haalt dit Stabat mater nu uit te vergetelheid, maakt de vergelijking met Händels beroemde Dixit Dominus en bewijst ondertussen met een Engelstalige anthem dat Bononcini echt ook zelf kon componeren. Een mooi stukje geschiedenis herschreven.

zaterdag 2 februari, 14.15 uurConcertgebouw Amsterdamserie rfo & friends ii-3

OP DE VLEUGELS VAN BACHRadio Filharmonisch OrkestJames Gaffigan dirigent

Simone Lamsma viool

Goebaidoelina OffertoriumBrahms Vierde symfonie

Ceci n’est pas Bach. Violiste Simone Lamsma betoont zich opnieuw als Goebaidoelina-interpreet in een twin-tigste-eeuws ‘Musikalisches Opfer’. En vaste gastdirigent James Gaffigan maakt zich op voor ‘zijn’ Brahms-IV (met Bach-citaat).

Op de vleugels van BachHij staat niet op het programma, maar hij is onmiskenbaar de bindende kracht achter de werken van Sofia Goebaidoe-lina en Johannes Brahms: Johann Sebastian Bach. Brahms gebruikte in de prachtige afsluitende passacaglia van zijn Vierde symfonie een thema dat hij ontleende aan Bachs cantate Nach dir, Herr, verlanget mich, BWV 150. En Goebai-doelina leende het thema van Bachs Musikalisches Opfer voor haar Offertorium, het indrukwekkende vioolconcert dat zij in de vroege jaren tachtig voor Gidon Kremer schreef.

Simone Lamsma richt zich opnieuw op GoebaidoelinaDe hoofdrol wordt nu vertolkt door Simone Lamsma. De violiste maakte tijdens een eerder Matineeconcert al grote indruk met Goebaidoelina’s tweede vioolconcert, In tempus praesens. De live-opname van dit werk, met het Radio Filharmonisch Orkest onder leiding van Reinbert de Leeuw, werd juichend ontvangen. The Strad roemde Lamsma als een waardig opvolger van Anne-Sophie Mutter, voor wie In tempus praesens geschreven was. Ook Goebai-doelina zelf was zeer enthousiast over Lamsma’s spel. Dit kan alleen maar een memorabele uitvoering worden.

OT

TO V

AN

DE

N TO

OR

N

24

De NTR ZaterdagMatinee is nog steeds een baken in het Nederlandse muziekleven. Maar hoe lang nog? Door structurele bezuinigingen komen de kroonjuwelen van de ZaterdagMatinee steeds meer in gevaar.

Het in stand houden van het unieke karakter en de hoge kwaliteit van de Zaterdag-Matinee vraagt om continuïteit in de programmering. Daarvoor is het noodzake-lijk dat de artistiek leider van de ZaterdagMatinee – ook in onzekere tijden – een of meer jaren vooruit kan plannen. Aan die zekerheid wil de Stichting Vrienden van de Matinee graag bijdragen. Meerjarige donaties zijn daarvoor een belangrijke basis.

Inmiddels hebben al een kleine 200 trouwe bezoekers van de ZaterdagMatinee een donatie toegezegd, waarvan bijna de helft voor vijf jaar. Dat is een mooie eerste stap.Nu moeten we de volgende stap zetten!

Bent ú al Vriend of Matineegenoot?

Meer informatie: www.vriendenvandematinee.nl

U kunt ook rechtstreeks geld overmaken op rekening NL95 TRIO 0379 3404 96, t.n.v. Vrienden van de Matinee.Iedere bijdrage is welkom!

BENT U AL VRIEND OF MATINEEGENOOT?

STI

CH

TIN

G V

RIE

ND

EN

VA

N D

E M

ATIN

EE