Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1...

16
FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 1 Anatomie / fysiologie O1 week 3 Bloed Afweer/immuniteit FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 2 Circulatie Circulatie Verdeling lichaamsvloeistoffen Bloed algemeen • Bloedplasma Rode bloedcellen / erytrocyten Bloedplaatjes / trombocyten • Bloedstolling Witte bloedcellen / leukocyten • Afweerfuncties FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 3 Een trombocyt (bloedplaatje) komt in actie als er een bloeding optreedt 1. 2. 0% 0% 1. Ja 2. Nee Countdown Countdown 10

Transcript of Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1...

Page 1: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 1

Anatomie / fysiologie

O1 week 3

Bloed

Afweer/immuniteit

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 2

CirculatieCirculatie

• Verdeling lichaamsvloeistoffen

• Bloed algemeen

• Bloedplasma

• Rode bloedcellen / erytrocyten

• Bloedplaatjes / trombocyten

• Bloedstolling

• Witte bloedcellen / leukocyten

• Afweerfuncties

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 3

Een trombocyt (bloedplaatje) komt

in actie als er een bloeding optreedt

1. 2.

0%0%

1. Ja

2. Nee

CountdownCountdown

10

Page 2: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 4

Een rode bloedcel leeft in normale

omstandigheden langer dan een

bloedplaatje

1. 2.

0%0%

1. Ja

2. Nee

CountdownCountdown

10

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 5

Een persoon van 100 kg bestaat

voor meer dan de helft uit water.

1. 2.

0%0%

1. Ja

2. Nee

CountdownCountdown

10

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 6

Verdeling lichaamsvloeistoffenVerdeling lichaamsvloeistoffen

Page 3: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7

3 vocht compartimenten

Circulatiesnelheid gem.

5 L/min = 300L/h =

7200L/24 h

Voedingsstoffen

Water

Zuurstof

Afvalstoffen

Water

Koolzuur

PLASMA 3,5 L

9,5 L

28 L

INTERCELLULAIR

INTRA CELLULAIR

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 8

Bloedcirculatiesnelheid

• Bloedvolume = 5 – 6 liter

• Gemiddeld in rust 5 l/min 300 l/uur7200 l/dag

• Bij inspanning oplopend tot 20 tot 25 l/min

• Bij topsporters 35 tot 40 l/min

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 9

Functie circulatie: homeostaseFunctie circulatie: homeostaseconstante samenstelling van het interne milieu

1 venule

2 capillair

3 interstiële ruimte

4 arteriool

5 lymfevat

6 cellen

7 cellen

a Afgifte stoffen

aan weefselvocht

b opname

afvalstoffen

vanuit cellen via

interstitium

5

6

7

Page 4: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 10

Hoeveelheid bloed algemeenHoeveelheid bloed algemeen

• Bij mannen 7,5% van 80 kg = circa 6 liter

bloed

• Vrouwen 6,5% van 60 kg = circa 4 liter

bloed

• Gemiddeld dus 5 liter bloed

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 11

Het bloed; functiesHet bloed; functies• transport

– voeding en afvalstoffen

– gassen

– hormonen

• Warmteregulatie >36,4 en <37,5

• homeostase

– constant houden pH (=

zuurgraad > 7,35 en < 7,45)

– constant houden osmolariteit

• bescherming tegen

– ziektekiemen

– bloedverlies

1

2

3

4

1 fibrinedraad

2 bloedplaatjes

3 leukocyt

4 erytrocyt

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 12

In de bloedbaan zijn meer

erythrocyten, dan leukocyten en

trombocyten samen.

1. 2.

0%0%

1. Ja

2. Nee

CountdownCountdown

10

Page 5: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 13

De samenstelling

van

Vol bloed

Bloedafname

Onderdelen van plasma

SAMENSTELLING PLASMA

Plasma eiwitten 7%

Andere opgeloste stoffen 1%

Water 92%

Transport organische enanorganische moleculen,Vaste bloedbestanddelen en warmte

PLASMA EIWITTEN

Albuminen

((((60% ))))

Globulinen

((((35% ))))

Fibrinogeen

((((4% ))))

Regulerende

eiwitten

(<(<(<(<1% ))))

Leveren belangrijke bijdrage aan

De Osmotische druk van plasme

Transport van lipiden, steroiden

Transport van ionen, hormonen

Vetten ; immuunfunctie

Stolling; wordt omgezet in fibrine

Enzymen, hormonen

Andere opgeloste stoffen

Electrolyten

Organische

Voedings-

stoffen

Organische

Afval-

produkten

Normale ionensamenstelling

extracellulair vloeistof noodzakelijk

Voor vitale celactiviteit

Na ++++, K ++++, Ca2 ++++, Cl −−−−, HCO3−−−−

Gebruik voor ATP-vorming, groei

Glucose, aminozuren, vetzuren

Vervoerd naar plaatsen van

Afbraak of uitscheiding

Ureum, bilirubine

Monster van

Vol bloed

Bestaat

uit

Plasma

((((46–63% ))))

Vaste

bestanddelen

((((37–54% ))))

VASTE BESTANDDELEN

Bloedplaatjes

Witte bloed cellen

Rode bloed cellen

0.1%

99.9%

Vaste bloedbestanddelen

Neutrofielen

((((50–70% ))))

BLOEDPLAATJES

WITTE

BLOED

CELLEN

Eosinofielen

((((2–4% ))))

Basofielen

(<(<(<(<1% ))))

Lymfocyten

((((20–30% ))))

Monocytes ((((2–8% ))))

RODE

BLOED

CELLEN

µµµµm0 5 10 15

Gassen pO2

pCO2

N2

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 14

Het bloed samenstellingHet bloed samenstelling

bloed

Bloedplasma

60%

Bloedcellen

40%

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 15

Bloedcellen

Erytrocyten

transportTrombocyten

stollingleukocyten

afweer

Page 6: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 16

Erytrocyten (120 dagen)of rode bloedlichaampjes

• Zuurstof transport (klein deel CO2)

– gebonden aan het hemoglobineGlobine = eiwit

Haem = component of onderdeel die ijzer bevat

Vitamine B12 = nodig voor bouw van hemoglobine

• Biconcave vorm geeft oppervlakte vergroting

• Centrale deel is zeer dun snelle gaswisseling

• Zeer flexibel voor passage nauwe capillairen

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 17

Productieplaats: rood beenmerg

Oxyhemoglobine = geoxygeneerd

hemoglobine (helderrood)

Hemoglobine = zuurstofarm hemoglobine = donkerrood, door de huid kleurt dat paars/blauw

Koolstofdioxidetransport

–Voor het merendeel via bicarbonaat

(HCO3-)

H+ + HCO3- H2CO3 H2O + CO2

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 18

Page 7: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 19

Bloedgroepen systeem

• Het aanwezig zijn van bepaalde antigenen

op de buitenkant van de erythrocyt.

• Elke bloedgroep bevat de

tegenovergestelde anti-lichamen.

• Bestaande bloedgroepen:

• A

• B

• 0 (nul)

• Rhesus factor + of -

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 20

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 21

Bij het stoppen van een bloeding

vindt zowel vasodilatatie

(vaatverwijding) als vasoconstrictie

(vaatvernauwing)

plaats

1. 2.

0%0%

1. Ja

2. Nee

CountdownCountdown

10

Page 8: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 22

Bij wondgenezing vindt zowel

vasodilatatie (vaatverwijding) als

vasoconstrictie (vaatvernauwing)

plaats

1. Ja

2. Nee

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 23

TrobocytenTrobocyten of bloedplaatjesof bloedplaatjes

• Worden aangemaakt in het beenmerg

• Levensduur 7-11 dagen

•Afgebroken in de milt

• Spelen centrale rol in bloedstolling

•Dekken vaatwand af, indien daar

een laesie ontstaat en voorkomen

daardoor bloedverlies

•Definitieve reparatie vindt plaats

met stollingsfactoren

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 24

Bloeding en bloedstelpingBloeding en bloedstelping

• Capillaire bloeding

– schaafwond, snij wondje weinig,

helderrood bloed

• stopt spontaan

• Veneuze bloeding

– donkerrood, stromend bloed

• stopt spontaan

• Arteriële bloeding

– helderrood, pulserend, spuitend

bloed

• stopt alleen door ingrijpen,

shock gevaar!

Page 9: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 25

Stollingsmechanisme

• Complex systeem, waarbij vaatwand,

bloedplaatjes en stollingsfactoren

betrokken zijn

• Trombo’s of bloedplaatjes

– adhesie = bloedplaatjes kunnen vastplakken aan

een beschadigd oppervlak

– aggregatie = bloedplaatjes aan elkaar hechten

– samentrekken (als een spier)

– stoffen uitscheiden (invloed op vaatwand,

stollingsproces en wondgenezing)

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 26

Bloedstelping, hemostaseBloedstelping, hemostase

• Vaatvernauwing

(vasculaire fase)

– Houdt 20 – 30 min aan

• Propvorming (plaatjesfase)

– trombocyten hechten aan de

wondrand en aan elkaar

o.i.v. de von Willebrand

factor VWF

• Stolling (coagulatiefase)

– Vorming en versteviging

door fibrinedraden

Begin

aanhechting

bloedplaatjes

lek

aggregatie

propvorming

Vorming

fibrinedraden

Stabiel stolsel

contractie

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 27

Stollingsmechanisme

• Stollingsfactoren zijn in bloed opgeloste

eiwitten, met onderling samenhangende

functies

– eiwitten voor fibrineaanmaak (vezels)

– eiwitten die fibrineaanmaak remmen

– eiwitten die fibrine oplossen

• Vaatwand

– vasoconstrictie (vaatvernauwing) om gat te

verkleinen

– vasodilatatie (vaatverwijding) van de vaten

omgeving wond (wondgenezing)

Page 10: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 28

Figure 11.9

Gevangen

RBC

Fibrinenetwerk

Bloed-

plaatjes

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 29

Bloedstolling

2. Vaatkramp, vasoconstrictie

3. trombocyten kleven vast aan beschadigde bloedvaten

4. bloedplaatjes kleven aan elkaar gaan stoffen uitscheiden

5. er ontstaat een stof tromboplastine of protrombinase

6. reageert met protrombine (aanwezig niet actief in bloed)

7. met behulp van Ca+ en AHF wordt trombine gemaakt

8. Trombine reageert met fibrinogeen (aanwezig niet actief

in bloed) tot fibrine

9. Fibrine is een vezelstof die de wond dicht

Animatie bloedstolling

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 30

Bloedstolling (bloedstelping)

1 wond 2 vaatwand constrictie

3 bloedplaatjes blijven hangen4 gaan kapot

5 tromboplastine

komt vrij6 pro-trombine

7 trombine

8 fibrinogeen 9 fibrine draden

vitamine KMarcoumar ® remtcoumarinederivaat

Ca+

AHF

AHF = anti-

hemofilie factorheparine remt

Page 11: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 31

BloedstollingBloedstolling

• Trombine en Ca++ zorgen voor de omzetting van fibrinogeen (bloedeiwit) in fibrine

• Fibrine bestaat uit vezels, die samen met bloedcellen het stolsel vormen

• Deze draden trekken samen, waardoor vocht uitgestoten wordt; het stolsel wordt een korst

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 32

BloedstollingBloedstolling• Stolling treedt op onder andere bij

– weefselbeschadiging

• operatie

– vaatwandbeschadiging

• complicatie dotteren

– vertraging van de bloedstroom

• stil liggende patiënt

– verandering in de samenstelling van het bloed

• zwangeren

– pathologische afwijkingen circulatie

• aneurysma

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 33

AntistollingAntistolling

• Marcoumar ® remt de aanmaak van

protrombine in de lever

• Heparine Leo ® Heparine remt de

vorming van trombine

– korte halfwaarde tijd

Detail informatie over geneesmiddelen op:

Farmacotherapeutisch kompas

Repertorium

Page 12: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 34

Heparine en bloedstolling

• Bijvoorbeeld bij invasieve behandeling

zoals een dotter behandeling

• Bij dotteren beschadig of verander je de

vaatwand en daardoor grote kans

stolling

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 35

Leukocyten

afweer

Granulocyten

Cytotoxisch

ontsteking

fagocytose

Monocyten

fagocytose

celresten

Lymfocyten

productie van

anti- en gif

stoffen

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 36

afweermechanismen

B-lymfocyten T-lymfocytenHuid en

slijmvliezen

Speeksel

Zoutzuur

lysozymen

Interferonen

Complement-

systeem

Fagocytose

NK-cellen

Afweermechanismen

SpecifiekNiet-specifiek

humoraalcellulaire

immuniteitmechanisch chemisch anders

Antistoffen

In lichaams

vloeistoffen

Afwijkende

cellen

Page 13: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 37

Niet specifieke afweerNiet specifieke afweer

• Fysieke barrières: huid, maagzuur

• Fagocyten: Door hele lichaam M.P.S.

– Mononucleaire (ph)fagocytensysteem

• NK cellen: natural killer cellen

– Bewaken van gezonde weefsels

– Reageren zeer snel

• Interferonen

– Prikkelen cellen tot vorming van antivirale

eiwitten

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 38

Niet specifieke afweerNiet specifieke afweer

• Complement systeem; eiwitten in plasma

– Trekt fagocyten aan

– Bevordert fagocytose

– Breekt celmembranen af

– Bevordert onstekingsreactie

• Onstekingsreactie; prikkel op beschadigd

weefsel

• Koorts

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 39

Capillairwand

Leukocyt

Bacteriën

Fagocytose =

opnemen door insluiting

Leukocyten via diapedese met behulp van

fagocytose bacteriën opruimen

Diapedese

Page 14: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 40

Specifieke afweerSpecifieke afweerStamcellen uit beenmerg

Thymus Beenmerg

T-lymfocyten cellulaire

immuniteit

B-lymfocyten humorale

immuniteit

Plasmacellen

Vormen antistoffen

Uitvoerende en

Regulerende cellen

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 41

humorale immuniteit

Immunoglobulinen

IgG: virussen,

bacteriën, toxinen

IgM: bloedgroepen,

bacteriën

IgA: 1e lijn verdediging

IgE: onsteking, allergie

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 42

Afweer/immuniteitAfweer/immuniteit

• Bij aanwezigheid van geheugencellen die

gericht zijn tegen een bepaald antigeen,

spreekt men van immuniteit,

onvatbaarheid tegen dit bepaalde antigeen

• Oftewel niet vatbaar voor de ziekte

Page 15: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 43

Het krijgen van antistoffen via de

borstvoeding is een voorbeeld van

actieve, natuurlijke immuniteit

1. Ja

2. Nee

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 44

Afweer/immuniteitAfweer/immuniteit

• Veel geheugencellen blijven levenslang in

het bloed aanwezig en reageren snel bij

hernieuwd contact met het antigeen

• Immuniteit kan actief en passief ontstaan,

natuurlijk of kunstmatig zijn

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 45

Verworven immuniteit

natuurlijk kunstmatig

Actief

ziekte doormaken

Passief

moedermelk

Actief

vaccin

Passief

serum

Immuniteit schemaImmuniteit schema

Page 16: Anatomie / fysiologie - volgsilke.files.wordpress.com · FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 7 3 vocht compartimenten Circulatiesnelheid gem. 5 L/min = 300L/h = 7200L/24

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 46

Nut van vaccinaties

• Nationaal vaccinatieprogramma

• 90 % wordt preventief ingeënt met verzwakt virus

• Keuzevrijheid, ja en nee!

–Wettelijk ja

–epidemiologisch niet

FHV2011 / Anatomie & Fysiologie periode 1 week 3 47