Amsterdam - Open Monumentendag 2012

52

description

Met trots presenteren wij de 26ste editie van Open Monumentendag Amsterdam. Op 8 en 9 september kunt u een keuze maken uit ruim 30 activiteiten en uit 65 Amsterdamse monumenten. Panden, tuinen en hofjes waar je anders niet gemakkelijk binnenkomt. Het thema is groen van toen.

Transcript of Amsterdam - Open Monumentendag 2012

Page 1: Amsterdam - Open Monumentendag 2012
Page 2: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

3

Ook veel andere vogels zijn echte stadsbewoners geworden, gierzwaluwen denken dat de stad een rotsformatie is. En ook na duizenden jaren verlangt de stedeling nog altijd terug naar de natuur, waar onze verre voorouders begonnen zijn aan het wonderlijke avontuur dat beschaving heet.Lange tijd waren stedelijke nederzettingen nog heel klein. Zelfs in het Amsterdam van de Gouden Eeuw, de belangrijkste stad van Europa, was lopen de meest gangbare vorm van mobiliteit. En voor degenen die bereid waren om nog wat verder te lopen, begon bij de Singelgracht, die nooit ver weg was, een andere wereld. Rond de stad, in het middeleeuwse polderland, lagen aan de west- en de zuidzijde de molenwijken, die ook aan het eind van de negentiende eeuw nog altijd een sprookjes-achtig recreatiegebied vormden. Men kwam er graag. Destijds voer er bijvoorbeeld aan het eind van de Rozengracht een pontje over de Singelgracht, via het Lange Bleekerspad (de De Clercqstraat) ging de wandeling naar de Wiegbrug over de Kostverlorenvaart, en dan verder langs het Slatuinenpad (de Willem de Zwijgerlaan) naar de Haarlemmertrekvaart, die weer terug voerde naar de stad.Nog verder buiten het stedelijk bouwwerk strekte zich een agrarisch gebied uit dat Jac.P. Thijsse inmiddels ruim een eeuw geleden heeft beschreven als een paradijs voor de natuurliefhebber: De bonte wei (Verkade-album 1911). 'Wij maken het dien vogels niet gemakkelijk', schreef hij toen al. Ook de Romeinen hadden buitenhuizen om van de natuur te genieten. Een traditie die door rijke burgers van Florence in de late middeleeuwen nieuw leven werd ingeblazen. Amsterdamse kooplieden volgden hun voorbeeld met zomerverblijven in het Gooi en in de duinstreek. Natuur betekende telkens weer iets anders. Niemand heeft de sublieme ruimte van het zeventiende-eeuwse polderland mooier geschilderd dan Jan van Goyen. Maar voor vogels en bloemen had hij geen geduld. Die zien we wel bij de schilders van de Haagse School, door Thijsse aangeduid als 'onze jongens'.

Stad en land vormen een onverbrekelijke eenheid. De bonte wei produceerde eeuwenlang melk, boter en vlees voor Amsterdam. De stedeling zocht er rust en verpozing en talloze kunstenaars hebbenhet polderland in de loop der tijd verbeeld. Rembrandt was niet gespecialiseerd in het schilderen van landschappen, maar hij wandelde graag in en rond de stad. Die wandelingen zijn vereeuwigd in tekeningen en ook vele van zijn etsen laten zien dat de beroemde kunstenaar een scherp oog had voor oude boerderijtjes en andere landelijke motieven die ook de hedendaagse recreant nog direct herkent. Stad en land vormen tegenwoordig ook in ruimtelijk opzicht een eenheid. De stadsmuren en de Schans zijn verdwenen. In de moderne stedenbouw heeft men juist gestreefd naar woonwijken met veel groen, dat geleidelijk aan overgaat in het agrarische landschap. Met het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam uit 1934 werd een stedenbouwkundig ideaal op de kaart gezet voor de stad van de twintigste eeuw. Een groene stad, als waardige opvolger van de grachtengordel met zijn majestueuze iepen.

~De stad en de natuur lijken op het eerste gezicht twee uitersten, maar dat valt in de praktijk nogal mee. Ooit, om maar een voorbeeld te noemen, was de merel een zeldzame bosvogel, maar tegenwoordig wordt het voor-jaar in de stad aangekondigd door een zingende merel. ~

verhalen door Vincent van Rossem

30 debat30 fietstochten32 wandelingen34 lezingen

37 exposities39 avondprogramma's41 tijdschema 42 juniorprogramma

45 ymere in de stad46 toen hier48 plattegronden 51 colofon & sponsors

Het thema is groen van toen. Dat betekent aandacht voor het groen in Amsterdam en groen in relatie tot stedenbouw, architectuur en ornamentiek. Wat is de geschiedenis achter de landschaps-schilderingen? Hoe kwamen de stadsparken tot stand? Wat zijn keurtuinen en wat is eigenlijk groen erfgoed? U krijgt de kans dit te ontdekken tijdens Open Monumentendag Amsterdam.

Bureau Monumenten & Archeologie heeft voor u rond groen van toen een boeiend en gevarieerd programma samengesteld met een aantal primeurs. Zo doet voor het eerst het monumentale groen in De Bijlmer mee. De specifieke bouw van de Bijlmer wordt zichtbaar helemaal boven vanaf Flat Groenhoven en u kunt onder andere over de Amsterdam Old Course golfbaan lopen. Ook nieuw is de samenwerking met Toen Hier, de voormalige organisatie van de Dag van de Amsterdamse Geschiedenis. Samen bieden wij u op verwachte, maar vooral onverwachte locaties in het Vondelpark en in Park Frankendael de verhalen van de parken. Het monumentale treintje van het Haarlemmermeerstation brengt u naar de heemtuinen van Amstelveen en voor het eerst zijn er rondleidingen in de Nederlandse Gebarentaal. Voor jong en oud valt er veel te beleven. Jongerengidsen staan klaar om hun leeftijdgenoten door hun lievelingsmonument te leiden en er zijn lezingen, fietstochten, wandelingen, een debat, een rondvaart, verschillende exposities en een junior- en avondprogramma. Maar op de eerste plaats staan natuurlijk de ruim zestig Amsterdamse monumenten centraal in alle delen van de stad met o.a. op de grachten panden met prachtige beschilderde behangsels, monumenten in de Plantage zoals De Burcht en de panden van het Joods Cultureel Kwartier en monumenten rond parken. Alle monumenten, begraafplaatsen, paviljoens, hofjes en heemtuinen openen gratis een weekendlang hun deuren, hekken en poorten.In dit programmaboekje leest u verhalen die dieper ingaan op het thema. Ook het debat aan de vooravond van Open Monumentendag Amsterdam gaat in op groen van toen, heden en toekomst. Mis het niet.

Open Monumentendag Amsterdam wordt mogelijk gemaakt door de medewerking van talloze particulieren, ruim 200 vrijwilligers, hoofdsponsor Ymere, monumentenorganisaties, corporaties, architecten, bouwers en bedrijven. Wij danken hen hartelijk.

Wij zien u graag op Open Monumentendag Amsterdam en wensen u een onvergetelijk weekend toe!

Carolien Gehrels, wethouder Monumenten Gemeente AmsterdamEsther Agricola, directeur Bureau Monumenten & Archeologie

~Met trots presenteren wij de 26ste editie van Open Monumentendag Amsterdam. Op 8 en 9 september kunt u een keuze maken uit ruim 30 activiteiten en uit 65 Amsterdamse monumenten. Panden, tuinen en hofjes waar je anders niet gemakkelijk binnenkomt. ~

inhoud

3 stad & land4 wandelen met rembrandt6 het ideale landschap8 het stadspark

10 de kinderwagenafstand12 monumenten12 reserveren & informatie29 monumentale activiteiten

2

Page 3: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

3

Ook veel andere vogels zijn echte stadsbewoners geworden, gierzwaluwen denken dat de stad een rotsformatie is. En ook na duizenden jaren verlangt de stedeling nog altijd terug naar de natuur, waar onze verre voorouders begonnen zijn aan het wonderlijke avontuur dat beschaving heet.Lange tijd waren stedelijke nederzettingen nog heel klein. Zelfs in het Amsterdam van de Gouden Eeuw, de belangrijkste stad van Europa, was lopen de meest gangbare vorm van mobiliteit. En voor degenen die bereid waren om nog wat verder te lopen, begon bij de Singelgracht, die nooit ver weg was, een andere wereld. Rond de stad, in het middeleeuwse polderland, lagen aan de west- en de zuidzijde de molenwijken, die ook aan het eind van de negentiende eeuw nog altijd een sprookjes-achtig recreatiegebied vormden. Men kwam er graag. Destijds voer er bijvoorbeeld aan het eind van de Rozengracht een pontje over de Singelgracht, via het Lange Bleekerspad (de De Clercqstraat) ging de wandeling naar de Wiegbrug over de Kostverlorenvaart, en dan verder langs het Slatuinenpad (de Willem de Zwijgerlaan) naar de Haarlemmertrekvaart, die weer terug voerde naar de stad.Nog verder buiten het stedelijk bouwwerk strekte zich een agrarisch gebied uit dat Jac.P. Thijsse inmiddels ruim een eeuw geleden heeft beschreven als een paradijs voor de natuurliefhebber: De bonte wei (Verkade-album 1911). 'Wij maken het dien vogels niet gemakkelijk', schreef hij toen al. Ook de Romeinen hadden buitenhuizen om van de natuur te genieten. Een traditie die door rijke burgers van Florence in de late middeleeuwen nieuw leven werd ingeblazen. Amsterdamse kooplieden volgden hun voorbeeld met zomerverblijven in het Gooi en in de duinstreek. Natuur betekende telkens weer iets anders. Niemand heeft de sublieme ruimte van het zeventiende-eeuwse polderland mooier geschilderd dan Jan van Goyen. Maar voor vogels en bloemen had hij geen geduld. Die zien we wel bij de schilders van de Haagse School, door Thijsse aangeduid als 'onze jongens'.

Stad en land vormen een onverbrekelijke eenheid. De bonte wei produceerde eeuwenlang melk, boter en vlees voor Amsterdam. De stedeling zocht er rust en verpozing en talloze kunstenaars hebbenhet polderland in de loop der tijd verbeeld. Rembrandt was niet gespecialiseerd in het schilderen van landschappen, maar hij wandelde graag in en rond de stad. Die wandelingen zijn vereeuwigd in tekeningen en ook vele van zijn etsen laten zien dat de beroemde kunstenaar een scherp oog had voor oude boerderijtjes en andere landelijke motieven die ook de hedendaagse recreant nog direct herkent. Stad en land vormen tegenwoordig ook in ruimtelijk opzicht een eenheid. De stadsmuren en de Schans zijn verdwenen. In de moderne stedenbouw heeft men juist gestreefd naar woonwijken met veel groen, dat geleidelijk aan overgaat in het agrarische landschap. Met het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam uit 1934 werd een stedenbouwkundig ideaal op de kaart gezet voor de stad van de twintigste eeuw. Een groene stad, als waardige opvolger van de grachtengordel met zijn majestueuze iepen.

~De stad en de natuur lijken op het eerste gezicht twee uitersten, maar dat valt in de praktijk nogal mee. Ooit, om maar een voorbeeld te noemen, was de merel een zeldzame bosvogel, maar tegenwoordig wordt het voor-jaar in de stad aangekondigd door een zingende merel. ~

verhalen door Vincent van Rossem

30 debat30 fietstochten32 wandelingen34 lezingen

37 exposities39 avondprogramma's41 tijdschema 42 juniorprogramma

45 ymere in de stad46 toen hier48 plattegronden 51 colofon & sponsors

Het thema is groen van toen. Dat betekent aandacht voor het groen in Amsterdam en groen in relatie tot stedenbouw, architectuur en ornamentiek. Wat is de geschiedenis achter de landschaps-schilderingen? Hoe kwamen de stadsparken tot stand? Wat zijn keurtuinen en wat is eigenlijk groen erfgoed? U krijgt de kans dit te ontdekken tijdens Open Monumentendag Amsterdam.

Bureau Monumenten & Archeologie heeft voor u rond groen van toen een boeiend en gevarieerd programma samengesteld met een aantal primeurs. Zo doet voor het eerst het monumentale groen in De Bijlmer mee. De specifieke bouw van de Bijlmer wordt zichtbaar helemaal boven vanaf Flat Groenhoven en u kunt onder andere over de Amsterdam Old Course golfbaan lopen. Ook nieuw is de samenwerking met Toen Hier, de voormalige organisatie van de Dag van de Amsterdamse Geschiedenis. Samen bieden wij u op verwachte, maar vooral onverwachte locaties in het Vondelpark en in Park Frankendael de verhalen van de parken. Het monumentale treintje van het Haarlemmermeerstation brengt u naar de heemtuinen van Amstelveen en voor het eerst zijn er rondleidingen in de Nederlandse Gebarentaal. Voor jong en oud valt er veel te beleven. Jongerengidsen staan klaar om hun leeftijdgenoten door hun lievelingsmonument te leiden en er zijn lezingen, fietstochten, wandelingen, een debat, een rondvaart, verschillende exposities en een junior- en avondprogramma. Maar op de eerste plaats staan natuurlijk de ruim zestig Amsterdamse monumenten centraal in alle delen van de stad met o.a. op de grachten panden met prachtige beschilderde behangsels, monumenten in de Plantage zoals De Burcht en de panden van het Joods Cultureel Kwartier en monumenten rond parken. Alle monumenten, begraafplaatsen, paviljoens, hofjes en heemtuinen openen gratis een weekendlang hun deuren, hekken en poorten.In dit programmaboekje leest u verhalen die dieper ingaan op het thema. Ook het debat aan de vooravond van Open Monumentendag Amsterdam gaat in op groen van toen, heden en toekomst. Mis het niet.

Open Monumentendag Amsterdam wordt mogelijk gemaakt door de medewerking van talloze particulieren, ruim 200 vrijwilligers, hoofdsponsor Ymere, monumentenorganisaties, corporaties, architecten, bouwers en bedrijven. Wij danken hen hartelijk.

Wij zien u graag op Open Monumentendag Amsterdam en wensen u een onvergetelijk weekend toe!

Carolien Gehrels, wethouder Monumenten Gemeente AmsterdamEsther Agricola, directeur Bureau Monumenten & Archeologie

~Met trots presenteren wij de 26ste editie van Open Monumentendag Amsterdam. Op 8 en 9 september kunt u een keuze maken uit ruim 30 activiteiten en uit 65 Amsterdamse monumenten. Panden, tuinen en hofjes waar je anders niet gemakkelijk binnenkomt. ~

inhoud

3 stad & land4 wandelen met rembrandt6 het ideale landschap8 het stadspark

10 de kinderwagenafstand12 monumenten12 reserveren & informatie29 monumentale activiteiten

2

Page 4: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

4 5

Berlage wist natuurlijk niet dat de Hollandse iepen die de grachtengordel zo betoverend mooi maken ooit een stedenbouwkundig wereldwonder waren. In middeleeuwse steden werden geen bomen geplant. Amsterdam was aan het begin van de zeventiende eeuw de eerste Europese stad met systematische boombeplanting. Buitenlandse bezoekers waren vol lof over deze verrijking van het stadsbeeld. De bomen waren bovendien nuttig en gaven uiteraard op warme zomerdagen verkoeling.Vele kunstenaars hebben die bomen weergegeven in hun stadsgezichten. Dit eerste 'groen' in de stad werd duidelijk gewaardeerd, ook door Rembrandt, maar hij had nog meer behoefte aan frisse lucht en landelijkheid. Zijn wandelingen rond Amsterdam, vereeuwigd met tekenpen en etsnaald, geven een prachtig beeld van het polderland dat nog lange tijd ongerept zou blijven. Pas laat in de negentiende eeuw kwamen er grote veranderingen, maar zelfs nog in 1940 was het niet ver lopen naar de rand van de stad. Bovendien hadden veel mensen toen al een fiets.De directeur van Dienst Publieke Werken maakte rond 1930 elke zondag fietstochten en misschien gebruikte hij daarbij wel het toen al befaamde boek Wandelingen met Rembrandt in en om Amsterdam van Frits Lugt uit 1915. De sprookjesachtige boerderijen die Rembrandt had gezien waren toen verdwenen, net als de meeste molens, maar met name de Amsteloevers gaven nog een schitterend beeld van de oorspronkelijke eenheid tussen de rivier en de stad. Mede daarom werd dit recreatie-gebied van begin af aan beschouwd als een essentieel onderdeel van het Algemeen Uitbreidingsplan. Zelfs tegenwoordig is het nog mogelijk om talloze locaties waar Rembrandt heeft gewerkt terug te vinden. Het Huis Te Vraag bijvoorbeeld bestaat niet meer, maar de groene oase rond de begraafplaats Te Vraag en het water van de Schinkel geven toch een idee van het historische landschap. Het meest merkwaardige is echter dat de hedendaagse stedeling in het landelijk gebied rond de stad nog altijd precies dezelfde ontspanning zoekt als een kunstenaar uit de zeventiende eeuw. Rembrandt wandelde voor zijn plezier. De talloze tekeningen die hij daarbij maakte, waren niet bestemd voor de verkoop. Vele andere bewoners van het toenmalige Amsterdam maakten dezelfde wandelingen, langs de Zuiderzee, de Amstel, de Amstelveenseweg, de Sloterweg, de Kostverlorenkade en de Spaarndam-merdijk, tot bij Haarlem.

De wandelingen van Rembrandt en zijn tijdgenoten markeren het begin van een stedelijke cultuur die het landelijk gebied beschouwt als een lustoord, dat de mogelijkheid biedt om even te ontsnappen aan het drukke en vieze leven in de stad. Na 1900 zou de recreatie een dominant thema worden inde stedenbouw, maar het buitenleven was toen al eeuwenlang een populaire vorm van verpozing. Rijke mensen hadden zomerhuizen langs de Vecht en de Amstel, in Kennemerland en in de Watergraafsmeer. Dichter bij de stad lagen ook talloze moes- en pleziertuinen waar de minder welgestelden op hun manier genoten van het buitenleven. Aan het eind van de zeventiende eeuw werd de Plantage ingericht als een voorloper van de latere volkstuincomplexen.Groen is altijd een essentiële levensbehoefte geweest voor de stedeling. Er waren geen parken in de historische stad, dus men trok net als Rembrandt de stad uit. De luxe van een tuin was alleen weggelegd voor de gefortuneerde bewoners van de grachtengordel, maar deze keurtuinen waren oorspronkelijk niet erg 'groen'. De tuin bij het Geelvinck Hinlopen Huis laat dat goed zien. Om ook thuis te kunnen genieten van het landelijk gebied hing men schilderijen op. Jan van Goyen, Salomon van Ruysdael en vele andere Hollandse schilders uit de zeventiende eeuw hebben het groen geïntro-duceerd als een zelfstandig en belangrijk thema in de Europese schilderkunst dat grote invloed zou hebben. Zo kon het geschilderde landschap zich gaandeweg ontwikkelen tot een ideaal landschap.Het landschap rond Amsterdam is nog altijd deels groen van toen. Rembrandt zou het waarschijnlijk niet herkennen, maar delen van het historische polderland zijn bewaard gebleven en natuurlijk ook de duinstreek en het Gooi. Waterland en het veenweidegebied langs de Amstel zijn van groot belang voor de recreatie van de moderne stedeling. Dit regionale groen is kwetsbaar en staat voortdurend onder druk. Toch vormen deze restanten van het zeventiende-eeuwse landschap een wezenlijk onderdeel van de schoonheid van het hedendaagse Amsterdam. De stedenbouwkundige betekenis van dit landschappelijke erfgoed is reeds in 1934 aangegeven op kaart B, het gewest, behorende bij het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam. Ook de plassen met ruimte voor de zeilsport zijn uitdrukkelijk op de kaart gezet. De Gemeentelijke Woningdienst had daar overigens al eerder aandacht aan besteed. Kaart B getuigt zodoende van een opmerkelijke visie op de toekomstige stad. Het groen van toen werd opgenomen in een uiterst geavanceerd stedenbouwkundig ontwerp waarbij veel ruimte werd gereserveerd voor nieuw groen.

~“ontsnappen aan het

drukke leven in de stad”~

~Toen H.P. Berlage tijdens zijn Italiaanse studiereisin Venetië was, juli 1881, kon hij het niet laten om een vergelijking te maken met Amsterdam, zijn geboortestad. De jeugdige architect gaf meteen toe dat de paleizen aan het Canal Grande van een andere orde waren, maar, zo vervolgde hij, denkende aan de Herengracht: 'de sombere ernst der statige boomenrij die Amsterdams patricische huizen beschaduwen, en zich in het water weerspiegelen, zal een Venetiaan misschien benijden'.~monumenten bij het verhaal Gemeenlandshuis 01 | Muiderpoort 41 | Artis Bibliotheek 42 | Dr. Sarphatihuis 43 Geelvinck

Hinlopen Huis 54 monumentale activiteiten bij het verhaal lezing Groen erfgoed? I p.34 wandeling De Groene

Plantage: Nu en Toen I p.33

De Omval

aan de Amstel

ets van Rembrandt

uit 1645

~

Museum het

Rembrandthuis

Page 5: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

4 5

Berlage wist natuurlijk niet dat de Hollandse iepen die de grachtengordel zo betoverend mooi maken ooit een stedenbouwkundig wereldwonder waren. In middeleeuwse steden werden geen bomen geplant. Amsterdam was aan het begin van de zeventiende eeuw de eerste Europese stad met systematische boombeplanting. Buitenlandse bezoekers waren vol lof over deze verrijking van het stadsbeeld. De bomen waren bovendien nuttig en gaven uiteraard op warme zomerdagen verkoeling.Vele kunstenaars hebben die bomen weergegeven in hun stadsgezichten. Dit eerste 'groen' in de stad werd duidelijk gewaardeerd, ook door Rembrandt, maar hij had nog meer behoefte aan frisse lucht en landelijkheid. Zijn wandelingen rond Amsterdam, vereeuwigd met tekenpen en etsnaald, geven een prachtig beeld van het polderland dat nog lange tijd ongerept zou blijven. Pas laat in de negentiende eeuw kwamen er grote veranderingen, maar zelfs nog in 1940 was het niet ver lopen naar de rand van de stad. Bovendien hadden veel mensen toen al een fiets.De directeur van Dienst Publieke Werken maakte rond 1930 elke zondag fietstochten en misschien gebruikte hij daarbij wel het toen al befaamde boek Wandelingen met Rembrandt in en om Amsterdam van Frits Lugt uit 1915. De sprookjesachtige boerderijen die Rembrandt had gezien waren toen verdwenen, net als de meeste molens, maar met name de Amsteloevers gaven nog een schitterend beeld van de oorspronkelijke eenheid tussen de rivier en de stad. Mede daarom werd dit recreatie-gebied van begin af aan beschouwd als een essentieel onderdeel van het Algemeen Uitbreidingsplan. Zelfs tegenwoordig is het nog mogelijk om talloze locaties waar Rembrandt heeft gewerkt terug te vinden. Het Huis Te Vraag bijvoorbeeld bestaat niet meer, maar de groene oase rond de begraafplaats Te Vraag en het water van de Schinkel geven toch een idee van het historische landschap. Het meest merkwaardige is echter dat de hedendaagse stedeling in het landelijk gebied rond de stad nog altijd precies dezelfde ontspanning zoekt als een kunstenaar uit de zeventiende eeuw. Rembrandt wandelde voor zijn plezier. De talloze tekeningen die hij daarbij maakte, waren niet bestemd voor de verkoop. Vele andere bewoners van het toenmalige Amsterdam maakten dezelfde wandelingen, langs de Zuiderzee, de Amstel, de Amstelveenseweg, de Sloterweg, de Kostverlorenkade en de Spaarndam-merdijk, tot bij Haarlem.

De wandelingen van Rembrandt en zijn tijdgenoten markeren het begin van een stedelijke cultuur die het landelijk gebied beschouwt als een lustoord, dat de mogelijkheid biedt om even te ontsnappen aan het drukke en vieze leven in de stad. Na 1900 zou de recreatie een dominant thema worden inde stedenbouw, maar het buitenleven was toen al eeuwenlang een populaire vorm van verpozing. Rijke mensen hadden zomerhuizen langs de Vecht en de Amstel, in Kennemerland en in de Watergraafsmeer. Dichter bij de stad lagen ook talloze moes- en pleziertuinen waar de minder welgestelden op hun manier genoten van het buitenleven. Aan het eind van de zeventiende eeuw werd de Plantage ingericht als een voorloper van de latere volkstuincomplexen.Groen is altijd een essentiële levensbehoefte geweest voor de stedeling. Er waren geen parken in de historische stad, dus men trok net als Rembrandt de stad uit. De luxe van een tuin was alleen weggelegd voor de gefortuneerde bewoners van de grachtengordel, maar deze keurtuinen waren oorspronkelijk niet erg 'groen'. De tuin bij het Geelvinck Hinlopen Huis laat dat goed zien. Om ook thuis te kunnen genieten van het landelijk gebied hing men schilderijen op. Jan van Goyen, Salomon van Ruysdael en vele andere Hollandse schilders uit de zeventiende eeuw hebben het groen geïntro-duceerd als een zelfstandig en belangrijk thema in de Europese schilderkunst dat grote invloed zou hebben. Zo kon het geschilderde landschap zich gaandeweg ontwikkelen tot een ideaal landschap.Het landschap rond Amsterdam is nog altijd deels groen van toen. Rembrandt zou het waarschijnlijk niet herkennen, maar delen van het historische polderland zijn bewaard gebleven en natuurlijk ook de duinstreek en het Gooi. Waterland en het veenweidegebied langs de Amstel zijn van groot belang voor de recreatie van de moderne stedeling. Dit regionale groen is kwetsbaar en staat voortdurend onder druk. Toch vormen deze restanten van het zeventiende-eeuwse landschap een wezenlijk onderdeel van de schoonheid van het hedendaagse Amsterdam. De stedenbouwkundige betekenis van dit landschappelijke erfgoed is reeds in 1934 aangegeven op kaart B, het gewest, behorende bij het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam. Ook de plassen met ruimte voor de zeilsport zijn uitdrukkelijk op de kaart gezet. De Gemeentelijke Woningdienst had daar overigens al eerder aandacht aan besteed. Kaart B getuigt zodoende van een opmerkelijke visie op de toekomstige stad. Het groen van toen werd opgenomen in een uiterst geavanceerd stedenbouwkundig ontwerp waarbij veel ruimte werd gereserveerd voor nieuw groen.

~“ontsnappen aan het

drukke leven in de stad”~

~Toen H.P. Berlage tijdens zijn Italiaanse studiereisin Venetië was, juli 1881, kon hij het niet laten om een vergelijking te maken met Amsterdam, zijn geboortestad. De jeugdige architect gaf meteen toe dat de paleizen aan het Canal Grande van een andere orde waren, maar, zo vervolgde hij, denkende aan de Herengracht: 'de sombere ernst der statige boomenrij die Amsterdams patricische huizen beschaduwen, en zich in het water weerspiegelen, zal een Venetiaan misschien benijden'.~monumenten bij het verhaal Gemeenlandshuis 01 | Muiderpoort 41 | Artis Bibliotheek 42 | Dr. Sarphatihuis 43 Geelvinck

Hinlopen Huis 54 monumentale activiteiten bij het verhaal lezing Groen erfgoed? I p.34 wandeling De Groene

Plantage: Nu en Toen I p.33

De Omval

aan de Amstel

ets van Rembrandt

uit 1645

~

Museum het

Rembrandthuis

Page 6: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

6 7

basis gelegd voor de hedendaagse landschapsarchitectuur en de gedachte dat de ideale natuur 'gemaakt' kan worden. Die ideale natuur werd ook toegepast bij de aanleg van de eerste moderne begraafplaatsen. Toen de kerkhoven van Parijs rond 1800 overvol begonnen te raken, ontstond een geheel nieuwe visie op de omgang met de dood. De overledenen moesten voortaan buiten de stad ter aarde worden besteld, in een aangename zo niet paradijselijke omgeving. Het Engelse land-schapspark bood daarvoor de ideale formule. De beroemde begraafplaats Père Lachaise was het eerste voorbeeld en werd kort na 1800 aangelegd, aan de rand van het toenmalige Parijs. Al een kwart eeuw later trok het park met zijn graftomben grote aantallen bezoekers en waren er plattegronden met wandelingen langs bezienswaardigheden verkrijgbaar.

Dit voorbeeld vond overal in Europa en dus ook in Amsterdam navolging. Andere Nederlandse steden waren daar overigens in voorgegaan, Haarlem al in 1828. Pas in 1869 werd begonnen met de aanleg van Zorgvlied, op een oud landgoed aan de Amstel. De Nieuwe Oosterbegraafplaats ging op 1 mei 1894 open. Het zijn in feite prachtige oude parken, waar het ook voor nog levende Amsterdammers goed toeven is. Begraafplaatsen en parken werden aangelegd door een landschaps-architect, in Nederland was dat vaak J.D. Zocher (1791-1870), de ontwerper van zowel het Vondelpark als Zorgvlied. De joodse begraafplaatsen rond Amsterdam zijn veel ouder en volkomen elementair ingericht. Juist hier kan men goed zien wat er in de negentiende eeuw veranderde. Mede door het succes van de nieuwe begraafplaatsen bij Europese steden werd het geïdealiseerde landschap van Lorrain en Poussin, dat ook talloze Amsterdamse zalen had gedecoreerd, herboren in de negentiende-eeuwse stedenbouw. Uiteraard in een eigentijdse gestalte, de landschappen van Zocher waren meer een praktisch rondje door het park op zondagmiddag dan een denkbeeldige reis door de klassieke oudheid. Maar cultureel gezien is er toch sprake van een historische samenhang. De stedeling bleef verlangen naar de natuur en gaf telkens weer op een andere wijze uitdrukking aan dit verlangen. Het ideale landschap werd aan het eind van de negentiende eeuw een stadspark, natuur die geheel was aangepast aan het stadsleven. Maar tegelijkertijd gingen de schilders van de Haagse School weer in het polderland werken, terwijl de eerste moderne biologen de flora en fauna van de weiden en plassen in kaart brachten.

18e-eeuwse

geschilderde

behangsels in

Huis Bartolotti

door Isaac de

Moucheron

~

Hendrick

de Keyser

Nicolas Poussin en Claude Lorrain, beiden geboren in Frankrijk en woonachtig in Rome, schilder-den het landschap rond de stad, maar geïdealiseerd, als een verbeelding van de wereld rond de Middellandse Zee in een ver verleden, met klassieke tempels of ruïnes en soms scènes uit de mythologie en de Romeinse literatuur. Claude Lorrain was bevriend met Nederlandse schilders die in Rome verbleven en maakte zo kennis met de gewoonte om te wandelen en buiten naar de natuur te tekenen. Dit landschap werd door Gerard de Lairesse (1640-1711) in Nederland geïntroduceerd. Tegelijkertijd diende zich in Amsterdam een nieuwe mode aan, men ging de meest representatieve ruimte in grachtenhuizen, de zaal, decoreren met geschilderd behang: landschappen die niet ingelijst aan de muur hingen maar die vrijwel de gehele wand bedekten, zodat de zaal veranderde in het middelpunt van een droomwereld. Doorgaans een fictief Italiaans landschap maar later ook wel sprookjesachtige inheemse taferelen.

De Lairesse was befaamd als 'kamerschilder', Isaac de Moucheron (1667-1744) en Jurriaan Andriessen (1742-1819) zetten deze traditie voort. Dit groen van toen moet ooit rijk vertegenwoordigd zijn geweest in de stad, vele schilders verdienden er de kost mee. Inmiddels resteren er echter nog maar weinig complete geschilderde interieurs uit die tijd. De zaal van Grachtenhuis Van den Santheuvel, Sobbe toont vroeg werk van Andriessen, uit 1771. De oudere landschappen van De Moucheron in het Huis Bartolotti zijn afkomstig uit een ander huis. De Italiaanse zaal in De Bazel is in 1772 geschilderd door Jan Augustini. Deze schilderingen zijn afkomstig uit een huis op de hoek van de Nieuwe Spiegelstraat en de Herengracht, het oude hoofdkantoor van de Handelmaatschappij. Ook het Geelvinck Hinlopen Huis, Het Grachtenhuis en Museum van Loon geven een fraai beeld van deze fictieve natuur. Na Andriessen kwam er een definitief einde aan het werk van de 'kamerschilder'. De Amsterdamse zaal met zijn fictieve natuur is zodoende een museumstuk geworden. Het geïdealiseerde landschap van Poussin en Lorrain heeft echter ook geresulteerd in de aanleg van de eerste Europese parken. Romeinse villa's hadden al in de zestiende en vooral de zeventiende eeuw grote en fraai aangelegde tuinen, maar het was de Engelse aristocratie die in de achttiende eeuwde geschilderde landschappen van Poussin en Lorrain ook werkelijk kon realiseren, in de vorm van uitgestrekte landschapsparken. Voor de Amsterdamse elite was dergelijke rijkdom niets eens voorstelbaar, men moest genoegen nemen met beschilderde zalen, maar rond de grote Engelse landhuizen konden de ideale vergezichten daadwerkelijk worden aangelegd. Ook deze befaamde parken zijn nu groen van toen, ze worden gekoesterd als monumenten. Daarmee was in Engeland de

~In de loop van de zeventiende eeuw raakte het nuchtere polderlandschap van de Hollandse schilders uit de mode. Uit Italië kwamen nieuwe ideeën voor het landschap. ~monumenten bij het verhaal De Bazel | Joodse Begraafplaats 02 | Huis Bartolotti 32 | Waldorf Astoria Hotel 52 Grachtenhuis Van den Santheuvel, Sobbe 53 | Geelvinck Hinlopen Huis 54 | Museum Van Loon 55 Het Grachtenhuis 59 Grachtenhuis Hammerstein 64 monumentale activiteiten bij het verhaal wandeling De begraafplaats als park I p.32

~“een praktisch rondje door

het park op zondagmiddag”~

Page 7: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

6 7

basis gelegd voor de hedendaagse landschapsarchitectuur en de gedachte dat de ideale natuur 'gemaakt' kan worden. Die ideale natuur werd ook toegepast bij de aanleg van de eerste moderne begraafplaatsen. Toen de kerkhoven van Parijs rond 1800 overvol begonnen te raken, ontstond een geheel nieuwe visie op de omgang met de dood. De overledenen moesten voortaan buiten de stad ter aarde worden besteld, in een aangename zo niet paradijselijke omgeving. Het Engelse land-schapspark bood daarvoor de ideale formule. De beroemde begraafplaats Père Lachaise was het eerste voorbeeld en werd kort na 1800 aangelegd, aan de rand van het toenmalige Parijs. Al een kwart eeuw later trok het park met zijn graftomben grote aantallen bezoekers en waren er plattegronden met wandelingen langs bezienswaardigheden verkrijgbaar.

Dit voorbeeld vond overal in Europa en dus ook in Amsterdam navolging. Andere Nederlandse steden waren daar overigens in voorgegaan, Haarlem al in 1828. Pas in 1869 werd begonnen met de aanleg van Zorgvlied, op een oud landgoed aan de Amstel. De Nieuwe Oosterbegraafplaats ging op 1 mei 1894 open. Het zijn in feite prachtige oude parken, waar het ook voor nog levende Amsterdammers goed toeven is. Begraafplaatsen en parken werden aangelegd door een landschaps-architect, in Nederland was dat vaak J.D. Zocher (1791-1870), de ontwerper van zowel het Vondelpark als Zorgvlied. De joodse begraafplaatsen rond Amsterdam zijn veel ouder en volkomen elementair ingericht. Juist hier kan men goed zien wat er in de negentiende eeuw veranderde. Mede door het succes van de nieuwe begraafplaatsen bij Europese steden werd het geïdealiseerde landschap van Lorrain en Poussin, dat ook talloze Amsterdamse zalen had gedecoreerd, herboren in de negentiende-eeuwse stedenbouw. Uiteraard in een eigentijdse gestalte, de landschappen van Zocher waren meer een praktisch rondje door het park op zondagmiddag dan een denkbeeldige reis door de klassieke oudheid. Maar cultureel gezien is er toch sprake van een historische samenhang. De stedeling bleef verlangen naar de natuur en gaf telkens weer op een andere wijze uitdrukking aan dit verlangen. Het ideale landschap werd aan het eind van de negentiende eeuw een stadspark, natuur die geheel was aangepast aan het stadsleven. Maar tegelijkertijd gingen de schilders van de Haagse School weer in het polderland werken, terwijl de eerste moderne biologen de flora en fauna van de weiden en plassen in kaart brachten.

18e-eeuwse

geschilderde

behangsels in

Huis Bartolotti

door Isaac de

Moucheron

~

Hendrick

de Keyser

Nicolas Poussin en Claude Lorrain, beiden geboren in Frankrijk en woonachtig in Rome, schilder-den het landschap rond de stad, maar geïdealiseerd, als een verbeelding van de wereld rond de Middellandse Zee in een ver verleden, met klassieke tempels of ruïnes en soms scènes uit de mythologie en de Romeinse literatuur. Claude Lorrain was bevriend met Nederlandse schilders die in Rome verbleven en maakte zo kennis met de gewoonte om te wandelen en buiten naar de natuur te tekenen. Dit landschap werd door Gerard de Lairesse (1640-1711) in Nederland geïntroduceerd. Tegelijkertijd diende zich in Amsterdam een nieuwe mode aan, men ging de meest representatieve ruimte in grachtenhuizen, de zaal, decoreren met geschilderd behang: landschappen die niet ingelijst aan de muur hingen maar die vrijwel de gehele wand bedekten, zodat de zaal veranderde in het middelpunt van een droomwereld. Doorgaans een fictief Italiaans landschap maar later ook wel sprookjesachtige inheemse taferelen.

De Lairesse was befaamd als 'kamerschilder', Isaac de Moucheron (1667-1744) en Jurriaan Andriessen (1742-1819) zetten deze traditie voort. Dit groen van toen moet ooit rijk vertegenwoordigd zijn geweest in de stad, vele schilders verdienden er de kost mee. Inmiddels resteren er echter nog maar weinig complete geschilderde interieurs uit die tijd. De zaal van Grachtenhuis Van den Santheuvel, Sobbe toont vroeg werk van Andriessen, uit 1771. De oudere landschappen van De Moucheron in het Huis Bartolotti zijn afkomstig uit een ander huis. De Italiaanse zaal in De Bazel is in 1772 geschilderd door Jan Augustini. Deze schilderingen zijn afkomstig uit een huis op de hoek van de Nieuwe Spiegelstraat en de Herengracht, het oude hoofdkantoor van de Handelmaatschappij. Ook het Geelvinck Hinlopen Huis, Het Grachtenhuis en Museum van Loon geven een fraai beeld van deze fictieve natuur. Na Andriessen kwam er een definitief einde aan het werk van de 'kamerschilder'. De Amsterdamse zaal met zijn fictieve natuur is zodoende een museumstuk geworden. Het geïdealiseerde landschap van Poussin en Lorrain heeft echter ook geresulteerd in de aanleg van de eerste Europese parken. Romeinse villa's hadden al in de zestiende en vooral de zeventiende eeuw grote en fraai aangelegde tuinen, maar het was de Engelse aristocratie die in de achttiende eeuwde geschilderde landschappen van Poussin en Lorrain ook werkelijk kon realiseren, in de vorm van uitgestrekte landschapsparken. Voor de Amsterdamse elite was dergelijke rijkdom niets eens voorstelbaar, men moest genoegen nemen met beschilderde zalen, maar rond de grote Engelse landhuizen konden de ideale vergezichten daadwerkelijk worden aangelegd. Ook deze befaamde parken zijn nu groen van toen, ze worden gekoesterd als monumenten. Daarmee was in Engeland de

~In de loop van de zeventiende eeuw raakte het nuchtere polderlandschap van de Hollandse schilders uit de mode. Uit Italië kwamen nieuwe ideeën voor het landschap. ~monumenten bij het verhaal De Bazel | Joodse Begraafplaats 02 | Huis Bartolotti 32 | Waldorf Astoria Hotel 52 Grachtenhuis Van den Santheuvel, Sobbe 53 | Geelvinck Hinlopen Huis 54 | Museum Van Loon 55 Het Grachtenhuis 59 Grachtenhuis Hammerstein 64 monumentale activiteiten bij het verhaal wandeling De begraafplaats als park I p.32

~“een praktisch rondje door

het park op zondagmiddag”~

Page 8: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

8 9

Al rond 1900 was een enorme ring nieuwbouwwijken verrezen, die een barrière vormde tussen de oude metropool en het groen in de regio: de Dapperbuurt, de Oosterparkbuurt, de Pijp, Oud-Zuid, Oud-West, de Staatsliedenbuurt en de Spaarndammerbuurt. De molenwijken verdwenen en overal verrezen fabrieken met rokende schoorstenen. De haven kwam weer tot leven en tegelijkertijd werd Amsterdam een moderne industriestad.Parijs was de eerste Europese stad waar in de negentiende eeuw onder leiding van de visionaire ambtenaar Adolphe Alphand een groot aantal parken werd gerealiseerd voor het snel groeiende aantal inwoners. Andere steden volgden snel, zoals New York, waar vanaf 1853 werd gewerkt aande realisering van Central Park. In Amsterdam kwam het initiatief in eerste instantie niet van het gemeentebestuur maar van particuliere zijde. De 'Vereeniging tot aanleg van een Rij- en Wandelpark' bracht in 1864 geld bijeen voor het Vondelpark. Het eerste grote gemeentelijke park, het Oosterpark, werd pas na 1890 gerealiseerd. Het was onderdeel van het uitbreidingsplan dat in 1877 door de gemeenteraad werd vastgesteld, het Plan Kalff.Het inrichtingsplan voor het Oosterpark werd in 1891 ontworpen door de tuinarchitect L.A. Springer. Toen begonnen zich belangrijke veranderingen af te tekenen in het functioneren van stadsparken. De vereniging die het Vondelpark had gecreëerd sprak nog van een 'rij- en wandelpark'. Het was bestemd voor beschaafde paardrijders en nette wandelaars, waarbij de dames een parasol droegen wanneerde zon scheen. Men wandelde ook alleen op de paden, het was verboden om de gazons te betreden. Grote bloemvakken werden ingericht met een bonte zee van eenjarige planten. Deze min of meer passieve vorm van recreatie zou gaandeweg plaats moeten maken voor actieve recreatie. Springer kreeg van het gemeentebestuur het uitdrukkelijke verzoek om in het Oosterpark ruimte te bieden aan sportbeoefening en kinderspeelplaatsen. Dat strookte niet met zijn eigen opvattingen over parken maar hij zocht naar een compromis tussen het romantische wandelpark in Engelse landschapsstijl met zijn vloeiende lijnen en de strakke rechthoekige begrenzingen die sportvelden met zich meebrengen. Zo werd het gevraagde cricketveld een eivormig gazon en andere functies situeerde hij zoveel mogelijk aan de rand van het park, verscholen achter beplanting, zodat het beeld van een ideale natuur zo min mogelijk verstoord werd. Het Oosterpark zou later deels bebouwd worden, onder meer met een open luchtschool, waar de kinderen ook tijdens de les konden genieten van gezonde frisse lucht.

De nieuwe opvattingen over de betekenis van stadsparken waren afkomstig uit Amerika en werden via Duitsland in Nederland geïntroduceerd. In de Duitse landschapsarchitectuur had zich al een ontwikke-ling ingezet naar meer andere ontwerpprincipes. De Duitse 'Volksparken', de naam zegt het al, waren uitdrukkelijk bestemd voor de 'gewone man' die in de open lucht aan lichaamsbeweging wilde doen. De dagen van de Engelse landschapsstijl waren definitief geteld. Het stadspark werd meer en meer gedomineerd door moderne vormen van recreatie en een zeer functionele inrichtingsplannen. De medische wetenschap heeft aan het eind van de negentiende eeuw eveneens sterk bijgedragen aan het succes van de stadsparken. Meer en meer werd duidelijk dat de woonomstandigheden in miljoenen-steden vrijwel fataal waren voor de gezondheid van het overgrote deel van de bevolking. De enige remedie daartegen waren betere woningen in een stad met veel meer groen. Dat was rond 1900 de opgave voor de moderne stedenbouw. De technische infrastructuur van de stad, vooral voor schoon water en riolering, was toen al sterk verbeterd, omdat ook rijke mensen daar baat bij hadden, maar de volkswoningbouw liet nog altijd te wensen over en de oude stadsparken waren eigenlijk allemaal veel te klein. Die parken lagen bovendien als geïsoleerde 'groene eilanden' in het stedelijk bouwwerk. Men kwam tot het inzicht dat toekomstige steden zich heel anders zouden moeten ontwikkelen, niet met groeiringen, zoals een boom, maar stervormig, zodat er een meer harmonieuze relatie met het open landschap kon ontstaan. Het idee van een uitgestrekt 'park systeem' was afkomstig uit Amerika. In Boston werd al sinds 1893 gewerkt aan een zeer ambitieus plan om de stadsparken en het groen in de regio te ontwikkelen tot een samenhangend geheel van recreatiegebieden. Duitse stedenbouwkundigen volgden ook deze nieuwe ontwikkeling met grote aandacht. Dat bleek in 1910 toen vrijwel alle toon-aangevende ontwerpers deelnamen aan een prijsvraag met als opgave de stedenbouwkundige toekomst van Berlijn. De resultaten waren teleurstellend, een eerste prijs werd niet uitgereikt, maar tegelijkertijd maakte de prijsvraag duidelijk dat het stedelijk groen de kern van het ontwerpprobleem vormde. De parken van de negentiende-eeuwse stad waren mooi, maar boden niet genoeg ruimte aan de recreërende stedeling. De stad van de twintigste eeuw zou daarom een heel andere stad moeten worden.

~“het was verboden om de gazons te betreden”

~

~Het Amsterdam van Rembrandt en het polderland rond de stad waarin hij wandelde, vormden rond 1850 nog een gaaf historisch geheel. Dat zou na de opening van het Noordzeekanaal in 1876 snel veranderen. ~monumenten bij het verhaal Huize Frankendael 05 | B&B Berlage 20 | BankGiro Loterij 21 | De Roos 22 | Woonhuis

Cuypers 26 | Hollandsche Manege 27 | Het Witsenhuis 37 | Koninklijk Instituut voor de Tropen 38 | Openluchtschool 39 monumentale activiteiten bij het verhaal avondprogramma Het Vondelpark en de mythe van de natuur I p.39

Wintergezicht

Oosterpark,

olieverf op doek

van Willem Witsen

na 1910

~

Singer Laren

Page 9: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

8 9

Al rond 1900 was een enorme ring nieuwbouwwijken verrezen, die een barrière vormde tussen de oude metropool en het groen in de regio: de Dapperbuurt, de Oosterparkbuurt, de Pijp, Oud-Zuid, Oud-West, de Staatsliedenbuurt en de Spaarndammerbuurt. De molenwijken verdwenen en overal verrezen fabrieken met rokende schoorstenen. De haven kwam weer tot leven en tegelijkertijd werd Amsterdam een moderne industriestad.Parijs was de eerste Europese stad waar in de negentiende eeuw onder leiding van de visionaire ambtenaar Adolphe Alphand een groot aantal parken werd gerealiseerd voor het snel groeiende aantal inwoners. Andere steden volgden snel, zoals New York, waar vanaf 1853 werd gewerkt aande realisering van Central Park. In Amsterdam kwam het initiatief in eerste instantie niet van het gemeentebestuur maar van particuliere zijde. De 'Vereeniging tot aanleg van een Rij- en Wandelpark' bracht in 1864 geld bijeen voor het Vondelpark. Het eerste grote gemeentelijke park, het Oosterpark, werd pas na 1890 gerealiseerd. Het was onderdeel van het uitbreidingsplan dat in 1877 door de gemeenteraad werd vastgesteld, het Plan Kalff.Het inrichtingsplan voor het Oosterpark werd in 1891 ontworpen door de tuinarchitect L.A. Springer. Toen begonnen zich belangrijke veranderingen af te tekenen in het functioneren van stadsparken. De vereniging die het Vondelpark had gecreëerd sprak nog van een 'rij- en wandelpark'. Het was bestemd voor beschaafde paardrijders en nette wandelaars, waarbij de dames een parasol droegen wanneerde zon scheen. Men wandelde ook alleen op de paden, het was verboden om de gazons te betreden. Grote bloemvakken werden ingericht met een bonte zee van eenjarige planten. Deze min of meer passieve vorm van recreatie zou gaandeweg plaats moeten maken voor actieve recreatie. Springer kreeg van het gemeentebestuur het uitdrukkelijke verzoek om in het Oosterpark ruimte te bieden aan sportbeoefening en kinderspeelplaatsen. Dat strookte niet met zijn eigen opvattingen over parken maar hij zocht naar een compromis tussen het romantische wandelpark in Engelse landschapsstijl met zijn vloeiende lijnen en de strakke rechthoekige begrenzingen die sportvelden met zich meebrengen. Zo werd het gevraagde cricketveld een eivormig gazon en andere functies situeerde hij zoveel mogelijk aan de rand van het park, verscholen achter beplanting, zodat het beeld van een ideale natuur zo min mogelijk verstoord werd. Het Oosterpark zou later deels bebouwd worden, onder meer met een open luchtschool, waar de kinderen ook tijdens de les konden genieten van gezonde frisse lucht.

De nieuwe opvattingen over de betekenis van stadsparken waren afkomstig uit Amerika en werden via Duitsland in Nederland geïntroduceerd. In de Duitse landschapsarchitectuur had zich al een ontwikke-ling ingezet naar meer andere ontwerpprincipes. De Duitse 'Volksparken', de naam zegt het al, waren uitdrukkelijk bestemd voor de 'gewone man' die in de open lucht aan lichaamsbeweging wilde doen. De dagen van de Engelse landschapsstijl waren definitief geteld. Het stadspark werd meer en meer gedomineerd door moderne vormen van recreatie en een zeer functionele inrichtingsplannen. De medische wetenschap heeft aan het eind van de negentiende eeuw eveneens sterk bijgedragen aan het succes van de stadsparken. Meer en meer werd duidelijk dat de woonomstandigheden in miljoenen-steden vrijwel fataal waren voor de gezondheid van het overgrote deel van de bevolking. De enige remedie daartegen waren betere woningen in een stad met veel meer groen. Dat was rond 1900 de opgave voor de moderne stedenbouw. De technische infrastructuur van de stad, vooral voor schoon water en riolering, was toen al sterk verbeterd, omdat ook rijke mensen daar baat bij hadden, maar de volkswoningbouw liet nog altijd te wensen over en de oude stadsparken waren eigenlijk allemaal veel te klein. Die parken lagen bovendien als geïsoleerde 'groene eilanden' in het stedelijk bouwwerk. Men kwam tot het inzicht dat toekomstige steden zich heel anders zouden moeten ontwikkelen, niet met groeiringen, zoals een boom, maar stervormig, zodat er een meer harmonieuze relatie met het open landschap kon ontstaan. Het idee van een uitgestrekt 'park systeem' was afkomstig uit Amerika. In Boston werd al sinds 1893 gewerkt aan een zeer ambitieus plan om de stadsparken en het groen in de regio te ontwikkelen tot een samenhangend geheel van recreatiegebieden. Duitse stedenbouwkundigen volgden ook deze nieuwe ontwikkeling met grote aandacht. Dat bleek in 1910 toen vrijwel alle toon-aangevende ontwerpers deelnamen aan een prijsvraag met als opgave de stedenbouwkundige toekomst van Berlijn. De resultaten waren teleurstellend, een eerste prijs werd niet uitgereikt, maar tegelijkertijd maakte de prijsvraag duidelijk dat het stedelijk groen de kern van het ontwerpprobleem vormde. De parken van de negentiende-eeuwse stad waren mooi, maar boden niet genoeg ruimte aan de recreërende stedeling. De stad van de twintigste eeuw zou daarom een heel andere stad moeten worden.

~“het was verboden om de gazons te betreden”

~

~Het Amsterdam van Rembrandt en het polderland rond de stad waarin hij wandelde, vormden rond 1850 nog een gaaf historisch geheel. Dat zou na de opening van het Noordzeekanaal in 1876 snel veranderen. ~monumenten bij het verhaal Huize Frankendael 05 | B&B Berlage 20 | BankGiro Loterij 21 | De Roos 22 | Woonhuis

Cuypers 26 | Hollandsche Manege 27 | Het Witsenhuis 37 | Koninklijk Instituut voor de Tropen 38 | Openluchtschool 39 monumentale activiteiten bij het verhaal avondprogramma Het Vondelpark en de mythe van de natuur I p.39

Wintergezicht

Oosterpark,

olieverf op doek

van Willem Witsen

na 1910

~

Singer Laren

Page 10: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

10 11

Wandelen in

het Oosterpark

~

Stadsarchief

Amsterdam

in de directe woonomgeving, buurtparken, 'verbindingsgroen' tussen de recreatieve voorzieningen, het enorme Amsterdamse Bos, en landelijk groen zoals de Amsteloevers en Waterland. Voor elke leeftijdscategorie van de bevolking werd nauwkeurig berekend wat de behoefte was aan groen. Dat begon met een cirkel van 400 meter rond de woning, de zogenoemde kinderwagenafstand. Moeders moesten op 400 meter van hun voordeur in een plantsoen kunnen zitten om met een kind in de kinderwagen te genieten van het zonnetje. Die cirkel werd gaandeweg groter. Opgroeiende kinderen konden verder fietsen naar hun sportvelden. Het Amsterdamse Bos, op een nog grotere afstand, was bestemd voor de zondagmiddagen. Actieve recreanten konden dan gaan fietsen langs het IJsselmeer en de Amstel. Men gebruikte een rekenmodel uit een befaamd Duits proefschrift om de behoefte aan groen tot in de finesses te verantwoorden. Elke vierkante meter kost immers geld. De plantsoenen voor moeders met kinderen, het verbindingsgroen en de buurtparken waren ook van groot belang voor de inrichting van de woonwijken. De 'eindeloze huizenzee' van de negentiende-eeuwse volksbuurten was een schrikbeeld voor moderne stedenbouwkundigen. De traditionele straat moest plaats maken voor woningbouw in een groene omgeving. Het Uitbreidingsplan voor Tuinstad Slotermeer dat in 1939 werd goedgekeurd door de gemeenteraad, een kostbaar ontwerp met veel groen, markeert een mijlpaal in de Nederlandse volkshuisvesting. Met deze nieuwe visie op de woonwijk werd al kort na de oorlog geëxperimenteerd in Tuindorp Frankendael, beter bekend als Jeruzalem. Twintig jaar later zou de Bijlmer het einde markeren van een stormachtige ontwikkeling in het denken over stedenbouw en volkshuisvesting.

Het is anno 2012 nog steeds mogelijk om door een groots moment in de geschiedenis van de stedenbouw te wandelen. Wie vanuit Bos en Lommer, bij voorkeur via het Lidewijdepad, waar de woningdichtheid nog heel hoog is, naar de Burgemeester Vening Meineszlaan loopt, ziet het verschil meteen, die laan biedt de bewoners van Bos en Lommer een aangename wandelroute naar de Sloterplas. Dat is verbindings-groen. Vanaf de Burgemeester Fockstraat gaat de wandeling verder via het Arthur Meerwaldtpad en de bomenrijke Burgemeester Eliasstraat naar de Bastiaansestraat, en dan, onder het viaduct door, naar het centrum van Amsterdam West, het Sloterpark met de plas. Het terras van Café Oostoever biedt uitzicht op een adembenemende stedelijke ruimte. Het ooit perfect uitgebalanceerde profiel van Osdorp is verstoord door een nieuwe toren, maar toch, de plas is gegraven en het park is aangelegd: hier is het werkelijk gelukt om een nieuw evenwicht te vinden tussen stad en land.

~“een ware doorbraak

in de stedenbouw”~

Daarbij ontstonden echter ook grote ambtelijke meningsverschillen over stedenbouwkundige idealen. Na een discussie die jaren duurde, werd gekozen voor de meest vooruitstrevende richting in de stedenbouw, voor een stad met veel groen. Het ontwerp voor die stad, het Algemeen Uitbreidingsplan, werd eind 1934 aan de gemeenteraad gepresenteerd. Zo bereikte de ontwikkeling in het denken over stedelijk groen die in Amerika begonnen was en via Duitsland invloed kreeg in Europa een verrassend hoogtepunt in Amsterdam, de handelsmetropool die met de grachtengordel al eerder een groots uitbreidingsplan had gerealiseerd. Dat voorbeeld speelde zeker een rol, als inspiratie voor de ontwerpers, maar de opgave was totaal anders. Er moesten woonwijken gebouwd worden voor gezinnen met een bescheiden inkomen, met ruimte voor spelende peuters, sportende tieners en uitstapjes op zondagmiddag, toen nog zonder auto, naar grotere recreatiegebieden aan de rand van de stad. Werk was belangrijk, ruimte voor de haven en de industrie, maar gezond wonen en recreëren waren van even groot belang.Groen werd voor het eerst in de geschiedenis van de Europese stad een bepalende factor voor het stedenbouwkundig ontwerp. Dit heeft men in de uitvoerige toelichting als volgt verwoord:'er is dan ook naar gestreefd het plan voor de toekomststad landschappelijk gezien zoodanig in te richten, dat de bebouwingscomplexen met hun bijbehoorende ontspanningsterreinen zooveel mogelijk harmonisch aansluiten op de gebieden, waar de landelijke cultuur blijvend zal kunnen worden bedreven, zodat enerzijds de stadsrand zich duidelijk en gaaf zal markeren en anderzijds het open land, geleidelijk overgaande in kunstmatig aangelegde ontspanningsgebieden, tussen de wijken door diep in het stadslichaam doordringen kan'. De verleiding om deze toelichting uitvoerig te citeren is groot, want er werd een ware doorbraak in de stedenbouw verwoord. Nog één voorbeeld:'er kan niet genoeg op gewezen worden, hoe groot de waarde van zulke diep doordringende park- of groenstrooken voor de toekomstige stad zal blijken te zijn. Het gevoel van openheid, de samenhang tusschen land en stad is zoowel uit psychisch als hygiënisch noodzakelijk om de bewoonbaarheid van de stad, die anders maar al te zeer tot een eindelooze huizenzee uitgroeit, te bevorderen'.In de toelichting bij het Algemeen Uitbreidingsplan werd niet meer gesproken van parken, het betreffende hoofdstuk heet 'Ontspanning'. Daarbij dachten de ontwerpers niet alleen aan parken in de traditionele zin van het woord maar ook aan sportterreinen, volkstuincomplexen, plantsoenruimte

~Door een wijziging van de gemeentegrens in 1921 kreeg Amsterdam de ruimte om voor het eerst sindsde bouw van de negentiende-eeuwse wijken weer een groot uitbreidingsplan te maken. Grote delen van het landelijk gebied rond de stad waar Amsterdammers eeuwenlang gewandeld hadden, kwamen beschikbaar voor toekomstige ontwikkelingen.~monumenten bij het verhaal Flat Groenhoven 07 | Garage Klieverink 08 | Van Eesterenmuseum 29 monumentale

activiteiten bij het verhaal wandeling Levend openluchtmuseum I p.33 wandeling Groen in de Bijlmer I p.33 wandeling

Tuindorp Oostzaan I p.33 wandeling Tuindorp Frankendael I p.32 fietstocht Het groene hart van Nieuw-West I p.30

fietstocht Van pont naar pont door het groen in Noord | p.30 lezing Het verlangen naar groen | p.34 lezing Stad der

Toekomst | p.36 expositie Bijlmertentoonstelling | p.37

Page 11: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

10 11

Wandelen in

het Oosterpark

~

Stadsarchief

Amsterdam

in de directe woonomgeving, buurtparken, 'verbindingsgroen' tussen de recreatieve voorzieningen, het enorme Amsterdamse Bos, en landelijk groen zoals de Amsteloevers en Waterland. Voor elke leeftijdscategorie van de bevolking werd nauwkeurig berekend wat de behoefte was aan groen. Dat begon met een cirkel van 400 meter rond de woning, de zogenoemde kinderwagenafstand. Moeders moesten op 400 meter van hun voordeur in een plantsoen kunnen zitten om met een kind in de kinderwagen te genieten van het zonnetje. Die cirkel werd gaandeweg groter. Opgroeiende kinderen konden verder fietsen naar hun sportvelden. Het Amsterdamse Bos, op een nog grotere afstand, was bestemd voor de zondagmiddagen. Actieve recreanten konden dan gaan fietsen langs het IJsselmeer en de Amstel. Men gebruikte een rekenmodel uit een befaamd Duits proefschrift om de behoefte aan groen tot in de finesses te verantwoorden. Elke vierkante meter kost immers geld. De plantsoenen voor moeders met kinderen, het verbindingsgroen en de buurtparken waren ook van groot belang voor de inrichting van de woonwijken. De 'eindeloze huizenzee' van de negentiende-eeuwse volksbuurten was een schrikbeeld voor moderne stedenbouwkundigen. De traditionele straat moest plaats maken voor woningbouw in een groene omgeving. Het Uitbreidingsplan voor Tuinstad Slotermeer dat in 1939 werd goedgekeurd door de gemeenteraad, een kostbaar ontwerp met veel groen, markeert een mijlpaal in de Nederlandse volkshuisvesting. Met deze nieuwe visie op de woonwijk werd al kort na de oorlog geëxperimenteerd in Tuindorp Frankendael, beter bekend als Jeruzalem. Twintig jaar later zou de Bijlmer het einde markeren van een stormachtige ontwikkeling in het denken over stedenbouw en volkshuisvesting.

Het is anno 2012 nog steeds mogelijk om door een groots moment in de geschiedenis van de stedenbouw te wandelen. Wie vanuit Bos en Lommer, bij voorkeur via het Lidewijdepad, waar de woningdichtheid nog heel hoog is, naar de Burgemeester Vening Meineszlaan loopt, ziet het verschil meteen, die laan biedt de bewoners van Bos en Lommer een aangename wandelroute naar de Sloterplas. Dat is verbindings-groen. Vanaf de Burgemeester Fockstraat gaat de wandeling verder via het Arthur Meerwaldtpad en de bomenrijke Burgemeester Eliasstraat naar de Bastiaansestraat, en dan, onder het viaduct door, naar het centrum van Amsterdam West, het Sloterpark met de plas. Het terras van Café Oostoever biedt uitzicht op een adembenemende stedelijke ruimte. Het ooit perfect uitgebalanceerde profiel van Osdorp is verstoord door een nieuwe toren, maar toch, de plas is gegraven en het park is aangelegd: hier is het werkelijk gelukt om een nieuw evenwicht te vinden tussen stad en land.

~“een ware doorbraak

in de stedenbouw”~

Daarbij ontstonden echter ook grote ambtelijke meningsverschillen over stedenbouwkundige idealen. Na een discussie die jaren duurde, werd gekozen voor de meest vooruitstrevende richting in de stedenbouw, voor een stad met veel groen. Het ontwerp voor die stad, het Algemeen Uitbreidingsplan, werd eind 1934 aan de gemeenteraad gepresenteerd. Zo bereikte de ontwikkeling in het denken over stedelijk groen die in Amerika begonnen was en via Duitsland invloed kreeg in Europa een verrassend hoogtepunt in Amsterdam, de handelsmetropool die met de grachtengordel al eerder een groots uitbreidingsplan had gerealiseerd. Dat voorbeeld speelde zeker een rol, als inspiratie voor de ontwerpers, maar de opgave was totaal anders. Er moesten woonwijken gebouwd worden voor gezinnen met een bescheiden inkomen, met ruimte voor spelende peuters, sportende tieners en uitstapjes op zondagmiddag, toen nog zonder auto, naar grotere recreatiegebieden aan de rand van de stad. Werk was belangrijk, ruimte voor de haven en de industrie, maar gezond wonen en recreëren waren van even groot belang.Groen werd voor het eerst in de geschiedenis van de Europese stad een bepalende factor voor het stedenbouwkundig ontwerp. Dit heeft men in de uitvoerige toelichting als volgt verwoord:'er is dan ook naar gestreefd het plan voor de toekomststad landschappelijk gezien zoodanig in te richten, dat de bebouwingscomplexen met hun bijbehoorende ontspanningsterreinen zooveel mogelijk harmonisch aansluiten op de gebieden, waar de landelijke cultuur blijvend zal kunnen worden bedreven, zodat enerzijds de stadsrand zich duidelijk en gaaf zal markeren en anderzijds het open land, geleidelijk overgaande in kunstmatig aangelegde ontspanningsgebieden, tussen de wijken door diep in het stadslichaam doordringen kan'. De verleiding om deze toelichting uitvoerig te citeren is groot, want er werd een ware doorbraak in de stedenbouw verwoord. Nog één voorbeeld:'er kan niet genoeg op gewezen worden, hoe groot de waarde van zulke diep doordringende park- of groenstrooken voor de toekomstige stad zal blijken te zijn. Het gevoel van openheid, de samenhang tusschen land en stad is zoowel uit psychisch als hygiënisch noodzakelijk om de bewoonbaarheid van de stad, die anders maar al te zeer tot een eindelooze huizenzee uitgroeit, te bevorderen'.In de toelichting bij het Algemeen Uitbreidingsplan werd niet meer gesproken van parken, het betreffende hoofdstuk heet 'Ontspanning'. Daarbij dachten de ontwerpers niet alleen aan parken in de traditionele zin van het woord maar ook aan sportterreinen, volkstuincomplexen, plantsoenruimte

~Door een wijziging van de gemeentegrens in 1921 kreeg Amsterdam de ruimte om voor het eerst sindsde bouw van de negentiende-eeuwse wijken weer een groot uitbreidingsplan te maken. Grote delen van het landelijk gebied rond de stad waar Amsterdammers eeuwenlang gewandeld hadden, kwamen beschikbaar voor toekomstige ontwikkelingen.~monumenten bij het verhaal Flat Groenhoven 07 | Garage Klieverink 08 | Van Eesterenmuseum 29 monumentale

activiteiten bij het verhaal wandeling Levend openluchtmuseum I p.33 wandeling Groen in de Bijlmer I p.33 wandeling

Tuindorp Oostzaan I p.33 wandeling Tuindorp Frankendael I p.32 fietstocht Het groene hart van Nieuw-West I p.30

fietstocht Van pont naar pont door het groen in Noord | p.30 lezing Het verlangen naar groen | p.34 lezing Stad der

Toekomst | p.36 expositie Bijlmertentoonstelling | p.37

Page 12: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

12 13

Het imposante gebouw

werd rond 1918 ontworpen door K.P.C. de Bazel. Opdrachtgever was de Neder-

landsche Handel-Maatschappij. Van de interieurs op de tweede en derde verdieping

is veel uit de begintijd bewaard gebleven. In de huidige Italiaanse zaal werd een

interieur uit de achttiende eeuw aangebracht, afkomstig uit de vergaderkamer van

het vorige kantoor. Dit gebeurde tegen de zin van de architect, want het paste

helemaal niet bij de rest van het gebouw. De landschapsschilderingen uit 1772

zijn van Jan Augustini. In 2002 werd het gebouw verkocht aan de gemeente die

het bestemde als nieuwe locatie voor het stadsarchief. Bijzonder is de safedeposit

in de kelder. Hier is nu de Schatkamer, waar historische topstukken uit de archieven

en collecties permanent voor het publiek tentoongesteld zijn. De plafond- en

wanddecoraties zijn hier gereconstrueerd naar het oorspronkelijke ontwerp.

Bureau Monumenten & Archeologie is ook gevestigd in De Bazel.

A.J. Kropholler ontwierp de kerk in 1928. De architect ontwierp ook

de bijbehorende pastorie en de omringende hofwoningen. In verband met de

oriëntatie van het koor op het oosten werd de kerk een kwartslag gedraaid ten

opzichte van de overige bebouwing. De robuuste en vrijwel geheel uit schoon

metselwerk opgetrokken kruiskerk heeft een breed middenschip met steunberen

en smalle, lage zijbeuken en een laag transept. Het gebouw is ontworpen in een

traditionele stijl met Berlagiaanse invloeden. Vooral de vensterloze en vrijwel on-

versierde voorgevel met het vlak uitgevoerde metselwerk, het drievoudige spits-

boogportaal en de asymmetrische opbouw toont verwantschap met de Beurs van

Berlage. Het interieur suggereert een grote ruimtelijkheid door de toegepaste

boogconstructies en de open houten kapconstructie. Kropholler leverde ook

ontwerpen voor het interieur van de kerk, zoals het meubilair, de verlichting en

het altaar. Andere vooraanstaande kunstenaars ontwierpen het overige interieur.

04

Linnaeushof 93za 10.00-17.00 u

zo 12.00-17.00 u

www.hofkerk.nl

te zienkerk

tuin

te doenzo 15.30 u

orgelconcert

za & zo

13.00 | 15.00 u

rondleiding

toegangvrije inloop

Hofkerk

Evenwijdig aan de Ringdijk ligt de voor-

malige hofstede De Vergulden Eenhoorn. Dijk en vaart werden aangelegd bij het

droogmaken van het Diemer- of Watergraafsmeer in 1629. Het hoogteverschil

tussen polder- en stadspeil, aan de overzijde van de vaart, is nog steeds in het

oog springend. Het pand werd gebouwd in 1702 door de Amsterdamse chirurgijn

Jan van Meekeren. Vanaf de vroege negentiende eeuw werd het pand gebruikt

als boerderij. Op het erf achter het gebouw werden diverse bijgebouwen ge-

plaatst. Rond 1935 bestond het complex behalve uit het hoofdgebouw, uit een

hooiberg, twee stalgebouwen, diverse schuren en een melkhuisje met kelder. Bij

het complex hoorde een stuk weiland van tien hectare. Een ingrijpende restauratie

door Dienst Publieke Werken werd in 1975 voltooid. Sindsdien deed het complex

dienst als buurtcentrum annex peuterspeelzaal. Stadsdeel Oost is op zoek naar

een nieuwe bestemming.

03

Ringdijk 58za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.oost.amsterdam.nl/

deverguldeneenhoorn

te zienboerderij

koeienstal

te doenza & zo doorlopend

rondleiding door

boederij in

kleine groepjes

toegangvrije inloop

De Vergulden Eenhoorn

Op een stuk land tussen de huidige Zee-

burgerdijk en het Nieuwe Diep werd in 1714 de joodse begraafplaats Zeeburg in

gebruik genomen. Wat nu lijkt op een afgesloten en ruig natuurgebied was ooit

een van de grootste joodse begraafplaatsen van West-Europa. Op de dodenakker

werd overwegend de arme massa uit de Hoogduitse gemeenschap begraven;

naar schatting ruim 200.000 graven. In het begin van de vorige eeuw raakte Zeeburg

vol. Na opening van de begraafplaats in Diemen werd zij steeds minder gebruikt

om in 1942 te worden gesloten. Het verval nam daarop toe. In 1956 werd het

oudste deel geruimd voor de aanleg van de Amsterdamsebrug. De stoffelijke

resten zijn herbegraven in Diemen, waar ook de overgebleven grafzerken een

plaats kregen. Stichting Eerherstel Joodse Begraafplaats Zeeburg streeft sinds

2008 naar herstel en restauratie van deze unieke locatie, onder andere in combinatie

met behoud van de natuurwaarde.

02

Valentijnkade t.h.v. 102 za GESLOTEN

zo 10.00-17.00 u

www.eerherstelzeeburg.nl

te zienzuidzijde

begraafplaats

toegangvrije inloop

Joodse Begraafplaats

In 2008 werd het Gemeenlandshuis over-

gedragen aan Vereniging Hendrick de Keyser nadat het bijna 275 jaar het onder-

komen was van het 'Hoogheemraadschap van den Zeeburg en Diemerdijk' en

haar rechtsopvolgers. Dit waterschap beheerde de dijk van de Zuiderzee tussen

Amsterdam en Muiden. Wat omvang en indeling betreft, is het gebouw vergelijk-

baar met een buitenhuis. De voor- en achtergevel beslaan ieder vijf raamtraveeën.

De ingangspartij is opgenomen in de middelste travee. De bel-etage bezit een

rijk gestuukte middenhal in Lodewijk XIV-stijl. Aan weerszijden van de hal bevinden

zich twee zalen met fraai bewerkte schouwen. In de zaal links hangen op de

schoorsteen de wapens van de stemgerechtigde districten met aan weerszijden

die van de hoogheemraden. Achter het pand verrezen een koetshuis en een stal,

waardoor een symmetrische tuinaanleg werd gerealiseerd alsof het een voorname

buitenplaats betrof.

01

Diemerzeedijk 27za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hendrickdekeyser.nl

te ziengehele huis

tuin

te doenexpositie over

hendrick de keyser

toegangvrije inloop

Het Gemeenlandshuis

Vijzelstraat 32za 9.00-17.00 u

zo 9.00-17.00 u

www.stadsarchief.amsterdam.nl

te zienitaliaanse zaal

directeurskamer

schatkamer

te doenjongerengids | p.42

lezing | p.36

expositie | p. 38

rondleiding

za & zo doorlopend

toegangvrije inloop

De Bazel | Centraal Informatiepunt

~beperkt toegang~Om zoveel mogelijk mensen de kans te bieden om een uniek monument te bezoeken, kunt u per monument maximaal twee kaartjes reserveren. Wij rekenen op uw begrip. Wees er op tijd bij, want vol=vol!

~kaartjes ophalen~Gereserveerde kaartjes kunt u ophalen bij het centraal informatiepunt op:donderdag 6 september 10.00-12.00 u

vrijdag 7 september 10.00-12.00 u

zaterdag 8 september 09.00-11.00 u

zondag 9 september 09.00-11.00 u

~ De Bazel Vijzelstraat 32

~centraal informatiepunt~Gebouw De Bazel is het centraal informatie-punt van Open Monumentendag Amsterdam. Hier kunt u het programmaboekje en de gereserveerde kaartjes ophalen. De Bazel Vijzelstraat 32 | za & zo 09.00-17.00 u

~gratis - reserveren~Alle deelnemende monumenten zijn gratiste bezoeken. Echter vanwege de beperkte publiekscapaciteit zijn sommige monumen-ten en een aantal monumentale activiteiten alleen via reservering toegankelijk. Kaartjes zijn uitsluitend online te reserveren vanaf27 augustus t/m 4 september via www.amsterdam.nl/openmonumentendag

~Open Monumentendag Amsterdam vindt plaats op zaterdag 8 & zondag 9 september 10.00-17.00 u. Bekijk de tijdsplanning voor extra openingstijden. ~vooraf reserveren voor deze monumenten ING 09 | Woonhuis Cuypers 26 | Huis Bartolotti 32 | Trippenhuis 34 | Marine

Etablissement Amsterdam 35 | Het Witsenhuis 37 | Hortus Botanicus 49 | Grachtenhuis Van den Santheuvel, Sobbe 53 Museum van Loon 55 vooraf reserveren voor deze monumentale activiteiten avondprogramma UNESCO-boot

avondtour | p.39 wandeling De begraafplaats als park | p.32 wandeling De Groene Plantage: Nu en Toen | p.33 lezing

Groen Erfgoed? | p.34 lezing Hout van toen | p.35 lezing Het Scheepvaartmuseum vernieuwd | p.36 Fietstochten p.30 & 31

Page 13: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

12 13

Het imposante gebouw

werd rond 1918 ontworpen door K.P.C. de Bazel. Opdrachtgever was de Neder-

landsche Handel-Maatschappij. Van de interieurs op de tweede en derde verdieping

is veel uit de begintijd bewaard gebleven. In de huidige Italiaanse zaal werd een

interieur uit de achttiende eeuw aangebracht, afkomstig uit de vergaderkamer van

het vorige kantoor. Dit gebeurde tegen de zin van de architect, want het paste

helemaal niet bij de rest van het gebouw. De landschapsschilderingen uit 1772

zijn van Jan Augustini. In 2002 werd het gebouw verkocht aan de gemeente die

het bestemde als nieuwe locatie voor het stadsarchief. Bijzonder is de safedeposit

in de kelder. Hier is nu de Schatkamer, waar historische topstukken uit de archieven

en collecties permanent voor het publiek tentoongesteld zijn. De plafond- en

wanddecoraties zijn hier gereconstrueerd naar het oorspronkelijke ontwerp.

Bureau Monumenten & Archeologie is ook gevestigd in De Bazel.

A.J. Kropholler ontwierp de kerk in 1928. De architect ontwierp ook

de bijbehorende pastorie en de omringende hofwoningen. In verband met de

oriëntatie van het koor op het oosten werd de kerk een kwartslag gedraaid ten

opzichte van de overige bebouwing. De robuuste en vrijwel geheel uit schoon

metselwerk opgetrokken kruiskerk heeft een breed middenschip met steunberen

en smalle, lage zijbeuken en een laag transept. Het gebouw is ontworpen in een

traditionele stijl met Berlagiaanse invloeden. Vooral de vensterloze en vrijwel on-

versierde voorgevel met het vlak uitgevoerde metselwerk, het drievoudige spits-

boogportaal en de asymmetrische opbouw toont verwantschap met de Beurs van

Berlage. Het interieur suggereert een grote ruimtelijkheid door de toegepaste

boogconstructies en de open houten kapconstructie. Kropholler leverde ook

ontwerpen voor het interieur van de kerk, zoals het meubilair, de verlichting en

het altaar. Andere vooraanstaande kunstenaars ontwierpen het overige interieur.

04

Linnaeushof 93za 10.00-17.00 u

zo 12.00-17.00 u

www.hofkerk.nl

te zienkerk

tuin

te doenzo 15.30 u

orgelconcert

za & zo

13.00 | 15.00 u

rondleiding

toegangvrije inloop

Hofkerk

Evenwijdig aan de Ringdijk ligt de voor-

malige hofstede De Vergulden Eenhoorn. Dijk en vaart werden aangelegd bij het

droogmaken van het Diemer- of Watergraafsmeer in 1629. Het hoogteverschil

tussen polder- en stadspeil, aan de overzijde van de vaart, is nog steeds in het

oog springend. Het pand werd gebouwd in 1702 door de Amsterdamse chirurgijn

Jan van Meekeren. Vanaf de vroege negentiende eeuw werd het pand gebruikt

als boerderij. Op het erf achter het gebouw werden diverse bijgebouwen ge-

plaatst. Rond 1935 bestond het complex behalve uit het hoofdgebouw, uit een

hooiberg, twee stalgebouwen, diverse schuren en een melkhuisje met kelder. Bij

het complex hoorde een stuk weiland van tien hectare. Een ingrijpende restauratie

door Dienst Publieke Werken werd in 1975 voltooid. Sindsdien deed het complex

dienst als buurtcentrum annex peuterspeelzaal. Stadsdeel Oost is op zoek naar

een nieuwe bestemming.

03

Ringdijk 58za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.oost.amsterdam.nl/

deverguldeneenhoorn

te zienboerderij

koeienstal

te doenza & zo doorlopend

rondleiding door

boederij in

kleine groepjes

toegangvrije inloop

De Vergulden Eenhoorn

Op een stuk land tussen de huidige Zee-

burgerdijk en het Nieuwe Diep werd in 1714 de joodse begraafplaats Zeeburg in

gebruik genomen. Wat nu lijkt op een afgesloten en ruig natuurgebied was ooit

een van de grootste joodse begraafplaatsen van West-Europa. Op de dodenakker

werd overwegend de arme massa uit de Hoogduitse gemeenschap begraven;

naar schatting ruim 200.000 graven. In het begin van de vorige eeuw raakte Zeeburg

vol. Na opening van de begraafplaats in Diemen werd zij steeds minder gebruikt

om in 1942 te worden gesloten. Het verval nam daarop toe. In 1956 werd het

oudste deel geruimd voor de aanleg van de Amsterdamsebrug. De stoffelijke

resten zijn herbegraven in Diemen, waar ook de overgebleven grafzerken een

plaats kregen. Stichting Eerherstel Joodse Begraafplaats Zeeburg streeft sinds

2008 naar herstel en restauratie van deze unieke locatie, onder andere in combinatie

met behoud van de natuurwaarde.

02

Valentijnkade t.h.v. 102 za GESLOTEN

zo 10.00-17.00 u

www.eerherstelzeeburg.nl

te zienzuidzijde

begraafplaats

toegangvrije inloop

Joodse Begraafplaats

In 2008 werd het Gemeenlandshuis over-

gedragen aan Vereniging Hendrick de Keyser nadat het bijna 275 jaar het onder-

komen was van het 'Hoogheemraadschap van den Zeeburg en Diemerdijk' en

haar rechtsopvolgers. Dit waterschap beheerde de dijk van de Zuiderzee tussen

Amsterdam en Muiden. Wat omvang en indeling betreft, is het gebouw vergelijk-

baar met een buitenhuis. De voor- en achtergevel beslaan ieder vijf raamtraveeën.

De ingangspartij is opgenomen in de middelste travee. De bel-etage bezit een

rijk gestuukte middenhal in Lodewijk XIV-stijl. Aan weerszijden van de hal bevinden

zich twee zalen met fraai bewerkte schouwen. In de zaal links hangen op de

schoorsteen de wapens van de stemgerechtigde districten met aan weerszijden

die van de hoogheemraden. Achter het pand verrezen een koetshuis en een stal,

waardoor een symmetrische tuinaanleg werd gerealiseerd alsof het een voorname

buitenplaats betrof.

01

Diemerzeedijk 27za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hendrickdekeyser.nl

te ziengehele huis

tuin

te doenexpositie over

hendrick de keyser

toegangvrije inloop

Het Gemeenlandshuis

Vijzelstraat 32za 9.00-17.00 u

zo 9.00-17.00 u

www.stadsarchief.amsterdam.nl

te zienitaliaanse zaal

directeurskamer

schatkamer

te doenjongerengids | p.42

lezing | p.36

expositie | p. 38

rondleiding

za & zo doorlopend

toegangvrije inloop

De Bazel | Centraal Informatiepunt

~beperkt toegang~Om zoveel mogelijk mensen de kans te bieden om een uniek monument te bezoeken, kunt u per monument maximaal twee kaartjes reserveren. Wij rekenen op uw begrip. Wees er op tijd bij, want vol=vol!

~kaartjes ophalen~Gereserveerde kaartjes kunt u ophalen bij het centraal informatiepunt op:donderdag 6 september 10.00-12.00 u

vrijdag 7 september 10.00-12.00 u

zaterdag 8 september 09.00-11.00 u

zondag 9 september 09.00-11.00 u

~ De Bazel Vijzelstraat 32

~centraal informatiepunt~Gebouw De Bazel is het centraal informatie-punt van Open Monumentendag Amsterdam. Hier kunt u het programmaboekje en de gereserveerde kaartjes ophalen. De Bazel Vijzelstraat 32 | za & zo 09.00-17.00 u

~gratis - reserveren~Alle deelnemende monumenten zijn gratiste bezoeken. Echter vanwege de beperkte publiekscapaciteit zijn sommige monumen-ten en een aantal monumentale activiteiten alleen via reservering toegankelijk. Kaartjes zijn uitsluitend online te reserveren vanaf27 augustus t/m 4 september via www.amsterdam.nl/openmonumentendag

~Open Monumentendag Amsterdam vindt plaats op zaterdag 8 & zondag 9 september 10.00-17.00 u. Bekijk de tijdsplanning voor extra openingstijden. ~vooraf reserveren voor deze monumenten ING 09 | Woonhuis Cuypers 26 | Huis Bartolotti 32 | Trippenhuis 34 | Marine

Etablissement Amsterdam 35 | Het Witsenhuis 37 | Hortus Botanicus 49 | Grachtenhuis Van den Santheuvel, Sobbe 53 Museum van Loon 55 vooraf reserveren voor deze monumentale activiteiten avondprogramma UNESCO-boot

avondtour | p.39 wandeling De begraafplaats als park | p.32 wandeling De Groene Plantage: Nu en Toen | p.33 lezing

Groen Erfgoed? | p.34 lezing Hout van toen | p.35 lezing Het Scheepvaartmuseum vernieuwd | p.36 Fietstochten p.30 & 31

Page 14: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

14 15

De bouw van de Nederlands Hervormde Kruiskerk in Amstel-

veen werd in 1951 voltooid. Het was een gedurfd expressief ontwerp van M.F.

Duintjer, dat zowel kritiek als waardering kreeg. De plattegrond van de kerk

bestaat uit een vierkant waartegen twaalf gelijkzijdige driehoeken zijn ge-

plaatst, die als het ware zijn geperforeerd door een groot aantal kleine ramen.

De kerk heeft hierdoor een bijzondere lichtinval en dankt hieraan de bijnaam

'kerk met de duizend ramen'. Het gebouw was prominent en vrij gelegen in

een al bestaand park. Opvallend is het contrast tussen de eenvoudige bijge-

bouwen aan weerszijden van het voorplein en het rijzige torenfront met de

daarachter gelegen kerkzaal met de harmonica-achtige zijgevels. In het sym-

metrische ingedeelde interieur is het staalskelet in het zicht gelaten. Vanaf de

torens, die te beklimmen zijn tijdens het weekend, heeft men een prachtig

uitzicht op heemtuinen.

12

Van der Veerelaan 30AAmstelveen

za 10.00-17.00 u

zo 14.00-17.00 u

www.kruiskerk-amstelveen.nl

te ziengehele kerk

uitzicht vanaf

de toren op de

heemtuinen

te doentoren beklimmen

museumtram I p.32

toegangvrije inloop

Kruiskerk

Aan de voet van de Amsterdam Arena

ligt een van de oudste golfbanen van Nederland. De baan is aangelegd in 1934;

het karakteristieke clubhuis werd een jaar later geopend. De villa in de vorm van

een groot landhuis is ontworpen door F.A. Warners. Typerend zijn de haaks op

elkaar geplaatste bouwdelen en het overkragende rieten dak. Sinds de aanleg

is de baan een paar keer ingrijpend gewijzigd, waarbij in 1984 negen van de

achttien holes overbleven. Sinds 1990 wordt de baan bespeeld door de golf-

club Amsterdam Old Course. Bij aanleg van de zogeheten Utrechtboog, de

verbinding tussen Utrecht en Schiphol, werd een spoorwegviaduct dwars door

en over de baan gebouwd. Na voltooiing van de boog in 2005, is de baan aangepast

en gerenoveerd door F. Pont. Momenteel bestaan er vergevorderde plannen

voor een nieuwe baanrenovatie waarbij de veengrond vervangen wordt door

zandgrond.

11

Zwarte Laantje 4za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.amsterdamoldcourse.nl

te zienclubhuis

golfbaan

te doenza 16.00-17.00 u

golfen maximaal

hcp 36 vereist

toegangvrije inloop

Amsterdam Old Course

Na de woningbouw in de eerste fase van de Bijlmer

werden in het centrumgebied Zuidoost vanaf de jaren negentig uitgaanscentra

– nog onlangs is als nieuwste de Ziggo Dome in gebruik genomen – winkels en

kantoren gepland. Deze ingrepen dienden bij te dragen aan de ontwikkeling

van het stadsdeel met een gemengde invulling aan stedelijke functies. Rond

de Amsterdam Arena verrezen kantoren overwegend in hoogbouw. Een van

die torens is kantoortoren A, waar Amvest is gevestigd. Deze negentig meter

hoge toren ligt op het eerste oog niet in het groen. De twintigste verdieping

biedt echter een fascinerend uitzicht over het groen van Amsterdam: de stad,

het Amstelland en de kenmerkende Bijlmerstructuur. Het gebouw werd in 2001

opgeleverd naar ontwerp van het Amerikaanse architecten- en ingenieursbureau

Skidmore Owings & Merill (SOM), gespecialiseerd in internationale hoogbouw-

projecten.

10

De Entree 43za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.amvest.nl

te zienuitzicht van boven

te doenfietstocht I p.31

lezing | p.35

toegangvrije inloop

Toren Amvest

Het hoofdkantoor van ING, werd in 1987 gebouwd als kantoor voor de

Nederlandse Middenstandsbank, de voorloper van de bank die nu in het pand

huist. Het nog steeds spraakmakende gebouw (dat dit jaar 25 jaar bestaat) van

Alberts & Van Huut bestaat uit geschakelde bakstenen torenclusters van drie tot

acht verdiepingen hoog die op de begane grond met elkaar verbonden zijn door

een binnenstraat waar een deel van de ING collectie te zien is. Een veelkleurig

kronkelend pad loopt door het gebouw en voert langs spectaculaire scheve

kolommen, klaterende waterpartijen, vensters van gekleurd glas en golvende

plafonds. Tien gekleurde vides zorgen via spiegelende koperen platen voor

de reflectie van het zonlicht in het binnenste van het gebouw. Een verdieping

bestaat uit vijf werkeenheden en verschillende vergaderruimtes rond een vide.

De architecten beschouwden het complex als een voorbeeld van ‘organische

architectuur’, waar mensen vrij en creatief kunnen werken.

09

Bijlmerplein 888za beperkt toegankelijk

zo GESLOTEN

te ziengehele gebouw

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

ING

Amsterdam Zuidoost heeft de afgelopen jaren

door de Bijlmer-vernieuwing veel veranderingen ondergaan. Gebouwen zijn

gesloopt en er worden weer nieuwe voor in de plaats gezet. Enkele oude

winkelcentra en parkeergarages zijn in onbruik geraakt. FATFORM, een plat-

form voor nationale en internationale kunstenaars, was eerst gevestigd in de

voormalige garage en winkelcentrum Kraaiennest. Dit gebouw wordt soms

een monument van de oude Bijlmer genoemd, maar zal binnenkort gesloopt

worden. Vanwege deze plannen is de organisatie verhuisd naar de overkant:

Garage Klieverink en het aangrenzende kantoorgebouw. Waar vroeger auto's

geparkeerd stonden stelt FATFORM nu werken van uiteenlopende kunste-

naars tentoon. Op het dak zijn moestuinen aanwezig en het uitzicht geeft een

goed overzicht van de omgeving: Kraaiennest, de Bijlmerflats, winkelcentra

en een moskee.

08

Klieverink 100Bza 11.00-17.00 u

za 17.00-21.00 u

zo 11.00-17.00 u

www.fatform.com

te zienuitzicht van boven

gehele garage

te doenexpositie I p.37

avondprogr. I p.40

toegangvrije inloop

Garage Klieverink

Samen met de Gouden Leeuw is Groenhoven een

architectonisch uniek complex in de Bijlmer. De woontorens zijn ontworpen door

Joop van Stigt en gebouwd in 1975, een hoogtepunt van het structuralisme.

Groenhoven bestaat uit acht woontorens van zeven tot twaalf woonlagen met in

totaal 431 appartementen. Het complex is opgebouwd uit vierkanten met een

standaardmaat van 2,5 meter. De collectieve ruimten zijn in gebruik als café,

danszaal of winkeltjes. Dergelijke ruimten waren voorzien in alle Bijlmerflats, maar

nu alleen nog in Groenhoven en de naastgelegen flat Gouden Leeuw in gebruik.

Anders dan de honingraatflats uit de jaren zestig bevat Groenhoven uitsluitend

koopflats. Groenhoven is een van de grootste Vereniging(en) van Eigenaren in

Nederland. De flat is fraai gelegen midden in een groene omgeving. Loopstraten

verbinden de torens met elkaar, zowel op straatniveau als bovenin op de negende

verdieping. Daarnaast hebben bewoners individuele binnentuinen aangelegd.

07

Groenhoven 650za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.vvegroenhoven.nl

te zienuitzicht van boven

loopstraat beneden

collectieve ruimte

te doendebat I p.30

wandeling I p.33

lezing I p.36

expositie I p.37

toegangvrije inloop

Flat Groenhoven

Deze kerk is ontworpen door W. van de Kuilen en C. Trappen-

burg en werd in 1956 in gebruik genomen. Opdrachtgever was de Gereformeerde

Kerk van de Watergraafsmeer. Het complex omvat drie onderdelen: het kerkgebouw,

een pastorie en een verbindingsvleugel met dienstgebouw. De gebouwen liggen

in een plantsoen. De bouwmassa wordt gedomineerd door de rechthoekige

kerkzaal met aan de langsgevels een glas-in-betonstructuur en de ijle 28 meter

hoge klokkentoren. De toren is opgebouwd uit een met baksteen beklede beton-

constructie. Het complex wordt gekenmerkt door een afwisseling van open en

gesloten delen. De kerkzaal is berekend op 800 zitplaatsen. De glas-in-betonramen

hebben figuratieve voorstellingen, die verwijzen naar het Bijbelboek Openbaringen.

De ramen zijn ontworpen door kunstenaar B. Hendriks. In het interieur staan op het

podium de preekstoel en doopvont, beide van beton. De kerk is eigendom van de

Surinaamse Evangelische Broedergemeente Amsterdam.

06

Van 't Hofflaan 20za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.ebga.nl

te zienkerkgebouw

toegangvrije inloop

Koningskerk

Langs de Middenweg lagen ooit tientallen buiten-

plaatsen. Dit is de enig overgebleven buitenplaats in de Watergraafsmeer. Het

buiten werd hoogstwaarschijnlijk gesticht in 1660. Omstreeks 1695 werd achter het

huis een formele tuin aangelegd. In 1733 kreeg het buiten het huidige aanzien en

in 1759 werden huis en tuin uitgebreid en verfraaid. Het diende toen als zomer-

verblijf van vermogende Amsterdammers. Sinds de negentiende eeuw tot 2006

werd Huize Frankendael permanent bewoond. Vanaf 1835 werd het park gedeel-

telijk opengesteld voor de gegoede burgerij en groeide uit tot een geliefde plezier-

en theetuin. In 1867 werden er een handelskwekerij en een tuinbouwschool geves-

tigd en in 1882 de Stadskwekerij. In 1998 besloot het stadsdeel het huis met het

terrein te bestemmen met openbare en culturele functies. De laatste bewoners, de

familie Merkelbach-Van Vliet, bewoonden Frankendael met veel liefde en toewij-

ding. Het overgebleven mozaïek is illustratief voor het gezinsleven van de familie.

05

Middenweg 72 za GESLOTEN

zo 10.00-17.00 u

www.huizefrankendael.nl

te zienkoetshuis

bel-etage

bovenverdieping

te doenzo 11.00 | 13.00 u

rondleiding

toen hier I p.46

groen eten &

drinken

toegangvrije inloop

Huize Frankendael

Page 15: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

14 15

De bouw van de Nederlands Hervormde Kruiskerk in Amstel-

veen werd in 1951 voltooid. Het was een gedurfd expressief ontwerp van M.F.

Duintjer, dat zowel kritiek als waardering kreeg. De plattegrond van de kerk

bestaat uit een vierkant waartegen twaalf gelijkzijdige driehoeken zijn ge-

plaatst, die als het ware zijn geperforeerd door een groot aantal kleine ramen.

De kerk heeft hierdoor een bijzondere lichtinval en dankt hieraan de bijnaam

'kerk met de duizend ramen'. Het gebouw was prominent en vrij gelegen in

een al bestaand park. Opvallend is het contrast tussen de eenvoudige bijge-

bouwen aan weerszijden van het voorplein en het rijzige torenfront met de

daarachter gelegen kerkzaal met de harmonica-achtige zijgevels. In het sym-

metrische ingedeelde interieur is het staalskelet in het zicht gelaten. Vanaf de

torens, die te beklimmen zijn tijdens het weekend, heeft men een prachtig

uitzicht op heemtuinen.

12

Van der Veerelaan 30AAmstelveen

za 10.00-17.00 u

zo 14.00-17.00 u

www.kruiskerk-amstelveen.nl

te ziengehele kerk

uitzicht vanaf

de toren op de

heemtuinen

te doentoren beklimmen

museumtram I p.32

toegangvrije inloop

Kruiskerk

Aan de voet van de Amsterdam Arena

ligt een van de oudste golfbanen van Nederland. De baan is aangelegd in 1934;

het karakteristieke clubhuis werd een jaar later geopend. De villa in de vorm van

een groot landhuis is ontworpen door F.A. Warners. Typerend zijn de haaks op

elkaar geplaatste bouwdelen en het overkragende rieten dak. Sinds de aanleg

is de baan een paar keer ingrijpend gewijzigd, waarbij in 1984 negen van de

achttien holes overbleven. Sinds 1990 wordt de baan bespeeld door de golf-

club Amsterdam Old Course. Bij aanleg van de zogeheten Utrechtboog, de

verbinding tussen Utrecht en Schiphol, werd een spoorwegviaduct dwars door

en over de baan gebouwd. Na voltooiing van de boog in 2005, is de baan aangepast

en gerenoveerd door F. Pont. Momenteel bestaan er vergevorderde plannen

voor een nieuwe baanrenovatie waarbij de veengrond vervangen wordt door

zandgrond.

11

Zwarte Laantje 4za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.amsterdamoldcourse.nl

te zienclubhuis

golfbaan

te doenza 16.00-17.00 u

golfen maximaal

hcp 36 vereist

toegangvrije inloop

Amsterdam Old Course

Na de woningbouw in de eerste fase van de Bijlmer

werden in het centrumgebied Zuidoost vanaf de jaren negentig uitgaanscentra

– nog onlangs is als nieuwste de Ziggo Dome in gebruik genomen – winkels en

kantoren gepland. Deze ingrepen dienden bij te dragen aan de ontwikkeling

van het stadsdeel met een gemengde invulling aan stedelijke functies. Rond

de Amsterdam Arena verrezen kantoren overwegend in hoogbouw. Een van

die torens is kantoortoren A, waar Amvest is gevestigd. Deze negentig meter

hoge toren ligt op het eerste oog niet in het groen. De twintigste verdieping

biedt echter een fascinerend uitzicht over het groen van Amsterdam: de stad,

het Amstelland en de kenmerkende Bijlmerstructuur. Het gebouw werd in 2001

opgeleverd naar ontwerp van het Amerikaanse architecten- en ingenieursbureau

Skidmore Owings & Merill (SOM), gespecialiseerd in internationale hoogbouw-

projecten.

10

De Entree 43za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.amvest.nl

te zienuitzicht van boven

te doenfietstocht I p.31

lezing | p.35

toegangvrije inloop

Toren Amvest

Het hoofdkantoor van ING, werd in 1987 gebouwd als kantoor voor de

Nederlandse Middenstandsbank, de voorloper van de bank die nu in het pand

huist. Het nog steeds spraakmakende gebouw (dat dit jaar 25 jaar bestaat) van

Alberts & Van Huut bestaat uit geschakelde bakstenen torenclusters van drie tot

acht verdiepingen hoog die op de begane grond met elkaar verbonden zijn door

een binnenstraat waar een deel van de ING collectie te zien is. Een veelkleurig

kronkelend pad loopt door het gebouw en voert langs spectaculaire scheve

kolommen, klaterende waterpartijen, vensters van gekleurd glas en golvende

plafonds. Tien gekleurde vides zorgen via spiegelende koperen platen voor

de reflectie van het zonlicht in het binnenste van het gebouw. Een verdieping

bestaat uit vijf werkeenheden en verschillende vergaderruimtes rond een vide.

De architecten beschouwden het complex als een voorbeeld van ‘organische

architectuur’, waar mensen vrij en creatief kunnen werken.

09

Bijlmerplein 888za beperkt toegankelijk

zo GESLOTEN

te ziengehele gebouw

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

ING

Amsterdam Zuidoost heeft de afgelopen jaren

door de Bijlmer-vernieuwing veel veranderingen ondergaan. Gebouwen zijn

gesloopt en er worden weer nieuwe voor in de plaats gezet. Enkele oude

winkelcentra en parkeergarages zijn in onbruik geraakt. FATFORM, een plat-

form voor nationale en internationale kunstenaars, was eerst gevestigd in de

voormalige garage en winkelcentrum Kraaiennest. Dit gebouw wordt soms

een monument van de oude Bijlmer genoemd, maar zal binnenkort gesloopt

worden. Vanwege deze plannen is de organisatie verhuisd naar de overkant:

Garage Klieverink en het aangrenzende kantoorgebouw. Waar vroeger auto's

geparkeerd stonden stelt FATFORM nu werken van uiteenlopende kunste-

naars tentoon. Op het dak zijn moestuinen aanwezig en het uitzicht geeft een

goed overzicht van de omgeving: Kraaiennest, de Bijlmerflats, winkelcentra

en een moskee.

08

Klieverink 100Bza 11.00-17.00 u

za 17.00-21.00 u

zo 11.00-17.00 u

www.fatform.com

te zienuitzicht van boven

gehele garage

te doenexpositie I p.37

avondprogr. I p.40

toegangvrije inloop

Garage Klieverink

Samen met de Gouden Leeuw is Groenhoven een

architectonisch uniek complex in de Bijlmer. De woontorens zijn ontworpen door

Joop van Stigt en gebouwd in 1975, een hoogtepunt van het structuralisme.

Groenhoven bestaat uit acht woontorens van zeven tot twaalf woonlagen met in

totaal 431 appartementen. Het complex is opgebouwd uit vierkanten met een

standaardmaat van 2,5 meter. De collectieve ruimten zijn in gebruik als café,

danszaal of winkeltjes. Dergelijke ruimten waren voorzien in alle Bijlmerflats, maar

nu alleen nog in Groenhoven en de naastgelegen flat Gouden Leeuw in gebruik.

Anders dan de honingraatflats uit de jaren zestig bevat Groenhoven uitsluitend

koopflats. Groenhoven is een van de grootste Vereniging(en) van Eigenaren in

Nederland. De flat is fraai gelegen midden in een groene omgeving. Loopstraten

verbinden de torens met elkaar, zowel op straatniveau als bovenin op de negende

verdieping. Daarnaast hebben bewoners individuele binnentuinen aangelegd.

07

Groenhoven 650za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.vvegroenhoven.nl

te zienuitzicht van boven

loopstraat beneden

collectieve ruimte

te doendebat I p.30

wandeling I p.33

lezing I p.36

expositie I p.37

toegangvrije inloop

Flat Groenhoven

Deze kerk is ontworpen door W. van de Kuilen en C. Trappen-

burg en werd in 1956 in gebruik genomen. Opdrachtgever was de Gereformeerde

Kerk van de Watergraafsmeer. Het complex omvat drie onderdelen: het kerkgebouw,

een pastorie en een verbindingsvleugel met dienstgebouw. De gebouwen liggen

in een plantsoen. De bouwmassa wordt gedomineerd door de rechthoekige

kerkzaal met aan de langsgevels een glas-in-betonstructuur en de ijle 28 meter

hoge klokkentoren. De toren is opgebouwd uit een met baksteen beklede beton-

constructie. Het complex wordt gekenmerkt door een afwisseling van open en

gesloten delen. De kerkzaal is berekend op 800 zitplaatsen. De glas-in-betonramen

hebben figuratieve voorstellingen, die verwijzen naar het Bijbelboek Openbaringen.

De ramen zijn ontworpen door kunstenaar B. Hendriks. In het interieur staan op het

podium de preekstoel en doopvont, beide van beton. De kerk is eigendom van de

Surinaamse Evangelische Broedergemeente Amsterdam.

06

Van 't Hofflaan 20za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.ebga.nl

te zienkerkgebouw

toegangvrije inloop

Koningskerk

Langs de Middenweg lagen ooit tientallen buiten-

plaatsen. Dit is de enig overgebleven buitenplaats in de Watergraafsmeer. Het

buiten werd hoogstwaarschijnlijk gesticht in 1660. Omstreeks 1695 werd achter het

huis een formele tuin aangelegd. In 1733 kreeg het buiten het huidige aanzien en

in 1759 werden huis en tuin uitgebreid en verfraaid. Het diende toen als zomer-

verblijf van vermogende Amsterdammers. Sinds de negentiende eeuw tot 2006

werd Huize Frankendael permanent bewoond. Vanaf 1835 werd het park gedeel-

telijk opengesteld voor de gegoede burgerij en groeide uit tot een geliefde plezier-

en theetuin. In 1867 werden er een handelskwekerij en een tuinbouwschool geves-

tigd en in 1882 de Stadskwekerij. In 1998 besloot het stadsdeel het huis met het

terrein te bestemmen met openbare en culturele functies. De laatste bewoners, de

familie Merkelbach-Van Vliet, bewoonden Frankendael met veel liefde en toewij-

ding. Het overgebleven mozaïek is illustratief voor het gezinsleven van de familie.

05

Middenweg 72 za GESLOTEN

zo 10.00-17.00 u

www.huizefrankendael.nl

te zienkoetshuis

bel-etage

bovenverdieping

te doenzo 11.00 | 13.00 u

rondleiding

toen hier I p.46

groen eten &

drinken

toegangvrije inloop

Huize Frankendael

Page 16: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

16 17

Aan het Vondelpark staat deze door H.P. Berlage in 1907

ontworpen halfvrijstaande villa. De asymmetrische voorgevel heeft links een vijf-

zijdige erker over de verdiepingen en sluit beneden aan op een uitspringende

toegangspartij. De achtergevel heeft een uitbouw over twee verdiepingen met

daarnaast een uitgebouwde tuinkamer. Rond de centrale hal bevinden zich de

voornaamste vertrekken. Berlage leverde voor de villa een totaalontwerp, ook het

interieur werd door hem vormgegeven. Van dit oorspronkelijke interieur is veel

bewaard gebleven. Opvallend zijn het schone metselwerk met geglazuurde bak-

steen, de gekleurde tegelvloeren en wanden en het glas-in-lood. De achterkamer

is qua afwerking het meest luxueuze vertrek van het pand. De vaste buffetkast en

de lambrisering in dit vertrek zijn afkomstig van de toonaangevende interieurwinkel

't Binnenhuis, waar naast Berlage ook Jac. van den Bosch als ontwerper actief was.

Een voorname bordestrap van grenenhout ontsluit de verdiepingen en de zolder.

20

Koninginneweg 18za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.bb-berlage.nl

te zientuinkamer

keuken

trappenhuis

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

B&B Berlage

In 1962 werd het Hilton Hotel geopend. Het pand was daar-

mee de eerste Europese vestiging van de Amerikaanse hotelketen. Het functionele

ontwerp is van architectenbureau De Vlaming en Salm en kwam tot stand onder

toeziend oog van architect H.A. Maaskant. Het hotel is gebouwd op het kruis-

punt van twee belangrijke stedelijke assen in Plan Zuid: de Apollolaan en de

Minervalaan. De hoofdopzet van het hotel bestaat uit een lage onderbouw met

voorzieningen en negen verdiepingen met hotelkamers erboven. De vloeren en

wanden van de kamers zijn van gewapend beton, zodat er geen dragende

balken nodig waren en er ruimtewinst kon worden behaald. Intern is zoveel mogelijk

gebruik gemaakt van gestandaardiseerde elementen, zoals identieke kamers,

functionele werkruimten en efficiënte verkeersroutes conform de visie van Conrad

Hilton. De bovenste etage is te bezoeken en biedt een geweldig uitzicht op het

groen van Amsterdam.

19

Apollolaan 138 za 11.00-17.00 u

zo 11.00-17.00 u

www.hilton.nl

te zienuitzicht van boven

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Hilton Hotel

Het schoolgebouw is ontworpen door

H.A.J. en J. Baanders in 1920. Het gebouw bestaat uit kubistische bouwvolumes van

baksteen onder platte daken in de stijl van de Amsterdamse School. Het hoofd-

gebouw is als een poort over het Valeriusplein gebouwd en bestaat uit een midden-

partij tussen twee risalerende torens. De rondboogdoorgangen zijn voorzien van

kruisgewelven, de voetgangersdoorgangen hebben een ton- en een kloostergewelf.

De gewelfconstructie wordt ondersteund door twaalf gemetselde kolommen en acht

halfzuilen. Boven de doorgang staat vrij vertaald het motto: 'liever (ten) onder(door)

gaan dan wanhopen' en aan de andere kant 'in het eerste vredesjaar'. De zijvleugels

hebben elk twee verdiepingen en een hoger uitgevoerde hoekpartij. De gebrand-

schilderde ramen in het interieur zijn in fasen aangebracht in de jaren twintig. Het

ontwerp is van R.N. Roland Holst. Hij ontwierp ook de glasmozaïeken in de aula.

De oranjerode baksteen en het houten cassetteplafond uit 1927 zijn origineel.

18

Valeriusplein 15za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.amsterdamslyceum.nl

te ziengehele

schoolgebouw

te doenrondleiding

doorlopend

toegangvrije inloop

Het Amsterdams Lyceum

Deze kerk werd in 1931 in gebruik genomen.

Naast de kerk behoren een wijkgebouw, een rusthuis, een kosterswoning en een

reeks woningen tot het complex. Het geheel is ontworpen door C. Kruyswijk in een

wat strakke variant van de Amsterdamse School. De kerk met hoge kap en ranke

toren heeft een belangrijke stedenbouwkundige waarde. Door de vrije ligging aan

een voorplein wordt het stedenbouwkundig belang benadrukt. Het kerkgebouw

heeft een drieschepige opbouw met een hoog middenschip en lage zijbeuken.

Aan weerszijden van de voorgevel staan transeptachtige uitbouwen, waarin

trappenhuizen zijn ondergebracht. De rechthoekige kerkzaal was berekend op 930

zitplaatsen. In een uitbouw aan de achterzijde werden dienst- en vergaderruimten

gerealiseerd. Het interieur wordt door een wijde gestukadoorde kap overdekt.

Orgel, preekstoel en banken voor de ouderlingen zijn opgenomen in één monu-

mentaal ensemble. De toren biedt een mooi uitzicht op de omgeving.

17

Olympiaweg 14za 10.00-17.00 u

zo 12.30-17.00 u

www.willemdezwijgerkerk.nl

te ziengehele kerk

uitzicht van boven

te doentoren beklimmen

toegangvrije inloop

Willem de Zwijgerkerk

De bouw van de aan de Heilige Agnes gewijde kerk werd

in twee fasen voltooid. Rond 1920 werden het schip en de zijbeuken opgetrokken.

De gezichtsbepalende en vrijstaande toren, het dwarsschip en het priesterkoor

werden echter pas rond 1930 gebouwd. De kerk heeft de vorm van een driebeukige

kruisbasiliek en is gebouwd in een neoromaanse stijl, geïnspireerd op vroeg-

christelijke en -romaanse Italiaanse architectuur. Het ontwerp is van Jan Stuyt.

Boven de centrale toegang bevindt zich een afbeelding van de Heilige Agnes,

uitgevoerd in glanzend mozaïek. Het wijde middenschip wordt door forse pijlers

en ronde, witgeschilderde bogen gescheiden van de smalle zijbeuken. Bijzonder

zijn de decoraties op de wanden van de apsis en het aangrenzende priesterkoor.

In het interieur van de kerk bevindt zich een grote verzameling religieuze kunst

uit de vorige eeuw door destijds vooraanstaande kunstenaars. Bovendien beschikt

de kerk over een bijzonder verrassende tuin.

16

Amstelveenseweg 163za 13.00-17.00 u

zo 13.00-17.00 u

www.agneskerk.org

te ziengehele kerk

tuin

pastorie

te doenza & zo

14.00 | 16.00 u

rondleiding

toegangvrije inloop

Sint Agneskerk

Het kopstation Amsterdam Haarlemmer-

meer werd in 1914 gebouwd door H. van Emmerik jr. Van hem is geen ander

bouwwerk bekend. Opdrachtgever was de in 1898 opgerichte Hollandsche

Electrische Spoorweg-Maatschappij. Op 1 mei 1915 werd de lijn Aalsmeer-Am-

sterdam Willemspark geopend. Het gebouw is ontworpen in een landhuisachtige

trant. Rechts op de begane grond bevond zich het goederen- en bagagelokaal,

links kon men langs het kantoor van de chef en de controle in de wachtkamers

komen. Links en haaks op het hoofdgebouw bevindt zich de restauratie in dezelfde

stijl. Op de eerste verdieping waren woningen voor de 'restaurateur' en de

stationschef, bereikbaar via afzonderlijke spiltrappen. Op de zolderverdieping

bevonden zich de slaapkamers. In 1950 werden de Haarlemmermeerlijnen niet

meer ingezet voor personenvervoer. Momenteel verzorgt de Electrische Museum-

tramlijn Amsterdam ritten in oude trams naar Bovenkerk/Amstelveen.

15

Amstelveenseweg 264za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.museumtramlijn.org

te zienlokalen

remise

te doenmuseumtram | p.32

toegangvrije inloop

Haarlemmermeerstation

In de eerste helft van de

twintigste eeuw ontstond belangstelling voor de inheemse natuur. Door studie

van plantgemeenschappen werden ideaalstukjes uit de nabije natuur gekopieerd.

Het gebruik van inheems groen was de stelregel. Dergelijke stukken natuur werden

heemparken genoemd. Amstelveen heeft twee heemparken: De Braak en het Jac.

P. Thijssepark. De Braak is de oudste van de twee. De aanleg startte in 1939 rond

een oude veenplas met dezelfde naam naar een ontwerp van C. P. Broerse.

Aangezien er behoefte was aan nog meer groen werd in de jaren veertig een

tweede heempark aangelegd, het Jac. P. Thijssepark. Beide parken zijn onlangs

benoemd tot rijksmonument. Het nabijgelegen dr. Landwehrpark en Broersepark

kennen eveneens een bijzondere geschiedenis. Het Broersepark is het oudste

park van Amstelveen. Het dr. Landwehrpark is ook aangelegd door C.P. Broerse.

Amstelveen is een van de best bewaarde groengeheimen van Nederland.

14

Prins Bernhardlaan t.h.v. 8 Amstelveen

za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.amstelveen.nl/parken

te zienalle parken

te doenwandeling I p.34

juniorprogr. I p.44

toegangvrije inloop

Rijksmonumentale Heemparken

De kapel is gebouwd in 1928 door A.U. Ingwersen,

gemeentearchitect van Amstelveen. Aanvankelijk werd het gebruikt voor diensten

van de meer vrijzinnige volgelingen van ds. Geelkerken. Sinds 1953 is de kapel

het kerkelijk centrum van de Evangelisch-Lutherse Gemeente in Amstelveen en

omstreken. Het kleine kerkgebouw bestaat uit een rechthoekige zaal van een

bouwlaag en een smaller koor. Haaks daarop sluiten twee driezijdige uitbouwen,

in de vorm van transepten aan. De entrees van de kerkzaal bevinden zich in de

voorgebouwen. Al voor 1994 was de toren zonder spits. Een nieuwe koperen

torenspits werd tijdens een flinke storm in 2003 van het gebouw geblazen. In de

torenopbouw bevindt zich het symbool van de lutheranen, de zwaan. Het orgel

dateert uit 1935 en werd gebouwd door de firma Valckx en Van Kouteren. In 1968

werd het interieur deels gewijzigd door A. ten Cate. Het kerkje grenst tegen-

woordig aan een heemtuin in het dr. Landwehrpark.

13

Amsterdamseweg 311 Amstelveen

za 10.00-16.00 u

zo 11.30-16.00 u

www.luthersamsterdam.nl

te ziengehele kerk

te doenwandeling I p.34

museumtram I p.32

expositie I p.38

juniorprogr. I p.44

toegangvrije inloop

Johanneskapel

Page 17: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

16 17

Aan het Vondelpark staat deze door H.P. Berlage in 1907

ontworpen halfvrijstaande villa. De asymmetrische voorgevel heeft links een vijf-

zijdige erker over de verdiepingen en sluit beneden aan op een uitspringende

toegangspartij. De achtergevel heeft een uitbouw over twee verdiepingen met

daarnaast een uitgebouwde tuinkamer. Rond de centrale hal bevinden zich de

voornaamste vertrekken. Berlage leverde voor de villa een totaalontwerp, ook het

interieur werd door hem vormgegeven. Van dit oorspronkelijke interieur is veel

bewaard gebleven. Opvallend zijn het schone metselwerk met geglazuurde bak-

steen, de gekleurde tegelvloeren en wanden en het glas-in-lood. De achterkamer

is qua afwerking het meest luxueuze vertrek van het pand. De vaste buffetkast en

de lambrisering in dit vertrek zijn afkomstig van de toonaangevende interieurwinkel

't Binnenhuis, waar naast Berlage ook Jac. van den Bosch als ontwerper actief was.

Een voorname bordestrap van grenenhout ontsluit de verdiepingen en de zolder.

20

Koninginneweg 18za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.bb-berlage.nl

te zientuinkamer

keuken

trappenhuis

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

B&B Berlage

In 1962 werd het Hilton Hotel geopend. Het pand was daar-

mee de eerste Europese vestiging van de Amerikaanse hotelketen. Het functionele

ontwerp is van architectenbureau De Vlaming en Salm en kwam tot stand onder

toeziend oog van architect H.A. Maaskant. Het hotel is gebouwd op het kruis-

punt van twee belangrijke stedelijke assen in Plan Zuid: de Apollolaan en de

Minervalaan. De hoofdopzet van het hotel bestaat uit een lage onderbouw met

voorzieningen en negen verdiepingen met hotelkamers erboven. De vloeren en

wanden van de kamers zijn van gewapend beton, zodat er geen dragende

balken nodig waren en er ruimtewinst kon worden behaald. Intern is zoveel mogelijk

gebruik gemaakt van gestandaardiseerde elementen, zoals identieke kamers,

functionele werkruimten en efficiënte verkeersroutes conform de visie van Conrad

Hilton. De bovenste etage is te bezoeken en biedt een geweldig uitzicht op het

groen van Amsterdam.

19

Apollolaan 138 za 11.00-17.00 u

zo 11.00-17.00 u

www.hilton.nl

te zienuitzicht van boven

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Hilton Hotel

Het schoolgebouw is ontworpen door

H.A.J. en J. Baanders in 1920. Het gebouw bestaat uit kubistische bouwvolumes van

baksteen onder platte daken in de stijl van de Amsterdamse School. Het hoofd-

gebouw is als een poort over het Valeriusplein gebouwd en bestaat uit een midden-

partij tussen twee risalerende torens. De rondboogdoorgangen zijn voorzien van

kruisgewelven, de voetgangersdoorgangen hebben een ton- en een kloostergewelf.

De gewelfconstructie wordt ondersteund door twaalf gemetselde kolommen en acht

halfzuilen. Boven de doorgang staat vrij vertaald het motto: 'liever (ten) onder(door)

gaan dan wanhopen' en aan de andere kant 'in het eerste vredesjaar'. De zijvleugels

hebben elk twee verdiepingen en een hoger uitgevoerde hoekpartij. De gebrand-

schilderde ramen in het interieur zijn in fasen aangebracht in de jaren twintig. Het

ontwerp is van R.N. Roland Holst. Hij ontwierp ook de glasmozaïeken in de aula.

De oranjerode baksteen en het houten cassetteplafond uit 1927 zijn origineel.

18

Valeriusplein 15za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.amsterdamslyceum.nl

te ziengehele

schoolgebouw

te doenrondleiding

doorlopend

toegangvrije inloop

Het Amsterdams Lyceum

Deze kerk werd in 1931 in gebruik genomen.

Naast de kerk behoren een wijkgebouw, een rusthuis, een kosterswoning en een

reeks woningen tot het complex. Het geheel is ontworpen door C. Kruyswijk in een

wat strakke variant van de Amsterdamse School. De kerk met hoge kap en ranke

toren heeft een belangrijke stedenbouwkundige waarde. Door de vrije ligging aan

een voorplein wordt het stedenbouwkundig belang benadrukt. Het kerkgebouw

heeft een drieschepige opbouw met een hoog middenschip en lage zijbeuken.

Aan weerszijden van de voorgevel staan transeptachtige uitbouwen, waarin

trappenhuizen zijn ondergebracht. De rechthoekige kerkzaal was berekend op 930

zitplaatsen. In een uitbouw aan de achterzijde werden dienst- en vergaderruimten

gerealiseerd. Het interieur wordt door een wijde gestukadoorde kap overdekt.

Orgel, preekstoel en banken voor de ouderlingen zijn opgenomen in één monu-

mentaal ensemble. De toren biedt een mooi uitzicht op de omgeving.

17

Olympiaweg 14za 10.00-17.00 u

zo 12.30-17.00 u

www.willemdezwijgerkerk.nl

te ziengehele kerk

uitzicht van boven

te doentoren beklimmen

toegangvrije inloop

Willem de Zwijgerkerk

De bouw van de aan de Heilige Agnes gewijde kerk werd

in twee fasen voltooid. Rond 1920 werden het schip en de zijbeuken opgetrokken.

De gezichtsbepalende en vrijstaande toren, het dwarsschip en het priesterkoor

werden echter pas rond 1930 gebouwd. De kerk heeft de vorm van een driebeukige

kruisbasiliek en is gebouwd in een neoromaanse stijl, geïnspireerd op vroeg-

christelijke en -romaanse Italiaanse architectuur. Het ontwerp is van Jan Stuyt.

Boven de centrale toegang bevindt zich een afbeelding van de Heilige Agnes,

uitgevoerd in glanzend mozaïek. Het wijde middenschip wordt door forse pijlers

en ronde, witgeschilderde bogen gescheiden van de smalle zijbeuken. Bijzonder

zijn de decoraties op de wanden van de apsis en het aangrenzende priesterkoor.

In het interieur van de kerk bevindt zich een grote verzameling religieuze kunst

uit de vorige eeuw door destijds vooraanstaande kunstenaars. Bovendien beschikt

de kerk over een bijzonder verrassende tuin.

16

Amstelveenseweg 163za 13.00-17.00 u

zo 13.00-17.00 u

www.agneskerk.org

te ziengehele kerk

tuin

pastorie

te doenza & zo

14.00 | 16.00 u

rondleiding

toegangvrije inloop

Sint Agneskerk

Het kopstation Amsterdam Haarlemmer-

meer werd in 1914 gebouwd door H. van Emmerik jr. Van hem is geen ander

bouwwerk bekend. Opdrachtgever was de in 1898 opgerichte Hollandsche

Electrische Spoorweg-Maatschappij. Op 1 mei 1915 werd de lijn Aalsmeer-Am-

sterdam Willemspark geopend. Het gebouw is ontworpen in een landhuisachtige

trant. Rechts op de begane grond bevond zich het goederen- en bagagelokaal,

links kon men langs het kantoor van de chef en de controle in de wachtkamers

komen. Links en haaks op het hoofdgebouw bevindt zich de restauratie in dezelfde

stijl. Op de eerste verdieping waren woningen voor de 'restaurateur' en de

stationschef, bereikbaar via afzonderlijke spiltrappen. Op de zolderverdieping

bevonden zich de slaapkamers. In 1950 werden de Haarlemmermeerlijnen niet

meer ingezet voor personenvervoer. Momenteel verzorgt de Electrische Museum-

tramlijn Amsterdam ritten in oude trams naar Bovenkerk/Amstelveen.

15

Amstelveenseweg 264za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.museumtramlijn.org

te zienlokalen

remise

te doenmuseumtram | p.32

toegangvrije inloop

Haarlemmermeerstation

In de eerste helft van de

twintigste eeuw ontstond belangstelling voor de inheemse natuur. Door studie

van plantgemeenschappen werden ideaalstukjes uit de nabije natuur gekopieerd.

Het gebruik van inheems groen was de stelregel. Dergelijke stukken natuur werden

heemparken genoemd. Amstelveen heeft twee heemparken: De Braak en het Jac.

P. Thijssepark. De Braak is de oudste van de twee. De aanleg startte in 1939 rond

een oude veenplas met dezelfde naam naar een ontwerp van C. P. Broerse.

Aangezien er behoefte was aan nog meer groen werd in de jaren veertig een

tweede heempark aangelegd, het Jac. P. Thijssepark. Beide parken zijn onlangs

benoemd tot rijksmonument. Het nabijgelegen dr. Landwehrpark en Broersepark

kennen eveneens een bijzondere geschiedenis. Het Broersepark is het oudste

park van Amstelveen. Het dr. Landwehrpark is ook aangelegd door C.P. Broerse.

Amstelveen is een van de best bewaarde groengeheimen van Nederland.

14

Prins Bernhardlaan t.h.v. 8 Amstelveen

za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.amstelveen.nl/parken

te zienalle parken

te doenwandeling I p.34

juniorprogr. I p.44

toegangvrije inloop

Rijksmonumentale Heemparken

De kapel is gebouwd in 1928 door A.U. Ingwersen,

gemeentearchitect van Amstelveen. Aanvankelijk werd het gebruikt voor diensten

van de meer vrijzinnige volgelingen van ds. Geelkerken. Sinds 1953 is de kapel

het kerkelijk centrum van de Evangelisch-Lutherse Gemeente in Amstelveen en

omstreken. Het kleine kerkgebouw bestaat uit een rechthoekige zaal van een

bouwlaag en een smaller koor. Haaks daarop sluiten twee driezijdige uitbouwen,

in de vorm van transepten aan. De entrees van de kerkzaal bevinden zich in de

voorgebouwen. Al voor 1994 was de toren zonder spits. Een nieuwe koperen

torenspits werd tijdens een flinke storm in 2003 van het gebouw geblazen. In de

torenopbouw bevindt zich het symbool van de lutheranen, de zwaan. Het orgel

dateert uit 1935 en werd gebouwd door de firma Valckx en Van Kouteren. In 1968

werd het interieur deels gewijzigd door A. ten Cate. Het kerkje grenst tegen-

woordig aan een heemtuin in het dr. Landwehrpark.

13

Amsterdamseweg 311 Amstelveen

za 10.00-16.00 u

zo 11.30-16.00 u

www.luthersamsterdam.nl

te ziengehele kerk

te doenwandeling I p.34

museumtram I p.32

expositie I p.38

juniorprogr. I p.44

toegangvrije inloop

Johanneskapel

Page 18: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

18 19

Dit hof werd in 1907 gebouwd als woonruimte voor 70 vrouwen

van evangelisch lutherse gezindte. Inpandig was tevens een conciërgewoning

opgenomen. Het met strak symmetrische gevels uitgevoerde ontwerp is van D.

van Oort Hzn. De gevelstenen aan het binnenhof dateren uit respectievelijk 1670

en 1720 en zijn afkomstig van een elders gevestigde voorganger van het Lutherhof.

Zij werden in 1909 overgebracht naar het huidige gebouw. De fraaie onderdoorgang

achter de hoofdingang is uitgevoerd als driebeukige ruimte met een centrale hal

en biedt toegang tot de woning van de huismeester en de gang naar de regenten-

kamer. De doorgang is voorzien van gemetselde gewelven. De verdiepingen

aan het binnenhof zijn voorzien van een arcade met Toscaanse zuilen op base-

menten en galerijen. Het hof is een aantal keren gerenoveerd. Bij de verbouwing

in 1982 door A.J. Starreveld werden de wooneenheden samengevoegd tot 60

woningen.

28

Staringplein 9za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.lutherhof.nl

te zienbinnentuin

trappenhuis

bestuurskamer

toegangvrije inloop

Lutherhof

Aan de rand van het Vondelpark werd in 1882

de Hollandsche Manege gebouwd. De ruiterpaden in het park waren al aangelegd

en de bouw van grote woonhuizen en vrijstaande villa's van de toekomstige

clientèle in de buurt was in volle gang. Het ontwerp van architect A.L. van Gendt

voorzag in een 'Manegegebouw met Stalling voor 74 paarden'. Een woonhuis

vormde de verbindingspoort tussen de Vondelstraat en de achtergelegen manege.

In 1882 werd het voorliggende pand opgewaardeerd tot directeurswoning. Deze

ontwikkeling ging gepaard met het ontwerp van een nieuwe voorgevel. De manege

is overkapt met ijzeren spanten en de wanden van het pand zijn bewerkt met

portlandcement en kunststeen. Op het decoratieve stucwerk zijn voorstellingen

aangebracht die verwijzen naar het manegebedrijf. De foyer op de eerste verdieping

biedt zicht op de rijbaan en het orkestbalkon. Nagenoeg alle onderdelen van het

gebouw verkeren nog in hun oorspronkelijk staat.

27

Vondelstraat 140za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.dehollandschemanege.nl

te ziengehele gebouw

te doentoen hier I p.46

toegangvrije inloop

Hollandsche Manege

P.J.H. Cuypers is nauw betrokken geweest bij het

ontwerp en de ontwikkeling van de Vondelstraat. Hij heeft er de Vondelkerk,

een bierhuis, woonhuizen en villa's ontworpen, waaronder twee die hij zelf

bewoond heeft. Vanaf 1877 woonde hij in de villa op nummer 73-75, maar vier jaar

later verhuisde hij naar deze dubbele villa. Het linker deel werd door hem en zijn

gezin bewoond, de andere woning werd verhuurd. In 1922 werd de villa verbouwd

door zijn kleinzoon P. Cuypers. Hoewel het asymmetrische exterieur van de

dubbele villa twee verschillende woonhuizen suggereert, waren de oorspronkelijke

plattegronden vrijwel identiek. De grote kamers bevinden zich op het zuiden

aan de achterkant. Aan de voorzijde springen de drie tegeltableaus in het oog

met links de architect, in het midden de ambachtsman en rechts de criticus.

Tijdens recente restauraties zijn veel interieuronderdelen teruggebracht in oor-

spronkelijke staat.

26

Vondelstraat 77za beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

te zienwoonhuis

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Woonhuis Cuypers

Het logegebouw met verenigingslokaal en

conciërgewoning is de hoofdzetel van de Amsterdamse vrijmetselaars. Het huidige

aanzicht van de panden dateert van 1910 als gevolg van een ingrijpende verbouwing

naar ontwerp van P. Heyn. In het logegebouw bevinden zich de Blauwe en de

Rode Tempel. Het complex verrees ter plaatse van het Bierhuis 'Vondel' en het

voormalige 'Vondelhuis'. In 1904 gingen beide panden als 'Huize Vondel' over

aan de toen net opgerichte Vrijmetselaarsstichting. Daarna volgde een verbouwing

en uitbreiding in 1911 naar ontwerp van W. Kromhout Czn. Na de verbouwing

bleef het complex nagenoeg ongewijzigd. Aan het begin van de Duitse bezetting

werd de Vrijmetselarij verboden en de bezetters confisqueerden daarop het

gebouw; de inventaris werd gesloopt of verkocht. Na de oorlog werd de schade

geleidelijk hersteld. In 1946 werd in glas-in-lood de gepolijste diamant in het

grote roosvenster van het logegebouw aangebracht. Het pand is nu in restauratie.

25

Vondelstraat 41za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.schakel-schrale.nl

te zientempels

vrijmetselaar

souterrain

begane grond

eerste verdieping

toegangvrije inloop

Vrijmetselaarsloge

Het Eye Film Instituut Nederland is sinds april

2012 gevestigd in de spectaculaire nieuwbouw aan het IJ. Het Filmmuseum was

hiervoor vanaf 1974 gevestigd in het uit 1881 daterende Vondelparkpaviljoen. De

oorspronkelijke uitspanning werd ontworpen door W. Hamer In 1889 werd het ge-

bouw uitgebreid met een Franse zaal in een neo Lodewijk XIV-stijl. In 1924 werd het

ingrijpend verbouwd, waarbij onder andere een centrale toegangstrap naar het

terras werd gesloopt, een nieuwe entree op de benedenverdieping werd gemaakt

en op de hoofdverdieping een Japanse zaal werd ingericht. Nadat het Filmmuseum

zich in het gebouw vestigde, werd het pand wederom verbouwd, waarbij een

bioscoopzaal werd aangebracht. Bij de laatste grote renovatie vanaf 1990 werd de

Japanse zaal veranderd in een tweede bioscoopzaal. Bij die gelegenheid werd in

de eerste filmzaal het Art Deco interieur uit 1924 van de voormalige cinema Parisien

aan de Nieuwendijk ingebouwd. Momenteel staat het Vondelparkpaviljoen leeg.

24

Vondelpark 3za 10.00-17.00 u

za 20.00-22.00 u

zo 10.00-17.00 u

te zienentree

oude filmzalen

te doenavondprogr. I p.40

toen hier I p.46

toegangvrije inloop

Vondelparkpaviljoen

De Vondelbrug over het Vondelpark tussen de Eerste

Constantijn Huygensstraat en de Van Baerlestraat werd gebouwd in 1947 naar

ontwerp van P.L. Kramer in opdracht van Dienst Publieke Werken. Hildo Krop

voorzag de brug van beeldhouwwerk. Verborgen onder die brug werd een schuil-

kelder gebouwd. Een dieselmotor kon bij nood energie opwekken en op dynamo's

aangesloten trapfietsen boden soelaas bij stroomuitval. In 1968 kreeg de ruimte

een nieuwe invulling, een eigentijdse beatkelder met de naam Lijn 3, naar de

gelijknamige tramlijn over de brug. Na twee jaar ging die functie verloren en

werd de kelder voor het publiek weer gesloten. Na meer dan veertig jaar werd de

voormalige bunker nieuw leven ingeblazen voor allerlei culturele activiteiten en

projecten. De Vondelbunker wordt gehuurd door stichting Nulpunt. Alle activiteiten

worden gecoördineerd door cultureel collectief Schijnheilig. De officiële opening

vond plaats in maart 2012.

23

Vondelpark 8Aza 10.00-17.00 u

za 21.00-23.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.vondelbunker.nl

te zienschuilkelder

trapfietsen

te doenavondprogr. I p.40

theater I za 15.00 u

toen hier | p.46

toegangvrije inloop

Vondelbunker

Pal aan het Vondelpark ligt een in diverse bouwfasen tot stand

gekomen villacomplex. Het oudste deel aan de P.C. Hooftstraat dateert uit 1880

en werd ontworpen door G. van Arkel en W. Hamer jr. Omstreeks 1915 werd het

pand fors uitgebreid door A. Jacot, waardoor twee woonhuizen ontstonden. Het

oudere deel is voorzien van diverse balkons en sierelementen, het jongere deel

is vlak en langgerekt. Beide bouwdelen hebben witgepleisterde gevels. Opval-

lend zijn de erkers en de halfronde glazen serre aan de kopzijde van het pand.

Verspringende dakpartijen versterken een schilderachtig totaalbeeld. In het interieur

zijn diverse onderdelen uit de verschillende bouwfasen bewaard gebleven. Nadat

het complex in de jaren dertig was verkocht aan een uitvaartcentrum bleef het tot

1980 als zodanig in gebruik, waarna er de School voor Filosofie werd gevestigd.

Deze organisatie verhuurt het gebouw aan Stichting De Roos, centrum voor

creatieve en spirituele groei.

22

P.C. Hooftstraat 183za 10.00-17.00 u

za 19.30-21.30 u

zo 10.00-17.00 u

www.roos.nl

te zienblauwe kamer

serre

filosofenkamer

te doenavondprogr. | p.39

juniorprogr. | p.44

doorlopend

activiteiten

toegangvrije inloop

De Roos

Op de hoek met het Vondelpark ligt deze dubbele

villa uit 1900. Het ontwerp is van Th. Sanders, die de helft van het gebouw zelf

betrok. De villa lag in het in 1881 tot stand gekomen Willemspark dat een uit-

breiding vormde van het Vondelpark en maakt deel uit van een geplande wijk

met vrijstaande huizen. Het gebouw flankeert samen met een andere villa een

halfcirkelvormig plantsoen aan een van de monumentale entrees van het Vondel-

park. Het riante woonhuis bestaat uit een gevarieerde en schilderachtige bouw-

massa met diverse markante elementen zoals erkers, balkons, torenachtige

hoekpartijen en verspringende geveldelen met hardstenen accenten. De beide

woningen beschikten aanvankelijk op de bel-etage over kamers en suite met een

eetkamer aan de tuinzijde. Een centraal trappenhuis voerde naar de verdieping

waar de slaapkamers, twee extra kamers en de badkamer lagen. Het pand is nu

in gebruik door de BankGiro Loterij.

21

Van Eeghenstraat 78za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.bankgiroloterij.nl

te zientrappenhuis

bel-etage

toegangvia rondleiding

doorlopend

kleine groepjes

BankGiro Loterij

Page 19: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

18 19

Dit hof werd in 1907 gebouwd als woonruimte voor 70 vrouwen

van evangelisch lutherse gezindte. Inpandig was tevens een conciërgewoning

opgenomen. Het met strak symmetrische gevels uitgevoerde ontwerp is van D.

van Oort Hzn. De gevelstenen aan het binnenhof dateren uit respectievelijk 1670

en 1720 en zijn afkomstig van een elders gevestigde voorganger van het Lutherhof.

Zij werden in 1909 overgebracht naar het huidige gebouw. De fraaie onderdoorgang

achter de hoofdingang is uitgevoerd als driebeukige ruimte met een centrale hal

en biedt toegang tot de woning van de huismeester en de gang naar de regenten-

kamer. De doorgang is voorzien van gemetselde gewelven. De verdiepingen

aan het binnenhof zijn voorzien van een arcade met Toscaanse zuilen op base-

menten en galerijen. Het hof is een aantal keren gerenoveerd. Bij de verbouwing

in 1982 door A.J. Starreveld werden de wooneenheden samengevoegd tot 60

woningen.

28

Staringplein 9za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.lutherhof.nl

te zienbinnentuin

trappenhuis

bestuurskamer

toegangvrije inloop

Lutherhof

Aan de rand van het Vondelpark werd in 1882

de Hollandsche Manege gebouwd. De ruiterpaden in het park waren al aangelegd

en de bouw van grote woonhuizen en vrijstaande villa's van de toekomstige

clientèle in de buurt was in volle gang. Het ontwerp van architect A.L. van Gendt

voorzag in een 'Manegegebouw met Stalling voor 74 paarden'. Een woonhuis

vormde de verbindingspoort tussen de Vondelstraat en de achtergelegen manege.

In 1882 werd het voorliggende pand opgewaardeerd tot directeurswoning. Deze

ontwikkeling ging gepaard met het ontwerp van een nieuwe voorgevel. De manege

is overkapt met ijzeren spanten en de wanden van het pand zijn bewerkt met

portlandcement en kunststeen. Op het decoratieve stucwerk zijn voorstellingen

aangebracht die verwijzen naar het manegebedrijf. De foyer op de eerste verdieping

biedt zicht op de rijbaan en het orkestbalkon. Nagenoeg alle onderdelen van het

gebouw verkeren nog in hun oorspronkelijk staat.

27

Vondelstraat 140za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.dehollandschemanege.nl

te ziengehele gebouw

te doentoen hier I p.46

toegangvrije inloop

Hollandsche Manege

P.J.H. Cuypers is nauw betrokken geweest bij het

ontwerp en de ontwikkeling van de Vondelstraat. Hij heeft er de Vondelkerk,

een bierhuis, woonhuizen en villa's ontworpen, waaronder twee die hij zelf

bewoond heeft. Vanaf 1877 woonde hij in de villa op nummer 73-75, maar vier jaar

later verhuisde hij naar deze dubbele villa. Het linker deel werd door hem en zijn

gezin bewoond, de andere woning werd verhuurd. In 1922 werd de villa verbouwd

door zijn kleinzoon P. Cuypers. Hoewel het asymmetrische exterieur van de

dubbele villa twee verschillende woonhuizen suggereert, waren de oorspronkelijke

plattegronden vrijwel identiek. De grote kamers bevinden zich op het zuiden

aan de achterkant. Aan de voorzijde springen de drie tegeltableaus in het oog

met links de architect, in het midden de ambachtsman en rechts de criticus.

Tijdens recente restauraties zijn veel interieuronderdelen teruggebracht in oor-

spronkelijke staat.

26

Vondelstraat 77za beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

te zienwoonhuis

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Woonhuis Cuypers

Het logegebouw met verenigingslokaal en

conciërgewoning is de hoofdzetel van de Amsterdamse vrijmetselaars. Het huidige

aanzicht van de panden dateert van 1910 als gevolg van een ingrijpende verbouwing

naar ontwerp van P. Heyn. In het logegebouw bevinden zich de Blauwe en de

Rode Tempel. Het complex verrees ter plaatse van het Bierhuis 'Vondel' en het

voormalige 'Vondelhuis'. In 1904 gingen beide panden als 'Huize Vondel' over

aan de toen net opgerichte Vrijmetselaarsstichting. Daarna volgde een verbouwing

en uitbreiding in 1911 naar ontwerp van W. Kromhout Czn. Na de verbouwing

bleef het complex nagenoeg ongewijzigd. Aan het begin van de Duitse bezetting

werd de Vrijmetselarij verboden en de bezetters confisqueerden daarop het

gebouw; de inventaris werd gesloopt of verkocht. Na de oorlog werd de schade

geleidelijk hersteld. In 1946 werd in glas-in-lood de gepolijste diamant in het

grote roosvenster van het logegebouw aangebracht. Het pand is nu in restauratie.

25

Vondelstraat 41za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.schakel-schrale.nl

te zientempels

vrijmetselaar

souterrain

begane grond

eerste verdieping

toegangvrije inloop

Vrijmetselaarsloge

Het Eye Film Instituut Nederland is sinds april

2012 gevestigd in de spectaculaire nieuwbouw aan het IJ. Het Filmmuseum was

hiervoor vanaf 1974 gevestigd in het uit 1881 daterende Vondelparkpaviljoen. De

oorspronkelijke uitspanning werd ontworpen door W. Hamer In 1889 werd het ge-

bouw uitgebreid met een Franse zaal in een neo Lodewijk XIV-stijl. In 1924 werd het

ingrijpend verbouwd, waarbij onder andere een centrale toegangstrap naar het

terras werd gesloopt, een nieuwe entree op de benedenverdieping werd gemaakt

en op de hoofdverdieping een Japanse zaal werd ingericht. Nadat het Filmmuseum

zich in het gebouw vestigde, werd het pand wederom verbouwd, waarbij een

bioscoopzaal werd aangebracht. Bij de laatste grote renovatie vanaf 1990 werd de

Japanse zaal veranderd in een tweede bioscoopzaal. Bij die gelegenheid werd in

de eerste filmzaal het Art Deco interieur uit 1924 van de voormalige cinema Parisien

aan de Nieuwendijk ingebouwd. Momenteel staat het Vondelparkpaviljoen leeg.

24

Vondelpark 3za 10.00-17.00 u

za 20.00-22.00 u

zo 10.00-17.00 u

te zienentree

oude filmzalen

te doenavondprogr. I p.40

toen hier I p.46

toegangvrije inloop

Vondelparkpaviljoen

De Vondelbrug over het Vondelpark tussen de Eerste

Constantijn Huygensstraat en de Van Baerlestraat werd gebouwd in 1947 naar

ontwerp van P.L. Kramer in opdracht van Dienst Publieke Werken. Hildo Krop

voorzag de brug van beeldhouwwerk. Verborgen onder die brug werd een schuil-

kelder gebouwd. Een dieselmotor kon bij nood energie opwekken en op dynamo's

aangesloten trapfietsen boden soelaas bij stroomuitval. In 1968 kreeg de ruimte

een nieuwe invulling, een eigentijdse beatkelder met de naam Lijn 3, naar de

gelijknamige tramlijn over de brug. Na twee jaar ging die functie verloren en

werd de kelder voor het publiek weer gesloten. Na meer dan veertig jaar werd de

voormalige bunker nieuw leven ingeblazen voor allerlei culturele activiteiten en

projecten. De Vondelbunker wordt gehuurd door stichting Nulpunt. Alle activiteiten

worden gecoördineerd door cultureel collectief Schijnheilig. De officiële opening

vond plaats in maart 2012.

23

Vondelpark 8Aza 10.00-17.00 u

za 21.00-23.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.vondelbunker.nl

te zienschuilkelder

trapfietsen

te doenavondprogr. I p.40

theater I za 15.00 u

toen hier | p.46

toegangvrije inloop

Vondelbunker

Pal aan het Vondelpark ligt een in diverse bouwfasen tot stand

gekomen villacomplex. Het oudste deel aan de P.C. Hooftstraat dateert uit 1880

en werd ontworpen door G. van Arkel en W. Hamer jr. Omstreeks 1915 werd het

pand fors uitgebreid door A. Jacot, waardoor twee woonhuizen ontstonden. Het

oudere deel is voorzien van diverse balkons en sierelementen, het jongere deel

is vlak en langgerekt. Beide bouwdelen hebben witgepleisterde gevels. Opval-

lend zijn de erkers en de halfronde glazen serre aan de kopzijde van het pand.

Verspringende dakpartijen versterken een schilderachtig totaalbeeld. In het interieur

zijn diverse onderdelen uit de verschillende bouwfasen bewaard gebleven. Nadat

het complex in de jaren dertig was verkocht aan een uitvaartcentrum bleef het tot

1980 als zodanig in gebruik, waarna er de School voor Filosofie werd gevestigd.

Deze organisatie verhuurt het gebouw aan Stichting De Roos, centrum voor

creatieve en spirituele groei.

22

P.C. Hooftstraat 183za 10.00-17.00 u

za 19.30-21.30 u

zo 10.00-17.00 u

www.roos.nl

te zienblauwe kamer

serre

filosofenkamer

te doenavondprogr. | p.39

juniorprogr. | p.44

doorlopend

activiteiten

toegangvrije inloop

De Roos

Op de hoek met het Vondelpark ligt deze dubbele

villa uit 1900. Het ontwerp is van Th. Sanders, die de helft van het gebouw zelf

betrok. De villa lag in het in 1881 tot stand gekomen Willemspark dat een uit-

breiding vormde van het Vondelpark en maakt deel uit van een geplande wijk

met vrijstaande huizen. Het gebouw flankeert samen met een andere villa een

halfcirkelvormig plantsoen aan een van de monumentale entrees van het Vondel-

park. Het riante woonhuis bestaat uit een gevarieerde en schilderachtige bouw-

massa met diverse markante elementen zoals erkers, balkons, torenachtige

hoekpartijen en verspringende geveldelen met hardstenen accenten. De beide

woningen beschikten aanvankelijk op de bel-etage over kamers en suite met een

eetkamer aan de tuinzijde. Een centraal trappenhuis voerde naar de verdieping

waar de slaapkamers, twee extra kamers en de badkamer lagen. Het pand is nu

in gebruik door de BankGiro Loterij.

21

Van Eeghenstraat 78za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.bankgiroloterij.nl

te zientrappenhuis

bel-etage

toegangvia rondleiding

doorlopend

kleine groepjes

BankGiro Loterij

Page 20: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

20 21

Voor dames 'van stand' werd in 1904 begonnen

met de bouw van een rusthuis op deze plek nabij het Oosterpark. De dames

moesten protestants, minstens 55 jaar oud, ongehuwd of 'buiten eigen schuld'

gescheiden en kinderloos zijn. Het ontwerp is van J. van Looy. Het eclectische ge-

bouw met stijlkenmerken van een sobere Art Nouveau heeft vier vleugels rond een

binnentuin en is stedenbouwkundig zeer bepalend voor de situatie ter plaatse. Het

gebouw heeft onmiskenbaar een voorname uitstraling, wat versterkt wordt door de

overdekte ingangspartij en de afzonderlijke daken. Het silhouet wordt nog eens

verlevendigd door het grote aantal dakkapellen. Het bouwblok bevatte zestien

woningen, een eetzaal, leeszaal, conversatieruimten en een regentenkamer. Even

representatief en rijk was het interieur. In 1983 werd het gebouw verbouwd en ge-

schikt gemaakt voor groepswoningen, ateliers en een bedrijfsruimte. Tegenwoordig

is het in gebruik als appartementencomplex. Dit jaar bestaat het pand 100 jaar.

36

Eikenplein 2-22za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.ymere.nl

te zienregentenzaal

eetzaal

tuin

woonruimte

te doenfoto-expositie:

toen, nu en

tussendoor

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Elisabeth Otter-Knoll

Het eiland Kattenburg,

waarop het marine etablissement is gelegen, werd vanaf 1655 aangeplempt.

Achter het huidige Scheepvaartmuseum ontstond langs de Kattenburgerstraat

een werfcomplex. In de eeuwen daarna is dit werfterrein uitgebreid. Van het oudste

deel van het complex resteert slechts de historische 'voorwerf' met de lang-

gerekte blinde voorgevel van het poortgebouw en de toegangspoort uit 1657

aan de straatzijde. Tot aan de sluiting van de werf in 1915 is hier een groot deel

van de Nederlandse oorlogsvloot gebouwd en onderhouden. Vanaf 1960 kreeg

het terrein zijn huidige vorm toen het tracé van de IJtunnel het terrein door-

kruiste. Er verscheen veel nieuwbouw die nog grotendeels bestaat. Het terrein

is onder te verdelen in verschillende gebieden met ieder een eigen ontwikkeling

en een eigen architectonisch karakter. Naar verwachting zal Defensie het etablis-

sement op termijn ontruimen en wordt het gebied herontwikkeld.

35

Kattenburgerstraat 7za beperkt toegankelijk

zo GESLOTEN

te zienpanden alleen

van buitenaf

toegangbeperkt

legitimatie

verplicht

reserveren verplicht

zie I p.12

Marine Etablissement Amsterdam

Dit pand is in 1662 gebouwd voor de gebroeders

Louys en Hendrick Trip, kooplieden in onder meer ijzer en wapens. Het ontwerp

van het woonhuis is van Justus Vingboons. Het pand heeft een rijk gedetailleerde

classicistische voorgevel van zandsteen met daarin symbolen van oorlog en

vrede. In enkele landschapsschilderingen in het interieur zijn verwijzingen te vinden

naar de specifieke handel van de gebroeders Trip. In diverse zalen bevinden zich

schoorsteenmantels in zeventiende-eeuwse trant die echter uit de late negen-

tiende eeuw stammen. In de voorzaal van het linker huis bevindt zich een plafond

met in de compartimenten schilderingen van Nicolaas de Heldt Stockade. Het

zijn allegorische voorstellingen die verwijzen naar vrede en vrijheid, situaties die

in het denken van de gebroeders Trip, door oorlog werden afgedwongen en met

wapens gehandhaafd. Kort na 1885 werd in het pand de Koninklijke Nederlandse

Akademie voor Wetenschappen gehuisvest.

34

Kloveniersburgwal 29za beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

www.knaw.nl

te zienstijlkamers

trappenhuizen

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Het Trippenhuis

De Beurs van Berlage uit

1903, oorspronkelijk Koopmansbeurs geheten, is een van de meesterwerken van

architect H.P. Berlage. Hoewel het gebouw geregeld wordt gepresenteerd als een

breuk met de negentiende-eeuwse neostijlen, baseerde Berlage zich duidelijk op

de middeleeuwse baksteenarchitectuur. Het gebouw is een totaalkunstwerk, omdat

in het ontwerp een hechte samenhang is gezocht tussen constructie, materiaalge-

bruik, functie en decoratie. De Raad voor de Scheepvaart, het huidige Tuchtcollege,

is al sinds 1914 gevestigd in de Koopmansbeurs. Dit vertrek doet tot vandaag de

dag dienst als zittingszaal van het college. Oorspronkelijke interieurs van Berlage zijn

tegenwoordig uiterst zeldzaam geworden. Deze ruimte verkeert echter nog vrijwel

geheel in originele staat. De architect ontwierp het rijk gedecoreerde eikenhouten

binnenwerk, inclusief het meubelbeslag, in 1903. Het houtsnijwerk en decoraties

van diverse onderdelen vormen symbolische verwijzingen naar de geldhandel.

33

Beursplein 1 zo 10.00-17.00 u

Oudebrugsteeg 11za & zo 10.00-17.00 u

www.beursvanberlage.nl

te zienzalen tuchtcollege

berlage zaal

grote zaal

toren

te doenzo elke 60 min.

toren beklimmen

zo elke 30 min.

rondleiding gebouw

toegangvrije inloop

Beurs van Berlage & Tuchtcollege

Dit huis werd omstreeks 1620 gebouwd in opdracht van

de schatrijke bankier-koopman Willem Bartolotti van den Heuvel. Het grote

koopmanshuis in Hollandse renaissance-stijl is vermoedelijk ontworpen door

Hendrick de Keyser. Achter het huis lag een grote tuin met twee bloemperken,

een moestuin en een achteruitgang met koetshuis naar de Keizersgracht. Het

rechterhuis, nummer 170, werd in 1735 gemoderniseerd. In 1755 werd achter

dit deel van het pand een geheel nieuw achterhuis in de stijl van Lodewijk XV

opgetrokken. In 1872 is een aantal vertrekken verfraaid. Hierbij werden oudere

interieurelementen ingebracht, waaronder achttiende-eeuwse geschilderde

behangsels van Isaac de Moucheron in het voorhuis en plafondstukken van Jacob

de Wit. Na in 1924 de ene helft al was aangekocht, kon Vereniging Hendrick de

Keyser in 1971 ook het andere gedeelte kopen. Na restauratie van het exterieur

werd in 1997 het rijke interieur onder handen genomen.

32

Herengracht 172za beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

www.hendrickdekeyser.nl

te zienstijlkamers in

voorhuis

geschilderde

behangsels

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Huis Bartolotti

De bouw van het door Abraham van der Hart ontwor-

pen hofje werd in 1806 voltooid. In eerste instantie was het bedoeld voor alleen-

staande mannen van minimaal zestig jaar. Uiteindelijk werden ook echtparen,

weduwen en ongehuwde vrouwen van ten minste vijftig jaar toegelaten. Het hofje

telde in de zijvleugels twintig dubbele woningen voor mannen en echtparen en in

het achtergebouw zes enkele woningen voor de alleenstaande vrouwen. Alle be-

woners moesten rooms-katholiek zijn. In 1886 werden ook op de verdieping een- en

tweekamerwoningen ingebouwd. De uiterst gesloten gevel aan de gracht contras-

teert sterk met de omringende bebouwing. Alleen bij de ingangspartij is spaarzaam

gebruik gemaakt van ornamentiek. Alleen de regenten gebruikten de verhoogde

ingang. De binnenplaats heeft een opener karakter met een fraaie binnentuin en

waterpomp. Op de verdieping van het hoofdgebouw bevonden zich een kapel en

de regentenkamer. Sinds 1995 is het eigendom van woningcorporatie Stadgenoot.

31

Prinsengracht 85-133za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.stadgenoot.nl

te zienalleen de tuin

toegangvrije inloop

Van Brienenhofje

Verscholen achter een blinde muur aan de

Tuinstraat ligt het Zeven Keurvorstenhofje. Het hofje oogt achttiende-eeuws,

maar de stichting gaat vermoedelijk terug tot 1645. Eerst werden enkele huisjes

gebouwd aan de straatzijde; in 1724 werd het hofje uitgebreid met de bouw van

nog eens zeven kleine huizen aan het binnenterrein. Ieder huisje bestond uit een

boven- en een benedenwoning. Het hofje was bestemd voor arme, oudere

rooms-katholieke vrouwen. In 1775 werd het hofje aangepast. In 1862 werd het

uitgebreid met een kapel in neogotische stijl. Al vóór 1940 kwam de kapel buiten

gebruik; de rijke inventaris werd verkocht of in bruikleen gegeven. In de vorige

eeuw werd het hofje gemoderniseerd en kamers werden samengevoegd tot

ruimere woningen. Momenteel worden de woningen beheerd door woning-

corporatie Ymere; de voormalige kapel is verhuurd aan kunstenaars. Na de laatste

renovatie van 2012 verkeert het hofje weer in prima staat.

30

Tuinstraat 199-225za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.ymere.nl

te zienalleen de tuin

toegangvrije inloop

De Zeven Keurvorsten

Dit museum bestaat uit een buiten- en binnen-

museum. Het buitenmuseum wordt gevormd door een woon- en groengebied in

het noordoosten van Slotermeer dat in 2007 werd aangewezen als beschermd

stadsgezicht. Het is vernoemd naar de stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren

onder wiens leiding het in 1935 vastgestelde Algemeen Uitbreidingsplan van

Amsterdam is ontwikkeld. Uitgangspunt van het plan was de scheiding van de func-

ties wonen, werken, verkeer en recreatie. Aan de volkshuisvesting werden nieuwe

eisen gesteld, zoals een ruime opzet, open bebouwing, meer laagbouw en veel

groen. De wijk vormt een hoogtepunt in de naoorlogse stedenbouw en architectuur

in Amsterdam. In een voormalige school in het gebied ligt Broedplaats De Vlugt,

dat als binnenmuseum fungeert. In het museum worden permanente en wisselende

tentoonstellingen gehouden. Daarnaast worden er ook wandelingen, lezingen

en debatten over stedelijke en stedenbouwkundige kwesties georganiseerd.

29

Burgemeester de Vlugtlaan 125

za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.vaneesterenmuseum.nl

te zienbinnenmuseum

buitenmuseum

te doenlezing I p.34

fietstocht I p.30

wandeling I p.33

expositie I p.38

toegangvrije inloop

Van Eesterenmuseum

Page 21: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

20 21

Voor dames 'van stand' werd in 1904 begonnen

met de bouw van een rusthuis op deze plek nabij het Oosterpark. De dames

moesten protestants, minstens 55 jaar oud, ongehuwd of 'buiten eigen schuld'

gescheiden en kinderloos zijn. Het ontwerp is van J. van Looy. Het eclectische ge-

bouw met stijlkenmerken van een sobere Art Nouveau heeft vier vleugels rond een

binnentuin en is stedenbouwkundig zeer bepalend voor de situatie ter plaatse. Het

gebouw heeft onmiskenbaar een voorname uitstraling, wat versterkt wordt door de

overdekte ingangspartij en de afzonderlijke daken. Het silhouet wordt nog eens

verlevendigd door het grote aantal dakkapellen. Het bouwblok bevatte zestien

woningen, een eetzaal, leeszaal, conversatieruimten en een regentenkamer. Even

representatief en rijk was het interieur. In 1983 werd het gebouw verbouwd en ge-

schikt gemaakt voor groepswoningen, ateliers en een bedrijfsruimte. Tegenwoordig

is het in gebruik als appartementencomplex. Dit jaar bestaat het pand 100 jaar.

36

Eikenplein 2-22za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.ymere.nl

te zienregentenzaal

eetzaal

tuin

woonruimte

te doenfoto-expositie:

toen, nu en

tussendoor

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Elisabeth Otter-Knoll

Het eiland Kattenburg,

waarop het marine etablissement is gelegen, werd vanaf 1655 aangeplempt.

Achter het huidige Scheepvaartmuseum ontstond langs de Kattenburgerstraat

een werfcomplex. In de eeuwen daarna is dit werfterrein uitgebreid. Van het oudste

deel van het complex resteert slechts de historische 'voorwerf' met de lang-

gerekte blinde voorgevel van het poortgebouw en de toegangspoort uit 1657

aan de straatzijde. Tot aan de sluiting van de werf in 1915 is hier een groot deel

van de Nederlandse oorlogsvloot gebouwd en onderhouden. Vanaf 1960 kreeg

het terrein zijn huidige vorm toen het tracé van de IJtunnel het terrein door-

kruiste. Er verscheen veel nieuwbouw die nog grotendeels bestaat. Het terrein

is onder te verdelen in verschillende gebieden met ieder een eigen ontwikkeling

en een eigen architectonisch karakter. Naar verwachting zal Defensie het etablis-

sement op termijn ontruimen en wordt het gebied herontwikkeld.

35

Kattenburgerstraat 7za beperkt toegankelijk

zo GESLOTEN

te zienpanden alleen

van buitenaf

toegangbeperkt

legitimatie

verplicht

reserveren verplicht

zie I p.12

Marine Etablissement Amsterdam

Dit pand is in 1662 gebouwd voor de gebroeders

Louys en Hendrick Trip, kooplieden in onder meer ijzer en wapens. Het ontwerp

van het woonhuis is van Justus Vingboons. Het pand heeft een rijk gedetailleerde

classicistische voorgevel van zandsteen met daarin symbolen van oorlog en

vrede. In enkele landschapsschilderingen in het interieur zijn verwijzingen te vinden

naar de specifieke handel van de gebroeders Trip. In diverse zalen bevinden zich

schoorsteenmantels in zeventiende-eeuwse trant die echter uit de late negen-

tiende eeuw stammen. In de voorzaal van het linker huis bevindt zich een plafond

met in de compartimenten schilderingen van Nicolaas de Heldt Stockade. Het

zijn allegorische voorstellingen die verwijzen naar vrede en vrijheid, situaties die

in het denken van de gebroeders Trip, door oorlog werden afgedwongen en met

wapens gehandhaafd. Kort na 1885 werd in het pand de Koninklijke Nederlandse

Akademie voor Wetenschappen gehuisvest.

34

Kloveniersburgwal 29za beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

www.knaw.nl

te zienstijlkamers

trappenhuizen

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Het Trippenhuis

De Beurs van Berlage uit

1903, oorspronkelijk Koopmansbeurs geheten, is een van de meesterwerken van

architect H.P. Berlage. Hoewel het gebouw geregeld wordt gepresenteerd als een

breuk met de negentiende-eeuwse neostijlen, baseerde Berlage zich duidelijk op

de middeleeuwse baksteenarchitectuur. Het gebouw is een totaalkunstwerk, omdat

in het ontwerp een hechte samenhang is gezocht tussen constructie, materiaalge-

bruik, functie en decoratie. De Raad voor de Scheepvaart, het huidige Tuchtcollege,

is al sinds 1914 gevestigd in de Koopmansbeurs. Dit vertrek doet tot vandaag de

dag dienst als zittingszaal van het college. Oorspronkelijke interieurs van Berlage zijn

tegenwoordig uiterst zeldzaam geworden. Deze ruimte verkeert echter nog vrijwel

geheel in originele staat. De architect ontwierp het rijk gedecoreerde eikenhouten

binnenwerk, inclusief het meubelbeslag, in 1903. Het houtsnijwerk en decoraties

van diverse onderdelen vormen symbolische verwijzingen naar de geldhandel.

33

Beursplein 1 zo 10.00-17.00 u

Oudebrugsteeg 11za & zo 10.00-17.00 u

www.beursvanberlage.nl

te zienzalen tuchtcollege

berlage zaal

grote zaal

toren

te doenzo elke 60 min.

toren beklimmen

zo elke 30 min.

rondleiding gebouw

toegangvrije inloop

Beurs van Berlage & Tuchtcollege

Dit huis werd omstreeks 1620 gebouwd in opdracht van

de schatrijke bankier-koopman Willem Bartolotti van den Heuvel. Het grote

koopmanshuis in Hollandse renaissance-stijl is vermoedelijk ontworpen door

Hendrick de Keyser. Achter het huis lag een grote tuin met twee bloemperken,

een moestuin en een achteruitgang met koetshuis naar de Keizersgracht. Het

rechterhuis, nummer 170, werd in 1735 gemoderniseerd. In 1755 werd achter

dit deel van het pand een geheel nieuw achterhuis in de stijl van Lodewijk XV

opgetrokken. In 1872 is een aantal vertrekken verfraaid. Hierbij werden oudere

interieurelementen ingebracht, waaronder achttiende-eeuwse geschilderde

behangsels van Isaac de Moucheron in het voorhuis en plafondstukken van Jacob

de Wit. Na in 1924 de ene helft al was aangekocht, kon Vereniging Hendrick de

Keyser in 1971 ook het andere gedeelte kopen. Na restauratie van het exterieur

werd in 1997 het rijke interieur onder handen genomen.

32

Herengracht 172za beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

www.hendrickdekeyser.nl

te zienstijlkamers in

voorhuis

geschilderde

behangsels

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Huis Bartolotti

De bouw van het door Abraham van der Hart ontwor-

pen hofje werd in 1806 voltooid. In eerste instantie was het bedoeld voor alleen-

staande mannen van minimaal zestig jaar. Uiteindelijk werden ook echtparen,

weduwen en ongehuwde vrouwen van ten minste vijftig jaar toegelaten. Het hofje

telde in de zijvleugels twintig dubbele woningen voor mannen en echtparen en in

het achtergebouw zes enkele woningen voor de alleenstaande vrouwen. Alle be-

woners moesten rooms-katholiek zijn. In 1886 werden ook op de verdieping een- en

tweekamerwoningen ingebouwd. De uiterst gesloten gevel aan de gracht contras-

teert sterk met de omringende bebouwing. Alleen bij de ingangspartij is spaarzaam

gebruik gemaakt van ornamentiek. Alleen de regenten gebruikten de verhoogde

ingang. De binnenplaats heeft een opener karakter met een fraaie binnentuin en

waterpomp. Op de verdieping van het hoofdgebouw bevonden zich een kapel en

de regentenkamer. Sinds 1995 is het eigendom van woningcorporatie Stadgenoot.

31

Prinsengracht 85-133za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.stadgenoot.nl

te zienalleen de tuin

toegangvrije inloop

Van Brienenhofje

Verscholen achter een blinde muur aan de

Tuinstraat ligt het Zeven Keurvorstenhofje. Het hofje oogt achttiende-eeuws,

maar de stichting gaat vermoedelijk terug tot 1645. Eerst werden enkele huisjes

gebouwd aan de straatzijde; in 1724 werd het hofje uitgebreid met de bouw van

nog eens zeven kleine huizen aan het binnenterrein. Ieder huisje bestond uit een

boven- en een benedenwoning. Het hofje was bestemd voor arme, oudere

rooms-katholieke vrouwen. In 1775 werd het hofje aangepast. In 1862 werd het

uitgebreid met een kapel in neogotische stijl. Al vóór 1940 kwam de kapel buiten

gebruik; de rijke inventaris werd verkocht of in bruikleen gegeven. In de vorige

eeuw werd het hofje gemoderniseerd en kamers werden samengevoegd tot

ruimere woningen. Momenteel worden de woningen beheerd door woning-

corporatie Ymere; de voormalige kapel is verhuurd aan kunstenaars. Na de laatste

renovatie van 2012 verkeert het hofje weer in prima staat.

30

Tuinstraat 199-225za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.ymere.nl

te zienalleen de tuin

toegangvrije inloop

De Zeven Keurvorsten

Dit museum bestaat uit een buiten- en binnen-

museum. Het buitenmuseum wordt gevormd door een woon- en groengebied in

het noordoosten van Slotermeer dat in 2007 werd aangewezen als beschermd

stadsgezicht. Het is vernoemd naar de stedenbouwkundige Cornelis van Eesteren

onder wiens leiding het in 1935 vastgestelde Algemeen Uitbreidingsplan van

Amsterdam is ontwikkeld. Uitgangspunt van het plan was de scheiding van de func-

ties wonen, werken, verkeer en recreatie. Aan de volkshuisvesting werden nieuwe

eisen gesteld, zoals een ruime opzet, open bebouwing, meer laagbouw en veel

groen. De wijk vormt een hoogtepunt in de naoorlogse stedenbouw en architectuur

in Amsterdam. In een voormalige school in het gebied ligt Broedplaats De Vlugt,

dat als binnenmuseum fungeert. In het museum worden permanente en wisselende

tentoonstellingen gehouden. Daarnaast worden er ook wandelingen, lezingen

en debatten over stedelijke en stedenbouwkundige kwesties georganiseerd.

29

Burgemeester de Vlugtlaan 125

za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.vaneesterenmuseum.nl

te zienbinnenmuseum

buitenmuseum

te doenlezing I p.34

fietstocht I p.30

wandeling I p.33

expositie I p.38

toegangvrije inloop

Van Eesterenmuseum

Page 22: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

22 23

Uit de nalatenschap van Cornelia Elisabeth Occo werd in 1774

een gelijknamig hofje in gebruik genomen. Het was bestemd voor arme weduwen

zonder kinderen en voor ongehuwde vrouwen ouder dan vijftig jaar van roomse

gezindte. Meester-timmerman Jan Luyten ontwierp het neoclassicistische gebouw.

Boven de toegangspoort bevindt zich de regentenkamer. Een groot aantal

familieportretten siert de wanden. Achter de voorgevel bestond het hofje oor-

spronkelijk uit drie vleugels rondom een bleekveld. De vleugels hadden slechts

een verdieping, waarin 22 woninkjes voor 33 vrouwen waren ondergebracht. Het

hof werd in 1816 verrijkt met een kapel met een bijzonder altaar. In 1893 werden

de bestaande vleugels afgebroken en vervangen door twee lange zijvleugels

van twee verdiepingen met zolder, waardoor er 24 woningen bij kwamen. In 1991

zijn de eenkamerwoningen samengevoegd, waardoor het hof nu 23 moderne

woningen heeft.

44

Nieuwe Keizersgracht 94za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

te zienregentenkamer

kapel

tuin

toegangvrije inloop

Occo Hofje

Het huidige verzorgingshuis werd als het Nieuwe

Werkhuis in 1782 op het Roeterseiland gebouwd. Het ontwerp is van Abraham

van der Hart. Het was de opvolger van het Willige Rasphuis dat als doel had

bedelarij en landloperij te bestrijden door tewerkstelling en het aanleren van

discipline en vaardigheden. Het was het grootste stadsgebouw dat in de acht-

tiende eeuw in Amsterdam werd neergezet en bood plaats aan een kleine 800

personen. In het fronton van de voorgevel worden ondeugden en deugden

gesymboliseerd. Het enorme complex telde vier strikt gescheiden vleugels met

binnenplaatsen rond een centraal hoofdgebouw. Op de hoofdverdieping lagen

de werkzalen, daarboven de slaap- en ziekenzalen. In 1875 werd het Werkhuis

onder het Burgerlijk Armenbestuur veranderd in het Armenhuis. Een eeuw later

werd het ingrijpend verbouwd en gemoderniseerd tot bejaardenhuis. Naast een

overdekt atrium is er nu ook een zogenaamde 'belevingstuin'.

43

Roetersstraat 2za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.amsta.nl

te zienatrium

trappenhuis

belevingstuin

regentenzalen

te doenjongerengids | p.42

rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

toegangvrije inloop

Dr. Sarphatihuis

Enkele decennia na de oprichting van het genootschap

Natura Artis Magistra had Artis een topcollectie boeken op het gebied van de

natuurlijke historie opgebouwd. In 1866 verrees aan de Plantage Middenlaan een

nieuw bibliotheekgebouw. Naast de bibliotheek werd in 1869 een identiek vorm-

gegeven faunamuseum gebouwd. Het middendeel dat beide gebouwen verbindt

en de hoofdingang bevat, dateert uit 1872. De vormgeving sluit naadloos aan op de

twee oudere gebouwen. Het complex is ontworpen door G.B. Salm. Evenals bij

het hoofdgebouw en het daarboven gesitueerde zoölogisch museum stond het

complex aan de achterzijde in directe verbinding met de dierentuin. De aanwezig-

heid van deze musea bewijst dat Artis er niet alleen was voor het aangenaam ver-

pozen, maar zich van begin af aan ook richtte op wetenschappelijke en educatieve

activiteiten. De bibliotheek bevat werken van biologen en de collectie Linnaeana

met publicaties van en over de beroemde Zweedse wetenschapper Carl Linnaeus.

42

Plantage Middenlaan 45za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.artis.nl

te zienbibliotheek

te doenlezing I p.34 & p.35

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Artis Bibliotheek

Van de poorten die in de zeventiende en achttiende eeuw

toegang tot de stad gaven, is de Muiderpoort als enige overgebleven. De bouw

werd in 1771 voltooid, nadat zijn voorganger twee jaar eerder was ingestort.

Het ontwerp is van Cornelis Rauws. Het classicistische gebouw is voorzien van

Dorische zuilen en pilasters. In de frontons zijn de stadswapens aangebracht;

de drie Andreaskruisen en het oudere stadswapen met het koggeschip. Het

beeldhouwwerk is van Anthonie Ziesenis. Boven de frontons is een vierkante

opbouw geplaatst, waarop de achtzijdige houten koepelopbouw staat. De

poort sloot aan op een brug over de Singelgracht met op het einde een voorpoort

met smeedijzeren hekken. Vanaf 1903 leidde een nieuwe brug het verkeer

langs de Muiderpoort. De voorpoort was al in 1898 verwijderd en siert sinds

1938 de ingang van het Flevopark. De vroegere stadspoort heeft sinds 1963

een kantoorfunctie.

41

Sarphatistraat 500za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.nob.net

te zientrappenhuizen

koepel

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Muiderpoort

De eerste rijksaka-

demie van Nederland was vanaf 1875 gevestigd aan de Stadhouderskade. Na

ruim 120 jaar verhuisde de instelling naar de voormalige cavaleriekazerne aan

de Sarphatistraat. Deze kazerne was in 1865 op het vroegere bolwerk Muiden

gebouwd en bestond uit vier vleugels rond een binnenplaats, die dienst deed als

open rijbaan. De begane grond was bestemd voor de stalling van ongeveer 200

paarden, op de verdieping en zolder waren manschappen gelegerd en werd het

voer voor de paarden opgeslagen. Een overdekte manege werd in 1874 naast de

kazerne opgetrokken. De manege kreeg een ijzeren kapconstructie. Na de Tweede

Wereldoorlog kwamen kazerne en manege grotendeels leeg te staan. Ze werden

steeds vaker gebruikt als opslagruimten voor het naastgelegen Rijksmagazijn van

Geneesmiddelen. Vanaf 1989 werden kazerne en manege door architect Koen

van Velsen ingrijpend verbouwd als nieuw onderkomen voor de akademie.

40

Sarphatistraat 470za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.rijksakademie.nl

te zienwerkplaatsen

manege

te doenexpositie | p.39

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Rijksakademie van beeldende kunsten

In Nederland bestonden openluchtscholen vanaf

1908. Aanvankelijk waren ze alleen bestemd voor zieke of zwakke kinderen. De

scholen werden gebouwd in een natuurrijke omgeving, waar de kinderen in combi-

natie met goede voeding en hygiënische omgeving konden aansterken en tegelijk

onderwijs kregen. Dergelijke scholen in Amsterdam verrezen aan het Vondelpark

en in 1931 aan het Oosterpark. De school aan het Oosterpark kon 150 leerlingen

opnemen. Het centrale idee achter het ontwerp van Dienst Publieke Werken was

het samenvoegen van een binnen- en een buitenklas tot één ruimte. De lichte

lokalen zijn alle gelegen op het zuidoosten en worden slechts door een zomerterras

en speeltuin gescheiden van het park. Met zijn lage muren en hoge kap heeft het

gebouw een 'landelijk' voorkomen. Deze stijl vormde aanleiding tot kritiek en

werd afgezet tegen de veel modernere Eerste Openluchtschool voor het Gezonde

Kind aan de Cliostraat uit 1930. Sinds 2003 is DasArts gevestigd in het gebouw.

39

Mauritskade 56za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.dasarts.nl

te zientrappenhuis

eetzaal

oud klaslokaal

gymnastiekzaal

douches

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Openluchtschool

Het huidige Koninklijk

Instituut voor de Tropen werd in de periode 1915-1926 gebouwd. Het ontwerp is

van de broers M.A. en J. van Nieukerken. Het complex bestaat uit drie gebouwen:

een hoofdgebouw, een museumgebouw en als verbinding tussen beide een laag

gebouw. Het exterieur is opgetrokken in de stijl van de maniëristische Hollandse

neorenaissance. Kosten noch moeite zijn gespaard om het complex tot een kunst-

historisch juweel te maken. De totale kosten zouden uiteindelijk het destijds

formidabele bedrag van zes miljoen gulden bedragen. Achter de hoofdingang

aan de Mauritskade ligt de indrukwekkende hal met koepel. Alle onderdelen van de

hal zijn bekleed met of vervaardigd van twaalf unieke Italiaanse marmersoorten.

De grote aula heeft een open kapconstructie voorzien van beeldhouwwerk en

messing lampen. Voor de talloze beeldhouwwerken, muur- en plafondschilderingen,

reliëfs, smeedwerk en andere decoraties zijn vele kunstenaars ingeschakeld.

38

Mauritskade 63 za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.kit.nl

te zienmarmeren hal

grote zaal

bestuurskamers

lichthal museum

tuin

te doenna rondleiding

bezoek museum

toegangvia rondleiding

za & zo elke 30 min.

kleine groepjes

Koninklijk Instituut voor de Tropen

Deze atelierwoning aan het Oosterpark werd in 1884 ont-

worpen door Ed. Cuypers in een eclectische stijl met invloeden van de neorenais-

sance. Oorspronkelijk was het pand bestemd voor de beeldhouwer Roskam, die

echter naar het buitenland vertrok voordat het gebouw gereed was. De blokken

natuursteen boven de toegang getuigen van zijn vertrek: ze zijn nog altijd onbe-

werkt. Vanaf 1895 hebben altijd kunstenaars, waaronder George Breitner, Hendrik

Haverman, Isaac Israëls en Willem Kloos in het pand gewoond. De naamgever van

het pand, de graficus en schilder Willem Witsen, heeft twee periodes in het huis

gewoond. Vanaf 1891 tot 1893 en vanaf 1906 tot zijn dood in 1923. Witsen gebruikte

de eerste twee etages als atelier en woonde met zijn tweede vrouw op de bovenste

verdieping. Zij liet het pand en de gehele inboedel na aan het Rijk onder de voor-

waarde dat de artistieke inboedel bewaard zou blijven. Bovendien moest het huis ter

beschikking gesteld worden voor armlastige schrijvers wat sinds 1949 ook gebeurt.

37

Oosterpark 82Aza beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

te zienwitsenkamer

verlainekamer

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Het Witsenhuis

Page 23: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

22 23

Uit de nalatenschap van Cornelia Elisabeth Occo werd in 1774

een gelijknamig hofje in gebruik genomen. Het was bestemd voor arme weduwen

zonder kinderen en voor ongehuwde vrouwen ouder dan vijftig jaar van roomse

gezindte. Meester-timmerman Jan Luyten ontwierp het neoclassicistische gebouw.

Boven de toegangspoort bevindt zich de regentenkamer. Een groot aantal

familieportretten siert de wanden. Achter de voorgevel bestond het hofje oor-

spronkelijk uit drie vleugels rondom een bleekveld. De vleugels hadden slechts

een verdieping, waarin 22 woninkjes voor 33 vrouwen waren ondergebracht. Het

hof werd in 1816 verrijkt met een kapel met een bijzonder altaar. In 1893 werden

de bestaande vleugels afgebroken en vervangen door twee lange zijvleugels

van twee verdiepingen met zolder, waardoor er 24 woningen bij kwamen. In 1991

zijn de eenkamerwoningen samengevoegd, waardoor het hof nu 23 moderne

woningen heeft.

44

Nieuwe Keizersgracht 94za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

te zienregentenkamer

kapel

tuin

toegangvrije inloop

Occo Hofje

Het huidige verzorgingshuis werd als het Nieuwe

Werkhuis in 1782 op het Roeterseiland gebouwd. Het ontwerp is van Abraham

van der Hart. Het was de opvolger van het Willige Rasphuis dat als doel had

bedelarij en landloperij te bestrijden door tewerkstelling en het aanleren van

discipline en vaardigheden. Het was het grootste stadsgebouw dat in de acht-

tiende eeuw in Amsterdam werd neergezet en bood plaats aan een kleine 800

personen. In het fronton van de voorgevel worden ondeugden en deugden

gesymboliseerd. Het enorme complex telde vier strikt gescheiden vleugels met

binnenplaatsen rond een centraal hoofdgebouw. Op de hoofdverdieping lagen

de werkzalen, daarboven de slaap- en ziekenzalen. In 1875 werd het Werkhuis

onder het Burgerlijk Armenbestuur veranderd in het Armenhuis. Een eeuw later

werd het ingrijpend verbouwd en gemoderniseerd tot bejaardenhuis. Naast een

overdekt atrium is er nu ook een zogenaamde 'belevingstuin'.

43

Roetersstraat 2za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.amsta.nl

te zienatrium

trappenhuis

belevingstuin

regentenzalen

te doenjongerengids | p.42

rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

toegangvrije inloop

Dr. Sarphatihuis

Enkele decennia na de oprichting van het genootschap

Natura Artis Magistra had Artis een topcollectie boeken op het gebied van de

natuurlijke historie opgebouwd. In 1866 verrees aan de Plantage Middenlaan een

nieuw bibliotheekgebouw. Naast de bibliotheek werd in 1869 een identiek vorm-

gegeven faunamuseum gebouwd. Het middendeel dat beide gebouwen verbindt

en de hoofdingang bevat, dateert uit 1872. De vormgeving sluit naadloos aan op de

twee oudere gebouwen. Het complex is ontworpen door G.B. Salm. Evenals bij

het hoofdgebouw en het daarboven gesitueerde zoölogisch museum stond het

complex aan de achterzijde in directe verbinding met de dierentuin. De aanwezig-

heid van deze musea bewijst dat Artis er niet alleen was voor het aangenaam ver-

pozen, maar zich van begin af aan ook richtte op wetenschappelijke en educatieve

activiteiten. De bibliotheek bevat werken van biologen en de collectie Linnaeana

met publicaties van en over de beroemde Zweedse wetenschapper Carl Linnaeus.

42

Plantage Middenlaan 45za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.artis.nl

te zienbibliotheek

te doenlezing I p.34 & p.35

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Artis Bibliotheek

Van de poorten die in de zeventiende en achttiende eeuw

toegang tot de stad gaven, is de Muiderpoort als enige overgebleven. De bouw

werd in 1771 voltooid, nadat zijn voorganger twee jaar eerder was ingestort.

Het ontwerp is van Cornelis Rauws. Het classicistische gebouw is voorzien van

Dorische zuilen en pilasters. In de frontons zijn de stadswapens aangebracht;

de drie Andreaskruisen en het oudere stadswapen met het koggeschip. Het

beeldhouwwerk is van Anthonie Ziesenis. Boven de frontons is een vierkante

opbouw geplaatst, waarop de achtzijdige houten koepelopbouw staat. De

poort sloot aan op een brug over de Singelgracht met op het einde een voorpoort

met smeedijzeren hekken. Vanaf 1903 leidde een nieuwe brug het verkeer

langs de Muiderpoort. De voorpoort was al in 1898 verwijderd en siert sinds

1938 de ingang van het Flevopark. De vroegere stadspoort heeft sinds 1963

een kantoorfunctie.

41

Sarphatistraat 500za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.nob.net

te zientrappenhuizen

koepel

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Muiderpoort

De eerste rijksaka-

demie van Nederland was vanaf 1875 gevestigd aan de Stadhouderskade. Na

ruim 120 jaar verhuisde de instelling naar de voormalige cavaleriekazerne aan

de Sarphatistraat. Deze kazerne was in 1865 op het vroegere bolwerk Muiden

gebouwd en bestond uit vier vleugels rond een binnenplaats, die dienst deed als

open rijbaan. De begane grond was bestemd voor de stalling van ongeveer 200

paarden, op de verdieping en zolder waren manschappen gelegerd en werd het

voer voor de paarden opgeslagen. Een overdekte manege werd in 1874 naast de

kazerne opgetrokken. De manege kreeg een ijzeren kapconstructie. Na de Tweede

Wereldoorlog kwamen kazerne en manege grotendeels leeg te staan. Ze werden

steeds vaker gebruikt als opslagruimten voor het naastgelegen Rijksmagazijn van

Geneesmiddelen. Vanaf 1989 werden kazerne en manege door architect Koen

van Velsen ingrijpend verbouwd als nieuw onderkomen voor de akademie.

40

Sarphatistraat 470za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.rijksakademie.nl

te zienwerkplaatsen

manege

te doenexpositie | p.39

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Rijksakademie van beeldende kunsten

In Nederland bestonden openluchtscholen vanaf

1908. Aanvankelijk waren ze alleen bestemd voor zieke of zwakke kinderen. De

scholen werden gebouwd in een natuurrijke omgeving, waar de kinderen in combi-

natie met goede voeding en hygiënische omgeving konden aansterken en tegelijk

onderwijs kregen. Dergelijke scholen in Amsterdam verrezen aan het Vondelpark

en in 1931 aan het Oosterpark. De school aan het Oosterpark kon 150 leerlingen

opnemen. Het centrale idee achter het ontwerp van Dienst Publieke Werken was

het samenvoegen van een binnen- en een buitenklas tot één ruimte. De lichte

lokalen zijn alle gelegen op het zuidoosten en worden slechts door een zomerterras

en speeltuin gescheiden van het park. Met zijn lage muren en hoge kap heeft het

gebouw een 'landelijk' voorkomen. Deze stijl vormde aanleiding tot kritiek en

werd afgezet tegen de veel modernere Eerste Openluchtschool voor het Gezonde

Kind aan de Cliostraat uit 1930. Sinds 2003 is DasArts gevestigd in het gebouw.

39

Mauritskade 56za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.dasarts.nl

te zientrappenhuis

eetzaal

oud klaslokaal

gymnastiekzaal

douches

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Openluchtschool

Het huidige Koninklijk

Instituut voor de Tropen werd in de periode 1915-1926 gebouwd. Het ontwerp is

van de broers M.A. en J. van Nieukerken. Het complex bestaat uit drie gebouwen:

een hoofdgebouw, een museumgebouw en als verbinding tussen beide een laag

gebouw. Het exterieur is opgetrokken in de stijl van de maniëristische Hollandse

neorenaissance. Kosten noch moeite zijn gespaard om het complex tot een kunst-

historisch juweel te maken. De totale kosten zouden uiteindelijk het destijds

formidabele bedrag van zes miljoen gulden bedragen. Achter de hoofdingang

aan de Mauritskade ligt de indrukwekkende hal met koepel. Alle onderdelen van de

hal zijn bekleed met of vervaardigd van twaalf unieke Italiaanse marmersoorten.

De grote aula heeft een open kapconstructie voorzien van beeldhouwwerk en

messing lampen. Voor de talloze beeldhouwwerken, muur- en plafondschilderingen,

reliëfs, smeedwerk en andere decoraties zijn vele kunstenaars ingeschakeld.

38

Mauritskade 63 za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.kit.nl

te zienmarmeren hal

grote zaal

bestuurskamers

lichthal museum

tuin

te doenna rondleiding

bezoek museum

toegangvia rondleiding

za & zo elke 30 min.

kleine groepjes

Koninklijk Instituut voor de Tropen

Deze atelierwoning aan het Oosterpark werd in 1884 ont-

worpen door Ed. Cuypers in een eclectische stijl met invloeden van de neorenais-

sance. Oorspronkelijk was het pand bestemd voor de beeldhouwer Roskam, die

echter naar het buitenland vertrok voordat het gebouw gereed was. De blokken

natuursteen boven de toegang getuigen van zijn vertrek: ze zijn nog altijd onbe-

werkt. Vanaf 1895 hebben altijd kunstenaars, waaronder George Breitner, Hendrik

Haverman, Isaac Israëls en Willem Kloos in het pand gewoond. De naamgever van

het pand, de graficus en schilder Willem Witsen, heeft twee periodes in het huis

gewoond. Vanaf 1891 tot 1893 en vanaf 1906 tot zijn dood in 1923. Witsen gebruikte

de eerste twee etages als atelier en woonde met zijn tweede vrouw op de bovenste

verdieping. Zij liet het pand en de gehele inboedel na aan het Rijk onder de voor-

waarde dat de artistieke inboedel bewaard zou blijven. Bovendien moest het huis ter

beschikking gesteld worden voor armlastige schrijvers wat sinds 1949 ook gebeurt.

37

Oosterpark 82Aza beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

te zienwitsenkamer

verlainekamer

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Het Witsenhuis

Page 24: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

24 25

In 2013 zal Amsterdam beschikken over een

vestiging van een Waldorf Astoria Hotel. Het hotel wordt gehuisvest in zes

dubbele grachtenpanden. Oorspronkelijk stonden op deze plek panden uit de

laatste decennia van de zeventiende eeuw. In de eeuwen daarna zijn alle panden

gemoderniseerd en veranderd naar gebruik en mode van die tijd. Toch is er

ook veel waardevols bewaard gebleven. In kamers op de bel-etages zijn delen

van het interieur uit de achttiende en negentiende eeuw aanwezig. In pand 548

dateren de met rijk stucwerk afgewerkte vestibule en het trappenhuis uit de

eerste helft van de achttiende eeuw. De grote achterzaal van Herengracht 550

is ingericht in een rococostijl uit 1768. De idyllische landschapsschilderingen

zijn van Jacob Maurer. Het pand 556 heeft nog een fraaie marmeren gang met

decoratief stucwerk. In de huidige keurtuin bevindt zich nog het restant van

een tuinhuis met koepel uit omstreeks 1750.

52

Keizersgrachtzijde 683za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hilton.com

te zientuin

enkele ruimtes in

verbouwing

te doenza & zo doorlopend

rondleiding door

enkele ruimtes in

kleine groepjes

toegangvrije inloop tuin

Waldorf Astoria Hotel

Dit museum is sinds 1987 gevestigd in

het voormalige synagogencomplex van de Hoogduitse gemeente. De eerste Hoog-

duitse Joden of Asjkenaziem uit Midden en Oost-Europa vestigden zich omstreeks

1630 in Amsterdam. Aan het huidige Jonas Daniël Meijerplein werd in 1670 als eerste

de Grote Synagoge of Grote Sjoel gebouwd. Daarachter en daarnaast volgden

in de periode 1685-1778 de bouw van nog drie synagogen. Na afzonderlijke

aanpassingen onderging het gehele complex in 1854 een ingrijpende onderhouds-

beurt. De Tweede Wereldoorlog betekende het dramatische einde van het gebruik

van het complex. Na de oorlog bleven de leeggeplunderde gebouwen achter in

een ontvolkte en vervallen buurt. Na diverse restauraties werd het complex in

1974 bestemd als museum en ingrijpend verbouwd en vernieuwd. Het museum én

de tegenoverliggende Portugese Synagoge zijn een waardevolle en tastbare herin-

nering van de rijke joodse geschiedenis en cultuur in Amsterdam en Nederland.

51

Nieuwe Amstelstraat 1za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.jhm.nl

te ziengehele museum

kindermuseum

te doenjuniorprogr. I p.44

toegangvrije inloop

Joods Historisch Museum

Deze synagoge, de 'snoge', is symbool van

de glorietijd die de Amsterdamse Sefardische gemeente beleefde aan het eind

van de zeventiende eeuw. De bouw werd voltooid in 1675 door Elias Bouman, die

als metselaarsbaas een paar jaar eerder ook betrokken was bij de bouw van de

Grote Synagoge. Het gebouw vertoont de kenmerken van de 'strakke stijl':

sobere ornamentiek, afgewogen proporties, strakke vormgeving en symmetrie.

De synagoge was indertijd de grootste ter wereld en heeft een belangrijke voor-

beeldfunctie vervuld. Ook uniek is het interieur dat vrijwel gaaf bewaard is gebleven.

In 1978-1993 werd de synagoge in fasen geheel gerestaureerd. In 2010 volgde

restauratie van de omringende lage aanbouwen, waarin zich onder andere een

kleine wintersynagoge bevindt. De bibliotheek van het bijbehorende seminarium

Ets Haim bevat een zeldzame collectie joodse boeken en handschriften. In 2004

werden de collecties op de UNESCO werelderfgoedlijst geplaatst.

50

Mr. Visserplein 3za GESLOTEN

zo 10.00-17.00 u

www.jhm.nl

te ziensynagoge

bibliotheek

binnenplaats

toegangvrije inloop

Portugese Synagoge

De Hortus werd als medicinale kruidentuin opge-

richt in 1638. Daarmee is het een van de oudste botanische tuinen ter wereld.

Naast kruiden werden er ook exotische planten verzameld en gekweekt. In

1682 werd de Hortus verplaatst naar de Plantage. De huidige aanleg van de

buitentuin dateert overwegend uit de jaren zestig en zeventig van de negen-

tiende eeuw. Uit die periode stamt ook een deel van de huidige bebouwing.

De bekendste directeur is wellicht de wetenschapper Hugo de Vries geweest.

Onder zijn leiding werd het complex sterk uitgebreid. J.M. van der Mey ont-

wierp in 1912 een botanisch laboratorium, dat later de naam van de professor

zou krijgen, evenals de grote palmen- en varenkas. In 1986 dreigde de tuin

gesloten te worden. Dankzij de actieve inzet van een stichting en steun van een

vriendenvereniging werd dit voorkomen. Laatste aanwinst van de Hortus is de

Drieklimatenkas uit 1993.

49

Plantage Middenlaan 2Aza beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

www.dehortus.nl

te zientuin

kassen

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Hortus Botanicus

Dit gebouw van de Algemeene Nederlandsche Diamant-

bewerkersbond, is het oudste vakbondsgebouw in Nederland. Het werd in 1900

gebouwd naar een ontwerp van H.P. Berlage. Het pand is geïnspireerd op middel-

eeuwse Italiaanse raadhuizen, voor Berlage het symbool van volkssoevereiniteit.

Direct achter de ingang liggen de grote hal en het trappenhuis, die verlicht worden

door een glazen overkapping. Het uitzonderlijke interieur, waaraan vooraanstaande

kunstenaars als R.N. Roland Holst en J. Eissenloeffel meewerkten, is een uniek

voorbeeld van de stijl rond 1900. Berlage streefde in het ontwerp naar eenvoud

en helderheid, waarbij vormen en decoraties de constructie niet mochten verhullen.

Dit was een revolutionaire stap in de geschiedenis van de architectuur op weg

naar het moderne bouwen. Vanaf 1991 was hier het Nationaal Vakbondsmuseum

gevestigd. Inmiddels is het pand eigendom van de Vereniging Hendrick de Keyser

en na een zorgvuldige restauratie in gebruik als congrescentrum.

48

Henri Polaklaan 9za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hendrickdekeyser.nl

te ziengehele pand

te doenjongerengids | p.42

toegangvrije inloop

De Burcht

De kerk van de Hersteld Evangelische

Zendingsgemeente werd in 1913 gewijd. Architect van het oorspronkelijk 560

zitplaatsen tellende kerkgebouw is H.F. Sijmons jr. Het gebouw is opvallend vanwege

de twee vierkante torens en de ingetogen Berlagiaanse stijl. Kenmerken hiervan

zijn de vlakke gevels in schoon metselwerk met sober gebruik van ornamenten.

Het fries tussen de torens is voorzien van terracotta van de bekende kunstenaar

en fabrikant Willem Brouwer. Het glas-in-lood in het rondboogportiek toont

het kruis, de zon met stralen, de volkeren en de vruchtdragende korenaren; het

embleem van de gemeenschap. De detaillering van het gebouw is uiterst verfijnd.

Het dak werd gedragen door een open, samengestelde en onderling gekoppelde

houten kapconstructie. Eind jaren tachtig van de vorige eeuw verloor het gebouw

zijn religieuze functie. Bij een ingrijpende verbouwing in 1994 werden in het schip

van het gebouw appartementen gerealiseerd.

47

Henri Polaklaan 40Aza 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

te zienentree

één woonlaag

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Apostolische Zendingskerk

Dit theater werd op 5 mei 1892 in ge-

bruik genomen. Het was het grootste en het meest luxueuze theater in de Plantage.

Het ontwerp was van C.A. Bombach. De gevel is opgetrokken in een variant

van het 'internationale' neoclassicisme. De zaal bood zitgelegenheid aan 1360

bezoekers met diverse foyers. De witte zaal werd verlicht door een enorme

gaskroonluchter met 140 lichten. Stukken van Herman Heijermans gingen hier in

première; Louis Davids maakte er furore. Vanaf zomer 1942 werd het gebouw een

verzamelplaats voor transport van Joden naar het doorgangskamp Westerbork.

Van daar volgden deportaties naar de vernietigingskampen in het oosten. In 1958

besloot de gemeente de voormalige schouwburg te bestemmen als monument

voor de joodse slachtoffers van het naziregime. In 1992 werd de inrichting van de

gedenkplaats uitgebreid met een wand van 6700 gegraveerde namen. Centraal

in de ruimte brandt een eeuwige vlam.

46

Plantage Middenlaan 24za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hollandscheschouwburg.nl

te ziengehele pand

binnenplaats

toegangvrije inloop

Hollandsche Schouwburg

Dit hofje is ontworpen door Daniel Marot, hof-

architect van Koning-Stadhouder Willem III, in 1733. Stichter van het hofje was de

vermogende koopman Christoffel Brants, die in 1717 in de Russische adelstand

werd verheven. Het hofje bood plaats aan 48 vrouwen van de Lutherse Gemeente,

verspreid over 21 eenkamerwoningen. In de natuurstenen omlijsting in het midden

van de voorgevel zijn het wapen en een lofdicht op de stichter opgenomen. In

het timpaan wordt de Barmhartigheid gesymboliseerd, omringd door armlastige

vrouwen. Aan de binnenplaats zijn in 1899 uitbouwen aangebracht voor toilet-

ten. Onder de binnenplaats waren de voedsel- en waterkelders van het hofje.

In de achtervleugel bevindt zich de regentenkamer, die in achttiende-eeuwse

stijl is behouden. Alle woningen zijn inmiddels gemoderniseerd, op een na die

in oorspronkelijke toestand is teruggebracht. De tuin is voorzien van een

breed tuinhuis.

45

Nieuwe Keizersgracht 28-44za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

te zienregentenkamer

binnenplaats

stijlkamer

voorhal

tuin

te doenfilm over

geschiedenis

van het hofje

toegangvrije inloop

Van Brants Rus Hofje

Page 25: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

24 25

In 2013 zal Amsterdam beschikken over een

vestiging van een Waldorf Astoria Hotel. Het hotel wordt gehuisvest in zes

dubbele grachtenpanden. Oorspronkelijk stonden op deze plek panden uit de

laatste decennia van de zeventiende eeuw. In de eeuwen daarna zijn alle panden

gemoderniseerd en veranderd naar gebruik en mode van die tijd. Toch is er

ook veel waardevols bewaard gebleven. In kamers op de bel-etages zijn delen

van het interieur uit de achttiende en negentiende eeuw aanwezig. In pand 548

dateren de met rijk stucwerk afgewerkte vestibule en het trappenhuis uit de

eerste helft van de achttiende eeuw. De grote achterzaal van Herengracht 550

is ingericht in een rococostijl uit 1768. De idyllische landschapsschilderingen

zijn van Jacob Maurer. Het pand 556 heeft nog een fraaie marmeren gang met

decoratief stucwerk. In de huidige keurtuin bevindt zich nog het restant van

een tuinhuis met koepel uit omstreeks 1750.

52

Keizersgrachtzijde 683za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hilton.com

te zientuin

enkele ruimtes in

verbouwing

te doenza & zo doorlopend

rondleiding door

enkele ruimtes in

kleine groepjes

toegangvrije inloop tuin

Waldorf Astoria Hotel

Dit museum is sinds 1987 gevestigd in

het voormalige synagogencomplex van de Hoogduitse gemeente. De eerste Hoog-

duitse Joden of Asjkenaziem uit Midden en Oost-Europa vestigden zich omstreeks

1630 in Amsterdam. Aan het huidige Jonas Daniël Meijerplein werd in 1670 als eerste

de Grote Synagoge of Grote Sjoel gebouwd. Daarachter en daarnaast volgden

in de periode 1685-1778 de bouw van nog drie synagogen. Na afzonderlijke

aanpassingen onderging het gehele complex in 1854 een ingrijpende onderhouds-

beurt. De Tweede Wereldoorlog betekende het dramatische einde van het gebruik

van het complex. Na de oorlog bleven de leeggeplunderde gebouwen achter in

een ontvolkte en vervallen buurt. Na diverse restauraties werd het complex in

1974 bestemd als museum en ingrijpend verbouwd en vernieuwd. Het museum én

de tegenoverliggende Portugese Synagoge zijn een waardevolle en tastbare herin-

nering van de rijke joodse geschiedenis en cultuur in Amsterdam en Nederland.

51

Nieuwe Amstelstraat 1za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.jhm.nl

te ziengehele museum

kindermuseum

te doenjuniorprogr. I p.44

toegangvrije inloop

Joods Historisch Museum

Deze synagoge, de 'snoge', is symbool van

de glorietijd die de Amsterdamse Sefardische gemeente beleefde aan het eind

van de zeventiende eeuw. De bouw werd voltooid in 1675 door Elias Bouman, die

als metselaarsbaas een paar jaar eerder ook betrokken was bij de bouw van de

Grote Synagoge. Het gebouw vertoont de kenmerken van de 'strakke stijl':

sobere ornamentiek, afgewogen proporties, strakke vormgeving en symmetrie.

De synagoge was indertijd de grootste ter wereld en heeft een belangrijke voor-

beeldfunctie vervuld. Ook uniek is het interieur dat vrijwel gaaf bewaard is gebleven.

In 1978-1993 werd de synagoge in fasen geheel gerestaureerd. In 2010 volgde

restauratie van de omringende lage aanbouwen, waarin zich onder andere een

kleine wintersynagoge bevindt. De bibliotheek van het bijbehorende seminarium

Ets Haim bevat een zeldzame collectie joodse boeken en handschriften. In 2004

werden de collecties op de UNESCO werelderfgoedlijst geplaatst.

50

Mr. Visserplein 3za GESLOTEN

zo 10.00-17.00 u

www.jhm.nl

te ziensynagoge

bibliotheek

binnenplaats

toegangvrije inloop

Portugese Synagoge

De Hortus werd als medicinale kruidentuin opge-

richt in 1638. Daarmee is het een van de oudste botanische tuinen ter wereld.

Naast kruiden werden er ook exotische planten verzameld en gekweekt. In

1682 werd de Hortus verplaatst naar de Plantage. De huidige aanleg van de

buitentuin dateert overwegend uit de jaren zestig en zeventig van de negen-

tiende eeuw. Uit die periode stamt ook een deel van de huidige bebouwing.

De bekendste directeur is wellicht de wetenschapper Hugo de Vries geweest.

Onder zijn leiding werd het complex sterk uitgebreid. J.M. van der Mey ont-

wierp in 1912 een botanisch laboratorium, dat later de naam van de professor

zou krijgen, evenals de grote palmen- en varenkas. In 1986 dreigde de tuin

gesloten te worden. Dankzij de actieve inzet van een stichting en steun van een

vriendenvereniging werd dit voorkomen. Laatste aanwinst van de Hortus is de

Drieklimatenkas uit 1993.

49

Plantage Middenlaan 2Aza beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

www.dehortus.nl

te zientuin

kassen

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Hortus Botanicus

Dit gebouw van de Algemeene Nederlandsche Diamant-

bewerkersbond, is het oudste vakbondsgebouw in Nederland. Het werd in 1900

gebouwd naar een ontwerp van H.P. Berlage. Het pand is geïnspireerd op middel-

eeuwse Italiaanse raadhuizen, voor Berlage het symbool van volkssoevereiniteit.

Direct achter de ingang liggen de grote hal en het trappenhuis, die verlicht worden

door een glazen overkapping. Het uitzonderlijke interieur, waaraan vooraanstaande

kunstenaars als R.N. Roland Holst en J. Eissenloeffel meewerkten, is een uniek

voorbeeld van de stijl rond 1900. Berlage streefde in het ontwerp naar eenvoud

en helderheid, waarbij vormen en decoraties de constructie niet mochten verhullen.

Dit was een revolutionaire stap in de geschiedenis van de architectuur op weg

naar het moderne bouwen. Vanaf 1991 was hier het Nationaal Vakbondsmuseum

gevestigd. Inmiddels is het pand eigendom van de Vereniging Hendrick de Keyser

en na een zorgvuldige restauratie in gebruik als congrescentrum.

48

Henri Polaklaan 9za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hendrickdekeyser.nl

te ziengehele pand

te doenjongerengids | p.42

toegangvrije inloop

De Burcht

De kerk van de Hersteld Evangelische

Zendingsgemeente werd in 1913 gewijd. Architect van het oorspronkelijk 560

zitplaatsen tellende kerkgebouw is H.F. Sijmons jr. Het gebouw is opvallend vanwege

de twee vierkante torens en de ingetogen Berlagiaanse stijl. Kenmerken hiervan

zijn de vlakke gevels in schoon metselwerk met sober gebruik van ornamenten.

Het fries tussen de torens is voorzien van terracotta van de bekende kunstenaar

en fabrikant Willem Brouwer. Het glas-in-lood in het rondboogportiek toont

het kruis, de zon met stralen, de volkeren en de vruchtdragende korenaren; het

embleem van de gemeenschap. De detaillering van het gebouw is uiterst verfijnd.

Het dak werd gedragen door een open, samengestelde en onderling gekoppelde

houten kapconstructie. Eind jaren tachtig van de vorige eeuw verloor het gebouw

zijn religieuze functie. Bij een ingrijpende verbouwing in 1994 werden in het schip

van het gebouw appartementen gerealiseerd.

47

Henri Polaklaan 40Aza 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

te zienentree

één woonlaag

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Apostolische Zendingskerk

Dit theater werd op 5 mei 1892 in ge-

bruik genomen. Het was het grootste en het meest luxueuze theater in de Plantage.

Het ontwerp was van C.A. Bombach. De gevel is opgetrokken in een variant

van het 'internationale' neoclassicisme. De zaal bood zitgelegenheid aan 1360

bezoekers met diverse foyers. De witte zaal werd verlicht door een enorme

gaskroonluchter met 140 lichten. Stukken van Herman Heijermans gingen hier in

première; Louis Davids maakte er furore. Vanaf zomer 1942 werd het gebouw een

verzamelplaats voor transport van Joden naar het doorgangskamp Westerbork.

Van daar volgden deportaties naar de vernietigingskampen in het oosten. In 1958

besloot de gemeente de voormalige schouwburg te bestemmen als monument

voor de joodse slachtoffers van het naziregime. In 1992 werd de inrichting van de

gedenkplaats uitgebreid met een wand van 6700 gegraveerde namen. Centraal

in de ruimte brandt een eeuwige vlam.

46

Plantage Middenlaan 24za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hollandscheschouwburg.nl

te ziengehele pand

binnenplaats

toegangvrije inloop

Hollandsche Schouwburg

Dit hofje is ontworpen door Daniel Marot, hof-

architect van Koning-Stadhouder Willem III, in 1733. Stichter van het hofje was de

vermogende koopman Christoffel Brants, die in 1717 in de Russische adelstand

werd verheven. Het hofje bood plaats aan 48 vrouwen van de Lutherse Gemeente,

verspreid over 21 eenkamerwoningen. In de natuurstenen omlijsting in het midden

van de voorgevel zijn het wapen en een lofdicht op de stichter opgenomen. In

het timpaan wordt de Barmhartigheid gesymboliseerd, omringd door armlastige

vrouwen. Aan de binnenplaats zijn in 1899 uitbouwen aangebracht voor toilet-

ten. Onder de binnenplaats waren de voedsel- en waterkelders van het hofje.

In de achtervleugel bevindt zich de regentenkamer, die in achttiende-eeuwse

stijl is behouden. Alle woningen zijn inmiddels gemoderniseerd, op een na die

in oorspronkelijke toestand is teruggebracht. De tuin is voorzien van een

breed tuinhuis.

45

Nieuwe Keizersgracht 28-44za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

te zienregentenkamer

binnenplaats

stijlkamer

voorhal

tuin

te doenfilm over

geschiedenis

van het hofje

toegangvrije inloop

Van Brants Rus Hofje

Page 26: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

26 27

Het pand met traptoren en spits op de

hoek van de Beulingsloot werd gebouwd in 1882 naar ontwerp van J.P.F. van Rossem

en W.J. Vuijk. Deze architecten zijn in Amsterdam vooral bekend van hun ontwerp

voor het huidige Carré. Het hoekpand is opgetrokken in een traditionele stijl,

geïnspireerd op de Hollandse renaissance uit de zestiende en begin zeventiende

eeuw. De zijgevel grenst direct aan het water van de Beulingsloot. In plaats van

een volwaardige trapgevel is de trapgevel aan de waterkant uitgevoerd als grote

stenen dakkapel, een zogeheten Vlaamse gevel. Opdrachtgever van de bouw

was de firma Broekman & Henny, boter- en kaasexporteur die hier zijn kantoor

vestigde. Opmerkelijk zijn de twee ontsluitingen, waarvan een met stoep, in de

ronde hoektoren. Een voert naar de kelder, de ander naar de verdieping. Boven

de waterlijst gaat de toren over in een achthoek. Het pand wordt momenteel

gerestaureerd.

60

Herengracht 395za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.burgy.nl

te ziengehele pand

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Grachtenhuis Beulingsloot

Het brede woonhuis met de pilastergevel werd in

1665 gebouwd in de stijl van het Hollands classicisme door Philips Vingboons.

De voorgevel bleef lange tijd ongewijzigd. Pas tegen het einde van de achttiende

eeuw werd de middenrisaliet van de huidige omlijsting voorzien en werden de

guirlandes onder de ramen van de tweede verdieping verwijderd. Omstreeks

1875 werd de stoep verwijderd, de ingang naar straatniveau verplaatst en de

kelderpartij gemoderniseerd. Het interieur is overwegend uitgevoerd in diverse

(neo)Lodewijk-stijlen. Bijzonder zijn de landschapsschilderingen van Jurriaan

Andriessen in de tuinkamer uit 1776. Het pand is lang als woonhuis in gebruik

gebleven. Vanaf 1924 was het in gebruik als kantoor. Na een restauratie werd in

2011 Museum Het Grachtenhuis geopend. Het museum vertelt de geschiedenis

van de Amsterdamse grachtengordel, die in 2010 op de Unesco werelderfgoed-

lijst is geplaatst.

59

Herengracht 386za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hetgrachtenhuis.nl

te zientuin

tuinkamer

te doenza & zo doorlopend

rondleiding naar

tuinkamer in kleine

groepjes

expositie tegen

betaling

toegangvrije inloop tuin

Het Grachtenhuis

Verscholen achter de bebouwing van de

Keizersgracht, aan het eind van een lange gang ligt het Claes Reinierszhofje. Het

werd gebouwd in 1914 naar ontwerp van J.N. Hendrix. Opdrachtgever was het

Roomsch Catholiek Oude Armenkantoor. Het hofje telde aanvankelijk negen

huisjes met achttien eenkamerwoningen. Het geheel is opgetrokken in de trant

van de neorenaissance. Het complex verrees op de plek van een in 1618 ge-

stichte voorganger en was oorspronkelijk bestemd voor niet geheel behoeftige

rooms-katholieke vrouwen. Het devies van de stichter 'Liefde is het Fondament'

en zijn van een ster voorziene wapenschild sieren nog altijd de ingang van het

hofje. In 1866 werd het beheer overgedragen aan het RC Oude Armenkantoor

dat het hofje nog steeds beheert. Het is nu geheel voor kantoorfuncties in ge-

bruik. De huidige tuinaanleg dateert van 2004 en is ontworpen door de land-

schapsarchitect A.J. van der Horst.

58

Keizersgracht 334za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.rcoak.nl

te zienalleen de tuin

toegangvrije inloop

Liefde is het Fondament

Dit hofje werd in 1695 gebouwd door Pieter Adolfse de

Zeeuw. Het kwam tot stand door de vermogende Agneta Deutz en was bedoeld

voor arme, alleenstaande vrouwen van vijftig jaar en ouder. Zij moesten lid zijn

van de Gereformeerde Kerk. Twee huizenblokken flankeren een poortgebouw

met opschrift en de wapens van de stichteres en haar beide echtgenoten. Boven

de natuurstenen poort kwam de regentenkamer. Rond het binnenterrein met

pomp, bleekvelden en bloementuinen lagen twintig huizen, ieder met kelder,

twee kamers en een zolder. Het complex werd afgesloten met een zuilenportiek.

Het hofje werd door tijdgenoten geroemd als het mooiste en aanzienlijkste van

Amsterdam. De bewoonsters waren niet slecht af. Behalve vrij wonen, werden zij

tot in het begin van de negentiende eeuw jaarlijks verzorgd met geld, turf, rijst,

boter, kazen, kaarsen en af en toe vlees. In 1964 werd het hof uitgebreid met vier

huizen aan de Kerkstraat.

57

Prinsengracht 855za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.stadsherstel.nl

te zienalleen de tuin

toegangvrije inloop

Deutzenhofje

Afgescheiden van de straat door een lange

bakstenen muur ligt dit hofje uit 1842. Het hofje had een voorganger in de Passeer-

dersstraat, het zogeheten Blokshofje. Toen een naastgelegen fabriek ging uitbrei-

den werd besloten het hofje te verplaatsen. Het echtpaar Hodshon-Dedel kon een

deel van een grote tuin achter Prinsengracht 636-640 verwerven. Daar bouwden zij

het nieuwe hofje in een U-vorm. In totaal waren er 21 woningen en een conciërge-

woning. De woningen waren bedoeld voor protestantse dienstboden uit de familie

Hodshon en aanverwante families. Het geheel is opgetrokken in een sobere neo-

classicistische stijl met als enige luchtige uitzondering de familiewapens van de

stichters boven de toegangspoort. Opvallend is de waterpomp met daarop de door

smeedijzeren dolfijnen ondersteunde lantaarn. In 1980 werd het hofje aangekocht

door Stadsherstel Amsterdam, die het in 1985 restaureerde. Door samenvoeging

ontstonden twaalf moderne appartementen voor vrouwen van middelbare leeftijd.

56

Eerste Weteringdwarsstraat 83

za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.stadsherstel.nl

te zienalleen de tuin

toegangvrije inloop

Hodshon-Dedelhofje

Het dubbele grachtenhuis werd in 1672 ontworpen

door Adriaen Dortsman. De met natuursteen beklede voorgevel geeft het huis

een voornaam karakter. Achterin de tuin ligt het tuinhuis dat tegen het koets-

huis gebouwd is. Ook dit is ontworpen door Adriaen Dortsman met een aparte

ingang aan de Kerkstraat vanwaar de rijtuigen konden binnenrijden. De siergevel

van het tuinhuis uit omstreeks 1775 heeft de vorm van een tempelfront. Boven

de deur is het borstbeeld van de god Apollo aangebracht. In nissen staan de

beelden van Flora (godin van de bloemen) en Silenus (god van het platteland).

Ter bescherming van de privacy van de hoofdbewoners aan de gracht werden

op de verdieping van het tuinhuis geen vensters aangebracht; achter de schijn-

vensters met op glas geschilderde gordijntjes loopt een muur. De tuin is aan-

gelegd in de stijl van de zeventiende eeuw. Sinds 1974 is Museum Van Loon in

het pand gevestigd.

55

Keizersgracht 672za beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

www.museumvanloon.nl

te zienkoetshuis

tuin

huis

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Museum Van Loon

Het dubbele huis aan de Herengracht

werd in 1687 gebouwd en omstreeks het midden van de volgende eeuw ge-

moderniseerd. Aan weerszijden van de brede middengang op de bel-etage

liggen vier stijlkamers. Beide voorkamers, de 'rode' salon en de bibliotheek,

dateren uit de tweede helft van de negentiende eeuw. De 'blauwe' achterkamer

ademt een laatachttiende-eeuwse sfeer. De landschapsschilderingen van Egbert

van Drielst zijn van elders ingebracht. De 'Chinese' achterkamer vertoont het

oudste interieurbeeld van het pand; het is rondom voorzien van geschilderde

chinoiserie-behangsels. Rond 1991 is het complex van hoofdhuis, keurtuin en

koetshuis geheel gerestaureerd en herbergt sindsdien Museum Geelvinck Hinlopen

Huis. Het interieur is stijlvol gerestaureerd en in de tuin met vijver werd een

combinatie van historiserende stijlen aangelegd. De ingang van het museum is

in het voormalige koetshuis.

54

Keizersgracht 633za 11.00-17.00 u

zo 11.00-16.30 u

www.geelvinck.nl

te zientuin

stijlkamers

te doenexpositie I p.38

lezing I p.35

kinderspeurtocht

kindermatinee 15,-

toegang vrije inloop

kleine groepjes

naar de stijlkamers

Geelvinck Hinlopen Huis

Op de percelen

Herengracht 522 en 524 werden in 1698 twee identieke koopmanshuizen gebouwd.

In 1769 werd nummer 524 inwendig gemoderniseerd in de Lodewijk XV-stijl en

uitgebreid met een achterhuis. De voorgevel met een bakstenen halsgevel en de

gebeeldhouwde klauwstukken bleven daarbij gehandhaafd. Kroon op het werk

was de inrichting in 1771 van de zaal in het achterhuis met behangselschilderingen

van Jurriaan Andriessen, de belangrijkste Hollandse behangselschilder in de acht-

tiende eeuw. De schildering van Andriessen is opgenomen in een rijke wandbetim-

mering van eikenhout en bestaat uit voorstellingen van een arcadisch landschap

met figuren en bouwfragmenten. De schilderingen aan weerszijden van de vensters

worden niet aan Andriessen toegeschreven. In 1949 legateerde de eigenaar de

schilderingen aan het Rijksmuseum, op voorwaarde dat deze in het huis zouden

blijven. Sinds 1995 is het grachtenhuis in bezit van Vereniging Hendrick de Keyser.

53

Herengracht 524Aza beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

www.fundatiesobbe.nl

te zienstijlkamer in

achterhuis

geschilderde

behangsels

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Grachtenhuis Van den Santheuvel, Sobbe

Page 27: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

26 27

Het pand met traptoren en spits op de

hoek van de Beulingsloot werd gebouwd in 1882 naar ontwerp van J.P.F. van Rossem

en W.J. Vuijk. Deze architecten zijn in Amsterdam vooral bekend van hun ontwerp

voor het huidige Carré. Het hoekpand is opgetrokken in een traditionele stijl,

geïnspireerd op de Hollandse renaissance uit de zestiende en begin zeventiende

eeuw. De zijgevel grenst direct aan het water van de Beulingsloot. In plaats van

een volwaardige trapgevel is de trapgevel aan de waterkant uitgevoerd als grote

stenen dakkapel, een zogeheten Vlaamse gevel. Opdrachtgever van de bouw

was de firma Broekman & Henny, boter- en kaasexporteur die hier zijn kantoor

vestigde. Opmerkelijk zijn de twee ontsluitingen, waarvan een met stoep, in de

ronde hoektoren. Een voert naar de kelder, de ander naar de verdieping. Boven

de waterlijst gaat de toren over in een achthoek. Het pand wordt momenteel

gerestaureerd.

60

Herengracht 395za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.burgy.nl

te ziengehele pand

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Grachtenhuis Beulingsloot

Het brede woonhuis met de pilastergevel werd in

1665 gebouwd in de stijl van het Hollands classicisme door Philips Vingboons.

De voorgevel bleef lange tijd ongewijzigd. Pas tegen het einde van de achttiende

eeuw werd de middenrisaliet van de huidige omlijsting voorzien en werden de

guirlandes onder de ramen van de tweede verdieping verwijderd. Omstreeks

1875 werd de stoep verwijderd, de ingang naar straatniveau verplaatst en de

kelderpartij gemoderniseerd. Het interieur is overwegend uitgevoerd in diverse

(neo)Lodewijk-stijlen. Bijzonder zijn de landschapsschilderingen van Jurriaan

Andriessen in de tuinkamer uit 1776. Het pand is lang als woonhuis in gebruik

gebleven. Vanaf 1924 was het in gebruik als kantoor. Na een restauratie werd in

2011 Museum Het Grachtenhuis geopend. Het museum vertelt de geschiedenis

van de Amsterdamse grachtengordel, die in 2010 op de Unesco werelderfgoed-

lijst is geplaatst.

59

Herengracht 386za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hetgrachtenhuis.nl

te zientuin

tuinkamer

te doenza & zo doorlopend

rondleiding naar

tuinkamer in kleine

groepjes

expositie tegen

betaling

toegangvrije inloop tuin

Het Grachtenhuis

Verscholen achter de bebouwing van de

Keizersgracht, aan het eind van een lange gang ligt het Claes Reinierszhofje. Het

werd gebouwd in 1914 naar ontwerp van J.N. Hendrix. Opdrachtgever was het

Roomsch Catholiek Oude Armenkantoor. Het hofje telde aanvankelijk negen

huisjes met achttien eenkamerwoningen. Het geheel is opgetrokken in de trant

van de neorenaissance. Het complex verrees op de plek van een in 1618 ge-

stichte voorganger en was oorspronkelijk bestemd voor niet geheel behoeftige

rooms-katholieke vrouwen. Het devies van de stichter 'Liefde is het Fondament'

en zijn van een ster voorziene wapenschild sieren nog altijd de ingang van het

hofje. In 1866 werd het beheer overgedragen aan het RC Oude Armenkantoor

dat het hofje nog steeds beheert. Het is nu geheel voor kantoorfuncties in ge-

bruik. De huidige tuinaanleg dateert van 2004 en is ontworpen door de land-

schapsarchitect A.J. van der Horst.

58

Keizersgracht 334za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.rcoak.nl

te zienalleen de tuin

toegangvrije inloop

Liefde is het Fondament

Dit hofje werd in 1695 gebouwd door Pieter Adolfse de

Zeeuw. Het kwam tot stand door de vermogende Agneta Deutz en was bedoeld

voor arme, alleenstaande vrouwen van vijftig jaar en ouder. Zij moesten lid zijn

van de Gereformeerde Kerk. Twee huizenblokken flankeren een poortgebouw

met opschrift en de wapens van de stichteres en haar beide echtgenoten. Boven

de natuurstenen poort kwam de regentenkamer. Rond het binnenterrein met

pomp, bleekvelden en bloementuinen lagen twintig huizen, ieder met kelder,

twee kamers en een zolder. Het complex werd afgesloten met een zuilenportiek.

Het hofje werd door tijdgenoten geroemd als het mooiste en aanzienlijkste van

Amsterdam. De bewoonsters waren niet slecht af. Behalve vrij wonen, werden zij

tot in het begin van de negentiende eeuw jaarlijks verzorgd met geld, turf, rijst,

boter, kazen, kaarsen en af en toe vlees. In 1964 werd het hof uitgebreid met vier

huizen aan de Kerkstraat.

57

Prinsengracht 855za 10.00-17.00 u

zo GESLOTEN

www.stadsherstel.nl

te zienalleen de tuin

toegangvrije inloop

Deutzenhofje

Afgescheiden van de straat door een lange

bakstenen muur ligt dit hofje uit 1842. Het hofje had een voorganger in de Passeer-

dersstraat, het zogeheten Blokshofje. Toen een naastgelegen fabriek ging uitbrei-

den werd besloten het hofje te verplaatsen. Het echtpaar Hodshon-Dedel kon een

deel van een grote tuin achter Prinsengracht 636-640 verwerven. Daar bouwden zij

het nieuwe hofje in een U-vorm. In totaal waren er 21 woningen en een conciërge-

woning. De woningen waren bedoeld voor protestantse dienstboden uit de familie

Hodshon en aanverwante families. Het geheel is opgetrokken in een sobere neo-

classicistische stijl met als enige luchtige uitzondering de familiewapens van de

stichters boven de toegangspoort. Opvallend is de waterpomp met daarop de door

smeedijzeren dolfijnen ondersteunde lantaarn. In 1980 werd het hofje aangekocht

door Stadsherstel Amsterdam, die het in 1985 restaureerde. Door samenvoeging

ontstonden twaalf moderne appartementen voor vrouwen van middelbare leeftijd.

56

Eerste Weteringdwarsstraat 83

za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.stadsherstel.nl

te zienalleen de tuin

toegangvrije inloop

Hodshon-Dedelhofje

Het dubbele grachtenhuis werd in 1672 ontworpen

door Adriaen Dortsman. De met natuursteen beklede voorgevel geeft het huis

een voornaam karakter. Achterin de tuin ligt het tuinhuis dat tegen het koets-

huis gebouwd is. Ook dit is ontworpen door Adriaen Dortsman met een aparte

ingang aan de Kerkstraat vanwaar de rijtuigen konden binnenrijden. De siergevel

van het tuinhuis uit omstreeks 1775 heeft de vorm van een tempelfront. Boven

de deur is het borstbeeld van de god Apollo aangebracht. In nissen staan de

beelden van Flora (godin van de bloemen) en Silenus (god van het platteland).

Ter bescherming van de privacy van de hoofdbewoners aan de gracht werden

op de verdieping van het tuinhuis geen vensters aangebracht; achter de schijn-

vensters met op glas geschilderde gordijntjes loopt een muur. De tuin is aan-

gelegd in de stijl van de zeventiende eeuw. Sinds 1974 is Museum Van Loon in

het pand gevestigd.

55

Keizersgracht 672za beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

www.museumvanloon.nl

te zienkoetshuis

tuin

huis

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Museum Van Loon

Het dubbele huis aan de Herengracht

werd in 1687 gebouwd en omstreeks het midden van de volgende eeuw ge-

moderniseerd. Aan weerszijden van de brede middengang op de bel-etage

liggen vier stijlkamers. Beide voorkamers, de 'rode' salon en de bibliotheek,

dateren uit de tweede helft van de negentiende eeuw. De 'blauwe' achterkamer

ademt een laatachttiende-eeuwse sfeer. De landschapsschilderingen van Egbert

van Drielst zijn van elders ingebracht. De 'Chinese' achterkamer vertoont het

oudste interieurbeeld van het pand; het is rondom voorzien van geschilderde

chinoiserie-behangsels. Rond 1991 is het complex van hoofdhuis, keurtuin en

koetshuis geheel gerestaureerd en herbergt sindsdien Museum Geelvinck Hinlopen

Huis. Het interieur is stijlvol gerestaureerd en in de tuin met vijver werd een

combinatie van historiserende stijlen aangelegd. De ingang van het museum is

in het voormalige koetshuis.

54

Keizersgracht 633za 11.00-17.00 u

zo 11.00-16.30 u

www.geelvinck.nl

te zientuin

stijlkamers

te doenexpositie I p.38

lezing I p.35

kinderspeurtocht

kindermatinee 15,-

toegang vrije inloop

kleine groepjes

naar de stijlkamers

Geelvinck Hinlopen Huis

Op de percelen

Herengracht 522 en 524 werden in 1698 twee identieke koopmanshuizen gebouwd.

In 1769 werd nummer 524 inwendig gemoderniseerd in de Lodewijk XV-stijl en

uitgebreid met een achterhuis. De voorgevel met een bakstenen halsgevel en de

gebeeldhouwde klauwstukken bleven daarbij gehandhaafd. Kroon op het werk

was de inrichting in 1771 van de zaal in het achterhuis met behangselschilderingen

van Jurriaan Andriessen, de belangrijkste Hollandse behangselschilder in de acht-

tiende eeuw. De schildering van Andriessen is opgenomen in een rijke wandbetim-

mering van eikenhout en bestaat uit voorstellingen van een arcadisch landschap

met figuren en bouwfragmenten. De schilderingen aan weerszijden van de vensters

worden niet aan Andriessen toegeschreven. In 1949 legateerde de eigenaar de

schilderingen aan het Rijksmuseum, op voorwaarde dat deze in het huis zouden

blijven. Sinds 1995 is het grachtenhuis in bezit van Vereniging Hendrick de Keyser.

53

Herengracht 524Aza beperkt toegankelijk

zo beperkt toegankelijk

www.fundatiesobbe.nl

te zienstijlkamer in

achterhuis

geschilderde

behangsels

toegangbeperkt

reserveren verplicht

zie I p.12

Grachtenhuis Van den Santheuvel, Sobbe

Page 28: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

28 29

~Open Monumentendag Amsterdam biedt naast de open monumenten een gevarieerd programma met ruim dertig activiteiten. ~reserveer een kaartje vooraf voor de volgende monumentale activiteiten avondprogramma UNESCO-boot

avondtour | p.39 wandeling De begraafplaats als park | p.32 wandeling De Groene Plantage: Nu en Toen | p.33 lezing

Groen Erfgoed? | p.34 lezing Hout van toen | p.35 lezing Het Scheepvaartmuseum vernieuwd | p.36 Fietstochten p.30 & 31

Architecten, historici en andere deskundigen vertellen bezielend over groen van toen in relatie tot hun werk, de geschiedenis, architectuur, stedenbouwplannen en nog veel meer tijdens de verschillende lezingen. Wandelt of fietst u liever? Doe dan mee aan de georganiseerde wandelingen of uitgestip-

Open Monumentendag Amsterdam LIVE! Benieuwd naar de ver-

schillende activiteiten en monumenten? Tijdens de voorbereidingen en het evenement

doet Open Monumentendag Amsterdam live verslag van de ontwikkelingen. Volg ons op de

voet, bekijk interviews, sfeerimpressies, monumenten, leef mee en wees als eerste op de hoogte.

Meer weten? Bekijk dan de website of volg ons op Twitter @omd_amsterdam en Facebook.

pelde fietstochten. Of bezoek een van de exposities. Energie over? Ook 's avonds vinden er rondleidingen plaats, en nog een lezing, een boottocht, een fantastische filmvoorstelling en verschillende muziek-performances. Alle activiteiten op andere monumentale locaties.

www.amsterdam.nl/openmonumentendag

De bouw van dit dubbele woonhuis

werd in 1670 voltooid. In die tijd was het pand vijf vensterassen breed. Het drie

traveeën brede middengedeelte werd bekroond met een fronton. In de achttiende

eeuw kreeg de gevel overwegend zijn huidige uiterlijk met decoratieve deur- en

vensteromlijsting, afsluitend hoofdgestel en attiek. Kort daarna werd het pand

voorzien van een imposante dubbele bordesstoep met gezwenkte wangen of

harpstukken. De marmeren middengang is voorzien van rijk gedecoreerd stuc- en

beeldhouwwerk. In het grachtenhuis bevinden zich vier stijlkamers met elementen

uit diverse stijlperioden. In de voorkamer zijn plafondschilderingen te vinden uit

het eind van de zeventiende eeuw die worden toegeschreven aan Gerard de

Lairesse. De blauwe zaal dateert uit de late achttiende eeuw en omvat tevens

onderdelen uit de jaren zestig van de negentiende eeuw. Sinds 1942 is het huis in

gebruik als kantoorpand. In de tuin achter het huis bevindt zich een bunkergang.

64

Herengracht 480za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hammerstein.com

te zienbel-etage

tuin

bar

souterrain

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Grachtenhuis Hammerstein

De bouw van deze pilastergevel werd in 1670 voltooid.

Omstreeks 1730 werd het huis van binnen en buiten naar de mode van die tijd

verbouwd. In de rechter achterkamer bevindt zich een plafondschildering van

Jacob de Wit met als thema 'De Dageraad verdrijft de Nacht'. Dit plafondstuk

heeft hier oorspronkelijk niet gezeten, maar is in 1904 ingebracht. Tijdens een

restauratie in 1928 zijn de achttiende-eeuwse schouw met schoorsteenstuk van

De Wit en de twee bovendeurstukken toegevoegd. Het fraai uitgevoerde trappen-

huis vangt licht door een koepel, ook wel lantaarn genoemd. Achterin de tuin

ligt één van de mooiste tuinhuizen van Amsterdam. Een tuinhuis uit 1730 in

Lodewijk XIV-stijl met een reliëf van Mercurius in het middenfronton en beelden

van Apollo en Diana in nissen aan beide zijkanten. De tuin staat in een zoge-

naamd keurblok. Sinds 1982 is het Prins Bernhard Cultuurfonds in het pand

gevestigd.

63

Herengracht 476za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.cultuurfonds.nl

te ziensouterrain

tuin

bel-etage

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Huis de Vicq

In 1665 werden Herengracht 400

tot en met 408 gelijktijdig gebouwd met vijf identieke halsgevels in de stijl van

het Hollands classicisme. Het ontwerp is van Justus Vingboons. Van de vijf

hebben er slechts twee de oorspronkelijke topgevels behouden. De voorgevel

van nummer 406 werd in de eerste helft van de negentiende eeuw van alle

decoratie ontdaan en voorzien van een nieuwe rechte kroonlijst. Slechts de

vooruitspringende middenrisaliet verwijst naar de oorspronkelijke halsgevel.

In het pand is onder andere het architectenbureau J. van Stigt gevestigd. Het

bureau heeft zich vanaf de jaren tachtig gespecialiseerd in restauratie, renovatie

en hergebruik van monumentale gebouwen. Vanuit het pand kan een blik wor-

den geworpen op de keurtuinen van het gesloten bouwblok. André van Stigt

zelf licht bouwprojecten toe en Rob van Maanen vertelt alles over kleur, in het

bijzonder de kleur groen.

62

Herengracht 406za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.burovanstigt.nl

te zienbel-etage

blik op keurtuin

te doende architect vertelt

expositie van stigt

rob van maanen

vertelt over kleur

in het bijzonder

de kleur groen

toegangvrije inloop

Architectenbureau Van Stigt

In 1891 werd dit pand ingrijpend verbouwd. Deze

verbouwing door W.G. Welsing betrof een herindeling van de vertrekken, een

nieuwe kap en voorgevel. Het geheel werd uitgevoerd in de stijl van de neo-

Hollandse renaissance met invloeden van de neogotiek. Opdrachtgever was de

St. Willibrordusstichting, die in het pand de vereniging 'Geloof en Wetenschap'

vestigde. In 1919 werd het pand aan de tuinzijde uitgebreid met een kapel en

sacristie. Op de eerste verdieping kwam een gehoorzaal met bibliotheek. Het

oorspronkelijke interieur van deze zaal, met lambrisering, plafondschilderingen,

wandpilasters en gedecoreerde korbelen met engel (fides; geloof) en uil (scientia;

wetenschap) is goed bewaard gebleven. De letters F en S in het glas-in-lood

in de ramen aan de achterzijde verwijzen eveneens naar de oorspronkelijke

bestemming van het vertrek. Het pand is thans in gebruik bij de Boekmanstichting,

centrum voor kunst, cultuur en beleid.

61

Herengracht 415za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.boekman.nl

te ziengang in souterrain

trappenhuis

eerste verdieping

toegangvrije inloop

max. 50 pers.

Boekmanstichting

Page 29: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

28 29

~Open Monumentendag Amsterdam biedt naast de open monumenten een gevarieerd programma met ruim dertig activiteiten. ~reserveer een kaartje vooraf voor de volgende monumentale activiteiten avondprogramma UNESCO-boot

avondtour | p.39 wandeling De begraafplaats als park | p.32 wandeling De Groene Plantage: Nu en Toen | p.33 lezing

Groen Erfgoed? | p.34 lezing Hout van toen | p.35 lezing Het Scheepvaartmuseum vernieuwd | p.36 Fietstochten p.30 & 31

Architecten, historici en andere deskundigen vertellen bezielend over groen van toen in relatie tot hun werk, de geschiedenis, architectuur, stedenbouwplannen en nog veel meer tijdens de verschillende lezingen. Wandelt of fietst u liever? Doe dan mee aan de georganiseerde wandelingen of uitgestip-

Open Monumentendag Amsterdam LIVE! Benieuwd naar de ver-

schillende activiteiten en monumenten? Tijdens de voorbereidingen en het evenement

doet Open Monumentendag Amsterdam live verslag van de ontwikkelingen. Volg ons op de

voet, bekijk interviews, sfeerimpressies, monumenten, leef mee en wees als eerste op de hoogte.

Meer weten? Bekijk dan de website of volg ons op Twitter @omd_amsterdam en Facebook.

pelde fietstochten. Of bezoek een van de exposities. Energie over? Ook 's avonds vinden er rondleidingen plaats, en nog een lezing, een boottocht, een fantastische filmvoorstelling en verschillende muziek-performances. Alle activiteiten op andere monumentale locaties.

www.amsterdam.nl/openmonumentendag

De bouw van dit dubbele woonhuis

werd in 1670 voltooid. In die tijd was het pand vijf vensterassen breed. Het drie

traveeën brede middengedeelte werd bekroond met een fronton. In de achttiende

eeuw kreeg de gevel overwegend zijn huidige uiterlijk met decoratieve deur- en

vensteromlijsting, afsluitend hoofdgestel en attiek. Kort daarna werd het pand

voorzien van een imposante dubbele bordesstoep met gezwenkte wangen of

harpstukken. De marmeren middengang is voorzien van rijk gedecoreerd stuc- en

beeldhouwwerk. In het grachtenhuis bevinden zich vier stijlkamers met elementen

uit diverse stijlperioden. In de voorkamer zijn plafondschilderingen te vinden uit

het eind van de zeventiende eeuw die worden toegeschreven aan Gerard de

Lairesse. De blauwe zaal dateert uit de late achttiende eeuw en omvat tevens

onderdelen uit de jaren zestig van de negentiende eeuw. Sinds 1942 is het huis in

gebruik als kantoorpand. In de tuin achter het huis bevindt zich een bunkergang.

64

Herengracht 480za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.hammerstein.com

te zienbel-etage

tuin

bar

souterrain

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Grachtenhuis Hammerstein

De bouw van deze pilastergevel werd in 1670 voltooid.

Omstreeks 1730 werd het huis van binnen en buiten naar de mode van die tijd

verbouwd. In de rechter achterkamer bevindt zich een plafondschildering van

Jacob de Wit met als thema 'De Dageraad verdrijft de Nacht'. Dit plafondstuk

heeft hier oorspronkelijk niet gezeten, maar is in 1904 ingebracht. Tijdens een

restauratie in 1928 zijn de achttiende-eeuwse schouw met schoorsteenstuk van

De Wit en de twee bovendeurstukken toegevoegd. Het fraai uitgevoerde trappen-

huis vangt licht door een koepel, ook wel lantaarn genoemd. Achterin de tuin

ligt één van de mooiste tuinhuizen van Amsterdam. Een tuinhuis uit 1730 in

Lodewijk XIV-stijl met een reliëf van Mercurius in het middenfronton en beelden

van Apollo en Diana in nissen aan beide zijkanten. De tuin staat in een zoge-

naamd keurblok. Sinds 1982 is het Prins Bernhard Cultuurfonds in het pand

gevestigd.

63

Herengracht 476za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.cultuurfonds.nl

te ziensouterrain

tuin

bel-etage

toegangvia rondleiding

za & zo doorlopend

kleine groepjes

Huis de Vicq

In 1665 werden Herengracht 400

tot en met 408 gelijktijdig gebouwd met vijf identieke halsgevels in de stijl van

het Hollands classicisme. Het ontwerp is van Justus Vingboons. Van de vijf

hebben er slechts twee de oorspronkelijke topgevels behouden. De voorgevel

van nummer 406 werd in de eerste helft van de negentiende eeuw van alle

decoratie ontdaan en voorzien van een nieuwe rechte kroonlijst. Slechts de

vooruitspringende middenrisaliet verwijst naar de oorspronkelijke halsgevel.

In het pand is onder andere het architectenbureau J. van Stigt gevestigd. Het

bureau heeft zich vanaf de jaren tachtig gespecialiseerd in restauratie, renovatie

en hergebruik van monumentale gebouwen. Vanuit het pand kan een blik wor-

den geworpen op de keurtuinen van het gesloten bouwblok. André van Stigt

zelf licht bouwprojecten toe en Rob van Maanen vertelt alles over kleur, in het

bijzonder de kleur groen.

62

Herengracht 406za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.burovanstigt.nl

te zienbel-etage

blik op keurtuin

te doende architect vertelt

expositie van stigt

rob van maanen

vertelt over kleur

in het bijzonder

de kleur groen

toegangvrije inloop

Architectenbureau Van Stigt

In 1891 werd dit pand ingrijpend verbouwd. Deze

verbouwing door W.G. Welsing betrof een herindeling van de vertrekken, een

nieuwe kap en voorgevel. Het geheel werd uitgevoerd in de stijl van de neo-

Hollandse renaissance met invloeden van de neogotiek. Opdrachtgever was de

St. Willibrordusstichting, die in het pand de vereniging 'Geloof en Wetenschap'

vestigde. In 1919 werd het pand aan de tuinzijde uitgebreid met een kapel en

sacristie. Op de eerste verdieping kwam een gehoorzaal met bibliotheek. Het

oorspronkelijke interieur van deze zaal, met lambrisering, plafondschilderingen,

wandpilasters en gedecoreerde korbelen met engel (fides; geloof) en uil (scientia;

wetenschap) is goed bewaard gebleven. De letters F en S in het glas-in-lood

in de ramen aan de achterzijde verwijzen eveneens naar de oorspronkelijke

bestemming van het vertrek. Het pand is thans in gebruik bij de Boekmanstichting,

centrum voor kunst, cultuur en beleid.

61

Herengracht 415za 10.00-17.00 u

zo 10.00-17.00 u

www.boekman.nl

te ziengang in souterrain

trappenhuis

eerste verdieping

toegangvrije inloop

max. 50 pers.

Boekmanstichting

Page 30: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

30 31

De Water-

landse Zeedijk, die dateert uit de twaalfde of dertiende eeuw, heeft door de

eeuwen heen Amsterdam Noord beschermd tegen het water van de Zuiderzee.

Samen met het Noord-Hollands Kanaal uit de negentiende eeuw vormen zij de

historische hoofdstructuur van Amsterdam Noord. Dit gebied is rijk aan groen.

De fietstocht gaat van de groene IJ-oever langs intieme, natuurlijke en grote

parken, langs de vroegere zeedijk en via verschillende tuindorpen naar de museum-

woning in Tuindorp Oostzaan. Onderweg komt u langs gemeentelijke, provinciale

en rijksmonumenten, monumentale bomen en historische structuren. De museum-

woning in Tuindorp Oostzaan uit 1923 is aansluitend te bezoeken. De fietsroute

wordt georganiseerd door Stichting Monumenten Amsterdam-Noord. De stichting

zet zich in voor bekend en onbekend erfgoed in Amsterdam Noord en brengt dit

onder de aandacht door rondleidingen en erover spreken.

startpont

Buiksloterweg

noordzijde

tijdza & zo

12.00 | 15.00 u

120 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Van pont naar pont door het groen in Noord

Sinds 1960 wordt de Wereldtuinbouwtentoon-

stelling Floriade één keer in de tien jaar ergens in Nederland gehouden. In 1972

en 1982 vond de tentoonstelling plaats in Amsterdam. Het gebied rond het Amstel-

park en Beatrixpark was in 1972 de locatie voor de Floriade. In 1982 vond het

evenement plaats in Zuidoost op de plaats van het huidige Gaasperpark. Na

afloop van de Floriade werden alle toevoegingen verwijderd, waardoor het park

overbleef. Het was en bleef een groene omgeving, nabij het metrostation. Voor

2022 heeft Amsterdam zich opnieuw kandidaat gesteld om als gaststad voor de

Floriade op te treden. De stad heeft voorgesteld om de tentoonstelling voor de

tweede keer plaats te laten vinden in Zuidoost, dit keer rond het Bijlmerpark. De

fietstocht voert langs het groene gebied waar de Floriade in 1982 plaats vond, en

leidt u naar de mogelijke locatie voor 2022.

startToren Amvest 10 adresDe Entree 43

tijdza & zo

12.00 u

120 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Floriade in Zuidoost

Nieuw-West bestaat dit jaar 60 jaar. Toen

Slotermeer en Bos & Lommer eind jaren vijftig werden gebouwd stonden licht,

lucht en ruimte centraal. Dat betekende een open bebouwingswijze en veel

groen: een radicale breuk met de dichtheid en gesloten bouwblokken in oudere

wijken. Hoe verliep die ontwikkeling van gesloten naar open bouwblok? Wat is

daar nu nog van te zien? Medewerkers van Amsterdamse woningcorporaties geven

antwoord tijdens de fietstocht door Bos & Lommer en Slotermeer. De tocht begint

bij de voormalige Pniëlkerk. Daarna fietst u langs diverse monumenten richting

eindbestemming: het Van Eesterenmuseum. De fietsroute is een gezamenlijk

initiatief van de Amsterdamse woningcorporaties Ymere, de Alliantie, De Key,

Rochdale, Eigen Haard en Stadgenoot.

startPodium Mozaïek

adresBos en

Lommerweg 191

tijdza & zo 11.00

13.00 | 15.00 u

90 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Van gesloten naar open

Hoe houden we de parken droog en groen? Water-

schap Amstel, Gooi en Vecht zorgt voor droge voeten in Amsterdam. Gemalen

houden onder andere het waterpeil op de juiste hoogte. In en om de Amsterdamse

parken zijn soms prachtige gemalen te vinden. Zij zorgen ervoor dat u als bezoeker

droog in de groene parken kunt recreëren. Nieuwsgierig hoe het waterbeheer

werkt? Fiets dan mee door het centrum van Amsterdam langs kenmerkende

plekken en enkele oude, nog werkende gemalen. U bezoekt daarbij een oud

gemaal waar een waterschapsmedewerker vertelt over het waterbeheer. De

fietstocht wordt georganiseerd door Waterschap Amstel, Gooi en Vecht.

startDe Bazel adresVijzelstraat 32

tijdza & zo

15.00 u

120 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Langs gemalen

F2

F3

F4

F5 De recente aanwijzing van

nieuwe monumenten en het beschermd stadsgezicht tonen een groeiende belang-

stelling voor de Westelijke Tuinsteden, gebouwd op basis van een stedenbouwkun-

dig plan van Cornelis van Eesteren. De woonwijken die zijn opgezet als gezonde en

groenrijke gebieden, met de Sloterplas als het blauwgroene hart, bieden een kijk in

de ideologie van het Nieuwe Bouwen. Centraal stond: strokenbouw, elke woning in

de zon en een aaneengeschakelde groenstructuur van stadspark tot tuin. De route

voert rond de Sloterplas en toont de bouwblokken die zo kenmerkend zijn voor

Nieuw-West. Tijdens de tocht wordt verteld over de geschiedenis, de ideologie en

de opzet van dit gebied. De fietstocht wordt georganiseerd door Erfgoedvereniging

Heemschut en het Van Eesterenmuseum. Erfgoedvereniging Heemschut zet zich in

voor het beschermen van cultuurmonumenten. Het Van Eesterenmuseum organi-

seert over Nieuw-West tentoonstellingen, fietstochten, wandelingen en lezingen.

startVan Eesteren-

museum 29 adresBurgemeester de

Vlugtlaan 125

tijdza & zo

11.00 | 14.00 u

90 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Het groene hart van Nieuw-West

5 fietstochten

ARCAM organiseert in samen-

werking met Bureau Monumenten & Archeologie aan de vooravond van Open

Monumentendag Amsterdam een debat dat aansluit bij het thema van het

weekend groen van toen.

Amsterdam is een stad rijk aan groen. Getuige de overvolle parken en groenstroken

in de zomer, hebben de groene delen van de stad een belangrijke toegevoegde

waarde voor stadbewoners als ontsnapping aan de drukte. Naast de recreatieve

waarde voor de gebruikers, zijn de verschillende soorten groen in Amsterdam

tevens van grote historische waarde, gezien hun ontstaan in verschillende periodes.

Waar voor gebouwd erfgoed al uitgebreide wettelijke kaders bestaan, is monu-

mentaal groen nog niet op eenzelfde wijze ingebed in het overheidsbeleid. Vele

vragen omtrent de omgang met groene monumenten zijn daarom nog onbeant-

woord. Want hoe moeten deze worden behouden en vernieuwd? Hoe kan de

monumentale waarde worden bepaald? Hoe moet een keurtuin in de grachtengor-

del beschermd en vernieuwd worden en hoe moet dit worden aangepakt in het

geval van de enorme omvang van bijvoorbeeld de Bijlmermeer? Zou de Floriade in

2022 hiervoor een goede oplossing kunnen zijn of doet dit juist af aan de monu-

mentale waarde?

De inleidingen op het debat worden gegeven door architectuurhistoricus Jaap

Evert Abrahamse over de keurtuinen van de grachtengordel, door bijzonder

hoogleraar Cultuur, landschap en natuur Erik de Jong over de groene erfenis van

de negentiende-eeuwse gordel en door landschapsarchitect Yttje Feddes over

de groene stadsuitbreidingen van de twintigste eeuw en de Floriade van 2022.

waarFlat Groenhoven 07 adresGroenhoven 650

tijdvrijdag

7 september

14.30-16.30 u

toegang graag

aanmelden via

[email protected]

Groen van toen, nu en toekomst

1 debat

Boekentips Een aantal recent uitgegeven boeken willen wij u niet onthouden. Zo is daar het boek Wonen in een monumentaal

huis, waarin meer dan tachtig bijzondere interieurs van woningen in Amsterdam Zuid uit de periode 1875 tot 1945 in beeld zijn gebracht.

Natuurlijk Amsterdam is een boek waarin stadsecoloog Remco Daalder aanstekelijk vertelt over de natuur in de hoofdstad en Rob van

Maanen vertelt alles over kleur in De kleur van de stad. Meer informatie over de boeken: www.amsterdam.nl/openmonumentendag

D

F1

Page 31: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

30 31

De Water-

landse Zeedijk, die dateert uit de twaalfde of dertiende eeuw, heeft door de

eeuwen heen Amsterdam Noord beschermd tegen het water van de Zuiderzee.

Samen met het Noord-Hollands Kanaal uit de negentiende eeuw vormen zij de

historische hoofdstructuur van Amsterdam Noord. Dit gebied is rijk aan groen.

De fietstocht gaat van de groene IJ-oever langs intieme, natuurlijke en grote

parken, langs de vroegere zeedijk en via verschillende tuindorpen naar de museum-

woning in Tuindorp Oostzaan. Onderweg komt u langs gemeentelijke, provinciale

en rijksmonumenten, monumentale bomen en historische structuren. De museum-

woning in Tuindorp Oostzaan uit 1923 is aansluitend te bezoeken. De fietsroute

wordt georganiseerd door Stichting Monumenten Amsterdam-Noord. De stichting

zet zich in voor bekend en onbekend erfgoed in Amsterdam Noord en brengt dit

onder de aandacht door rondleidingen en erover spreken.

startpont

Buiksloterweg

noordzijde

tijdza & zo

12.00 | 15.00 u

120 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Van pont naar pont door het groen in Noord

Sinds 1960 wordt de Wereldtuinbouwtentoon-

stelling Floriade één keer in de tien jaar ergens in Nederland gehouden. In 1972

en 1982 vond de tentoonstelling plaats in Amsterdam. Het gebied rond het Amstel-

park en Beatrixpark was in 1972 de locatie voor de Floriade. In 1982 vond het

evenement plaats in Zuidoost op de plaats van het huidige Gaasperpark. Na

afloop van de Floriade werden alle toevoegingen verwijderd, waardoor het park

overbleef. Het was en bleef een groene omgeving, nabij het metrostation. Voor

2022 heeft Amsterdam zich opnieuw kandidaat gesteld om als gaststad voor de

Floriade op te treden. De stad heeft voorgesteld om de tentoonstelling voor de

tweede keer plaats te laten vinden in Zuidoost, dit keer rond het Bijlmerpark. De

fietstocht voert langs het groene gebied waar de Floriade in 1982 plaats vond, en

leidt u naar de mogelijke locatie voor 2022.

startToren Amvest 10 adresDe Entree 43

tijdza & zo

12.00 u

120 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Floriade in Zuidoost

Nieuw-West bestaat dit jaar 60 jaar. Toen

Slotermeer en Bos & Lommer eind jaren vijftig werden gebouwd stonden licht,

lucht en ruimte centraal. Dat betekende een open bebouwingswijze en veel

groen: een radicale breuk met de dichtheid en gesloten bouwblokken in oudere

wijken. Hoe verliep die ontwikkeling van gesloten naar open bouwblok? Wat is

daar nu nog van te zien? Medewerkers van Amsterdamse woningcorporaties geven

antwoord tijdens de fietstocht door Bos & Lommer en Slotermeer. De tocht begint

bij de voormalige Pniëlkerk. Daarna fietst u langs diverse monumenten richting

eindbestemming: het Van Eesterenmuseum. De fietsroute is een gezamenlijk

initiatief van de Amsterdamse woningcorporaties Ymere, de Alliantie, De Key,

Rochdale, Eigen Haard en Stadgenoot.

startPodium Mozaïek

adresBos en

Lommerweg 191

tijdza & zo 11.00

13.00 | 15.00 u

90 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Van gesloten naar open

Hoe houden we de parken droog en groen? Water-

schap Amstel, Gooi en Vecht zorgt voor droge voeten in Amsterdam. Gemalen

houden onder andere het waterpeil op de juiste hoogte. In en om de Amsterdamse

parken zijn soms prachtige gemalen te vinden. Zij zorgen ervoor dat u als bezoeker

droog in de groene parken kunt recreëren. Nieuwsgierig hoe het waterbeheer

werkt? Fiets dan mee door het centrum van Amsterdam langs kenmerkende

plekken en enkele oude, nog werkende gemalen. U bezoekt daarbij een oud

gemaal waar een waterschapsmedewerker vertelt over het waterbeheer. De

fietstocht wordt georganiseerd door Waterschap Amstel, Gooi en Vecht.

startDe Bazel adresVijzelstraat 32

tijdza & zo

15.00 u

120 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Langs gemalen

F2

F3

F4

F5 De recente aanwijzing van

nieuwe monumenten en het beschermd stadsgezicht tonen een groeiende belang-

stelling voor de Westelijke Tuinsteden, gebouwd op basis van een stedenbouwkun-

dig plan van Cornelis van Eesteren. De woonwijken die zijn opgezet als gezonde en

groenrijke gebieden, met de Sloterplas als het blauwgroene hart, bieden een kijk in

de ideologie van het Nieuwe Bouwen. Centraal stond: strokenbouw, elke woning in

de zon en een aaneengeschakelde groenstructuur van stadspark tot tuin. De route

voert rond de Sloterplas en toont de bouwblokken die zo kenmerkend zijn voor

Nieuw-West. Tijdens de tocht wordt verteld over de geschiedenis, de ideologie en

de opzet van dit gebied. De fietstocht wordt georganiseerd door Erfgoedvereniging

Heemschut en het Van Eesterenmuseum. Erfgoedvereniging Heemschut zet zich in

voor het beschermen van cultuurmonumenten. Het Van Eesterenmuseum organi-

seert over Nieuw-West tentoonstellingen, fietstochten, wandelingen en lezingen.

startVan Eesteren-

museum 29 adresBurgemeester de

Vlugtlaan 125

tijdza & zo

11.00 | 14.00 u

90 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Het groene hart van Nieuw-West

5 fietstochten

ARCAM organiseert in samen-

werking met Bureau Monumenten & Archeologie aan de vooravond van Open

Monumentendag Amsterdam een debat dat aansluit bij het thema van het

weekend groen van toen.

Amsterdam is een stad rijk aan groen. Getuige de overvolle parken en groenstroken

in de zomer, hebben de groene delen van de stad een belangrijke toegevoegde

waarde voor stadbewoners als ontsnapping aan de drukte. Naast de recreatieve

waarde voor de gebruikers, zijn de verschillende soorten groen in Amsterdam

tevens van grote historische waarde, gezien hun ontstaan in verschillende periodes.

Waar voor gebouwd erfgoed al uitgebreide wettelijke kaders bestaan, is monu-

mentaal groen nog niet op eenzelfde wijze ingebed in het overheidsbeleid. Vele

vragen omtrent de omgang met groene monumenten zijn daarom nog onbeant-

woord. Want hoe moeten deze worden behouden en vernieuwd? Hoe kan de

monumentale waarde worden bepaald? Hoe moet een keurtuin in de grachtengor-

del beschermd en vernieuwd worden en hoe moet dit worden aangepakt in het

geval van de enorme omvang van bijvoorbeeld de Bijlmermeer? Zou de Floriade in

2022 hiervoor een goede oplossing kunnen zijn of doet dit juist af aan de monu-

mentale waarde?

De inleidingen op het debat worden gegeven door architectuurhistoricus Jaap

Evert Abrahamse over de keurtuinen van de grachtengordel, door bijzonder

hoogleraar Cultuur, landschap en natuur Erik de Jong over de groene erfenis van

de negentiende-eeuwse gordel en door landschapsarchitect Yttje Feddes over

de groene stadsuitbreidingen van de twintigste eeuw en de Floriade van 2022.

waarFlat Groenhoven 07 adresGroenhoven 650

tijdvrijdag

7 september

14.30-16.30 u

toegang graag

aanmelden via

[email protected]

Groen van toen, nu en toekomst

1 debat

Boekentips Een aantal recent uitgegeven boeken willen wij u niet onthouden. Zo is daar het boek Wonen in een monumentaal

huis, waarin meer dan tachtig bijzondere interieurs van woningen in Amsterdam Zuid uit de periode 1875 tot 1945 in beeld zijn gebracht.

Natuurlijk Amsterdam is een boek waarin stadsecoloog Remco Daalder aanstekelijk vertelt over de natuur in de hoofdstad en Rob van

Maanen vertelt alles over kleur in De kleur van de stad. Meer informatie over de boeken: www.amsterdam.nl/openmonumentendag

D

F1

Page 32: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

32 33

Door de bloeiende scheepvaartindustrie waren er

begin twintigste eeuw steeds meer bedrijven neergestreken op de noordelijke

IJ-oevers. Mede hierdoor en door de woningnood leidde dit tot de bouw van grote

wooncomplexen in Amsterdam Noord. Tuindorp Oostzaan is, na Vogeldorp en

Disteldorp, de derde grote uitbreiding. Het stedenbouwkundig ontwerp werd net

als Vogeldorp en Disteldorp door Boeyinga en Mulder gemaakt. De wijk is geïn-

spireerd op de tuinstad gedachte, waarin de connectie met het platteland essentieel

was. Tussen 1934 en 1939 werd Tuindorp Oostzaan uitgebreid, dit was meer volgens

de principes van Cornelis van Eesteren. De woningen waren eigenlijk bestemd als

noodwoningen en moesten zo'n 35 jaar meegaan. Een flinke renovatie in 2002 heeft

de wijk weer een hedendaags niveau gegeven, op uitzondering van één woning: de

originele museumwoning aan de Meteorenweg waar de wandeling zal starten.

Medewerkers van Ymere leiden u rond langs het verhaal achter de monumenten.

start

museumwoning

adresMeteorenweg 174

tijdza & zo

11.30 I 13.30 | 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Tuindorp Oostzaan

Van Eesteren verkreeg wereldfaam

vanwege zijn uitgesproken visie op het wonen in de stad. Namelijk het concept van

de tuinsteden: compacte, groene woonwijken met een eigen voorzieningenpakket,

goede verbindingen met de stad (fiets, tram) én met het omliggende gebied. Dit

concept is vervolgens toegepast op alle schaalniveaus: in de verkaveling met de

kenmerkende open bebouwing en hovenstructuur, in de vorm van de parken en de

groenstroken en in de bruggen en het straatmeubilair. Samen met architecten en

woningcorporaties zijn - ondanks de beperkte financiële middelen - prachtige

woonblokken gebouwd. De wandeling voert door het Van Eesteren Buitenmuseum

en toont Van Eesterens concept van de tuinstad. Het beschermde stadsgezicht van

Slotermeer vormt het hoogtepunt in de naoorlogse stedenbouw en architectuur in

Amsterdam. Het Van Eesterenmuseum vertelt het verhaal over Nieuw-West aan de

hand van tentoonstellingen, fietstochten, wandelingen en lezingen.

startVan Eesteren-

museum 29 adresBurgemeester

de Vlugtlaan 125

tijdza & zo

11.00 I 13.00 I 15.00 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Levend openluchtmuseum

Wandelen door de Planta-

ge betekent wandelen door het oudste groengebied binnen de zeventiende-

eeuwse grachtengordel. Tijdens de wandeling gaan we op zoek naar de unieke

structuur in de (West-Europese) stedenbouw van die periode. Geen andere

Europese stad had zo'n groot recreatie areaal binnen de stadsmuren. Ook na het

einde van de zeventiende eeuw heeft de Plantage die betekenis gehouden: de

zeventiende-eeuwse Hortus is het oudst overgebleven relict van betekenis, het

Artispark gaf in de negentiende eeuw een nieuwe vorm aan het stadsgroen.

Samen met de stedenbouwkundige context zijn deze twee parken belangrijke

getuigen van de duurzaamheid van de groene gedachte die onlosmakelijk met

de stad is verbonden. De wandeling komt tot stand door een samenwerking

tussen Artis Natura Magistra en de Hortus Botanicus.

www.artis.nl | www.dehortus.nl

startMuiderpoort 41 adresSarphatistraat 500

tijdza & zo

11.00 I 13.00 I 15.00 u

90 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

De Groene Plantage: Nu en Toen

In het oorspronkelijke ontwerp van de Bijlmer

was veel plaats ingeruimd voor groenvoorzieningen. In de jaren zeventig werd dit

gebied bebouwd met hoogbouw in de kenmerkende honingraatstructuur, waar

de Bijlmer zo bekend om is. Hoewel er ingrijpende veranderingen hebben plaats

gevonden in de Bijlmer, zijn er nog diverse oorspronkelijke groenstructuren te

vinden. De binnenpaden met tuintjes in de flat Groenhoven zijn daar een goed

voorbeeld van. De wandeling toont de overgebleven groenstructuren rond de

flats Groenhoven en de Gouden Leeuw, en gaat via de Bijlmerweide richting

Kraaiennest. Onderweg passeert u verrassend veel groen en krijgt u de mogelijkheid

om het groen in de Bijlmer van bovenaf te bekijken. De wandeling wordt in

samenwerking met het Bijlmermuseum georganiseerd. Het Bijlmermuseum

probeert de herinnering aan de oude Bijlmer levend te houden, en tegelijkertijd

de actuele ontwikkelingen te volgen.

startFlat

Groenhoven 07 adresGroenhoeven 650

tijdza & zo

12.00 | 15.00 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Groen in de Bijlmer

W4

W5

W6

W7

8 wandelingen Net als het nabijgelegen Oosterpark

is ook begraafplaats De Nieuwe Ooster ontworpen door tuinarchitect Leonard

A. Springer. Zijn ontwerp had het karakter van een landschappelijk wandelpark,

met veel slingerende paden. De begraafplaats werd in 1894 in gebruik genomen.

In het ontwerp was plaats ingeruimd voor ontvangst - en dienstgebouwen. De

gebouwen werden in 1892 ontworpen door stadsarchitect A.W. Weissman. Rond

1939 maakte de aula van Weissman plaats voor nieuwbouw van de hand van

J. Leupen. De begraafplaats werd meerdere malen uitgebreid. In 2003 werden

de parkaanleg en de historische bebouwing, evenals zeventien afzonderlijke

grafmonumenten op de rijksmonumentenlijst geplaatst. De wandeling toont de

oorspronkelijke opzet van Springer, de uitbreidingen die later zijn toegevoegd,

de talloze monumentale bomen die het park telt en de bijzondere plekjes van

het gedenkpark.

startBegraafplaats

De Nieuwe Ooster

wachtruimte

adresKruislaan 126

tijdza & zo

11.00 I 13.00 u

60 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

De begraafplaats als park

In de moderne stedenbouw vervulde groen

voor het eerst een wezenlijke functie. Naast wonen, werken en verkeer was recreëren

in het groen een van de vier stedelijke functies. Tuindorp Frankendael is een

voorbeeld hiervan. De wandeling voert door deze wijk en toont de grote rol die het

groen speelt in deze buurt. De wijk bestaat uit woningen in een hakenverkaveling

waarbinnen groene hoven en binnentuinen liggen. De eerste hakenverkaveling in

Amsterdam, ontworpen door Merkelbach en Karsten in 1948. De binnentuinen

zijn ontworpen door Mien Ruys. Wonen in het groen, harmonie tussen binnen en

buiten, gebruiksgroen in plaats van siergroen waren Ruys' uitgangspunten. Zij

paste steeds hetzelfde motief toe en bracht variatie aan in de soort beplanting

en in de kleur van de beplanting. Het Cuypersgenootschap organiseert de

wandeling. Zij richten zich op behoud van waardevolle negentiende- en twintigste-

eeuwse architectuur in & rond Amsterdam | www.cuypersgenootschap.nl

start

voor de

Emmakerk

adresHugo de Vrieslaan

kruising Middenweg

tijdza & zo

11.30 I 13.30 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Tuindorp Frankendael

Als antwoord op het tekort aan goedkope woningen werd in 1923

Tuindorp Watergraafsmeer gebouwd: in de volksmond Betondorp. Het ontwerp

werd gemaakt door Gratama en Versteeg volgens de principes van de tuinstad:

de straten komen uit op de 'brink', waaraan de centrale voorzieningen zijn gelegen.

Het 'dorp' is ruim opgezet en bevat veel groen in de vorm van plantsoenen en

hofjes. De woningen zijn gebouwd in een tijd dat baksteen relatief schaars en dus

duur was waardoor er geëxperimenteerd moest worden met een goedkoper

materiaal: beton. Dit heeft echter wel zijn gevolgen gehad: vanaf de jaren vijftig

waren meerdere renovaties verantwoordelijk voor het verlies van het oorspronkelijke

karakter, dat in 1987 weer zoveel mogelijk is teruggebracht. In de architectuur zijn

kenmerken te vinden van het nieuwe bouwen, met name de platte daken waren

vernieuwend voor die tijd. Medewerkers van Ymere leiden u rond langs het verhaal

achter de monumenten.

startvoor Café Meerzicht

adresMiddenweg kruising

hoek Brinkstraat

halte lijn 9

tijdza & zo

11.30 I 13.30 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Betondorp

Amstelveen & Museumtram Amstelveen is met haar tweeëntwintig parken een van de meest groene gemeentes van

Nederland. Zij organiseert tijdens dit weekend rondleidingen door een aantal monumentale heemparken en geeft u de kans twee kerken

te bezoeken. In de Kruiskerk 12 krijgt u de mogelijkheid om de toren te beklimmen en het groen van Amstelveen eens van boven te zien.

Overigens valt er veel meer te doen. Zo kunnen kinderen een tochtje maken in een fluisterboot over de Hoornsloot. Amstelveen ver weg?

Dat valt reuze mee. Bovendien kunt u bij het Haarlemmermeerstation 15 gratis op de museumtram stappen. De tram van de Electrische

Museumtramlijn Amsterdam leidt u door groene gebieden naar Bovenkerk. Onderweg kunt u uitstappen bij heempark De Braak 14

en het Broersepark. za elke 20 min. 11.00-17.00 u | zo elke 30 min. 11.00-13.00 u | zo elke 20 min. 13.00-17.00 u | 30 min. | gratis

W1

W2

W3

Page 33: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

32 33

Door de bloeiende scheepvaartindustrie waren er

begin twintigste eeuw steeds meer bedrijven neergestreken op de noordelijke

IJ-oevers. Mede hierdoor en door de woningnood leidde dit tot de bouw van grote

wooncomplexen in Amsterdam Noord. Tuindorp Oostzaan is, na Vogeldorp en

Disteldorp, de derde grote uitbreiding. Het stedenbouwkundig ontwerp werd net

als Vogeldorp en Disteldorp door Boeyinga en Mulder gemaakt. De wijk is geïn-

spireerd op de tuinstad gedachte, waarin de connectie met het platteland essentieel

was. Tussen 1934 en 1939 werd Tuindorp Oostzaan uitgebreid, dit was meer volgens

de principes van Cornelis van Eesteren. De woningen waren eigenlijk bestemd als

noodwoningen en moesten zo'n 35 jaar meegaan. Een flinke renovatie in 2002 heeft

de wijk weer een hedendaags niveau gegeven, op uitzondering van één woning: de

originele museumwoning aan de Meteorenweg waar de wandeling zal starten.

Medewerkers van Ymere leiden u rond langs het verhaal achter de monumenten.

start

museumwoning

adresMeteorenweg 174

tijdza & zo

11.30 I 13.30 | 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Tuindorp Oostzaan

Van Eesteren verkreeg wereldfaam

vanwege zijn uitgesproken visie op het wonen in de stad. Namelijk het concept van

de tuinsteden: compacte, groene woonwijken met een eigen voorzieningenpakket,

goede verbindingen met de stad (fiets, tram) én met het omliggende gebied. Dit

concept is vervolgens toegepast op alle schaalniveaus: in de verkaveling met de

kenmerkende open bebouwing en hovenstructuur, in de vorm van de parken en de

groenstroken en in de bruggen en het straatmeubilair. Samen met architecten en

woningcorporaties zijn - ondanks de beperkte financiële middelen - prachtige

woonblokken gebouwd. De wandeling voert door het Van Eesteren Buitenmuseum

en toont Van Eesterens concept van de tuinstad. Het beschermde stadsgezicht van

Slotermeer vormt het hoogtepunt in de naoorlogse stedenbouw en architectuur in

Amsterdam. Het Van Eesterenmuseum vertelt het verhaal over Nieuw-West aan de

hand van tentoonstellingen, fietstochten, wandelingen en lezingen.

startVan Eesteren-

museum 29 adresBurgemeester

de Vlugtlaan 125

tijdza & zo

11.00 I 13.00 I 15.00 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Levend openluchtmuseum

Wandelen door de Planta-

ge betekent wandelen door het oudste groengebied binnen de zeventiende-

eeuwse grachtengordel. Tijdens de wandeling gaan we op zoek naar de unieke

structuur in de (West-Europese) stedenbouw van die periode. Geen andere

Europese stad had zo'n groot recreatie areaal binnen de stadsmuren. Ook na het

einde van de zeventiende eeuw heeft de Plantage die betekenis gehouden: de

zeventiende-eeuwse Hortus is het oudst overgebleven relict van betekenis, het

Artispark gaf in de negentiende eeuw een nieuwe vorm aan het stadsgroen.

Samen met de stedenbouwkundige context zijn deze twee parken belangrijke

getuigen van de duurzaamheid van de groene gedachte die onlosmakelijk met

de stad is verbonden. De wandeling komt tot stand door een samenwerking

tussen Artis Natura Magistra en de Hortus Botanicus.

www.artis.nl | www.dehortus.nl

startMuiderpoort 41 adresSarphatistraat 500

tijdza & zo

11.00 I 13.00 I 15.00 u

90 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

De Groene Plantage: Nu en Toen

In het oorspronkelijke ontwerp van de Bijlmer

was veel plaats ingeruimd voor groenvoorzieningen. In de jaren zeventig werd dit

gebied bebouwd met hoogbouw in de kenmerkende honingraatstructuur, waar

de Bijlmer zo bekend om is. Hoewel er ingrijpende veranderingen hebben plaats

gevonden in de Bijlmer, zijn er nog diverse oorspronkelijke groenstructuren te

vinden. De binnenpaden met tuintjes in de flat Groenhoven zijn daar een goed

voorbeeld van. De wandeling toont de overgebleven groenstructuren rond de

flats Groenhoven en de Gouden Leeuw, en gaat via de Bijlmerweide richting

Kraaiennest. Onderweg passeert u verrassend veel groen en krijgt u de mogelijkheid

om het groen in de Bijlmer van bovenaf te bekijken. De wandeling wordt in

samenwerking met het Bijlmermuseum georganiseerd. Het Bijlmermuseum

probeert de herinnering aan de oude Bijlmer levend te houden, en tegelijkertijd

de actuele ontwikkelingen te volgen.

startFlat

Groenhoven 07 adresGroenhoeven 650

tijdza & zo

12.00 | 15.00 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Groen in de Bijlmer

W4

W5

W6

W7

8 wandelingen Net als het nabijgelegen Oosterpark

is ook begraafplaats De Nieuwe Ooster ontworpen door tuinarchitect Leonard

A. Springer. Zijn ontwerp had het karakter van een landschappelijk wandelpark,

met veel slingerende paden. De begraafplaats werd in 1894 in gebruik genomen.

In het ontwerp was plaats ingeruimd voor ontvangst - en dienstgebouwen. De

gebouwen werden in 1892 ontworpen door stadsarchitect A.W. Weissman. Rond

1939 maakte de aula van Weissman plaats voor nieuwbouw van de hand van

J. Leupen. De begraafplaats werd meerdere malen uitgebreid. In 2003 werden

de parkaanleg en de historische bebouwing, evenals zeventien afzonderlijke

grafmonumenten op de rijksmonumentenlijst geplaatst. De wandeling toont de

oorspronkelijke opzet van Springer, de uitbreidingen die later zijn toegevoegd,

de talloze monumentale bomen die het park telt en de bijzondere plekjes van

het gedenkpark.

startBegraafplaats

De Nieuwe Ooster

wachtruimte

adresKruislaan 126

tijdza & zo

11.00 I 13.00 u

60 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

De begraafplaats als park

In de moderne stedenbouw vervulde groen

voor het eerst een wezenlijke functie. Naast wonen, werken en verkeer was recreëren

in het groen een van de vier stedelijke functies. Tuindorp Frankendael is een

voorbeeld hiervan. De wandeling voert door deze wijk en toont de grote rol die het

groen speelt in deze buurt. De wijk bestaat uit woningen in een hakenverkaveling

waarbinnen groene hoven en binnentuinen liggen. De eerste hakenverkaveling in

Amsterdam, ontworpen door Merkelbach en Karsten in 1948. De binnentuinen

zijn ontworpen door Mien Ruys. Wonen in het groen, harmonie tussen binnen en

buiten, gebruiksgroen in plaats van siergroen waren Ruys' uitgangspunten. Zij

paste steeds hetzelfde motief toe en bracht variatie aan in de soort beplanting

en in de kleur van de beplanting. Het Cuypersgenootschap organiseert de

wandeling. Zij richten zich op behoud van waardevolle negentiende- en twintigste-

eeuwse architectuur in & rond Amsterdam | www.cuypersgenootschap.nl

start

voor de

Emmakerk

adresHugo de Vrieslaan

kruising Middenweg

tijdza & zo

11.30 I 13.30 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Tuindorp Frankendael

Als antwoord op het tekort aan goedkope woningen werd in 1923

Tuindorp Watergraafsmeer gebouwd: in de volksmond Betondorp. Het ontwerp

werd gemaakt door Gratama en Versteeg volgens de principes van de tuinstad:

de straten komen uit op de 'brink', waaraan de centrale voorzieningen zijn gelegen.

Het 'dorp' is ruim opgezet en bevat veel groen in de vorm van plantsoenen en

hofjes. De woningen zijn gebouwd in een tijd dat baksteen relatief schaars en dus

duur was waardoor er geëxperimenteerd moest worden met een goedkoper

materiaal: beton. Dit heeft echter wel zijn gevolgen gehad: vanaf de jaren vijftig

waren meerdere renovaties verantwoordelijk voor het verlies van het oorspronkelijke

karakter, dat in 1987 weer zoveel mogelijk is teruggebracht. In de architectuur zijn

kenmerken te vinden van het nieuwe bouwen, met name de platte daken waren

vernieuwend voor die tijd. Medewerkers van Ymere leiden u rond langs het verhaal

achter de monumenten.

startvoor Café Meerzicht

adresMiddenweg kruising

hoek Brinkstraat

halte lijn 9

tijdza & zo

11.30 I 13.30 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Betondorp

Amstelveen & Museumtram Amstelveen is met haar tweeëntwintig parken een van de meest groene gemeentes van

Nederland. Zij organiseert tijdens dit weekend rondleidingen door een aantal monumentale heemparken en geeft u de kans twee kerken

te bezoeken. In de Kruiskerk 12 krijgt u de mogelijkheid om de toren te beklimmen en het groen van Amstelveen eens van boven te zien.

Overigens valt er veel meer te doen. Zo kunnen kinderen een tochtje maken in een fluisterboot over de Hoornsloot. Amstelveen ver weg?

Dat valt reuze mee. Bovendien kunt u bij het Haarlemmermeerstation 15 gratis op de museumtram stappen. De tram van de Electrische

Museumtramlijn Amsterdam leidt u door groene gebieden naar Bovenkerk. Onderweg kunt u uitstappen bij heempark De Braak 14

en het Broersepark. za elke 20 min. 11.00-17.00 u | zo elke 30 min. 11.00-13.00 u | zo elke 20 min. 13.00-17.00 u | 30 min. | gratis

W1

W2

W3

Page 34: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

34 35

Miljoenen bomen zijn gebruikt om Amsterdam te bou-

wen tot wat het is; voor funderingen, balken en vloeren. Dat dit hout meer is dan

alleen bouwmateriaal, wordt duidelijk gemaakt tijdens de lezing. Hoe kun je er

achter komen hoe oud hout is? En waar kwam al dat hout eigenlijk vandaan? Wat

is het tot nog toe oudste huis van Amsterdam? Spannende ontdekkingen over

geheimzinnige tekens van houthandelaren, sporen van houtvlotten en tal van zaken

meer passeren de revue. De lezing wordt gegeven in het Scheepvaartmuseum

en ook het hout van dit pand kent een bijzondere geschiedenis. Spreker Gabri

van Tussenbroek is bouwhistoricus bij Bureau Monumenten & Archeologie. Hij

publiceert regelmatig over de geschiedenis van de stad en is onder andere auteur

van het boek Amsterdam in 1597.

waarScheepvaart-

museum

adresKattenburgerplein 1

tijdza & zo

11.00 u

60 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Hout van toen

Bomen

worden wel duizend jaar oud. Sterker nog; bomen blijven eeuwig jong. Toch vinden

we in Amsterdam niet veel oude bomen. Alleen op plekken waar bomen ongestoord

kunnen groeien, zoals in binnentuinen en op begraafplaatsen, worden ze ouder.

Storm, boomziekten en de dynamiek van de stad maakt dat de oudste bomen in

deze stad 'slechts' zo'n 250 jaar oud zijn. Vanaf de zestiende eeuw plant de ge-

meente bomen langs de grachten en in de straten. Het grachtenpatroon met

bomenrijen is uniek. Bomen werden geplant om kades te verstevigen en later

vanwege de luchtzuiverende werking. Nog steeds plant de stad vanuit deze histori-

sche traditie in vrijwel elke straat en op de gracht bomen. In totaal telt Amsterdam

nu zo'n 350.000 laan- en straatbomen. Spreker Hans Kaljee is bomenconsulent

bij de Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam. Hij is dè bomenspecialist van

Amsterdam en kan alles vertellen over monumentale bomen en houtopstanden.

waarToren Amvest 10 adresDe Entree 43

tijdza & zo 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Amsterdam plant al meer dan 400 jaar bomen

Het landschap rondom Amsterdam vanaf de laatste IJstijd Bij opgravingen van de Noord/Zuidlijn kwamen allerlei plantenresten aan

het licht, zoals zaden, vruchten, mossen, takjes, blaadjes, stuifmeelkorrels en algen.

Deze botanische overblijfselen bieden een schat aan informatie over de landschap-

pelijke ontwikkeling rondom Amsterdam vanaf de laatste IJstijd tot nu. Deze lezing

gaat in op de vroegere vegetatie vanaf het Pleistoceen naar het Holoceen (circa

15.000 jaar geleden) en de veranderingen die daarin optraden. De botanische infor-

matie kan nu worden aangevuld met gegevens uit geologische grondboringen en

bodemprofielen van de Noord/Zuidlijn. Het geologisch onderzoek biedt een beeld

van de verschillende bodemlagen onder Amsterdam, die bij de landschappelijke

ontwikkelingen horen. Spreker Dirk van Smeerdijk is palynoloog en werkte onder

andere voor BIAX. Hij is betrokken bij de opgravingen van de Noord/Zuidlijn waar

hij het onderzoek aan de botanische resten voor zijn rekening neemt.

waarArtis Bibliotheek 42 adresPlantage

Middenlaan 45

tijdza 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

De Amsterdamse binnenstad heeft

een bijzondere structuur van grachten die als concentrische cirkels rond het oude

stadshart liggen. Vanuit de lucht is goed te zien hoe groen de binnenstad is. Niet

alleen langs de grachten, maar ook in de gesloten bouwblokken tussen de grachten

bevinden zich bomen. De tuinen van de Heren- en Keizersgracht staan bekend als

'keurtuinen', omdat de tuinen werden beschermd door een zeventiende-eeuwse

keur (= wet). Het zijn oases van rust in het drukke stadsgewoel en zijn van groot

belang in de stedenbouwkundige opzet van de binnenstad. De geschiedenis van

de keurtuinen wordt verteld in het hart van de grachtengordel. Spreker Jaap

Evert Abrahamsen, architectuurhistoricus, is gespecialiseerd in de Amsterdamse

stadsontwikkeling in de 17e eeuw en onderzoeker bij de RCE. Vereniging Vrienden

van de Amsterdamse Binnenstad organiseert de lezing. Zij geven advies over

behoud en herstel van de binnenstad. www.amsterdamsebinnenstad.nl

waarGeelvinck Hinlopen

Huis 54 adresKeizersgracht 633

tijdza & zo

12.00 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

De Amsterdamse keurtuinenL3

L4

L5

L6

10 lezingen Groen is van primair belang voor de

leefbaarheid van de stad. Nederzettingen waren lange tijd nog heel klein, maar

in moderne miljoenensteden dient zich de noodzaak aan om ook in de stad

parken en andere groenvoorzieningen in te richten. Die noodzaak heeft de

ontwikkeling van de moderne stedenbouw sinds 1850 diepgaand beïnvloed.

Het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam uit 1934 geldt als een klassiek

voorbeeld van een moderne stadsuitbreiding met een ruim aanbod van stedelijk

groen. Spreker Vincent van Rossem studeerde kunstgeschiedenis in Utrecht en

in Amsterdam. Hij promoveerde in 1991 aan de Universiteit van Amsterdam op

een proefschrift over het Algemeen Uitbreidingsplan en werkt sinds 1997 bij

Bureau Monumenten & Archeologie.

waarVan Eesteren-

museum 29 adresBurgemeester

de Vlugtlaan 125

tijdza & zo

13.00 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Het verlangen naar groen

Parken en tuinen vormen een belangrijk onderdeel

binnen de stad. Want wat is een stad immers zonder haar tuinen, parken en andere

groenstructuren? Van toen en van nu. Toch bestaat er veel onduidelijkheid over

groen, met name over monumentaal groen, zoals Artis. Het is bijvoorbeeld nog

onduidelijk wat groen erfgoed precies is en hoe moet worden omgegaan met

dergelijke historische structuren. Bovenal rest daarbij de vraag; hoe kunnen

we de specifieke groene geschiedenis van een park als Artis begrijpen, lezen en

ervaren? Op deze en andere vragen wordt in de bloeiende omgeving van Artis

dieper ingegaan. Spreker Erik A. de Jong is bijzonder hoogleraar Cultuur, landschap

en natuur aan de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van

Amsterdam. De Jong is verbonden aan Artis Natura Magistra als adviseur van de

vernieuwingsplannen.

waarNatura Artis

Magistra

adresPlantage

Kerklaan 38-40

tijdza 16.00 u

60 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Groen erfgoed?

De Braak en het J.P. Thijssepark zijn twee

prachtige heemparken. Deze parken zijn opgezet met wilde unieke planten uit

de Nederlandse flora. De Braak is het oudst en werd in de jaren dertig aangelegd.

Het ontwerp is van C. P. Broerse. In 1941 werd besloten de parkaanleg naar het

oosten uit te breiden. C.P. Broerse startte met de aanleg van het Thijssepark.

Dit voormalig drassige weiland toverde hij om in een intiem park met heem-

beplanting, paden en reliëf. Deze twee parken zijn vorig jaar benoemd tot

rijksmonument. Het dr. Landwehrpark en het Broersepark kennen eveneens

een bijzondere geschiedenis. De wandelingen voeren door één of meer Amstel-

veense parken en tonen de bijzondere aanleg, structuur en beplanting.

J.P. Thijsse- & Landwehrpark za 12.00 | 15.00 u & zo 13.00 | 15.00 u

De Braak za 13.00 u I zo 12.00 | 14.00 | 15.00 u Broersepark za & zo 14.00 u

toegang vrije inloop | vol = vol

Amstelveense parken startJ.P. Thijsse- &

Landwehrpark

De Braak

Johanneskapel 13

Amsterdamseweg

311 I Amstelveen start Broersepark bij

Indiëmonument

Molenweg 17-19

duur60 min

W8

L1

L2

Page 35: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

34 35

Miljoenen bomen zijn gebruikt om Amsterdam te bou-

wen tot wat het is; voor funderingen, balken en vloeren. Dat dit hout meer is dan

alleen bouwmateriaal, wordt duidelijk gemaakt tijdens de lezing. Hoe kun je er

achter komen hoe oud hout is? En waar kwam al dat hout eigenlijk vandaan? Wat

is het tot nog toe oudste huis van Amsterdam? Spannende ontdekkingen over

geheimzinnige tekens van houthandelaren, sporen van houtvlotten en tal van zaken

meer passeren de revue. De lezing wordt gegeven in het Scheepvaartmuseum

en ook het hout van dit pand kent een bijzondere geschiedenis. Spreker Gabri

van Tussenbroek is bouwhistoricus bij Bureau Monumenten & Archeologie. Hij

publiceert regelmatig over de geschiedenis van de stad en is onder andere auteur

van het boek Amsterdam in 1597.

waarScheepvaart-

museum

adresKattenburgerplein 1

tijdza & zo

11.00 u

60 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Hout van toen

Bomen

worden wel duizend jaar oud. Sterker nog; bomen blijven eeuwig jong. Toch vinden

we in Amsterdam niet veel oude bomen. Alleen op plekken waar bomen ongestoord

kunnen groeien, zoals in binnentuinen en op begraafplaatsen, worden ze ouder.

Storm, boomziekten en de dynamiek van de stad maakt dat de oudste bomen in

deze stad 'slechts' zo'n 250 jaar oud zijn. Vanaf de zestiende eeuw plant de ge-

meente bomen langs de grachten en in de straten. Het grachtenpatroon met

bomenrijen is uniek. Bomen werden geplant om kades te verstevigen en later

vanwege de luchtzuiverende werking. Nog steeds plant de stad vanuit deze histori-

sche traditie in vrijwel elke straat en op de gracht bomen. In totaal telt Amsterdam

nu zo'n 350.000 laan- en straatbomen. Spreker Hans Kaljee is bomenconsulent

bij de Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam. Hij is dè bomenspecialist van

Amsterdam en kan alles vertellen over monumentale bomen en houtopstanden.

waarToren Amvest 10 adresDe Entree 43

tijdza & zo 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Amsterdam plant al meer dan 400 jaar bomen

Het landschap rondom Amsterdam vanaf de laatste IJstijd Bij opgravingen van de Noord/Zuidlijn kwamen allerlei plantenresten aan

het licht, zoals zaden, vruchten, mossen, takjes, blaadjes, stuifmeelkorrels en algen.

Deze botanische overblijfselen bieden een schat aan informatie over de landschap-

pelijke ontwikkeling rondom Amsterdam vanaf de laatste IJstijd tot nu. Deze lezing

gaat in op de vroegere vegetatie vanaf het Pleistoceen naar het Holoceen (circa

15.000 jaar geleden) en de veranderingen die daarin optraden. De botanische infor-

matie kan nu worden aangevuld met gegevens uit geologische grondboringen en

bodemprofielen van de Noord/Zuidlijn. Het geologisch onderzoek biedt een beeld

van de verschillende bodemlagen onder Amsterdam, die bij de landschappelijke

ontwikkelingen horen. Spreker Dirk van Smeerdijk is palynoloog en werkte onder

andere voor BIAX. Hij is betrokken bij de opgravingen van de Noord/Zuidlijn waar

hij het onderzoek aan de botanische resten voor zijn rekening neemt.

waarArtis Bibliotheek 42 adresPlantage

Middenlaan 45

tijdza 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

De Amsterdamse binnenstad heeft

een bijzondere structuur van grachten die als concentrische cirkels rond het oude

stadshart liggen. Vanuit de lucht is goed te zien hoe groen de binnenstad is. Niet

alleen langs de grachten, maar ook in de gesloten bouwblokken tussen de grachten

bevinden zich bomen. De tuinen van de Heren- en Keizersgracht staan bekend als

'keurtuinen', omdat de tuinen werden beschermd door een zeventiende-eeuwse

keur (= wet). Het zijn oases van rust in het drukke stadsgewoel en zijn van groot

belang in de stedenbouwkundige opzet van de binnenstad. De geschiedenis van

de keurtuinen wordt verteld in het hart van de grachtengordel. Spreker Jaap

Evert Abrahamsen, architectuurhistoricus, is gespecialiseerd in de Amsterdamse

stadsontwikkeling in de 17e eeuw en onderzoeker bij de RCE. Vereniging Vrienden

van de Amsterdamse Binnenstad organiseert de lezing. Zij geven advies over

behoud en herstel van de binnenstad. www.amsterdamsebinnenstad.nl

waarGeelvinck Hinlopen

Huis 54 adresKeizersgracht 633

tijdza & zo

12.00 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

De Amsterdamse keurtuinenL3

L4

L5

L6

10 lezingen Groen is van primair belang voor de

leefbaarheid van de stad. Nederzettingen waren lange tijd nog heel klein, maar

in moderne miljoenensteden dient zich de noodzaak aan om ook in de stad

parken en andere groenvoorzieningen in te richten. Die noodzaak heeft de

ontwikkeling van de moderne stedenbouw sinds 1850 diepgaand beïnvloed.

Het Algemeen Uitbreidingsplan van Amsterdam uit 1934 geldt als een klassiek

voorbeeld van een moderne stadsuitbreiding met een ruim aanbod van stedelijk

groen. Spreker Vincent van Rossem studeerde kunstgeschiedenis in Utrecht en

in Amsterdam. Hij promoveerde in 1991 aan de Universiteit van Amsterdam op

een proefschrift over het Algemeen Uitbreidingsplan en werkt sinds 1997 bij

Bureau Monumenten & Archeologie.

waarVan Eesteren-

museum 29 adresBurgemeester

de Vlugtlaan 125

tijdza & zo

13.00 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Het verlangen naar groen

Parken en tuinen vormen een belangrijk onderdeel

binnen de stad. Want wat is een stad immers zonder haar tuinen, parken en andere

groenstructuren? Van toen en van nu. Toch bestaat er veel onduidelijkheid over

groen, met name over monumentaal groen, zoals Artis. Het is bijvoorbeeld nog

onduidelijk wat groen erfgoed precies is en hoe moet worden omgegaan met

dergelijke historische structuren. Bovenal rest daarbij de vraag; hoe kunnen

we de specifieke groene geschiedenis van een park als Artis begrijpen, lezen en

ervaren? Op deze en andere vragen wordt in de bloeiende omgeving van Artis

dieper ingegaan. Spreker Erik A. de Jong is bijzonder hoogleraar Cultuur, landschap

en natuur aan de Faculteit der Geesteswetenschappen van de Universiteit van

Amsterdam. De Jong is verbonden aan Artis Natura Magistra als adviseur van de

vernieuwingsplannen.

waarNatura Artis

Magistra

adresPlantage

Kerklaan 38-40

tijdza 16.00 u

60 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

Groen erfgoed?

De Braak en het J.P. Thijssepark zijn twee

prachtige heemparken. Deze parken zijn opgezet met wilde unieke planten uit

de Nederlandse flora. De Braak is het oudst en werd in de jaren dertig aangelegd.

Het ontwerp is van C. P. Broerse. In 1941 werd besloten de parkaanleg naar het

oosten uit te breiden. C.P. Broerse startte met de aanleg van het Thijssepark.

Dit voormalig drassige weiland toverde hij om in een intiem park met heem-

beplanting, paden en reliëf. Deze twee parken zijn vorig jaar benoemd tot

rijksmonument. Het dr. Landwehrpark en het Broersepark kennen eveneens

een bijzondere geschiedenis. De wandelingen voeren door één of meer Amstel-

veense parken en tonen de bijzondere aanleg, structuur en beplanting.

J.P. Thijsse- & Landwehrpark za 12.00 | 15.00 u & zo 13.00 | 15.00 u

De Braak za 13.00 u I zo 12.00 | 14.00 | 15.00 u Broersepark za & zo 14.00 u

toegang vrije inloop | vol = vol

Amstelveense parken startJ.P. Thijsse- &

Landwehrpark

De Braak

Johanneskapel 13

Amsterdamseweg

311 I Amstelveen start Broersepark bij

Indiëmonument

Molenweg 17-19

duur60 min

W8

L1

L2

Page 36: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

36 37

Het groen is niet weg te denken in de Bijlmer.

Joop van Stigt ontwierp de flats de Gouden Leeuw en Groenhoven, met rondom

en in de gebouwen veel groen. Het in 2007 opgerichte Bijlmermuseum zet zich

in om de herinnering aan de oude Bijlmer levend te houden, die ondanks alle

verhalen voor veel bewoners een uitermate geliefde woonlocatie was. De uitgangs-

punten bij de oprichting van de Bijlmer, zoals die door Nasuth cs in de Bijlmer

vertaald werden, hadden ook zeker grote pluspunten. Aan de hand van foto's,

maquettes, tekeningen en ander materiaal laat de tentoonstelling de geschiedenis

van de Bijlmer en de Bijlmer Vernieuwing zien. De tentoonstelling is ingericht

door het Bijlmermuseum en architectenbureau Van Stigt | www.bijlmermuseum.nl

waarFlat Groenhoven 07 adresGroenhoven 650

tijdza & zo

10.00-17.00 u

Bijlmertentoonstelling

8 exposities

In Garage Klieverink presenteert FATFORM de ten-

toonstelling PRESENT FOREVER, 55 Contemporary Dutch Artists. Vijfenvijftig

beeldend kunstenaars exposeren hun nieuwste werk op meerdere, over el-

kaar heen krullende, verdiepingen van de parkeergarage. De imposante ruim-

te in combinatie met de kunstwerken zorgen samen voor een unieke visuele

ervaring. Bewust dat de toekomst zich niet aandient, maar dient te worden

gemaakt, geven de kunstenaars een eigen visie op hun persoonlijke toekomst

en bepalen hun eigen positie in dat wat nog niet is. FATFORM is een platform

waar lokale en internationale kunstenaars en artiesten elkaar ontmoeten, er-

varingen uitwisselen, tentoonstellen en optreden.

www.fatform.com

waarGarage Klieverink 08 adresKlieverink 100B

tijdza 11.00-21.00 u

zo 11.00-17.00 u

Present Forever

Het Centrum voor Beeldende Kunst

Zuidoost deelt samen met andere huurders aan het Anton de Komplein een bin-

nentuin. Hier stelt het CBK beelden van Hartmut Wilkening tentoon. Zijn beelden

comprimeren beladen gebeurtenissen uit de internationale politiek en geschiede-

nis tot een bepaalde uitdrukking. Ze roepen gebeurtenissen die tot de verleden tijd

behoren op, zoals bijvoorbeeld de geschiedenis van Amerikaanse slavernij. De

overige beelden in de binnentuin zijn onderdeel van een reeks werken gebaseerd

op illustraties afkomstig van bankbiljetten. Binnen heeft het CBK een tentoonstelling

ter ere van haar 25 jarig bestaan. De kunstenaars die voor deze jubileumtentoon-

stelling zijn geselecteerd, visualiseren allen maatschappelijke thema's in hun werk.

Zij lokken uit tot participatie en brengen discussie op gang. www.cbkzuidoost.nl

waarCBK Zuidoost

adresAnton de

Komplein 120

tijdza 10.00-17.00 u

Beelden in de binnentuin

Amsterdam aan je voeten Bekijk Amsterdam vanaf verschillende hoogtes. Dit kan in de Bijlmer maar liefst vanaf drie

locaties. Zie de Bijlmer en haar omgeving, haar specifieke bouw en het monumentale groen vanuit telkens een ander perspectief: Toren

Amvest 10 Flat Groenhoven 07 en Garage Klieverink 08 . Een prachtig uitzicht op de oude binnenstad biedt de klokkentoren van de

Beurs van Berlage 33 . Vanaf de hoogste etage van het Hilton Hotel 19 krijgt u een fascinerend uitzicht over heel Amsterdam. Vanaf de

toren van de Willem de Zwijgerkerk 17 krijgt u het overzicht op Amsterdam-Zuid: dat is de klim dubbel en dwars waard! En de toren

van de Kruiskerk 12 brengt u tree na tree dichter bij het onvergetelijke uitzicht op de heemtuinen in Amstelveen.

E1

E2

E3

Het Scheepvaartmuseum vernieuwd Het museum is geves-

tigd in 's Lands Zeemagazijn, werd in 1656 ontworpen door Daniel Stalpaert als

pakhuis van de Admiraliteit. Het Zeemagazijn werd gebouwd in de Gouden Eeuw,

toen Amsterdam de grootste haven ter wereld was. Nu, ruim 350 jaar later, is het

Zeemagazijn nog altijd een indrukwekkend gebouw. Het Scheepvaartmuseum

heeft net een grondige renovatie achter de rug door architect Liesbeth van der

Pol. Haar werk kenmerkt zich door aandacht voor de locatie en gebruiker, kracht,

kleur en expressie. In de zoektocht naar het karakter van de gebouwen gebruikt

ze aquarellen en schetsen, waarin de kern van de ontwerpen ligt besloten.

Spreker Liesbeth van der Pol is architect en voormalig rijksbouwmeester. Naast

haar werk als architect is ze verbonden als gastdocent aan verschillende univer-

siteiten en academies en heeft ze zitting genomen in talloze jury's. In de loop

der tijd ontving zij een keur aan prijzen.

waar

Scheepvaart-

museumadresKattenburgerplein 1

tijdza 14.00 u

60 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

De Hortus & Frankendael archeologisch bekeken In

de Plantage bevond zich vanaf 1628 de botanische tuin van Amsterdam. Deze Hor-

tus Botanicus werd in de 17e en 18e eeuw verscheidene malen uitgebreid. Hier wer-

den sierplanten en medische kruiden vanuit de hele wereld geteeld. In diezelfde tijd

werd ook het platteland buiten de stad belangrijker als tuin- en recreatiegebied. Na

inpoldering van de Watergraafsmeer in 1627, kwamen hier landerijen met boerde-

rijen die gaandeweg werden omgebouwd tot luxe zomerhuizen met tuinen voor rijke

Amsterdammers. Een van laatste overgebleven buitens is Frankendael. Archeolo-

gisch onderzoek in de Hortus en Frankendael heeft structuren aan het licht gebracht

die in de 19e eeuw waren verdwenen en die ons nu meer vertellen over de geschie-

denis van deze tuinen en groenplaatsen. Spreker Jerzy Gawronski is stadsarcheo-

loog bij Bureau Monumenten & Archeologie en als hoogleraar verbonden aan de

Universiteit van Amsterdam. Hij is auteur van de catalogus Amsterdam Ceramics.

waarArtis Bibliotheek 42 adresPlantage

Middenlaan 45

tijdzo 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Amsterdamse begraafplaatsen In de negentiende eeuw maak-

ten de begrafenisrituelen een enorme ommezwaai. De eeuwenoude gewoonte

om de doden te begraven rondom de kerk maakte plaats voor speciale dodenakkers

buiten de bebouwde kom. Eerst gebeurde dat in het polderland buiten de Singel-

gracht. Al snel werd het noodzakelijk meer begraafplaatsen aan te leggen. Dit

zorgde eind negentiende eeuw voor een reeks nieuwe dodenakkers, ieder met

een geheel eigen karakter en ontwikkeling. De door Leonard Springer aangelegde

Nieuwe Ooster is nog volop in gebruik, terwijl begraafplaats Huis te Vraag inmiddels

gesloten is en meer het karakter heeft van een vergeten paradijsje. Spreker Margriet

de Roever en Jenny Bierenbroodspot verzorgen de lezing namens het Cuypers-

genootschap. Deze organisatie zet zich in voor het behoud van bouwkundig erfgoed

uit de negentiende en twintigste eeuw en in toenemende mate op de bescher-

ming van erfgoed uit de periode van na 1940 | www.cuypersgenootschap.nl

waarDe Bazel adresVijzelstraat 32

tijdza & zo

13.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Stad der Toekomst 'Daar staat een hoeveelheid architectuurgeschiede-

nis die ons allen aangaat'. Deze uitspraak van Rem Koolhaas over de Bijlmermeer

dateert van 1980, aan de vooravond van de eerste vernieuwingsplannen, en is het

thema van de lezing. Hoewel de gedroomde Stad der Toekomst vanaf eind jaren

zeventig veranderde in de sociale en financiële nachtmerrie die Nederland - Amster-

dam voorop - nog lang zou heugen, had Koolhaas natuurlijk volkomen gelijk: de

Bijlmermeer als slotakkoord van de moderne woonwijkontwikkeling toont, of beter:

toonde, een riante open stedenbouw in een secuur ontworpen parklandschap

met gescheiden verkeerswegen voor voetganger, fietser en automobilist, een

configuratie van hoofdzakelijk flatgebouwen uitgevoerd in zware industriële prefab-

bouw met, voor de allereerste keer, vijf-kamerwoningen van maar liefst 100m2.

Spreker Jeroen Schilt is architectuurhistoricus bij Bureau Monumenten & Archeolo-

gie en gespecialiseerd in naoorlogse stedenbouw, volkshuisvesting en architectuur.

waarFlat Groenhoven 07 adresGroenhoven 650

tijdza & zo

14.00 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

L7

L8

L9

L10

Page 37: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

36 37

Het groen is niet weg te denken in de Bijlmer.

Joop van Stigt ontwierp de flats de Gouden Leeuw en Groenhoven, met rondom

en in de gebouwen veel groen. Het in 2007 opgerichte Bijlmermuseum zet zich

in om de herinnering aan de oude Bijlmer levend te houden, die ondanks alle

verhalen voor veel bewoners een uitermate geliefde woonlocatie was. De uitgangs-

punten bij de oprichting van de Bijlmer, zoals die door Nasuth cs in de Bijlmer

vertaald werden, hadden ook zeker grote pluspunten. Aan de hand van foto's,

maquettes, tekeningen en ander materiaal laat de tentoonstelling de geschiedenis

van de Bijlmer en de Bijlmer Vernieuwing zien. De tentoonstelling is ingericht

door het Bijlmermuseum en architectenbureau Van Stigt | www.bijlmermuseum.nl

waarFlat Groenhoven 07 adresGroenhoven 650

tijdza & zo

10.00-17.00 u

Bijlmertentoonstelling

8 exposities

In Garage Klieverink presenteert FATFORM de ten-

toonstelling PRESENT FOREVER, 55 Contemporary Dutch Artists. Vijfenvijftig

beeldend kunstenaars exposeren hun nieuwste werk op meerdere, over el-

kaar heen krullende, verdiepingen van de parkeergarage. De imposante ruim-

te in combinatie met de kunstwerken zorgen samen voor een unieke visuele

ervaring. Bewust dat de toekomst zich niet aandient, maar dient te worden

gemaakt, geven de kunstenaars een eigen visie op hun persoonlijke toekomst

en bepalen hun eigen positie in dat wat nog niet is. FATFORM is een platform

waar lokale en internationale kunstenaars en artiesten elkaar ontmoeten, er-

varingen uitwisselen, tentoonstellen en optreden.

www.fatform.com

waarGarage Klieverink 08 adresKlieverink 100B

tijdza 11.00-21.00 u

zo 11.00-17.00 u

Present Forever

Het Centrum voor Beeldende Kunst

Zuidoost deelt samen met andere huurders aan het Anton de Komplein een bin-

nentuin. Hier stelt het CBK beelden van Hartmut Wilkening tentoon. Zijn beelden

comprimeren beladen gebeurtenissen uit de internationale politiek en geschiede-

nis tot een bepaalde uitdrukking. Ze roepen gebeurtenissen die tot de verleden tijd

behoren op, zoals bijvoorbeeld de geschiedenis van Amerikaanse slavernij. De

overige beelden in de binnentuin zijn onderdeel van een reeks werken gebaseerd

op illustraties afkomstig van bankbiljetten. Binnen heeft het CBK een tentoonstelling

ter ere van haar 25 jarig bestaan. De kunstenaars die voor deze jubileumtentoon-

stelling zijn geselecteerd, visualiseren allen maatschappelijke thema's in hun werk.

Zij lokken uit tot participatie en brengen discussie op gang. www.cbkzuidoost.nl

waarCBK Zuidoost

adresAnton de

Komplein 120

tijdza 10.00-17.00 u

Beelden in de binnentuin

Amsterdam aan je voeten Bekijk Amsterdam vanaf verschillende hoogtes. Dit kan in de Bijlmer maar liefst vanaf drie

locaties. Zie de Bijlmer en haar omgeving, haar specifieke bouw en het monumentale groen vanuit telkens een ander perspectief: Toren

Amvest 10 Flat Groenhoven 07 en Garage Klieverink 08 . Een prachtig uitzicht op de oude binnenstad biedt de klokkentoren van de

Beurs van Berlage 33 . Vanaf de hoogste etage van het Hilton Hotel 19 krijgt u een fascinerend uitzicht over heel Amsterdam. Vanaf de

toren van de Willem de Zwijgerkerk 17 krijgt u het overzicht op Amsterdam-Zuid: dat is de klim dubbel en dwars waard! En de toren

van de Kruiskerk 12 brengt u tree na tree dichter bij het onvergetelijke uitzicht op de heemtuinen in Amstelveen.

E1

E2

E3

Het Scheepvaartmuseum vernieuwd Het museum is geves-

tigd in 's Lands Zeemagazijn, werd in 1656 ontworpen door Daniel Stalpaert als

pakhuis van de Admiraliteit. Het Zeemagazijn werd gebouwd in de Gouden Eeuw,

toen Amsterdam de grootste haven ter wereld was. Nu, ruim 350 jaar later, is het

Zeemagazijn nog altijd een indrukwekkend gebouw. Het Scheepvaartmuseum

heeft net een grondige renovatie achter de rug door architect Liesbeth van der

Pol. Haar werk kenmerkt zich door aandacht voor de locatie en gebruiker, kracht,

kleur en expressie. In de zoektocht naar het karakter van de gebouwen gebruikt

ze aquarellen en schetsen, waarin de kern van de ontwerpen ligt besloten.

Spreker Liesbeth van der Pol is architect en voormalig rijksbouwmeester. Naast

haar werk als architect is ze verbonden als gastdocent aan verschillende univer-

siteiten en academies en heeft ze zitting genomen in talloze jury's. In de loop

der tijd ontving zij een keur aan prijzen.

waar

Scheepvaart-

museumadresKattenburgerplein 1

tijdza 14.00 u

60 min.

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

De Hortus & Frankendael archeologisch bekeken In

de Plantage bevond zich vanaf 1628 de botanische tuin van Amsterdam. Deze Hor-

tus Botanicus werd in de 17e en 18e eeuw verscheidene malen uitgebreid. Hier wer-

den sierplanten en medische kruiden vanuit de hele wereld geteeld. In diezelfde tijd

werd ook het platteland buiten de stad belangrijker als tuin- en recreatiegebied. Na

inpoldering van de Watergraafsmeer in 1627, kwamen hier landerijen met boerde-

rijen die gaandeweg werden omgebouwd tot luxe zomerhuizen met tuinen voor rijke

Amsterdammers. Een van laatste overgebleven buitens is Frankendael. Archeolo-

gisch onderzoek in de Hortus en Frankendael heeft structuren aan het licht gebracht

die in de 19e eeuw waren verdwenen en die ons nu meer vertellen over de geschie-

denis van deze tuinen en groenplaatsen. Spreker Jerzy Gawronski is stadsarcheo-

loog bij Bureau Monumenten & Archeologie en als hoogleraar verbonden aan de

Universiteit van Amsterdam. Hij is auteur van de catalogus Amsterdam Ceramics.

waarArtis Bibliotheek 42 adresPlantage

Middenlaan 45

tijdzo 15.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Amsterdamse begraafplaatsen In de negentiende eeuw maak-

ten de begrafenisrituelen een enorme ommezwaai. De eeuwenoude gewoonte

om de doden te begraven rondom de kerk maakte plaats voor speciale dodenakkers

buiten de bebouwde kom. Eerst gebeurde dat in het polderland buiten de Singel-

gracht. Al snel werd het noodzakelijk meer begraafplaatsen aan te leggen. Dit

zorgde eind negentiende eeuw voor een reeks nieuwe dodenakkers, ieder met

een geheel eigen karakter en ontwikkeling. De door Leonard Springer aangelegde

Nieuwe Ooster is nog volop in gebruik, terwijl begraafplaats Huis te Vraag inmiddels

gesloten is en meer het karakter heeft van een vergeten paradijsje. Spreker Margriet

de Roever en Jenny Bierenbroodspot verzorgen de lezing namens het Cuypers-

genootschap. Deze organisatie zet zich in voor het behoud van bouwkundig erfgoed

uit de negentiende en twintigste eeuw en in toenemende mate op de bescher-

ming van erfgoed uit de periode van na 1940 | www.cuypersgenootschap.nl

waarDe Bazel adresVijzelstraat 32

tijdza & zo

13.30 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

Stad der Toekomst 'Daar staat een hoeveelheid architectuurgeschiede-

nis die ons allen aangaat'. Deze uitspraak van Rem Koolhaas over de Bijlmermeer

dateert van 1980, aan de vooravond van de eerste vernieuwingsplannen, en is het

thema van de lezing. Hoewel de gedroomde Stad der Toekomst vanaf eind jaren

zeventig veranderde in de sociale en financiële nachtmerrie die Nederland - Amster-

dam voorop - nog lang zou heugen, had Koolhaas natuurlijk volkomen gelijk: de

Bijlmermeer als slotakkoord van de moderne woonwijkontwikkeling toont, of beter:

toonde, een riante open stedenbouw in een secuur ontworpen parklandschap

met gescheiden verkeerswegen voor voetganger, fietser en automobilist, een

configuratie van hoofdzakelijk flatgebouwen uitgevoerd in zware industriële prefab-

bouw met, voor de allereerste keer, vijf-kamerwoningen van maar liefst 100m2.

Spreker Jeroen Schilt is architectuurhistoricus bij Bureau Monumenten & Archeolo-

gie en gespecialiseerd in naoorlogse stedenbouw, volkshuisvesting en architectuur.

waarFlat Groenhoven 07 adresGroenhoven 650

tijdza & zo

14.00 u

60 min.

toegang vrije inloop

vol=vol

L7

L8

L9

L10

Page 38: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

38 39

De Amsterdamse grachtengordel

staat nu twee jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Daarom organiseert

Bureau Werelderfgoed Amsterdam een speciale avondtour door dit UNESCO-

gebied. Tijdens de avondtour kunt u de grachten op een bijzondere manier

ervaren. Onderweg hoort u boeiende verhalen en spannende anekdotes, die

aansluiten bij het thema van deze Open Monumentendag. En als u bij Felix

Meritis weer van boord gaat, kent u nog meer geheimen van de grachtengordel.

www.amsterdam.nl/werelderfgoed/unesco

startAmstel 51 Hermitage

Amsterdam

eindKeizersgracht 324

Felix Meritis

tijdza 19.30-21.00 u

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

UNESCO-boot avondtour

6 avondprogramma's

Bij het plan

voor het Vondelpark stond de initiatiefnemers een gevarieerd wandelgebied voor

ogen, dat zich in schilderachtigheid zou kunnen meten met de stad. Jan David

Zocher Jr., in 1865 al decennia dé schepper van landschappelijke architectuur, was

aangetrokken voor ontwerp en aanleg. Hij legde zijn creatie aan op een stuk polder-

land, aan de rand van de toenmalige stedelijke bebouwing. Het eenvormige en

open cultuurlandschap werd getransformeerd tot een 'natuurlijk' gebied. Paradoxaal

genoeg werd het stuk grond uiteindelijk juist definitief onderdeel van de stad. Wan-

del na de lezing samen met de spreker in de avondschemer door en om het park.

Spreker drs. Hanneke Schreiber, hoofd Tuin & Collectie van de Hortus Botanicus

Amsterdam geeft samen met het Genootschap Amstelodamum de lezing. Het

Genootschap Amstelodamum heeft tot doel de kennis van en de belangstelling

voor het verleden en heden van Amsterdam te bevorderen | www.amstelodamum.nl

waarDe Roos 22 adresP. C Hooftstraat 183

tijdza 19.30-21.30 u

toegang vrije inloop

Het Vondelpark & de mythe van de natuur

In het kader van de tentoon-

stelling 'Studio Verwey' met werk van vijf Rijksakademie alumni in De Hallen in

Haarlem toont de Rijksakademie werk van de Haarlemse schilder Kees Verwey.

Aanleiding voor de tentoonstelling is vijf jaar het Kees Verwey Fellowship. Met dit

Fellowship ondersteunde Stichting Kees Verwey van 2005 tot en met 2009 de

werkperiode van vijf jonge, getalenteerde kunstenaars werkzaam aan de Rijks-

akademie. De samenwerking is erop gericht het gedachtegoed van de Haarlemse

schilder levend te houden en een jonge generatie talenten te steunen in de

ontwikkeling van hun werk. Centraal in het werk van Verwey en de vijf kunstenaars

staat de rol van het atelier.

waarRijksakademie

van beeldende

kunsten 40 adresSarphatistraat 470

tijdza & zo

10.00-17.00 u

Kees Verwey in de RijksakademieE8

A1

A2

Alledaags serviesgoed

uit de zeventiende en achttiende eeuw, dat archeologen opgraven, maakt duidelijk

dat groen en de natuur toen in de belevingswereld van Amsterdammers een

prominente rol innamen. De borden waarvan ze graag aten waren beschilderd

met landschappen, planten of bloemen. Hun woonvertrekken bekleedden ze

met wandtegels met vergelijkbare decors. Met de bloemendecoraties werd ook

ingespeeld op actuele thema's. Zo werden er in de periode van de tulpenmanie

in de eerste helft van de zeventiende eeuw grote hoeveelheden borden en tegels

geproduceerd met kleurrijke afbeeldingen van tulpen. De Chinese porseleinen

serviezen die de VOC importeerde, brachten Amsterdammers in aanraking met

Oosterse landschappen en tuinen. Die decors werden zo populair dat ze werden

geïmiteerd op Nederlandse majolica en faience.

waarDe Bazel adresVijzelstraat 32

tijdza & zo

10.00-17.00 u

Groen op archeologische vondsten

Lange tijd was het voor welgestelde Amsterdammers een

gewoonte om in de zomer de drukte van de stad te ontvluchten. Zij zochten hun

toevlucht op de buitenplaatsen. De parken van de historische buitenplaatsen

hebben vaak een interessante geschiedenis. De relatie van de parken met de

stadspaleizen, hun huidig onderhoud, herstel en toekomstig gebruik, blijven

fascineren. In de tentoonstelling 'Naar buiten! - Stedelingen en hun buitenplaatsen'

vloeien heden en verleden in elkaar over. Het verlangen van de rijke Amsterdammers

naar het landelijke gebied komt hier tot leven.

www.geelvinck.nl

waarMuseum Geelvinck

Hinlopen 54 adresKeizersgracht 633

tijdza & zo

11.00-16.30 u

Naar buiten!

Het Van Eesterenmuseum bestaat uit een

binnen- en buitenmuseum. In het binnenmuseum kunt u de tentoonstelling

'Pionieren in het zand' zien. Het verhaal van een nieuwe wijk in opbouw geven

een gevarieerd beeld over de ontstaansgeschiedenis van een volledig nieuwe

wijk in de jaren vijftig. Nieuw-West was lang één groot bouwterrein, toen nog

zonder enig groen. Overal stonden bouwketen. Noodwegen verbonden de

nieuwe wijken met de oude stad. En waar in de oude stad alles 'om de hoek'

was, waren de afstanden in Nieuw-West vele malen groter. De eerste bewoners

voelden zich pioniers in een nieuwe wereld. De tentoonstelling is een terugblik

op de jeugdjaren van Nieuw-West, tussen herinnering en geschiedenis.

www.vaneesterenmuseum.nl

waarVan Eesteren-

museum 29 adresBurgemeester

de Vlugtlaan 125

tijdza & zo

10.00-17.00 u

Pionieren in het zand

Een van de Amstelveense parken is vernoemd naar de

botanisch tekenaar en veldbioloog Koos Landwehr. Hij was de belangrijkste

collega van Chris Broerse, die het principe van de heemparken in Amstelveen

introduceerde. Landwehr onderhield samen met Broerse park De Braak. Na zijn

dood in 1966 werd het voormalige Mauritsplantsoen naar hem vernoemd: het

Landwehrpark. De expositie toont prachtige botanische tekeningen van Landwehr

en vertelt eveneens het verhaal over zijn leven en zijn invloed op de Amstelveense

parken.

waarJohanneskapel 13 adresAmsterdamseweg

311

tijdza & zo

10.00-16.00 u

Koos Landwehr

E4

E5

E6

E7

Page 39: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

38 39

De Amsterdamse grachtengordel

staat nu twee jaar op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Daarom organiseert

Bureau Werelderfgoed Amsterdam een speciale avondtour door dit UNESCO-

gebied. Tijdens de avondtour kunt u de grachten op een bijzondere manier

ervaren. Onderweg hoort u boeiende verhalen en spannende anekdotes, die

aansluiten bij het thema van deze Open Monumentendag. En als u bij Felix

Meritis weer van boord gaat, kent u nog meer geheimen van de grachtengordel.

www.amsterdam.nl/werelderfgoed/unesco

startAmstel 51 Hermitage

Amsterdam

eindKeizersgracht 324

Felix Meritis

tijdza 19.30-21.00 u

toegang reserveren verplicht

zie I p.12

UNESCO-boot avondtour

6 avondprogramma's

Bij het plan

voor het Vondelpark stond de initiatiefnemers een gevarieerd wandelgebied voor

ogen, dat zich in schilderachtigheid zou kunnen meten met de stad. Jan David

Zocher Jr., in 1865 al decennia dé schepper van landschappelijke architectuur, was

aangetrokken voor ontwerp en aanleg. Hij legde zijn creatie aan op een stuk polder-

land, aan de rand van de toenmalige stedelijke bebouwing. Het eenvormige en

open cultuurlandschap werd getransformeerd tot een 'natuurlijk' gebied. Paradoxaal

genoeg werd het stuk grond uiteindelijk juist definitief onderdeel van de stad. Wan-

del na de lezing samen met de spreker in de avondschemer door en om het park.

Spreker drs. Hanneke Schreiber, hoofd Tuin & Collectie van de Hortus Botanicus

Amsterdam geeft samen met het Genootschap Amstelodamum de lezing. Het

Genootschap Amstelodamum heeft tot doel de kennis van en de belangstelling

voor het verleden en heden van Amsterdam te bevorderen | www.amstelodamum.nl

waarDe Roos 22 adresP. C Hooftstraat 183

tijdza 19.30-21.30 u

toegang vrije inloop

Het Vondelpark & de mythe van de natuur

In het kader van de tentoon-

stelling 'Studio Verwey' met werk van vijf Rijksakademie alumni in De Hallen in

Haarlem toont de Rijksakademie werk van de Haarlemse schilder Kees Verwey.

Aanleiding voor de tentoonstelling is vijf jaar het Kees Verwey Fellowship. Met dit

Fellowship ondersteunde Stichting Kees Verwey van 2005 tot en met 2009 de

werkperiode van vijf jonge, getalenteerde kunstenaars werkzaam aan de Rijks-

akademie. De samenwerking is erop gericht het gedachtegoed van de Haarlemse

schilder levend te houden en een jonge generatie talenten te steunen in de

ontwikkeling van hun werk. Centraal in het werk van Verwey en de vijf kunstenaars

staat de rol van het atelier.

waarRijksakademie

van beeldende

kunsten 40 adresSarphatistraat 470

tijdza & zo

10.00-17.00 u

Kees Verwey in de RijksakademieE8

A1

A2

Alledaags serviesgoed

uit de zeventiende en achttiende eeuw, dat archeologen opgraven, maakt duidelijk

dat groen en de natuur toen in de belevingswereld van Amsterdammers een

prominente rol innamen. De borden waarvan ze graag aten waren beschilderd

met landschappen, planten of bloemen. Hun woonvertrekken bekleedden ze

met wandtegels met vergelijkbare decors. Met de bloemendecoraties werd ook

ingespeeld op actuele thema's. Zo werden er in de periode van de tulpenmanie

in de eerste helft van de zeventiende eeuw grote hoeveelheden borden en tegels

geproduceerd met kleurrijke afbeeldingen van tulpen. De Chinese porseleinen

serviezen die de VOC importeerde, brachten Amsterdammers in aanraking met

Oosterse landschappen en tuinen. Die decors werden zo populair dat ze werden

geïmiteerd op Nederlandse majolica en faience.

waarDe Bazel adresVijzelstraat 32

tijdza & zo

10.00-17.00 u

Groen op archeologische vondsten

Lange tijd was het voor welgestelde Amsterdammers een

gewoonte om in de zomer de drukte van de stad te ontvluchten. Zij zochten hun

toevlucht op de buitenplaatsen. De parken van de historische buitenplaatsen

hebben vaak een interessante geschiedenis. De relatie van de parken met de

stadspaleizen, hun huidig onderhoud, herstel en toekomstig gebruik, blijven

fascineren. In de tentoonstelling 'Naar buiten! - Stedelingen en hun buitenplaatsen'

vloeien heden en verleden in elkaar over. Het verlangen van de rijke Amsterdammers

naar het landelijke gebied komt hier tot leven.

www.geelvinck.nl

waarMuseum Geelvinck

Hinlopen 54 adresKeizersgracht 633

tijdza & zo

11.00-16.30 u

Naar buiten!

Het Van Eesterenmuseum bestaat uit een

binnen- en buitenmuseum. In het binnenmuseum kunt u de tentoonstelling

'Pionieren in het zand' zien. Het verhaal van een nieuwe wijk in opbouw geven

een gevarieerd beeld over de ontstaansgeschiedenis van een volledig nieuwe

wijk in de jaren vijftig. Nieuw-West was lang één groot bouwterrein, toen nog

zonder enig groen. Overal stonden bouwketen. Noodwegen verbonden de

nieuwe wijken met de oude stad. En waar in de oude stad alles 'om de hoek'

was, waren de afstanden in Nieuw-West vele malen groter. De eerste bewoners

voelden zich pioniers in een nieuwe wereld. De tentoonstelling is een terugblik

op de jeugdjaren van Nieuw-West, tussen herinnering en geschiedenis.

www.vaneesterenmuseum.nl

waarVan Eesteren-

museum 29 adresBurgemeester

de Vlugtlaan 125

tijdza & zo

10.00-17.00 u

Pionieren in het zand

Een van de Amstelveense parken is vernoemd naar de

botanisch tekenaar en veldbioloog Koos Landwehr. Hij was de belangrijkste

collega van Chris Broerse, die het principe van de heemparken in Amstelveen

introduceerde. Landwehr onderhield samen met Broerse park De Braak. Na zijn

dood in 1966 werd het voormalige Mauritsplantsoen naar hem vernoemd: het

Landwehrpark. De expositie toont prachtige botanische tekeningen van Landwehr

en vertelt eveneens het verhaal over zijn leven en zijn invloed op de Amstelveense

parken.

waarJohanneskapel 13 adresAmsterdamseweg

311

tijdza & zo

10.00-16.00 u

Koos Landwehr

E4

E5

E6

E7

Page 40: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

4140

FATFORM presenteert een dynamisch avondprogramma

met beeldende kunst, rondleidingen, verhalen en muziek door de 3000 m² grote

parkeergarage. Het verhaal over De Bijlmer in relatie tot de tentoonstelling en de

kunstenaars hoort u in de kantine van het gebouw, gelardeerd door live muziek-

performances en muziek van verschillende DJ's. Aan de bar kunt u tegen betaling

u tegoed doen aan drankjes en originele hapjes.

www.fatform.com

waarGarage

Klieverink 08 adresKlieverink 100B

tijdza 17.00-21.00 u

toegang vrije inloop

Vette Muziek

Felix Meritis is een on-

afhankelijk Europees centrum voor kunst, cultuur en wetenschap en een (inter)

nationale ontmoetingsplaats in hartje Amsterdam. In dit huis van de burger zijn

kunst, politiek, cultuur, filosofie, wetenschap en ondernemerschap zaken van al-

ledag. Felix zet de tradities en waarden voort die uit de Verlichting stammen en

die de oprichters inspireerden toen zij Felix Meritis oprichtten. Deze veertig burgers

lieten een van de meest imposante en prestigieuze panden aan de Keizersgracht

bouwen met de oudste Concertzaal. Deze laatste werd ingewijd op 31 oktober

1788, tijdens de opening van dit stadspaleis. Felix Meritis bestaat 225 jaar in

2013 en viert dat onder andere met de openstelling van het Observatorium met

een kunstwerk. Het kunstwerk is onderdeel van de rondleiding door het imposante

pand met de sfeervolle zalen en een van de hoogste trappenhuizen aan de

Amsterdamse grachten | www.felix.meritis.nl

waarFelix Meritis

adresKeizersgracht 324

tijdza 17.00-22.00 u

toegang vrije inloop

rondleiding

elk heel uur

Avondrondleiding door stadspaleis

In de geheimzinnige ruimte onder

de Vondelbrug, in de bunker, vindt een gevarieerd muziekprogramma plaats.

Deze plek was oorspronkelijk bedoeld als schuilkelder, maar wordt tegenwoordig

gebruikt voor diverse culturele activiteiten, georganiseerd door collectief

Schijnheilig. Dit is een non-commercieel en niet-gesubsidieerd collectief dat

zich inzet om ongebruikte ruimtes te betrekken bij de stad, waaronder de Vondel-

bunker. Deze avond wordt georganiseerd door het Sin Sin Collective. De Doppel-

gangers en de Raaskall Bom Fukkerz voor een swingende ervaring midden in de

groene omgeving van het Vondelpark.

www.freefringefestivalamsterdam.com

waarVondelbunker 23

adresVondelpark 8A

tijdza vanaf 21.00 u

toegang vrije inloop

Music from the underground

Een ironische Franse markies die in de Hermitage van Sint

Petersburg door de tijd wandelt en samen met een onzichtbaar figuur commentaar

levert op de honderden aanwezige historische personages, de kunstwerken en

de Russische geschiedenis. Russian Ark is het meesterwerk van Aleksandr Sokurov.

De film leidt het publiek in één opname van anderhalf uur via de zalen van de

Hermitage door drie eeuwen Russische geschiedenis. Aan de film werkten ruim

tweeduizend acteurs en figuranten mee. Dit gegeven en om de film in één shot

op te kunnen nemen, maakten het noodzakelijk dat alles tot in het kleinste detail

gerepeteerd werd. Na zeven maanden oefenen werd Russian Ark door cameraman

Tilman Büttner vastgelegd.

waarVondelpark-

paviljoen 24

adresVondelpark 3

tijdza 20.00-21.45 u

toegang vrije inloop

Russian Ark

A3

A4

A5

A6

Page 41: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

4140

FATFORM presenteert een dynamisch avondprogramma

met beeldende kunst, rondleidingen, verhalen en muziek door de 3000 m² grote

parkeergarage. Het verhaal over De Bijlmer in relatie tot de tentoonstelling en de

kunstenaars hoort u in de kantine van het gebouw, gelardeerd door live muziek-

performances en muziek van verschillende DJ's. Aan de bar kunt u tegen betaling

u tegoed doen aan drankjes en originele hapjes.

www.fatform.com

waarGarage

Klieverink 08 adresKlieverink 100B

tijdza 17.00-21.00 u

toegang vrije inloop

Vette Muziek

Felix Meritis is een on-

afhankelijk Europees centrum voor kunst, cultuur en wetenschap en een (inter)

nationale ontmoetingsplaats in hartje Amsterdam. In dit huis van de burger zijn

kunst, politiek, cultuur, filosofie, wetenschap en ondernemerschap zaken van al-

ledag. Felix zet de tradities en waarden voort die uit de Verlichting stammen en

die de oprichters inspireerden toen zij Felix Meritis oprichtten. Deze veertig burgers

lieten een van de meest imposante en prestigieuze panden aan de Keizersgracht

bouwen met de oudste Concertzaal. Deze laatste werd ingewijd op 31 oktober

1788, tijdens de opening van dit stadspaleis. Felix Meritis bestaat 225 jaar in

2013 en viert dat onder andere met de openstelling van het Observatorium met

een kunstwerk. Het kunstwerk is onderdeel van de rondleiding door het imposante

pand met de sfeervolle zalen en een van de hoogste trappenhuizen aan de

Amsterdamse grachten | www.felix.meritis.nl

waarFelix Meritis

adresKeizersgracht 324

tijdza 17.00-22.00 u

toegang vrije inloop

rondleiding

elk heel uur

Avondrondleiding door stadspaleis

In de geheimzinnige ruimte onder

de Vondelbrug, in de bunker, vindt een gevarieerd muziekprogramma plaats.

Deze plek was oorspronkelijk bedoeld als schuilkelder, maar wordt tegenwoordig

gebruikt voor diverse culturele activiteiten, georganiseerd door collectief

Schijnheilig. Dit is een non-commercieel en niet-gesubsidieerd collectief dat

zich inzet om ongebruikte ruimtes te betrekken bij de stad, waaronder de Vondel-

bunker. Deze avond wordt georganiseerd door het Sin Sin Collective. De Doppel-

gangers en de Raaskall Bom Fukkerz voor een swingende ervaring midden in de

groene omgeving van het Vondelpark.

www.freefringefestivalamsterdam.com

waarVondelbunker 23

adresVondelpark 8A

tijdza vanaf 21.00 u

toegang vrije inloop

Music from the underground

Een ironische Franse markies die in de Hermitage van Sint

Petersburg door de tijd wandelt en samen met een onzichtbaar figuur commentaar

levert op de honderden aanwezige historische personages, de kunstwerken en

de Russische geschiedenis. Russian Ark is het meesterwerk van Aleksandr Sokurov.

De film leidt het publiek in één opname van anderhalf uur via de zalen van de

Hermitage door drie eeuwen Russische geschiedenis. Aan de film werkten ruim

tweeduizend acteurs en figuranten mee. Dit gegeven en om de film in één shot

op te kunnen nemen, maakten het noodzakelijk dat alles tot in het kleinste detail

gerepeteerd werd. Na zeven maanden oefenen werd Russian Ark door cameraman

Tilman Büttner vastgelegd.

waarVondelpark-

paviljoen 24

adresVondelpark 3

tijdza 20.00-21.45 u

toegang vrije inloop

Russian Ark

A3

A4

A5

A6

Page 42: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

42 43

Het reusachtige gebouw De Bazel in de Vijzelstraat is een van de grootste van Amster-dam. Het is gebouwd als het deftige hoofdkantoor vande machtige Nederlandsche Handel-Maatschappij en als een bank. Nu is er het stadsar-chief van Amsterdam geves-tigd. Van buiten ziet het er gesloten uit, maar van binnen is de hal verrassend licht. En als je boven komt dan zie je groen van toen in de Italiaanse zaal. En ook vertrekken die hun oorspronkelijke inrichting hebben behouden. De geheimzinnige schatkamerin de kelder doet denken aan een Oosterse tempel. Vroeger was dit de kluis van de bank. Nu worden er honderden topstukken tentoongesteld die de geschiedenis van de stad vertellen. Toen het in 1926 werd geopend, was De Bazel het modernste gebouw van Nederland. Veel technische snufjes van toen zijn nog aanwezig, waaronder centrale verwarming en het lucht-verversingssysteem. In de machinekamer zie je ook nog een hendel waarmee de afvoer van de directietoiletten werd bediend.

waarDe Bazel adresVijzelstraat 32

tijdza & zo 10.30 I 11.30 I 12.30 | 13.30

14.30 I 15.30 16.30 I 30 min.

leeftijdvanaf 6 jaar

~GebouwDe Bazel~

J1

waarDr. Sarphatihuis 43 adresRoetersstraat 2

tijdza & zo 10.30 I 11.30 I 12.30 | 13.30

14.30 I 15.30 16.30 I 30 min.

leeftijdvanaf 6 jaar

Ook het Dr. Sarphatihuis is een enorm bouwwerk. Het is meer dan 200 jaar geleden gebouwd als een werkhuis. Mensen zonder inkomen kregen hier onderdak en eten in ruil voor onbetaald werk. Opgepakte zwerversen bedelaars moesten er bij wijze van straf dwangarbeid verrichten. De opbrengsten van dit zware werk waren voor de stad. Mannen en vrouwen en armen en gestraften leefden er streng gescheiden in de vier vleugels. De regenten van het werk-huis, de bestuurders, hadden mooie vergaderkamers in het gebouw. Een indrukwekkend trappenhuis, schilderijen en beeldhouwwerken gaven het een voornaam aanzien. Minder aangenaam waren de kerkers waarin lastige bewoners tijdelijk werden opgesloten. Al deze dingen kun je er nog steeds zien. Tegenwoordig is het Dr. Sarphatihuis een verpleeghuis voor bejaarde Amsterdammers. Die drinken ontspannen hun koffie in de overdekte binnenplaats of de prachtige tuin. Zij hoeven niet meer te werken.

~Dr. Sarphatihuis~

J2

De Burcht dankt zijn bijnaam aan het kasteelachtige uiterlijk. Architect Berlage bouwde het in de zelfde tijd als zijn veel beroemdere en grotere beurs. Net als bij dat gebouw had hij goed gekeken naar Italiaanse stadhuizen uit de middeleeu-wen. De Burcht was het hoofdkwartier van de rijke Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond. Deze vakbond kwam op voor de belangen van werknemers in de belangrijke diamantindus-trie. Kosten nog moeite werden gespaard bij de bouw. Het trappenhuis lijkt wel dat van een paleis en de grote vergader-zaal boven is net de ridderzaal van een kasteel. Beroemde kunstenaars maakten er kunstwerken. Het gebouw was de trots van de arbeiders-beweging in Nederland. Van al die pracht en praal valt nog veel te zien: meubels die door Berlage zijn ontworpen, muurschilderingen, beeld-houwwerken en tegeltableaus. De prachtig gerestaureerde Burcht werd na het verdwijnen van de diamantindustrie het Nationaal Vakbondsmuseum. Tegenwoordig kun je er vergaderen en feesten houden.

waarDe Burcht 48 adresHenri Polaklaan 9

tijdza & zo 10.30 I 11.30 I 12.30 | 13.30

14.30 I 15.30 16.30 I 30 min.

leeftijdvanaf 6 jaar

~De Burchtvan Berlage~

J3

~Ontdek een monument met een jongerengids. Speciaal voor kinderen zijn er dit jaar weer jongerengidsen die rondleidingen geven door een beroemd Amsterdams monument. Jongerengids word je niet zomaar! Vante voren krijgen de gidsen een cursus, waarin zij alles leren over de monumenten. Er staat een team van 30 jongerengidsen tussen de 8 en 17 jaar klaar om rond-leidingen te verzorgen door de monumenten.~jongerengidsen leiden je rond door De Bazel | Dr. Sarphatihuis 43 | De Burcht 48 | rondleidingen jongerengidsen

zijn gratis. Reserveren niet nodig. De jongerengidsen worden financieel mogelijk gemaakt door Ymere.

Page 43: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

42 43

Het reusachtige gebouw De Bazel in de Vijzelstraat is een van de grootste van Amster-dam. Het is gebouwd als het deftige hoofdkantoor vande machtige Nederlandsche Handel-Maatschappij en als een bank. Nu is er het stadsar-chief van Amsterdam geves-tigd. Van buiten ziet het er gesloten uit, maar van binnen is de hal verrassend licht. En als je boven komt dan zie je groen van toen in de Italiaanse zaal. En ook vertrekken die hun oorspronkelijke inrichting hebben behouden. De geheimzinnige schatkamerin de kelder doet denken aan een Oosterse tempel. Vroeger was dit de kluis van de bank. Nu worden er honderden topstukken tentoongesteld die de geschiedenis van de stad vertellen. Toen het in 1926 werd geopend, was De Bazel het modernste gebouw van Nederland. Veel technische snufjes van toen zijn nog aanwezig, waaronder centrale verwarming en het lucht-verversingssysteem. In de machinekamer zie je ook nog een hendel waarmee de afvoer van de directietoiletten werd bediend.

waarDe Bazel adresVijzelstraat 32

tijdza & zo 10.30 I 11.30 I 12.30 | 13.30

14.30 I 15.30 16.30 I 30 min.

leeftijdvanaf 6 jaar

~GebouwDe Bazel~

J1

waarDr. Sarphatihuis 43 adresRoetersstraat 2

tijdza & zo 10.30 I 11.30 I 12.30 | 13.30

14.30 I 15.30 16.30 I 30 min.

leeftijdvanaf 6 jaar

Ook het Dr. Sarphatihuis is een enorm bouwwerk. Het is meer dan 200 jaar geleden gebouwd als een werkhuis. Mensen zonder inkomen kregen hier onderdak en eten in ruil voor onbetaald werk. Opgepakte zwerversen bedelaars moesten er bij wijze van straf dwangarbeid verrichten. De opbrengsten van dit zware werk waren voor de stad. Mannen en vrouwen en armen en gestraften leefden er streng gescheiden in de vier vleugels. De regenten van het werk-huis, de bestuurders, hadden mooie vergaderkamers in het gebouw. Een indrukwekkend trappenhuis, schilderijen en beeldhouwwerken gaven het een voornaam aanzien. Minder aangenaam waren de kerkers waarin lastige bewoners tijdelijk werden opgesloten. Al deze dingen kun je er nog steeds zien. Tegenwoordig is het Dr. Sarphatihuis een verpleeghuis voor bejaarde Amsterdammers. Die drinken ontspannen hun koffie in de overdekte binnenplaats of de prachtige tuin. Zij hoeven niet meer te werken.

~Dr. Sarphatihuis~

J2

De Burcht dankt zijn bijnaam aan het kasteelachtige uiterlijk. Architect Berlage bouwde het in de zelfde tijd als zijn veel beroemdere en grotere beurs. Net als bij dat gebouw had hij goed gekeken naar Italiaanse stadhuizen uit de middeleeu-wen. De Burcht was het hoofdkwartier van de rijke Algemeene Nederlandsche Diamantbewerkersbond. Deze vakbond kwam op voor de belangen van werknemers in de belangrijke diamantindus-trie. Kosten nog moeite werden gespaard bij de bouw. Het trappenhuis lijkt wel dat van een paleis en de grote vergader-zaal boven is net de ridderzaal van een kasteel. Beroemde kunstenaars maakten er kunstwerken. Het gebouw was de trots van de arbeiders-beweging in Nederland. Van al die pracht en praal valt nog veel te zien: meubels die door Berlage zijn ontworpen, muurschilderingen, beeld-houwwerken en tegeltableaus. De prachtig gerestaureerde Burcht werd na het verdwijnen van de diamantindustrie het Nationaal Vakbondsmuseum. Tegenwoordig kun je er vergaderen en feesten houden.

waarDe Burcht 48 adresHenri Polaklaan 9

tijdza & zo 10.30 I 11.30 I 12.30 | 13.30

14.30 I 15.30 16.30 I 30 min.

leeftijdvanaf 6 jaar

~De Burchtvan Berlage~

J3

~Ontdek een monument met een jongerengids. Speciaal voor kinderen zijn er dit jaar weer jongerengidsen die rondleidingen geven door een beroemd Amsterdams monument. Jongerengids word je niet zomaar! Vante voren krijgen de gidsen een cursus, waarin zij alles leren over de monumenten. Er staat een team van 30 jongerengidsen tussen de 8 en 17 jaar klaar om rond-leidingen te verzorgen door de monumenten.~jongerengidsen leiden je rond door De Bazel | Dr. Sarphatihuis 43 | De Burcht 48 | rondleidingen jongerengidsen

zijn gratis. Reserveren niet nodig. De jongerengidsen worden financieel mogelijk gemaakt door Ymere.

Page 44: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

44 45

~Een tuindorp in de stad~Plekken waar groen centraal staat in de stad zijn de tuindorpen van Amsterdam. Vanaf de jaren 20 van de twintigste eeuw werden tuindorpen gebouwd om een tegenwicht te bieden aan de verpauperde volksbuurten in de binnenstad. Ze zijn te herkennen aan de lage eengezinswoningen met een voor- en een achtertuin in een omgeving met veel groen. De geschiedenis van deze tuindorpen en de veelal prachtige monumentale woningen maken een bezoek aan Open Monumentdag Amsterdam meer dan waard.

~Rondleidingen~ Deze Open Monumentendag stellen wij niet alleen een aantal bijzondere monu-menten open maar organiseren wij ook in samenwerking met Bureau Monumenten & Archeologie rondleidingen door de tuin-dorpen Betondorp en Oostzaan. Tijdens de wandelingen hoort u van alles over de ontstaansgeschiedenis van deze unieke monumenten. ~monument De Zeven Keurvorsten 30 monument Elisabeth Otter-Knol 36 ~wandeling Betondorp | p.32

wandeling Tuindorp Oostzaan | p.33

~Jong geleerd…~ Als maatschappelijk ondernemer is het onze ambitie om jongeren de kans te geven om hun talenten te ontwikkelen. Daarom leiden wij niet alleen onze eigen medewerkers op tot gids, maar hebben we ook de jongerengidsen geadopteerd. Jongerengidsen zijn kinderen tussen de 10 en 18 jaar die andere jeugdige bezoekers rondleiden, in opengestelde monu- menten. Wij steunen dit initiatief omdat we de jongeren willen stimuleren in het ontwikke-len van kennis over en liefde voor monumenten.Veel enthousiaste kinderen hebben zich aangemeld. Dus neem dit jaar uw kinderen mee naar Open Monumentendag en laat ze rondleiden door een van onze jongerengidsen!

~Hoofdsponsor ~ Ymere is voor de vijfde maal op rij hoofdsponsor van Open Monumentendag Amsterdam. Ons bezit telt ruim 370 rijks- en gemeentelijke monumenten. Hiermee bewaakt Ymere de kwaliteit van de woonom-geving en behoudt zij cultureel en historisch erfgoed. Oude plekken krijgen een nieuwe bestemming en hebben daarmee betekenis voor de bewoners en gebruikers van nu. Monumenten geven buurten een eigen identiteit waar bewoners zich mee verbonden voelen.

monumenten van ymere De Zeven Keurvorsten 30 | Elisabeth Otter-Knol 36 monumentale activiteiten van ymere

wandeling Betondorp | p.32 wandeling Tuindorp Oostzaan | p.33 juniorprogramma jongerengidsen | p.45

startOosterpark

Muziekkoepel

tijdza

10.00-13.00 u

aanmeldengraag via

oosterpark@

oost.amster-

dam.nl

waarDe Roos 22 adresP.C.Hooftstraat

183

tijdza & zo

11.00 | 14.00 u

45 min.

leeftijd4 t/m 12 jaar

~Tuinieren in het Oosterpark~ Heb jij 'groene' vingers? Altijd al een keer willen werken in een park? Kom dan naar het Ooster-park om lekker een paar uur je handen uit je mouwen te steken met snoeien, harken en wieden. Je helpt dan mee om het park klaar te maken voor de herfst. Tegelijkertijd hoor je van alles over dit park dat al meer dan honderd jaar oud is. Bovendien staan er veel bijzondere planten en bomen. Help je mee het Oosterpark mooi, groen en schoon te houden? Tip! Trek kleren aan die vies mogen worden.

~Wonder

Yoga ~

Bij WonderYoga leer je van allesover yoga, waarbij je reuk, je zicht,

je smaak en gehoor op scherpwordengezet. Op een verre reis naar Wonderland

maak je kennis met bijzondere dieren, wonderlijke kleuren en zeldzame geuren.

In een mix van yoga en dansexpressie ontdek je allerlei nieuwe dingen van

jezelf. Samen doen we yogahoudingenen massage-, adem- en visualisatie-

oefeningen. Duik in dit yoga-avontuur!

startEmmakade

t.h.v. nr 15

tijdza & zo

12.30 | 13.30

14.30 | 15.30 u

15 min.

toegang max. 12

deelnemers

~Varen over de Hoornsloot~ De heemparken van Amstelveen staanvol mooie bloemen, planten en bomen.Je kunt natuurlijk door deze prachtige parken lopen, maar het is nog veel leuker om deze vanaf een bootje te bekijken. Achter de Johanneskapel kun je op de fluisterboot stappen en al varende van alles leren over deze bijzondere tuinen. Na vijftien minuten stap je uit bij het Veenbespad, vanwaar je via een uitgestippelde route door het Thijssepark en het Landwehrpark naar de Johanneskapel kunt lopen. Kinderen met begeleiding zwemvest verkrijgbaar & verplicht

waarJoods Historisch

Museum 51

adresNieuwe

Amstelstraat 1

tijdzo 14.30 u

50 min.

toegang vol=vol | max.

25 deelnemers

leeftijdvanaf 7 jaar

~Elimelech

~Het Joods Historisch Museum presenteert de

muzikale voorstelling Elimelich. Het gaat over het leven van een oude zeer wijze rebbe. Er

wordt gezongen, verteld en muziek gemaakt door Lija Hirsch samen met Peter de Leeuw op viool en Sander Veeken op accordeon. Het is

een programma vol humor en muziek en het laat je kennismaken met de joodse verhalen-traditie. Na afloop kun je het Joods Historisch Kindermuseum bezoeken. Dit programma

wordt mogelijk gemaakt door Bnai Brith Loge Hilleel in het kader van het Europese program-

ma Joods Cultureel Erfgoed 2012 in samen-werking met het Joods Historisch Museum.

J4 J5

J6 J7

Page 45: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

44 45

~Een tuindorp in de stad~Plekken waar groen centraal staat in de stad zijn de tuindorpen van Amsterdam. Vanaf de jaren 20 van de twintigste eeuw werden tuindorpen gebouwd om een tegenwicht te bieden aan de verpauperde volksbuurten in de binnenstad. Ze zijn te herkennen aan de lage eengezinswoningen met een voor- en een achtertuin in een omgeving met veel groen. De geschiedenis van deze tuindorpen en de veelal prachtige monumentale woningen maken een bezoek aan Open Monumentdag Amsterdam meer dan waard.

~Rondleidingen~ Deze Open Monumentendag stellen wij niet alleen een aantal bijzondere monu-menten open maar organiseren wij ook in samenwerking met Bureau Monumenten & Archeologie rondleidingen door de tuin-dorpen Betondorp en Oostzaan. Tijdens de wandelingen hoort u van alles over de ontstaansgeschiedenis van deze unieke monumenten. ~monument De Zeven Keurvorsten 30 monument Elisabeth Otter-Knol 36 ~wandeling Betondorp | p.32

wandeling Tuindorp Oostzaan | p.33

~Jong geleerd…~ Als maatschappelijk ondernemer is het onze ambitie om jongeren de kans te geven om hun talenten te ontwikkelen. Daarom leiden wij niet alleen onze eigen medewerkers op tot gids, maar hebben we ook de jongerengidsen geadopteerd. Jongerengidsen zijn kinderen tussen de 10 en 18 jaar die andere jeugdige bezoekers rondleiden, in opengestelde monu- menten. Wij steunen dit initiatief omdat we de jongeren willen stimuleren in het ontwikke-len van kennis over en liefde voor monumenten.Veel enthousiaste kinderen hebben zich aangemeld. Dus neem dit jaar uw kinderen mee naar Open Monumentendag en laat ze rondleiden door een van onze jongerengidsen!

~Hoofdsponsor ~ Ymere is voor de vijfde maal op rij hoofdsponsor van Open Monumentendag Amsterdam. Ons bezit telt ruim 370 rijks- en gemeentelijke monumenten. Hiermee bewaakt Ymere de kwaliteit van de woonom-geving en behoudt zij cultureel en historisch erfgoed. Oude plekken krijgen een nieuwe bestemming en hebben daarmee betekenis voor de bewoners en gebruikers van nu. Monumenten geven buurten een eigen identiteit waar bewoners zich mee verbonden voelen.

monumenten van ymere De Zeven Keurvorsten 30 | Elisabeth Otter-Knol 36 monumentale activiteiten van ymere

wandeling Betondorp | p.32 wandeling Tuindorp Oostzaan | p.33 juniorprogramma jongerengidsen | p.45

startOosterpark

Muziekkoepel

tijdza

10.00-13.00 u

aanmeldengraag via

oosterpark@

oost.amster-

dam.nl

waarDe Roos 22 adresP.C.Hooftstraat

183

tijdza & zo

11.00 | 14.00 u

45 min.

leeftijd4 t/m 12 jaar

~Tuinieren in het Oosterpark~ Heb jij 'groene' vingers? Altijd al een keer willen werken in een park? Kom dan naar het Ooster-park om lekker een paar uur je handen uit je mouwen te steken met snoeien, harken en wieden. Je helpt dan mee om het park klaar te maken voor de herfst. Tegelijkertijd hoor je van alles over dit park dat al meer dan honderd jaar oud is. Bovendien staan er veel bijzondere planten en bomen. Help je mee het Oosterpark mooi, groen en schoon te houden? Tip! Trek kleren aan die vies mogen worden.

~Wonder

Yoga ~

Bij WonderYoga leer je van allesover yoga, waarbij je reuk, je zicht,

je smaak en gehoor op scherpwordengezet. Op een verre reis naar Wonderland

maak je kennis met bijzondere dieren, wonderlijke kleuren en zeldzame geuren.

In een mix van yoga en dansexpressie ontdek je allerlei nieuwe dingen van

jezelf. Samen doen we yogahoudingenen massage-, adem- en visualisatie-

oefeningen. Duik in dit yoga-avontuur!

startEmmakade

t.h.v. nr 15

tijdza & zo

12.30 | 13.30

14.30 | 15.30 u

15 min.

toegang max. 12

deelnemers

~Varen over de Hoornsloot~ De heemparken van Amstelveen staanvol mooie bloemen, planten en bomen.Je kunt natuurlijk door deze prachtige parken lopen, maar het is nog veel leuker om deze vanaf een bootje te bekijken. Achter de Johanneskapel kun je op de fluisterboot stappen en al varende van alles leren over deze bijzondere tuinen. Na vijftien minuten stap je uit bij het Veenbespad, vanwaar je via een uitgestippelde route door het Thijssepark en het Landwehrpark naar de Johanneskapel kunt lopen. Kinderen met begeleiding zwemvest verkrijgbaar & verplicht

waarJoods Historisch

Museum 51

adresNieuwe

Amstelstraat 1

tijdzo 14.30 u

50 min.

toegang vol=vol | max.

25 deelnemers

leeftijdvanaf 7 jaar

~Elimelech

~Het Joods Historisch Museum presenteert de

muzikale voorstelling Elimelich. Het gaat over het leven van een oude zeer wijze rebbe. Er

wordt gezongen, verteld en muziek gemaakt door Lija Hirsch samen met Peter de Leeuw op viool en Sander Veeken op accordeon. Het is

een programma vol humor en muziek en het laat je kennismaken met de joodse verhalen-traditie. Na afloop kun je het Joods Historisch Kindermuseum bezoeken. Dit programma

wordt mogelijk gemaakt door Bnai Brith Loge Hilleel in het kader van het Europese program-

ma Joods Cultureel Erfgoed 2012 in samen-werking met het Joods Historisch Museum.

J4 J5

J6 J7

Page 46: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

46 47

27

Het Vondelpark~15.30 u Opening Presentator Jan Meng oud-boek-handelaar & radiojournalist Locatie Muziekkoepel V1

15.40 u Muziek Amsterdams Volks Salon- en Amusementsorkest Locatie Muziekkoepel V1

15.55 u Muziek in het Vondelpark in 1877 kreeg het Vondelpark een muziektent voor gratis openluchtcon-certen als culturele volksverheffing Spreker Dr. Florian Diepenbrock | historicus | musicus Locatie Muziekkoepel V1

15.55 u Paviljoen Vondelpark huis van illusies korte geschiedenis van de suikertaart bij het voormalige Filmmuseum Spreker Annemiek Hendriks | historica | journalisteLocatie Vondelparkpaviljoen V2

16.35 u Picasso te koop! in 1994 ontstond tumult toen Rita Weeda | stadsdeel Oud-Zuid | de Picasso sculptuur 'Figure Découpée' wilde verkopen Spreker Paul Arnoldussen in gesprek met Rita Weeda Locatie bij het Picasso-sculptuur V6

16.50 u Paardrijden in en om het Vondelpark het park heette niet voor niets oorspronkelijk Rij- en Wandelpark | met kleine demonstra-tie figuurrijden Spreker Vincent Valk | directeur De Hollandsche Manege Locatie Hollandsche Manege 27

16.55 u Freule Jeltje de Bosch Kemper Amsterdamsche Huishoudschool de huidige Stayokay is van oorsprong de Amsterdamsche Huishoudschool | op- richtster was de feministische Jeltje de Bosch Kemper Spreker dr. Els Kloek | hoofdredacteur Vrouwen-lexicon Locatie Stayokay V7

17.15 u Het Vondelpark van Remco Campert de vrije sfeer van de jaren '60 in het boek 'Het leven is vurrukkukluk' dat hier deels afspeelde Spreker prof.dr. Elsbeth Etty | literatuurhistorica Locatie terras Melkhuis V8

17.15 u Duel Campert & Gans volgens schrijver Jacques Gans vocht hij in de jaren '30 een sullig duel uit met dichter Jan Campert. Wat is daarvan waar? Spreker prof.dr. Hans Renders & dr. Wim Maas biografen Locatie ingang park V9

17.35 u Passie & misdaad het romantische park heeft veel verscholen plekken | ideaal voor vrijpartijen en andere zaken Spreker Niek Hollander M.A. | historicus Locatie Moordenaarslaantje

17.35 u De 'Summer of Love' van 1971 nadat het Damslapen verboden werd wees de gemeente het Vondelpark aan als nieuwe plek voor rugzak-toeristen Paradijs, of Sodom en Gomorra? Spreker drs. Paul Damen journalistLocatie grote ligweide

18.00 u Muziek Amsterdams Volks Salon- en Amusementsorkest Locatie Muziekkoepel V1

18.20 u Afsluiting Presentator Jan Meng Locatie Muziekkoepel V1

16.15 u Fietsen in het Vondelpark eind negentiende eeuw de oefenplek voor het leren van wielrijden Spreker Merel Ligtelijn | freelance-journaliste Locatie centraal fietspad ter hoogte van het Vondelparkpaviljoen V3

16.15 u Koude Oorlog en jaren '60-revolte onder het viaduct ligt een atoomschuilkelder uit 1947 dat in 1968 als jongeren-centrum Beatkelder Lijn 3 werd gebruikt Spreker Peter-Paul de Baar | Ons Amsterdam Locatie onder viaduct V4

16.35 u Vondels ups & downs toen in 1867 het standbeeld van Vondel werd onthuld stond hij op het toppunt van roem | in 1983 was daar weinig van over toen krakers zijn beeld omtrokken en onthoofden Spreker dr. Lodewijk Wagenaar oud-conservator Amsterdams Historisch Museum Locatie bij beeld Vondel V5

Park Frankendael~14.20 u Opening Presentator Jan Meng oud-boekhandelaar & radiojournalist Locatie Koetshuis Huize Frankendael P1

14.25 u Buitenhuizen van Amsterdam de rijken konden zich vroeger 'buiten- plaatsen' veroorloven, om zich zomers terug te trekken, als de grachten on- draaglijk stonken Spreker dr. Bert Vreeken | conservator Museum Willet- Holthuysen Locatie Koetshuis P1

14.40 u Bloemen & huiselijkheid de vereniging Floralia probeerde arbeiders op te wekken thuis bloemen en planten te verzorgenen zo de huiselijkheid te bevorderen Spreker drs. Theo Kentie | kunst- historicus Locatie Koetshuis P1

14.55 u Mijn leven op Frankendael de laatste bewoonster van Huize Frankendael vertelt over de brede culturele kring die hier op bezoek kwam Spreker oud bewoonster Cecilia van Vliet-Lichtveld (88) Locatie Koetshuis P1

V9V8V7

V6

V5

V4

V3

V2

V1

15.15 & 15.30 u Groente van vlakbij kok Geert Burema vertelt hoe hij in zijn keuken groenten van de volkstuin en kruiden uit het park gebruikt Locatie Restaurant Merkelbach P2

15.15 & 15.30 u De Heremiet van Frankendael een houten pop op landgoed Frankendael gold tot 1887 als top attractie | nu rust hij in het depot van het Amsterdam Museum Spreker Bert Vreeken | conservator Amsterdam Museum Locatie ruïne P3

15.45 & 16.00 u De slag op het Watergraafsmeer 1573 voerden de Geuzen & de Spanjaarden een slag op het meer waar nu dit park isJan van Schaik maakte samen met kinderen wilgenboten op de bodem van de vroegere zee Spreker Jan van Schaik | kunstenaar Locatie P4

15.45 & 16.00 u Wapenopslag-plaats van het verzet restaurant De Kas zit in de kassen van de voormalige Stadskwekerij | het verzet verborg hier in de WO II wapens & onderduikers Spreker Alex Hendriksen | historicus Locatie schoorsteen naast De Kas P5

16.15 u Volkstuinenpark Klein Dantzig Hofstede Klein Dantzig waar o.a. voedsel voor de Artis- dieren werd verbouwd werd in 1921 een volkstuinencomplex Spreker Marianne Meijerink | bestuurslid Locatie Klein Dantzig P6

16.45 u De oudste schooltuin van Amsterdam de eerste schooltuin uit 1920 is verdwenen door de nieuwe havens | nu is deze schooltuin de

oudste geopend in 1921 | er zijnnog 13 schooltuincomplexen over Spreker Jan Bergman Locatie Schooltuin H.C. Vink P7

17.30 u Pastinaak, knolkervel & kliswortel eetworkshop met vergeten groenten | met fantasti-sche groenten tafel | georganiseerd door de Youth Food Movement Spreker Joris Loman & Daaf Vonk Locatie Schooltuin H.C. Vink P7

P1

P2

P3

P4

P5

P6

P7

~Amsterdamse plekken met een verhaal. De stad is spannender als je weet wat er her en der gebeurde. Het informele collectief Toen Hier brengt de Amsterdamse geschiedenis tot leven op de plekken waar die geschiedenis zich ook afspeelde. ~

waarHuize

Frankendael 05 Middenweg 72

& diverse

locaties

tijdzo 14.20-18.00 uTH

waarVondelpark

muziekkoepel

& diverse

locaties

tijdza 15.30-18.30 u

TH

Het Vondelpark werd in 1865 geopend om rijke en arme Amsterdammers ontspan-ning, frisse lucht en natuurgenot te bieden. Tot 1953 was het particulier bezit. In de laatste anderhalve eeuw bood het plaats aan een uiterst breed scala aan activiteiten, al dan niet toegestaan. De elite reed er paard, jongeren leerden er in de negentiende eeuw fietsen en een eeuw later skaten, er werd gemusiceerd, gevrijd, gevochten, en ook geroofd. Maar meestal bleef het gezellig. Op verwachte en onverwachte locaties vertellen bekende en onbekende Nederlan-ders verhalen over: muziek in het Vondel-park, het park van Remco Campert,de koude oorlog, de huishoudschool, liefde en passie en nog veel meer. Muziek en twaalf verhalen.

~zaterdag Verhalenvan het Vondelpark~

Huize Frankendael is de enig overgebleven buitenplaats op het huidige Amsterdamse

grondgebied. Gelukkig is het groen bewaard gebleven, en naast het ecologische Park

Frankendael zijn er schooltuinen en volkstuin-en. Het huis werd na het vertrek van de laatste

bewoonster een culturele ontmoetingsplek. In het rechter koetshuis zit restaurant Merkel-

bach. Het programma start in Huize Franken-dael waar u getrakteerd wordt op verhalen van Bert Vreeken, kunsthistoricus Theo Kentie en een verhaal van de laatste bewoonster Cecilia

van Vliet-Lichtveld. Hierna krijgt u de mogelijkheid om op zeven locaties - van de

oudste schooltuin tot en met een wapenopslag van het verzet - verhalen te horen over onder

andere 'de heremiet van Frankendael' en de slag op het Watergraafsmeer.

~zondag Verhalenvan Frankendael

~

toen hier Annemarie de Wildt conservator Amsterdam Museum Peter-Paul de Baar hoofdredacteur Ons Amsterdam

Paul Arnoldussen redacteur Het Parool zoeken de verhalen bij de plekken en enthousiaste historici en ooggetuigen om die

te vertellen. Toen Hier komt voort uit de Dag van de Amsterdamse Geschiedenis en presenteert tijdens Open Monumenten-

dag Amsterdam programma's in het Vondelpark en Park Frankendael.

Page 47: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

46 47

27

Het Vondelpark~15.30 u Opening Presentator Jan Meng oud-boek-handelaar & radiojournalist Locatie Muziekkoepel V1

15.40 u Muziek Amsterdams Volks Salon- en Amusementsorkest Locatie Muziekkoepel V1

15.55 u Muziek in het Vondelpark in 1877 kreeg het Vondelpark een muziektent voor gratis openluchtcon-certen als culturele volksverheffing Spreker Dr. Florian Diepenbrock | historicus | musicus Locatie Muziekkoepel V1

15.55 u Paviljoen Vondelpark huis van illusies korte geschiedenis van de suikertaart bij het voormalige Filmmuseum Spreker Annemiek Hendriks | historica | journalisteLocatie Vondelparkpaviljoen V2

16.35 u Picasso te koop! in 1994 ontstond tumult toen Rita Weeda | stadsdeel Oud-Zuid | de Picasso sculptuur 'Figure Découpée' wilde verkopen Spreker Paul Arnoldussen in gesprek met Rita Weeda Locatie bij het Picasso-sculptuur V6

16.50 u Paardrijden in en om het Vondelpark het park heette niet voor niets oorspronkelijk Rij- en Wandelpark | met kleine demonstra-tie figuurrijden Spreker Vincent Valk | directeur De Hollandsche Manege Locatie Hollandsche Manege 27

16.55 u Freule Jeltje de Bosch Kemper Amsterdamsche Huishoudschool de huidige Stayokay is van oorsprong de Amsterdamsche Huishoudschool | op- richtster was de feministische Jeltje de Bosch Kemper Spreker dr. Els Kloek | hoofdredacteur Vrouwen-lexicon Locatie Stayokay V7

17.15 u Het Vondelpark van Remco Campert de vrije sfeer van de jaren '60 in het boek 'Het leven is vurrukkukluk' dat hier deels afspeelde Spreker prof.dr. Elsbeth Etty | literatuurhistorica Locatie terras Melkhuis V8

17.15 u Duel Campert & Gans volgens schrijver Jacques Gans vocht hij in de jaren '30 een sullig duel uit met dichter Jan Campert. Wat is daarvan waar? Spreker prof.dr. Hans Renders & dr. Wim Maas biografen Locatie ingang park V9

17.35 u Passie & misdaad het romantische park heeft veel verscholen plekken | ideaal voor vrijpartijen en andere zaken Spreker Niek Hollander M.A. | historicus Locatie Moordenaarslaantje

17.35 u De 'Summer of Love' van 1971 nadat het Damslapen verboden werd wees de gemeente het Vondelpark aan als nieuwe plek voor rugzak-toeristen Paradijs, of Sodom en Gomorra? Spreker drs. Paul Damen journalistLocatie grote ligweide

18.00 u Muziek Amsterdams Volks Salon- en Amusementsorkest Locatie Muziekkoepel V1

18.20 u Afsluiting Presentator Jan Meng Locatie Muziekkoepel V1

16.15 u Fietsen in het Vondelpark eind negentiende eeuw de oefenplek voor het leren van wielrijden Spreker Merel Ligtelijn | freelance-journaliste Locatie centraal fietspad ter hoogte van het Vondelparkpaviljoen V3

16.15 u Koude Oorlog en jaren '60-revolte onder het viaduct ligt een atoomschuilkelder uit 1947 dat in 1968 als jongeren-centrum Beatkelder Lijn 3 werd gebruikt Spreker Peter-Paul de Baar | Ons Amsterdam Locatie onder viaduct V4

16.35 u Vondels ups & downs toen in 1867 het standbeeld van Vondel werd onthuld stond hij op het toppunt van roem | in 1983 was daar weinig van over toen krakers zijn beeld omtrokken en onthoofden Spreker dr. Lodewijk Wagenaar oud-conservator Amsterdams Historisch Museum Locatie bij beeld Vondel V5

Park Frankendael~14.20 u Opening Presentator Jan Meng oud-boekhandelaar & radiojournalist Locatie Koetshuis Huize Frankendael P1

14.25 u Buitenhuizen van Amsterdam de rijken konden zich vroeger 'buiten- plaatsen' veroorloven, om zich zomers terug te trekken, als de grachten on- draaglijk stonken Spreker dr. Bert Vreeken | conservator Museum Willet- Holthuysen Locatie Koetshuis P1

14.40 u Bloemen & huiselijkheid de vereniging Floralia probeerde arbeiders op te wekken thuis bloemen en planten te verzorgenen zo de huiselijkheid te bevorderen Spreker drs. Theo Kentie | kunst- historicus Locatie Koetshuis P1

14.55 u Mijn leven op Frankendael de laatste bewoonster van Huize Frankendael vertelt over de brede culturele kring die hier op bezoek kwam Spreker oud bewoonster Cecilia van Vliet-Lichtveld (88) Locatie Koetshuis P1

V9V8V7

V6

V5

V4

V3

V2

V1

15.15 & 15.30 u Groente van vlakbij kok Geert Burema vertelt hoe hij in zijn keuken groenten van de volkstuin en kruiden uit het park gebruikt Locatie Restaurant Merkelbach P2

15.15 & 15.30 u De Heremiet van Frankendael een houten pop op landgoed Frankendael gold tot 1887 als top attractie | nu rust hij in het depot van het Amsterdam Museum Spreker Bert Vreeken | conservator Amsterdam Museum Locatie ruïne P3

15.45 & 16.00 u De slag op het Watergraafsmeer 1573 voerden de Geuzen & de Spanjaarden een slag op het meer waar nu dit park isJan van Schaik maakte samen met kinderen wilgenboten op de bodem van de vroegere zee Spreker Jan van Schaik | kunstenaar Locatie P4

15.45 & 16.00 u Wapenopslag-plaats van het verzet restaurant De Kas zit in de kassen van de voormalige Stadskwekerij | het verzet verborg hier in de WO II wapens & onderduikers Spreker Alex Hendriksen | historicus Locatie schoorsteen naast De Kas P5

16.15 u Volkstuinenpark Klein Dantzig Hofstede Klein Dantzig waar o.a. voedsel voor de Artis- dieren werd verbouwd werd in 1921 een volkstuinencomplex Spreker Marianne Meijerink | bestuurslid Locatie Klein Dantzig P6

16.45 u De oudste schooltuin van Amsterdam de eerste schooltuin uit 1920 is verdwenen door de nieuwe havens | nu is deze schooltuin de

oudste geopend in 1921 | er zijnnog 13 schooltuincomplexen over Spreker Jan Bergman Locatie Schooltuin H.C. Vink P7

17.30 u Pastinaak, knolkervel & kliswortel eetworkshop met vergeten groenten | met fantasti-sche groenten tafel | georganiseerd door de Youth Food Movement Spreker Joris Loman & Daaf Vonk Locatie Schooltuin H.C. Vink P7

P1

P2

P3

P4

P5

P6

P7

~Amsterdamse plekken met een verhaal. De stad is spannender als je weet wat er her en der gebeurde. Het informele collectief Toen Hier brengt de Amsterdamse geschiedenis tot leven op de plekken waar die geschiedenis zich ook afspeelde. ~

waarHuize

Frankendael 05 Middenweg 72

& diverse

locaties

tijdzo 14.20-18.00 uTH

waarVondelpark

muziekkoepel

& diverse

locaties

tijdza 15.30-18.30 u

TH

Het Vondelpark werd in 1865 geopend om rijke en arme Amsterdammers ontspan-ning, frisse lucht en natuurgenot te bieden. Tot 1953 was het particulier bezit. In de laatste anderhalve eeuw bood het plaats aan een uiterst breed scala aan activiteiten, al dan niet toegestaan. De elite reed er paard, jongeren leerden er in de negentiende eeuw fietsen en een eeuw later skaten, er werd gemusiceerd, gevrijd, gevochten, en ook geroofd. Maar meestal bleef het gezellig. Op verwachte en onverwachte locaties vertellen bekende en onbekende Nederlan-ders verhalen over: muziek in het Vondel-park, het park van Remco Campert,de koude oorlog, de huishoudschool, liefde en passie en nog veel meer. Muziek en twaalf verhalen.

~zaterdag Verhalenvan het Vondelpark~

Huize Frankendael is de enig overgebleven buitenplaats op het huidige Amsterdamse

grondgebied. Gelukkig is het groen bewaard gebleven, en naast het ecologische Park

Frankendael zijn er schooltuinen en volkstuin-en. Het huis werd na het vertrek van de laatste

bewoonster een culturele ontmoetingsplek. In het rechter koetshuis zit restaurant Merkel-

bach. Het programma start in Huize Franken-dael waar u getrakteerd wordt op verhalen van Bert Vreeken, kunsthistoricus Theo Kentie en een verhaal van de laatste bewoonster Cecilia

van Vliet-Lichtveld. Hierna krijgt u de mogelijkheid om op zeven locaties - van de

oudste schooltuin tot en met een wapenopslag van het verzet - verhalen te horen over onder

andere 'de heremiet van Frankendael' en de slag op het Watergraafsmeer.

~zondag Verhalenvan Frankendael

~

toen hier Annemarie de Wildt conservator Amsterdam Museum Peter-Paul de Baar hoofdredacteur Ons Amsterdam

Paul Arnoldussen redacteur Het Parool zoeken de verhalen bij de plekken en enthousiaste historici en ooggetuigen om die

te vertellen. Toen Hier komt voort uit de Dag van de Amsterdamse Geschiedenis en presenteert tijdens Open Monumenten-

dag Amsterdam programma's in het Vondelpark en Park Frankendael.

Page 48: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

48 49

I

II

III

IV

V

De Bazel01 Het Gemeenlandshuis 02 Joodse Begraafplaats03 De Vergulden Eenhoorn04 Hofkerk05 Huize Frankendael06 Koningskerk07 Flat Groenhoven V

08 Garage Klieverink V 09 ING V 10 Toren Amvest V

11 Amsterdam Old Course V

12 Kruiskerk IV

13 Johanneskapel IV

14 Rijksmonumentale Heemparken IV

15 Haarlemmermeerstation 16 Sint Agneskerk17 Willem de Zwijgerkerk 18 Het Amsterdams Lyceum19 Hilton Hotel20 B&B Berlage21 BankGiro Loterij22 De Roos23 Vondelbunker24 Vondelparkpaviljoen25 Vrijmetselaarsloge26 Woonhuis Cuypers27 Hollandsche Manege 28 Lutherhof29 Van Eesterenmuseum III

30 De Zeven Keurvorsten31 Van Brienenhofje32 Huis Bartolotti33 Beurs van Berlage & Tuchtcollege 34 Trippenhuis35 Marine Etablissement Amsterdam36 Elisabeth Otter-Knol

37 Het Witsenhuis38 Koninklijk Instituut voor de Tropen39 Openluchtschool40 Rijksakademie van beeldende kunsten 41 Muiderpoort42 Artis Bibliotheek43 Dr. Sarphatihuis44 Occo Hofje45 Van Brants Rus Hofje 46 Hollandsche Schouwburg47 Apostolische Zendingskerk48 De Burcht49 Hortus Botanicus50 Portugese Synagoge51 Joods Historisch Museum52 Waldorf Astoria Hotel53 Grachtenhuis Van den Santheuvel, Sobbe54 Geelvinck Hinlopen Huis55 Museum Van Loon56 Hodshon-Dedelhofje57 Deutzenhofje58 Liefde is het Fondament 59 Het Grachtenhuis60 Grachtenhuis Beulingsloot 61 Boekmanstichting62 Architectenbureau Van Stigt63 Huis de Vicq64 Grachtenhuis Hammerstein

A avondprogramma'sW wandelingenL lezingenE expositiesF fietstochtenD debatJ juniorprogramma's

TH toen hier

plattegrondenkaarten I II III IV V | p.50

I

Page 49: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

48 49

I

II

III

IV

V

De Bazel01 Het Gemeenlandshuis 02 Joodse Begraafplaats03 De Vergulden Eenhoorn04 Hofkerk05 Huize Frankendael06 Koningskerk07 Flat Groenhoven V

08 Garage Klieverink V 09 ING V 10 Toren Amvest V

11 Amsterdam Old Course V

12 Kruiskerk IV

13 Johanneskapel IV

14 Rijksmonumentale Heemparken IV

15 Haarlemmermeerstation 16 Sint Agneskerk17 Willem de Zwijgerkerk 18 Het Amsterdams Lyceum19 Hilton Hotel20 B&B Berlage21 BankGiro Loterij22 De Roos23 Vondelbunker24 Vondelparkpaviljoen25 Vrijmetselaarsloge26 Woonhuis Cuypers27 Hollandsche Manege 28 Lutherhof29 Van Eesterenmuseum III

30 De Zeven Keurvorsten31 Van Brienenhofje32 Huis Bartolotti33 Beurs van Berlage & Tuchtcollege 34 Trippenhuis35 Marine Etablissement Amsterdam36 Elisabeth Otter-Knol

37 Het Witsenhuis38 Koninklijk Instituut voor de Tropen39 Openluchtschool40 Rijksakademie van beeldende kunsten 41 Muiderpoort42 Artis Bibliotheek43 Dr. Sarphatihuis44 Occo Hofje45 Van Brants Rus Hofje 46 Hollandsche Schouwburg47 Apostolische Zendingskerk48 De Burcht49 Hortus Botanicus50 Portugese Synagoge51 Joods Historisch Museum52 Waldorf Astoria Hotel53 Grachtenhuis Van den Santheuvel, Sobbe54 Geelvinck Hinlopen Huis55 Museum Van Loon56 Hodshon-Dedelhofje57 Deutzenhofje58 Liefde is het Fondament 59 Het Grachtenhuis60 Grachtenhuis Beulingsloot 61 Boekmanstichting62 Architectenbureau Van Stigt63 Huis de Vicq64 Grachtenhuis Hammerstein

A avondprogramma'sW wandelingenL lezingenE expositiesF fietstochtenD debatJ juniorprogramma's

TH toen hier

plattegrondenkaarten I II III IV V | p.50

I

Page 50: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

50

I

II

III

IV

V

II

III IV

V

amsterdam noord tuindorp

amsterdam west amstelveen

amsterdam zuidoost

51

colofon

~organisatie~Projectleider Mildred van der Zwan

Projectmedewerkers Lisette Breedveld | Veerle Simons

Paul Nieuwenhuizen | Bep van Achthoven | Luud de Haas

Stagiaire Anneleen van der Kolk

Pers & media Mick Witteveen

Website Trudie de Vries

Teksten verhalen Vincent van Rossem

Teksten monumenten Dick van der Horst

Teksten monumentale activiteiten Lisette Breedveld

Mick Witteveen | Anneleen van der Kolk

Foto's Bureau Monumenten & Archeologie | Han van Gool

Stadsarchief Amsterdam | Hendrick de Keyser | Dirk P.H. Spits

De Vergulden Eenhoorn | Alberts & Van Huut | Klaas Schoof

Edwin van Eis | Audiovisuele Dienst Defensie | Ronald Spek

Lonneke Stulen | Hans Kaljee | Scheepvaartmuseum | FATFORM

Plattegrond Dienst Basis Informatie | unit Geo-informatie

Jongerengidsen Mees de Tempe | Thomas Rutgers | Bente Kox

Marijn Kox | Ravar Thöne | Fien Christen | Evi Thöne | Felix Maas

Samuel Peach | Aya Heeren | Kees Veerkamp | Ajiri Ogbovoh

Vera Posthumus | Zaïra van Roon | Veerle van der Werf | Mazen el

Majdoubi | Miron Chapochnikov | Rian Wagenhuis | Maren Stork

Theun Hoffman | IJsbrand Wiggelaar | Clara Martens Ávila

Fietje Engelhard | Anjana Gahar | Louis Veerkamp

Fiona George | Igoné de Bruijne | Vanicia Pollack

Druk Dijkman Offset

Oplage 135.000

Vormgeving Hanneke Meijers | Hannekekijkt.nl

Met dank aan Alle medewerkers Bureau Monumenten

& Archeologie | Amstelodamum | Amstelveen | ARCAM

Cuypersgenootschap | Dr. Sarphatihuis & Marine Etablissement

Amsterdam voor de lezingen vooraf | Gilde Amsterdam |

Groenhoven en alle bewoners | Hendrick de Keyser | Ons

Amsterdam | Stadsarchief Amsterdam | Stadsdeel Centrum |

Stadsdeel Noord | Stadsdeel Oost Stadsdeel West | Stadsdeel

Zuid | Stadsdeel Zuidoost Stadsherstel Amsterdam | Stichting

Mee in Mokum | Stichting Monumenten Amsterdam-Noord |

Stichting | Open Monumentendag | Toen Hier & alle sprekers &

betrokkenen | Vereniging Heemkennis Ons Amsterdam

Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad

Werelderfgoed Amsterdam | Freek de Adelhart Toorop

Iris van Meer | Marcella van Schie | Rick van Niekerk | Frank

Uiterwaal | Bas Alberts | Hans Bartelsmans | Theodoor Dekker

Wij danken alle vrijwilligers, rondleiders, eigenaren & bewoners!

Gemeente AmsterdamBureau Monumenten & ArcheologieDe Bazel | Vijzelstraat 32 | 1017 CB Amsterdam | 020 2514900

[email protected]

www.amsterdam.nl/openmonumentendag | www.bma.amsterdam.nl

hoofdsponsor

~sponsors~

~partners~

~mediapartner~

Page 51: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

50

I

II

III

IV

V

II

III IV

V

amsterdam noord tuindorp

amsterdam west amstelveen

amsterdam zuidoost

51

colofon

~organisatie~Projectleider Mildred van der Zwan

Projectmedewerkers Lisette Breedveld | Veerle Simons

Paul Nieuwenhuizen | Bep van Achthoven | Luud de Haas

Stagiaire Anneleen van der Kolk

Pers & media Mick Witteveen

Website Trudie de Vries

Teksten verhalen Vincent van Rossem

Teksten monumenten Dick van der Horst

Teksten monumentale activiteiten Lisette Breedveld

Mick Witteveen | Anneleen van der Kolk

Foto's Bureau Monumenten & Archeologie | Han van Gool

Stadsarchief Amsterdam | Hendrick de Keyser | Dirk P.H. Spits

De Vergulden Eenhoorn | Alberts & Van Huut | Klaas Schoof

Edwin van Eis | Audiovisuele Dienst Defensie | Ronald Spek

Lonneke Stulen | Hans Kaljee | Scheepvaartmuseum | FATFORM

Plattegrond Dienst Basis Informatie | unit Geo-informatie

Jongerengidsen Mees de Tempe | Thomas Rutgers | Bente Kox

Marijn Kox | Ravar Thöne | Fien Christen | Evi Thöne | Felix Maas

Samuel Peach | Aya Heeren | Kees Veerkamp | Ajiri Ogbovoh

Vera Posthumus | Zaïra van Roon | Veerle van der Werf | Mazen el

Majdoubi | Miron Chapochnikov | Rian Wagenhuis | Maren Stork

Theun Hoffman | IJsbrand Wiggelaar | Clara Martens Ávila

Fietje Engelhard | Anjana Gahar | Louis Veerkamp

Fiona George | Igoné de Bruijne | Vanicia Pollack

Druk Dijkman Offset

Oplage 135.000

Vormgeving Hanneke Meijers | Hannekekijkt.nl

Met dank aan Alle medewerkers Bureau Monumenten

& Archeologie | Amstelodamum | Amstelveen | ARCAM

Cuypersgenootschap | Dr. Sarphatihuis & Marine Etablissement

Amsterdam voor de lezingen vooraf | Gilde Amsterdam |

Groenhoven en alle bewoners | Hendrick de Keyser | Ons

Amsterdam | Stadsarchief Amsterdam | Stadsdeel Centrum |

Stadsdeel Noord | Stadsdeel Oost Stadsdeel West | Stadsdeel

Zuid | Stadsdeel Zuidoost Stadsherstel Amsterdam | Stichting

Mee in Mokum | Stichting Monumenten Amsterdam-Noord |

Stichting | Open Monumentendag | Toen Hier & alle sprekers &

betrokkenen | Vereniging Heemkennis Ons Amsterdam

Vereniging Vrienden van de Amsterdamse Binnenstad

Werelderfgoed Amsterdam | Freek de Adelhart Toorop

Iris van Meer | Marcella van Schie | Rick van Niekerk | Frank

Uiterwaal | Bas Alberts | Hans Bartelsmans | Theodoor Dekker

Wij danken alle vrijwilligers, rondleiders, eigenaren & bewoners!

Gemeente AmsterdamBureau Monumenten & ArcheologieDe Bazel | Vijzelstraat 32 | 1017 CB Amsterdam | 020 2514900

[email protected]

www.amsterdam.nl/openmonumentendag | www.bma.amsterdam.nl

hoofdsponsor

~sponsors~

~partners~

~mediapartner~

Page 52: Amsterdam - Open Monumentendag 2012

openmonumentendagamsterdam2012 ~ 65 monumenten 1 debat 5 fietstochten 8 wandelingen 10 lezingen 8 exposities 6 avondprogramma’s 7 juniorprogramma’s 2 toen hier

bureaumonumenten& archeologie~Amsterdam is de grootste monumentenstad in Nederland. De grachtengordel, jonge en oude monumenten, bijzondere stedelijke gebieden,de archeologische vindplaatsen en vondstcollectie, alle vertellen zij iets over de rijke geschiedenis van Amsterdam. Bureau Monumenten & Archeologie is als gemeentelijk kenniscentrum het aanspreekpunt voor belanghebbenden en belangstellenden voor het Amsterdamse erfgoed.

www.amsterdam.nl/openmonumentendag