Ambitiedocument Maakindustrie MRA

2.0: StrategieUitgevoerd in opdracht van:KvK Amsterdam

In samenwerking met:TATA SteelGemeente AmsterdamPort of Amsterdam

December 2013

1

Inhoudsopgave

1 Inleiding

2 Open Proces

3 Belang van de Maakindustrie: Facts & Figures

4 SWOT

5 Ambitie

6 Strategie

7 Vervolgstappen

1 Inleiding

� Achtergrond• Vanuit de Amsterdam Economic Board zijn 7 economische clusters

benoemd. De Maakindustrie wordt vanaf december 2013 het 8e cluster.• De Maakindustrie is een belangrijke basissector voor de MRA, blijkt uit

recente onderzoeken:− Maakindustrie: stuwende kern van de economie in de MRA (2010)− Monitor Maakindustrie (2013)− Economische Verkenningen MRA (2012)

• Voor elk cluster is een ambitiedocument opgesteld. In de zomer van 2013 is ook voor de Maakindustrie een ambitiedocument opgesteld.

• Door middel van diverse inhoudelijke sessies met ondernemers (groot en klein), kennisinstellingen en overheden én het Symposium ‘Maak het in de Maakindustrie’ is het ambitiedocument aangescherpt met een strategie voor de Maakindustrie met concrete thema’s en actiepunte n

• Het voorliggende document is de aanscherping van dit ambitiedocument met concrete input van uit alle triple helix partijen

2

� Het belang van de Maakindustrie wordt weer herkenbaar, enkele trends:• Re-shoring neemt toe: enkele bedrijven produceren weer meer in Nederland• Hoogwaardige ketens in de regio: om de harde kern van industrie zit veel

toelevering en dienstverlening• Maakindustrie basis voor innovatie en nieuwe economie (bijvoorbeeld nieuwe

materialen, circulaire economie, 3D printing, etc.)

3

2 Open Proces

� In de zomer van 2013 is door het kernteam van de Maakindustrie (KvK, Tata Steel, Havenbedrijf Amsterdam, Gemeente Amsterdam) een Ambitiedocument voor de Maakindustrie opgesteld

� Het Ambitiedocument is in de herfst van 2013 getoetst bij de stakeholders in de Maakindustrie om te komen tot een gedragen document waarin bedrijven en ook kennisinstellingen en overheden zich herkennen en waaruit concrete acties volgen, door middel van• Scenario-workshop• Ronde Tafel bijeenkomst bestaande bedrijven• Ronde Tafel bijeenkomst nieuwe bedrijven• Ronde Tafel bijeenkomst kennisinstellingen

� Op deze bijeenkomsten is een open setting gediscussieerd over de kansen en knelpunten voor de Maakindustrie in de Metropoolregio en welke concrete actiepunten moeten worden opgepakt

4

� Ten slotte is op 28 november 2013 het Symposium ‘Maak het in de Maakindustrie’ (140 deelnemers) georganiseerd waarbij stakeholders uit de Triple Helix aanwezig waren en hun mening konden geven

� Op dit symposium is op basis van het ambitiedocument en de diverse inhoudelijke sessies gezamenlijk met alle aanwezigen de strategie bepaald voor het Cluster Maakindustrie

� In het voorliggende document worden de ambitie en strategie van de Maakindustrie voor de komende tijd beschreven, voorafgegaan door een beschrijving van de huidige situatie en een SWOT van de sector

� Dit document en adoptie ervan in de Amsterdam Economic Board vormen het startschot voor het cluster!

5

3 Belang van de Maakindustrie: Facts & Figures

6

1 baan industrie = minstens +1 baan elders

Exportwaarde

€ 20 miljard=

40% van MRA

Werkgelegenheid94.000 Werkzame personen

Veel werkgelegenheid, sterke exportpositie, hoge to egevoegde waarde en economische spin off (indirecte effecten)

Maakindustrie omvat alle industriële branches, zoals die in statistieken (door het CBS) worden onderscheiden

7

Substantiële toename van innovatie en R&D door meer Maakindustrie

Maakindustrie is de harde kern van de economie van de MRA, want zij is bepalend voor de dynamiek in diverse waardeketens, met dus veel relaties met de andere speerpunten van de economie in de MRA en daardoor van vitaal belang voor de totale economie van de MRA.

In internationale vergelijkingen (door onder meer de Board) wordt de MRA vaak vergeleken met andere grootstedelijke regio’s met een dienstverlenende economie (zoals Londen, Parijs, Brussel, Frankfurt, etc.). Daar kan de MRA ‘meekomen in de top van Europa’. Vanuit de maakindustrie in de MRA zal vooral naar belangrijke technologieregio’s (zie hiernaast) moeten worden gekeken. Investeringen in R&D (zowel publiek als privaat) vinden namelijk overwegend plaats door bedrijven uit de maakindustrie en door samenwerking tussen de maakindustrie en kennisinstellingen. In die ranglijstjes van top-technologische regio’s heeft de MRA (de Randstad) nog een behoorlijke achterstand in te lopen.

OECD (2010):‘De MRA loopt achter op het gebied van innovatie en investeringen in R&D’.

Het inhalen van de achterstand, van de Randstad en de MRA, op het gebied van R&D en innovatie, zal voor een belangrijk deel via de maakindustrie gaan.

Bron: TNO/ Eurostat/OECD/CBS

8

Voorbeelden sterk vertegenwoordigde industriële bra nches in de MRA*

Metaal vervaardiging

15.000

Chemievervaardiging

13.000

Overige vervaardiging

10.000

Industrieel Ontwerp

5.000Hout / Papier

8.000

Reparatie

3.000

Aerospace

12.000

Machines/Systemen

11.000

Energie en Rest-stromen

9.000

Textiel

2.000

* Het food cluster is hier buiten beschouwing gelaten, omdat hiervoor een eigen clusteraanpak ontwikkeld is

9

Maakindustrie MRA: divers (branches) en verspreid o ver de regio

In bijna alle deelgebieden meer dan 5.000 banen in de Maakindustrie, met bijna 30.000 banen in Amsterdam

Maakindustrie is dus ook van belang voor de stad

Met name in de regio’s IJmond en Zaanstreek is de Maakindustrie relatief sterk vertegenwoordigd

24%

11%20%

9%

11%

7%

7%

6% 9%

% = % van de Werkgelegenheid werkzaam in Maakindustrie

� MRA vergeleken met andere grote industriële regio’s in NL• Rijnmond• Twente • Zuidoost Brabant

� De Maakindustrie in de MRA is absoluut gezien omvangrijk • Meer banen in Maakindustrie in MRA dan in Brainport Eindhoven• Wanneer echter gekeken wordt naar het relatieve aandeel van de

Maakindustrie, scoort de MRA laag (m.n. wat betreft werkgelegenheid)• Opmerking: wel onvergelijkbare gebieden (omvang)

10

MRA Twente Zuidoost Brabant Rijnmond

Aantal % Aantal % Aantal % Aantal %

Werkgelegenheid 93.921 9% 43.267 21% 68.048 24% 54.641 11%

Bedrijfsvestigingen 12.272 5% 3.259 6% 5.129 7% 6.452 5%

Bedrijfsoprichtingen (2011) 1.309 4% 250 3% 485 5% 775 7%

Bron: Monitor van de Maakindustrie MRA

� Maakindustrie in de regio wordt gekenmerkt door samenhang in de waardeketen

• Vier segmenten die elkaar versterken. Innovatie ontstaat door die samenhang

• De MRA huisvest bedrijven in alle vier de categorieën, zie volgende sheet

11

C. Toeleveranciers• Utilities• Halffabrikaten

D. Dienstverleners• Engineering• Ontwerp• Logistiek

A. Basis• Procesindustrie

B. Zelfscheppend• Machines• Systemen

• Belangrijke bedrijven in verschillende categorieën van de waardeketen*

12

*Bedrijven in Blok A, B en C horen bij de kern van de Maakindustrie. Bedrijven in Blok D zijn geen onderdeel van de Maakindustrie zelf, maar behoren wél tot de waardeketen

� De Maakindustrie is een belangrijke werkgever in de MRA• Maar werkgelegenheid nam in afgelopen jaren licht af

� Toegevoegde waarde is onveranderd hoog en neemt toe �productiviteitsstijging

� Diversiteit van elkaar ondersteunende bedrijven (economische relaties). • Diverse waardeketens zijn aanwezig; goede basis voor verdere groei

� Sterk internationaal georiënteerde sector, met hoge exportwaarde• Circa 40% van de export uit de Metropoolregio

� R&D investeringen blijven achter in MRA, Maakindustrie is de ‘versneller’

� Enkele sterk vertegenwoordigde branches• Metaal

• Machines en Systemen

• Chemie

• Aerospace

• Energie & Reststromen (incl. offshore)

� Toegevoegde waarde en exportwaarde Maakindustrie in MRA in absolute zin groter dan in alom bekende industriële regio’s in Nederland

13

Conclusies

14

4 SWOT Maakindustrie MRA

� SWOT analyse van de Maakindustrie in de Metropoolregio Amsterdam• Overzicht van Sterktes, Zwaktes, Kansen en Bedreigingen• Gecombineerde analyse van de sector Maakindustrie en het

vestigingsklimaat voor de Maakindustrie• SWOT-analyse uit het Ambitiedocument is als basis gebruikt en

aangescherpt tijdens de verschillende inhoudelijke sessies met bedrijven en kennisinstellingen

� Zwakten• Beperkte investeringen van

bedrijven en kennisinstellingen in R&D

• Nog weinig hechte Triple Helix structuren

• Milieuruimte (geluid en stof)• Imago, onderschatting belang van

maakindustrie• Te weinig aanbod technisch

personeel (MBO 2,3,4)• Te gering technologie generend

vermogen door onvoldoende technische onderzoeksfaciliteiten (WO en HBO)

• Onvoldoende venture kapitaal beschikbaar

• Startvoorwaarden maakindustrie onbekend, versnipperd. (bijv: Machines ruimte, geld, kennis)

15

SWOT analyse: Sterktes en Zwaktes Maakindustrie in de MRA

� Sterkten• Mondiaal toonaangevende

bedrijven • Belangrijke sector voor de

regionale export• Logistieke Hub (met zeehavens,

Schiphol en achterlandverbindingen)

• Sterke ketens: Metaal, Machines, Aerospace, Chemie, Food, Energie & Reststromen

• Breed aanbod van zakelijke diensten (IT, financieel, fiscaal, juridisch)

• Gunstig woonklimaat• Rechtszekerheid en Veiligheid• Grote groep creatieve product

ontwikkelaars• Aantrekkingskracht voor (jong)

talent

16

SWOT analyse: Kansen en Bedreigingen Maakindustrie in de MRA

� Kansen• Toenemende aandacht voor

duurzaamheid � verduurzaming industriële processen

• Kleinschalige productie en ontwerp (‘de derde industriële revolutie’)

• Belang van maakindustrie voor rest economie zichtbaar maken

• Re-shoring • Bedrijven elkaar laten vinden, cross

overs stimuleren• Samenwerking universiteiten en

topinstituten, met focus op enkele kansrijke technologievelden

• Internationalisering MKB• Vakmensen willen na hun

pensionering nog blijven werken en kennisdelen

� Bedreigingen• Verplaatsing van productie als

gevolg van hogere energiekosten• Onvoldoende investeringen in

R&D door bedrijven en andere partners

• Vergrijzing van personeel en onvoldoende instroom van jongeren

• Investeringen in onderwijs en opleidingen lopen terug

• Milieuruimte (geluid) en oprukkende woningbouw

• Geen internationaal level playingfield (milieuregels)

5 Ambitie

� Ambitie Maakindustrie 2020• De toegevoegde waarde neemt met 10% toe

• Exportwaarde vasthouden op huidig hoog niveau (40% van de totale export in de MRA)

• Productiviteitsstijging /( proces)innovatie basis voor concurrentiekracht

• Totale werkgelegenheid blijft gelijk

� Een belangrijke industriële regio blijven en versterken met technologische impuls op alle niveaus (MBO, HBO en WO)• Met aandacht ook voor MBO 2,3,4

� Een technisch-innovatief aantrekkelijk klimaat (basis) creëren voor• Nieuwe innovatieve bedrijven die iets nieuws maken

• Bestaande bedrijven die nieuwe combinaties zoeken

� Alleen die thema’s/acties oppakken die door ondernemers getrokken worden

17

6 Strategie

� Uit de verschillende inhoudelijke sessies die de afgelopen maanden zijn georganiseerd (zie Hoofdstuk 2), zijn diverse onderwerpen naar voren gekomen waar ondernemers in de Maakindustrie concreet mee aan de slag willen gaan om het cluster te versterken

� Deze onderwerpen kunnen worden samengevat in 4 thema’s:

18

Innovatie door nieuwe combinaties

Duurzaam door slimme connecties

Opleiden om het te maken

Nieuw ondernemerschap in de Maakindustrie

� Thema• Innovatie door creatieve samenwerking• Zinvolle waardecreatie vraagt innovatie waarbij samenwerken, netwerken,

vertrouwen en kennis(deling) bepalend zijn

� Agendapunten / actiepunten• Behoefte aan incubators, themabijeenkomsten en ontmoetingsplekken• Open Innovatie bevorderen• Beter gebruik maken van reeds in de regio aanwezige sterktes

− Toegepast onderzoek− Koplopers

• Versterken van het imago

� Voorbeeldprojecten• Aan de slag met Composieten, regulier (NLR) en biobased (NPSP)• Samenwerken aan een nieuw marktconcept in de Aerospace � Redelivery

Centre (Nayak en partners)

19

Innovatie door nieuwe combinaties

� Thema• Hoe kunnen we door samen te werken in de triple helix zo goed mogelijk de

keten sluiten?

� Agendapunten / actiepunten Energie• Afval bestaat niet � Kringlopen sluiten, procesoptimalisatie, warmte

hergebruiken• In beeld brengen bestaande afvalstromen en logistieke stromen �

optimalisatie• Wetgeving / definitie van ‘afval’ aanpassen

� Voorbeeldproject• Biobased Connections: nieuwe toepassingen (afval)stromen

20

Duurzaam door slimme connecties

� Thema• Bedrijven werken samen om het opleiden in de techniek in de MRA concreet te

verbeteren• Leren van de aanpak in Eindhoven en het verbreden van bestaande

initiatieven in de MRA

� Agendapunten / actiepunten• Maak een overzicht van alle bestaande initiatieven en samenwerkingen � en

breng vervolgens deze bestaande initiatieven bij elkaar• Stroomlijnen van de initiatieven d.m.v. één loket• Bindende samenwerkingen van bedrijven, scholen en overheden• Betere promotie van de mogelijkheden binnen de regio

� Voorbeeldproject• Techniek Campus Engineering & Materials

21

Opleiden om het te maken

� Thema• Nieuw ondernemerschap in de Maakindustrie versterken door het vergroten van

mogelijkheden (onder andere in Maakbroedplaatsen)

� Agendapunten / actiepunten• Zichtbaar maken en samenbrengen van jonge bedrijven in het netwerk • Samenwerking bij het toepassen van functionele, duurzame materialen• Ruimte bieden aan industriële productie, ook in de stad • Imago verbeteren � zet in op een label voor de Maakindustrie• Grote bedrijven uit de regio verleiden tot het beschikbaar stellen van ruimte en

kennis voor startende ondernemingen (groot en klein helpen elkaar)• Durf je als Maakindustrie te laten zien: vier je successen• Kennismakelaar(s) op verschillende thema’s • Broedplaatsen neerzetten als werkplaatsen en labs met vouchers waar startende

ondernemers gebruik van maken

� Voorbeeldproject• ‘Made in Amsterdam’ � Ontwikkelen label voor kleine Maakbedrijven• Vouchers voor het benutten van werkplaatsen en labs

22

Nieuw Ondernemerschap in de Maakindustrie

• Innovatie door nieuwe combinaties ; bijvoorbeeld oude en nieuwe technieken, MKB en grotere bedrijven, start-ups en gevestigde bedrijven of kennisinstellingen en bedrijfsleven

• Duurzaam door slimme connecties; bijvoorbeeld bedrijven die gebruik maken van elkaars reststromen, logistieke stromen bundelen voor duurzamer transport of organische stoffen als nieuwe productie materialen

• Opleiden om het te maken ; bijvoorbeeld betere aansluiting opleidingen en vraag vanuit de Maakindustrie, of bedrijven en opleidingen zorgen samen voor meer technische leerlingen. Weet het bedrijfsleven de kennisinstellingen voldoende te vinden?

• Nieuw ondernemerschap in de maakindustrie ; bijvoorbeeld het opzetten van “marktbroedplaatsen” voor start-ups, mogelijkheden tot aantrekken van venture capital of coaching door ervaren makers

1

2

3

4

Succesverhaal Trekker Moderator Initiatief

NLR - compositenLeo Esselman

NLR Leo Esselman

SyntensPeter Tol

First electroleagueHans Nooij

BBE ComposietenWillem Böttger

Haven AmsterdamKoen Overtoom

BoardIlse vd Bremer

Biobased ConnectionsIlse vd Bremer

TEClab uit eindhovenHans van Brussel

ChemturaG. Peereboom

Tata SteelMechel Visser

EngineeringCampusJan Boudestijn

Triple helix in het lab ILCAVLCI

Roijé DesignFrederik Roijé

BCI Paul Bleumink

IFabricaNidi Gaal

• Succesverhaal is plenair gepitched tijdens het symposium• Trekker = trekker van dit thema als het cluster gestart is• Moderator = moderator tijdens de breakout sessie, pakt de lead. (ter ondersteuning van de trekker)• Initiatief = vormt de kick off van de break out sessie, waar een huidig initiatief is gepitched

Geselecteerde thema’s Succesverhaal Trekker Moderator Initiatief

Overzicht thema’s, succesverhalen en trekkers

7 Vervolgstappen

� Energie die nu bij bedrijven, kennisinstellingen en overheden aanwezig is gebruiken om slagen te maken

� 6 december adoptie door AEB

� Kernteam per thema• Onder leiding van de trekker van het Thema (zie vorige sheet)• Ondersteund door bedrijven, kennisinstellingen en partners in de Board

� Q1 2014: Met pijlertrekkers langs bedrijven en instellingen om de prioritaire projecten van het Thema handen en voeten te geven• Waar zit écht energie en welke projecten gaan we uitwerken• Een of twee projecten per thema selecteren en uitwerken

� Q2 2014: Wanneer duidelijk is waar de energie zit, wordt in de loop van 2014 (rond Q2) een businessplan opgesteld

24