Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 1

Algemene informatie :

We gaan van donderdag 6 april tot en met zaterdag 8 april naar de

mooie en bruisende stad Berlijn. Wij vertrekken donderdag om 8.00

uur vanaf school en zijn op zaterdag rond 18.00 uur weer terug.

Verblijf adres in Berlijn: ( laat dit adres en telefoonnummer thuis

achter voor noodgevallen)

A&O Berlin Hauptbahnhof

Lehrter straße 12-15

10557 Berlin-Mitte

Tel: +49 30 3229204200

Begeleiding:

Als begeleiders gaan dhr. Lemans, mevr. Roelofs, dhr. de Boer, dhr.

Bloemendal en mevr. Kamphuis mee.

Belangrijk:

Neem dit boekje steeds mee, het geeft je (achtergrond) -informatie bij

de programma onderdelen.

Wat moet je meenemen?

Geldig paspoort of identiteitskaart

Dit informatieboekje

Lunch voor de eerste dag

Geld ; je hebt geld nodig voor de lunch op vrijdag en zaterdag

en extra consumpties en/of souvenirs. Van ons krijg je geld

voor de warme maaltijd. (advies € 10,- p.d.). Neem niet teveel

geld mee!

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 2

Pennen/ schrift

Fototoestel

Schoenen (wij moeten veel lopen in Berlijn, dus neem schoenen

mee waar je goed op kunt lopen)

Kleding (denk ook aan regenkleding)

Toiletartikelen

Handdoeken (lakens zijn niet nodig)

Oordopjes voor onderweg, we nemen geen muziekboxjes

mee!!

Afspraken/ regels

Het is verboden om alcohol en drugs mee te nemen en te

gebruiken!

Ook in de bus houden wij ons aan bepaalde regels:

o Stoelen worden gebruikt als zitplaats, niet als

turntoestel.

o Iedereen heeft de gordel vast tijdens het rijden.

o Afval wordt in de daarvoor bestemde zakjes

gegooid.

o Geen chips eten in de bus.

In iedere jeugdherberg gelden huisregels. Door mee te

gaan met deze excursie belooft iedere deelnemer zich aan

deze regels te houden:

o Binnen de jeugdherberg bestaat een rookverbod.

Buiten uitsluitend op de daarvoor aangegeven

plekken roken.

o Vanaf 23.00 u tot 07.00 u moet in de jeugdherberg

volkomen rust heersen.

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 3

Programma

Donderdag:

Vertrek 8.00 uur bij school

Potzdam en Olympia stadion

Eerste stadsbezoek: Potsdamerplatz + Sony Center

Eten in de buurt van het Sony Center/Arkaden (iedereen

krijgt geld van de groepsleider).

± 20.30/21.00 uur naar de jeugdherberg en inchecken

23.00 uur iedereen op zijn eigen kamer en stilte.

Vrijdag:

± 7.00 uur opstaan

± 7.30 uur ontbijt

± 8.30 uur in de bus

‘s morgens :

Er is een mogelijkheid de Fernsehturm te beklimmen (kosten

zijn voor eigen rekening) Daarna speurtocht rond

Alexanderplatz en verder een bezoek aan de Berliner Dom.

Pauze + lunch (voor eigen rekening).

’s middags:

Wandeling over Unter den Linden naar de Brandenburgertor

Hierna brengen we een bezoek aan het Holocaustmonument.

Verder gaan we naar het Reichtagsgebäude en met de bus

naar Checkpoint Charlie.

Pauze + eten bij de Kurfürstendam und die Gedächtniskirche

(iedereen krijgt geld van de groepsleider) .

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 4

± 21.00 uur terug naar de jeugdherberg

23. 00 uur iedereen op zijn eigen kamer en stilte.

Zaterdag:

7.00 uur opstaan

7.30 uur ontbijt

8.30 uur kamercontrole + vertrek

East Side Gallery (opdracht)

± 11.30 uur vertrek richting Vriezenveen. Onderweg een

pauze om te lunchen (je krijgt nog geld van je groepsleider)

Aankomst bij school tussen 17.30 en 18.00 uur

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 5

De Historie van Berlijn

De Tweede Wereldoorlog en de ruim 40 jaar dat Duitsland opgedeeld

was in twee delen, heeft diepe sporen achtergelaten in Berlijn. Deze

geschiedenis proef je overal in de stad! De verschillen zijn niet alleen

cultureel en economisch, maar ook architectonisch . Sinds de val van

de muur in 1989, de Wende genoemd, worden de open ruimtes die

ontstaan waren door het grensgebied weer bebouwd en groeien de

beide stadshelften weer samen.

Om Berlijn te kunnen begrijpen, moeten we dus even in de

geschiedenis duiken.

In de zevende eeuw vestigden in de buurt van het hedendaagse Berlijn

Slavische stammen uit het oosten. Dit plaatsje lag op zo’n ideale plek,

dat het in 1871 uitgeroepen werd tot de hoofdstad van het Duitse Rijk.

Door de opkomende industrialisatie groeit de stad snel, van 300.000

inwoners naar 1.900.000 in 1900.

Na de Eerste Wereldoorlog werd de Republiek van Weimar

uitgeroepen. De Keizer werd aan de kant gezet en Duitsland moest

enorme herstelbetalingen aan de overwinnaars van de oorlog betalen.

De stad was nu uitgegroeid tot een centrum met 4.000.000 inwoners.

Deze inwoners van de stad en land hadden het niet gemakkelijk door

de nasleep van de oorlog. Heel veel waren ontevreden over het

vredesakkoord en in de jaren dertig was er wereldwijd ook een

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 6

economische crisis waar met name de Duitsers enorm onder leden.

Toch had Berlijn in deze jaren een geweldig nachtleven vooral op het

gebied van theater en film.

In 1933 komen de nationaal socialisten aan de macht en slepen

Duitsland de 2e WO in. In april 1945 vielen meer dan 1,5 miljoen

Sovjetsoldaten Berlijn binnen. Op 30 april pleegde Hitler zelfmoord en

gaf Duitsland zich gewonnen. De stad lag in zijn geheel in puin.

Duitsland, maar ook haar hoofdstad Berlijn werd na de oorlog

opgedeeld door de geallieerde mogendheden: Frankrijk, Groot-

Brittannië en de V.S. in het westen en de Sovjet-Unie in het oosten.

De drie westers sectoren lagen nu als een eiland in de Russische zone

van Duitsland. Dit was de communisten in het oosten een doorn in het

oog. In de hoop de hele stad in te nemen, begint Rusland in 1948 een

blokkade. Westerse mogendheden reageerden met de instelling van

een luchtbrug die de Russen dwarsboomden.

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 7

De luchtbrug tijdens de blokkade van Berlijn

Op 12 mei 1949 werd de blokkade opgeheven en in datzelfde jaar

ontstonden ook de Bondsrepubliek Duitsland (BRD) met Bonn als

hoofdstad en de Duitse Democratische Republiek (DDR) waarvan

Oost-Berlijn de zetel werd.

Omdat steeds meer mensen vanuit het Oosten naar het vrije westen

vluchtten werd in de nacht van 13 augustus 1961 een enorme muur

om West-Berlijn gebouwd. Iedereen die probeerde de grens over te

steken werd neergeschoten. Ook werd een ‘IJzeren gordijn’ langs de

gehele grens met West Duitsland gebouwd.

Door politieke veranderingen viel in 1989 de regering van de DDR en

werd de grens tussen Oost en West doorbroken. Nog geen jaar later

op 3 oktober 1990 werd Berlijn uitgeroepen tot de hoofdstad van het

verenigde Duitsland.

Ja, zo zie je maar, als je Berlijn wilt begrijpen, dan ontkom je niet aan

deze bijzondere geschiedenis.

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 8

Informatie bij de verschillende programmaonderdelen

Het park van Sanssouci: Het park van Sanssouci omvat 290 ha en is

een complex van paleizen en plantsoenen. Het oudste gedeelte van het

complex vormt het paleis Sanssouci met de wijnberg, de

zomerresidentie van Friedrich de Grote. Het is waarschijnlijk het

mooiste en meest bezochte deel in zijn soort in Duitsland.

Vanaf 1744 liet Friedrich II uit de vroegere ‘woeste berg’ terrassen

maken en in 1745 begon Hans Georg Wenzeslaus von Knobelsdorff

naar schetsen van de koning met de bouw van het rococopaleis, dat

slechts één verdieping heeft.

Hier wilde koning Friedrich II zich “zonder zorgen” (Frans: “Sans

Souci”) aan zijn filosofische en artistieke neigingen wijden. De

belangrijkste tuin- en landschapsarchitect Peter Joseph Lenné, die in

1816 nar Potsdam gekomen is, heeft het de vorm gegeven, zoals het

er nu nog steeds uitziet. Hij richtte in 1822 de eerste Duitse

Tuinbouwschool op en was als algemeen directeur van de Koninklijke

Tuinen hier tot aan zijn dood in 1866 werkzaam.

Schloss Sanssouci

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 9

De Hollandse wijk:

De Hollandse wijk werd van 1737-42 voor Hollandse immigranten in de

Nederlandse stijl gebouwd. Bijzonder indrukwekkend is de originele

architectuur. De huizen werden door de bouwmeester Boumann

ontworpen en vormen met hun mooie puntgevels een aantrekkelijk

contrast met de andere straten.

Holländisches Viertel

Het Olympia-Stadion:

Het Olympia-Stadion is nog steeds de belangrijkste sportarena. Het

complex werd volgens plannen van de architect Werner March in 1936

gebouwd en op 1 augustus 1936 voor de Olympische Spelen ingewijd.

Het werd overeenkomstig de tegenwoordige eisen verbouwd en ten

dele van een overkapping voorzien. Het heeft een capaciteit van

80.000 mensen, maar bijv. bij de slotdemonstratie van het Duits

Kerkelijk Congres in 1951 gaat men van 200.000 bezoekers uit. Het

heeft een lengte van 300 m. Het niet bijzonder hoge bouwwerk is een

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 10

architectonisch meesterwerk. Tot het hele complex behoren eveneens

een zwem- en een ruiterstadion, een hockeystadion en tennisvelden,

het Meiveld met de klokkentoren van 76 m. hoogte en een

openluchttheater voor 25.000 bezoekers.

Olympia Stadion

Kurfürstendamm:

De Kurfürstendamm is 3,5 kilometer lang en leidt in westelijke richting

naar Wilmersdorf. Hij is van een keurvorstelijk ruiterpad uit de 16e

eeuw tot Berlijns voornaamste flaneer- en winkelboulevard geworden.

Op de foto hieronder zie je, door de plastiek “Berlijn” heen, de ruïne

van de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche, die als gedenkteken na de

tweede wereldoorlog is blijven staan. De plastiek werd door de

kunstenaar Matschinsky-Denninghoff ter gelegenheid van het 750-jarig

bestaan van Berlijn in 1987 gemaakt en symboliseert zowel de

saamhorigheid als ook de verdeling van de stad.

De Kurfürstendamm door de Berlijner afgekort met Ku’damm, is

Berlijns bekendste straat.

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 11

Het is een brede boulevard met vele winkels, café’s, restaurants,

schouwburgen en bioscopen, waar men uitstekend kan winkelen en

flaneren. Hier is het altijd druk, cosmopolistisch en toch speciaal

Berlijns. Het drukste gedeelte ligt tussen de Adenauerplatz en de

Gedächtniskirche. Bijzonder populair bij de Berlijners is op een terrasje

zitten, zij het in één van de café’s aan de boulevard, of bij Kranzler,

een Berlijns symbool; te kijken en je te laten bekijken, is het devies. In

de 16e eeuw was de Kurfürstendamm slechts een verharde weg naar

het koninklijk jachtslot Grunewald. Omstreeks 1880 werd hij door

Bismarck op zijn huidige breedte gebracht. Al voor de eerste

wereldoorlog was de Ku’damm een elegante weg, een trefpunt voor de

elite.

Weihnachtsmarkt am Kurfürstendamm

Een relatief nieuwe Berlijnse attractie is sinds 1983 tussen het Europa

Center en de Gedächtniskirche, op de Breidscheidplatz ontstaan, de

“wereldbol- fontein”, met Berlijnse humor “Wasserklops”

(watergehaktbal) genoemd. De fontein is ontworpen door Prof.

Joachim Schmettau en Susanne Wehland en samen met de architecten

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 12

Reith en Krusnik gebouwd. Het bassin heeft een doorsnee van ca. 18

meter, de bol een hoogte van 4,5 meter. Als materiaal zijn waardevolle

steensoorten en edel brons gebruikt. Een verscheidenheid van

kunstwerken bieden van alle kanten een afwisselend perspectief. De

foto’s op deze bladzijden laten duidelijk zien, hoe vanzelfsprekend het

kunstwerk bij het dagelijks leven van de grote stad hoort. De

verlichting ’s nachts laat het werk edel en vanuit een heel andere

wereld verschijnen.

“Wasserklops”

De ruïne van de toren van de Kaiser-Wilhelm-Gedächtniskirche

heeft men als gedenkteken na de tweede wereldoorlog laten staan. De

kerk werd in 1891-95 door keizer Wilhelm II ter herinnering aan zijn

grootvader gebouwd.

in 1959-61 ontstond naast de “holle kies” een nieuwe, achthoekige

kerk met toren, voorzien van blauwe raampjes, en ontworpen door

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 13

Egon Eiermann.

Kaiser-Wilhelm-Gedächniskirche

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 14

East side Gallery:

Het grootst overgebleven stuk van de muur in Berlijn. Dat stuk muur

ligt langs de Mühlenstrasse. De East Side Gallery is zo bijzonder omdat

het één van de weinige overblijfselen is van de Muur. Na de “Wende”

vanaf december 1989 is dit stuk muur door 118 kunstenaars

beschildert. De beschilderingen zijn meestal aangebracht met graffiti

en gaan over politieke zaken. De lengte is 1200 meter.

East Side Gallery

Opdracht: (Zie achter in dit boekje)

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 15

De Rijksdag

In 1882 legde keizer Wilhelm II de eerste steen van dit

parlementsgebouw. Sinds de eerste wereldoorlog werd boven het

hoofdportaal het motto “Voor het Duitse volk” toegevoegd. In 1933

ging de Rijksdag in vlammen op. Pas in 1970 was het gebouw weer

opnieuw opgebouwd, maar sinds 1999 wordt hij pas getooid met de

glazen koepel. Sinds de hereniging van de beide Duitse staten is dit

gebouw ook weer de zetel van het Duitse parlement. Rondom de

Rijksdag liggen ook de nieuwe regeringsgebouwen, die als een brug

over de rivier de Spree gebouwd zijn. Dit was de grens tussen Oost- en

West-Berlijn. De parlementsgebouwen symboliseren dus ook die

hereniging tussen deze twee delen.

De glazen koepel is het meest in het oog springende deel van de

verbouwde Rijksdag geworden. De koepel bevat een enorme

spiegelzuil, die het licht naar beneden in de zaal projecteert. Bezoekers

hebben vrij toegang tot de koepel. Via een soort grote spiraalvormige

ringen kun je tot bovenin lopen en zo letterlijk het parlement op de

vingers kijken.

Kuppel im Reichstagsgebäude

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 16

Berlin Hauptbahnhof

Berlin Hauptbahnhof is het nieuwe hoofdstation van Duitse

spoorwegen in Berlijn. Het is het grootste kruisingsstation in Europa en

werd op 26 mei 2006 geopend. De constructie van het nieuwe Centraal

Station van Berlijn was het spectaculairste architectonische project van

de laatste jaren. De grote perronhal is 321 meter lang en bestaat uit

een gekromde glasdakconstructie. Het dak in de noord-zuid richting

heeft een lengte van 210 meter.

Holocaustmonument

In 2001 begon de bouw van dit monument voor de joden die tussen

1933 en 1945 door de nazi’s werden vermoord. Er is een ondergronds

informatiecentrum.

Opdracht: (Zie achter in dit boekje)

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 17

De Brandenburger Poort

Deze poort is het belangrijkste symbool van Berlijn. Dit neoklassieke

bouwwerk kwam tussen 1788 en 1795 tot stand. De bas-reliefs tonen

taferelen uit de Griekse mythologie en het geheel wordt bekroond door

de Quadriga. In 1806 nam Napoleon deze mee naar Parijs. Pas bij de

terugkeer in 1814 werd het een vredessymbool. Deze poort stond bij

vele gebeurtenissen in de geschiedenis centraal. In 1961 werd deze

stadspoort door de regering van de DDR volledig afgesloten en kwam

daarmee in een stukje niemandsland te staan. In die tijd was de poort

een symbool van het verdeelde Duitsland. Na de hereniging van de

beide Duitslanden toornt de poort weer aan het totaal opnieuw

gebouwde Pariserplatz. Op dit plein vinden we ook de ambassades van

de V.S. en Frankrijk. Vanaf hier begint ook Berlijn’s prachtboulevard

Unter den Linden.

Brandenburger Tor

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 18

Unter den Linden

Deze laan met de linden verbind dus de brandenburgerpoort met

Alexanderplatz.

Vroeger leidde de weg naar de Koninklijke jachtvelden, de latere

Tiergarten. In de 18e eeuw werd Unter den Linden de hoofdstraat van

de in westelijke richting uitdijende stad. Er verrezen steeds meer

prestigieuze gebouwen, die na de 2e Wereldoorlog weer werden

opgebouwd. Zo vind je hier de Humboldt Universiteit, De Neue Wache,

De Staatsbibliotheek, de Staatsopera, de Dom en het

Kroonprinsenpaleis. Het is de moeite waard om deze boulevard even

goed in je op te nemen.

Checkpoint Charlie

Tussen 1961 en 1990 was dit de enige grensovergang voor

buitenlanders tussen Oost- en West-Berlijn. Voor de vele Oost-Duitsers

die aan het communistische regime probeerden te ontsnappen, was

deze plek het symbool voor vrijheid en scheiding van West-Duitsland.

Van deze controlepost is nog maar weinig over. In de Koude oorlog

vonden hier dramatisch voorvallen plaats om te ontsnappen. Je vindt

hier alleen nog maar een replica van het wachthuisje, compleet met

zandzakken en het beroemde reusachtige bord aan westers kant met

‘You are leaving the American sector.’’

Het museum het Haus am Checkpoint Charlie geeft een goed beeld

van de grensconflicten in de Koude Oorlog.

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 19

Checkpoint Charlie

De Berlijnse Dom

Deze pronkvolle kerk werd tussen 1883 en 1905 gebouwd. Op deze

plek stonden meerdere kerken als voorgangers. De kerk heeft een

afmeting van 117x73 meter en de centrale koepel is 98 meter hoog.

Deze koepel kan ook beklommen worden. In de kelders van de kerk

vinden we de graftombes van de keurvorsten. Naast de Dom bevond

zich het paleis van de Hohenzollern. Ook zal dit gebouw weer

herbouwd worden.

Het is geen Rooms Katholieke kerk maar toch rijk gedecoreerd. Dit

komt omdat het een Lutherse Kerk is. In tegenstelling tot Calvijn, was

Luther niet tegen de aanwezigheid van een altaar en schilderijen in de

kerk. Zo zijn de plafonds van de kleine nissen versierd met

afbeeldingen van de vier evangelisten.

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 20

Berliner Dom

Alexanderplatz

Afgekort “Alex”, is nog steeds het centrum van Berlijn. De naam komt

overigens van de Russische tsaar Alexander I, die in 1805 Berlijn

bezocht. Vroeger was dit de ossenmarkt. Het meest opvallende

bouwwerk is de Fernsehturm die 368 meter hoog is. Deze is gebouwd

als symbool van Oost-Berlijn. Wanneer de zon schijnt, dan kun je in de

bol een kruis zien. Gekscherend wordt dit de wraak van Rome

genoemd. De communisten zouden alles in het werk gesteld hebben

om het kruis te verwijderen, maar dit is echter nooit gelukt.

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 21

Op en rond dit saaie plein vind je nog wel enkele belangrijke

gebouwen van de stad.

Zoals de Marienkirche. De bouw van deze vroeg gotische kerk begon al

in 1380. Ook vinden we op dit plein de wereldklok uit 1969.

Rotes Rathaus

Een prominent gebouw vlak bij “Alex” is het stadhuis. Dit tussen 1861

en 1869 gebouwde stadhuis, kreeg zijn naam dankzij de rode

bakstenen. De architect liet zich inspireren door de Italiaanse

Renaissance. Tegenwoordig is het weer de zetel van de burgemeester

van het herenigde Berlijn.

Voor het raadhuis vind je de Neptunbrunnen uit 1891.

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 22

Nikolaiviertel

Deze wijk heeft zijn naam te danken aan de kerk waarvan de torens

boven de lage gebouwen uitsteken. Rondom de kerk zijn nauwe

straatjes met gezellige restaurants, souvenirwinkeltjes en kleine

musea. Tot diep in de nacht valt er hier genoeg te beleven. De

Nikolaikerk is de oudste kerk van Berlijn. Rondom dit godshuis is de

stad Berlijn ontstaan. In de WO II werd het gebouw tot op de

fundamenten verwoest.

Nu is er een expositie over de geschiedenis van de stad ingericht, met

voorwerpen die de oorlog overleefden.

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 23

Potsdamer Platz

Tot 1961 was dit het drukste plein van de stad. Het was de schakel

tussen het oosten het westen van de stad. Daar kwam in 1961 een

abrupt einde aan doordat de muur dit plein veranderde in een verlaten

stuk niemandsland. Door de hereniging kreeg het plein weer een

nieuwe betekenis, het werd de grootste bouwput van Europa.

Wereldbedrijven zoals Daimler Benz en Sony bouwden er een prachtig

architectonisch hart. Het Sony Center is het spannendste nieuwe

gebouw in Berlijn. De constructie van staal en glas werd tussen 1996

en 2000 gebouwd en omvat maar liefst 4013m2. De piazza in het hart

van het Center is een van de populairste attracties van de stad

geworden. Het bevindt zich onder een enorm, tentachtig dak van glas.

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 24

Potsdamer Platz Arkaden is een amusementscentrum en

winkelcomplex wat vele bezoekers trekt. Op de benedenverdieping

vindt je kruidenierszaken en een groot aantal goedkope

eetgelegenheden met specialiteiten uit heel Duitsland. Verder op staat

de grootste bioscoop van Berlijn, de Cinemaxx. Hier bevindt zich ook

het net geopende Panoramapoint.

Opdrachten

A. Bij het Holocaustmonument

Je bent nu ergens het Holocaustmonument. Ga met je groepje ergens

zitten en werk de volgende opdrachten uit. Het is niet de bedoeling dat

je “op” een van de prachtige stenen gaat zitten. Binnen de kortste

keren word je er door een van de suppoosten afgestuurd. Laat het

niet zo ver komen!

1. Wat betekent het woord Holocaust?

2. Over welk volk gaat het bij de Holocaust?

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 25

3. Waarom zou dit monument in Berlijn opgericht zijn?

4. Wat heeft de Holocaust met Nederland te maken?

5. Aan wie denk jij in eerste instantie wanneer jij het woord

Holocaust hoort?

6. Wat vind je van dit monument en leg dit ook uit!

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 26

7. Je bent eerst in de kelder van het infocentrum geweest! Wat

heb je daar geleerd?

8. Als je een toerist dit centrum aan zou moeten bevelen, wat

zou je er dan over vertellen om dit te promoten?

9. Maak hier een gedicht wat passend is voor dit monument!

-

-

Berlijnreis 2017 CSG het Noordik Vriezenveen 27

B. Opdracht bij de East Side Gallery:

Bekijk de graffiti tekeningen goed. Kies een tekening/ schilderij dat je

aanspreekt. Maak hier een foto van. Deze heb je op school weer nodig

in de les bij dhr. Jaspers Faijer.