Algemeen Onderwijsbeleid Antwerpen Jaarverslag 2008

2

Inhoud

1 Algemeneontwikkelingenenbeleidstendensen 61.1 Europa 1.2 Vlaanderen 1.3 Antwerpen

2 Netoverschrijdendestructuren 82.1 Baobab vzw2.2 Onderwijsraad Antwerpen2.3 Lokale Overlegplatforms2.4 Consortium Volwassenenonderwijs2.5 Open Onderwijshuis

3 Kansencreërendooronderwijsvernieuwing 143.1 Projectenfonds voor onderwijsvernieuwing en samenwerking3.2 Brede school3.3 Project beleidsvoerend vermogen3.4 Armoedebeleid

4 Buitenschoolseactiviteiten 184.1 Eendaagse uitstappen4.2 Meerdaagse uitstappen

5 Onderwijsencultuur 20

6 Studietrajecten 216.1 Studiewijzer6.2 Anders kiezen

7 Onderwijsenarbeidsmarkt 237.1 Schoolverlatersdagen7.2 Hoger Beroepsonderwijs (HBO)7.3 Fonds werkend leren7.4 Sectorale netwerken

8 Uitvalpreventierisicojongeren 248.1 Ondersteuning en begeleiding van jongeren8.2 Ondersteuning van scholen en teams

9 Mobiliteitenverkeer 279.1 Schoolspotters9.2 Verkeersmedewerkers9.3 Werking verkeer en mobiliteit 2008

10 Internationalisering 2910.1 Internationale mobiliteit van jongeren10.2 Internationale samenwerking door scholen10.3 Internationale samenwerking door het Antwerps onderwijsbeleid

3

Beste lezer

Voor u ligt het jaarverslag van de afdeling algemeen onderwijsbeleid 2008. Samen met alle Antwerpse scholen wil deze afdeling meer on-derwijskansen bieden aan alle Antwerpse jongeren. We werken dus voor scholen en lerenden van alle onderwijsnetten.

In dit jaarverslag krijgt u een overzicht van de acties, projecten en rea-lisaties in 2008. Centraal tijdens dit werkjaar stonden de twee denkda-gen algemeen onderwijsbeleid. Samen met het Antwerps onderwijs onderzochten we hoe de Antwerpse scholen en het algemeen onder-wijsbeleid de komende periode kunnen samenwerken en hoe we de Antwerpse scholen nog beter kunnen ondersteunen.

Veel leesgenot

5

1 Algemeneontwikkelingenenbeleidstendensen 1

1.1 Europa Education 2010

De Europese lidstaten stelden zichzelf het ambitieuze doel om van Europa tegen 2010 de meest competitieve kennismaatschappij van de wereld te maken. In Education 2010 omschrijven de nationale onderwijsoverheden hoe ze de Lis-sabondoelstelling wensen te realiseren. Onder het voorzitterschap van Slovenië en Frankrijk werden twee nieuwe onderwijsthema’s aangesneden: ‘onderwijs in de 21 ste Eeuw’ en ‘onderwijs & migratie’. Over beide thema’s stuurde de Europese Commissie een vragenlijst rond om nationale en lokale gevoeligheden te leren kennen.

European Qualification Framework

Daarnaast bouwde Europa verder aan de ontwikkeling van het EQF, het European Qualification Framework. Vlaanderen werkt aan een regionale versie van het kwalificatie raamwerk om dit te kunnen inpassen in het Europese. Op die manier zal een Vlaamse opleiding in te schalen zijn in een Europees perspectief. Dit kan pas na de goedkeuring van de sleutelcompetenties. Het werk dat Europa hier rond geleverd heeft, moet nu door de lidstaten geïmplementeerd worden.

ECVET

Voor het beroepsgericht onderwijs, het nieuwe Hoger Beroepsonderwijs (HBO) inbegrepen, komt het EQF niets te laat. Europa stuurt er met ECVET (European Creditsystem Vocational Education and Training) namelijk op aan om deze opleidingen Europees open te stellen. Leerlingen krijgen daardoor elders in Europa punten voor hun stage of voor delen van hun opleiding die geldig zijn voor hun lokale studieresultaten. Antwerpen stapte in een pilootproject over dit thema met de steden Berlijn, Rovaniemi en Vilnius.

Economie en Werk

Het Europees Sociaal Fonds (ESF) geeft Vlaanderen de kans om zijn beleid over economie en werk af te stemmen op de EuropeseLis-sabondoelstelling. De VDAB krijgt als arbeidsmarktregisseur een groot deel van die fondsen toegewezen. ESF zelf doet daarnaast oproepen aan lokale actoren om hun ideeën uit te werken. Alge-meen onderwijsbeleid volgt deze oproepen op de voet. Het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling (EFRO) opent mogelijkheden om opleidinginfrastructuur te realiseren. Ook hier is de kwalitatieve doorstroom onderwijs – arbeidsmarkt een belangrijke doelstelling.

1.2 Vlaanderen

Op Vlaams niveau waren er in 2008 een heleboel ontwikkelingen en nieuwigheden, waarvan een aantal ingingen met de start van het nieuwe schooljaar. Omdat veel van deze ontwikkelingen ge-volgen hebben voor de Antwerpse scholen en lerenden moet het algemeen onderwijsbeleid hier sterk rekening mee houden.

Vlaamsebeleidsontwikkelingen

invoering van de maximumfactuur in het basisonderwijs • (zie 3.4);stijging van de werkingsmiddelen voor het leerplichton-• derwijs, waarbij scholen met kwetsbare doelgroepen meer middelen krijgen (zie 1.3);vernieuwd stelsel van leren en werken;• de invoering van het leerkrediet in het hoger onderwijs • (zie 6.2);het nieuwe decreet volwassenenonderwijs met de • oprichting van de consortia (zie 2.4);voorbereiding van het hoger beroepsonderwijs (zie 7.2).•

6

1.3 Antwerpen

Extra werkingsmiddelen voor Antwerpse scholen

Vanaf september 2008 wordt een deel van de werkingsmiddelenvoor basis- en secundaire scholen verdeeld volgens het profiel van de schoolbevolking. Scholen met veel leerlingen uit kansengroe-pen krijgen meer werkingsmiddelen. Scholen ontvangen meer middelen voor:

leerlingen met lageropgeleide ouders; • leerlingen die thuis geen Nederlands spreken; • leerlingen uit gezinnen met een laag inkomen; • leerlingen die in een kansarme buurt wonen.•

Door de achtergrond van de Antwerpse leerlingen verwachten we een toename van de werkingsmiddelen voor scholen op het grondgebied van de stad: schattingen gaan over 15.000.000 euro extra vanaf 2009. Deze middelen zullen echter niet gelijk verdeeld zijn over de Antwerpse scholen omdat de scholen onderling sterke verschillen vertonen in hun leerlingenpopulatie. Vraag is hoe scholen de extra middelen kunnen inzetten zodat meer Antwerpse jongeren een succesvolle onderwijsloopbaan kennen.

Stadsbestuur blijft investeren in netover-schrijdend onderwijsbeleid.

Het stadsbestuur wil evenveel blijven investeren in netoverschrij-dend onderwijsbeleid. Maar door de nieuwe financiering zullen we deze middelen mogelijk op een andere manier moeten inzetten. Het stadsbestuur kan in zijn rol van regisseur van het flankerend onderwijsbeleid een faciliterende rol opnemen. Deze rol kan sterk verschillen naargelang het thema en de samenwerkingsvormen waarvoor het onderwijsveld opteert.

Denkdagen 13 maart en 3 juni 2008

Om samen met het onderwijsveld na te gaan hoe de scholen de extra middelen kunnen inzetten en welke rol het stadsbestuur binnen deze nieuwe context kan opnemen organiseerde Robert Voorhamme, schepen voor onderwijs, twee denkdagen met het Antwerps onderwijsveld. Op de eerste denkdag op 13 maart 2008 werden een aantal inhoudelijke thema’s afgebakend en bespro-ken. Uit deze bespreking konden een zestal tendensen gedestil-leerd worden. Op de tweede denkdag, op 3 juni 2008, werden concrete voorstellen besproken.

Denkdag13maart:thema’s

Veiligheid en uitvalpreventie risicojongeren• Leerlingloopbanen• Band tussen school, leerlingen en ouders versterken• Aantrekkelijke leeromgevingen• Onderwijs in 2020•

Denkdag13maart:tendensen

Belang van kwalitatieve leerlingloopbanen.• Beleidsvoerend vermogen en professionalisering van school-• teamsPedagogisch-didactische vernieuwingen• Ondersteuning van leerlingen en ouders• Netoverschrijdende samenwerking op vlak van onderwijsbe-• leid, onderwijsaanbod,…• Samenwerking op vlak van schoolinfrastructuur en schoolom-• gevingen

Denkdag3juni:Actievoorstellen

Voorstellen waarover een consensus bestaat en die we snel 1. kunnen realiseren of al aan het realiseren zijn

Lokaal steunpunt studiekeuzebegeleiding• Sectorale netwerken en website schoolverlaters• Lokale spijbelpreventie• Peercoaching• Ondersteuning van leerlingen en ouders•

Integratie van de bestaande projectenfondsen in een ver-2. nieuwd projectenfonds. Na positief advies van de Onderwijs-raad Antwerpen (december 2008) kunnen we dit realiseren.

Vernieuwende voorstellen die een bijsturing van de werking 3. van algemeen onderwijsbeleid en de samenwerking tussen de onderwijspartners impliceren. Deze voorstellen worden verder geconcretiseerd in 2009.

Ontwikkeling van een kenniscentrum Antwerps • onderwijs.

Oprichting van een strategische planningscel rond • onderwijsaanbod.

Samenwerking op vlak van infrastructuur onder andere • in technische campussen.

Oprichting van een proeftuin ‘no one left behind’ in • basis- en middenschool

7

22 Netoverschrijdendestructuren

2.1 Baobab vzw

De werking van Baobab vzw is geïntegreerd in die van de afdeling algemeen onderwijsbeleid. De inhoudelijke werking van deze vzw spoort dus volledig met die van de afdeling. De neerslag van de formele werking vindt u in het jaarverslag van de vzw.

2.2 Onderwijsraad Antwerpen

De Onderwijsraad Antwerpen is het officiële overleg- en ad-viesorgaan over onderwijs in de stad met als sleutelbegrippen consensus en vrijwillige deelname. Het gestructureerd overleg in vast bureau, plenaire raad, commissies en werkgroepen draagt bij aan een betere samenwerking en een betere oplossing van problemen. De onderwijsraad is uitgegroeid tot een onmisbare schakel in het Antwerpse onderwijs. Het is ook dé plaats waar de Antwerpse onderwijswereld overlegt over gezamenlijkeacties.

GezamenlijkeactiesvandeOnderwijsraadAntwerpen2008

JANUARI – FEBRUARI• De derde, netoverschrijdende, campagneomhetsecundaironderwijsindestadtepromoten. Deze campagne promoot Antwerpen als aantrekkelijke leeromgeving en ondersteunt op die manier de netoverschrijdende initiatieven die het algemeen onderwijsbeleid ontplooit.

MAART• Een tweede deelnameaandeJobbeursvoorlaatstejaars-studentengeorganiseerd door de hogescholen in Antwerpen (maart) met als doelstelling het Antwerps onderwijs als aantrekkelijke werkgever te profileren.

15 JANUARI • De derde onderwijsreceptie georganiseerd door de Lokale Overlegplatforms, vzw Baobab, het algemeen onderwijsbe-leid en de onderwijsraad, een actie met een meer informeel karakter.

SamenstellingvanhetvastbureauvandeOnderwijsraadAntwerpen(31december2008)

Vrij katholiek onderwijs Dis Van Berckelaer voorzitter

Provinciaal onderwijs Fried Van Doren vice-voorzitter

GO! onderwijs v/d Vlaamse gemeenschap

Marc Driesen commissaris

Stedelijk onderwijS Frank Noten commissaris

Plenaire raadIn de plenaire raad namen we afscheid van Paul Bonner en Marc Verherstraeten, die op 1 september met pensioen gingen. We namen ook afscheid van Cécile Colpé, secretaris van de onder-wijsraad, die op 1 oktober vervangen werd door Griet De Rechter.

8

Besproken in de onderwijsraad in 2008

Aansluitingonderwijs–arbeidsmarkt:visietekstenactiesIn het najaar van 2007 ging de onderwijsraad voor het eerst het gesprek aan omtrent de aansluitingonderwijsenarbeidsmarkt. Dit thema was dan ook de rode draad doorheen de vergaderingen van de onderwijsraad in het voorjaar van 2008. De projectverant-woordelijke ‘werk, onderwijs en kiezen’ werkte op basis van de Vlaamse competentieagenda met het vast bureau werken aan een visietekst, gekoppeld aan praktische acties op het terrein. Op 20 maart werd deze visietekst door de onderwijsraad goed-gekeurd. De tekst resulteerde nog voor het zomerreces in een addendum onderwijs aan de samenwerkingsovereenkomst die de stad sloot met de VDAB, het bedrijfsleven en het OCMW.

LokaalOnderwijsplanAlle Vlaamse centrumsteden kunnen in het kader van het flan-kerend onderwijsbeleid extra middelen krijgen. Een van de voor-waarden is dat ze over een LokaalOnderwijsplan beschikken. Het vast bureau besprak op 19 februari 2008 het Lokaal Onder-wijsplan voor Antwerpen en formuleerde een positief advies dat werd overgemaakt aan de plenaire raad. Na hun positief advies werd het Lokaal onderwijsplan voorgelegd ter goedkeuring aan het college van burgemeester en schepenen en de gemeente-raad. UniformstandpuntoveraanvragendoorscholenvangegevensuitbevolkingsregistersDe onderwijsraad nam een uniform standpunt in over aanvragendoorscholenvanadressenbestandenuitbevolkingsregisters. De verschillende netten kunnen voor gerichte communicatiedoel-einden adresgegevens opvragen aan het algemeen onderwijsbe-leid. De netverantwoordelijke dient hiervoor een aanvraagformu-lier te versturen naar de secretaris van de onderwijsraad.

Wapensopschool:burgemeestertegastopvastbureauenplenaireraad. De kabinetten van de burgemeester en schepen Voorhamme be-reidden samen een tekst voor die werd besproken op de plenaire raad van 5 juni.

De uitgangspunten voor dit voorstel waren:

iedereen vindt veiligheid op school belangrijk, niemand wil 1. wapens op schoolde school neemt telkens het initiatief voor interventie2.

Het voorstel voorzag in de registratie van incidenten, een clausule in het schoolreglement en een breed en gefaseerd plan

van aanpak bij (vermoeden van) wapendracht. Nog voor de zomervakantie organiseerde de burgemeester sa-men met het vast bureau op 12 juni een persmoment waar deze plannen ontvouwd werden. In september werd de suggestietekst voor het schoolreglement goedgekeurd. Op 21 november werd het protocol plechtig ondertekend door de burgemeester en de vertegenwoordigers van de Antwerpse onderwijsnetten.

Uit de commissies en werkgroepen van de onderwijsraad in 2008

SWAT De commissieuitvalpreventieenopvang volgde de evolutie van de opvangstructuur SamenWerkenAandeToekomst(SWAT). In het voorjaar van 2008 werd de opvangstructuur geconfron-teerd met heel wat zieke collega’s, waardoor de goede werking op de helling kwam te staan en er interimkrachten ingeschakeld moesten worden.

WijzigingreglementSociaalFonds De commissienetoverschrijdendaanbod(NOA) wijzigde het reglementSociaalFonds, legde het vervolgens ter goedkeuring voor aan vast bureau en plenaire raad en aan college en gemeen-teraad van de stad Antwerpen. De belangrijkste wijzigingen be-treffen de OKAN-leerlingen en de wijziging van het aanwendings-percentage voor leerlingen van het buitengewoon onderwijs.

ReferentiekaderinningonbetaaldeschoolrekeningenDe commissienetoverschrijdendaanbod(NOA) werkte een nota uit over de inning van onbetaalde schoolrekeningen die werd goedgekeurd door de plenaire raad. De nota schetst een referen-tiekader voor basis- en secundaire scholen op het grondgebied van de stad Antwerpen. De tekst ‘beschermt’ enerzijds gezinnen die het financieel moeilijk hebben voor juridische en andere dwingende procedures. Anderzijds ‘beschermt’ deze tekst scho-len die procedures opstarten tegen ouders die manifest weigeren te betalen en wel over de financiële middelen beschikken. Over de keuze voor een (juridische) procedure in geval van wanbeta-ling door ouders met de nodige financiële middelen beslissen de schoolbesturen autonoom.

Vanvisietekstnaarsteunpuntstudie-enberoepskeuze In mei 2007 presenteerden de medewerkers van het netwerk ‘anders kiezen’ een conceptnota‘Kiezeninonderwijs’. Het vast bureau vond de tekst onvoldragen. Een nieuw opgerichte netoverschrijdende werkgroepkeuzebegeleiding had daarom als opdracht een visietekst te formuleren over keuzebegeleiding in Antwerpen. De werkgroep presenteerde de discussietekst keu-

9

zebegeleiding in december 2007 aan de onderwijsraad. De tekst werd door het hele onderwijsveld aanvaard. Deze tekst werd samen met de operationele voorstellen eerst besproken met het vast bureau en de CLB’s. De onderwijsraad wil de expertise van de CLB’s en de scholen aanwenden en ter beschikking stellen voor het hele Antwerpse onderwijs. Samen met de actievoorstel-len uit de denkdagen en het advies van de werkgroep overgang secundair – hoger onderwijs mondde deze visie uit in het voorstel voor de oprichtingvaneensteunpuntstudie-enberoepskeuze. Het steunpunt zal een faciliterende en coördinerende werking hebben op Antwerps niveau.

Naareenvlottereovergangvansecundairnaarhogeronderwijs In opvolging van het rondetafelgesprek Bruggen Bouwen – Ob-stakels overwinnen tussen secundair en hoger onderwijs (22 mei 2007) installeerde de onderwijsraad Antwerpen in oktober 2007 de werkgroepovergangsecundair-hogeronderwijs. Zij had als voornaamste opdracht een selectie te maken uit de prioriteiten van het rondetafelgesprek en deze te operationaliseren in de vorm van een advies. De werkgroep presenteerde haar eindad-vies in het voorjaar van 2008. De werkgroep formuleerde drie adviezen over:

Studiekeuzebeleid• De werkgroep adviseerde de oprichting van een steunpunt om scholen en CLB’s te ondersteunen in hun studiekeuzebe-leid. Taal• Taal en taalbeleid vallen onder de verantwoordelijkheid van de school. De werkgroep adviseerde om een aanbod op maat te creëren voor secundaire scholen zodat ze hun taal-beleid verder kunnen ontwikkelen en implementeren. Communicatieeninformatiedoorstromingtussensecun-•dairenhogeronderwijs De werkgroep adviseerde om het overleg tussen beide onderwijsniveaus binnen de Onderwijsraad Antwerpen te houden en geen nieuw overlegplatform op te richten. Het advies om de onderwijsraad uit te breiden extra leden van het hoger onderwijs in Antwerpen werd niet gevolgd door de onderwijsraad. Wel zullen vertegenwoordigers van het hoger onderwijs uitgenodigd worden tijdens een themati-sche plenaire raad over de doorstroming van secundair naar hoger onderwijs en het steunpunt studie- en beroepskeuze.

CommissiesenwerkgroepvandeOnderwijsraadAntwerpen(31december2008)

Commissieuitvalpreventieenopvang• : onderwijsspecia-listen op het vlak van risicoleerlingen uitgebreid met de projecten in het netwerk van het centraal meldpunt risico-jongerenCommissienetoverschrijdendaanbod• : commissie die aan-bevelingen doet over het netoverschrijdend aanbod van de stad Antwerpen (buitenschools aanbod, sociaal fonds).PedagogischewerkgroepOKAN• (onthaalklas voor andersta-lige nieuwkomers): leerkrachten uit secundaire scholen met onthaalklassen voor anderstalige nieuwkomers

CijfersOnderwijsraadAntwerpen2008

2008

Aantal realisaties onderwijsraad 19

Aantal vergaderingen vast bureau 17

Aantal vergaderingen plenaire raad 10

Opkomst % vast bureau 78,41%

Opkomst % plenaire raad 47,49%

2.3 Lokale Overlegplatforms

2.3 Lokale OverlegplatformsVoor het flankerend onderwijsbeleid – in Antwerpen een verant-woordelijkheid van het algemeen onderwijsbeleid – is het noodza-kelijk dat het LOP de voorstellen adviseert. Het advies van het LOP over het Antwerps lokaal onderwijsplan was unaniem positief. De LOP-deskundigen werden ook actief betrokken bij de actualise-ring van de afsprakennota tussen LOP en onderwijsraad. Verschil-lende decretale LOP-opdrachten worden immers opgenomen door het algemeen onderwijsbeleid.

De LOP’s besteedden aandacht aan de volgende thema’s:

schoolse achterstand bij kansarmen en bij allochtone • jongeren;werken met omgevingsanalyse;• bekendmaking van het herziene GOK-decreet bij kansarmen;• optimalisering van de communicatie met ouders;• schoolkosten. •

10

LokaalOverlegplatformBasis

De stad stelde voor om een gezamenlijke inschrijvingsperiode voor buurtkinderen te realiseren. Tijdens de zomermaanden ging veel energie naar de ontwikkeling van een sluitende procedure. Het voorstel werd niet aanvaard door de algemene vergadering.

Het LOP besteedde bijzondere aandacht aan kleuterparticipatie. Een steekproef in de kleuterscholen leidde tot de volgende vast-stellingen:

woensdagvoormiddag (17%) en vrijdagnamiddag (16%) wer-• den de meeste afwezigen geteld;86 % is gemiddeld aanwezig;• hoe jonger de kleuters, hoe meer afwezigheden: bij de • driejarigen is bijna 1 op 5 afwezig in de voormiddag, bij de zesjarigen minder dan 1 op 10;meer dan de helft van de aanwezige kleuters (3 op 5) blijft de • hele dag afwezig;het aandeel van de zieken is in alle leeftijdsgroepen vrij sta-• biel, varieert niet per dag(deel) en is gemiddeld iets minder dan 4%;het is niet zo dat in bepaalde scholen de kans groter is dat • leerlingen afwezig blijven.

LokaalOverlegplatformSecundair

Volgende actiesvloeiden voort uit de werking van het Lokaal Overlegplatform (LOP) Secundair:

vastlegging van gezamenlijke inschrijvings- en voorrangs-• periodes voor alle Antwerpse secundaire scholen en actieve opvolging van geweigerde inschrijvingen;afbakening van criteria voor secundaire scholen om jongeren • te weigeren die elders wegens tucht verwijderd werden;verdere uitbouw van de samenwerking met het Centraal • Meldpunt voor Risicojongeren om schoolloze jongeren en jongeren die wegens tucht werden verwijderd beter op te volgen;verdere verspreiding van de aanbevelingen van de reflectiecel • over studiekeuze en studiebegeleiding.

2.4 Consortium Volwassenonderwijs

Op 1 september 2007 werd het nieuwe decreet Volwassenenon-derwijs van kracht. Dit decreet voorziet in de oprichting van lokale consortia, waarin de inrichtende machten van de lokale aanbie-ders volwassenenonderwijs zich lokaal en netoverschrijdend orga-niseren. Het algemeen onderwijsbeleid begeleidde de vorming van het consortium.

Het Consortium Volwassenenonderwijs Antwerpen is gesticht op 26 september 2007. In afwachting van de aanstelling van aan afgevaardigd bestuurder – een voorwaarde voor subsidiëring – werden Boris Mets (coördinator algemeen onderwijsbeleid) en Dis Van Berckelaer (adjunct van de vicaris) aangesteld als afgevaardigd bestuurder ad interim.

In mei 2008 trad Adelheid Doom aan als afgevaardigd bestuurder.

OpdrachtenConsortiumVolwassenenonderwijsAntwerpen

afstemming en optimalisering van het aanbod • volwassenenonderwijs;afstemming met de andere publieke aanbod • verstrekkers;signaalfunctie naar de centrale overheid;• aanspreekpunt voor sociaal-culturele en sociaal-economische • actoren;diensten aan cursisten;• bekendmaking van het aanbod volwassenenonderwijs;• ondersteuning van kandidaat-cursisten om met het aanbod • om te gaan;ombudsdienst;• stimulering en ondersteuning van diverse vormen van • samenwerking.

11

2.5 OpenOnderwijshuis

Het Open Onderwijshuis is de ruimtelijke uitdrukking van het stre-ven van het stadsbestuur om een onderwijsbeleid te voeren voor alle lerenden op het grondgebied van de stad.

In het Open Onderwijshuiszijn ruimte en faciliteiten toegankelijk voor alle scholen en • alle lerenden, aan dezelfde voorwaarden. huizen diensten en partners die alle scholen en/of lerenden • ondersteunen.

Het Open Onderwijshuis biedt in de eerste plaats ruimte voor de interne vergaderingen van verschillende diensten van Lerende Stad: afdeling algemeen onderwijsbeleid, kinderopvang, strate-gisch team. Daarnaast zijn er de onderwijsgerelateerde vergaderin-gen: lokaal overlegplatform, Onderwijsraad Antwerpen en vele ad hoc vergaderingen en vormingen. Verder zijn er persconferenties, informatieve sessies, recepties allerhande, maar ook tentoonstel-lingen en grootschaliger evenementen.

EvenementeninhetOpenOnderwijshuis2008

Datum InrichterEvenement

10 januari AOB Persmoment Studiewijzer

15 januari AOB, LOP, onderwijsraad Onderwijsreceptie

25 januari AOB Onderwijscafé ‘Op weg naar sterke scholen’

26 februari AOB Infosessie projectenfonds

3 maart AOB Reflectiedag visietekst brede school

4 maartUniversiteit van het Algemeen Belang

(UAB)Studiedag interculturaliteit in secundair onderwijs

12

Datum Inrichter Evenement

5 maart AOB, STOLB Studiedag ‘Carrier counceling’ voor CLB-medewerkers

12 maart AOB Reflectiedag visietekst brede school

13 maart AOB Eerste denkdag onderwijsbeleid Antwerpen ‘Hoe maken we samen het verschil?’

21 maart Gemeenschapsonderwijs Gent Personeelsfeest

23 maart Academie Borgerhout Degustatieconcert

14-15-16-21-22-23 april

Schoolverlatersplatform Schoolverlatersdagen

29 april VLOR Regionale contactdag Leerkracht - Veerkracht

16 mei AOB Uitwisselingsmoment KAAP

22 mei XARXA Bijeenkomst XARXA-mobility managers

30 mei Formaat Congres informeel leren

3 juni AOB Tweede denkdag onderwijsbeleid

17 juni AOB, STOLB CLB-Upd@te hoger onderwijs

19 tot 26 juni SIHA Tentoonstelling diamant, goud en juwelen

26 juni Stedelijk Lyceum Paardenmarkt Proclamatie

4 oktober Huiswerkplatform Linkeroever, AOB Studiemoment ouderparticipatie en naschoolse begeleiding

6-8-9-20-22-23 oktober en 3-5-6

november

AOB Leesgroepen sterke scholen

8 oktober Zij-kant vzw Studiedag Gender en Studiekeuze

9 oktober AOB Infomoment internationale studiebezoeken

10 oktober AOB Congres Uitvalpreventie

14 oktober AOB Infocafé over algemeen onderwijsbeleid voor LOP’s en onderwijsraad

25 november AOB, Werk en Economie Ontmoetingsdag algemeen onderwijsbeleid – Werk & Economie

3 december AOB Onderwijscafé verkeersveiligheid en mobiliteit

4 en 8 december AOB, LOP Basis Infosessies inschrijvingen onderwijs voor scholen en intermediairen

12 december AOB Eindevaluatie eenjarige projecten projectenfonds

13

3 Kansencreërendooronderwijsvernieuwing 3

3.1 Projectenfonds voor onderwijsvernieuwing en samenwerking

Uitgevoerdeprojecten2008

Basisonderwijs Secundaironderwijs Volwassenenonderwijs TOTAAL

Eenjarig 6 7 2 15

meerjarig 4 7 2 13

10 14 4 28

In mei werden de eenjarige projecten tussentijds geëvalueerd. De projectscholen wisselden ervaringen uit en keken kritisch naar hun eigen project aan de hand van een evaluatie-instrumentopbasisvandedragersvanbeleidsvoerendvermogen.

Ook de scholen met een meerjarig project wisselden ervaringen uit. Hun opdracht bestond erin om met het schoolteam het evaluatie-instrument toe te passen op hun project en de resulta-ten voor december te bezorgen. Deze meting maakt deel uit van hun verantwoording om het project te mogen verderzetten.

In december stelden alle eenjarige projecten hun eindevaluatie voor. Ook scholen zonder project waren welkom zodat de exper-tise van de projectscholen verder verspreid kan worden.De meerjarige projecten werden in december grondig bekeken in functie van hun vervolg volgend jaar.

Projectcall 2008In januari ontvingen alle Antwerpse scholen een oproep om een nieuw project in te dienen. Tijdens twee informatiesessies kwamen 20 scholen luisteren naar de uiteenzetting over het doel en de aanpak van het projectenfonds. Hierna dienden 12 van de aanwezige scholen hun project in, soms na bijkomend overleg met de projectverantwoordelijke. In totaal werden 38 projecten ingediend.

Een onafhankelijke screeningscommissie besprak deze projecten en formuleerde advies over hun kans op slagen aan de Raad van Bestuur van Baobab vzw. Deze keurde op basis van dit advies 33 van de 38 ingediende projecten goed op 17 juni 2008. Deze projecten mogen starten op 1 januari 2009.

Goedgekeurdeprojecten2009

Basisonderwijs Secundaironderwijs Hogeronderwijs Volwassenenonderwijs TOTAAL

14 12 2 5 33

In de periode tussen september en december 2008 bezochten de projectmedewerkers elke school met een project. De project-verantwoordelijken in de scholen werden geïnformeerd over de

screening van hun project en eventuele werkpunten die daarin werden vastgesteld.

14

3.2 Brede school

Brede scholen stemmen hun aanpak beter af op de grootstede-lijke onderwijsrealiteit door allianties aan te gaan met partners uit cultuur, vrije tijd, jeugd, wijk, diversiteit, enz. De stedelijke overheid versterkt haar regierol door contracten af te sluiten met brede scholen via de methodiek van een stimuleringsfonds. Een niet onbelangrijke secundaire doelstelling is onderwijsvernieu-wing op het spoor komen. Met de goedkeuring door de Vlaamse overheid van de projectaanvraag voor 2008 konden de tien Ant-werpse bredeschoolprojecten hun driejarig traject verderzetten.

JANUARI • De adviescommissie bestudeerde de sociogrammen van de tien projecten. Deze documenten geven een visueel beeld van de samenwerkingsverbanden.

MEI• Het tweede werkingsjaar van de projecten werd geëva-lueerd. De evaluatieverslagen vormden de basis voor de opmaak van de planning voor het derde projectjaar. Op de vergadering van 30 mei 2008 stelde de adviescommissie brede school een duidelijke groei vast in alle projecten. Een duurtijd van drie jaren maakt het voor de projecten mogelijk naar structurele verandering toe te werken. Algemeen blijkt de toeleiding van jongeren naar de reguliere vrijetijdsactivi-teiten een knelpunt in alle projecten.

JULI • De financiële afrekening in juli maakte duidelijk dat perma-nent aandacht nodig blijft voor de correcte besteding van projectgelden. Reguliere uitgaven kunnen hier niet mee gefinancierd worden. Bij de opmaak van de overeenkomsten voor het derde en laatste projectjaar besteedden de project-medewerkers extra aandacht aan de structurele verankering van de bredeschoolwerking.

LokalevisietekstbredeschoolVerspreid over 3 bijeenkomsten wisselden 60 medewerkers van scholen en partnerorganisaties van gedachten over de doelstel-lingen en de organisatorische aspecten van een brede school, zoals beschreven in de visietekst. Zij formuleerden eveneens de eerste beleidsadviezen.

InterdisciplinairprojectUniversiteitAntwerpenHet stimuleringsfonds brede school gaf een onderzoeksopdracht aan een projectgroep van de studierichting Opleidings- en onder-wijswetenschappen van het Instituut voor Onderwijs- en Infor-matiewetenschappen. Vier studenten onderzochten gedurende het academiejaar 2007-2008 de randvoorwaarden voor de brede school. Op basis van literatuuronderzoek en interviews brachten ze in hun eindrapport (mei 2008) deze randvoorwaarden en het belang ervan in kaart.

Het project beleidsvoerend vermogen werd verdergezet in 2008. De doelstelling van dit project is enerzijds om studenten uit de lerarenopleiding kennis te laten maken met de school-als-organi-satie en anderzijds om scholen te versterken in hun beleidsvoe-rend vermogen.

3.3 Project beleidsvoerend vermogen

OpleidingsmoduleDe module over het beleidsvoerend vermogen van scholen en de school-als-organisatie werd gegeven aan volgende deelnemers:

Aantalsessies Aantalstudenten

Karel de Grote-hogeschool bachelor Lager onderwijs 4 120

Karel de Grote-hogeschool bachelor Kleuter onderwijs 3 80

Artesis Hogeschool Antwerpen bachelor Lager onderwijs 2 50

Artesis Hogeschool Antwerpen bachelor Kleuter onderwijs 2 50

Plantijn Hogeschool bachelor secundair onderwijs 2 50

15

Afstudeerprojecten Tijdens het academiejaar 2007 -2008 werkten 26 studenten aan een eindwerkoverbeleidsvoerendvermogen. Midden juni stel-den de studenten hun eindwerken voor aan de lectoren, medestudenten en de teams van de participerende basisscholen. 24 studenten legden het traject succesvol af.

Thema’safstudeerprojecten2007-2008Taalstimulering bij jonge kleuters (3 studenten)• Een Europees muzisch project (1 student)• Gezondheid : beweging en gezonde voeding (1 student)• Kinderrechten in het lager onderwijs (1 student)• Eindtermen ICT (2 studenten)• Projectwerking (5 studenten )• Muziek (1 student)• Een gezondheidsproject (2 studenten)• Het Gok – beleid (6 studenten)• Kleuterinspraak en participatie (4 studenten)•

Stagesbeleidsvoerendvermogen:dethema’s:taalstimulering in de kleuterschool – brede school – Comeniuspro-ject rond muziek taalvaardigheidsactiviteiten voor de vierjarige kleuters – projectwerking – kinderrechten – positief omgaan met ruzies – gezondheidsbeleid – beweging en gezonde voeding – GOK-beleid – anti-pestproject – kleurrijke speelplaats – luister en leef mee – gezond eten op school – gelijke onderwijskansen van kleuter naar lager – een zinvolle invulling van de naschoolse op-vang – van slapen over snoezelen naar spelen –taal voor allemaal – samen muzisch in ons amfitheater – Europees werken vanuit gerechten – een zinvolle invulling van de middagpauze – tevreden-heidsonderzoek bij ouders , leerlingen en leerkrachten –kunstedu-catief project

Stages9 studenten van de Plantijn Hogeschool werken aan een • kunsteducatief project met een aanbod voor de middag-pauze, speeltijden of tijdens het naschools toezicht.

7 studenten uit de Specifieke Lerarenopleiding van • Universiteit Antwerpen werken in het kader van hun op-drachtenstage mee in meerdere onderwijsvernieuwende projecten.

Tijdens het schooljaar 2007-2008 gaven 10 Antwerpse • scholen studenten uit de lerarenopleiding de kans om een stage te lopen in het kader van beleidsvoerend vermogen. Tijdens schooljaar 2008-2009 steeg dit aantal tot 12 stageplaatsen.

25 januari: Onderwijscafé ‘Op weg naar sterke scholen’ 145 inschrijvingen - 87 deelnemers

De resultaten van de evaluaties van projecten van het projectenfonds werden plenair voorgesteld. In workshops reflecteerden de deelnemers vanuit getuigenissen van scho-len over doeltreffende communicatie, gedeeld leiderschap, ondersteunende relaties, gezamenlijke doelgerichtheid, responsief vermogen, innovatief vermogen, geïntegreerd be-leid en reflectief vermogen. Zij maakten een spiegel van hun schoolsituatie en formuleerden actiemogelijkheden. De resultaten werden gebundeld in een verslag.

16

Leesgroepen ‘Pei/ijlen naar succesvol schoolbeleid’ Algemeen onderwijsbeleid organiseerde vier leesgroepen op ba-sis van het boek ‘Pei/ijlennaarsuccesvolschoolbeleid’ van Jan Vanhoof en Peter Van Petegem. Door uitwisseling en opdrachten kreeg dit boek een praktische invulling. Volgende vragen komen daarbij aan bod:

Hoe verbeter je de communicatie op school? Hoe kunnen leer-krachten en directie elkaar ondersteunen? Hoe zit het met het innovatief en reflectief vermogen van de school? Voert je school een geïntegreerd beleid? Hoe krijg je alle neuzen in dezelfde rich-ting? Welke overlegstructuren hanteert een sterke school?

Leesgroepen‘Pei/ijlennaareensuccesvolschoolbeleid’

Aantaldeelnemers

Februari 2008 (2 sessies van 3 uur) 14

Oktober – november 2008 (3 sessies van 2 uur) 72

86

Evaluatiemethodiekprojecten

Deze evaluatiemethodiek op basis van de dragers voor beleidsvoerend vermogen werd door 46 vertegenwoordigers uit 26 scholen gehanteerd om hun project te evalueren. Hierbij werden tips geformuleerd om project te verbeteren en te versterken. (zie ook 3.1)

3.4 Armoedebeleid

Schoolkosten Op 30 januari keurde de Antwerpse onderwijsraad een nota goed waarin de Antwerpse scholen zich engageren om in hun beleid inzake onbetaalde schoolrekeningen een aangepaste strategie te volgen ten aanzien van enerzijds ouders die niet kunnen betalen en anderzijds ouders die niet willen betalen.

In september werden Antwerpse ouders met een kind in de basis-school via de folder Debasisschool,betaalbaarvoorelkeouder(40.000 ex.) geïnformeerd over het Antwerpse en Vlaamse beleid om de schoolfactuur voor alle ouders betaalbaar te houden.

Naschoolse begeleidingSamen met de gekende Antwerpse naschoolse begeleidingsiniti-atieven (huiswerkklassen) werd een gezamenlijke visietekst over niet-commerciële naschoolse begeleiding afgewerkt. Daarnaast werd een folder met Huiswerktipsvoorouders (3000 ex.) verspreid via de betrokken partners. Instructieve tekeningen met bijschriften in verschillende talen geven ouders op een laagdrem-pelige manier tips over hoe zij hun kinderen kunnen ondersteu-nen bij hun huiswerk.

Sociaal fondsHet sociaal fonds keerde in het schooljaar 2007-2008 103.716 euro uit aan ouders van Antwerpse leerlingen. Dat zijn 10.898 individuele aanvragen. De commissie netoverschrijdend aanbod paste vanaf 1 september 2008 het reglement aan zodat scholen voor buitengewoon onderwijs en scholen met onthaalklassen voor anderstalige nieuwkomers voor meer leerlingen een dossier kunnen indienen.

OnderwijsopbouwwerkHet afgelopen jaar werkte De Schoolbrug in opdracht van het algemeen onderwijsbeleid in 41 Antwerpse scholen aan 10 verschillende projecten. De scholen bevinden zich in Antwer-pen centrum en noord, Borgerhout en de Zuidrand. Vanaf 2008 kreeg De Schoolbrug aanzienlijk meer middelen om enerzijds ook scholen op Linkeroever te ondersteunen en om anderzijds meer KAAP-projecten kunnen opstarten en begeleiden.

KAAPKAAP is een aanbod NT2 voor ouders in de school waar hun kin-deren school lopen. Het aanbod gebeurt in samenwerking met de aanbodsverstrekkers NT2 (centrum voor basiseducatie, centra voor volwassenonderwijs.De doorstroming naar het reguliere aanbod blijft een aandachts-punt. Daarnaast blijkt ook het gebrek aan kinderopvang tijdens de lessen een drempel voor jonge ouders met kinderen.

KAAPincijfers

Aanvragen Deelnemende scholen Lesgroepen Deelnemende ouders

Schooljaar 2007-2008 12 12 16 198

Schooljaar 2008-2009 24 16 16 215

Schooljaar 2009-2010 46 / / /

17

4

4.1 Eendaagse uitstappen

4 Buitenschoolseactiviteiten

Overzichtdaguitstappen2007-2008

Dagactiviteiten Aantaldeelnemers

Kunstloft 1932

Diesterweg 7567

Peerdsbos 14926

Scheldeland 3003

Torenhof 7063

TOTAAL 34491

De ZooGedurende het schooljaar 2007-2008 brachten 10.1713 leerlingen een gratis bezoek aan de Zoo met het zoovignet. Dit aanbod geldt voor leerlingen van de derde kleuterklas, het vierde leerjaar lager onderwijs en de OKAN-klassen van het secundair onderwijs.

Kunsteducatie in de Kunstloft Dit jaar werden de muzische klassen voor het eerst in de Kunstloft op de Begijnenvest aangeboden. Een klas kan gedurende een dag muzische workshops volgen. De verschillende muzische disciplines worden aangeboden, namelijk beeld, muziek, drama, dans en media. Gedurende het schooljaar 2007-2008 werden 89 klassen verdeeld over 19 scholen ontvangen in de Kunstloft ontvangen.

Haven- en vaarinitiatie Na een lange periode van herstellingen werden de rondvaarten met de vernieuwde schooltjalk aangekondigd voor 7 april. Kort voor deze datum werd duidelijk dat het noodzakelijke vaarbe-wijs niet tijdig zou worden afgeleverd. Heel wat geplande haven-rondvaarten moesten geannuleerd worden. Pas op 13 mei werd een nieuw vaarbewijs afgeleverd en konden de havenrondvaarten hervat worden. Begin september speelde er zich een gelijkaardig scenario af. Het voorlopige vaarbewijs werd niet verlengd met als gevolg dat de havenrondvaarten opnieuw geannuleerd moesten worden. Voor de betrokken scholen werd een gratis alternatief met de Flandria aangeboden op 1 en 8 oktober.

Aantal deelnemers

Schooltjalk ‘Gerlache’ 449

Flandria 36418

Overzichtmeerdaagseuitstappen2007-2008

Aantaldeelnemers

Diesterweg fiets- en natuurklassen 1085

Het Veen sportklassen 1140

Home Mathilde Schroyens zeeklassen 1488

Ten Haagdoorn natuurklassen 1092

TOTAAL 4805

Op 18 en 25 november werden nieuwe directeurs uitgenodigd om kennis te maken met het aanbod in drie weekverblijven.

4.2 Meerdaagse uitstappen

19

55 Onderwijsencultuur

Meer cultuur voor meer kinderen. Dat is de doelstelling van de stad Antwerpen. Onderwijs kan een belangrijke rol spelen en kinderen in de klas in contact te brengen met cultuur. Algemeen onderwijsbeleid wil enerzijds scholen stimuleren om culturele activiteiten te integreren in de klas. Anderzijds bouwen we een netoverschrijdend beleid uit over cultuur en onderwijs.

Sinds september 2008 zijn twee voltijdse medewerkers actief binnen het domein cultuur en onderwijs. Vanuit de invalshoek ‘onderwijs’ zullen zij dit domein zowel beleidsmatig als project-matig opvolgen. Eveneens in september ging ook de intendant onderwijs en cultuur aan de slag. Zijn werkdomein gaat breder dan onderwijs. In de eerste plaats brengt hij de verschillende actoren binnen de stad samen rond de tafel. Hij tracht nieuwe verbindingen te leggen en ontwikkelt samen met alle stedelijke partners een gedragen beleid over onderwijs, jeugd en cultuur.

13 mei: Cultuurmarkt onderwijs en jeugdwerkOp 13 mei organiseerde het algemeen onderwijsbeleid samen met de stedelijke jeugddienst en Prospekta vzw een cultuurmarkt voor onderwijs en het jeugdwerk. Leerkrachten en jeugdwerkers maakten er kennis met het culturele aanbod in Antwerpen en daarbuiten. In totaal waren er 60 cultuurpartners aanwezig. 95 leerkrachten bezochten de beurs. De infofiches over de standhou-ders bieden een overzicht van het cultuuraanbod voor scholen.

Daens, de musicalTijdens het najaar was de musical Daens te gast in Antwerpen. Studio 100 ontwikkelde een educatief pakket. Algemeen onder-wijsbeleid liet een extra module ontwikkelen voor dit pakket zodat het beter bruikbaar werd voor TSO, KSO en BSO. Elke Antwerpse secundaire school ontving dit pakket.De stad bood korting op de toegangsprijs voor klassen uit de derde graad BSO. Voor eind november tekenden 10 scholen in op dit aanbod. In totaal gingen 50-tal klassen naar de musical. Tot nu toe maakten 739 leerlingen gebruik van deze korting.

StadsklassenDe stadsklassen zijn een samenwerking tussen het algemeen onderwijsbeleid en de stedelijke jeugddienst.Het doel is om jongeren uit het secundair onderwijs te laten ken-nis maken met stedelijkheid en dit specifiek in de context van de grootstad Antwerpen. In oktober vonden de eerste testmodules plaats. Vijf scholen konden drie verschillende modules uittesten rond het thema mode. Het verdere concept wordt ontwikkeld door JES vzw Antwerpen.

Cultuurconsulenten Algemeen onderwijsbeleid en de Karel de Grote-Hogeschool (KdG) verfijnden het concept voor een projectopdracht aan de studen-ten sociaal agogisch werk (optie kunst- en cultuurbemiddeling). Groepjes studenten zullen bij een lagere school nagaan hoe zij nu met cultuur omgaan en een aantal aanbevelingen formuleren. Naast een schoolanalyse voeren ze ook een omgevingsanalyse uit naar culturele actoren in de buurt. Tenslotte starten ze een sa-

menwerkingsverband op met een culturele partner en de school.Algemeen onderwijsbeleid en KdG selecteerden vier scholen verdeeld over verschillende districten.Zie ook 4.1: Kunsteducatie in de Kunstloft

Zin-d’erin(g)Zoals de twee vorige schooljaren werd er in het voorjaar in samenwerking met Sociale Zaken en de vormingsdienst Zin’d-erin(g) de module Met liefs gratis aangeboden aan de scholen. In totaal hebben 12 scholen deelgenomen aan de vorming over seksualiteit en relaties.

VredescentrumVzw Baobab geeft jaarlijks een dotatie aan het Vredescentrum voor het uitwerken van projecten rond het thema vredeseducatie voor scholen op het grondgebied van de stad Antwerpen en de provincie. De projecten hebben een duurzame functie.

VredeseducatieIn 2008 werd door het Vredescentrum in samenwerking met HETPALEIS een luister-cd ontwikkeld in het kader van de viering van 90 jaar wapenstilstand. Op de cd staan korte oorlogsverhalen die speciaal voor dit project geschreven zijn en gespeeld werden door podiumkunstenaars. De cd wilde leerlingen van het basis-onderwijs laten stilstaan bij de herdenking en de kloof tussen heden en verleden overbruggen.

In opdracht van het Vredescentrum maakten striptekenaar Marc Verhaegen en scenarist Jan Kragt een strip over de Tweede Wereldoorlog. De strip speelt in op verschillende aspecten uit de Antwerpse oorlogsgeschiedenis en is geschikt voor jongeren van 13 tot 17 jaar.

Het Vredescentrum organiseert reeds een aantal jaren de Fiets-tocht voor de vrede voor scholen. Dit jaar werd er een educatief pakket ontwikkeld gekoppeld aan de fietstocht zodat scholen ook zelfstandig aan de slag kunnen.

20

66 Studietrajecten

De Studiewijzer is een neutraal infopunt voor iedereen die vragen heeft over leren in Antwerpen. Elke lerende heeft door via de Studiewijzer toegang tot informatie over opleidings-, vormings-, tewerkstellings-mogelijkheden, toelatingsvoorwaarden en in-houden van opleidingen. We organiseren hiervoor een loket, we beheren een website, en we informeren op locatie.

Loket StudiewijzerDe Studiewijzer heeft een permanente loketwerking in het Open Onderwijshuis. We beantwoorden vragen via telefoon, mail en in directe gesprekken. In 2008 beantwoordden we 3078 vragen van in totaal 2688 klanten. (sommige klanten stelden meer dan 1 vraag)

Website:www.antwerpen.be/studiewijzerDe website www.antwerpen.be/studiewijzer kreeg 220 unieke bezoekers per dag. Dat geeft een totaal van 77 000 unieke be-zoekers in 2008. Bovendien werd de website volledig vernieuwd in oktober: de lay-out werd gemoderniseerd en de website is uitgebreid met het volwassenenonderwijs, het hoger onderwijs en een pagina voor professionelen.

InfosessiesopmaatNaast de loketwerking werden op locatie sessies op maat gege-ven aan specifieke doelgroepen (schooldirecties, kansarmen, anderstalige nieuwkomers,…) of over specifieke thema’s (inschrij-vingen lager onderwijs, studiebeurzen…). Bovendien waren we aanwezig op verschillende beurzen (jobbeurzen, onthaalactivitei-ten voor nieuwe inwoners, …). In totaal organiseerden we 40 ac-tiviteiten op locatie, waarbij we in totaal 1000 klanten bereikten.

6.2 ‘Anders kiezen’: doordachte studie- en beroepskeuze

6.1 Studiewijzer: informatie over onderwijs in Antwerpen

In het project ‘Anders Kiezen’ inspireren we schoolteams om leerlingen te bege-leiden naar doordachte studiekeuzes. We focussen op de overgang van basis naar secundair onderwijs, en op de overgang van secundair naar hoger onderwijs. We publiceerden materiaal en organiseerden vormingsmomenten.

Materiaal

Brochure:HetsecundaironderwijsinAntwerpenDe brochure geeft een totaalbeeld van de studierichtingen se-cundair onderwijs in Vlaanderen met een aparte aanduiding voor de richtingen die je in Antwerpen kan volgen. Er wordt op een overzichtelijke manier uitleg gegeven over inschrijvingsrecht, leerplicht, studietoelagen en begeleiding bij studiekeuze. De verspreiding gebeurt door de verschillende Centra voor Leerlin-genbegeleiding (CLB’s) mét begeleiding in het hanteren van de brochure. De uitgave 2008 werd verspreid op 6000 exemplaren en geïmplementeerd in de methodieken van alle Antwerpse CLB’s.

Brochure:HetkunstsecundaironderwijsinAntwerpenDeze brochure is een spin off van de brochure Het secundair onderwijs in Antwerpen maar gaat nog dieper in op de aspecten van het kunstsecundair onderwijs. De brochure werd in de eerste plaats verspreid tijdens het evenement ‘Jonge kunst met een grote A’, vervolgens naar alle lagere scholen, middenscholen en KSO-scholen.

RouteplannersBSO-KSO-TSODe routeplanners zijn instrumenten voor studiekeuzebegelei-ders en scholen. Het zijn (her)beschrijfbare pancartes met een schematisch overzicht van alle studierichtingen, attestering en logische overgangen. Ook de tewerkstellingsmogelijkheden na elk schakelmoment worden aangegeven.Op deze manier kan je vanuit een beroep de logische weg er naartoe volgen of omgekeerd nagaan waar een studierich-ting naartoe leidt. De CLB-begeleider kan met behulp van dit overzicht een leerling begeleiden en aanduiden welk trajecten logisch én welke onlogisch zijn. In maart werd de pilootversie van de routeplanner BSO verspreid naar alle Antwerpse CLB’s. In het najaar werden de routeplanner KSO en de routeplanner TSO verspreid.

OpleidingsficheszevendejarenDe opleidingsfiches geven per graad en per studierichting infor-matie over de verwachte competenties, inhouden van de rich-ting, lessenroosters, vakbeschrijvingen en de verwante scholen.

21

In februari werden de fiches van de zevende specialisatiejaren verspreid in functie van de SID-IN-beurs in Antwerpen.

CatalogusmaterialeneninitiatievenonderwijsloopbaanbegeleidingDeze catalogus werd samengesteld voor CLB-medewerkers en andere studiekeuzebegeleiders. Hij bestaat uit twee delen. In een eerste deel zijn per niveau de materialen opgesomd. Bij elk materiaal vermelden we om welke materiaalsoort het gaat, of het om studie- of beroepskeuzemateriaal gaat en of het info- of begeleidingsmateriaal is. In het tweede deel zijn alle materialen alfabetisch geordend en krijg je informatie over de inhoud, doel-groep, initiatiefnemer en waar je het kan verkrijgen.

SamenwerkingDocatlas:materialendatabankvandeprovincieAntwerpenNiet elke keuzebegeleider beschikt over het nodige materiaal op vlak van keuzebegeleiding. Daarom kwamen we met het provinci-aal documentatiecentrum Atlas (docAtlas) overeen dat zij op basis van onze inventarislijst zelf de nodige materialen aanschaffen en ter beschikking stellen aan keuzebegeleiders in Antwerpen.

Vormingsmomenten

CareercounselingSamen met STOLB (Support Team OnderwijsLoopbaanBegeleiding) organiseerden we een vormingsnamiddag voor onderwijsloop-baanbegeleiders en counselers. Er waren 90 deelnemers. Centraal stond de methodiek voor carreer counseling van dr. Marc Savickas.

CLBupd@teHogerOnderwijsSamen met STOLB organiseerden we een vormingsvoormiddag voor CLB-medewerkers en loopbaanbegeleiders. Tijdens deze info-sessie schetsten we naast de huidige bachelor- en masterstructuur de recente veranderingen in het hoger onderwijs. De nadruk lag op het flexibiliseringsdecreet en het nieuwe financieringsdecreet (leer- en studietoelagekediet). Er waren 105 deelnemers, zowel uit Antwerpen als uit de rest van Vlaanderen.

VormingmedewerkersAntwerpsschoolopbouwwerkDeSchool-brugVoor de medewerkers van het Antwerps schoolopbouwwerk De Schoolbrug organiseerden we een vormingsvoormiddag over studiekeuzematerialen. De medewerkers kregen een uiteenzetting over studiekeuzeprocessen en maakten via een ervaringsgerichte methodiek kennis met verschillende studiekeuzematerialen.

Vormingproeftuinscholeni.s.m.werkgroepOnderwijsloopbaanbegeleidingCLB-GO!BrasschaatOp 3 juni organiseerden we in samenwerking met de werkgroep Onderwijsloopbaanbegeleiding van het CLB-GO! in Brasschaat een vorming over studiekeuzematerialen voor proeftuinscholen die werken aan studiekeuze.

ModulesvoorAntwerpselerarenopleidingenIn de Plantijnhogeschool werd in het derde jaar van de speci-fieke lerarenopleiding een aanbod gedaan in de vorm van een projectweek ‘leren kiezen’. Na evaluatie werd besloten om deze projectweek de volgende academiejaren in het curriculum voor

het tweede jaar te voorzien. In de overgangsperiode, volgend academiejaar zal de projectweek zowel in het tweede als het derde jaar worden aangeboden. In de Karel de Grote-Hogeschool en Artesis Hogeschool zal deze vorming in de volgende academiejaren ingebed worden in het curriculum.

InbeddingopVlaamsniveauSamen met STOLB werden twee tools ontwikkeld die scholen in staat stelt om hun eigen leerlijn ‘studiekeuze’ te ontwikkelen:

de projectmedewerkers ‘Anders Kiezen’ ontwikkelden een • catalogus met materialen en initiatieven onderwijsloopbaan-begeleiding de medewerkers van STOLB stelden, in samenwerking met de • projectmedewerkers ‘Anders Kiezen’ een didactisch format samen voor scholen met tips om studiekeuzebegeleiding te implementeren in de schoolwerking.

Zowel de catalogus als het didactisch format werden in december door de minister aan de secundaire scholen bezorgd tijdens zijn Ronde van Vlaanderen.

22

77 Onderwijsenarbeidsmarkt

7.1 Schoolverlatersdagen

In samenwerking met partners uit het onderwijs- en arbeids-marktveld organiseerde we zes schoolverlatersdagen voor leerlingen van het zesde en zevende jaar secundair onderwijs en hun leerkrachten. Gedurende een halve dag werden de leerlingen in interactieve sessies voorbereid op hun intrede op de arbeidsmarkt. De leerkrachten kregen een informatie-pakket over de regionale arbeidsmarkt aangeboden om hun leerlingen beter te kunnen begeleiden. In totaal namen 950 leerlingen deel.

7.2 Hoger Beroepsonderwijs (HBO)

Het Hoger Beroepsonderwijs is een nieuwe onderwijsvorm tus-sen secundair onderwijs en hoger onderwijs. In de stad Antwer-pen wil in 2009-2010 met een aantal nieuwe HBO-opleidingen starten als proefproject. Deze moeten tegemoetkomen aan een duidelijke nood op de lokale arbeidsmarkt, en aansluiten bij de uitbouw van toekomstige onderwijscampussen in een aantal speerpuntsectoren. We informeerden het Antwerpse hoger, leer-plicht- en volwassenenonderwijs over de noden op de Antwerpse arbeidsmarkt. Momenteel liggen er vier mogelijke projecten voor. Deze zijn tot stand gekomen na grondig onderzoek en ana-lyse vanuit, en afgetoetst met de betrokken sectoren.

7.3 Fonds werkend leren

In het zesde jaar van het fonds dienden scholen opnieuw projec-taanvragen in om voor andere scholen een werkervaringsproject uit te voeren. In 2008 kregen we 28 projectaanvragen, waarvan we 25 aanvragen positief beoordeelden. Daarmee ondersteun-den we deze samenwerking met in totaal 25 000 euro.

7.4 Sectorale netwerking

In samenwerking met de regisseurs van het Antwerpse arbeids-marktbeleid (de VDAB en de dienst Werk & Economie van de stad Antwerpen) lanceerden we het concept ‘sectoraal netwerk’. In een sectoraal netwerk brengen we actoren uit zowel onderwijs als arbeidsmarkt samen om de aansluiting tussen een sector en een studiegebied te verbeteren. In 2008 startten we een eerste sectoraal netwerk op, met focus op het raakvlak tertiaire sector – studiegebied Hande

23

88 Uitvalpreventierisicojongeren

8.1 Ondersteuning en begeleiding van jongeren

Het Centraal Meldpunt voor Risicojongeren (CMP)

AanmeldingenHet aantal aanmeldingen bij het Centraal Meldpunt blijft toenemen (zie grafiek ). Waar het meldpunt voorheen vooral aan-meldingen kreeg van jongeren die ernstig grensoverschrijdend gedrag stelden, worden met de inbedding van de spijbelambte-naar in het meldpunt ook meer jongeren aangemeld die ‘enkel’ met een spijbelprobleem kampen.

Evolutievanhetaantalaanmeldingenperjaar,opgedeeldinconsultenenpreventievemeldingen

270 245 299507 5485 99

105

463

1356

0

200

400

600

800

1000

1200

1400

1600

1800

2000

schooljaar 2003-2004

schooljaar 2004-2005

schooljaar 2005-2006

schooljaar 2006-2007

schooljaar 2007-2008

preventievemeldingen

consulten

Het meldpunt positioneert zich steeds sterker als draaischijf voor de doorverwijzing van jongeren naar de coachings- en opvangpro-jecten. De brede waaier van aanmelders benadrukt deze centrale positie.

Het meldpunt geeft adviezen aan CLB-medewerkers, de projecten binnen het forum uitvalpreventie en de welzijnssector (zie gra-fiek). Op basis van deze consulten worden jongeren doorverwezen naar coachings- en opvangprojecten of andere ondersteuners in het hulpverleningsveld.

24

CentraalnetwerkoverlegNieuw vanaf dit jaar is het centraal netwerkoverleg voor jonge-ren die na een verblijf in een gesloten instelling nood hebben aan verdere opvolging. In dit overleg worden duidelijke afspraken gemaakt met alle betrokkenen.

AbsoluutschoolverzuimOm absolute verzuimers beter op te volgen werden op vraag van het ministerie voor Onderwijs en Vorming, in nauwe samen-werking met het CMP, controles gedaan door de lokale politie. Om onnodige en herhaaldelijke controles te vermijden, werd in samenwerking met PINA extra gesensibiliseerd binnen de vorig jaar afgebakende risicogroepen.

RegistratieenonderzoekDe registratieopdracht van het meldpunt rond (1) schoolloze jongeren, (2) definitieve uitsluitingen en (3) spijbelen in basis en secundair onderwijs, werd dit jaar uitgebreid met de registratie van (4) incidenten met wapens op school.

In samenwerking met Digipolis wordt momenteel een webappli-catie ontwikkeld die de aanmelding en raadpleging van gegevens moet vereenvoudigen.

SWAT (Samen Werken Aan Toekomst)Tijdens schooljaar 2007-2008 ving de netto-overschrijdende opvangstructuur (SWAT) 19 tijdelijk niet schoolbare jongeren op. In totaal werden in 2008 26 jongeren begeleid (7 jongeren in schooljaar 2008-2009). 17 jongeren kregen een nazorgtraject.Jongeren die een SWAT-traject doorlopen hebben, worden verder opgevolgd door het CMP. Uit die opvolging blijkt dat meer dan 75 % van hen niet opnieuw uitvallen. Wanneer een ex-SWAT jongere opnieuw dreigt uit te vallen kan het begeleidend CLB (of een an-dere hulpverlener) contact opnemen met het Centraal Meldpunt voor advies en/of procesbegeleiding.

Momenteel wordt in opdracht van de onderwijsraad en in over-leg met alle stakeholders onderzocht of het SWAT-project nog voldoet aan de huidige behoeften en/of in welke mate het al dan niet bijgestuurd moet worden.

8.2 Ondersteuning van scholen en teams

School aan de beurtHet actieplan veiligheid, integriteit en respect in Antwerpse scholen kreeg verder vorm. 13 scholen tekenden in voor een ‘School aan de beurt’ aanpak. De scholen brachten via een bevra-ging hun werkpunten rond de thema’s veilig, proper, hersteld, gezellig en sociaal vaardig in kaart en stelden in samenwerking met de coördinator een plan van aanpak op gebaseerd op hun veiligheidsspiegel. Met de Universiteit Antwerpen wordt momenteel onderzocht of en hoe de bevragingen en de verwerking ervan geïnformatiseerd kunnen worden.

Uniforme aanpak van wapenbezit in het secundair onderwijsVanaf schooljaar 2008-2009 is er een uniforme, gefaseerde en transparante aanpak voor wapenbezit in en rond scholen. Voor deze netoverschrijdende aanpak kunnen de scholen rekenen op samenwerking met de lokale politie, het parket Antwerpen sectie jeugd en de stedelijke diensten, waarbij de expertise van alle betrokkenen ten dienste gesteld wordt van de school en zijn gebruikers. (zie ook 2.2)

Crisisondersteuning voor scholenEen stappenplan verduidelijkt de rol van de verschillende actoren bij een crisis in een school. Bijzondere aandacht gaat daarbij naar communicatie in crisissituaties en de ondersteuning die verschil-lende stedelijke en niet-stedelijke diensten kunnen bieden. Zij staan mee in voor de zorg voor leerkrachten, leerlingen, slachtof-fers, getuigen, de communicatie met de pers, ouders, collega’s, buurt, derden, enz.

Spijbelpreventie en vormingVormingspakketSinds september lopen in alle centra voor leerlingenbegeleiding en in een aantal lerarenopleidingen vormingen. Het vormings-pakket bevat preventietips, een voorstelling van het Centraal Meldpunt (spijbelwerking, aanmelding en opvolging) en het preventienetwerk.

SpijbelspiegelsMet het netwerk van spijbelregistratoren van de CLB’s werd verder gewerkt aan de spijbelspiegels. Deze worden door de spij-belambtenaar en de CLB’s gebruikt om scholen te ondersteunen bij hun aanpak van spijbelgedrag.

SpijbelprojectBorgerhoutHet spijbelopvolgingsproject dat loopt in alle secundaire scholen in Borgerhout besteedde bijzondere aandacht aan de communi-catie met de ouders. Dit resulteerde in een affiche met com-municatietips voor scholen en een affiche met tips voor ouders. De knowhow wordt stapsgewijs ook aan andere scholenclusters aangeboden. StappenplanspijbelopvolgingHet stappenplan spijbelopvolging werd in het licht van de evoluerende regelgeving door en voor alle partners opnieuw beschreven in een brochure met bijhorende affiche. Deze werden bezorgd aan alle Antwerpse secundaire scholen, CLB’s en part-ners uit hulpverlening en justitie

25

Netwerken ForumuitvalpreventieOm de infodoorstroming naar alle partners te verzekeren vond ook dit jaar een congresuitvalpreventie plaats. Scholen en CLB’s werden geïnformeerd over de opvang- en coachingsprojecten voor Antwerpse jongeren. Daarnaast leverde het forum een advies aan de Onderwijsraad Antwerpen over een meer kwaliteitsvolle school-interne aanpak en opvang van risicojongeren.

Net-ensectoroverschrijdendebeleidsgroepDe beleidsgroep blijft een forum bieden om over de sectoren heen snel beleidsaanbevelingen te doen op basis van een degelijke detectie. Naast de ontwikkeling van gezamenlijke acties blijven de partners via de beleidsgroep op de hoogte van de initiatieven rond veilige scholen en schoolomgevingen en kunnen ze maximaal op die initiatieven aansluiten.

NetwerkcoördinatorcoachingMet de aanwerving van een netwerkcoördinator coaching wordt het bestaande potentieel aan coaches in en voor Antwerpse scholen geoptimaliseerd. De coördinator brengt de verschillende werkingen in kaart en zorgt voor de noodzakelijke samenwer-kingsverbanden tussen de territoriale en vraaggestuurde coaches enerzijds en de coaches die op scholen ingezet worden en hun opleiders anderzijds.

Daarnaast worden scholen gesensibiliseerd over de voordelen van leerlingencoaching door externen en peers en wordt dit gekoppeld aan de mogelijkheden die ze hebben om schoolinterne coaches aan te trekken via het jongerenbanenplan. Verder wordt de samenwerking gestimuleerd met de territoriale jongerencoaches in de aandachtswijken evenals met de verkeersmedewerkers en schoolspotters in dienst van het algemeen onderwijsbeleid. Door het netwerk te verfijnen kunnen we potentiële vragen, noden en problemen nog sneller detecteren.

26

99 Mobiliteitenverkeer

Antwerpse scholen kunnen bij algemeen onderwijsbeleid terecht met informatieve vragen, maar ook met meldingen over onveilige verkeerssituaties in hun omgeving. Algemeen onder-wijsbeleid neemt een coördinerende rol op in de opvolging van dergelijke dossiers en vormt de draaischijf tussen de scholen en de diverse stedelijke partners (districtsschepenen, lokale politie, GAPA, stadsontwikkeling, stedelijk wijkoverleg enz.)

Daarnaast heeft het algemeen onderwijsbeleid ook een verkeers- en educatief aanbod in samenwerking met diverse partners zoals de lokale politie, de Fietsersbond enz.

Het algemeen onderwijsbeleid bouwt zijn verkeers- en mobili-teitswerking uit met vijf verkeersmedewerkers en vijf schoolspot-ters. Deze medewerkers worden aangeworven in een startbaan binnen het Vlaamse VeVe-project. Deze jongeren doen op deze manier een eerste werkervaring op en worden tegelijkertijd aan-gemoedigd om hun diploma secundair onderwijs te behalen. De verkeersmedewerkers werken voor het basisonderwijs, de school-spotters werken voor de derde graad van het lager onderwijs en de eerste en tweede graad secundair onderwijs.

9.1 Schoolspotters

Voor de schoolspotters stond het eerste werkingsjaar (februari 2007 tot en met juni 2008) in het teken van de uitwerking van educatief materiaal en de ondersteuning van evenementen. De schoolspotters hoeven zich in tegenstelling tot de verkeersmede-werkers niet te beperken tot de onmiddellijke schoolomgeving. Ze kunnen op verschillende belangrijke knooppunten in het school-woonverkeer worden ingezet.

In mei keurde de raad van bestuur een visienota goed die de wer-king van de schoolspotters in kaart brengt. Hierbij werd rekening gehouden met de visie vanuit de Vlaamse overheid, weliswaar binnen een grootstedelijke context.

27

Vijfwerkingsdomeinenvandeschoolspotters

Preventie op het terrein (scholen en openbaar vervoer); 1. Complementair zijn met andere (lokale) initiatieven; 2. Overlast/onveilige punten in kaart brengen; 3. Leerlingen en/ouders informeren over het gebruik openbaar vervoer;4. Educatie5.

De taken van de schoolspotter hebben een aanvullend karakter ten opzichte van reeds bestaande statuten, functies en opdrachten (bv. lijnspotters, straathoekwerkers, bewakingsdiensten, enz.). Links met reeds bestaande educatieve en preventieve projecten rond veiligheid of hoffelijkheid op het openbaar vervoer worden aangemoedigd.

9.2 Verkeersmedewerkers

Eind juli liep het contract af van een verkeersmedewerker, na een verlening voor een tweede jaar. Twee andere verkeersmedewer-kers kregen geen verlening van hun contract. Van de drie verkeer-smedewerkers die algemeen onderwijsbeleid verlaten hebben, heeft slechts een geen diploma secundair ondersijs behaald. Haar werkervaring was evenwel een opstap naar een functie bij het stedelijk bedrijf stadsontwikkeling. De twee anderen zetten

hun schooltraject verder na een gunstig schoolresultaat. Eind september was het team opnieuw compleet met drie nieuwe medewerkers.

9.3 Verkeer en mobiliteit 2008 in vogelvlucht

De verkeersmedewerkers en schoolspotters boden 226 keer ondersteuning, hetzij met een eigen educatief aanbod, hetzij complementair aan andere projecten. In totaal werden 13 dos-siers opgestart na meldingen van scholen of andere diensten over onveilige verkeersituaties in schoolomgevingen.

De verkeersmedewerkers en de schoolspotters boden 226 keer ondersteuning, hetzij met het eigen educatief aanbod, hetzij complementair aan andere projecten. In samenwerking met de lokale verkeerspolitie werden 136 vormingsmomenten gegeven in de Verkeerstuin (Rivierenhof, Deurne). Op dinsdag, woensdag

en donderdag werd ondersteuning gegeven aan de fietsklassen in het stedelijk verblijfscentrum Diesterweg. 97 vierde leerjaren kregen tijdens deze fietsklassen fietsvaardigheidstraining, in het begin van de week in een beschermende omgeving, nadien op de openbare weg. In 2008 werden 4786 stappersbrevetten uitgereikt en 4335 fietsbrevetten. In Ekeren en Wilrijk kregen ongeveer 800 leerlingen training over de dode hoek. De schoolspotters werkten mee aan het Mobibuzz-project in Ekeren voor een 250 leerlingen.

Verkeerenmobiliteit2008incijfers

Aantal

Informatieve vragen 930

Opgestarte dossiers ‘verkeersveilige schoolomgeving’ 13

Educatie en ondersteuning verkeersprojecten 226

Vorming in de verkeerstuin 136 klasgroepen

Ondersteuning fietsklassen 97 klasgroepen

Stappersbrevetten 4786

Fietsbrevetten 4335

28

10 10 Internationalisering

Om ervoor te zorgen dat de Antwerpse scholen en het Antwerps onderwijsbeleid meer en beter internationaal samenwerken, trokken we in het voorjaar twee Duitse stagiares aan. Zij werden afgelost door de nieuwe deskundige internationalisering.

10.1 Internationale mobiliteit van jongerenIn

2008 ontvingen we via het XARXA FP netwerk 35 stagiars uit de volgende Europse steden: Berlijn, Barcelona, Madrid, Hilversum, Mistlata. Negen Antwerpse jongeren keerden terug van hun stage uit Berlijn, Madrid, Barcelona, Torino en Rovaniemi.

2008 was het eerste jaar dat jongeren hun buitenlandse stage effectief beëndigden.

10.2 Internationale samenwerking door scholen

De voorbije jaren groeide het aantal Antwerpse scholen dat bij Europa subsidies vroeg voor hun internationaal project. Toch blijft het een bijzonder kleine groep van scholen die hun kans wagen.

Andere scholen kwamen al aankloppen voor informatie en onder-steuning. Daarom vermoeden we dat het aantal aanvragen de komende jaren nog zal stijgen.

Schooltype Aantal School

ASO 3 scholen Pius X, Sint Eduardus, Hiberniaschool

Basisonderwijs 3 scholen De waterval, SB Polderstad, KOCA

Beroepsgericht onderwijs 4 scholen* SISA, SIHA, Paardenmarkt, Stella Maris

Volwassenenonderwijs 2 scholen CVO Antwerpen Zuid, CVO Deurne

* voor 2008 hebben we nog geen cijfers van EPOS vzw, van de scholen die stages aanboden. Om de scholenteinformeren over de internationale mogelijkheden gaven we infosessies. In 2008 legden we de focus

op drie thema’s: internationale stages, de mogelijkheden van studiebezoeken en ECVET. Voor de infosessie over de stages, werkten we samen met Europa Direct van de provincie Antwerpen.

Thema Aantalscholen/organisaties

Stages en XARXA FP netwerk

Studiebezoeken 27 scholen

ECVET 7 scholen

Scholen en organisaties contacteren ons voor steun of informatie. Wij helpen om hun ideeën om te zetten tot een waardevol interna-tionaal project. In 2008 beantwoordden we 18 vragen.

10.3 Internationale samenwerking door het Antwerps onderwijsbeleid

29

Het tweede luik van de internationaliseringsdoelstelling gaat over het Antwerps onderwijsbeleid. De uitdagingen in andere Europese steden zijn immers vergelijkbaar met de Antwerpse uitdagingen. Daarom sturen we mensen uit het Antwerps onderwijsbeleid naar het buitenland en zetten we hen in bij de ontvangst van buiten-

landse groepen. Door de lokale aanpak te bekijken en te bespreken kunnen ideeën worden uitgewisseld. Zo kunnen anderen leren van onze aanpak en kunnen wij met ideeën uit andere steden aan de slag. Bovendien stimuleert de internationale samenwerking de reflectie over de eigen aanpak.

OntvangendelegatiesinAntwerpenoveronderwijsbeleidsthema’s

Locatie Thema

Berlijn Sociale inclusie

BerlijnECVETEuropean Crreditsystem Vocational Education and Training

Breda Onderwijs & Cultuur

Drenthe Lerarenopleiding & beleidsvoerend vermogen

XARXA FP – groep van over heel Europa Netwerkvergadering

POInt; Berlijn, Rovaniemi, Vilnius Kickoff bijeenkomst ECVET project

Sint Petersburg 50 jaar zusterband & Cultuur

Antwerpenzelfzondmensennaarhetbuitenlandvoornetwerkvergaderingenofopdelegatieomeenthemategaanbestuderen

Locatie Thema

BerlijnECVETEuropean Crreditsystem Vocational Education and Training

Köln Taal & basisonderwijs

Rotterdam(georganiseerd door WNE)

Deltalinq – opleiding havengebonden beroepen

Den HaagEurocities AGM

Strategisch management van het lokaal onderwijsbeleid

LyonEurocities netwerkvergadering

Malmö Eurocities netwerkvergadering

30

Algemeen Onderwijsbeleid Antwerpen

Lange Gasthuisstraat 292000 Antwerpentel. 03 201 33 40fax. 03 201 33 69

email: onderwijsbeleid@stad.antwerpen.be

31

www.antwerpen.be

03 201 33 40