P S Y C H I A T R I E

Albert de Booij in gesprek met Jan Foudraine

‘Wij zijn tot op het bot on-intelligent’

‘LET US WALK THE PATH OF INTELLIGENCE. NOT

MY INTELLIGENCE OR YOUR INTELLIGENCE FOR

INTELLIGENCE IS NEITHER YOURS NOR MINE. IT IS

…INTELLIGENCE’ JIDDU KRISHNAMURTI

p g

ACADEMY® Magazine / ZOMER 2005

P S Y C H I A T R I E

35

“In uw boek: ‘Metanoia, over psychiatrie, psychotherapie en bevrijding’ staat de vraag

centraal: “Wat is de werkelijke identiteit van de mens? Wie en wat is de mens?” U stelt dat

het antwoord zich zal openbaren als de mens stopt met zoeken. Kunt u dit aan de lezer verhel-

deren? Iedereen wil natuurlijk weten wie en wat hij is. En veelal betekent dit een levenslange

zoektocht.”

“Het eerste hoofdstuk van het boek gaat ogenschijnlijk eerst over de identiteit van de psychia-

trie. De problemen rond die identiteit werden al in ‘Wie is van hout’ (1971) en later in ‘Bunker-

bouwers, ontmoetingen met afgeslotenen’ (1997) aangeduid. Kort samengevat: men heeft van

de psychiatrie koppig een medisch specialisme willen maken. De gevolgen zijn, naar mijn

inzicht, een progressieve ontmenselijking. Diepe psychologische problemen en zeker ook de

existentiële vragen die tijdens een psychische crisis voor veel mensen binnen handbereik kunnen

komen, vragen zoals: “Wie ben ik?, Wat is de zin van het leven?, Wat is liefde?” zijn in deze

medische psychiatrie niet meer aan de orde omdat men er het beton van de ziekte-definitie op

stort. Men heeft een medisch-ziektekundig universum ontworpen waar geen werkelijke plaats

meer is voor unieke en complexe mensen en voor psychotherapeutisch- geëngageerde en zich

verdiepende – en bewust-makende – ontmoetingen. Het is een wereld van ‘patiënten’ en

behandelingen’. Chemische middelen worden schaamteloos ‘medicamenten’ genoemd, men

medicalizeert psychisch lijden, speculeert over ziekten van het centrale zenuwstelsel en over

erfelijkheid en presenteert al die speculatieve beschouwingen al jaren als evenzovele weten-

schappelijke bewijzen. De farmaceutische industrie doet dan verder de rest. Maar dat eerste

hoofdstuk gaat al snel een heel andere kant op. De diepere thematiek van het boek, aangeduid

met het woord ‘metanoia’, richt zich op de

openbaring, de realisatie van de werkelijke

identiteit van de mens. Het wordt ook wel

‘Verlichting’, ‘Ontwaken’ of ‘Bevrijding’

genoemd.

Op dit Ontwaken ligt een groot taboe maar

dat taboe wordt nu van vele kanten door-

broken. Laat ik proberen het zo kort mogelijk

samen te vatten.

Er zijn veel mensen in de geschiedenis van de

mensheid geweest, tienduizenden en tot op

de dag van vandaag, aan wie plotseling iets

heel radicaals is gebeurd. Soms met, soms

zonder enige voorbereiding. Het is ze

gewoon overkomen. Het is alsof er een dik

gordijn wordt weggetrokken, een sluier, die

de mens scheidt van de werkelijke

Werkelijkheid en ook van zijn werkelijke iden-

titeit. Wat is dat gordijn? Wat valt er weg?

Wat wegvalt is in de eerste plaats het idee, de

keiharde overtuiging een persoon te zijn, een individu. Dat idee ontstaat als het kind ongeveer

anderhalf jaar oud is. Het zegt dan plotseling “ik” en het huisgezin juicht. Wat wegvalt is deze

dominante ik-gedachte plus een kramp in het bewustzijn. Deze ik-gedachte gaat later een heel

leven regisseren. Voordat die ik-gedachte ontstond leefde het kind nog in een staat van één-

zijn. Het was één met het rood van de rozen, het blauw van de hemel, met het gras onder de

voetjes die nog niet ‘mijn’ voetjes waren, het strekte de armpjes uit naar de maan die verscheen

in de immense leegte die dat kind nog was. Die leegte is geen kille, nihilistische leegte. Het is,

indien later gerealiseerd, Intelligentie en Liefde. (Dat laatste heeft overigens niets met ons idee

van liefde te maken.)

De huidige mystici spreken nu vaak over ‘Awareness’. Het kind leeft dus nog in het paradijs van

dat één-zijn zonder het te beseffen. Met het ontstaan van de ik-gedachte valt het kind uit dat

paradijs en in een ik- of persoonsleven van toenemende gescheidenheid. Ik en moeder. Ik en

de boom. Ik en de nu bedreigende wereld waarmee voortdurend moet worden onderhandeld.

Foto’s: Evert-Jan Daniels

Jiddu Krishnamurti.

p g

P S Y C H I A T R I E

ACADEMY® Magazine / ZOMER 2005 36

Het leeft vanaf dan in een dualistisch

bewustzijn, een bewustzijn in de subject

versus object splitsing. Het gordijn waar ik

het over had is deze subject-overtuiging.

Daaraan gekoppeld is ook de lineaire

gedachtenstroom die een continuïteit

suggereert. Ook deze denkstroom, waarvan

de ik-gedachte dus een dominant deel is,

valt weg. Het denken valt dan in een totaal

ander ritme. Die stroom suggereert ook dat

er een ‘ik – de denker’ is èn ‘de gedachten’.

Dat is een volslagen illusie. Er is alleen maar

die stroom met de ik-gedachte als centrale,

primaire gedachte. De continue gedachten-

stroom blijft tijdens het ik-leven het bewust-

zijn van de mens beheersen en weinigen

hebben er een notie van hoe enorm die

stroom is. En toch is het waar – we lopen

voortdurend te dromen met open ogen. Die

continue gedachtenstroom, samen met het

plotseling ontstaan van de ik-gedachte bete-

kent niet alleen afgescheidenheid die in de

loop van het leven steeds sterker wordt,

maar het betekent ook tijd. De denkstroom

creëert de beleving van innerlijke psychologi-

sche tijd, de beweging van het verleden over

het heden naar de toekomst toe. De over-

tuiging ‘ik’ en de beleving van innerlijke

psychologische tijd zijn in feite aan elkaar

gelijk. Dat betekent dat er in het ik-leven

altijd een gaan-naar is, een worden, een

zoeken, de beleving van hoop. Straks zal het

beter gaan. Ik hoop dat ik je morgen weer

zal zien en dat morgen vervulling zal

brengen. Dat alles is het gevolg van de

stroom van het denken, en daarmee de

innerlijke psychologische tijd. En juist dat

valt bij de gebeurtenis die we Ontwaken of

Bevrijding hebben genoemd weg. Als het

paradijs van één-zijn verloren is gegaan en

een ik-leven begint van gescheidenheid, dan blijft er bij ieder mens,

hoe vaag ook, een gevoel van onbehagen. Er klopt iets niet. En er is

dan ook altijd een vorm van zoeken. Alle mensen op de planeet zijn

in feite zoekers. Of ze dat nou weten of niet. Ze weten meestal alleen

niet waar ze naar zoeken. Sommigen zoeken naar roem, naar succes,

naar macht of het krijgen van waardering, naar geld, ze zoeken ook

naar liefde of geluk maar in essentie is dat alles een zoeken naar het

verloren gegane paradijs. Maar er zijn mensen die heel gevoelig zijn

voor dit basis-onbehagen, deel en uitdrukking van de gescheiden-

heid. Ze verdringen en ontkennen het minder. Als de ik-gedachte - en

daarmee de innerlijk psychologische tijd - en dus de lineaire gedach-

tenstroom uitdooft of wegvalt, dan betekent dat in ultieme zin een

herboren worden als tijdloos één-zijn. Men valt weer terug in het

paradijs maar nu, en dit keer, in vol besef. Paradise lost, paradise

regained. De grote realisatie van dit Ontwaken of deze Bevrijding is

de realisatie dat er nooit iemand is geweest om Ontwaakt of Bevrijd

te zijn, laat staan te worden. Er was nooit iemand. Een Ontwaakt

persoon bestaat niet. Een mens realiseert zich dan dat hij niets is en

uiteindelijk een tijdloos één-zijn met alles wat is. Dit is in taal moeilijk

uit te drukken omdat taal altijd een subject-objecttaal is. Alles wat nu

verschijnt, een kriebel aan de knie, de geur van koffie, geluiden op

straat of een gevoel of opwellende gedachte, het zijn dan alleen meer

verrijzenissen in de leegte die men is. Met alles wat nu verschijnt, als

een ‘arising in awareness’, dáár is men één mee. Alleen die ‘men’ is

er niet meer”

“Kan een mens er voor zorgen dat hem dit overkomt?”

“Nee. Er is niets wat een mens kan doen om hem dat te laten over-

komen. Dat is het essentiële inzicht! Al het mediteren, het diepe

begrijpen, alle spirituele oefeningen die in de geschiedenis van de

p g

ACADEMY® Magazine / ZOMER 2005

P S Y C H I A T R I E

37

mensheid zo vaak zijn voorgeschreven, brengen hem alleen maar

verder weg. Ze bevestigen het ‘iemand’ zijn en ‘zoeker’ zijn. De mens

kan komen tot een volslagen hulpeloosheid maar kan wel, als hij

tenminste hartstocht heeft en diepe belangstelling, luisteren naar de

woorden van een waarachtig Bevrijde. De woorden die zo’n

Ontwaakt mens spreekt – en dat blijft zeldzaam – zijn altijd een

beschrijving. Nooit een voorschrift. Die beschrijving kan op een

mysterieuze manier herkend worden. Het is alsof een innerlijke wijs-

heid de beschrijving her-kent. Bij het Ontwaken, bij deze Bevrijding

valt dus de gehele ik-structuur van het bewustzijn weg. Er wordt een

non-duaal bewustzijn gerealiseerd, de feitelijkheid dat een mens niets

is – en dat is wijsheid – en dat hij alles is. En dat laatste is liefde. Een

liefde van een totaal andere dimensie. Deze gebeurtenis gaat, zoals

ik al zei, gepaard met een gevoel van herkenning. Alsof men het altijd

heeft geweten. Deze evidentie lag als een open geheim vlak voor zijn

neus.

De mens aan wie dit is gebeurd is werkelijk thuis. Al het ervaren van

gescheidenheid lost zich uiteindelijk op. Er is alleen maar één-zijn.

Voor niemand.”

Spinoza zegt: “Word wat je bent. Hoe beschouwt u deze uitdruk-

king?”

“Uiteraard kan deze uitspraak niet juist zijn. Worden – en dus ook

zoeken – verhindert, blokkeert juist, dat je bent wat je bent. Worden

is nog deel van de hoop en van de tijdstroom. Daarom kun je nooit

‘worden wat je bent’. Want, zoals ik het net heb gezegd, worden is

in tijd en daarmee deel van het gordijn. Met dit Ontwaken wordt een

fase ingeluid – soms zijn er etappes – die kan voeren tot een ultieme

realisatie. Dat laatste noemen we Bevrijding. Vaak is er gedurende

lange tijd nog een alterneren tussen, zoals weleens wordt gezegd,

‘me-ing’ en ‘be-ing’. De kramp van het ik-bewustzijn herstelt zich dus

weer, er is een terugtrekken uit die tijdloze oceaan van het lichtloze

Licht dat daarnet ‘awareness’ werd genoemd en dan is er weer het

terugvloeien van die ik-druppel in de oceaan. Totdat de ik-kramp zich

definitief en totaal oplost.”

“Heeft u, wat u tot nu toe hebt beschreven, al eens zelf meege-

maakt?”

“Er zijn glimpen. Ik wil daar liever niet over praten. Ik meende in dit

boek ‘Metanoia’ opnieuw koerier te kunnen zijn. Er zijn nu eenmaal

van die mensen die voor de rol van boodschapper een grote affiniteit

hebben. Ze doen iets absurds. Want we raken hier het hoogste taboe

aan. Deze beschouwing staat haaks op de hele geloofsdefinitie van

het religieuze, is het niet zo? En natuurlijk staat zij ook haaks op

werkelijk alles in de wereld van ego’s. Wat die koeriersactiviteit betreft

– er zijn twee soorten mensen. Mensen die zeggen wat ze weten. Die

putten dus uit hun kennisreservoir. Maar er zijn ook mensen die

weten wat ze zeggen en die zijn zeer zeldzaam. Misschien is er wel

een eigenaardige en zeldzame categorie van mensen die zowel

zeggen wat ze weten als weten wat ze zeggen.”

Kantoor Nederland: tel. (+31) 010 - 433.33.22 • Fax (+31) 010 - 414.32.59Kantoor België: tel. (+32) 03-206.19.72 • Fax (+32) 03-206.17.78E-mail: info@speakersacademy.nl • Website: www.speakersacademy.nl

B R I N G I N G K N O W L E D G E T O T H E W O R L D

Usha Marhé Fundu Müjde Gerda Havertong drs. Omar NahasHameeda Lakho

Samira Abbosprof. drs. Ed van Thijn

Senay Özdemir

Adjiedj Bakasprof. dr. Paul Cliteur

E E N U I T G E B R E I D E B I O G R A F I E V A N B O V E N S T A A N D E S P R E K E R S V I N D T U O P : w w w . s p e a k e r s a c a d e m y . n l

V O O R E E N F R I S S E K I J K O P D E M U L T I - C U L T U R E L E S A M E N L E V I N G

Guus Dutrieux Abkader Chrifi Anil Joshi

drs. Armand Zunder

p g

P S Y C H I A T R I E

“Wat blijft er van de mens over na deze realisatie

die u Ontwaken of Bevrijding hebt genoemd?”

“De mens als psychosomatisch organisme met een

vorm en een naam blijft gewoon bestaan maar

ervaart zichzelf nu als verschijnsel. Hij is niets meer

of minder dan een verschijnsel, behoudt al zijn

kenmerken maar er zit geen eigenaar meer in dat

verschijnsel. Niets hoort een ‘iemand’ meer toe.

Dit is werkelijk de totale armoede en tegelijkertijd

de totale rijkdom. Want men is ook alles-wat-is.

Dat verschijnsel blijft rustig in de ruimte wandelen,

maar nu in het volle besef dat men weet dat men

die ‘ruimte’, die immense leegte van awareness is.

Niets hoeft nu meer te veranderen. Alle verande-

ringzucht is verdwenen. Men is waarachtig thuis. Ik

wijs u nog even op het verhaal dat zowel in de

proloog als in de epiloog van het boek werd

gebruikt. Een wandelaar zegt tegen een man die in het veld staat:

“Weet u waar deze weg naar toe gaat, die daar naar rechts afbuigt?”

“Dat weet ik niet” zegt de man. “En de andere weg dan, die naar links

afbuigt? Waar gaat die naar toe?” “Dat weet ik ook niet” zegt de man.

“Maar deze weg die rechtdoor loopt, waar ik zo net langsgekomen

ben? Waar gaat die dan naar toe?” “Dat weet ik ook niet” zegt de man

in het veld. Waarop de wandelaar zegt, “Nou, u weet ook niet veel”.

Dan zegt de man: “Dat is waar. Maar ik ben niet verdwaald.”

Dat verhaal zegt alles. Zoeken, hopen, verlangen,

ergens naar toegaan, een weg bewandelen, vervul-

ling willen vinden aan het einde van die weg, dat is

verdwaald zijn. De man die zegt dat hij niet

verdwaald is, is thuis. Hij is alleen maar awareness

waarin alles verschijnt en waaruit alles ook weer

verdwijnt. Hij is tijdloosheid en vervuld-zijn. Soefie-

mystici schijnen een uitdrukking van Jezus bewaard

te hebben. Op de vraag: “Hoe ziet dat koninkrijk

van U er uit” was zijn antwoord: “Er zal daar geen

tijd meer zijn.”

Wat we hier met een paar woorden proberen te

zeggen is de kern van de mystieke definitie van het

religeuze. Het heeft zich geopenbaard in Zen, de

kern van Boedhisme, in Advaita Vedanta, de

mystieke kern van het Hindoeïsme maar ook bij de

Christelijke mystici zoals Eckehart en de Soefie

mystici in de context van de Islam. Ook in het Jodendom zijn er

mystieke kernen. Het belangwekkende is dat al deze mystici, ook al

hadden ze een ander taalgebruik, allemaal precies hetzelfde hebben

gezegd omtrent deze openbaring van Ontwaken of Bevrijding. De

huidige mystici, zij die nu leven, communiceren – ik heb daar in het

boek veel nadruk op gelegd – nu zeer eenvoudig en glashelder. Enkele

jaren geleden zat ik met 50 mensen in een kleine ruimte. Er kwam

een man binnen die op een stoel voor ons ging zetten en toen zei

Tony Parsons.

p g

ACADEMY® Magazine / ZOMER 2005

P S Y C H I A T R I E

39

“There is no one here. There is only awareness”. Die man, Tony

Parsons, sprak op een radicale wijze over de realisatie van non-duaal

Bewustzijn. Naar hem luister ik ook nu met grote intensiteit. Deze

mens zet ook alle traditioneel- en hiërarchische verhoudingen over-

boord, het idee van de Ontwaakte Goeroe, of Meester op de troon

en de devote discipel aan zijn voeten. Hij is vriend onder vrienden.

Hiërarchie geeft alleen maar een versteviging van de stroom van de

tijd. Ik moet dáár komen, tot dat niveau, zó moet ik ook worden. Er

is nog een ander beeld dat wellicht kan verhelderen. Men kan de ik-

kramp, die zo vlak voor het tweede levensjaar is ontstaan ook een

gebalde vuist noemen. Die kramp in die vuist geeft witte knokkels en

als je je hele leven zo rondloopt, met die ik-kramp, dan kunnen er

zweren op de huid van die hand komen. Dat doet veel pijn. Dat is het

lijden aan de gescheidenheidskramp zou je kunnen zeggen. Wat wij

altijd gedaan hebben is dat we er verbandgaas met pijnstillende zalf

omheen hebben gewikkeld. De zalf van wagonladingen entertain-

ment, van zoveel mogelijk sex. De zalf van alle geloofsovertuigingen,

filosofiën, ideologiën en wat al dan niet. Maar dat is alleen maar pijn-

stillende troost. Dan is er ook het pijnstillende verbandgaas van de

levensbeschouwingen en natuurlijk de God-pleister. Maar met al dat

verbandgaas en al die pijnstillende zalf raak je de kramp niet kwijt. Je

wordt dan gewoon een Christelijke vuist, een Joodse, Moslim of een

Hindoe vuist. Als de vuist zich opent tot de geopende hand, dan is

dat Bevrijding. En dan ben ‘jij’ er niet meer. Of liever, er is de ontdek-

king dat ‘jij’ er nooit geweest bent.”

“Er is het verhaal dat men in India vroeger aapjes wilde vangen voor

huishoudelijk gebruik. Die moesten dan als slaven werken. Ze

‘DOOR DE ROEM DIE MIJ OVERKWAM TOEN ER VAN ‘WIE IS VAN HOUT’ 200.000 EXEMPLAREN

WERDEN VERKOCHT. DAT MAAKTE HET ISOLEMENT STEEDS GROTER. IK ZAG DOOR DE LEEGTE VAN

MIJN LEVEN HEEN. NOTHING FAILS LIKE SUCCESS! IK HAD GEEN VLUCHTHEUVELS, NOCH POLITIEKE

NOCH GODSDIENSTIGE OF FILOSOFISCHE, EN STOND MET MIJN RUG TEGEN DE MUUR. DAT HEEFT

ZEVEN JAAR GEDUURD. IK WAS NET NIET SUÏCIDAAL MAAR ER WAS ZEKER DIEPE WANHOOP’

Kantoor Nederland: tel. (+31) 010 - 433.33.22 • Fax (+31) 010 - 414.32.59Kantoor België: tel. (+32) 03-206.19.72 • Fax (+32) 03-206.17.78E-mail: info@speakersacademy.nl • Website: www.speakersacademy.nl

B R I N G I N G K N O W L E D G E T O T H E W O R L D

prof. dr.

Bob Smalhout

Ivo van Regteren

Altena

Maarten Spanjer Willem de Ridder

Jan Lenferink drs. Pieter de Rijk Peter Faber Gert-Jan Dröge Max Pam Hans BöhmMidas Dekkers

Pamela HemelrijkJort Kelder

Karin Bruers

Harm EdensJules Deelder

E E N U I T G E B R E I D E B I O G R A F I E V A N B O V E N S T A A N D E S P R E K E R S V I N D T U O P : w w w . s p e a k e r s a c a d e m y . n l

W I L T U E E N V E R F R I S S E N D E K I J K O P U W Z A A K ? B O E K E E N S P R A A K M A K E N D E S P R E K E R !

Martin Bril

prof. dr. Maarten

van Rossem

p g

P S Y C H I A T R I E

ACADEMY® Magazine / ZOMER 2005 40

hadden een kokosnoot en daar maakten ze

een heel klein gaatje in, daar stopten ze

zoete lekkernij in en dan ging dat aapje met

z’n handje in die kokosnoot om die zoete

lekkernij te pakken en balde dan zijn vuist.

Zo kon hij er niet meer uit. Dan konden ze

dat aapje pakken. De moraal van dit verhaal

is: wanneer je vrij wilt zijn moet je loslaten.

“Dat is het precies. Alleen – ‘jij’ kunt dat niet

doen. ‘Jij’ bent de vuist!”

“Er is nog een vraag die ik hier niet wil

vermijden. Als de Ontwaakte of Verlichte in

India de hele dag in een lendendoek op zijn

sofa ligt te glimlachen en er is kritiek, krijg

ik dan als antwoord: “Dan heb je er helemaal

niets van begrepen?”

“In de eerste plaats is het duidelijk dat een Ontwaakte – u geeft het

voorbeeld van Ramana Maharshi die in het tweede hoofdstuk

centraal staat – oneindig veel meer weet van het leed dat een mens

in zijn huidige bewustzijnsconditie doormaakt en vooral aanricht dan

wie ook. Hij weet dat zijn communicatie gaat over de essentie van dat

leed en dat is toch die ik-kramp die alle conflicten heeft veroorzaakt.

Lijden zal er altijd zijn. Lichamelijke incarnatie is altijd lijden. Maar als

er niemand meer is die lijdt, dan heeft dat lijden een totaal andere

kwaliteit. Overigens ligt de moderne Ontwaakte of Bevrijde in het

Westen niet meer, gekleed in lendendoek, te glimlachen op een sofa.

Hij nodigt gewoon uit naar hem te luisteren als de stem in de ego-

woestijn. Ramana Maharshi ontwikkelde aan het eind van zijn leven

een sarcoom aan zijn arm. Tegen zijn bezorgde leerlingen zei hij:

“Waarom mag alles groeien en dit niet?” Er was zeker pijn maar er

bestond geen ik-weerstand tegen de pijn.”

“Zou je kunnen zeggen dat je niet weet wat leven is als je niet hebt

geleden?”

“Dat betwijfel ik. Maar lijden kan wel de aanzet zijn tot dieper onder-

zoek naar de kernoorzaak van lijden. Siddharta Gautama was, 2500

jaar geleden, in grote wanhoop, ondanks alle rijkdom en bevrediging

van behoeften. Na vele jaren in de jungle kwam hij tot een formida-

bele realisatie. Hij realiseerde het Leven dat

hij was en wel op het moment dat ‘hij’ als

‘persoon’, als ‘ik’ (en als illusie) verdween. Hij

realiseerde de oceaan van tijdloos Leven (of

Bewustzijn) en noemde het Nirwana. Stel je

voor dat Siddharta een biologische psychiater

had ontmoet die zei: “Man, je hebt gewoon

een depressie!”

“Nog een andere inval. Ik had een gesprek

met de zeezeiler Henk te Velde. Na anderhalf

jaar in het ijs te hebben gezeten zei hij: “Ik

heb me gerealiseerd dat ik niemand nodig

heb en niemand mij nodig heeft.”

“Ik weet niet wat hij realiseerde. Maar je

vestigen in de feitelijkheid van je alleen-zijn

kan voeren tot al- één-zijn. Dan is de bede-

lende ik-hand van de eenzaamheid

overstegen.”

“Hoe bent u zelf tot dit alles

gekomen?”

“Door de roem die mij overkwam

toen er van ‘Wie is van hout’ 200.000

exemplaren werden verkocht. Dat

maakte het isolement steeds groter.

Ik zag door de leegte van mijn leven

heen. Nothing fails like success! Ik

had geen vluchtheuvels, noch poli-

tieke noch godsdienstige of filosofi-

sche, en stond met mijn rug tegen de

muur. Dat heeft zeven jaar geduurd. Ik

was net niet suïcidaal maar er was

zeker diepe wanhoop. Kennelijk was ik na die fase rijp om bij het

luisteren van tape-recordings van Bhagwan Shree Rajneesh innerlijk te

juichen omdat ik eindelijk echte intelligentie hoorde. Er was een diepe

her-kenning. Mijn eerste ontmoeting, in 1978, toen ik voor hem

neerknielde, werd een formidabele ervaring. Hij keek me aan en zei

notabene: “So you finally arrived”. Toen keek ik in zijn ogen en ik weet

nu nog precies dat ik keek in een totale leegte. Ik keek in de ogen van

iemand die er niet meer was. Als ik-heid. En met die lege ogen kwam

een liefde van een totaal andere dimensie. Toen was er tegelijkertijd

die weerspiegeling omdat ik op dat moment mijn eigen leegte reali-

seerde. Je zou kunnen zeggen; toen keek leegte naar leegte, toen

keek bewustzijn naar bewustzijn. Datgene wat wij ‘mind’ noemen, de

geest, die verzameling van snel bewegende gedachten in het bewust-

zijn, die stopte. Een paar minuten maar. Daarna was er de ontmoe-

ting met de Jiddu Krishnamurti, de geschriften van vele moderne

mystici, met de Advaita-leraar Alexander Smit en recent Tony Parsons.

Eigenlijk is alles zó eenvoudig. Een vriend, een begaafd schilder, heeft

mij eens het verhaal verteld hoe hij tijdens het schilderen plotseling

verdween. Hij verdween in het doek. Er was geen schilder meer. Er

was alleen maar schilderen. Dat is het precies. En een andere vriend

die vroeger een begaafd violist was heeft mij eens verteld dat hij op

het podium van het concertgebouw tijdens een vioolconcert plotse-

ling zichzelf verloor. Hij was er niet

meer. Er was op dat moment alleen

maar vioolspelen. Er was geen viool-

speler meer. Dat zijn kortstondige

maar uiterst belangrijke momenten

van verlies van de ik-overtuiging, de

ik-kramp. Het kan ook gebeuren met

mensen die in een wederzijds

orgasme zichzelf verliezen en daarna

weer terugvallen in hun persoons of

ik-gescheidenheid en zich wellicht

afvragen: “Wat gebeurde er daarnet?”

Het kan gebeuren als je op je rug ligt

op een zonnige dag in een weiland.

Plotseling ben jij er niet meer maar

alles is vervuld van jubel, van liefde en

van een vreugde zonder oorzaak.”

Osho (Bhagwan Shree Rajneesh 1931-1990).

Ramana Maharshi (1879-1950)

p g

“Ik herinner me een uitspraak die het grafschrift is van Ovidius.

‘Helaas, al mijn wonden zijn door mijn eigen pijlen toegebracht.’ Als

je terugkijkt op je leven waar het fout ging en dat het in de kern van

de zaak altijd aan je zelf te wijten was dan kun je wel de schuld bij

anderen leggen maar in de grond van de zaak ben je het toch altijd

zelf.”

“De overtuiging een afgescheiden persoon, een individu te zijn, kan

men best dé pijl noemen ‘die alle wonden doet ontstaan’. Het is de

oorzaak van alle conflicten. Zoals Krishnamurti vaak zei: “Separation

is conflict.” Een andere mysticus, Nisargadatta Maharaj zei eens: “Het

ego is als een touw dat, laag over de grond, over een drukke winkel-

straat is gespannen. Iedereen struikelt erover.”

“Een tweede uitspraak die me nog in de auto te binnen schoot was:

“I was dreaming when I was asleep. Then I woke up and I found

myself dreaming.” De uitspraak is, geestig genoeg, van Oliver

Hardy!”

“Het is zeker dat het moment waarop de gescheidenheid ontstaat, de

ik-kramp en die lineaire gedachtenstroom, dat dat tegelijkertijd het

begin is van een dromende zijns-wijze, gekenmerkt door tijd. We

zitten nu ook te dromen en met ons de hele planeet. Als we ’s

ochtends wakker worden en uit de droomfase van de slaap komen

dan is er geen sprake van echt wakker-zijn. We dromen de hele dag

door. Met open ogen. Dat laatste wordt pas echt gerealiseerd als er

dat Ontwaken plaatsvindt.”

“Zijn wij mensen niet tot op het bot gespleten?”

J.F.: “Hoe bedoelt u dat?”

“Ik had het er laatst met een psycholoog over. In onze tuinvijver

zitten karpers en één was aangevallen door een reiger. De karper

dreef daar erg ongelukkig. Mijn vrouw en ik hebben hem uit de vijver

gehaald, in een grote emmer gedaan en veel liefde en verzorging

gegeven. Wij zijn drie dagen met het beest bezig geweest. Wonder

boven wonder, hij haalde het en leeft nu nog. We waren blij en zeiden

tegen elkaar: “We gaan gezellig een hapje eten. We gaan een visje

pakken.” Dat bedoel ik met gespletenheid!”

“Het ik-bewustzijn is gefragmenteerd. Er drijven allerlei ego-frag-

menten in, dominante gedachten, mini-identiteiten, ieder met een

eigen perspectief en vele zijn met elkaar in conflict. Met mededogen

en zorg wordt een gewonde vis in leven gehouden. Eerste ego-frag-

ment. Even later geeft u de opdracht, in uw favoriete visrestaurant,

een levende kreeft in kokend water te gooien. Fijn kreeft eten!

Tweede ego-fragment.”

“Hoe kan ik dat denken stoppen?”

“Dat zou ik zeker niet proberen. Dan word je hartstikke gek. Maar je

kunt eerst zien dat de uitspraak ‘ik denk’ absurd is. ‘Ik’ is zelf een

gedachte en die gedachte kan andere gedachten natuurlijk niet

‘denken’ of produceren. Verder is het mijn ervaring dat aandachtig en

totaal luisteren naar een Ontwaakte, een steeds dieper begrijpen en

ook het vertrouwd raken met het proces van diepe meditatie de

denkstroom aanzienlijk doet afnemen. Ze wordt minder massaal,

milder. Dan is overigens het eindresultaat nog altijd ‘iemand die inner-

lijk stiller en rustiger is’. Wat dat stoppen betreft, er is natuurlijk geen

‘hoe’ want ‘hoe’ impliceert een methode, een techniek en dat besten-

digt alleen maar de stroom van de innerlijke tijd, de beweging van

wat-is naar wat-zou-moeten-zijn. Men kan werkelijk niets doen. Juist

in die overweldigende totale hulpeloosheid kan het wonder gebeuren

van het verdwijnen van alle zoeken ….. en daarmee van de zoeker.

p g

De radicale non-duale visie stelt

dat die ‘iemand’, die zoeker, er

helemaal niet is en nooit is

geweest! Dit alles is natuurlijk

bedreigend, dit sterven voor je

lichamelijk sterft. Ook al gaat

het hier om een sterven van een

illusie, van een fata morgana.

Het resultaat van de afgelopen

25 jaar is voor mij ook het

inzicht dat wij tot op het bot

on-intelligent zijn. Er zit in ieder

mens een schatkamer boor-

devol echte intelligentie maar de

deur is in het slot gevallen.

Intelligentie – en dat is zeker

geen opgestapelde kennis waar

men slim mee kan manipuleren

– is zuiver, identiteitsloos be-

wustzijn. Zoals een modern

mysticus het zegt: “het is

nothingness-awareness”. Dat is

de Bron waaruit alles voortkomt

en waar alles weer in verdwijnt.

Vroeger zeiden we ‘God’. Die

Intelligentie is voor het grootste

deel bij de mens geblokkeerd. De deur is de ik-structuur plus de

gedachtenstroom, zo kenmerkend voor onze bewustzijnsconditie.

Die blokkade is er in feite al duizenden jaren. De mensheid pleegt nu

een collectieve zelfmoord omdat die werkelijke Intelligentie niet

beschikbaar is. Wij gaan aan de ik-overtuiging, tot

overmaat van ramp omzwachteld met geloofs-

overtuigingen, te gronde.

“Is dit Ontwaken niet voor weinigen weggelegd?”

“Het is voor ieder mens weggelegd. Dit is géén

elitaire visie of beschouwingswijze. Weet u, wij

hebben het hier over de democratisering van echte

mystiek. Dat is toch een nieuwe ontwikkeling. Ik

kan me niet aan de indruk onttrekken dat Jiddu

Krishnamurti en zeker ook Bhagwan Shree

Rajneesh, later Osho genoemd, juist deze demo-

cratisering in gang hebben gezet. Het is zeker niet

elitair. Ieder mens verlangt ten diepste naar zijn

eigen afwezigheid, naar zijn non-identiteit. Dat

betekent uiteindelijk het oplossen, het wegsmelten

van de druppel ‘Ik BEN’ in de oceaan die ‘aware-

ness’ werd genoemd, het ‘I AM that I AM that I

AM’. Maar alles begint met onbehagen. Een suc-

cesvol zakenman die in zijn villa bij zijn zwembad

zit, Rolls Royce voor de deur, lieve vrouw, lieve

kinderen en toch in wanhoop. Tot het suicidale

toe! Die wanhoop is de manifestatie van echte Intelligentie. Er valt

me nog het verhaal in van een Soefie-mysticus die, verkleed als bede-

laar, een zaal binnenkomt waar de Koning audiëntie zal geven. Hij

loopt naar de troon toe, gaat er op zitten en een minister zegt: “Wie

denkt u dat u bent? Bent u een minister?” “Nee”,

zegt de Soefie “Ik ben meer dan dat.” “Denkt u dat

u de Koning zelf bent?” “Nee”, zegt de Soefie “Ik

ben veel meer dan dat”. “Denkt u misschien dat u

God bent?” “Nee” zegt de Soefie ik ben meer dan

dat!” Dan roept de minister, nu razend, “Er gaat

niets boven God!” “Precies” zegt de Soefie “Ik ben

dat Niets!” Dit verhaal werd vaak verteld door

Ramesh Balsekar, een Ontwaakte en leerling van

Nisargadatta Maharaj. De laatste had nauwelijks

lagere school, sprak weinig Engels en drukte zich

vooral uit in het Marathi, de taal rond Bombay.

Ramesh was jarenlang zijn vertaler. Hij was toen

gepensioneerd als voorzitter van de raad van

bestuur van de ‘Bank of India’ of zoiets, en zat

naast Maharaj in een kleine kamer in een achter-

buurt van Bombay. Aan Ramesh werd enkele jaren

geleden de vraag gesteld: “Kunt u een korte

samenvatting geven van de visie van uw leer-

meester?” Spontaan was zijn antwoord: “Dat kan

in drie woorden. The non-existence of identity.”

Het niet-bestaan van identiteit.” �

P S Y C H I A T R I E

ACADEMY® Magazine / ZOMER 2005 42

“Ik geloof in Spinoza’s God die zich openbaart in een ordelijke harmonie van alles wat bestaat, niet in een God die zich bemoeit met

het lot en handelen van mensen.” – ALBERT EINSTEIN –

Titel: Metanoia

Uitgeverij: Samsara

ISBN: 90-77228-25X

Prijs: € 15,95

p g