Akademie für alte Musik: kandidaten voor het ambt van Thomascantor in Leipzig

BESPREEKBUREAU MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENTJ. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent

Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00

t. 09 269 92 92

e. [email protected]

w. www.debijloke.be

DE BIJLOKE BISTROMa - vr 12:00 - 18:00

Op concertdagen ook 2 uur voor en 2 uur na het concert

t. 09 277 07 04


w. www.debijlokebistro.be

OP ZOEK NAAR EEN GESCHENK?Doe een concert cadeau in de vorm van een geschenkbon of een ticket naar uw

keuze. Te verkrijgen aan onze balie.

OP ZOEK NAAR KWALITEITSVOLLE OPNAMES?In de foyer vindt u een selectie opnames u aangeboden door ‘t KLAverVIER,

Kasteeldreef 6, 2970 Schilde

t. 03-384 29 70


AANDACHT!Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors

(www.gentmotors.be)

COLOFONTekst programmaboekje | Frederik Styns

Coverafbeelding | Handschrift van Christoph Graupner

Inleiding | Frank Pauwels en Florian Heyerick (auditorium 19u15)

Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt

Verantwoordelijke uitgever | Yves Rosseel

© Muziekcentrum De Bijloke Gent

09 269 92 92 - [email protected]

3GRAUPNER 2010

KANDIDATEN VOOR HET AMBT VAN THOMASCANTOR IN LEIPZIG

AKADEMIE FüR ALTE MuSIK BERLIn

VR | 08.01.10 | 20:00

Dit concert kadert in het project Graupner 2010

HogescHool gent

conservatorium

BWM_CHG_v09_POS_GRAY.indd 1 11-05-2009 12:55:46

Dit concert wordt opgenomen door Klara en uitgezonden in ‘In de Loge’ op 15 februari 2010 om 20u

WWW.DEBIJLOKE.BE

4

Johann Friedrich Fasch (1688-1758): Ouverture in g, FWV K:g3Ouverture - Air - Gavotte - Air - Hornpipe - Aria - Menuet altenativement / Menuet 2

Christoph Graupner (1683-1760): Sinfonia in C (1751)Molto Allegro - Poco Allegro e piano - Presto - Presto

Johann Sebastian Bach (1685-1750): Concerto ‘nach italieni-schem Gusto’, BWV 971 (bewerking van Václav Luks)[zonder aanduiding] - Andante - Presto Pauze

Georg Philipp Telemann (1681-1767): ‘Ouverture des nations anciens et modernes’ Ouverture - Menuet I / Menuet II - Les Allemands anciens - Les Allemands modernes /viste - Les Suédois anciens - Les Suédois modernes - Les Danois anciens - Les Danois modernes / viste - Les vieilles femmes

Georg Philipp Telemann: Concerto in D voor 4 violen zonder b. c., TWV 40:202 Adagio - Allegro - Grave - Allegro

Christoph Graupner: Ouverture in e Ouverture - Rondeau - Menuet - Loure - Air - Gavotte - Gigue

PROGRAMMA

GRAUPNER 2010


5

Akademie für Alte Musik Berlin:

Georg Kallweit | viool, concertmeester Dörte Wetzel, Kerstin Erben, Erik Dorset, Uta Peters, Edburg Forck, Thomas Graewe, Stephan Mai | viool Clemens Nuszbaumer, Anja Graewel, Stephan Sieben | altviool Jan Freiheit | celloWalter Rumer | contrabasXenia Löffler, Michael Bosch | hoboErwin Wieringa, Gijs Laceulle | hoorn Christian Beuse, Eckhard Lenzing | fagotBeni Araki | klavecimbel

UITVOERDERS

GRAUPNER 2010

WWW.DEBIJLOKE.BE

6

Graupner 2010Dit concert is het eerste in een reeks waarin muziek van de nagenoeg onbekende componist Christoph Graupner centraal staat. Graupner stierf 250 jaar geleden en was een tijdgenoot van Telemann en Bach. Onder de noemer ‘Graupner 2010’ stelt Muziekcentrum De Bijloke Gent het rijke oeuvre van Graupner een jaar lang (van januari tot december 2010) in de kijker. Part-ner in crime is musicoloog, dirigent en klavecinist Florian Hey-erick die werkt aan een doctoraat over Graupner. Meer infor-matie kan u vinden op www.debijloke.be (klik op ‘in de kijker’) of op www.graupner2010.org. In het concert van deze avond wordt muziek van Graupner naast werk van Telemann, Fasch en Bach geplaatst. Deze componisten waren in 1723 kandidaat voor het prestigieuze ambt van Thomascantor in Leipzig...

Kandidaten voor het ambt van Thomascantor in Leipzig: van Telemann, over Graupner tot Bach.‘Leipzig, 29 mei 1723. Afgelopen zaterdag zijn hier omstreeks het middaguur vier wagens met huisraad uit Köthen aange-komen. Ze bleken eigendom van de voormalige prinselijke kapelmeester uit Köthen, die nu in Leipzig de post van ‘cantor figuralis’ komt vervullen. Hijzelf arriveerde met zijn gezin om twee uur in twee koetsen en betrok de onlangs gerenoveerde woning in de Thomasschule.’

De kapelmeester waarvan sprake in dit bericht, verschenen in verschillende kranten, is uiteraard Johann Sebastian Bach. In 1723 volgde Bach Johann Kuhnau op als ‘cantor et director musices’ in zijn nieuwe woonplaats Leipzig, een stad die door de kruisbestuiving tussen economische bedrijvigheid en koop-mansgeest enerzijds, en hoger onderwijs, eruditie en geleerd-heid anderzijds een voorsprong had op andere vermaarde Duit-

KANDIDATEN VOOR HET AMBT VAN THOMASCANTOR IN LEIPZIG

TOELICHTING

FREDERIK STYnS


7TOELICHTING

se steden zoals Jena en Heidelberg. Dit wil zeggen dat Bach cantor werd van de prestigieuze Thomasschule en muzikaal leider van de vier belangrijkste kerken. De prestigieuze Tho-masschule werd gesticht in 1212 door markgraaf Dietrich van Meissen als een augustijnenklooster met een ziekenhuis. Later stichtten de augustijnermonniken ook een armenschool voor de meest getalenteerden onder de behoeftige leerlingen uit de directe en wijdere omgeving van Leipzig. Deze ‘Schola Thoma-na’ had vanaf het begin grote nadruk gelegd op zang en ver-wachtte dat de leerlingen hun inkomsten verdienden met het zingen tijdens kerkdiensten. Aan het begin van de zestiende eeuw werd de ‘Schola Thomana’ van de augustijnen ontbon-den, maar de instelling ging als seculiere Thomasschule verder. De wereldlijke school behield de sociale oriëntatie en muzikale traditie. De school genoot eveneens academisch aanzien als de meest exclusieve Latijnse school van de regio. De cantor gaf naast zijn reguliere muzikale en bestuurlijke taken gewoonlijk twaalf uur les aan de vier hoogste klassen. Hij diende naast muzikaal onderricht onder andere Latijnse grammatica en de Lutherse Bijbel te onderrichten. Bach was evenwel de eerste cantor die enkel les gaf aan de twee hoogste klassen. Via een regeling met een collega gaf hij slechts zeven uur les. Dit be-tekent echter niet dat hij minder werkte dan zijn voorgangers, want hij spendeerde meer tijd dan zijn voorgangers aan indivi-dueel vocaal en instrumentaal onderricht. Bach zou zijn functie zevenentwintig jaar bekleden en daarmee de langst zittende Thomascantor worden sinds Valentin Otto, die vanaf 1540 de functie veertig jaar had vervuld. Voor Leipzig was het nu tijd voor een nieuw begin. De ambitieuze stadsbestuurders onder aanvoering van burgemeester Lange belastten Bach niet alleen met de gebruikelijke taken van het cantoraat, maar rekenden er ook op dat hij een nieuwe muzikale wind zou laten blazen in de stad. Volgens Lange was daartoe alleen “een beroemd man” in staat. Ze hoopten zo om het centrum van handel en weten-schap extra aanzien te geven met een bruisend muziekleven.

Bach was echter niet de enige kandidaat voor de vrijgekomen post van Thomascantor na de dood van Kuhnau op 5 juni 1722. Meer zelfs, Bach was helemaal niet de favoriete kandidaat

AKADEMIE FüR ALTE MUSIK BERLIN

WWW.DEBIJLOKE.BE

10 TOELICHTING

van het stadsbestuur. Hij kreeg het ambt pas nadat een reeks andere kandidaten om diverse redenen afgehaakt hadden. Op 11 augustus 1722 had het stadsbestuur Georg Philipp Telemann tot nieuwe cantor benoemd. De stad had immers goede herin-neringen aan hem. In 1701 had hij als jonge rechtenstudent in Leipzig een collegium musicum opgericht. In 1704 was hij er ook nog korte tijd organist en leider van de neue Kirche ge-weest. De benoeming van de beroemde Telemann paste zeer goed in de ambitieuze plannen van het stadsbestuur. Hij was immers muzikaal leider geweest in Franfurt en nu cantor en muzikaal leider in Hamburg. na drie maanden wikken en wegen besloot Telemann echter om te bedanken voor het aanbod en in Hamburg te blijven. De autoriteiten in Leipzig waren nu terug bij af en begonnen op 23 november met een nieuwe selectieprocedure en evalueerden vijf overgebleven kandida-ten. Dat waren Johann Friedrich Fasch, Georg Lembke, Chris-tian Friedrich Rolle, Georg Balthasar Schott, en Johann Martin Steindorff. Ondertussen waren er ook nog twee namen bijge-komen, namelijk Andreas Christoph Duve en Georg Friedrich Kaufmann. De leden van het stadsbestuur konden het echter niet eens worden over een rangorde van de zeven kandida-ten en de selectiecriteria. Sommige leden gaven de voorkeur aan een gedegen docent en academicus, anderen prefereer-den een muzikale uitblinker die het saaie Leipzig nieuw leven moest inblazen. In een vergadering op 21 december werden nog eens twee kandidaten toegevoegd: Christoph Graupner, kapelmeester aan het hof van Hessen-Darmstadt, en Johann Sabstian Bach, kapelmeester in Köthen. Fasch – die tot de favorieten gerekend werd – haakte af omdat hij geen tijd zou kunnen vinden om les te geven. nu Fasch afviel, bleven er twee favorieten over: Graupner en Bach. Graupner gold als de eerste keus. Hij was, net als Telemann, een bekende figuur in Leipzig. Hij was oud-leerling van de Thomasschule en had ook rechten gestudeerd in Leipzig van 1704 tot 1706. Bach vormde eigenlijk een uitzondering. Hij was de enige zware kandidaat die geen academische opleiding genoten had. Vanaf de 15de tot de 19de eeuw waren alle cantors van de Thomaskirche universi-tair opgeleide musici geweest. Met hun uiteindelijke keus voor Bach zouden de autoriteiten die conventie volledig negeren.


11TOELICHTING

Kennelijk waren ze overtuigd van de academische capaciteiten van Bach.

De twee favoriete kandidaten kregen van de selectiecommis-sie het verzoek om bij wijze van auditie twee cantates te laten horen, een voor en een na de preek. Graupners auditie was op de tweede zondag na Driekoningen. Graupner kreeg duidelijk een voorkeursbehandeling en twee dagen voor zijn auditie, op 15 januari, besloot het stadsbestuur om, vooruitlopend op de formele auditie, Graupner de post te geven. Graupner was dus reeds verkozen nog voor Bach zijn auditie gedaan had. Burge-meester Lange waarschuwde echter “dat het de vraag zou zijn of Graupners huidige broodheer hem daadwerkelijk ontslag zou willen verlenen”. De bezorgdheid van Lange bleek terecht, want Graupner kreeg van zijn broodheer Ernst Ludwig van Hessen-Darmstadt geen ontslag en moest dus bedanken voor het aanbod van Leipzig.

Op 9 april boog het stadsbestuur zich noodgedwongen nog-maals over deze heikele kwestie. uit het gedeeltelijk bewaarde verslag van deze vergadering blijkt dat de voorstanders van een degelijke docent-cantor de bovenhand kregen. Raadslid Platz was van mening dat geen van de kandidaten voldeed aan deze eis en drong er bij de raad op aan af te zien van de beste muzikanten zoals Telemann, Graupner, Back, Kauffmann en Schott, en in de plaats daarvan te zoeken naar de beste docen-ten, ook als hun muzikaal talent middelmatig was. Onbekend is welke argumenten er verder nog aangeleverd werden, maar uiteindelijk werd toch besloten om Bach het aanbod te doen om cantor in Leipzig te worden.

Het stadbestuur had ondertussen wel zijn lesje geleerd over het onvoorspelbare optreden van adellijke broodheren van mu-sici. Daarom verzochten zij aan Bach, voordat hij naar Leipzig kwam om zijn nieuwe positie op zich te nemen, de volgende belofte te ondertekenen: ‘niet alleen zal ik me binnen drie, ten hoogste vier weken vrijmaken van mijn verplichtingen jegens het hof van de prins van Anhalt-Köthen, ook zal ik mij, wanneer ik de verplichtingen van voornoemde functie van cantor op mij

DE THOMASSCHULE (LINKS) EN DE THOMASKIRCHE (RECHTS) IN LEIPZIG (1728)


13

neem, houden aan de nu of later geldende schoolreglemen-ten; bovenal zal ik de jongens die zijn toegelaten tot de school onderrichten, niet alleen tijdens de reguliere lessen die voor dat doel worden gegeven, maar ook, en zonder speciale vergoe-ding, tijdens private zanglessen. Tevens zal ik getrouw alle andere op mij rustende taken ten uitvoer brengen, en daarbij, maar niet zonder voorafgaande kennis en toestemming van de Edele en Wijze Raad, ingeval iemand mij zou moeten bijstaan in het onderrichten van de Latijnse taal, voornoemd persoon getrouwelijk en zonder morren uit mijn eigen zak betalen.’ Bach ondertekende deze belofte en vatte zijn glanscarrière als Thomascantor met veel bravoure aan.

Christoph Graupner: favoriete kandidaat in 1723, vandaag onbekend...De Duitste componist Christoph Graupner stierf 250 jaar gele-den. Graupner werd in zijn tijd alom gerespecteerd en was het grootste deel van zijn leven kapelmeester aan het uiterst muzi-kale hof van landgraaf Ernst Ludwig van Hessen-Darmstadt. Hij was afkomstig uit Kirchberg en studeerde in Leipzig bij Johann Kuhnau, de toenmalige Thomascantor. Voor de meesten onder ons is Christoph Graupner een illustere onbekende. Dat heeft echter niets te maken met de kwaliteit van zijn werk, maar met een speling van het lot. Zijn manuscripten werden name-lijk onmiddellijk na zijn dood het onderwerp van een juridisch dispuut. Het duurde 60 jaar vooraleer er een vonnis geveld werd. niemand was toen nog geïnteresseerd in zijn muziek, en het enorme archief (meer dan 2000 werken!) bleef verweesd achter in een bibliotheek in Darmstadt.

TOELICHTING

WWW.DEBIJLOKE.BE

14

Akademie für Alte Musik BerlinDe geschiedenis van de Akademie für Alte Musik Berlin gaat terug tot het jaar 1982, toen jonge leden van verschillende Berlijnse orkesten besloten een zelfstandig ensemble met historisch instrumentarium op te richten. Daarmee wilden ze de tot dan toe aarzelende pogingen in de voormalige DDR tot au-thentieke uitvoeringen van oude muziek een belangrijke impuls geven. Sinds 1984 heeft het ensemble zijn eigen concertserie in het Konzerthaus van Berlijn aan de Gendarmenmarkt. Ook internationaal groeide de reputatie snel. Sedert 1986 gasteert het ensemble bij de door de West-Duitse omroep opgerichte Tage für Alte Musik in Herne. Sinds de val van de Muur in 1989 nam het aantal concerten in het buitenland spectaculair toe. De Akademie is regelmatig te gast in de grote muzikale centra van Europa zoals Wenen, Parijs, Amsterdam, Zürich, Londen en Brussel. Het orkest toerde reeds in het nabije Oosten, Japan, Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika. In mei 2005 vond het debuut in de Verenigde Staten plaats met concerten onder meer in Carnegie Hall te new York. Onder leiding van René Jacobs geeft de Akademie regelmatig concerten in de Berlijnse Staats-oper unter den Linden en tijdens de Innsbrucker Festwochen. Vaste partners waarmee het orkest veelvuldig samenwerkt, zijn, naast René Jacobs, ook Philippe Herreweghe, Ton Koopman, Cecilia Bartoli en Adreas Staier. Sinds 1994 maakt de Akademie exclusief cd-opnamen voor het label Harmonia Mundi France. Een groot aantal opnamen werd bekroond met prijzen als de Diapason d’Or, Cannes Classical Award, Gramophone Award, Deutsche Schallplattenpreis en Edison Award.

BIOGRAFIE


15HUISMEDEDELINGEN

GELUKKIG NIEUWJAAR!Alle medewerkers van Muziekcentrum De Bijloke Gent wensen u een Gelukkig nieuwjaar met veel muzikale momenten, liefde, vriendschap en geluk.

Yves, David, Eline, Eric, Frank, Frederik, Ilse, Jeff, Jeroen, Johan, Martine, Mathias, Salim, Sigrid, Sophie, Tom, Tom

MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE BLOGT!Voortaan verschijnt op de website van Muziekcentrum De Bijloke Gent een blog. Hiermee willen we u nog beter op de hoogte houden van het reilen en zeilen in het Muziekcentrum en af en toe een blikje achter de schermen gunnen. We wil-len er u bijvoorbeeld ook cd’s aanprijzen die wij absoluut de moeite waard vinden of interessante informatie verstrekken die niet rechtstreeks met het programma te maken heeft. En… we doen ook een beroep op u! Heeft u een boeiend concert gehoord en schrijft u graag een recensie? Aarzel dan niet om ons te contacteren op [email protected]

OP ZOEK NAAR EEN ORIGINEEL GESCHENK?Op zoek naar een leuk geschenk? Kies dan voor een geschenk-bon van Muziekcentrum De Bijloke Gent. Bij aankoop bepaalt u zelf het bedrag en gedurende één jaar (vanaf de datum van uitgifte) kan de ontvanger de bon inruilen voor alle voorstel-lingen uit ons programma en dit tot het totaalbedrag is bereikt. De Bijloke is eveneens opgenomen in ‘Bongo Theater’. Voor mensen die graag een voorstelling meepikken, is deze Bongo een ideaal cadeau. Hij kan worden ingewisseld voor 2 of meer tickets voor een voorstelling in één van de geselecteerde cul-tuurhuizen.

LAAT U RONDLEIDEN IN DE BIJLOKEWist u dat er geleide bezoeken (vanaf 20 pers.) mogelijk zijn in Muziekcentrum De Bijloke? Aansluitend kan u genieten van een kleine of grote hap in De Bijloke Bistro!

WWW.DEBIJLOKE.BE

16 BiNNENKORT

MEER GRAUPNER IN MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE:

ZO | 10.01.10 | 11:00

Florian Heyerick, Nicolas Achten, Ex TemporeI.s.m. Operstudio VlaanderenCantates voor de eerste zondag na

Driekoningen

ZO | 14.03.10 | 11:00

Florian Heyerick, Nicolas Achten, Ex TemporeI.s.m. Operstudio VlaanderenCantates voor de vierde zondag van

de passietijd (Laetare)

VR | 30.04.10 | 20:00

B’Rock olv Frank Agsteribbe, Erich Hoeprich (chalumeau)Telemann, Graupner, Moorer, Fasch

ZO | 09.05.10 | 11:00

Florian Heyerick, Nicolas Achten, Ex TemporeI.s.m. Operstudio VlaanderenCantates voor de vijfde zondag na

pasen (Rogate)

VR | 28.05.10 | 20:00

Daan Vandewalle (piano)Graupner, Stravinski, Sorabji, Busoni

ZA |23.01.2010 | 20:00 | Voix Gras

Vlaams Radio Koor, Ensemble uit het Brussels Philharmonic olv Timo Nuoranne, Jef Neve (piano)Bernstein, Wihitacre, neve

(uitverkocht)

DI |26.01.2010 | 20:00 | Jazz

Bart De Nolf, Andy Sheppard, Dré Pallemaerts

WO |27.01.2010 | 20:00 | Voix Gras

Ensemble Solistes XXI olv Rachid SafirPianto, lamento, magnificat...

DO |28.01.2010 | 20:00 | East of Eden

/ East of Eden +

Surjeet Singh, Faheem Mazhar, Baluji Shrivastav, Shahbaz HussainReligieuze Sikh-tradities

VR |29.01.2010 | 20:00 | Exploration

Het Collectief, Dragon EnsembleConfluence between east and west

ZA |30.01.2010 | 20:00 | MA.XS

François Fernandez, Rainer Zipper-ling, Bojan VodenitsjarovHaydn, Mozart

ZO | 31.01.10 | 16:00 | Jong

deFilharmonie olv Hannu Lintu, Warre Borgmans (verteller)Kidconcert: Baron von Münchhausen

Workshop van 13:00 tot 15:00

DO | 04.02.10 | 20:00 | Miry

Edding Kwartet, Nicola Boud (klarinet)Mozart

VR | 05.02.10 20:00 | Symfonisch 3/+

Brussels Philharmonic, VRK, Kamer-koor Accentus olv Laurence EquilbeyDas Paradies und die Peri

Akademie für alte Musik: kandidaten voor het ambt van Thomascantor in Leipzig

Documents

Transcript of Akademie für alte Musik: kandidaten voor het ambt van Thomascantor in Leipzig