HI

LL

AR

YR

OD

HA

MC

LI

NT

ON

W

HA

TH

AP

PE

NE

D

‘In het verleden heb ik vaak het gevoel gehad dat ik voorzichtig moest zijn in het openbaar, om redenen die ik zal uitleggen; het was alsof ik moest koorddansen zonder vangnet. Nu laat ik die voorzichtigheid los.’

—HILL ARY RODHAM CLINTON

Voor het eerst onthult Hillary Clinton wat ze dacht en voelde tijdens de meest controversiële en onvoorspelbare verkiezingen uit de geschiedenis van Amerika. Vrij van belemmeringen vertelt Hillary hoe ze de nominatie tot eerste vrouwelijke presidents kandidaat beleefde en de bittere strijd die volgde, waarbij ze te maken kreeg met woede, seksisme, enorme ups en downs, Russische inmenging en een opponent die alle regels brak.De slag die Hillary Clinton te verwerken kreeg was enorm, maar ze wist alles wat er gebeurd was een plaats te geven en weer terug te komen. Met humor en openheid vertelt ze hoe ze dit deed: door veel te lezen, te praten met familie en vrienden en te wandelen met haar man Bill Clinton.In deze persoonlijke memoir laat Hillary Clinton zien hoe het is om een sterke vrouw te zijn voor het oog van de wereld, met alle kritiek op haar stem, leeftijd en uiterlijk. Maar scherp en analytisch toont ze ook hoe gevaarlijk de krachten in de Amerikaanse samenleving zijn die het resultaat van de verkiezingen hebben bewerkstelligd.De presidentsverkiezingen van 2016 waren zonder precedent in de Amerikaanse geschiedenis. What Happened is het persoonlijke verhaal van Hillary Clinton over de campagne, de nasleep en alles wat we ervan kunnen leren.

H I L L A R YR O D H A MC L I N T O NW H A T H A P P E N E D

NUR 680

KOSMOS UITGEVERS,UTRECHT/ANTWERPEN

WWW.KOSMOSUITGEVERS.NL‘Fascinerend om te lezen’

— T WAN HUYS

WhatHappened

Hillary Rodham Clinton

Utrecht/Antwerpen

Hillary-NL.indd 3 18-09-17 10:41

Oorspronkelijke uitgave

©2017HillaryRodhamClinton

Oorspronkelijketitel:What Happened

Oorspronkelijkeuitgever:Simon&Schuster,Inc.,

NewYork,VerenigdeStaten

Ditboekisgepubliceerdopbasisvaneenovereenkomstmetdeoorspronkelijke

uitgever,Simon&Schuster,Inc.,NewYork

Voor de Nederlandse editie

©2017KosmosUitgevers,Utrecht/Antwerpen

Omslagfoto:©2017ChristopherDilts

Omslagontwerp:Autobahn,Utrecht

Vertaling:PietDal,PaulJanse,Marie-AnneLouvenberg,ToosIJdema

RedactieenopmaakNederlandseeditie:Deul&Spanjaard,Groningen

ISBN9789021567730

ISBNe-book9789021567747

NUR680

Dezeuitgavekwamtotstanddoorbemiddelingvan

Sebes&Bisselingliterairagentschap.

Allerechtenvoorbehouden/Allrightsreserved

Nietsuitdezeuitgavemagwordenverveelvoudigden/ofopenbaargemaaktdoor

middelvandruk,fotokopie,microfilmofopwelkeanderewijzeen/ofdoorwelkander

mediumook,zondervoorafgaandeschriftelijketoestemmingvandeuitgever.

Dezeuitgaveismetdegrootstmogelijkezorgvuldigheidsamengesteld.Nochde

maker,nochdeuitgeversteltzichechteraansprakelijkvooreventueleschadeals

gevolgvaneventueleonjuisthedenen/ofonvolledighedenindezeuitgave.

Deuitgeverheefternaargestreefdderechtenvanderdenzogoedmogelijkteregelen.Degenendiedesondanksmenenzekererechtentekunnendoengelden,

kunnenzichtotdeuitgeverwenden.

www.kosmosuitgevers.nl

kosmos.uitgevers

kosmosuitgevers

Hillary-NL.indd 4 18-09-17 10:41

Voor het team dat me bijstond in 2016 en keihard

werkte voor een beter, sterker en eerlijker Amerika. Jullie

kandidaat te mogen zijn, was de grootste eer van mijn leven.

Hillary-NL.indd 5 18-09-17 10:41

Inhoud

Van de auteur 9

Welofnietgaan 15

Erbijzijn 17Karakterendankbaarheid 33

Strijd 53

Laatziendatjehethebtgeprobeerd 55Aandeslag 75Eendaginhetlevenvaneenpresidentskandidaat 101

Zusterschap 127

Overhetvrouw-zijnindepolitiek 129Moeder,echtgenote,dochter,zuster 163Vanrouwtotbeweging 185

Hillary-NL.indd 6 18-09-17 10:41

Idealismeenrealisme 205

Verandering 207Onderjournalistiekvuur 229Geschiedenisschrijven 257

Frustratie 275

Landwegen 277Dievervloektee-mails 303Trollen,bots,nepnieuwsenechteRussen 339Verkiezingsavond 393

Waarom? 407

Veerkracht 441

Liefdeenvriendelijkheid 443Samenverder 459

Dankwoord 476Register 480

Hillary-NL.indd 7 18-09-17 10:41

Van de auteur

Ditismijnverhaalvanwaterisgebeurd.

Hetishetverhaalvanwatikwaarnam,voeldeendachttijdenstwee

vandemeestintensejarendieikooithebbeleefd.

Het ishetverhaalvanwatmijnaardezetweesprongindeAmeri-

kaansegeschiedenisvoerdeenhoe ikweerverdergingnaeenvrese-

lijkenederlaag;hoeikdebandhersteldemetdedingendievoormijhet

belangrijkstzijnenhoeikmethoopvooruitbegontekijkeninplaats

vanmetspijtachterom.

Hetisookhetverhaalvanwatermetonslandisgebeurd,waarom

wezoverdeeldzijnenwatwedaaraankunnendoen.

Ikhebnietalleantwoordenenditisgeenalomvattendverslagvande

verkiezingsstrijdvan2016.Datisnietaanmijomdatteschrijven,want

voormijisdeafstandtegeringenwashetbelangtegroot.Nee,ditismijn

eigenverhaal.Iktrekhetdoekopvooreenervaringdieopbeurend,vro-

lijk,nederigmakend,omgekvantewordenenronduitverbijsterendwas.

Hetwasnietgemakkelijkomditallesopteschrijven.Elkedagdat

ikkandidaatwasvoorhetpresidentschap,wistikdatmiljoenenmen-

senopmijrekendenenhetideedatikhenindesteekzoulatenwas

ondraaglijkvoormij.Maardatdeedikwel.Ikkonhetkarweinietafma-

kenendaarzalikderestvanmijnlevenmeemoetenleven.

Hillary-NL.indd 9 18-09-17 10:41

Als je moe bent, ga door.

Als je bang bent, ga door.

Als je honger hebt, ga door.

Als je vrijheid wilt proeven, ga door.

– Harriet Tubman

Hillary-NL.indd 8 18-09-17 10:41

Laat zien dat je het hebt geprobeerd

Iksteldemekandidaatvoorhetpresidentschapomdatikdachtdatik

geschiktwasvoordezebaan.Ikdachtdatik,vanallemogelijkekandi-

daten,demeestrelevanteervaringhad,hetmeestehadbereiktenam-

bitieuzemaarhaalbareideeënhad.Endatikdejuistepersoonwasom

dingengedaantekrijgeninWashington.

Amerikadeedhetbeterdanwelkandergroot landdanook,maar

erwasnogteveelongelijkheidenteweinigeconomischegroei.Onze

diversiteit was een voordeel, een stimulans voor creativiteit en vitali-

teit,maardesnellesocialeeneconomischeveranderingenwerktenver-

vreemdend voor mensen die het gevoel hadden dat er te veel te snel

gebeurdeendatzebuitendebootvielen.Onzepositieindewereldwas

sterk, maar we hadden te maken met een explosieve combinatie van

terrorismeenglobalisering,diebeideooknogeenswerdengevoeddoor

snelletechnologischeontwikkelingen.

IkwaservanovertuigddatmijnervaringinhetWitteHuis,deSenaat

enhetMinisterievanBuitenlandseZakenvoldoendewasomdezeuit-

dagingenaantegaan.Ikwaserklaarvoor,meerdanwieook.Ikhad

ideeëndiehetlandsterkerzoudenmakenenhetlevenvanmiljoenen

Amerikanenzoudenverbeteren.

Kortom:ikdachtdatikeenheelgoedepresidentzouzijn.

Hillary-NL.indd 55 18-09-17 10:41

Ik wil volledig opgebruikt zijn als ik doodga, want hoe harder

ik werk, hoe meer ik leef. Het leven is voor mij geen kaars met

een korte lont. Het is een schitterende fakkel die ik tijdelijk

heb weten te bemachtigen, en ik wil hem zo fel mogelijk laten

branden voordat ik hem doorgeef aan toekomstige generaties.

– George Bernard Shaw

Hillary-NL.indd 74 18-09-17 10:41

Aan de slag

Jezoukunnenzeggendatmijncampagnevoordepresidentsverkiezin-

genbegonmeteenopgewektinternetfilmpjedatinapril2015voormijn

huisinChappaquawasopgenomen.Ofdathetallemaalbegoninjuni,

metmijnofficiëleaankondigingopRooseveltIslandinNewYork.Maar

watmijbetreftbegonhetmetietsheelalledaags:eenburritosalade.

Alsjenietbekendbentmethethelekermisgebeurenrondtelevi-

sie-eninternetnieuws,hebjewaarschijnlijkgeenideewaarikhetover

heb.Hetwas13april2015enikwasinMaumee,Ohio.Onderwegvan

NewYorknaarIowa,waaraltijddeeerstepartijbijeenkomstinhetland

wordtgehouden,warenwegestoptbijeenvestigingvanChipotle.We

haddenbewustnietveelpubliciteitaandezereisgegeven.Geenpers,

geenpubliek.Alleenik,eenpaarmedewerkerseneenpaaragenten

vandegeheimedienst.Wezatenallemaalsamenineenzwartbusjedat

ikde‘Scooby’hadgedoopt,omdathetmedeeddenkenaandeMystery

MachineuitScooby-Doo(dievanonszagerwatminderpsychedelisch

uit,maardaaromhieldenweernietmindervan).Wewarenvertrok-

kenvooronzetripvanruim1500kilometer.Ikhadeenstapelmemo’s

bij me die ik moest doornemen en een lijst van telefoontjes die ik

moestplegen.IkhadookelkNPR-radiostationvanWestchestertotDes

Moinesgegoogeld:ikwasklaarvoordelangereis.

Hillary-NL.indd 75 18-09-17 10:41

De overwinning heeft honderd vaders, maar verlies is een wees.

– John F. Kennedy

Hillary-NL.indd 406 18-09-17 10:41

Waarom?

Sinds8november2016worstelikelkedagmeteenendezelfdevraag:

waaromhebikverloren?Somsishetmoeilijkmeopietsandersterichten.

Ik denk terug aan mijn eigen tekortkomingen en de fouten die we

hebbengemaakt.Ikneemdaarvoordevolledigeverantwoordelijkheid.Je

kuntdedatadeschuldgeven,deboodschap,watjemaarwilt,maarik

wasdekandidaat.Hetwasmijncampagne.Hetwarenmijnbeslissingen.

Ik denk ook aan de sterke tegenwind die we ontmoetten, met de

opkomstvanstammenpolitiekinAmerikaenindewereld,derusteloos-

heidvaneen landdatveranderingzoekt,buitensporigepubliciteitover

mijne-mails,deongekendlatetussenkomstvandedirecteurvandeFBI,

de geraffineerde, door het Kremlin georkestreerde campagne met des-

informatieendelawineaannepnieuws.Datzijngeenexcuses,hetzijn

dingendiegebeurdzijn,ofwehetleukvindenofniet.

Ikdenknaoverdatallesenoveronssterkverdeeldelandenonstalent

omsamenteleven,tewerkenenteargumenteren.Endatallesvoorik

mijneerstekopjekoffievandedagopheb.Endanbeginthetopnieuw.

In het voorjaar van 2017 vroegen weldenkende journalisten als

NicholasKristof,ChristianeAmanpour,RebeccaTraisterenKaraSwisher

mestiltestaanbijwatin2016gebeurdeenwelkelessenalleAmerika-

nen,enDemocrateninhetbijzonder,uitmijnverlieskunnentrekken.

Hillary-NL.indd 407 18-09-17 10:41

HI

LL

AR

YR

OD

HA

MC

LI

NT

ON

W

HA

TH

AP

PE

NE

D

‘In het verleden heb ik vaak het gevoel gehad dat ik voorzichtig moest zijn in het openbaar, om redenen die ik zal uitleggen; het was alsof ik moest koorddansen zonder vangnet. Nu laat ik die voorzichtigheid los.’

—HILL ARY RODHAM CLINTON

Voor het eerst onthult Hillary Clinton wat ze dacht en voelde tijdens de meest controversiële en onvoorspelbare verkiezingen uit de geschiedenis van Amerika. Vrij van belemmeringen vertelt Hillary hoe ze de nominatie tot eerste vrouwelijke presidents kandidaat beleefde en de bittere strijd die volgde, waarbij ze te maken kreeg met woede, seksisme, enorme ups en downs, Russische inmenging en een opponent die alle regels brak.De slag die Hillary Clinton te verwerken kreeg was enorm, maar ze wist alles wat er gebeurd was een plaats te geven en weer terug te komen. Met humor en openheid vertelt ze hoe ze dit deed: door veel te lezen, te praten met familie en vrienden en te wandelen met haar man Bill Clinton.In deze persoonlijke memoir laat Hillary Clinton zien hoe het is om een sterke vrouw te zijn voor het oog van de wereld, met alle kritiek op haar stem, leeftijd en uiterlijk. Maar scherp en analytisch toont ze ook hoe gevaarlijk de krachten in de Amerikaanse samenleving zijn die het resultaat van de verkiezingen hebben bewerkstelligd.De presidentsverkiezingen van 2016 waren zonder precedent in de Amerikaanse geschiedenis. What Happened is het persoonlijke verhaal van Hillary Clinton over de campagne, de nasleep en alles wat we ervan kunnen leren.

H I L L A R YR O D H A MC L I N T O NW H A T H A P P E N E D

NUR 680

KOSMOS UITGEVERS,UTRECHT/ANTWERPEN

WWW.KOSMOSUITGEVERS.NL‘Fascinerend om te lezen’

— T WAN HUYS