11%

wer

eldwijde export foodmach

ines

6% w

er

eldwijde export landbou

wm

achines

€

1% w

ereldeconomie

3%

wereldwijde exp

ort

Agro & Food-machinebouw Groeiambities van een sterke exportsector

AGRO FOOD & TECHNOLOGY

2

JAAR

0

2009 2010 2011 2012 2013

750

1500

2250

3000

Nederlandse productie van landbouwmachines*naar bestemming

JAAR

0

2009 2010 2011 2012 2013

625

1250

1875

2500

Nederlandse productie van machinesvoor de voedingsindustrie naar bestemming

Sterke positie in agro & food heeft ook geleidtot toppositie in agro & food-machinebouwNederland staat bekend als sterk agro & food-land. Zo is Nederland wereldwijd agro-exporteur nummer 2 en behoort het kennisniveau op dit terrein tot de wereldtop. De hier aanwezige landbouw en verwerkende industrie heeft er ook toe geleid dat er een sterke toeleverende keten van machinebouwers is ontstaan. De 335 producenten** van landbouw- en voedselverwerkingsmachines realiseren dit jaar een omzet van naar schatting € 4,2 miljard. Producten variëren van melkrobots, voersystemen en aardappelrooiers tot groentesnijlijnen, ver-pakkingslijnen of eiersorteermachines. De machinebouw heeft een geweldig (export)potentieel. In tegenstelling tot veel foodproducten, waarvan de export vaak beperkt is tot Europa, vinden machines hun weg naar alle uithoeken van de wereld. Inmiddels is twee derde van de productie bestemd voor export.

Solide sector met enorme exportkracht

** excl. zzp-ers

* excl. tractors

Bron: CBS, ING Economisch Bureau

MILJOENEN EURO’SBinnenlandse afzet

Export

MILJOENEN EURO’SBinnenlandse afzet

Export

3

11% aandeel in wereldwijde export van foodmachinesDeels wordt de potentie van de Nederlandse machinebouw al benut: Nederland heeft een aandeel van 11% in de wereld-export van foodmachines en is daarmee de derde exporteur na Duitsland (20%) en Italië (14%). Ook op het gebied van de landbouw machines is het aandeel met 6% relatief hoog.

Opkomst China niet ten koste van positie NederlandDe afgelopen tien jaar is China ook in de wereld van de landbouw- en foodmachines belangrijker geworden. Het aandeel in de wereldwijde export is toegenomen van 2 tot circa 6%. De groei van China is echter niet ten koste gegaan van de positie van de Nederlandse machine-export. Verlies in aandeel is met name opgetreden bij Italië, België en Frankrijk. In het geval van machines voor de voedingsindustrie heeft ook Duitsland terrein verloren.

Nederland 3e exporteur van foodmachines

Bron: CBS, ING Economisch Bureau

Nederland in de wereld

Ruim 1% van dewereldeconomie

Ruim 3% van dewereldwijde export

Ruim 11% van dewereldwijde export van

foodmachines

Ruim 6% van dewereldwijde export van

landbouwmachines

11,1%6,2%

1,1% 3,2%

€

gemiddelde2003 - 2005

gemiddelde2011 - 2013

Top 7 exporteurslandbouwmachines (excl. tractors)

Gem. wereldjaarexport

2011- 2013: € 29 mld.

2003 - 2005

17,8% DUI

16,5% VS

10,6% ITA

6,8% FRA

5,7% BEL

5,6% NED

2,2% CHI2,2% CHI

2011 - 2013

18,3%DUI

16,1%VS

7,7%ITA

6,3%NED

6,2%CHI

5,0%FRA

6,2%CHI

5,0%FRA

TOP7

4,8%BEL

gemiddelde2003 - 2005

gemiddelde2011 - 2013

Top 7 exporteursfoodmachines

Gem. wereldjaarexport

2011- 2013: € 12 mld.

2003 - 2005

20,0% DUI

7,4% VS

14,3% ITA

7,4% VS

11,3% NED

1,6% CHI1,6% CHI

5,7% FRA

5,7% ZWI

5,7% FRA

5,7% ZWI

2011 - 2013

DUI

VS

ITA

VS

NED

17,4%

6,7%

14,1%

11,4%

CHICHI 5,7%

FRA 3,9%

4,9%ZWI

FRA 3,9%

4,9%ZWI

4

Emerging markets winnen aan exportbelang voor Nederland

Export machines voor voedingsindustrie naar opkomende markten groeit sterk; exportbestemmingen landbouwmachines vrij stabiel Agro- en foodmachines uit Nederland weten de verschillen-de regio’s in de wereld goed te vinden. Met name bouwers van foodmachines profi teren van de opkomende economieën. Het exportaandeel van Azië bedraagt inmiddels 18%, en ook Latijns-Amerika en Afrika groeien als afzetgebied. De twee belangrijkste afzetlanden van landbouwmachines (2013) zijn Duitsland en Frankrijk, van foodmachines Rusland en de VS. De export naar Rusland krijgt in 2014 echter een forse tik met een exportdaling van 40 tot 50%.

Top-5 Snelst groeiende exportbestemmingen afgelopen tien jaar* (t/m 2013)

Bron: CBS, ING Economisch Bureau

VISUAL

Landbouwmachines Foodmachines

Turkije Nigeria

Brazilië Brazilië

Noorwegen Saoedi-Arabië

Polen Turkije

Rusland Rusland

VISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUALVISUAL

Nederlandse export landbouw- en foodmachines naar Azië enorm gestegen

VS / Canada 2003 2014*

Landbouwmachines 10% 9%

Foodmachines 16% 9%

Azië 2003 2014*

Landbouwmachines 9% 8%

Foodmachines 14% 18%

Lat. Amerika 2003 2014*

Landbouwmachines 2% 3%

Foodmachines 4% 7%

Afrika 2003 2014*

Landbouwmachines 3% 2%

Foodmachines 2% 5%

Oceanië 2003 2014*

Landbouwmachines 2% 2%

Foodmachines 3% 3%

*Alleen landen uit de top-30 van exportbestemmingen

Europa 2003 2014*

Landbouwmachines 75% 76%

Foodmachines 61% 58%

*Alleen landen uit de top-30 van exportbestemmingen

5

Meeste bedrijven zoeken groei in Europa en Azië

Onderzoek onder ruim 100 bedrijven uit de agro&food high-tech toeleveringDe sector heeft verdere groeiplannen. In samenwerking met het FME Agro & Food-cluster heeft ING Economisch Bureau 114 (technologische) toeleveranciers gevraagd naar groeiplannen, investeringen en samenwerking.

Groei gezocht in Europa en AziëDe meeste bedrijven hebben voor zichzelf een groeidoelstelling neergezet (86%). De binnenlandse markt blijft belangrijk voor veel bedrijven, 61% noemt Nederland, ondanks het volwas-sen karakter van de markt, als één van de belangrijkste groei regio’s. Ook Azië (32%), Duitsland (26%) en overig Europa (36%) worden regelmatig genoemd. Duidelijk is dat de grotere bedrijven (50 of meer medewerkers) die vaker al voet aan de grond hebben in verre landen, daar hun positie willen uitbouwen. Voor bijna de helft van deze groep is Azië één van de belangrijkste regio’s om verder te groeien.

*Respondenten konden maximaal 3 antwoorden geven

NEDERLAND EUROPA(exl. NL, DUI en VK)

AZIË DUITSLAND LATIJNS - AMERIKA

Waar wilt u groeien met uw bedrijf?*

61% 36% 32% 26% 18%

VS / CANADA AFRIKA VK OCEANIË

18% 10% 6% 2%

86% van de ondervraagde bedrijven

heeft een groeidoelstelling

86%86%

Bron: Enquête FME / ING Economisch Bureau

6

Groei in concurrerende markt vereist investeringen

Concurrentie neemt toe, vaak door Nederlandse concullega’sEr is sprake van flinke concurrentiedruk in de voedingssector en dat is ook te merken bij de technologische toeleveranciers. Ruim 80% van de bedrijven ervaart de laatste jaren een toenemende concurrentiedruk. Dit komt vaker vanuit andere Nederlandse bedrijven dan van buitenlandse bedrijven.

Ook vanuit de afnemer wordt deze druk gevoeld. Tweederde van de bedrijven geeft aan dat de afnemer bij de aanschaf van een nieuwe machines of installatie toch vooral naar een lagere aanschafprijs kijkt. Daarnaast signaleert een vergelijkbare groep de eis van een steeds kortere terugverdientijd. Als het gaat om machine-eigenschappen dan zijn, na de aanschafprijs, de efficiency, energieverbruik en onderhoudskosten de voornaamste zaken waar een klant naar kijkt.

*Respondenten konden maximaal 3 antwoorden gevenBron: Enquête FME / ING Economisch Bureau

TOP 5

R&D

Waarin wilt u de komende jaren extra investeren om onderscheidend/concurrerend te blijven?*

58% 51% 43% 23% 22%SALES PERSONEEL ROBOTS ICT

bedrijfsprocessen

R&D en sales speerpunten van investeringenOm de beoogde groei in een competitieve markt te realiseren, zijn investeringen nodig op tal van terreinen. Productontwikkeling en sales zijn echter de voornaamste en dit zijn ook de speerpunten bij de ondervraagde bedrijven. Bijna zes op de tien bedrijven wil de investeringen in R&D de komende jaren opvoeren en ruim de helft de verkoopinspanningen. Een derde speerpunt is personeel. De komende jaren zal de industrie een verdere transitie ondergaan door nieuwe mogelijkheden die ICT biedt, vaak aangeduid als smart industry. Dit betekent onder meer een verschuiving in competenties die medewerkers moeten hebben. Veel bedrijven (bijna 80%) onderkennen dit.

Qua investeringen in de komende jaren geeft een substantieel deel aan meer te willen investeren in robots (vooral grotere bedrijven) en ICT voor de bedrijfsprocessen.

7

Productinnovatie vraagt om steeds meer samenwerking

Helft ondervraagde bedrijven werkt bij productontwikkeling zelfstandigVan de ondervraagde bedrijven geeft ongeveer de helft (51%) aan dat zij nieuwe producten hoofdzakelijk zelfstandig ontwikkelen. Dit is niet per definitie verkeerd, maar vraagt meer van de R&Dinspanningen en van de mensen in de organisatie. Aan de andere kant is er meer regie. De bedrijven die hoofd zakelijk zelfstandig werken in de productontwikkeling geven in het onderzoek vaker aan de R&D-uitgaven te willen opschroeven. Wel zoekt men naar een hechtere samenwerking met derden, vooral met afnemers (43%).

Toenemende technische complexiteit dwingt toeleveranciers tot nauwere samenwerking in productontwikkelingVeel bedrijven geven aan dat R&D bovenaan staat op de investering sagenda. Er wordt steeds meer gevraagd van agro & foodbedrijven, onder meer op het vlak van veiligheid en traceerbaarheid van voeding. Dit werkt door in de keten en dus krijgen ook high-tech toeleveranciers met steeds hogere eisen te maken. Daarbij zorgt technologische vooruitgang voor nieuwe mogelijk heden, vaak complexer doordat meerdere technologieën (bv. software, mechatronica, optische en sensortechnologie) gecombineerd worden. Dit vraagt om meer samenwerking tussen gespecialiseerde partijen, eventueel in wisselende samenstelling, die samen innovatiestappen maken en kunnen voldoen aan de hogere eisen van (verschillende) eindklanten.

OEM 1 OEM 2 OEM 3

Toeleverancier/ Specialist 1

Toeleverancier/ Specialist 2

Toeleverancier/ Specialist 3

Toeleverancier/ Specialist 4

Toeleverancier/ Specialist 5

Toeleverancier/ Specialist etc

Meer samenwerking tussen toeleveranciers met verschillende eindfabrikanten

Toeleveranciers met diverse specialismen werken nauwer samen in de productontwikkeling

8

Innovatie op basis van samenwerking vraagt om andere werkwijze

Proactiviteit, transparantie, betrokkenheid en vertrouwen sleutelbegrippenEen hechtere vorm van ketensamenwerking, zowel horizontaal als verticaal in de keten (en in toenemende mate ook tussen sectoren), vraagt om een andere werkwijze van bedrijven. Verantwoordelijkheden worden meer gedeeld, toeleveranciers zijn eerder in het ontwikkelproces betrokken en de samenwerking is gebaseerd op vertrouwen en transparantie. Vanzelfsprekend vormen goede afspraken, over onder meer risicoverdeling, beloningen en IP-rechten, de basis.

* o.b.v. BOM, Brainport Industries

Samenwerking met OEM-er en tussen toeleveranciers betekent eenandere werkwijze op meerdere terreinen*

Iedereen voor zich

Verantwoordelijkheid Beperkt

(bv. alleen uitvoeren productie volgens specificatie)

Uitgebreider

(bv. kenniscreatie, product lifecycle management, etc.)

OEM werkt samen met: Groot aantal verschillende leveranciers Kleiner aantal sleutelleveranciers

Betrokkenheid Laat in het proces Vroeg en diepgaand

Transparantie Beperkte kennisdeling Uitgebreide kennisdeling

IP Bij OEM-er Kansen voor toeleveranciers om IP op te bouwen

door specialisatie op bepaald terrein

Risico en beloning Hoofdzakelijk bij OEM-er Delen van risico’s en winst

Werkhouding (Af)wachtend op opdracht Proactief en in partnership

Innovatie door samenwerking

9

High-tech sector speelt bepalende rol in transitie foodsector

Technologie gaat transitie in foodsector teweegbrengenDe mate van productinnovatie, en bovenal de implementatie van de nieuwste technologieën, zal bepalend zijn voor het toekomstig succes van de agro & food-machinebouw. Maar ook in de rest van de foodke-ten, tot en met de consument, zal technologie de komende jaren voor een verandering zorgen. Meer kennis van voeding en ICT als enabler om informatie veel sneller te kunnen delen (tussen consumenten en in de keten), zullen de foodsector meer vraaggestuurd moeten maken. Dit gaat ook de high-tech toelevering raken. In 2015 zal ING Econo-misch Bureau een uitgebreide studie over dit onderwerp uitbrengen. Vast staat dat ook de machinebouw, vanuit haar huidige sterke mon-diale positie, in deze transitie een rol moet spelen om toonaangevend en concurrerend te blijven.

10

DisclaimerDe informatie in dit rapport geeft de persoonlijke mening weer van de analist(en) en geen enkel deel van de beloning van de analist(en) was, is, of zal direct of indirect gerelateerd zijn aan het opnemen van specifieke aanbevelingen of meningen in dit rapport. De analisten die aan deze publicatie hebben bijgedragen voldoen allen aan de vereisten zoals gesteld door hun nationale toezichthouders aan de uitoefening van hun vak. Deze publicatie is opgesteld namens ING Bank N.V., gevestigd te Amsterdam en slechts bedoeld ter informatie van haar cliënten. ING Bank N.V. is onderdeel van ING Groep N.V. Deze publicatie is geen beleggingsaanbeveling noch een aanbieding of uitnodiging tot koop of verkoop van enig financieel instrument. ING Bank N.V. betrekt haar informatie van betrouwbaar geachte bronnen en heeft alle mogelijk zorg betracht om er voor te zorgen dat ten tijde van de publicatie de informatie waarop zij haar visie in dit rapport heeft gebaseerd niet onjuist of misleidend is. ING Bank N.V. geeft geen garantie dat de door haar gebruikte informatie accuraat of compleet is. De informatie in dit rapport kan gewijzigd worden zonder enige vorm van aankondiging. ING Bank N.V. noch één of meer van haar directeuren of werknemers aanvaardt enige aansprakelijkheid voor enig direct of indirect verlies of schade voortkomend uit het gebruik van (de inhoud van) deze publicatie alsmede voor druk- en zetfouten in deze publicatie. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Overneming van gegevens uit deze publicatie is toegestaan, mits de bron wordt vermeld. In Nederland is ING Bank N.V. geregistreerd bij en staat onder toezicht van De Nederlandsche Bank en de Autoriteit Financiële Markten.De tekst is afgesloten op 24 november 2014.

Meer weten: kijk op ING.nl/kennis

ING Sectormanagement IndustrieArnold Koning - 06 5231 4605Bert Woltheus - 06 2700 6624

ING LeaseGer Oomen - 06 2328 0645Tom Wennink - 06 5498 3096

ING Economisch BureauJurjen Witteveen - 06 8363 5786