Agressie bij patiënten met niet-aangeboren hersenletsel

Prevalentie, aard en patiëntenkenmerken

Ada Visscher, Berno van Meijel, Joost Jan Stolker, Jan Wiersma, Henk Nijman

Opzet presentatie• Niet-aangeboren hersenletsel

• Agressie

• Onderzoek

• Relevantie voor de verpleegkundige praktijk

• Samenvatting/conclusies

Niet-aangeboren hersenletsel

Beschadiging van het hersenweefsel op enig moment na de geboorte ontstaan,

– hierdoor breuk in de levenslijn

– vaak combinatie van stoornissen beperkingen en handicaps

– hierdoor beroep op hulpverlening

Oorzaken van niet-aangeboren hersenletsel

• Traumatisch hersenletsel– ongeval– val– schotwond

• Niet traumatisch hersenletsel– Bloedvatstoornissen– infecties– tumoren– vergiftiging– zuurstofgebrek

AGRESSIE?

Agressie

Elke verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag dat dreigend is of daadwerkelijke fysieke schade aanricht

aan de patiënt zelf, anderen of objecten (naar Morrison 1990)

Model (adapted) of inpatient aggression in psychiatric hospitals (Nijman 2002)

Afdelingsfactoren

Patienten factoren

Staffactoren

opname

Omgevingsstress

Cognitivestress

Communicatiestress

AgressieNAH

Het onderzoek• Aanleiding• Doel• Onderzoeksopzet• Meetinstrument• Resultaten• Individuele agressie-analyses• Relevantie voor de verpleegkundige praktijk• Conclusies/aanbevelingen

Aanleiding onderzoek

Ervaren toename van agressie-incidenten

door de verpleegkundigen

Onderzoeksvragen1. Hoe vaak komen agressie incidenten voor?

2. Aard van de agressie-incidenten?

3. Patiëntenkenmerken?

Onderzoeksopzet• Gedurende 17 weken alle agressie

incidenten meten

• Dossieronderzoek naar patiëntenkenmerken

Meetinstrument

Staff Observation Aggression Scale – Revised

SOAS-R

1. Provocatie/aanleiding 2. Door patiënt gebruikte middelen

3. Doelwit van de agressie

4. Consequentie(s) voor slachtoffer(s)

5. Maatregelen om agressie te stoppen

geen aanwijsbare provocatie

1 verbale agressie 0 niets / niemand 0 geen 0 geen 0

Provocatie door: gebruiksvoorwerpen: object(en) 1 Objecten: gesprek met patiënt 0

andere patiënt(en) 0 stoel 1 andere patiënt(en)

2 beschadigd, vervanging niet noodzakelijk

3 kalm weggebracht

0

hulp bij ADL 0 glas / servies 1 patiënt zelf 3 beschadigd, vervanging noodzakelijk

3 orale medicatie 2

patiënt wordt iets niet toegestaan

0 andere objecten, nl.: 1 teamlid 3 personen: parenterale medicatie

2

verzoek van staf aan patiënt medicatie te nemen

2 delen van het lichaam: andere personen 4 voelden zich bedreigd

6 met kracht tegen gehouden

4

andere aanleidingen, nl.:

0 handen (slaan, stompen, ….)

2 pijn < 10 min 9 separatie (deur op slot)

4

…………. Voeten (trappen) 2 pijn > 10 min 9 fixatie 4

tanden (bijten) 2 zichtbare verwondingen

9 andere maatregelen, nl.:

2

anders, nl.: 2 behandeling noodzakelijk

9 ………….………….

Gevaarlijke objecten of methoden:

behandeling door arts noodzakelijk

9

mes 3

wurgpogingen 3

anders, nl.: 3

………….

Onderzoeksgroep (n=57)• CVA 25%• Traumatisch hersenletsel 19%• Hypoxie 16%• Tumor 11%• Alcoholmisbruik 9%• Infectieziekte 9%• Overige 12%

Resultaten prevalentie

388 incidenten

(=28 incidenten/ bed/jaar)

Aantal incidenten per patiënt

8 patiënten (14%)betrokken bij 86% van

de agressie-incidenten

4 3 9 1 7 10 6 5 11 12 14 16 19 32 21 53 15 17 22 8 13 18 20 35

Registratienummer

0

10

20

30

40

50

60

70

Cou

nt

Aantal incidenten per melder

2 15 3 7 11 40 22 9 6 8 28 16 13 20 10 17 4 30 32 36 39 27 26 21 19 5 12 18 25 31 48 35 1 42 14 23 29 37 45 38 24 33 34 41 43 44 46 47

Staff registration number

0

10

20

30

40

50

60

Coun

t

Resultaten ernstscore

• Ernstscore 6,3 (range 0-19; SD=4,1)

• 33% ernstige incidenten (score >8)

• Bijna dagelijks voelde een verpleegkundige zich bedreigd

Provocatie/aanleiding• Patiënt wordt iets niet

toegestaan 25%

• Hulp bij ADL 20%

• Verzoek om iets te doen 13%

• 17% geen aanwijsbare oorzaak

70% interactie patiënt – verpleegkundig

Gebruikte middelen

verbale agressie delen lichaam gebruiksvoorwerpen gevaarlijke objecten0

50

100

150

200

freq

uent

ie

174

51

162

Doelwit van de agressie

teamlid andere patiënt(en)

niets/niemand object(en) andere patiënt(en) +

teamlid

andere personen

object(en)+ teamlid

patiënt zelf niet geregistreerd

doelwit van de agressie

0

50

100

150

200

250

300

Cou

nt

308

43

286

6 58 77% doelwitverpleegkundigen

Consequenties voor slachtoffer(s)

geen personen bedreigd niet ingevuld pijn<10 min zichtbare verwondingen

objecten beschadigd

vervanging niet noodzakelijk

Consequentie(s) voor slachtoffer(s)

0

50

100

150

200

250

300C

ount

255

105

6 615

Bij 30% van deincidenten voelde

het slachtofferzich bedreigd en/of

had pijn

Maatregelen om agressie te stoppen

andere maatregelen

, nl:.....

gesprek met de patiënt

geen combinatie kalm weg- gebracht

met kracht tegen-

gehouden

orale medicatie

separatie (deur op

slot)

niet ge- registreerd

fixatie

maatregelen om agressie te stoppen

0

20

40

60

80

100

120

Cou

nt

70

84

39

1516

3 1

107

51

2

In 58% geen of alleen

verbale interventies

Patiëntenkenmerken

Significante relatie agressie en• Mannelijke geslacht• Langere duur van de opname• Onvrijwillige opname

Tijdstip van de agressie-incidenten

,001,002,003,006,007,008,009,0010,0011,0012,0013,0014,0015,0016,0017,0018,0019,0020,0021,0022,00

time

0

10

20

30

40

50

60

Coun

t

70% van de incidentenwordt voorafgegaan doorinteractie met personeel,

(maaltijden, ADL)

Verschillen hoogfrequente en laagfrequente agressiegroep Laagfrequente agressiegroep

Provocatie/aanleiding → andere patiëntDoelwit → andere patiënt

Maatregel om agressie te stoppen → gesprek

Hoogfrequente agressiegroepProvocatie/aanleiding → hulp bij ADL

Maatregel om agressie te stoppen → kalm weggebracht

Individuele agressie-analyses

Veel incidenten aanhet einde van de

weekfamilie-interventie

Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saterday Sunday

Days of the week 0

5

10

15

20

25

Count

Individuele agressie-analye-2

9 10 11 12 13 15 17 18 19 20 21

UUR

0

2

4

6

8

10

12

Coun

t 17.00 uuronrust groep

omgevingsinterventie

Individuele agressie-analyse-3

november december januari februari maart

periode november 2004- september 2005

0

5

10

15

20

25

aant

al in

cide

nten

25

3

1

3

7

Medicatiewijziging in januari

Relevantie voor de praktijk ?

Conclusie/aanbevelingen• Inzicht in de incidentie en aard van agressie-

incidenten → voorwaarden voor interventiekeuze.

• Gegevens gebruiken om incidenten van individuele patiënten te analyseren → individuele patronen

• SOAS-R is een nuttig instrument om de incidentie en aard van agressie van individuele patiënten in kaart te brengen. Voorwaarde is dat de SOAS-R consequent worden ingevuld.