Agressie in de relatie patiënt/ cliënt -

hulpverlener

Peter CruyckePatricia Houthoofd

1. Begripsomschrijving

Eén van de bronnen van energie die het menselijk handelen mogelijk maakt (Schuur)

“Vitaliteit” - “Levensenergie” Kenmerken van agressie:

– Er is een overschrijding van de norm– Er wordt schade berokkend op materieel, fysisch of

psychisch gebied– Het slachtoffer is niet akkoord met de gang van zaken

2. Verschil tussen agressie - geweld

Agressief gedrag:– Overschrijden of dreigen te overschrijden van grenzen,

regels of waarden– Anderen of jezelf materiële, lichamelijke of psychische

schade berokkenen– Niet per se bewust van de gevolgen en de effecten van het

gedrag Geweld:

– Intentioneel en doordacht agressie gebruiken om een doel te bereiken

3. Referentiekader en context

Referentiekader bepaalt hoe je gedrag interpreteert

De context waarin je het gedrag ziet, beïnvloed de interpretatie

4. Etiologie

Oorzaken van agressie kunnen gegroepeerd worden in vier categorieën op een afdeling:– Patiënt- gerelateerde oorzaken– Personeel- gerelateerde oorzaken– Afdeling- gerelateerde oorzaken– Interactionele oorzaken

Etiologie (2)

Patiënt- gerelateerde oorzaken= oorzaken eigen aan het individu en die zijn/ haar agressief gedrag mede kunnen veroorzaken of in de hand werken.– Biologische factoren: genetische predispositie,

intelligentie, genderaspecten, leeftijd– Persoonsgebonden factoren– Psychische aandoening

Etiologie (3)

Personeel - gerelateerde oorzaken:– Aanwijzing dat hoe lager het niveau van opleiding, hoe groter het risico

om betrokken te zijn bij agressie– Mannelijk personeel vaker het slachtoffer– Jongere personeelsleden lager risico op agressie, maar hoe lager de

scholingsgraad, hoe groter de kans toch betrokken te worden.– Kenmerken van je team– Belang van goede communicatie, beschikbaar zijn, geven van psycho-

educatie, samenwerken in het behandelplan met de patiënt, sterke vaardigheden in het klinisch beoordelen.

– De wijze waarop incidenten beheerd worden, zijn een voorspeller tot andere agressie incidenten

Etiologie (4)

Afdeling- gerelateerde oorzaken:– Aanwezigheid van het aantal verpleegkundigen en het

voorkomen van agressie– De werkdruk bepaalt of je alert, paraat en aanspreekbaar bent

voor je cliënten. Een hoge werkdruk houdt een risico in op agressie.

– Tekort in het ontwerp van gebouwen, vooral tekort aan ruimtes – Omgevingsfactoren zoals privacy, toegang hebben tot private-

open ruimtes– Afdelingsregels

Etiologie (5)

Interactionele oorzaken = de interactie tussen personeel, de patiënt en de omgeving– Relatie tussen patiënten en personeel op de afdeling– Individuele kenmerken van patiënten, medewerkers,

organisaties en de omgeving werken op elkaar in en beïnvloeden de kans op het ontstaan van een agressie incident.

5. Gevolgen van agressie

Voor de agressor:– Soms stopt de hulpverlening tijdelijk of zelfs definitief– Indien hulpverlening verder gaat is de relatie geschaad en

moet die hersteld worden– Omgeving stigmatiseert de agressor door reacties (

negatief zelfbeeld)– Schuldgevoelens– Wanneer geen aandacht wordt gegeven aan de motieven van

het gedrag, voelt de dader zich niet gehoord of onbegrepen– Soms juridische gevolgen

Gevolgen van agressie (2) Voor de medewerker:

– Materiële schade– Fysieke schade– Psychisch en emotioneel leed ( stress, angst, onzekerheid)

Voor het team /de organisatie:– Personeel die zich machteloos en onveilig voelt– Toenemend personeelsverloop dat personeelsbeleid beïnvloedt– Financiële gevolgen door vernielingen, letsels en werkonbekwaamheid van

medewerkers– Derden kunnen de organisatie onder druk zetten en ter verantwoording

roepen, er kan op die manier een negatief beeld van de organisatie ontstaan

6. Hoe ontstaat een agressie incident?

Agressie incident

Risicofactoren i/d organisatie

Risicofactoren

bij de agressor

Risicofactoren bij medewerker

Gevolgen voor agressor

Gevolgen voor medewerker

Gevolgen voor organisatie

Proces van terugval

(stressor)

Herstel

Vroege interventie

crisis- interventie

basislijn

Crisis

Fase van toenemende gedragontsporing

Tijd

Symptomen Stress

7. Aanpak agressie

Agressie voorkomen Ingrijpen bij agressie Zorg voor de medewerker - de omgeving Herstellen van de relatie

7a. Agressie voorkomen

Preventie = alle initiatieven die doelbewust en systematisch anticiperen op risicofactoren vb. het installeren van afdelingsregels. (Goris)– Nauwkeurige omschrijving van het probleem:

• Observeer het probleem met vb. observatielijst SOAS-R ( opsporen risicofactoren)

• Analyseren van risicofactoren• Risico analyse om acties te evalueren

Vroegsignalering (ERM)

Vroegsignalering

Doel is potentieel agressief gedrag vroegtijdig herkennen en escalatie tot effectief agressief gedrag voorkomen

Deze methode is gericht op het versterken van de therapeutische relatie op middellange termijn, en op het geven van handvaten aan de patiënt - cliënt om effectiever met zichzelf om te gaan.

Vroegsignalering (2)

Binnen deze vroegsignalering wordt gewerkt met een signaleringplan.

De uitgangspunten voor het succesvol hiermee werken:– de belevingswereld van de cliënt - patiënt is het vertrekpunt– het signaleringsplan is een ‘plan op maat’– het is een gezamenlijke activiteit van de cliënt - de

hulpverlener en indien mogelijk het sociaal netwerk– het plan behoeft voortdurende bijstelling– de attitude van de hulpverlener is positief waarderend

Vroegsignalering (3)

Fasen in de vroegsignalering:– De voorbereiding: introduceren werken met een

signaleringsplan; kenmerken patiënt en sociaal netwerk; acties gericht op gunstige voorwaarden

– De inventarisatie: Interview met de patiënt, met het sociaal netwerk, gegevens van de hulpverlening

• Beschrijving van de vroege signalen op signaleringskaart: gedrag of beleving concreet en in ‘ik- vorm’ uitgaande van de volgende niveaus:

– Niveau 1: de situatie is normaal/ stabiel– Niveau 2: het voorteken is licht tot matig aanwezig– Niveau 3: het voorteken is in ernstige mate aanwezig

Vroegsignalering (4)– De monitoring:

• Doel: het periodieke inschatten van de aan- of afwezigheid van de geïnventariseerde voortekenen

• Wanneer één of meerdere vroege voortekenen in lichte/ matige of ernstige vorm aanwezig zijn handel dan conform de acties uit het signaleringsplan

– De acties:• Doel: het formuleren van acties die uitgevoerd kunnen

worden wanneer vroege voortekenen optreden. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen:

– Acties die door de patiënt zelf uitgevoerd worden– Acties die door leden uit het sociaal netwerk uitgevoerd worden– Acties die door de hulpverlener worden uitgevoerd

– Verspreiden van het signaleringsplan

7b. Ingrijpen bij agressie

Rekening houden met:– Patiënt = uniek– Fase waarin de crisis zit– Context waarin het incident zich afspeelt– Intensiteit en uitingsvorm van agressie

Fase van crisis

Afhankelijk van de fase (volgens crisisontwikkelingsmodel) moet je bij het tussenkomen beroep doen op verschillende vaardigheden en strategieën.

Fase 1: Gespannen toestand / angst

Signalen cliënt in crisis (mild - matig - hevig):– Stemverheffing ( stemwijziging)– Verhoogde motorische onrust– Horen (luisteren)– Passief verzet, boycot setting– Zelfvernedering, suïcidegedachten– Adrenaline staat in ‘startblokken’

Optreden zorgverlener:– Overleg/ ruimte bieden: actief luisteren, ingaan op

spanning, informeren, exploreren– Onderhandelen: suggereren/ argumenteren, afleiding

bieden, regel aanpassen aan situatie, steunen, oplossing aanbieden

Fase 2: Reëel gevaar voor controleverlies / angst

Signalen cliënt in crisis (mild - matig - hevig):– Stemverheffing (stemwijziging) ++– Verbale agressie– (horen), ((luisteren))– Hevige motorische onrust– Adrenaline +

Optreden zorgverlener:– Grenzen stellen / onderhandelen: begrenzingtechniek,

waarschuwen, schetsen van consequenties, duidelijk grenzen aangeven, goed gedrag positief bekrachtigen, bijsturen

Fase 3: Controleverlies / angst Signalen cliënt in crisis (hevig - paniek):

– Stemverheffing (stemwijziging) +++– Hevige motorische onrust– ((horen))– Destructie materiaal– Zelfvernedering, automutilatie, suïcidepoging– Adrenaline ++

Optreden zorgverlener:– Bewegingsvrijheid beperken ( onderhandelen/

overtuigen): verhoogd toezicht, beperking in vrijheden, naar kamer- time-out ruimte sturen)

Fase 4: Reëel gevaar voor zichzelf/ anderen / Angst

Signalen cliënt in crisis (hevig - paniek):– Automutilatie– Vechten, slaan, stampen– Adrenaline +++

Optreden zorgverlener:– Toepassen maatregelen en middelen (afdwingen):

afzonderen (isolatieruimte), gebruik van medicatie, fysieke controle

Fase 5: Terug controle Signalen cliënt:

– Er zijn vragen m.b.t. het gebeurde$– Motorische onrust nihil– Horen en luisteren– Stem genormaliseerd– Adrenalinepeil genormaliseerd

Optreden zorgverlener:– “ er zijn”– Regelmatige gesprekken aangaan– Laten verduidelijken van gevoelens– Afspraken maken

Fase 6: Postcrisis - depressiefase Signalen cliënt:

– Productie van noradrenaline– Lichamelijke en psychische vermoeidheid/ uitputting door

fysiologische veranderingen– Agressor ervaart een leeg gevoel– Agressor kan een gevoel van schuld of schaamte ervaren

Zorgverlener:– Begeleider komt stilaan tot rust– Lichamelijke en psychische vermoeidheid/ uitputting door

fysiologische veranderingen– Pogingen om het gebeurde te begrijpen– Belevingen van het gebeurde worden naar voor gebracht

7c. Zorg voor de medewerker - omgeving

Recht op opvang en nazorg Erkennen in mogelijke schade Bijstand om ervaring te verwerken Opvang doe je best onmiddellijk na de traumatische

ervaring:– Wees er voor de ander, geef ventilatieruimte– Zeg en vraag weinig– Normaliseer de gevoelens van het slachtoffer– Ga na waar de ander behoefte aan heeft– Zorg voor eventuele EHBO– Zorg ervoor dat de eerste disciplinaire stappen worden gezet ten aanzien van

de dader

7d. Herstellen van de relatie

Herstel = dader en slachtoffer gaan vanuit een oprechte en doorleefde wil met elkaar in communicatie

Nadenken over enkele aandachtspunten:– Op welke manier en via welke weg moet de

communicatie georganiseerd worden?– Moet er een derde neutrale partij bij betrokken worden?– Kan de hulpverlening verder gezet worden ook als de

dader niet wil deelnemen aan de herstelprocedure?

Einde deel 1

Bedankt voor de aandacht