Titel

Katholieke Hogeschool Kempen

1

Afwerking

De Belder Toon

CAMPUSGEEL

Departement Technologie Geel

Opleidingsonderdeel: Afwerking

Academiejaar 2011-2012

InhoudLijst van illustraties ......................... Fout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Lijst van gebruikte afkortingen en symbolenFout! Bladwijzer niet gedefinieerd. Inleiding .......................................................................................... 11 1 1.1 1.1.1 1.1.2 1.1.3 1.1.4 1.1.5 1.2 1.2.1 1.2.2 1.2.3 1.3 1.3.1 1.3.2 1.3.3 1.3.4 2 2.1 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.2.4 2.2.5 2.2.6 2.3 2.3.1 2.3.2 2.3.3 2.3.4 2.3.5 2.3.6 2.3.7 2.4 3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Inleiding - Projectanalyse .................................................... 13 Bouwproces ........................................................................... 13 Specifieke kenmerken van het bouwproces ................................ 13 De betrokken partijen ............................................................. 13 Samenwerkingsverbanden ....................................................... 15 Fasen van het bouwproces ....................................................... 17 Duurzaam bouwen een totaalvisie .......................................... 18 Afwerking .............................................................................. 20 Opeenvolging van verschillende afwerkingen .............................. 20 Uitvoeringsdetails architect/ fabrikant/ aannemer ....................... 20 AS BUILTdossier ..................................................................... 20 Bouwen voor en met mensen ................................................... 21 Voorbereidingen en opruiming van de werf ................................ 21 Veiligheid ............................................................................... 21 Brandbeveiliging - Rf ............................................................... 23 Afwerking ifv. de menselijke maat ............................................ 29 Trappen ............................................................................... 31 Inleiding ................................................................................ 31 Eisen ..................................................................................... 33 Eisen ..................................................................................... 33 Terminologie .......................................................................... 33 Plaats van de trap in het gebouw .............................................. 36 Keuze van de helling ............................................................... 37 Basisafmetingen ..................................................................... 37 Belastingen ............................................................................ 38 Soorten ................................................................................. 40 Vorm ..................................................................................... 40 Constructie ............................................................................ 41 Open vs Gesloten ................................................................... 41 Materiaal ............................................................................... 42 Leuning en Balustrade ............................................................. 46 Afwerking (onderkant)............................................................. 47 48 Wetgevingen .......................................................................... 48 Dekvloeren .......................................................................... 49 Inleiding ................................................................................ 49 Definitie................................................................................. 50 Terminologie .......................................................................... 51 Eisen ..................................................................................... 54 Soorten ................................................................................. 57

3.6 3.6.1 3.6.2 3.6.3 3.7 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.4.1 4.4.2 4.4.3 4.4.4 4.4.5 4.4.6 4.4.7 4.4.8 4.4.9

Uitvoering .............................................................................. 61 Type draagvloer ...................................................................... 62 Type dekvloer......................................................................... 63 Type vloerbedekking ............................................................... 66 Wetgevingen .......................................................................... 67 Vloerbedekkingen ................................................................ 68 Inleiding ................................................................................ 68 Definitie ................................................................................. 68 Eisen ..................................................................................... 68 Soorten ................................................................................. 72 Cementgebonden vloerbedekkingen .......................................... 72 Anhydrietgebonden vloerbedekkingen ....................................... 75 Bitumineuze vloerbedekkingen ................................................. 76 Magnesiagebonden vloerbedekkingen ........................................ 77 Kunstharsgebonden vloerbedekkingen ....................................... 78 Zachte vloerbedekingen ........................................................... 80 Elastische vloerbedekkingen ..................................................... 81 Kurk en organische vloerbedekkingen ........................................ 83 Houten vloerbedekkingen......................................................... 83

4.4.10 Keramische vloerbedekkingen .................................................. 85 4.4.11 Natuursteen ........................................................................... 87 4.4.12 Kunststeen (composiet) ........................................................... 88 4.4.13 Metalen vloerbedekkingen ........................................................ 89 4.4.14 Vloerverven ........................................................................... 90 4.4.15 Toebehoren ............................................................................ 91 4.5 5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.2.5 5.2.6 5.2.7 5.2.8 5.3 5.3.1 5.3.2 5.4 5.4.1 5.4.2 Wetgevingen .......................................................................... 93 Scheidingswanden - Lichte binnenwanden .......................... 95 Inleiding ................................................................................ 95 De niet-dragende binnenwanden kunnen enerzijds worden verdeeld in: ........................................................................................ 95 Andere mogelijkheden om niet-dragende binnenwanden onder te verdelen kunnen onder meer op basis van de volgende drie criteria:97 Eisen ..................................................................................... 98 Bouwproductenrichtlijn en CE-markering ................................... 98 Mechanische weerstand en stabiliteit ......................................... 98 Brandveiligheid ....................................................................... 99 Hygine, gezondheid en milieu ............................................... 101 Gebruiksveiligheid en gebruiksgeschiktheid .............................. 101 Thermische isolatie ............................................................... 103 Geluidsisolatie ...................................................................... 104 Kras- en slijtweerstand .......................................................... 106 Soorten ............................................................................... 107 Systeemwanden ................................................................... 107 Steenachtige binnenwanden ................................................... 114 Uitvoering ............................................................................ 122 Toleranties op de ondergronden: ............................................ 123 Toleranties op de binnenwanden ............................................. 124

5.5 6 6.1 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.3 6.4 6.4.1 6.4.2 6.4.3 6.5 7 7.1 7.2 7.2.1 7.3 7.3.1 7.3.2 7.3.3 7.4 8 8.1 8.2 8.3 8.4 9 9.1 9.2 9.2.1 9.2.2 9.2.3 9.2.4 9.2.5 9.2.6 9.2.7 9.2.8 9.2.9

Wetgevingen .........................................................................128 Binnenschrijnwerk ............................................................. 130 Inleiding ...............................................................................130 Definitie................................................................................131 Materiaalkeuze ......................................................................131 Aansluitingen ........................................................................131 Beglazing ..............................................................................133 Eisen ....................................................................................135 Soorten ................................................................................136 Kozijnen ...............................................................................136 Deuren .................................................................................136 Deurbeslag ...........................................................................140 Wetgevingen .........................................................................142 Pleisterwerken................................................................... 144 Inleiding ...............................................................................144 Definitie................................................................................146 Materialen.............................................................................146 Uitvoering .............................................................................151 Ondergronden als basis voor stukadoorswerk ............................151 Uitvoeren van stukadoorswerk ................................................154 Hulpconstructies ....................................................................154 Wetgevingen .........................................................................157 Binnenwanden met tegels ................................................. 158 Inleiding ...............................................................................158 Eisen ....................................................................................159 Soorten materialen ................................................................160 Uitvoering .............................................................................165 Plafondconstructies ........................................................... 167 Inleiding ...............................................................................167 Eisen ....................................................................................169 Sterkte van de constructie ......................................................169 Brandveiligheid ......................................................................169 Geluidwering .........................................................................170 Vochtwering ..........................................................................171 Toepassing van schadelijke materialen .....................................171 Gedrag van de aansluitingen met de draagconstructie ................172 Vormveranderingen ...............................................................172 Thermische isolatie ................................................................172 Uiterlijk aanzien en vlakheid....................................................172

9.2.10 Voorzieningen voor afwerking..................................................173 9.2.11 Duurzaamheid en prijs ...........................................................173 9.2.12 Montage ...............................................................................173 9.3 9.3.1 9.3.2 Soorten ................................................................................174 Systeemplafonds ...................................................................174 Klimaatplafonds .....................................................................178

9.3.3 10 10.1 10.2

In het werk getimmerde plafonds ........................................... 178 Schilderwerken .................................................................. 180 Inleiding .............................................................................. 180 Soorten ............................................................................... 181

10.2.1 Alkydverven ......................................................................... 181 10.2.2 Acrylverven .......................................................................... 181 10.2.3 Hybride ............................................................................... 181 10.2.4 Latexverven of Muurverven .................................................... 181 10.2.5 Beitsen ................................................................................ 182 10.2.6 Polyurethaanverven .............................................................. 182 10.2.7 Natuurverven ....................................................................... 182 10.2.8 High solid verf ...................................................................... 183 10.2.9 Lijnolieverf ........................................................................... 183 10.2.10 10.3 VOS .............................................................................. 183 Uitvoering ............................................................................ 184

10.3.1 Schilderwerk van hout ........................................................... 184 10.3.2 Schilderwerk van metaal. ....................................................... 186 10.3.3 Schilderwerk op steenachtige materialen ................................. 186 10.3.4 Schilderwerk op kunststoffen .................................................. 187 Besluit 1 Literatuurlijst ...................................................................................... 1 Bijlagen ............................................................................................. 1

InleidingDeze cursus behandelt specifiek de werken, die na de ruwbouwfase worden uitgevoerd. Het gebouw wordt dan wind en waterdicht beschouwd. Vanaf dit moment komen we in de afwerkingfase. In het vak Afwerking beperken we ons tot die constructies en afwerkingen die van toepassing zijn in de meeste bouwwerken en waar men bouwkundige voorzieningen voor dient te treffen. In dit vak zal je kennismaken met de meest courante materialen en systemen van de afwerkingfase. Je zal leren de verschillende afwerkingsystemen op elkaar af te stemmen zowel qua planning en bouwtechnisch. In het eerste hoofdstuk wordt er bondig overlopen welke overkoepelende factoren in gedachten moeten gehouden worden om deze bouwfase tot een goed einde te brengen. In verdere hoofdstukken zal je kennismaken met de meest courante materialen en systemen van de afwerkingfase.

Afwerking

13

1

Inleiding - Projectanalyse1.1 Bouwproces

1.1.1 Specifieke kenmerken van het bouwprocesEen bouwproces is een zeer complex productieproces, gericht op het produceren van bouwwerken. Het heeft met andere productieprocessen gemeen: een samenhangende volgorde van geplande activiteiten, die start bij het nemen van het initiatief en loopt tot en met het in gebruik nemen van het product. Het verschilt op echter een drietal punten grondig van andere productieprocessen: De ongelijksoortigheid van het proces: telkens een andere plek en andere omstandigheden, wisselende combinaties van betrokken partijen, andere technieken Leveren telkens weer een ander eindproduct op (vgl. met andere industrile productieprocessen) De multidisciplinaire organisatie: De diverse betrokken partijen hebben elk een eigen organisatiestructuur en uiteenlopende doelstellingen. - Er bestaan verschillende formele samenwerkingsverbanden tussen de betrokken partijen, waarbij ze telkens een andere rol toebemeten krijgen. - De werkwijze voor de gunning van de opdracht is niet steeds dezelfde: wedstrijd, openbaar, PPS, priv, - Ook de wijze van aanbesteden aan de aannemer kan verschillende vormen aannemen. De grote invloed van de overheid op diverse niveaus en in diverse stadia: In een bouwproces spelen op het eerste zicht 3 partijen mee: de opdrachtgever of bouwheer, de aannemer-uitvoerder en de architect-ontwerper. Maar op meerdere niveaus en momenten komt een vierde partij tussen in het proces, nl. de overheid, die door een gecompliceerd stelsel van normen en voorschriften, gekoppeld aan vergunningen en subsidies, een grote invloed kan uitoefenen op het productieproces zelf (bekomen van vergunningen/ planning) en op de inhoud (gebruiksvoorwaarden ontwerp) en vorm (stedenbouwkundige voorschriften) van het eindresultaat. De overheid kan men beschouwen op verschillende niveaus en schalen: Europees, Belgisch, Vlaams, Provinciaal, Gemeentelijk: brandweer, bevoegde instanties, e.a.

1.1.2 De betrokken partijenHierbij wordt een overzicht gegeven van de, meest frequente, betrokken belangenpartijen: BH bouwheer/ opdrachtgever De opdrachtgever staat in voor het inbrengen van drie benodigdheden: een opdracht, kapitaal en grond. Meestal is hij ook de initiatiefnemer. De verwerving van de grond staat in functie van de locatie: de van kracht zijnde verordeningen, de orintatie, de bouwfysische karakteristieken van de ondergrond, de aanwezige infrastructuur, etc

14

De kapitaalverlener (vb. bank) wil vooraf beschikken over informatie die toelaat de waarde te bepalen van het op te richten gebouw: ontwerp, beschrijving der werken, raming. De opdrachtgever kiest de architect (ontwerp) en de aannemer(s) (bouwcapaciteit) ifv. zijn bouwwerk en sluit met hen contracten af. De architect zal hem tevens bijstaan in het verwerven van de nodige vergunningen en goedkeuringen bij de bevoegde overheden. AR architect/ ontwerper De verantwoordelijkheid van de architect beperkt zich niet tot het maken van een ontwerp, maar impliceren het opmaken van diverse dossiers voor het verkrijgen van vergunningen, de controle op de werkzaamheden van de aannemer en het adviseren van de opdrachtgever inzake bouwtechnische kwesties. Wettelijk is bij elke constructie van een bouwwerk een architect verplicht. De architect is aangesloten bij zijn Orde van Architecten (provinciaal) en bekomt visa voor het aanvragen van bouwvergunningen. Enkel bij zeer kleine constructies (max. 20m2) kan de bouwheer zonder architect een bouwvergunning aanvragen. De benaming ontwerper is een verzamelnaam voor de groep deskundigen waardoor de architect zich laat bijstaan voor het uitvoeren van de studie, die op verschillende gebieden moeten uitgevoerd worden: grondmechanica, stabiliteit, technische infrastructuur, brandbeveiliging, binneninrichting, tuinaanleg De leiding van dit ontwerpteam berust bij de architect, die de deelstudies cordineert en in zijn ontwerp integreert. UV aannemer/ uitvoerder De aannemer zorgt voor de materialen en de bouwcapaciteit. Hij moet beschikken over de nodige financile middelen, de technische knowhow, voldoende inzetbaar personeel en het noodzakelijke materieel om binnen de vooropgestelde termijn en voor de prijs overeengekomen met de opdrachtgever, het bouwwerk te realiseren, conform met de plannen en bestekken van de ontwerpers. De aannemer is verantwoordelijk voor: de dagelijkse gang van zaken op de werf; het werk van zijn onderaannemers; het cordineren van de werkzaamheden van die onderaannemers; het opmaken van een werforganisatieplan, voor te leggen aan de BH + AR; het ter beschikking stellen van de nodige werflokalen; het naleven van de arbeidreglementering; het melden van grove tekortkomingen in plans en/of bestekken (voor afwijkingen en wijzigingen moet steeds de goedkeuring van de opdrachtgever en de architect gevraagd worden).

Afwerking

15

Om een zekere garantie te verkrijgen over de bekwaamheid en materile capaciteiten van aannemers het de wetgever ingevoerd: Vestigingswet: volgens de vestigingswet (15.12.1970) hoort het beroep van aannemer tot de gereglementeerde beroepen. Het uitoefenen van het beroep is enkel toegelaten na het bekomen van een getuigschrift vanwege de Provinciale Kamer voor Ambachten. Registratie (KB 05.10.1978) bij de registratiecommissie van de provincie waar de maatschappelijke zetel van het aannemersbedrijf is gevestigd. Deze registratie geeft een garantie ivm. de bijdragen voor de sociale zekerheid (RSZ). Het KB is niet van toepassing voor woningen in opdracht van particuliere opdrachtgevers. Erkenning als aannemer voor overheidsopdrachten (staat volledig los van de registratie). Volgens het KB van 13.08.1982 worden de aannemers ingedeeld: in categorien volgens de soort werken (vb. D1 = RB + daktimmer) EN in klassen volgens de kostprijs der werken (vb. klasse 5 = gelijktijdige werken tot 5,5 miljoen euro).

OV overheid De overheid komt op verschillende manieren tussen in het bouwproces: regulerend: - zoneringsplannen ivm. bestemming en gebruik van gronden: gewestplannen; APA, BPA, incl. lokale bouwvoorschriften; onteigeningsplannen, herverkavelingsplannen, rooilijnplannen. - vergunningen: stedenbouwkundige attesten (1 jaar geldig) en verkavelings-/ bouwvergunningen. sturend: - fiscale regelingen (cfr. crisis 2009 ivm. BTW verlaging verbouwingen) - exploitatievergunningen - premies en subsidies, gekoppeld aan normen en voorwaarden voor bouw- en exploitatievergunning controlerend: tijdens de uitvoeringsfase - erkennings en registratieprocedures voor aannemers - controle sociale en fiscale situatie van de aannemer (cfr. zwartwerk) - controle van arbeids en algemene veiligheid op de werf door inspectiediensten (ARAB) - eventuele kwaliteitscontrole op bepaalde werken - conformiteit van e werken met de goedgekeurde bouwplannen (cfr. EPR!) - conformiteit met de voorwaarden van de exploitatievergunning opdrachtgever: voor allerlei openbare bouwwerken (soms leidend tot conflictsituaties tussen de diverse onderlinge overheidsinstanties/ politieke belangen.

1.1.3 SamenwerkingsverbandenDe rol en de verantwoordelijkheid van de 4 hoofddeelnemers van het bouwproces (cfr. 1.2) worden vastgelegd door wederzijdse overeenkomsten en contracten, maar ook door wetgeving en gebruiken. Het moet duidelijk wie met wie een overeenkomst afsluit, want daardoor ontstaan afhankelijkheidsrelaties die de relatieve autonome positie van elke

16

deelnemer kunnen benvloeden. p.s. Bepaalde vermengingen verschillende belangen zijn deontologisch verboden cfr. AR-AN. De belangrijkste samenwerkingsovereenkomsten zijn: -

van

-

BH-AR: vastgelegd door de Orde van Architecten: afzonderlijke contracten met architect en diverse studiebureaus OF all-in contract waarbij de architect zelf een homogene ontwerpgroep samenstelt, waar een goede communicatie primeert. BH-AN: steeds gebaseerd op plannen, bestek en meetstaten van de ontwerper. Er zijn een 7-tal soorten overeenkomsten, die elk hun eigen implicaties hebben op het verloop van de werf: 1. opdracht voor een totale prijs (OV/P) Het geheel van de werken wordt gedekt door n bedrag, vastgelegd voor geheel de opdracht volgens een vooraf aangenomen uitvoeringsdossier. Eventuele meer of minwerken worden verrekend op basis van eenheidsprijzen, die verplicht bij de prijsofferte moeten gevoegd worden. De aannemer kan zich niet beroepen op vergissingen. Herziening van prijs omwille economische/ sociale factoren (cfr. staalprijs) is enkel mogelijk indien uitdrukkelijk opgenomen in het contract. 2. opdracht volgens prijslijst (OV/P) Voor de verschillende uit te voeren werken worden forfaitaire eenheidsprijzen overeengekomen tussen BH en AN, terwijl de hoeveelheden onbepaald blijven. Deze hoeveelheden worden na het uitvoeren tegensprekelijk opgemeten om zo de uiteindelijke kostprijs te berekenen. De aannemer is op deze manier beschermd tegen fouten in de meetstaten van de architecten, maar loopt risicos bij het bepalen van de eenheidsprijzen. (cfr. uitgravingen, wapeningsstaal, benaderingen!) 3. opdracht op grond van gecontroleerde uitgaven (OV/P) Alle uitgaven die de aannemer gedaan heeft binnen het kader van de opdracht, worden betaald, vermeerderd met een vooraf afgesproken winstmarge. Dat gebeurt op vooraf bepaalde vervaldagen, mits bewijsstukken AR. Deze formule wordt enkel toegepast in uitzonderlijke gevallen (overstroming, aardbeving) omdat ze volledig in het voordeel van de aannemer is: die heeft er alle belang bij zijn kostprijs op te drijven. 4. gemengde opdracht (OV/P) Aannemingscontract waarin voorafgaande methoden gecombineerd worden. 5. opdracht tegen korting op prijsreeks (P)

Afwerking

17

De architect maakt een prijsraming op basis van de eenheidsprijzen die periodiek worden opgesteld door de beroepsverenigingen van AN en/of AR. De inschrijvende Ans kunnen een lager liggend tegenvoorstel doen: aanbesteding tegen afbieding. 6. opdracht in regie (P) Geen afspraak over een vaste aanemingssom. Facturatie gebeurt naargelang de vordering der werken en op basis van lonen, leveringen, vervoerskosten, etc. Een strikte controle op werkuren en geleverd materiaal is noodzakelijk! Van toepassing voor kleinere werken of bij werken waarvan er vooraf geen nauwkeurige kostenberekening kan gebeuren (verbouwingen en restauraties). Hier wordt met vooraf vastgelegde budgetten gewerkt. 7. opdracht met stelposten (P) Voorlopige bedragen, die de architect voorziet voor nog te detailleren werken of werken waarvoor de materialen nog niet gekend zijn (armaturen, tegels, meubels,).

1.1.4 Fasen van het bouwprocesInitiatief en Opdrachtstelling: Naargelang de complexiteit van een bouwopgave gebeurt het opstellen van een Programma Van eisen (PVE) door de BH, AR of door gespecialiseerde bureaus. Hierin worden kwaliteit, tijd en kosten opgenomen. Ontwerpproces door het ontwerpteam (architecten, ingenieurs,e.a.) en omvat schetsontwerp, voorontwerp en definitief ontwerp. Bij het ontwerp laatste beschikt men normaliter over: plattegronden (min.1/50), doorsneden en geveltekeningen, de nodige technische en bouwkundige details (1/10), nauwkeurige beschrijving van de werken (het bestek), meetstaat en nauwkeurige kostenraming (de begroting). Tijd en kostenplanning: Er wordt een gedetailleerde raming gemaakt van de timing en de kosten (grondkosten, bouwkosten, honoraria, taksen, inrichtingskosten, exploitatie en onderhoudskosten). Vergunningsaanvraag: Het opmaken van de dossiers door de AR om vergunningen te verkrijgen. Uiteraard houdt hij hierbij rekening met de geldende voorschriften en reglementeringen. Best houdt hij voorbesprekingen met de bevoegde ambtenaren om te vermijden dat dossiers onvolledig blijken of dat het ontwerp moet herwerkt worden omdat het dossier om inhoudelijke redenen geweigerd wordt. De belangrijkste dossiers zijn: dossiers voor hypotheekleningen, dossiers voor het verkrijgen van subsidies/ premies, de bouwaanvraag, het aanbestedingsdossier (prijsvraag),

18

Uitvoeringsfase: De aannemer voert permanent toezicht op de werken, die worden uitgevoerd volgens de beschrijvingen in het lastenboek en meetstaat. Hij houdt de stand van zaken bij in een dagboek met vermelding van: werkbare/ onwerkbare dagen, bijzondere voorvallen, begin en einde van deelwerkzaamheden, opmerkingen bij leveringen en kwaliteit van materialen, De architect/ architect-medewerker voert de controle op de werken op wekelijkse basis adhv. een werfvergadering in bijzijn van de bouwheer. De architect zal ook op diverse tijdstippen de werf controleren bij uitvoering van specifieke werken (vb. storten van beton). Tijdens de uitvoering zal de aannemer, al naargelang, de werken vorderen, een vorderingsstaat overhandigen aan de architect, waarin hij de waarde van de uitgevoerde werken vraagt te betalen aan de bouwheer. De architect controleert deze vorderingsstaat en keurt hem, indien voldaan aan de werkelijke staat van uitvoering, goed. Hierna kan de bouwheer het gevorderde bedrag betalen. Tegen het einde van de werken wordt een eindafrekening opgemaakt om de resterende bedragen te betalen en ev. meer/minprijzen te onderhandelen. De ontwerpers worden betaald adhv. van ereloonnotas die tevens, gedurende de werken vorderen, worden betaald. Voorlopige oplevering: als het gebouw afgewerkt is en gebruikbaar is (ev. mits nog enkele taken). PV wordt opgesteld door de AR met vermelding van opmerkingen en termijnen. Teruggave eerste schijf=50% van de borgstelling AN. Definitieve oplevering: n jaar na voorlopige oplevering, op initiatief van de AN, in bijzijn van de AR. Start van de 10-jarige verantwoordelijkheid AR/AN en teruggave laatste schijf van de gestelde borg AN. De tienjarige aansprakelijkheid geldt bij wet (Burg. Wetboek art. 1792/2270) zowel voor de architect als voor de raadgevende ingenieurs, mbt. conceptiefouten die de stevigheid of zelfs het bestaan van het gebouw in gevaar brengen. De aannemer draagt dezelfde verantwoordelijkheid voor de uitvoerings- en materiaalfouten. Voor de uitvoering van de werken en de controle daarop wordt de architect vaak in solidum met de aannemer veroordeeld. (cfr. verschil in statuut)

1.1.5 Duurzaam bouwen een totaalvisie(levenscycyclus van materialen en arbeid) Duurzaam bouwen staat voor het ontwikkelen en beheren van de gebouwde omgeving met respect voor mens en milieu is daarmee een onderdeel van de kwaliteit van deze gebouwde omgeving. Duurzaam bouwen, milieubewust bouwen, ecologisch bouwen: deze termen worden steeds vaker gebruikt. Ze staan alle drie voor de aandacht die wordt besteed aan het beperken van de invloed van het bouwen en wonen (of gebruiken van een gebouw) op het milieu. Ambitieniveaus van duurzaam bouwen: Er zijn verschillende ambitieniveaus in duurzaam bouwen te onderscheiden: energiezuinig, energieneutraal en

Afwerking

19

energieopwekkend. Energiezuinige gebouwen verbruiken minder energie dan traditionele gebouwen, energieneutrale gebouwen leggen het ambitieniveau hoger naar energieneutraal. Energieopwekkende gebouwen wekken meer energie op dan voor eigen gebouwgebruik nodig is, zuiveren lucht en water en verwerken afval tot energie. Dit ambitieniveau strookt met de Cradle to Cradle-filosofie van Braungart en McDonough. Voor het ontwikkelen van duurzaam vastgoed zullen opdrachtgevers enerzijds en opdrachtnemers anderzijds vooraf het gewenste ambitieniveau moeten bepalen en op andere wijze over ontwerp en uitvoering moeten nadenken. Het vergt een green mindset om te kunnen omschakelen van traditioneel bouwen naar een duurzamer ambitieniveau. In veel gevallen blijven de inspanningen beperkt tot pragmatisch voldoen aan de energieprestatiecofficint (EPC) en toepassing van materialen die als duurzaam te boek staan. Duurzaam bouwen moet aan een aantal basisvoorwaarden voldoen. Duurzame gebouwen moeten een blijvende gebruikswaarde hebben doordat ze qua functionaliteit zijn aan te passen. Toepassing van minder en herbruikbare bouwmaterialen en onderhoudsvriendelijkheid spelen ook een belangrijke rol. Minder materialen gebruiken betekent ook minder energieverbruik voor productie en transport. Een andere vorm van materiaalreductie is mogelijk door gebouwen flexibeler te maken, waardoor levensduur en afschrijftermijn zijn op te rekken en de vraag naar materialen afneemt. Een voorbeeld van duurzaam bouwen is een passief huis. Een passiefhuis onderscheidt zich door de bijzondere combinatie van een zeer hoogwaardig en aangenaam binnenklimaat en een zeer laag energieverbruik. Maar er zijn nog vele andere vormen van en visies op duurzaam bouwen, zoals de bouwstroming Industrieel Flexibel en Demontabel Bouwen, doorgaans aangeduid als IFD. Dat maakt sinds eind jaren 90 opgang en is te beschouwen als een vervolg op Innovatief Systeem van Bouwen (ISB). ISB en IFD zijn pogingen om de bouw verder te industrialiseren. Ook later is er een groot aantal nieuwe bouwstromingen en bouwvisies ontwikkeld. Als algemene karakteristiek geldt dat alle nieuwe bouwvormen en -visies steeds meer zijn afgestemd op de specifieke eisen die bouwers en gebruikers stellen aan duurzaamheid.

20

1.2 Afwerking1.2.1 Opeenvolging van verschillende afwerkingenelektriciteitswerken sanitaire voorzieningen voorzieningen HVAC (heating, ventilating and air conditioning) isolatie en voorzienigheid betreffende koude bruggen binnentrappen ondervloeren (slabben!) chape (slabben!) binnenwanden/ dorpels pleisterwerken plafonds plaatsen vast meubilair (keukens) schilderwerken plaatsing toestellen en afwerking kitten en lijmen

1.2.2 Uitvoeringsdetails architect/ fabrikant/ aannemerTijdens de ruwbouwfase zijn er meestal een beperkt aantal verschillende aannemers gelijktijdig op de werf en zijn de werken relatief logisch en transparant te volgen. In de afwerkingsfase daarentegen dienen verschillende ambachten en deskundigen elkaar op te volgen in het bouwproces. Een goede communicatie en planning is dan uiteraard vereist! Tijdens de ruwbouwfase dient al duidelijk welke afwerking er voorzien zal worden, desondanks tijdens het proces allerlei factoren (financieel, structureel, technisch, e.a.) kunnen resulteren in het aanpassen en veranderen van bepaalde uitvoeringstechnieken. Het is dus van belang dat de aannemers goed op de hoogte blijven van veranderingen om hiermee rekening te houden bij de uitvoering van de verschillende bouwfasen. Om dit te realiseren zullen verschillende uitvoeringsdetails door architecten, fabrikanten en aannemers gemaakt en herzien worden. Het is dus nogmaals van essentieel belang dat deze goed gecommuniceerd worden en dat elkeen van de partijen een vlotte opeenvolging probeert te garanderen. Deze veranderingen brengen uiteraard ook prijsverschillen met zich mee, die vooraf dienen goedgekeurd te worden door de architect.

1.2.3 AS BUILTdossierDit dossier omvat alle plannen, details en alle andere nuttige documenten en studies van de uitgevoerde toestand en moet de bouwheer in staat stellen om latere werkzaamheden of onderhoud op een veilige manier uit te voeren. Daarom is het ook van belang voor wie de woning in kwestie achteraf koopt. Het dossier wordt samengesteld door de veiligheidscordinator, ism. de aannemer, architect, e.a.

Afwerking

21

1.3 Bouwen voor en met mensen1.3.1 Voorbereidingen en opruiming van de werfDe werf wordt door de aannemer RB, volledig gereinigd en opgeruimd om op een een propere manier de afwerkingfase aan te vatten. Iedere aannemer staat in voor de verwijdering van puin en afval, overgebleven van zijn werk. De volledige opruiming van de bouwwerf bij het einde van de aanneming, ttz. voor de voorlopige oplevering der werken. Het gebouw en haar omgeving zijn volledig te kuisen. Het vuil wordt op kosten van de aannemer verwijderd van de bouwplaats. Verbranden is dus in geen geval toegestaan! Voor het reinigen worden volgende voorwaarden opgelegd: dagelijks: elke arbeider na het afwerken van zijn taak wekelijks: algemene opruiming van de werf en gebouw op het einde van elke week telkens wanneer de werken van een bepaald onderdeel of onderaanneming afgewerkt zijn, dus voor de aanvang der werken van een volgende aannemer. telkens wanneer de bouwheer hierom verzoekt

-

Het ordelijk en proper houden van de werf is een noodzaak voor alle partijen! In het geval van een volledige aanneming (incl. afwerking en/of technieken) wordt van de aannemer verwacht dat alle lokalen worden gereinigd, inbegrepen alle vloeren, glaswerk enz en het gebruiksklaar maken van alle apparaten voor de voorlopige oplevering. Bijzondere aandacht wordt besteed aan het verwijderen van klevers en beschermfolies op spiegels, klokputten, lavabos, glas, etc Tenslotte gelden nog enkele beschermingsmaatregelen: Na het plaatsen van sanitaire toestellen en accessoires, radiatoren en andere kwetsbare onderdelen van de binnenafwerking en technische installaties zal de aannemer instaan voor de bescherming tegen bevuiling en/of mechanische beschadiging.

1.3.2 VeiligheidDe aannemer is verantwoordelijk voor zijn eigen werkmensen alsmede deze voor door hem aangestelde onderaannemers of zelfstandigen. De aannemer cordineert het optreden en het uitvoeren van de maatregelen van deze. Hij is verplicht elkeen te weren van wie hij kan weten dat hij bij de uitvoering van zijn werkzaamheden geen rekening houdt met de te nemen maatregelen betreffende o.a. veiligheid en hij zal, indien nodig, zelf rekening nemen voor de ingebreke blijvende aannemer.

22

De verschillende ondernemingen die op de werkplaats aanwezig zijn, werken samen bij de uitvoering van de maatregelen met betrekking tot de veiligheid, zoals beschreven in het KB van 25 januari 2001 - tijdelijke of mobiele bouwplaatsen, en de gezondheid van de werknemers, in overeenstemming met de voorschriften van de Wet op het Welzijn van 04/08/96 en moeten hun optreden op dit vlak cordineren. (website van het federaal Ministerie van tewerkstelling en arbeid (http://www.meta.fgov.be) Zij verlenen bovendien hun volle medewerking aan de opdracht van de aangewezen veiligheidcordinator verwezelijking, evenals het ter beschikking stellen van alle, door de cordinator gevraagde, documenten. Voor de aanvang der werken legt de aannemer een gedetailleerde planning van de verschillende werken of werkfasen, die tegelijkertijd of na elkaar worden uitgevoerd, rekening houdend met de beginselen inzake preventie en veiligheid bij de technische en organisatorische keuzes, ter goedkeuring voor aan de bouwheer, architecten en veiligheidscordinator. Het VGP (Veiligheids en Gezondheids Plan) ziet erop toe dat de algemene preventiebeginselen ter bevordering van het welzijn van de werknemers van de aannemer, de aannemer zelf, het Bestuur en zijn afgevaardigden, alsook van alle toe te laten personen op de werf, bij de realisatie van het bouwwerk opgevolgd worden bij de bouwkundige, technische en organisatorische keuzen, bij het opstellen van de planning van de verschillende werkfazen en bij de raming van de uitvoeringstermijnen van de verschillende werken en de uitvoering van de werken. Hiertoe bevat dit plan : De identificatie van alle betrokkenen: opdrachtgevers, bouwdirecties (architect, ingenieur, aannemers, onderaannemers hirarchische lijn, preventieadviseur, aantal werknemers), cordinator-ontwerp, cordinator-verwezenlijking en alle andere tussenkomende partijen (b.v. VHM ambtenaar), vanaf het moment dat deze personen bij de bouwplaats betrokken worden; De planning van de werf met raming van de verwezenlijkingduur van de verschillende werken of uitvoeringsfasen die tegelijkertijd of na elkaar plaatsvinden; Per uitvoeringsfase een risico-evaluatie met wederzijdse inwerkingen en preventiemaatregelen aangepast aan de kenmerken van het bouwwerk en de gevaarlijke werkzaamheden, inclusief de cordinerende maatregelen; Een werfplan met inplanting werflokalen, opslagzones voor materiaal en gevaarlijke producten, machines en materieel, aan- en afvoer; Een lijst met instructies voor alle tussenkomende partijen; Een lijst met aangewende producten en risicos voor derden en werknemers; De organisatie van EHBO en aangiften van ongevallen; Bijlagen: veiligheidsinstructiekaarten voor producten, kopien van de wettelijke verplichte keuringsattesten, kopien van de verplichte meldingen;

-

-

-

Onafhankelijk van het aantal aannemers dat zal betrokken worden bij de uitvoering van de werken is elk van hen ertoe gehouden de

Afwerking

23

welzijnsreglementering toe te passen. Algemeen gelden de welzijnswet van 4/8/1996, met de algemene preventieprincipes, de meest recente voorschriften van het ARAB (Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming), CODEX en publicaties van het NAVB (Nationaal Actiecomit voor de Veiligheid en hygine in het Bouwbedrijf http://www.navb.be/), de reglementering op persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM)en arbeidsmiddelen (art 52 KB), overige bepalingen inzake welzijn van de werknemers bij uitvoering van hun werk (art 51 KB). Wanneer twee of meer aannemers gelijktijdig of achtereen aanwezig zullen zijn op de bouwplaats, mag men werken met een vereenvoudigd veiligheids- en gezondheidsplan.

1.3.3 Brandbeveiliging - RfA. De Europese Commissie heeft op 09/09/1994 in haar Officieel Mededelingsblad het classificatiesysteem gepubliceerd dat het komende decennium de klassering van de bouwmaterialen voor hun reactie bij brand moet toelaten. Het Europees classificatiesysteem voor reactie bij brand is gebaseerd op de beslissing van de Europese Commissie van 8 februari 2000 (2000/147/EC) genomen ter uitvoering van de Richtlijn van de Raad van de Europese Gemeenschappen 89/106/EEG met betrekking tot de klassering van het gedrag van reactie bij brand van bouwproducten. Het klasseringsysteem omvat 5 genormaliseerde proefmethodes en criteria. De hoofdklassering omvat de zeven verschillende Euroclasses A1, A2, B, C, D, E en F. Voor vloerbekledingen wordt de index FL aan de classificatie toegevoegd (voorbeeld CFL, Euroclass C voor floorings). Bijkomende klassering CE-merk als indicatie van de rookproductie voor bouwmaterialen/ vloerbekledingen: s1, s2 en s3 waar bij s3 geen beperking op de rookproductie wordt opgelegd specificaties voor s1 en s2 zijn terug te vinden in tabellen. Bijkomende klassering voor brandende druppels / deeltjes voor bouwmaterialen exclusief vloerbekledingen: d0, d1 en d2 . In totaal dus 51 mogelijke klasseringen in het nieuwe Europese systeem volgens EN 13501-1.

24 Bijdrage aan brand Klasse A1 Klasse A2 Klasse B Klasse C Klasse D Klasse E Klasse F niet brandbaar praktisch niet brandbaar heel moeilijk brandbaar brandbaar goed brandbaar zeer brandbaar uiterst brandbaar Room corner test ISO9705 geen flash-over geen flash-over geen flash-over flash-over na 10 min. flash-over na 2 min. flash-over tss 0-2 min. ongeclassificeerd

B. In Belgi zijn qua brandbeveiliging de Europese preventienormen van toepassing, uitgezonderd voor ngezinswoningen. In deze sector wordt er nog gebruikt gemaakt van de oudere brandklassering, die 5 verschillende klassen onderscheid, mn:

Klasse AO Klasse A1 Klasse A2 Klasse A3 Klasse A4

niet-brandbaar zwakke brandvoortplanting matige brandvoortplanting sterke brandvoortplanting voldoen niet aan de eisen

Afwerking

25

De onbrandbare materialen bestaan hoofdzakelijk uit anorganische stoffen zoals gebakken aarde, cement, zand, gips. Bij hoge temperaturen geven ze geen belangrijke hoeveelheid warmte af. Omschreven in de NBN S 21-203 waar adhv. testen certificaten worden toegewezen aan materialen. Er is een gelijkwaardigheid met de Franse norm NF P 92-501 (M1 tot M4) en de Britse norm BS 476 Deel 7 (klasse 1 tot 4). C. De weerstand tegen brand is de tijd dat een bouwdeel zijn functie blijft behouden terwijl het blootgesteld wordt aan vuur. (bv. Dragende elementen die hun dragende functie behouden). Concreet moet er aan 3 eisen worden voldaan: - stabiliteit - vlamdichtheid (zolang er geen vlammen door de scheidende constructie gaan) - thermische isolatie In grotere gebouwen gaat men het gebouw opdelen in verschillende, afgescheiden compartimenten. Deze compartimenten garanderen de veiligheid van de gebruikers bij brand, ze vrijwaren de vluchtroutes en de totale teloorgang van het gebouw. (cfr. bossen, schepen) De eisen voor het opdelen in compartimenten zijn verschillend voor LaagBouw, MiddelhoogBouw en HoogBouw. De constructieve scheiding van deze compartimenten kan door gebruik van de juiste materialen. We overlopen hieronder enkele frequent voorkomende materialen. Brandwerende binnendeuren Fabricage: De brandweerstand van deuren dient te worden aangetoond door het Benor/Atg-merk, dat verleend wordt mits aan volgende voorwaarden wordt voldaan: De brandweerstand dient te worden aangetoond via proeven volgens de NBN 713.020. De duurzaamheid, gebruiksgeschiktheid en veiligheid worden bepaald adhv. de eengemaakte technische specificaties STS 53 deuren. Er dient door de fabrikant een doorlopende fabricatiecontrole te worden uitgevoerd. De fabrikant dient zich te onderwerpen aan een periodieke externe controle, uitgevoerd door een door Bosec aangeduide inspectie-instelling.

-

Het Benor-Atg-merk bestaat uit een dun zelfklevend plaatje dat op de bovenste helft van de smalle zijde van de deurvleugel wordt aangebracht. Plaatsing: De architect controleert of de deuren worden strikt geplaatst volgens de plaatsingsvoorschriften, vermeld in de technische goedkeuring.

26

Erkenning: De plaatsers van deze deuren moeten erkend zijn door het ISIB (Instituut voor brandveiligheid). Ze brengen bovenop het Benorlabel het ISIB-label aan, een transparant plaatje met vermelding van het erkenningsnummer van de plaatser, en leveren een plaatsingattest. De erkenning van de plaatser kan worden ingetrokken. Cfr. WTCB Gedrag van staal bij brand De weerstand tegen brand van een stalen element is afhankelijk van: De kritische temperatuur, enerzijds gebonden aan de toelaatbare werkspanningen en anderzijds aan het gebruikte bouwsysteem. De massiefheid van het element. De aanwezigheid en de karakteristieken van een beschermende bekleding.

In de meeste gevallen kunnen de bouwelementen, in naakt staal, niet voldoen aan de graad van Rf, vereist door de reglementen en voorschriften. Het gebruik van een bescherming kan helpen dit doel te bereiken. Deze bescherming kan gebeuren door: 1. Spuitlagen. Bij deze uitvoeringswijze wordt het isolatiemateriaal in natte toestand op de te bekleden profielen gespoten, meestal in meerdere lagen. (ifv. de nodige bekledingsdikte) Toepassing van spuitlagen wordt in het algemeen beperkt tot bouwdelen die aan het zicht onttrokken zijn. Toch kan men adhv. kleureffecten een esthetische oplossing bieden. Voordelen: relatief goedkoop; snelle uitvoering; eenvoudig te plaatsen bij complexe details; geen behoefte aan primer; sommige producten bieden corrosiebescherming. Nadelen: niet voor zichtwerk; vuile uitvoering (afscherming?); de bekledingsdikte dient achteraf gemeten; sommige systemen niet geschikt voor buiten of hoge vochtigheid. 2. Plaatmaterialen. Bouw van een caisson omheen het element. De meest gebruikte materialen zijn: gips, vermiculite en minerale vezelplaten. De platen kunnen direct op het staaloppervlak of in de vorm van een kokervormige bekleding toegepast worden. De platen worden met mechanische bevestigingsmiddelen worden bevestigd (schroeven, hoekstalen) De uitvoering moet zorgvuldig gedetailleerd worden om plaatselijke verhitting door warmtelekken te voorkomen. Voordelen: esthetische oplossing; schone, droge montage; gegarandeerde plaatdikte; geen behandeling van het staal (recyclage?) Nadelen: moeilijke montage bij complexe staaldetails; lange montagetijd; duurder 3. Opschuimende materialen. Materialen zoals coatings en verven, zwellen onder invloed van hitte, waardoor een isolerende en beschermende laag ontstaat. Deze producten kunnen mbv. Een kwast, spuitpistool of troffel worden opgebracht. Zij worden gewoonlijk toegepast in situaties waar de staalconstructie in het zicht blijft.

Afwerking

27

Voordelen: geen toename van de constructieafmetingen; snelle en eenvoudige uitvoering; Nadelen: staalopp. moet gestraald worden en voorzien van een primer; soms topcoating nodig; controle moeilijk; 4. Beton. a. Volledig met beton omstorten: beton draagt bij tot de thermische isolatie n de draagkracht. Dit soort samengestelde kolommen dient van voldoende wapening te worden voorzien. (scheurvorming) b. Gewapend beton tussen de flenzen: sterke constructie met hoge brandwerendheid; verhoogde weerstand tegen aardbevingen; gedeeltelijk prefab en ter plaatse gestort (knooppunten); zwaardere constructie; langere levertijden; c. Met beton gevulde stalen kolommen: esthetisch; kolomafmeting vergroot niet; hoge stootweerstand; verhoogde weerstand tegen aardbevingen; min. Diameter 140mm (trillen); d. Gentegreerde vloersystemen: stalen liggers in de vloerconstructie (omgekeerde balk verhoogde vloer) 5. Kolommen buiten het gebouw. Deze oplossing vereist een gevel die voldoende weerstand biedt tegen brand. Ook moeten eisen worden gesteld aan de afstand tot de gevel en tot ev. aanwezige raamopeningen. Een stralingsscherm kan noodzakelijk zijn. 6. Bouwkundige afscherming. Als een stalen element is afgeschermd, geheel of gedeeltelijk, is de brandwerendheid van het element hoger, als gevolg van het gereduceerde staaloppervlak dat direct aan brand wordt blootgesteld. Dit betekent vaak een hoge brandwerendheid, tegen geringe kosten. Kolommen in wanden. Een bekende constructiewijze is om de kolommen in een metselwerkspouw of in een lichte scheidingswand op te nemen. Afkasten in volledige wand. Brandwerende plafonds. Verlaagde plafonds komen veel voor. Tussen balken en plafond is een afgeschermde ruimte voor de installaties. De Rf wordt behaald door de stalen balken van het directe effect van brand af te schermen. Kolommen in penanten. Kolom wordt in een metselwerkwand omhuld.

-

-

Binnenmuren De brandweerstand van binnenmuren tussen verschillende compartimenten dient gegarandeerd. Voor steense binnenmuren staat hieronder een overzicht:

28Rf 1h Rf 2h

Volle baksteen pleister

90mm ongepleisterd

90mm

+

2x

15mm

Geperforeerde baksteen

90mm ongepleisterd

140mm ongepleisterd

Holle baksteen

90mm ongepleisterd

-

Cellenbeton (vliegas)

-

90mm ongepleisterd

Cellenbeton (zand)

140mm ongepleisterd

140mm gepleisterd

Blokken gexpandeerde klei

90mm ongepleisterd

-

Men kan concluderen dat de weerstand tegen brand van muren uit baksteen of uit betonblokken hoofdzakelijk bepaald wordt door de dikte van de muur. Voor scheidingswanden met gips- en gipskartonplaten wordt de brandweerstand bepaald door de aard en de dikte van de bekledingsplaten. De te verwachten weerstand tegen brand kan worden uitgedrukt onder de vorm van formules. Deze waarden kunnen worden bekomen mits het inachtnemen van de vermelde regels van de goede uitvoering. D. Courante invulling van brandweerstand. Actieve brandweerstand: Voldoende vluchtwegen:

Bij tussenvloeren met normale of gemiddelde brandlast en met beperkte oppervlakte beperken de eisen van brandweerstand zich meestal tot voldoende vluchtwegen in combinatie met brandweerstand van de hoofddraagconstructie van het gebouw zelf. Automatische sprinklerinstallatie:

Omwille van het hoge brandgevaar of omwille van de waarde van de opgeslagen goederen. Passieve brandweerstand: Brandwerende bekleding van de dragende kolommen van de tussenvloer + bekleding onderkant vloer met gipskartonplaaten of gelijkwaardige

Afwerking

29

materialen. Deze brandwerende bekleding is in de meeste gevallen een uitstel van executie: de instorting wordt vertraagd ifv. de vluchttijd.

1.3.4 Afwerking ifv. de menselijke maatIedere ontwerper van gebouwen en gebruiksvoorwerpen voor de mens weet dat de te gebruiken maatvoering is afgeleid van de afmetingen van het menselijk lichaam. Maten van de mens of een veelvoud hiervan herkennen wij in de maatvoering van trappen, deuren, keukens, toiletten en andere. Meten is Weten! Het is te begrijpen dat ontwerpers bv. een maatsysteem een proportieleer trachten te ontwikkelen. (ergonomie) Deze proportieleer is al in vele wetgevingen en normen gegoten om de idee afdwingbaar te maken bij de uitvoering van (openbare/ publieke) gebouwen. Een goed voorbeeld hiervan zijn de andersvaliden (vb. rolstoelgebruikers). We bouwen voor iedereen! Deze maatstelsels bestaan al sinds de Egyptenaren: zij gebruikten een standaard maat voor bouwwerken: 1 mahi = de lengte van de onderarm. Ook bestond de Koninklijke mahi, die 12% langer was dan de gebruikelijke mahi, voor de bouw van huizen voor welgestelden.

De Japanners hanteren al eeuwenlang een maatsysteem, afgeleid van de menselijke afmetingen. Dit systeem voor het bouwen van woningen, is gebaseerd op de schakeling van vloermatten Tatamis. De tatamis heeft een afmeting van 90/180cm. (b:l=1:2) In de Europese geschiedenis werden uitgebreide studies gedaan omtrent verhoudingsstelsels (Da Vinci), gebaseerd op de Griekse en Romeinse maatvoeringen en verhoudingen (Gulden Snede: a:b = b:(a+b)). Nog een voorbeeld van de studie naar verhoudingen is de rij van Fibonacci (tn = tn1 + tn-2). Gedurende de voorbije 2000jaar werden belangrijke gebouwen opgetrokken volgens de Gulden Snede. Zowel tempels van Egyptenaren, Grieken en Romeinen als kerken en kathedralen in Middeleeuwen. Ook in het moderne Europa werd de Gulden Snede gehanteerd door vele ontwerpers. De meest bekende, Le Corbusier, ontwikkelde een hele proportie-leer, die hij gebruikte voor het ontwerpen van gebouwen, Le

30

Modulor genoemd. Ook vandaag worden maatstelsels gebruikt: keukens, badkamers, Kortom een gebouw wordt op menselijke maat geconcipieerd.

Afwerking

31

2 Trappen2.1 InleidingHet verbinden van ruimten op verschillende niveaus kan gebeuren door gebruik te maken van volgende bouwelementen: hellend vlak:

Uit te voeren met zeer geringe hellingen en voor kleine niveauverschillen. Deze constructievorm wordt voornamelijk gebruikt om gebouwen toegankelijk te maken voor rolstoelgebruikers/ andersvaliden. Voor deze doelgroep worden vele eisen gesteld en deze dienen nauwgezet nageleefd te worden. (betreffende wetgeving: Vlaamse Gemeenschap, Gelijke Kansen in Vlaanderen / Vlaams Steunpunt Toegankelijkheid) Deze wetgeving is van toepassing bij openbare gebouwen en hun buitenaanleg. Maximum hellingen: - voorkeur hellingen andersvaliden: 1:12 of 8,3% of 4,8 - aangename hellingen voor algemeen gebruik: 1:10 of 10% of 5,8 - uiterste grens: 1:8 of 12,5% of 7,1 trap: Normaal beloopbaar voor personenverkeer

- optimale hellingsgraad 35 40. - maximaal 45 - steile trap - minimaal 30 - luie trap Gebruikte terminologie: trede, aantrede, optrede, trapneus, traphelling, trapboom, trapwang, trapspil, leuning, bordes, laddertrap: klimlijn,

Maakt minder frequent gebruikte ruimten toegankelijk. Uit te voeren als vaste, verplaatsbare of opklapbare constructie. (cfr. vlieringtrap) klimladder:

Gebruikt als toegang tot platte daken en naar zolders van zeer beperkte omvang. Wordt tevens gebruikt als evacuatieweg (vb. noodtrap of brandladder cfr. beschermingsmogelijkheden/ plaatsing in een beschermingsschacht) roltrap:

32

Toegepast als gemakkelijke, comfortabele verbinding tussen verdiepingen in gebouwen met een hoge bezettingsgraad (cfr. winkelcentra 1000pers/uur). Variante bestaat met 0 helling = rollend tapijt, waarbij personen moeiteloos langere afstanden kunnen afleggen (cfr. luchthavens). Beide principes zijn, gezien de hoge investering en onderhoudskosten, ten aanzien als een uitzonderlijke tegemoetkoming aan de gebruikers. Duurdere oplossing waarvan de rendabiliteit dient onderzocht lift:

Elektrisch aangedreven cabine welke een volledig verticale verplaatsing toelaat van personen en/of goederen. Van toepassing vanaf 4 bouwlagen (cfr. wetgeving appartementen) Deze constructies nemen een belangrijke plaats in in een architecturaal ontwerp. De kwaliteit van uitvoering zal als prioritair beschouwd worden, mits het een permanent, primair element vertegenwoordigd in een visie, gecombineerd met essentile veiligheidsvoorschriften en toegankelijkheidsnormen. Samengevat is dit bouwelement is een puzzelstuk van technische, juridische, architecturale, vormelijke en ergonomische gebruiksvoorwaarden. Alle partijen binnen een bouwproces dienen er dan ook voor te zorgen dat dit onderdeel een weloverwogen, professionele uitvoering mag genieten. Bij het maken van een trap wordt van de aannemer der schrijnwerken heel wat vakmanschap verwacht.

Afwerking

33

2.2 Eisen2.2.1 EisenUitgaande van de Bouwproductenrichtlijn (BPR-richtlijn EC 89/106 van de EuropeseRaad) en haar toelichtingen worden alle bouwelementen, dus ook trappen, geacht te voldoen aan de zes fundamentele voorschriften, namelijk: 1. mechanische sterkte en stabiliteit 2. brandveiligheid 3. hygine, gezondheid en milieu 4. gebruiksveiligheid 5. geluidswering 6. energiebesparing en warmtebehoud. Ten aanzien van de brandveiligheid zijn er voorschriften voor trappen in gebouwen, met uitzondering van ngezinswoningen, opgenomen in het Koninklijk Besluit van 7 juli 1994 (verschenen in het Belgisch Staatsblad van 26 april 1995). Aspecten van gebruiksveiligheid bij een trap, meer bepaald voor wat betreft de trapleuning en de overlopen, zijn voornamelijk gebaseerd op de STS 54 [32]. Tevens werd zoveel mogelijk rekening gehouden met de norm NBN NEN 3509 [12].

2.2.2 TerminologieDe trede (1) is een deel van de trap met een horizontaal bovenvlak, waarop men de voet plaatst om de trap te belopen. Het stootbord, de tegentrede of konkel (2) bij een gesloten trap vormt de verticale verbinding tussen twee opeenvolgende treden. De verbindingen tussen stootbord en trede worden soms afgewerkt met een neuslat (3). De wangen of bomen (4) zijn de hellende delen van de trap, die de treden dragen. Door de wangen in te frezen, ontstaan nesten of inkrozingen (5), waarin de treden, stootborden en neuslatten steun vinden. Bij bepaalde soorten trappen liggen de treden op de wangen en komen er bijgevolg geen nesten voor (zie 1.2.3.2, p. 13). Het tredevlak (6) is het horizontale bovenvlak van een trede; de voorkant van de trede noemt men de tredeneus (7). De onderste trede is vaak groter dan de andere treden en wordt bloktrede of eerste trede (8) genoemd;

34

soms wordt ze uit steenachtig materiaal (bij voorbeeld marmer, gepolijst beton, ...) vervaardigd. De leuning of balustrade (9) biedt steun bij het belopen van de trap en is een beveiliging tegen vallen voor de gebruiker; tegelijkertijd is ze vaak een belangrijk decoratief element van de trap. Ze is samengesteld uit een handgreep (10), die wordt verbonden met de trapwang of met de treden door de balusters (11) of door op regelmatige afstand bevestigde stijlen (zie 2.4.2.9, p. 38). Wanneer geen balusters of stijlen gebruikt worden, kunnen ze vervangen worden door houten panelen, glasplaten of nog een metalen smeedwerk. De hoofdleuning bevindt zich steeds aan de binnenzijde van de trap (behalve bij spiltrappen). Met binnenzijde of dagkant van de trap wordt bedoeld de traprand die zichtbaar is vanuit het trappenhuis. Bij brede trappen wordt een tweede leuning voorzien of zijn er twee hoofdleuningen. Wanneer een traparm tussen twee muren geplaatst wordt, wordt de handgreep rechtstreeks op de muur bevestigd en spreekt men van een muurleuning. Onder- en bovenaan de trap en aan bordessen wordt vaak een trappaal (12) voorzien, meestal enkel langs de binnenzijde van de trap. De wangen en de handgrepen worden in de trappaal gewerkt. De trappaal aan het begin van de trap noemt men de hoofdtrappaal (13). Bij een spiltrap vervangt de trapspil de trappaal en ontvangt ze de smalle delen van de treden. Kuipstukken (14) zijn verbindingen tussen wangen onderling die de trapspil of de trappaal vervangen; het zijn soms kunstig uitgewerkte trapdelen, waarvan de vezelrichting van het hout steeds verticaal is. De horizontale wang langsheen het trapgat of bordes noemt men de leiwang of slepende wang (15). Wanneer de dagkanten van het trapgat of bordes afgewerkt zijn met een houten bekleding en deze de balusters ontvangt van de leuning langsheen het bordes of op de overloop, kan men deze bekleding beschouwen als een leiwang. Het bordes (16) is een deel van een trap dat een horizontaal loopvlak heeft en groter is dan een trede, waardoor de trap wordt onderbroken. Een traparm (17) is een ononderbroken serie, al dan niet verdreven, treden tussen twee vloeren, tussen een vloer en een bordes of tussen twee bordessen. Het welstuk (18) is de laatste trede van de trap of van een traparm, waarvan het tredevlak op dezelfde hoogte ligt als de vloer of het bordes. De stoottrede (bistrede) (19) is het verbindingsstuk tussen de rand van het bordes en het eerste stootbord van de volgende stijgende traparm; het tredevlak van de stoottrede ligt op dezelfde hoogte als het bordes.

Afwerking

35

1.Trede 2. Stootbord 3. Neuslat 4. Wang (boom) 5. Nest 6. Tredevlak 7. Tredeneus 8. Bloktrede (eerste trede) 9. Leuning 10. Handgreep

11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19.

Baluster Trappaal Hoofdtrappaal Kuipstuk Leiwang Bordes (of overloop) Traparm Welstuk Stoottrede

36

Het verschil in de verbindingswijze tussen trede en wang en/of trapspil: - Trap met ingefreesde wangen: de treden, stootborden en eventuele neuslatten worden ingewerkt in de wangen (of in n wang en de trapspil of trappaal), die daarvoor van nesten voorzien worden. - Trap met uitgezaagde wangen: de treden en stootborden rusten op de trapwangen, die uitgezaagd zijn. - Trap met uitgezaagde binnenwang: een combinatie van voorgaande types, daar de binnenwang uitgezaagd is en de treden in de buitenwang ingewerkt zijn. - Trap met vrije wangen: de wangen, die niet uitgezaagd zijn, ondersteunen de treden met behulp van houten of metalen hulpstukken (twee wangen of n centrale wang). - Trap met hangende treden: de treden worden ofwel aan n ofwel aan beide uiteinden niet ondersteund, maar opgehangen aan metalen staven of kabels. - Bij spiltrappen vinden de treden steun in de trapspil, met behulp van metalen hulpstukken bij voorbeeld of in combinatie met een buitenwang of opgehangen aan de buitenzijde.

2.2.3 Plaats van de trap in het gebouwVoor de keuze van de situering van de trap hanteert de architect een aantal ontwerpmatige motieven: Architectonisch: de trap als verticaal element kan een boeiende rol spelen in de ruimtelijke samenhang tussen verdiepingen. Vooral wanneer de trap in een open ruimte (vide) naar boven stijgt, zal deze in sterke mate het interieur mee bepalen. Functioneel: de trap maakt deel uit van het gehele circulatiepatroon van het gebouw. Vooral bij gebruik van tussenverdiepingen, is het aangewezen deze op efficinte wijze te verbinden. Hierbij dient tevens de wetgeving in het oog gehouden worden! Bij openbare gebouwen dient de maximale loopafstand tussen de verticale vluchtwegen minimaal 30 meter te zijn. Constructief: bij voorkeur wordt de trap geplaatst in zijn eigen trapschacht of trapkoker (cfr. brandveiligheid!), begrensd door muren (14cm snelbouw/ betonblokken) of door randbalken van de draagvloer. Ook kan men in de draagvloer zelf een trapopening maken. Deze zgn. raveelopening wordt verwezenlijkt: - in een houten balklaag dmv. Verwaarde raveelbalken.

Afwerking

37

- in een randwapening.

betonvloer

door

randbalken

of

door

een

extra

Behoudens voor een trap tussen 2 muren, is de trapopening vaak breder dan de trap, omwille van de continuteit van de leuning en de balustrade. Ook dient er rekening gehouden met de marges van de constructieve elementen en de afwerking (vb. gyprocbeplating). Een goede detaillering is een must!

2.2.4 Keuze van de hellingNormaal wordt de helling voor alle verdiepingen in een gebouw gelijk gehouden, behalve voor kelder en zoldertrappen. Volgende hellingen leveren vermelde trappen op: 25 30 35 40 tot tot tot tot 30: 35: 40: 45: buitentrappen trage of luie binnentrappen goed uitvoerbare, gebruikelijke trappen kelder of zoldertrappen

Indien het gebouwen van openbaar nut of publieke gebouwen betreft zal er steeds een goedkeuring/ advies nodig zijn van de betreffende brandweerdienst.(gemeentelijk) Deze controleert de plannen op toegankelijkheid en veilligheid. Deze adviezen en wetgevingen dienen strikt nageleefd te worden!

2.2.5 Basisafmetingen Breedte: Het strikte minimum is 60cm. In normale woningbouw wordt een breedte gehanteerd van 80 90cm. Voor openbare gebouwen, bepaald door de normen der brandveiligheid, wordt een breedte van 120cm gebruikt. De minimum breedte van een bordes = de breedte van de trap, rekening houdende met radiatoren en trapleuningen. Bordessen in de langrichting komen voor bij stijghoogten groter dan 2m80: het tussenbordes is dan 90cm lang. Vrije hoogte boven de klimlijn: minimum 2m10, gemeten over de gehele trapbreedte/ lengte. (doorgang van personen en goederen) Traptreden: Het verband tussen optrede en aantrede is afgeleid uit de normale staplengte van een volwassen persoon. Volgende formule is algemeen aangenomen: 2 x O + A = 58 tot 63cm. Hierbij wordt de aantrede (A) gemeten van neus tot neus en ter plaatse van de looplijn, ttz. in het midden voor een rechte trap, op 1/3 van de breedste zijde in geval treden met variabele breedte (vb. spiltrap). Werkwijze: Het niveauverschil H tussen 2 verdiepingen wordt bij voorkeur vastgelegd op een afgerond getal (veelvoud van 10cm; opgelet: gebruik het voorziene afwerkingspeil van de vloeren)

38

Men kiest een optrede O, zodat: O = H : n, met n = een geheel aantal optreden (afhankelijk van de gewenste helling). Men bepaalt uit de formule de lengte van de aantrede De totale lengte van de trap: L = (n-1) . A + W, met W de welbreedte (zie verder) Indien men niet beschikt over de berekende traplengte , moet men opnieuw starten met een kleiner aantal optreden, waardoor men een grotere helling bekomt. Voorgerekende tabellen tonen de bekomen verdiepingshoogte voor een groot aantal combinaties van aan en optreden. Enkele praktische waarden voor normale woningbouw:

A

O

resulterende helling

42

10

13 (luie trap)

38

12

17

34

14

22

30

16

27

26

18

33 (23/18!)

22

20

43 (steile trap)

De optrede hoeft niet noodzakelijk een geheel getal te zijn. Let op de constructiekeuze en afwerking van de trap! (cfr. 2.3)

2.2.6 BelastingenDe dimensionering van trappen gebeurt in functie van hun gebruiksbelasting. Men maakt een onderscheid tussen privconstructies en openbare/ publieke constructies. Er gelden specifieke belastingen voor gebouwen met een grote bezetting zoals tribunes, stadia, concertzalen, schouwburgen, etc. Voor privvertrekken gaat men uit van een vloerbelasting van 200 kg/m2 en een trapbelasting van 300 kg/m2.

Afwerking

39

Voor openbare/ publieke gebouwen gaat men uit van een trapbelasting van 400 kg/m2. Voor gebouwen met een grote trapbelasting van 500 kg/m2. bezettingsgraad neemt men een

40

2.3 Soorten2.3.1 Vorm2.3.1.1 Rechte steektrap, de bordestrap Meest courante trapvorm, met relatief eenvoudige constructiewijze. Indien de beschikbare lengte ontoereikend is voor de voorziene traplengte, kan men gebruik maken van een bordestrap; een scheluwe of dubbel-scheluwe trap; een trap met kwartslag of dubbele kwartslag. Verdrijven van treden:

Bij trappen met kwarten is de staplengte discontinu, wat onveilig is voor het afdalen van de trap. Men kan deze discontinuteit wegwerken, verzachten of spreiden over een groter aantal treden door wat men noemt, het verdrijven van treden. Dit kan volgens diverse meetkundige methoden, elk met hun voor en nadelen. En ervan, de verdrijving in het oneindige, verloopt als volgt: Stel dat men de overgang tussen een rechte steektrap en een eindkwart wil vloeiend maken, door de overgang over n treden te spreiden. - Verdeel de looplijn L in n gelijke delen L = (n-1).A - Verleng de voorkant van de trede 1 en (n+1), zij S het snijpunt tussen deze beide verlengde rechten a en b - Zet op de rechte b, (n-1) maal de aantrede, beginnende in S - Verbindt de overeenkomstige punten van de beide rechten. Men bekomt de voorkant van de trapneuzen van de verdreven treden. Merk op dat elke trede even diep is op de looplijn! 2.3.1.2 Wenteltrap De wenteltrap beschrijft een zekere boog rondom een open kern. De buitenstraal is groter dan de trapbreedte. De treden worden gedragen door de trapwangen. 2.3.1.3 Spiltrap De spiltrap draait rond een centrale, dragende kolom. De looplijn ligt op 1/3 van de breedste zijde van de trede. Merk op dat de hoogte tussen de bovenliggende treden dient gegarandeerd: er kunnen dus nooit minder dan

Afwerking

41

12 treden per omwenteling voorkomen! (13-1=12 optreden x 18cm = 2m16 min. Hoogte) 2.3.1.4 Tussenvormen cfr. ganzentrap

2.3.2 ConstructieTreden opgelegd op 2 zijdelingse trapbomen. De treden liggen ofwel tussen ofwel op de trapbomen. Treden opgelegd op een centrale trapboom. De treden kragen uitlangs beide zijden van de trapboom. Opgehangen treden: de treden hangen aan een leuningbalk, gedimensioneerd als trapboom of aan de hoger gelegen draagvloer dmv. metalen of houten trekkers. Uitkragende treden: de treden zijn aan 1 zijde ingeklemd in de muur in een spil of ev. in 1 zijdelingse trapboom. De treden hebben vaak een veranderlijke doorsnede of zijn voorzien van consolen. Het werk omhelst volgende punten: het opmeten van de juiste afmetingen ter plaatse, de controle en voorbereiding van de steunen, de fabricatie op maat, het transport en de plaatsing van de trapelementen, treden, leuningen, borstweringen, , inbegrepen alle bevestigings- en/of oplegmiddelen, het uitvoeren van de koppelingen en van de eventuele constructieve voegen, de randafwerkingen, aansluitingen, ... met de omringende vloer- en wandafwerkingen, het opkuisen en reinigen van de treden, inbegrepen het verwijderen van vlekken van mortel of lijm, het nemen van de nodige maatregelen om de trap na plaatsing te beschermen tegen beschadigingen en bevuilingen voor de duur van andere bouwwerkzaamheden (last van de algemene aanneming).

-

2.3.3 Open vs GeslotenBij een gesloten trap wordt tussen de treden een tegentrede of stootbord voorzien zodat de ruimte onder de trap volledig afgesloten is van deze boven de trap. Een veel voorkomend voorbeeld hiervan in een woning is: de trap naar de verdieping boven de keldertrap. Hierbij zijn volgende ruwbouwsituaties mogelijk: Beide trappen worden tussen 2 opgaande muren geplaatst. De keldertrap wordt tussen 2 muren geplaatst, terwijl de trap naar boven aan een zijde over de muur gaat en dus breder wordt dan de keldertrap.

42

De open trap is niet voorzien van tegentreden en laat aldus licht door. Bij deze trapvorm wordt de architecturale kwaliteit van een trap benadrukt. Een gedetailleerde afwerking en een goede communicatie met architecten/ ingenieurs is dus prioritair!

2.3.4 Materiaal2.3.4.1 Trap in baksteen Zelden toegepaste oplossing in de hedendaagse bouwsector. De draagconstructie wordt verzekerd door een gemetseld gewelf/ heden vervangen door een betonslede. De afwerktreden zijn in metselwerk, in halfsteens verband, in het bovenvlak bekeken. De optredehoogte = de strekmaat van de steen + 1cm voeg. De aantrede = 1,5 steen of iets minder (mits het gebruik van drieklezoren). Bescherming en onderhoud van baksteen loopvlakken Kleurlozeolie of vernislagen verdonkeren steeds de steen. 2.3.4.2 Trap in hout Standaard rechte steektrap is moeilijk.

De treden, evenals de tegentreden of stootborden, dragen in nesten, in de 2 zijdelingse draagbomen 10mm ingekapt (verteer). De draagboom is meestal 4cm dik, de treden 25mm, de stootborden 18mm. De hartkant van het hout wordt langs boven geplaatst. De treden worden geplaatst met een wel of neus van 4 5cm. Teneinde gesloten nesten te krijgen, worden de draagbomen breder genomen: aan de bovenkant van de treden het voorhout, aan de onderkant van de stootborden het achterhout, beide 1,5 2cm breed. De voorzijde of de neus van de trede wordt afgeschuind en weinig afgerond. De onderzijde van de tegentrede kan eveneens een siervorm meestal wordt de gesloten trap langs onder afgewerkt, multiplex plaat of met een gipskartonplaat. Hierbij zal de wandbepleistering worden gewapend, ofwel worden open opgespoten met overschilderbare kit. krijgen, maar bv. Met een voeg met de gehouden en

Teneinde het kraken van de trap tengevolge van het krimpen van de stootborden te vermijden , wordt elke trede in het midden voorzien van een kraaklos: 18x50mm, geschroefd tegen de onderliggende trede, terwijl de bovenliggende trede wordt omhoog gedrukt. Voor de esthetische dichtheid wordt een wellat voorzien. Bovenaan bij de aansluiting met de vloer of met het bordes wordt een welstuk of weltrede ingewerkt. De muurboom, di. De trapboom welke tegen de muur wordt geplaatst, wordt afgewerkt met een aftimmerlatje, bv. een kwartrondje.

Afwerking

43

Het vastzetten van de trap kan gebeuren op verschillende wijzen, vooral met de bedoeling wegschuiven tengevolge van de spatkracht te vermijden: - door ten dele inkepen vd draagbomen in de raveelbalken van de vloeropening. - door vastschroeven van de muurboom met keeltrapbouten. - door op een verzorgde wijze metalen hoekijzers aan te brengen onderaan de draagbomen. Volgende vereenvoudigde keldertrappen: trapconstructies zijn bv. geschikt voor

- De traptreden steken vooraan uit de trapboom waardoor de nesten gemakkelijker gemaakt worden en bezuinigd wordt op het hout. - De traptreden worden vastgeschroefd op draaglatjes, die aan de binnenzijde tegen de trapbomen geschroefd zijn. Bordestrap

De meest voorkomende bordestrap is die met een richtingsverandering van 180. Uitgaande van een rechte bordesconstructie, is hierbij de eerste neus van de afdalende trap verschoven is tov. die van de stijgende trap. A-symmetrische trapbordessen zijn moeilijk uitvoerbaar in hout, tenzij met uitkragende balken, maar vormen geen probleem in beton. De breedte vh schalmgat w mede bepaald door de constructie vd trapleuning. Idem voor het bordes van trappen met een richtingsverandering van 90. Trap met keepbomen

De treden worden geplaatst op inkepingen in de trapboom en steken even over aan de vrije zijde van de trap. Door het inkepen van de draagbomen zijn deze uitermate verzwakt zodat de resterende breedte vanaf de inkeping als constructiemaat kan aanzien worden. (een ingekeepte trapboom noemt men een keepboom) Bloktrap

Driehoekige, massieve draagboom geplaatst.

treden

worden

rechtstreeks

op

een

rechte

44

Ganzentrap

Deze oplossing beoogt het verbreden van de aantrede voor zeer steile trappen. Hiertoe worden linker en rechterdeel van de trap alternerend samengesteld uit de pare en de onpare treden. Het betreden vraagt een aangepaste opstap en looptechniek van de gebruiker. De linker en rechter treden lopen dus geschrankt. (cfr. spaartrap) Opgehangen traptreden

Constructieve vereisten voor het ophangen van treden: - dimensionering van de hoger gelegen draagbalk en zijn eventuele steunkolom(en). - dwarsstabilisatie van het geheel, meestal door het maken van een starre verbinding tussen de treden, door de hangers. (per leuning worden 2 traptreden opgehangen) Draaitrap spiltrap

Zoldertrap 2.3.4.3 Trap in beton De meeste betonnen trappen zijn prefab-constructies. Bij speciale uitvoering, met esthetische prioriteit. (cfr. verschillende uitvoeringen adhv. verschillende bekistingssystemen en kleuren) toepassingsgebied: waarom betontrappen? Belangrijke pluspunten aan een betonnen trapconstructie zijn de brandweerstand, de slijtweerstand en het onderhoud. Betonnen constructies worden veel toegepast omdat men deze flexibel kan vormgeven. De continuteit van de bevloering kan tevens gerealiseerd worden. algemene opvatting: Hoofddraagrichting schuin van onder naar boven. Hoofddraagrichting trede per trede in de muur. Voor kleine niveauverschillen: bovenop een gewone draagvloer. uitvoering: Bekisting: onderbekisting en bovenbekisting. Principewapening. Op de werf wordt de trap adhv. stalen ringen verplaatst, deze worden later weggeslepen. Omwille van de doorbuiging wordt onderaan wapening op

Afwerking

45

trek voorzien. Soms wordt ook dwarswapening geplaatst, vooral bij brede trappen. Prefabricatie van trap(slede) (boom element van de vloer + afwerking) afwerking van betontrappen: - Tegels - Natuursteen of granito * tegentrede glad bekist * afwerktrede en tegeltrede: L, T, afzonderlijke stukken * bloktrede * antislipprofiel, boordstuk, zijdelingse opstand * plinten: kleine trapvorm, grote trapvorm, schuine plint, - Dunne vloerbekleding: PVC of synthetische rubber, lino, tapijt, - Hout prefabricatie van afgewerkte, gewapende treden: Trede op 2 steunpunten Uitkragende treden, 1 zijde ingeklemd Uitkragende treden op 1 (of 2) centrale balk(en) De spiltrap * trede met vaste of afzonderlijke tegentrede of met tussenring * fundering * aansluiting met verdiepingsvloer

2.3.4.4 Trap in staal Draagboom: wordt aan de vloerconstructie bevestigd door lassen of bouten. Afwerktreden: geplooide treden kunnen minder zwaar uitgevoerd worden dan rechte traptreden (10 tot 12mm). De treden worden soms geperforeerd om massa en materiaal te sparen en er wordt op deze manier voorzien van antislip Vbn.: tranenplaat, kader + gerekt metaalgaas, roostervloer, hout, vlakke plaat of lino. Plaatsing: verankering Oppervlaktebehandeling: - thermisch verzinkt volgens NBN EN ISO 1461 (laagdikte) - de stukken worden thermisch verzinkt en gemoffeld d.m.v. 2 lagen poedercoating, kleur ; totale laagdikte min. 80 / 120 / m. - roestwerend verfsysteem volgens NBN EN ISO 12944

46

2.3.4.5 Trap in natuursteen Trappen in natuursteen worden individueel bestudeerd en uitgevoerd. Verschillende groeves hebben hun eigen manier van constructie en afwerking. 2.3.4.6 Glas Glazen trappen worden gemaakt door een combinatie van veiligheidsglas (gehard) en gelaagd glas te gebruiken. Hierdoor kan glas ook gebogen worden, waardoor dus weer meer mogelijkheden ontstaan. Gelaagd, gehard, gebogen, gezeefdrukt of op een andere manier bewerkt glas dient dus niet alleen om te verfraaien, maar ook om te beschermen. Met gebogen glas kunnen ontwerpers de gebogen lijnen realiseren die passen bij een moderne interieurinrichting of die een luxueus accent leggen in een klassiek interieur. In gelaagde samenstellingen is dit glas extra veilig en dus ook geschikt voor liftkooien en lichtschachten. Glas is doorzichtig, lichtdoorlatend, vlak maar het kan ook worden omgebogen, vormvast bij verschillende temperaturen, onbeperkt verkrijgbaar, krasvast, milieuvriendelijk, modern ogend en in verschillende afmetingen en diktes verkrijgbaar. Bovendien heeft glas een hoge buigbreeksterkte wat zeer interessant is voor het aanmaken van trappen in glas. Glazen trappen kunnen net als andere trappen in verschillende modellen worden gemaakt. Hierbij denken we aan de rechte steektrappen, draai- of wenteltrappen, kwartdraaitrappen en bordestrappen met een rustvlak tussen twee trappen in. Trappen in glas kunnen uit treden bestaan die volledig in glas zijn of gecombineerd worden met aluminium. Treden in glas hoeven niet altijd doorzichtig te zijn, ze kunnen gemaakt zijn uit gezuurd of gekleurd glas. 2.3.4.7 Andere materialen

2.3.5 Leuning en Balustrade2.3.5.1 Vormgeving Open of gesloten trapleuning 2.3.5.2 Uitvoering Massief

Vbn.: baksteen met vormsteen, marmer afdekking, hout afdekking, gegoten beton, Hout

- klassieke handgrepen en balusters bovenop de draagboom vastgezet. - eenvoudige hedendaagse draagboom vastgezet. leuning tegen pilasters, opzij tegen de

Afwerking

47

Metaal

- verzinkt staal, RVS of aluminium - type-oplossing met ronde, inoxen buizen.

2.3.6 Afwerking (onderkant)

48

2.3.7

2.4 WetgevingenTV 198 - Houten Trappen (WTCB, 1995) STS 54 - Borstweringen (1994) NBN ISO 3880 - Bouwwezen - Trappen - Woordenlijst (1992) NBN ISO 3881 - Bouwwezen - Maatafstemming - Trappen en trapopeningen - Afstemmaten (1992) NBN NEN 3509 Trappen in woningen en woongebouwen Benamingen, definities en afmetingen (1995) NBN EN 131 - Ladders (1993)

Afwerking

49

3 Dekvloeren3.1 InleidingDekvloeren en vloerbedekkingen beschouwen we naast draagvloeren, als belangrijkste componenten voor het opbouwen van vloersystemen. Het vaak complexe meerlagenpakket, dat als eindproduct resulteert, moet voldoen aan de eisen die de gebruiker aan het vloersysteem stelt (het gewenste prestatieniveau). De dekvloer wordt aangebracht op de draagvloer met het doel daarvan de vlakheid, veerkracht en dergelijke te verbeteren. Het vloerbedekkingmateriaal en de eventueel noodzakelijke voorstrijk-, en lijmlaag, vormen tezamen de vloerbedekking. In de dagelijkse bouwpraktijk worden tijdens het proces van uitvoering vaak nog extra componenten/ toeslagstoffen toegevoegd aan een vloersysteem, bijvoorbeeld een lijmlaag die nodig is om het vloerbedekkingmateriaal aan de dekvloer te kleven, of een isolerende laag om de thermische of akoestische isolatiewaarde van het vloersysteem te verbeteren. Het komt ook voor dat een extra component moet worden aangebracht omdat het prestatieniveau van een andere component onvoldoende is. Zo moet bijvoorbeeld, voordat de uitgekozen vloerbedekking wordt aangebracht, de dekvloer worden gegaliseerd. Als we dit niet doen, zal een te ruwe en of ongelijkmatige oppervlaktestructuur van de dekvloer zich later in de vloerbedekking aftekenen. Reeds in de ontwerpfase van een gebouw moet duidelijkheid bestaan ten aanzien van de functionele eisen waaraan een vloersysteem in de gebruiksfase moet voldoen. Aan deze voorwaarde kan alleen worden voldaan als de ontwerper bekend is met de bestemming van het betreffende gebouw en de diverse ruimten daarin. Het kan nodig zijn dat voor n gebouw meerdere vloersystemen moeten worden ontworpen. De toekomstige gebruiker heeft meestal een duidelijk beeld van de (functionele) eisen waaraan de vloeren van een gebouw moeten voldoen. Deze eisen worden immers gedicteerd door de processen die zich in het bedrijf afspelen. Op basis van een zo volledig mogelijk inzicht in de relevante functionele eisen die aan een vloersysteem worden gesteld, kan een op dit gebied deskundig ontwerper de voor de betreffende toepassing relevante prestatie-eisen formuleren. Heeft de vragende kant de prestatieeisen eenduidig geformuleerd, dan mag die verwachten dat de aanbiedende kant een vloersysteem levert dat in de gebruiksfase conform de eisen presteert.

50

3.2 DefinitieEen dekvloer is een bouwelement samengesteld uit een bindmiddel, vulstoffen, water, ..., en op de bouwplaats wordt gestort op een draagvloer. Tussen de draagvloer en de dekvloer kan men een scheiding- en/of een isolatielaag plaatsen. Daar druklagen van beton deel uitmaken van de draagvloer behoren ze niet tot het domein van de dekvloeren en worden dus niet in dit hoofdstuk behandeld. De voor dekvloeren gebruikte materialen zijn het bindmiddel (cement, anhydriet, ...), water, vulstoffen (zand, toeslagstoffen, ...), gebeurlijk hulpstoffen en/of additieven, en een wapening (net of vezels). Soms worden speciale samenstellingen gebruikt, zoals zelfnivellerende dekvloeren. Bindmiddelen voor dekvloeren zijn doorgaans hydraulische bindmiddelen in poedervorm, die voor hun reactie en de ontwikkeling van de vereiste karakteristieken (cohesie, adhesie, enz.) met water dienen gemengd te worden. De dekvloer wordt doorgaans direct aangebracht op de draagvloer. De belangrijkste functie van de dekvloer is het vloersysteem geschikt maken voor direct gebruik of als ondergrond voor de aan te brengen vloerbedekking. Om deze functie te kunnen vervullen moeten aan de dekvloer altijd eisen worden gesteld met betrekking tot de: gewenste vlakheid en of evenwijdigheid van het vloeroppervlak; benodigde mortelsterkte in relatie met de te verwachten belasting; oppervlaktestructuur in relatie met het gebruik (direct of als geschikte ondergrond voor vloerbedekking). Daarnaast kunnen aanvullende functionele eisen worden gesteld, bijvoorbeeld op het gebied van weerstand tegen puntlasten, veerkracht, bijdrage aan de thermische en/of akoestische isolatie. Hoewel een dekvloer niet is bedoeld om er leidingen, anders dan voor verwarming of koeling, in op te nemen, gebeurt dat in de praktijk toch. De leidingen moeten in dat geval deugdelijk aan de draagvloer worden bevestigd, mogen elkaar in geen geval kruisen en de morteldekking op de bovenzijde van de leidingen moet voldoende zijn (ten minste 25 mm).

Afwerking

51

3.3 TerminologieVoor een en dezelfde component van een vloersysteem bestaan meerdere benamingen. De oorzaak daarvan is dat bij de totstandkoming van een vloersysteem meerdere partijen zijn betrokken met onderling sterk verschillende culturen. Iedere bedrijfstak beschikt daarbij over een eigen jargon waarmee eenzelfde vloercomponent vaak verschillend wordt aangeduid. Hieronder worden enkele synoniemlijsten weergegeven: Draagvloer of constructievloer drager ondergrond ondervloer systeemvloer vloerconstructie chape ondervloer smeer- of strijkvloer afwerkvloer uitvlakvloer (-laag) overgangslaag estrich (merk) tussenvloer deklaag vulvloer toplaag of -vloer bovenvloer vloerafwerking afwerkvloer slijtlaag vloerbekleding gebruiksvloer

Dekvloer of

Vloerbedekking of

Het zal duidelijk zijn dat al deze verschillen in benaming niet passen in het kader van een integrale benadering. Eenduidigheid is hierbij een eerste vereiste. Daarom hanteren wij volgende begrippen:

Vloersysteem Een meerlagenpakket als bouwdeel waaraan eisen zijn gesteld met betrekking tot de te leveren prestatie onder een gegeven gebruiksbelasting en dat in principe bestaat uit de componenten: draagvloer, dekvloer en vloerbedekking. Component Onderdeel van een vloersysteem. Een vloersysteem is opgebouwd uit meerdere componenten.

52

Draagvloer Een component van een vloersysteem met als belangrijkste functie het leveren van de benodigde draagkracht, stabiliteit en stijfheid. Dekvloer Een component van een vloersysteem dat wordt aangebracht op een draagvloer met het doel: verbeteren van de prestatie op het gebied van bijvoorbeeld vlakheid, veerkracht en akoestiek; realiseren van een oppervlak dat geschikt is voor direct gebruik dan wel als ondergrond voor de aan te brengen vloerbedekking. Opmerking: Een dekvloer vervaardigd van een specie met een vloeimaat van ten minste 220 mm wordt gietvloer genoemd. Vloerbedekking Een component van een vloersysteem, aangebracht op een verhard vloeroppervlak en direct aan het gebruik blootgesteld. Opmerking: Vloerbedekkingen zijn bedoeld om het vloersysteem aan te passen aan gebruikseisen ten aanzien van bijvoorbeeld sterkte, waterdichtheid, slijtvastheid, hygine en esthetica. Hiertoe behoort zowel bedekking in de vorm van geplakte of losgelegde tegels, stroken of banen, als bedekking die wordt gevormd door het uitgieten of uitstrijken van vloeibare substanties. Hulpmateriaal Hulpmaterialen zijn materialen die worden gebruikt om eigenschappen van het vloersysteem of componenten daarvan te verbeteren. Hulpmaterialen kunnen worden onderscheiden naar functie in: isolatiematerialen (thermisch, akoestisch); waterkerende materialen; dampremmende materialen; (draagvloer) vul- en/of uitvlaklagen; hechting verbeterende materialen; (componenten-)scheidende materialen; (dekvloer) reparatie- en egalisatiematerialen; bevestigingsmiddelen (lijmen, kitten). Toebehoren Hulpstukken die bedoeld zijn om het vloersysteem te integreren in het gebouw. Voorbeelden van toebehoren zijn dilatatievoegprofielen, randen eindprofielen en plintprofielen. Installatie In een vloersysteem opgenomen leidingen. Leidingen worden doorgaans opgenomen in de draagvloer, maar ook in een isolatie en of uitvlaklaag. Opmerking: leidingen die veel in vloersystemen voorkom, zijn: electra-, communicatieleidingen enzovoort; aan- en afvoerleidingen voor verwarming, warm/koud tapwater enzovoort;

Afwerking

53

vloerverwarmingssystemen, elektrische weerstand- en/of warmwater voerende leidingen (die eventueel voor koeling (ge)koel(d) water kunnen voeren).

54

3.4 EisenFunctionele eis Per eigenschap door de gebruiker gestelde eis aan het functioneren van het vloersysteem in de gebruiksfase. Deze situatiegebonden kwaliteitseisen kunnen onder andere betrekking hebben op: duurzaamheid; gebruikscomfort; onderhoudsvriendelijkheid; esthetica; prijs/prestatieverhouding; Technische eis Door een deskundige opgesteld advies dat is gebaseerd op het naar situatiegebonden kwantitatieve eisen vertaalde programma van eisen. Het programma van eisen wordt opgesteld aan de hand van de functionele eisen die de (toekomstige) gebruiker stelt aan het vloersysteem. Prestatie-eis Gekwantificeerde, situatiegebonden eis aan een bepaalde eigenschap van een vloersysteem. Prestatie-eisen worden op verschillende niveaus opgelegd, waaronder:EG-richtlijn Bouwproducten Mechanische sterkte en stabiliteit Brandveiligheid Hygine, gezondheid en milieu Gebruiksveiligheid Geluidhinder Energiebesparing en warmtebehoud ISO 6241 Stabiliteit Brandveiligheid Gebruiksveiligheid Dichtheid Hygrothermisch comfort Atmosfeer Akoestisch comfort Visueel comfort Comfort bij aanraking Anthropodynamisch comfort Hygine Aanpassing van het gebruik Duurzaamheid Economie

Dimensionele eis Na te leven peilen: De bouwheer of de hoofdaannemer duidt het aanvangspeil aan en merkt het. Dit ligt bij voorkeur op een plaats die niet voor wijziging vatbaar is. Tolerantie 6 tot 14 mm (afh. van de situatie cfr. TV) . Horizontaliteit of helling: De aanbestedi