ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede...

58
ADHD EN VERSLAVING Gent, 27 januari 2016 Frieda Matthys

Transcript of ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede...

Page 1: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

ADHD EN VERSLAVING

Gent, 27 januari 2016Frieda Matthys

Page 2: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande
Page 3: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Story of Fidgety Phil, 1854

Der Zappel Philip

“Let me see if he is able;

To sit still for once at table

Thus Papa bade Phil behave;

And Mama looked very graveBut fidgety Phi,He won’t sit still …”

Der Struwwelpeter, H.Hoffmann, 1845

Page 4: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een

normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden

“defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

met “stealing, lying, violence, and sexual chicanery”. Hij

beschouwde het als een “defect of moral control”.

Page 5: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

ADHD bij volwassenen• Ontwikkelingsstoornis met drie

kernsymptomen – Aandachtstekort– Hyperactiviteit– Impulsiviteit

• Positief op 5 van de 9 criteria (aandacht en/of hyperactiviteit)

• Drie subtypen• De symptomen zijn aanwezig met negatieve

weerslag op het functioneren voor het 12de levensjaar

Page 6: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

PrevalentieADHD bij kinderen 3 – 6 %

ADHD bij

Page 7: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Follow-up studies

* Mannuzza et al. 2003

• 5 – 66 % persistentie *– 1/3 ADHD persistentie

– 1/2 symptomatische persistentie

0

10

20

30

40

50

60

70

Montreal New York Milwaukee Zweden

SR

PR

RDC SR

RDC PR

Page 8: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

20-10-2016 8

Spontane evolutie

• Normale volwassene

• Blijvende problemen met concentratie, prikkelbaarheid, afleidbaarheid, angst

problemen in privé-leven en werk

• Psychische stoornissen zoals ernstige depressies, suicidaal gedrag, alcohol- en drugproblemen, anti-sociaal gedrag

Page 9: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

ADHD: diagnostische criteria

A. Zes (vijf voor volwassenen) of meer van de negen symptomen (criterium 1 is voor onoplettendheid; criteium 2 = voor hyperactiviteit-impulsiviteit.

B. De symptomen dienen ten minste zes maanden aanwezig te zijn in een mate die onaangepast is en niet past bij het ontwikkelingsniveau.

Criterium A1: onoplettendheid

1. geen aandacht voor details

2. moeite aandacht vast te houden

3. lijkt niet te luisteren

4. maakt taken/karweitjes niet af

5. kan taken niet organiseren

6. vermijdt langdurige mentale inspanning

7. raakt vaak dingen kwijt

8. afgeleid door uitwendige prikkels

9. vergeetachtig

Criterium A2 Hyperactiviteit / Impulsiviteit

1. beweegt onrustig met handen of voeten

2. staat vaak op in de klas

3. rent vaak rond of klimt

4. heeft moeite rustig te spelen

5. is vaak in de weer

6. praat aan een stuk door

7. gooit antwoorden eruit

8. kan niet op beurt wachten

9. verstoort of onderbreekt anderen

B. Verscheidene symptomen die beperkingen veroorzaken waren aanwezig voor het twaalfde jaar.

C. Verscheidene symptomen zijn aanwezig op twee of meer terreinen (bijvoorbeeld op school/werk en thuis).

D. Er zijn klinisch belangrijke beperkingen in het sociale, school- of beroepsmatige functioneren.

Page 10: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

20-10-2016 10

Aandachtstekort

• geen aandacht voor details

• moeite aandacht vast te houden

• lijkt niet te luisteren; info dringt niet door

• maakt taken en karweitjes niet af en haalt deadlines niet

• moeilijk prioriteren en organiseren; verliest zich in details

• vermijdt langdurige mentale inspanning

• raakt vaak dingen kwijt

• afgeleid door uitwendige prikkels

• vergeet afspraken– afgrenspunt bij volwassenen 5 of meer

Page 11: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

20-10-2016 11

Hyperactiviteit/impulsiviteit

• beweegt onrustig met handen of voeten• staat vaak op om iets te nemen, de benen te

strekken...• heeft een gevoel van innerlijke onrust• kan moeilijk ontspannen • “moet” altijd bezig zijn• praat aan één stuk door• flapt dingen eruit of antwoordt voor de vraag af is• kan niet op zijn/haar beurt wachten• stoort of onderbreekt anderen

– afgrenspunt bij volwassenen 5 of meer

Page 12: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Bijkomende verschijnselen

– Moeilijk met geld omgaan

– Sommige vormen van criminaliteit

– Sommige vormen van agressie

– Alcohol- en druggebruik

– Vreetbuien

– Ondoordacht relaties aangaan/verbreken

– Ondoordacht werk beginnen/verbreken

– Emotionele dysregulatie• Prikkelbaar en snel geïrriteerd

• Affectief labiel

• Emotioneel overreageren

Page 13: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Abraham Lincoln

1809-1865 Albert Einstein

1899-1955

Alexander Graham Bell

1848-1922

Auguste Rodin

1840-1917

Carl Lewis 1961

Bart Peeters 1959

Bill Clinton

1946

Elvis Presley

1935-1977

Page 14: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Jimm Carrey 1962

Jamie Oliver 1975

http://www.youtube.com/watch?v=cSjq-bghlew

Page 15: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Geassocieerde problemen

RelatieproblemenMeer echtscheidingen

Frequent wisselen van partnerMoeilijk luisteren naar partner

Problemen inrijvaardigheid

SnelheidsovertredingenOngevallen

Psychologischdisfunctioneren

- in het algemeen(oa adaptieve vaardigheden, ….)

in interpersoonlijke contactenmeer gebruik van GZ

Antisociaal gedragArrestaties, veroordelingenGewelddadige incidenten

WerkproblemenFrequent van job veranderen

Lager beroepsniveau (onderprestatie)Conflicten op de werkvloer

Snel burn-out

StudieproblemenOpleidingen niet afmaken

Van school gestuurd wordenDubbelen

Geen diploma

Page 16: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

ADHD doorheen de levensloop

Voor-school Adolescentie VolwassenheidSchoolleeftijd Hogere studies

Gedrags-problemen

Gedragsproblemen

Leerproblemen

Problemen in sociaal contact

Lage zelfwaardering

Leerproblemen

Problemen in sociaal contact

Lage zelfwaardering

Problemen met de wet, roken,

Alcohol/drugs misbruik,

Letsel/ongelukken

Doublures, onderpresteren

Werkproblemen

Lage zelfwaardering

Alcohol/drugs misbruik

Letsel/ongelukken

Ontslag / disfunctionerenwerk

Lage zelfwaardering

Relatieproblemen

Letsel / ongelukken

Alcohol/drugs misbruik

Page 17: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Kleiner volume prefrontale cx, basale ganglia, cerebellum

Castellanos ea 2002, Shaw ea 2006

Page 18: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Vertraagde prefrontale maturatie

Page 19: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Stroop-test

Page 20: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

1 x 10-3

1 x 10-2y = +21 mm

Normal Controls

1 x 10-2

1 x 10-3

y = +21 mm

ADHD

MGH-NMR Center & Harvard- MIT CITP Bush et al, Biological Psychiatry 1999

Activitatie andere gebieden

Page 21: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

20-10-2016 21

Vooral gebruikers van opwekkendemiddelen ?

Cocaïnegebruikers met ADHD gebruikenvroeger, vaker en excessiever

zoeken jonger hulp

meer bij mannen dan bij vrouwen

vallen op door aanklampend, eisend en grensoverschrijdend gedrag met verbale agressiviteit

Page 22: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Welke drug ?

Middelenmisbruik bij volwassenen met en zonder ADHD: *

Page 23: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Middelenmisbruik bij ADHD

Volwassenen met ADHD:

40 % rookt tabak (algemene bevolking 26 %) 1-2

ZELFMEDICATIE-HYPOTHESE *

55 % druggebruik (alg. bevolk. 27 %) 3

MM op jongere leeftijd (19 <> 22 jr) 3

1 Pomerleau et al, 1995 2 Kollins et al, 2005 3 Biederman et al, 1998

* Nicotine = indirecte dopamine agonist en verhoogt de acetylcholinerelease

Page 24: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

dr. frieda matthys 24

ADHD als risicofactor voor MM

Impulsiviteit

Novelty-seeking (zoeken naar kicks)

Moeilijk kunnen uitstellen

Zelfmedicatie

Negatief zelfbeeld

Hoog stressniveau

Page 25: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Ervaring van de patiënten

• Het grootste probleem is de impulsiviteit en de chaos

• Drugs milderen de ADHD symptomen

• De zoektocht naar kicks was een belangrijke factor in het ontstaan van het middelenmisbruik

• Twijfelen aan de deskundigheid van de artsen

• Het krijgen van de diagnose leidde tot verschillende reacties: opluchting, verdriet over de verloren jaren, onbehagen over gelabeld zijn

• Behoefte aan coaching en begeleiding, meer dan aan medicatie

Page 26: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Vragen van de behandelaars

• Is abstinentie noodzakelijk voor diagnostiek en voor behandeling ?

• Kan de diagnostiek niet op objectievere gronden, bvb met behulp van observatie en neuro-psychologisch onderzoek ?

• Wordt de diagnose niet vaker gemist als patiënten weinig overbeweeglijk/impulsief zijn (vrouwen) ?

• Is diagnostiek en behandeling mogelijk in een ambulante setting ?

• Is de ADHD-medicatie ook effectief bij patiënten met een middelen gebonden stoornis ?

• Is het geoorloofd om stimulantia voor te schrijven aan deze patiënten ?

Page 27: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Behandeling:doelstellingen

– ADHD symptomen verminderen

– Copingmechanismen verbeteren

– Emotionele problemen verminderen

– Functionele problemen verminderen

– Behandelretentie

– Het alcohol- en druggebruik verminderen

Page 28: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Screening: aanbevelingen

• Alle patiënten met een middelengebondenstoornis zouden gescreend moeten worden van zodra hun druggebruik gestabiliseerd is

• Abstinentie is voor screening niet noodzakelijk

• CAARS 1 en ASRS 2 zijn instrumenten, gevalideerdin deze populatie

1 Conners' Adult ADHD Rating Scale2 Adult ADHD Self-Report Scale

Page 29: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Diagnostiek: aanbevelingen

• ADHD-diagnostiek is deel van een volledig psychiatrischonderzoek

• Gevalideerde vragenlijsten en semi-gestructureerdeinterviews zijn een goede vertrekbasis (bvb CAADID1, ADSA2 and

DIVA3 )

!!! Zijn niet gevalideerd in deze populatie

• Een tijdslijn van het alcohol- en druggebruik en gematchedmet het optreden van de ADHD symptomen is nuttig

• Informatie uit de kinderjaren van familie is nodig

• Abstinentie is vereist. (maar hoelang ?)

• Observatie is een krachtig diagnostisch instrument

• Neuropsychologisch onderzoek kan diagnose ondersteunen

1 Conners’ Adult ADHD Diagnostic Interview for the DSM-IV2 Attention Deficit Scales for Adults3 Diagnostic Interview for ADHD in Adults, 2010

Page 30: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Behandeling: aanbevelingen

• De behandeling is bij voorkeur multimodaal

• De eerste fase bestaat uit psycho-educatie

• De tweede fase bestaat uit CGT* envaardigheidstraining in combinatie met medicatie

• De behandeling van ADHD wordt best geïntegreerd in de behandeling van de middelengebondenstoornis.

* Cognitieve Gedragstherapie

Page 31: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Medicatie: aanbevelingen

• Atomoxetine heeft de voorkeur omwille van de afwezigheid van misbruikpotentieel

• Methylfenidaat (vertraagde vrijstelling) kanvoorgeschreven worden, mits aflevering entoediening voldoende gesuperviseerd zijn

• Methylfenidaat (met onmiddellijke vrijstelling) heeft enkel een plaats in een residentiële setting om bij opstart het effect te evalueren.

Page 32: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande
Page 33: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Structuur en organisatie van de sessies

1) Duur van de sessies

• Bestaande protocollen:

– Individuele sessies meestal 45 min- 1u

– Groepssessies meestal 1,5 – 2u

• Sessies afstemmen op aandachtspanne = inkorten

• Wat is haalbaar in verschillende settings?

Page 34: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

2) Structureren van de sessies

• Bestaande programma’s zijn zeer gestructureerd

• Vaste structuur aanhouden in elke sessie:

– Korte introductie en agenda van de sessie

– Korte herhaling van reeds geleerde vaardigheden

– Huiswerk bespreken

– Nieuw onderwerp + oefeningen

– Huiswerk meegeven

– Afsluiten van de sessie en inhoud kort samenvatten

Page 35: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

3) Herhaling

“Herhaling is het sleutelwoord” (Safren)

– Herhaling essentie bij begin en einde van sessie

– Cliëntenwerkboek: essentie van elke sessie in kort of schematisch aanbieden

– Na een aantal sessies evaluatieformulier laten invullen over reeds geleerde vaardigheden

• Wat geleerd werd opfrissen

• Aandacht voor wat men reeds toepast en wat nog geoefend moet worden

Page 36: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

4) Afwisseling in het aanbieden van informatie

• Informatie zowel mondeling als visueel aanbieden

• Uitleg zoveel mogelijk afwisselen met oefeningen

• Vaardigheden zoveel mogelijk inoefenen tijdens sessies

• Laten noteren

Page 37: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Onderdelen van de behandeling

1. Leren plannen en organiseren

2. Vergroten van het tijdsbesef

3. Afleidbaarheid verminderen

4. Emotie-regulatie verbeteren

5. Aanpakken van cognities

6. Impulsiviteit en motorische onrust verminderen

7. Sociale vaardigheden verbeteren

8. Hervalpreventie

Page 38: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Leren gebruiken van een agenda

• Steeds op zak hebben

• Compact formaat

• Consequent leren gebruiken

• Inkijken van agenda koppelen aan vast moment van de dag

• Onmiddellijk leren noteren van afspraken

• Terugkerende taken noteren

1. Leren plannen en organiseren

Page 39: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Leren plannen en afwerken van taken

• Dagelijkse to-do lijsten

• Taken leren indelen volgens prioriteit

• Complexe taken leren opsplitsen in kleine, hanteerbare stappen

• Verhogen van het belonend karakter van taken

1. Leren plannen en organiseren

Page 40: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Leren zich te organiseren• Plaats om post te sorteren

• Archief

• Vaste plek voor belangrijke spullen

• Koppelen van kleine taken aan vaste routines

• Op tijd gaan slapen en opstaan• Vaak verschoven dag-nacht ritme

• Gevolgen van een slechte slaaphygiëne

• Belang van structuur

1. Leren plannen en organiseren

Page 41: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Om het tijdsbesef te vergroten kan men:

• Zorgen dat men altijd kan zien hoe laat het is

• Schatten en vervolgens meten van de tijdsduur van verschillende activiteiten

• Efficiënter omgaan met tijd

• Voldoende marge inbouwen

• Moeilijke taken plannen op een moment dat men zich fris en uitgerust voelt

2. Tijdsbesef vergroten

Page 42: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Meten van de aandachtspanne

• Aandachstpanne = tijdsduur die men onafgebroken aan een vervelende of onplezierige taak kan werken

• Vervelende taak uitkiezen en meten hoelang men er mee bezig kan zijn voor een pauze nodig is of men afgeleid wordt

• Gemiddelde aandachtspanne berekenen

• Realistische tijdsduur voorzien voor taken

• Taken opsplitsen in onderdelen die zijn afgestemd op de aandachtsspanne

3. Afleidbaarheid verminderen

Page 43: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Vermijden van afleiding

• Prikkelarme omgeving

• Afleiding uitstellen

• = niet toegeven aan afleiding en verder gaan waar men mee bezig was

• Wekker instellen op de duur van de aandachtspanne

• Noteren van afleidende gedachten, nadien notities bekijken

• Motiverende zelfspraak

3. Afleidbaarheid verminderen

Page 44: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

4. Emotie-regulatie verbeteren• Tot 86% van de volwassenen met ADHD ervaren emotionele

verschijnselen (Barkley & Fischer, 2010)

• Ongeduldigheid

• Overdreven reacties

• Woedeaanvallen krijgen

• Humeurig of snel geïrriteerd zijn

• Laag zelfbeeld, twijfel aan zichzelf

• Faalangst

• Gevoelig zijn voor kritiek

• …

Page 45: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

4. Emotie-regulatie verbeteren

• Verminderen van de kwetsbaarheid voor emotionele problemen door een goede zelfzorg en stabiliteit

• Emotie-regulatievaardigheden

• Gevoelssurfen

• Relaxatie-oefeningen

• Actief blijven en meer aangename activiteiten doen

• Sociale steun zoeken

• Afleiding zoeken

• Leren omgaan met boosheid

Page 46: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Door verschillende faalervaringen gedurende de levensloop

kan het idee te falen centraal komen te staan in de

kernopvattingen over zichzelf

• Kan leiden tot faalangst of een laag zelfbeeld

• Speelt vaak een rol bij uitstelgedrag

5. Aanpakken van cognities

Page 47: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Impulsiviteit kan zich in het dagelijks leven op verschillende manieren uiten:

• Het plots opzeggen van een job

• Snel aangaan en/of verbreken van relaties of vriendschappen

• Veel geld uitgeven

• Sensation seeking

• Streven naar onmiddellijke behoeftebevrediging

• Dingen zeggen zonder nadenken

• Het plots stopzetten van de hulpverlening

6. Impulsiviteit en motorische onrust verminderen

Page 48: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Bespreken van individuele ervaringen

• Welke gevolgen worden ervaren op korte en lange termijn?

• Ligt dit gedrag in lijn van de persoonlijke doelstellingen?

• Ketenanalyse van impulsief gedrag

• Doel = het probleem in kaart te brengen

• Trachten om impulsen te leren overstijgen door situaties te herbekijken en te analyseren

6. Impulsiviteit en motorische onrust verminderen

Page 49: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Ook lichaamsbeweging kan positief effect hebben

• Effect van lichaamsbeweging op ADHD symptomen (Ratey &

Hagerman, 2009)

• Sporten die zowel concentratie als lichamelijke beweging vereisen kunnen cognitieve processen positief beïnvloeden

• Lichaamsbeweging als een vorm van zelfmedicatie

• Toename van gevoel van interne controle op de symptomen

6. Impulsiviteit en motorische onrust verminderen

Page 50: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• ADHD medicatie: ongeveer een uur na het sporten in te nemen

• Vormen van lichaamsbeweging:

• In het bijzonder complexe sporten die gestructureerd verlopen en concentratie vereisen

• Vb.: gevechtskunsten, turnen, ballet, schaatsen, klimmen, mountainbiken, roeien,…

• Doseren van de lichaamsbeweging:

• Sporten kan de hyperactiviteit of rusteloosheid voor even compenseren

• Excessief sporten kan het lichaam echter overbelasten

• Professionele begeleiding in de opbouw van de training

6. Impulsiviteit en motorische onrust verminderen

Page 51: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

7. Sociale vaardigheden

• Mogelijke problemen op vlak van communicatie:

• Vanuit hun impulsiviteit en ongeduld:• Anderen onderbreken in het gesprek

• Impulsief dingen zeggen die verkeerd overkomen

• Uitputtend zijn voor anderen

• Aan één stuk door praten

• Als gevolg van concentratieproblemen en/of gedachtevlucht: • Moeilijkheden hebben om te luisteren

• Afgeleid zijn tijdens het gesprek

• Signalen bij anderen missen

Page 52: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

8. Hervalpreventie en evaluatie

• Kennis over de principes van gedragsverandering

• Wilskracht alleen is onvoldoende, oefening is nodig

• Neiging tot 'magisch denken', kan leiden tot overmatig externaliserenvan de verantwoordelijkheid voor de behandeling

• Nood aan realistische, haalbare doelstellingen in lijn met de eigen waarden

• Zelfbeloning

• Beperkte vooruitgang kunnen verdragen

Page 53: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Omgaan met craving

• Craving als fenomeen bij verslaving

• Idee van oncontroleerbaarheid bespreken

• Individuele ervaringen bevragen

• Triggers voor craving bespreken

• Vaardigheden:

– Wat doet men al?

– Wat zou nog meer kunnen werken?

– Vb.: Afleiding zoeken; gevoelsurfen; anders denken; sociale steun zoeken; …

• Huiswerk: copingvaardigheden verder uitwerken

Page 54: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

• Taken organiseren:

– To-do lijst leren gebruiken

– Prioriteiten leren toekennen aan taken

– Taken leren opsplitsen in meerdere onderdelen (oefening in sessie)

– Uitleggen hoe het afwerken van taken meer belonend kan werken

• Huiswerk: probleemoplossing: een probleem verder uitwerken – organiseren van taken oefenen

Page 55: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Vrijetijdsbesteding en omgaan met verveling

• Activiteiten herorganiseren:

– Leegte na stoppen van middelenmisbruik

– Evenwicht tussen plezierige taken en ‘taken die moeten'

– ADHD: haalbare planning maken

– Oefeningen:• Wat vond men aangenaam voor het gebruik?

• Lijst met plezierige activiteiten die men zou kunnen ondernemen

Page 56: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Afleidbaarheid verminderen

• Omgeving aanpassen:

– Welke externe prikkels zorgen voor afleiding en hoe kunnen deze geëlimineerd worden?

– Lijst maken van objecten die gemakkelijk vergeten worden en er een vaste plek voor voorzien in huis

• Strategieën om afleiding uit te stellen:

– Indien mogelijk: meten hoe lang men aan een onplezierige taak kan werken

– Afleidende gedachten opschrijven en verder gaan met de taak

– Copinguitspraken

• Huiswerk: formulier invullen: wat leidt af + strategieën om afleiding te verminderen

Page 57: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

Omgaan met papierwerk

• Moeilijkheden om post, papieren en rekeningen te ordenen: – Ervaringen? – Nadelen bvb extra kosten– Voordelen van beheer administratie op lange termijn

bespreken.

• 'Postsorteercentrum' op vaste plek in huis– Ook nuttige zaken zoals postzegels, pennen, enveloppen,

.. – Op vaste momenten post sorteren en afhandelen. – Bespreken waar men dit kan doen, wat men op die plek

zou bewaren en op welke momenten men kan klasseren.

• Archief opzetten om documenten te klasseren.

• Huiswerk: systeem toepassen en oefenen (ambulant)

Page 58: ADHD EN VERSLAVING · Still (1902) beschrijft 43 kinderen die ondanks een normaal IQ en goede pedagogische omstandigheden ^defects of inhibitory volition” vertonen, gepaard gaande

ADHD EN VERSLAVING

Gent, 27 januari 2016Frieda Matthys