Additionele analyses

Verzilvering Verdienpotentieel Elektrisch Vervoer

Stand van zaken medio 2015

In opdracht van het ministerie van Economische Zaken

Bijlage II: Additionele analyses

Bijlage

Datum 7 oktober 2015

Status Definitief


Stand van zaken medio 2015 | 7 oktober 2015

Pagina 2 van 37

Colofon

Projectnaam Monitoring verdienpotentieel

Bijlage II van Verzilvering Verdienpotentieel

Elektrisch Vervoer – Stand van zaken medio 2015

Contactpersoon Sonja Munnix

Croeselaan 15 | 3521 BJ Utrecht

Postbus 8242 | 3503 RE Utrecht

Auteurs Sonja Munnix (RVO.nl)

Philippe van der Beesen (RVO.nl)

Nick van der Lijn (RebelGroup)

Eline Kleiwegt (RebelGroup)

Roland Steinmetz (EVConsult)

Geert Wijnen (EVConsult)

In samenwerking met DOET, Automotive NL, leden

van het Formule E-team



Pagina 3 van 37

Inhoudsopgave ...................................................................................................................................................2 BIJLAGE II.A VERANTWOORDING TOTSTANDKOMING ECONOMISCHE INDICATOREN .........4 BIJLAGE II.B ONTWIKKELING VAN DE SPEERPUNTEN ...........................................................6

II.B3 Speerpunt 1: Nieuwbouw voertuigen ...........................................................8 II.B4 Speerpunt 2a: in/ombouw vaartuigen .........................................................9 II.B5 Speerpunt 2b: ombouw elektrische voertuigen .......................................9 II.B6 Speerpunt 3: laadinfrastructuur .....................................................................9 II.B7 Speerpunt 4: batterijen ...................................................................................12 II.B8 Speerpunt 5: aandrijftechniek, range extenders, EMS .......................13 II.B9 Speerpunt 6: batterij informatie interface (BII) ....................................13 II.B10 Speerpunt 7: Driver Guidance Systemen ..............................................13 II.B11 Speerpunt 8: smart grids en metering ...................................................14 II.B12 Speerpunt 9: Batterij Management Systemen (BMS) .......................15 II.B13 Speerpunt 10: financieringsdiensten .......................................................16 II.B14 Speerpunt 11: Betaaldiensten ....................................................................16 II.B15 Speerpunt 12: mobiliteitsdiensten ............................................................16 II.B16 Speerpunt 13: Testcentra & Keuringsdiensten (TKD) .......................17 II.B17 Speerpunt 14: second life producten/diensten ....................................18 II.B18 Speerpunt 15: end of life/recycling ..........................................................18

BIJLAGE II.C ONDERWIJS .....................................................................................................19 II.C1 Opleidingen en instellingen met EV-onderwijs ....................................19 II.C2 Toelichting steekproef Ynnovators. .............................................................21

BIJLAGE II.D BELEIDSMAATREGELEN ...................................................................................23 II.D1 Topsectoren .........................................................................................................23 II.D2 MIA/Vamil .............................................................................................................23 II.D3 WBSO/RDA ...........................................................................................................24 II.D4 Octrooien op gebied van EV ..........................................................................26

BIJLAGE II.E INTERNATIONAAL .............................................................................................30 II.E1 Overzicht EV projecten van buitenlandse ondernemingen bekend

bij de Netherlands Foreign Investment Agency in de periode 2012 t/m

2014 ...................................................................................................................................30 II.E2 Toelichting PIB’s .................................................................................................30 II.E3 Internationale handelsmissies, conferenties, beurzen .........................32 II.E4 Nog lopende Europese projecten met aantal Nederlandse partijen

onder EFRO, KP7, Horizon2020 onderverdeeld naar startjaar. ...................34 BIJLAGE II.F BEDRIJVENLIJST PER MARKTCLUSTER ............................................................35



Pagina 4 van 37

Bijlage II.A Verantwoording totstandkoming economische indicatoren

Bijlage II.A Verantwoording totstandkoming economische indicatoren In hoofdstuk 1 en 2 van het hoofdrapport Verzilvering Verdienpotentieel Elektrisch Vervoer, Stand van zaken medio 2015, is aan de hand van een aantal economische indicatoren een beeld gegeven van de sector elektrisch vervoer. Deze bijlage geeft

een toelichting op hoe dit tot stand is gekomen. Het vertrekpunt van de economische cijfers vormt de respons op een enquête die door Vereniging DOET en AutomotiveNL (in samenwerking met RVO.nl) is gehouden onder bedrijven in de EV-sector. Deze enquête is in 2014 voor het eerst gehouden om cijfers voor 2013 te verkrijgen, en is dit jaar herhaald. Bedrijven is onder meer

gevraagd naar de totale werkgelegenheid in het bedrijf in 2013 en 2014, en het

aandeel van elektrisch vervoer gerelateerde activiteiten in deze werkgelegenheid. Het aantal respondenten was 138. Vereniging DOET en Automotive NL hebben de resultaten van de enquête gedeeld met het CBS om met behulp van CBS databestanden de enquêteresultaten op te hogen naar de totale EV-sector en uit te breiden tot een tijdreeks.

Het CBS heeft de volgende stappen gezet:

1. Voor de werkgelegenheid bij bedrijven die hebben deelgenomen aan de enquête zijn de ingevulde gegevens ingezet voor 2013 en 2014.

2. Om dit resultaat op te hogen naar een niveau voor de gehele EV-sector zijn

de bedrijven uit de enquête naar omvang van de totale werkgelegenheid per bedrijf ingedeeld in vier grootteklassen. Voor iedere grootteklasse is uit de respons het gemiddelde EV-aandeel in de werkgelegenheid bepaald. Het CBS beschikt over informatie over de totale werkgelegenheid per bedrijf voor de EV-bedrijven die niet aan de enquête deelnamen. Dit jaar is deze

groep EV-bedrijven in samenwerking met DOET sterk uitgebreid t.o.v. het rapport van 2014.

Op basis van deze uitgebreide bedrijvenlijst is de ophoging voor 2013 opnieuw berekend. De totale werkgelegenheid, productie en toegevoegde waarde voor 2013 in het huidige rapport zijn daarom groter dan de cijfers uit het rapport van 2014. Op basis van dezelfde bedrijvenlijst is de ophoging voor 2014 berekend.

Op basis van het gemiddelde EV-aandeel per grootteklasse is de EV-gerelateerde werkgelegenheid voor deze bedrijven geraamd. De aanname is dat bedrijven in de respons (merendeels DOET leden) representatief zijn voor de grotere EV-populatie. Door het zeer geringe aandeel in de enquête-respons van bedrijven in de grootste grootteklasse was het niet mogelijk om

deze bedrijven mee te nemen in de analyse. Hoewel dit leidt tot een onderschatting van de totale elektrisch vervoersector is de verwachte impact hiervan op de totale cijfers gering aangezien zeer grote bedrijven veelal een laag percentage VTE’s gerelateerd aan elektrisch vervoer hebben.

3. Het CBS beschikt over gegevens over de ontwikkeling van de totale

werkgelegenheid in de tijd per bedrijf. Aangezien voor veel bedrijven geldt dat deze ontwikkeling voor het totaal niet gelijk zal zijn aan de ontwikkeling van de EV-gerelateerde werkgelegenheid is de ontwikkeling voor een aantal deelsectoren afhankelijk gemaakt van gegevens over het aantal bijgeplaatste laadpunten en de verkopen van elektrische vervoersmiddelen1. De aanname is dat de binnenlandse ontwikkeling in laadpunten en

1 Bron: Cijfers Elektrisch Vervoer 2015, RVO.nl) en Elektrisch vervoer in Nederland, Highlights 2012 (Agentschap

NL).



Pagina 5 van 37

vervoersmiddelen representatief is voor de totale afzetmarkt voor bedrijven in de betreffende deelsectoren.

4. De verschillende deelsectoren zijn vervolgens op zwaartepunt in een bepaalde bedrijfstak ingedeeld. De productie en toegevoegde waarde in de EV-sector zijn gebaseerd op de ratio’s, productie per VTE en toegevoegde waarde per VTE, in de betreffende bedrijfstakken tussen 2008 en 2013. De economische cijfers voor Elektrisch Vervoer zijn voorlopig (leerfase) en zijn ook opgenomen in de Nationale Energie Verkenning 2015 (te verschijnen in oktober 2015).



Pagina 6 van 37

Bijlage II.B Ontwikkeling van de speerpunten

In 2012 heeft het Dutch-INCERT de Nederlandse EV-sector ingedeeld in 15

speerpunten (product/dienst-marktcombinaties). Het Formule E-team heeft in

september 2012 twaalf speerpunten voor het verdienpotentieel van elektrisch

vervoer als kansrijk vastgesteld. Ook is aan ieder speerpunt een verantwoordelijke

(organisatie) gekoppeld2:

1 Nieuwbouw (maatwerk) voertuigen: R. Koornstra i.s.m. AutomotiveNL,

Vereniging DOET en lokale overheden

Nieuwbouw en ombouw (maatwerk) voertuigen

2a In/ombouw vaartuigen: R. Koornstra i.s.m. Vereniging Elektrisch Varen

Nederland en ANWB


2b Ombouw elektrische voertuigen: lage prioriteit


3 Laadinfrastructuur: Netbeheer Nederland en Energie-Nederland

Laadinfrastructuur en Smart Grids

4 Batterijen: lage prioriteit

Aandrijftechnieken en componenten, batterijmanagement en -

innovatiesystemen

5 Aandrijftechniek, range extenders, EMS: AutomotiveNL


innovatiesystemen

6 Batterij informatie interface: AutomotiveNL


innovatiesystemen

7 Driver guidance system: AutomotiveNL


innovatiesystemen

8 Smart grids & metering: Netbeheer Nederland en Energie-Nederland

Laadinfrastructuur en Smart Grids

9 Batterij management systemen: 3TU en AutomotiveNL

Financierings-, betaal-, mobiliteits- en overige diensten

10 Financieringsdiensten: RVO.nl


11 Betaaldiensten: Energie-Nederland en Netbeheer Nederland


12 Mobiliteitsdiensten: Vereniging Nederlandse Autoleasebedrijven (VNA), in

samenwerking met ANWB en lokale overheden


13 Testcentra & keuringsdiensten: 3TU, in samenwerking met TNO


14 Second life producten/diensten: lage prioriteit


15 End of life / recycling: lage prioriteit


innovatiesystemen

2 Onder de speerpunten staan de clusters (zie inleiding), waaraan de speerpunten gekoppeld zijn, benoemd.



Pagina 7 van 37

Met de meeste betrokken speerpuntenhouders binnen het FET zijn interviews

gehouden om updates over de speerpunten te vergaren3. Hoewel deze personen

zich voornamelijk bezighouden met de eigen speerpunten, komt op basis van de

interviews een min of meer ‘gedragen’ beeld naar voren over waar de grote kansen

liggen m.b.t. het verzilveren van verdienpotentieel voor Nederland. Dit is

voornamelijk op de gebieden nieuwbouw (maatwerk) voertuigen, laadinfrastructuur,

smart grids & metering en mobiliteitsdiensten. Als voorbeeld wordt de bussenmarkt

aangehaald, hier lijkt potentiele groei voor Nederlandse bedrijven als VDL, EBusco

en E-traction in te zitten, mede door de Green Deal Zero-Emissie Busvervoer en de

Stichting Zero-Emissie Busvervoer4. Omdat de productie van bussen nauw

samenhangt met de aanwezigheid van aandrijftechniek wordt ook dit speerpunt

(speerpunt 5: aandrijftechniek, range extender, EMS) ook als kansrijk ervaren.

Laadinfra en smart grids & metering is een markt waar Nederlandse bedrijven het

verschil kunnen maken. Dit wordt bevestigd door de recentelijke investeringen in

bedrijven als EVBox en Alfen.

Het FET heeft besloten extra prioriteit te geven aan de volgende speerpunten:

Nieuwbouw (maatwerk) voertuigen;

Laadinfrastructuur;

Smart grids & metering;

Mobiliteitsdiensten;

Aandrijftechniek, range extender, EMS.

Dit neemt niet weg dat er ook veel ontwikkelingen en kansen zijn in de overige

speerpunten, wellicht ook op langere termijn. Zo blijkt uit een rapport van DNV-GL5

dat op het gebied van batterijen voor elektrisch vervoer in Nederland kansen liggen

op het gebied van fabricage en toelevering voor bijvoorbeeld een bedrijf als NXP. Zo

is NXP bijvoorbeeld een koploper op het gebied van batterij management

systemen6. Daarnaast is Nederland een koploper op het gebied van Driver Guidance

Systems, hoewel dit niet noodzakelijk altijd een koppeling heeft met elektrisch

vervoer7.

Ontwikkeling per speerpunt

In onderstaande paragrafen wordt de ontwikkeling per speerpunt benoemd, zowel

met betrekking tot projecten. Hierbij is (indien mogelijk) een onderscheid gemaakt

in de marktfase van projecten/ontwikkelingen:

1. Onderzoek en ontwikkeling;

2. Demonstratie;

3. (bijna) Commercieel/ marktintroductie.

Niet van alle speerpunten is ontwikkeling op deze drie fasen zichtbaar. Wanneer een

fase niet van toepassing is, zal deze worden weggelaten.

3 Interviews gehouden met R.Koornstra, M.Hartman (DOET), B.Huskens & G.Puts (AutomotiveNL), A.Schiere

(Elektrisch Varen Nederland), M. Steinbuch (TU Eindhoven), A.Sijpkens-Smit (Energie Nederland), T.Mesker (VNA) 4 Bron: Interview DOET / AutomotiveNL, R. Koornstra. 5 DNV-GL & ARN (2015) Kansen voor het Nederlands bedrijfsleven op het gebied van batterijtechnologie voor

Elektrische Voertuigen. 6Bron: Interview AutomotiveNL. – Benno Husken en Godfriet Puts op 23 juli 2015 7Bron: Interview AutomotiveNL. – Benno Husken en Godfriet Puts op 23 juli 2015



Pagina 8 van 37

II.B3 Speerpunt 1: Nieuwbouw voertuigen

Ontwikkeling projecten: onderzoek & ontwikkeling

17 studentenraceteams van Nederlandse hogescholen en universiteiten

ontvingen op Ecomobiel 2014 uit handen van Dutch-INCERT ieder een

innovatiecheque ter waarde van € 7.500. Daarmee wordt verder onderzoek

gedaan naar personenauto’s op zonne-energie, boten, motorfietsen,

driewielers en racekarts. Enkele projecten van studententeams:

o De studenten van STORM TU/e gaan in 2017 op een zelfontworpen

elektrische motor in tachtig dagen de wereld rond. Met de wedstrijd

worden teams uitgedaagd in tachtig dagen op een duurzame manier

de wereld rond te reizen zonder gebruik te maken van fossiele

brandstoffen en verbrandingsmotoren.

o In 2014 bouwde een groep van zo’n tachtig studenten van de TU

Delft in één jaar een elektrische Formula Student auto. De auto deed

mee aan internationale competities waar in totaal meer dan 3.000

studenten aan deelnamen. Op het Formule 1-circuit van Silverstone

werd het Britse kampioenschap in de wacht gesleept en de tweede

plaats op de wereldranglijst verstevigd.

o Studenten van de TU/e presenteerden in maart 2014 Nederlands

zuinigste stadsauto: Isa. De volledig elektrisch aangedreven

tweepersoonsauto is extreem zuinig. Omgerekend naar benzine zou

het verbruik 1 liter op 500 kilometer zijn. De elektrische stadsauto

deed onder meer mee aan de Shell Eco-Marathon en is goedgekeurd

voor de openbare weg.

In december 2014 vond bij AutomotiveNL de workshop Heavy Duty

Maatwerk voertuigen met elektrische aandrijving plaats. Tijdens de

workshop, georganiseerd door AutomotiveNL en RVO.nl, is onderzocht wat

de belangrijkste belemmeringen en kansen zijn om de Heavy Duty Maatwerk

– voertuigenmarkt verder tot ontwikkeling te brengen in Nederland.

Innovatie op individueel niveau is belangrijk, daarnaast is er infrastructuur

nodig die bijdraagt aan het geheel van de sector. Als alle aspecten zich goed

ontwikkelen is de kans dat de sector succesvol wordt, aanzienlijk groter.

Ontwikkeling projecten: demonstratie

Nederland is eind 2015 tien elektrische bussen met waterstoftechnologie

rijker. De Rijksoverheid heeft de stadsregio’s Arnhem-Nijmegen, Eindhoven

en Rotterdam en de provincies Zuid-Holland en Groningen subsidie

toegekend voor tien nieuwe waterstofbussen en twee extra vulpunten.

Het GVB van de stadsregio Amsterdam streeft ernaar om vanaf 2017

trolleybussen in te zetten in de hoofdstad. Omdat de reguliere bussen in

2017 vervangen moeten zijn, gaat het GVB vanaf dan stapje voor stapje de

trolleybussen inzetten. In dit jaar zullen veertig bussen worden vervangen.

De gemeente Maastricht en Veolia test voor zes maanden in 2015 een VDL-

Citea Electric bus in de Maastrichtse dienstregeling. Bij de proef bekijkt

Veolia naar de technische betrouwbaarheid van de bus en de totale kosten

per kilometer. Ook worden de ervaringen van chauffeurs, reizigers en

monteurs meegenomen.

Tijdens de UITP Mobility & City Transport tentoonstelling (juni 2015) in

Milaan, laat VDL Bus & Coach een wereldprimeur zien. Voor het eerst wordt

de VDL Citea SLFA Electric getoond, een elektrisch gelede bus met een

lengte van 18,1 meter uitgevoerd in een vernieuwd futuristische BRT (Bus

Rapid Transit) design.



Pagina 9 van 37

Ontwikkeling projecten: (bijna) commercieel/marktintroductie

Thuisbezorgd.nl heeft in Utrecht sinds eind 2014 de beschikking over 200

elektrische GOVECS-scooters. Thuisbezorgd.nl, onderdeel van

Takeaway.com, telt in Nederland meer dan 5.000 aangesloten restaurants

die via een leasecontract met een vast bedrag per dag over een elektrische

scooter kunnen beschikken.

Autofabrikant Tesla Motors Europe opent in Tilburg naast het al aanwezige

distributiecentrum en de assemblagefabriek een tweede vestiging.

II.B4 Speerpunt 2a: in/ombouw vaartuigen


In 2014 heeft de Raad van de gemeente Amsterdam besloten om alle

rondvaartboten uitstootvrij te laten varen in 2025.


In juli 2014 heeft in Friesland de World Cup for Solar boats plaatsgevonden.

Hierin streden 40 teams uit meer dan 10 landen voor de snelste tijd over

een lang parcours, alleen aangedreven door zonne-energie.


Momenteel varen er meer dan 80 elektrische vaartuigen voor de

commerciële rondvaart8.

Rederij Blueboat heeft samen met Heliox een snellader ontwikkeld voor

elektrische vaartuigen, deze is geïnstalleerd in Amsterdam.

Een elektrisch pleziervaartuig betaalt een veel lager tarief voor een

afmeervergunning in de gemeente Amsterdam dan een niet-elektrisch

pleziervaartuig.

II.B5 Speerpunt 2b: ombouw elektrische voertuigen


Diverse bedrijven bieden op kleine schaal elektrische (ombouw), zo is de

Carice gestart vanuit de TU Delft. Ombouwbedrijven als Rebbl en Elektrische

oldtimer zijn ook actief op deze markt.


Het Nederlandse bedrijf Innimo levert zeven ombouwvoertuigen van

BDAutomotive (Turkey) aan TNT voor zero emissie pakketbezorging.

II.B6 Speerpunt 3: laadinfrastructuur


Het Nationaal Kennisplatform Laadinfrastructuur (NKL) is een

samenwerkingsverband van organisaties die betrokken zijn bij publiek laden

van elektrisch vervoer in Nederland. Om de business case voor

laadinfrastructuur rendabel te maken, zijn forse kostenreducties nodig.

Innovatie is een belangrijk middel om dit te bereiken. Het NKL ontwikkelt en

voert daarom samen met netbeheerders, laadexploitanten, producenten van

laadpalen, kennisinstellingen en decentrale overheden

8 Elektrischivaren.info



Pagina 10 van 37

innovatieprogramma's uit. Het NKL ondersteunt onder andere de volgende

projecten:

o Kennisloket Gemeenten. Doel van dit project is het bundelen en

ontsluiten van kennis over publieke laadinfrastructuur. Inmiddels is

een overzicht beschikbaar van bestaande publicaties voor

gemeenten en uitleg over de gemeentelijke rollen om te stimuleren,

faciliteren of reageren. Vervolg is het realiseren van een webportal

met kennis en informatie en een bemande helpdesk voor gemeenten

en andere professionele partijen.

o Algemene Datahub Laadproces. Doel van dit project is het

inventariseren van de mogelijkheden voor het opzetten van een

landelijke datahub voor alle publieke laadpalen. Laadgegevens

bevatten een schat aan informatie over het gebruik van de openbare

laadinfrastructuur. Het verspreiden en analyseren van deze data kan

de efficiëntie van de laadinfrastructuur in Nederland verhogen en de

kosten ervan verlagen.

o Ketenoptimalisatie Laadinfrastructuur. Doel van dit project is het

optimaliseren van het aanvraag- en realisatieproces van de

laadinfrastructuur zodat alle partijen in de keten hiervan profiteren

en het proces goedkoper wordt. Het aanvraag- en realisatieproces

voor een openbaar oplaadpunt is nu voor betrokken partijen

(bijvoorbeeld gemeente, netbeheer, laadpuntexploitant) een zeer

tijdrovend en daarmee kostbaar proces.

o Slimmer Betalen | Meerdere Apps - 1 Interface. Doel van dit project

is het vaststellen van de haalbaarheid van het realiseren van een

uniforme interface om via verschillende apps of sites voor elektrisch

laden te kunnen betalen. Op dit moment zijn er verschillende

mobiele apps waarmee de E-rijder zonder vast contract bij een

provider zijn of haar auto kan opladen en meteen kan afrekenen.

Echter omdat er geen uniforme interface tussen laadpaal en apps is,

moeten allerlei keuzes worden gemaakt op het gebied van

verbinding, providers en interfaces. Dit beperkt de toegang en het

gebruik. Daarbij is het onderhoud van verschillende interfaces

relatief duur.

o Testprogramma Probleemloos Laden. Doel van dit project is het

gezamenlijk inrichten van een testprogramma publiek laden voor

elektrische voertuigen zodat er probleemloos kan worden geladen bij

alle laadpunten in Nederland. De koppeling tussen auto en laadpaal

blijkt in de praktijk nog lang niet altijd goed te werken. Door

gezamenlijk te testen, kunnen deze laadproblemen tijdig worden

ondervangen.

Onderzoek naar inductieladen. De aanhoudende groei van elektrisch vervoer

biedt kansen voor inductieladen als laadoptie om de actieradius van

elektrische voertuigen te vergroten. De techniek bestaat en wordt op

beperkte schaal al toegepast, zoals bijvoorbeeld door PROOV in Utrecht. De

verwachting is dat bij de verdere ontwikkeling van laadinfrastructuur ook

inductieladen een vlucht zal nemen. De verwachting is dat binnen 2-5 jaar

voor de lichte (persoons)voertuigen inductieladen een optie wordt. Voor bus-

en taxivervoer kan inductieladen daarnaast interessant zijn gezien de

voorspelbare routes, vaste stand- en halteplaatsen een relatief groot aantal

af te leggen kilometers.

Uit onderzoek van de Universiteit Utrecht (Jop Spoelstra) in samenwerking

met de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland blijkt dat E-automobilisten



Pagina 11 van 37

een routinematig oplaadgedrag vertonen. Verder blijkt dat het batterijniveau

veelal geen factor van betekenis is bij de laadbeslissing. In het onderzoek is

een analyse uitgevoerd op data van een miljoen laadtransacties en zijn

elektrische rijders geïnterviewd over hun ervaringen, gedrag en redenen met

betrekking tot het opladen van hun elektrische voertuig. E-automobilisten

hebben volgens Spoelstra’s onderzoek veel minder range anxiety dan eerder

werd aangenomen. Aanbevolen wordt de aanwezige potentie in het huidige

oplaadgedrag aan te wenden voor smart charging en zo piekbelasting van

het elektriciteitsnetwerk te vermijden. Verder wordt aangeraden het gebruik

van semipublieke laadpunten beter te benutten en onnodig gebruik van

laadpunten te reduceren. 88% van de laadtransacties duurt namelijk 3 of

meer keer langer dan theoretisch nodig.


In de gemeente Rotterdam is de eerste pilot gestart met inductieladen. De

Stadsregio, een samenwerkingsverband van gemeenten, heeft de gemeente

Rotterdam een subsidie van 240.000 euro toegekend. De gemeente

Rotterdam, kennis- en innovatiecentrum ElaadNL en TU Eindhoven werken

nauw samen in de proef.


Er zijn drie nieuwe PIB’s opgericht naast de twee bestaande. In alle vijf PIB’s

is laadinfra een belangrijk onderdeel.

De Green Deal Openbaar Toegankelijke Elektrische Laadinfrastructuur is op

9 juni 2015 door 12 partijen getekend. De Green Deal geeft invulling aan de

afspraken in het Energieakkoord om barrières rond de uitrol van openbare

laadinfrastructuur weg te nemen. Het Rijk stelt hiervoor in totaal 7,2 miljoen

euro beschikbaar. Op dit moment staan er zo’n 6.000 laadpalen in de

openbare ruimte. Via de Green Deal kan dit met circa 8.000 laadpalen

worden uitgebreid. Uitbreiding van laadinfrastructuur is essentieel voor de

marktontwikkeling van elektrisch rijden en optimale benutting van de

batterijcapaciteit van plug-in auto’s. De Green Deal heeft tot doel om binnen

drie jaar de belemmeringen rond de uitrol van openbaar toegankelijke

laadinfrastructuur weg te nemen en een rendabele businesscase mogelijk te

maken.

De Europese Unie heeft Fastned inmiddels 2 miljoen euro subsidie

toegekend voor de aanleg van een corridor van 94 snellaadstations voor

elektrische auto’s langs belangrijke Noord-Europese snelwegen, onder meer

in Duitsland.

PROOV levert inductielaadsystemen voor elektrische bussen, waaronder voor

vijf bussen for Tansport for Londen (TFL).

Een Nederlands consortium bestaande uit The New Motion, Allego en

Alliander hebben de tender voor de uitrol van openbare laadinfra in Berlijn

gewonnen.

De gemeente Amsterdam bereidt een tender voor om snelladers uit te rollen

door de stad.

Ondertussen kunnen Tesla-bezitters op drie plaatsen in Nederland gratis hun

Tesla snelladen. Tesla heeft in het najaar van 2014 haar derde Nederlandse

locatie geopend met Superchargers. Europa breed zijn er inmiddels meer

dan 50 locaties met Superchargers.

De toename van het aantal snelladers is grotendeels toe te schrijven aan de

nieuwe stations van Fastned. Het bedrijf realiseert op verzorgingsplaatsen

langs de Nederlandse snelwegen momenteel één nieuw snellaadstation per

week.



Pagina 12 van 37

Met een aantal Nederlandse bedrijven op het gebied van laadinfrastructuur,

was dit thema goed vertegenwoordigd in het Holland Energy and e-Mobility

House op de Hannover Messe (april 2015).

Eneco heeft een app ontwikkeld die Tesla-bezitters de mogelijkheid geeft

hun auto alleen op te laden op de momenten dat de stroomprijs het

gunstigst is. In de toekomst moet de app voor andere merken beschikbaar

komen.

II.B7 Speerpunt 4: batterijen


Uit onderzoek in opdracht van RVO.nl naar batterijtechnologie komt naar

voren dat er kansen liggen voor het Nederlands bedrijfsleven op het gebied

van batterijtechnologie voor elektrisch vervoer9. Het gaat om onder andere

de levering van onderdelen aan batterijfabrikanten, vooral

batterijmanagementsystemen. Ook bij de productie van speciale

(maatwerk)voertuigen liggen er kansen voor de productie van batterijen,

koelsystemen en inbouw van batterijen in bussen en voertuigen met een

lage actieradius of snelheid. In de gebruiksfase van batterijen hebben

Nederlandse bedrijven veel te bieden als het gaat om slim laden en

teruglevering aan het net. Voor beide wordt verwacht dat de opschaling

vanaf 2020 plaatsvindt. Tot slot leveren second life toepassingen en

recycling kansen op voor Nederland.

De TU Eindhoven houdt zich bezig met (fundamenteel) ontwikkelingswerk op

het gebied van batterijtechnologie en toepassingsgebieden. Hieronder valt

bijvoorbeeld de ontwikkeling van de temperatuur-sensorchip in

samenwerking met NXP.


Momenteel worden door Polytec te Putte afscheidingen tussen batterijcellen

geproduceerd. In verband met de doorslagspanning- en isolatie-eisen wordt

hier glasvezelversterkt Polypropyleen voor gebruikt, wat door Sabic

geproduceerd wordt in Nederland. De Europese koepelorganisatie voor de

plasticindustrie, Plastics Europe, geeft aan dat de plastic materialen zoals

opgenomen in onderstaande tabel verwerkt worden in Lithium-ion batterijen

voor PHEV en BEV auto’s. Naast Sabic produceert ook DSM in Nederland

polymeren die voor deze toepassingen geschikt zijn.

Toepassing Materiaal Producent in Nederland

battery cell frames with

cooling channels

PA66 DSM

(cooling via water/glycol

circuit)

PPO Sabic Bergen op Zoom

battery connectors PBT Sabic Bergen op Zoom

DSM

battery HV cables PE-XL

battery housings SMC, PP, LGF PP Sabic Geleen

battery covers or frames PA6 DSM

Membranes PPO film

9 DNV-GL & ARN (2015) Kansen voor het Nederlands bedrijfsleven op het gebied van batterijtechnologie voor

Elektrische Voertuigen.



Pagina 13 van 37

In Nederland is het bedrijf Centurion Accu actief, dat zich richt op de

productie van een bipolaire loodbatterij. Centurion is hiermee de enige

producent van cellen in Nederland. Voor de ontwikkeling, en in een later

stadium ook de productie, van deze batterij, koopt men lood in als

grondstof, dat door Centurion tot loodcellen wordt verwerkt. Hierna voegt

men een zestal loodcellen samen voor de productie van een batterij.

Het Nederlandse DrTen ontwikkelt innovatieve energieopslag systemen,

zoals de zeezoutbatterij. Het bedrijf heeft tijdens de handelsmissie in India

een contract gesloten voor kennisuitwisseling en R&D.

II.B8 Speerpunt 5: aandrijftechniek, range extenders, EMS


Het speerpunt is als onderdeel van de roadmap opgenomen in de topsector

HTSM.


Het Brabantse Heliox ontwikkelt vermogenselektronica voor vrachtwagens

en snellaadsystemen.


Automotive NL organiseert bijeenkomsten, kennisoverdracht en

samenwerking met Duitse partijen op dit gebied.

De MIT-regeling (MKB-innovatiestimulering Topsectoren) staat open voor

MKB-bedrijven die in dit speerpunt actief zijn.

Star Engines heeft voor haar range extender Jerr.e – een draagbare

generator die benzine omzet in stroom om elektrische auto’s in noodgevallen

op te laden – twee miljoen euro financiering opgehaald bij ondernemer

Frans van Gils.

Prodrive Technologies levert veel elektrische aandrijftechnieken aan partijen

als ASML, en zijn hun aandacht sterk aan het vergroten richting elektrisch

en autonoom automotive.

II.B9 Speerpunt 6: batterij informatie interface (BII)


Automotive NL ondersteunt/werkt samen met NXP/TUe, en TNO aan dit

speerpunt.



HTSM.

II.B10 Speerpunt 7: Driver Guidance Systemen



HTSM.

De provincie Brabant en de BOM zijn actief binnen dit speerpunt.



Pagina 14 van 37


Minister Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu past de

ontheffingsregels van zelfrijdende auto’s en vrachtwagens aan zodat vanaf

volgend jaar grootschalige testen op de openbare weg mogelijk worden. De

RDW wordt bevoegd om voor de testritten ontheffing te verlenen.


‘Smart mobility’ is een thema bij Automotive NL, met als onderdeel daarin

‘connected car’.

II.B11 Speerpunt 8: smart grids en metering


De netbeheerders willen van elkaar leren en elkaars kennis en ervaring

gebruiken. Ze willen zo veel mogelijk ervaring opdoen met en onderzoek

doen naar varianten van smart charging. Daarom is ElaadNL met de

netbeheerders met het project Chargelab gestart. Hierin werken de

netbeheerders, binnen hun eigen verantwoordelijkheden, samen aan één

programma op het gebied van smart charging.

Er zijn 4 Smart grids projecten op het gebied van EV in uitvoering binnen de

tender ‘TKI Switch2smartgrid’. Inhoudelijk gaan de projecten in op de

volgende onderwerpen:

o het op een profijtelijke basis realiseren van een balans tussen het

aanbod van decentrale duurzame energiebronnen en de vraag naar

duurzame energie van elektrisch vervoer in de proefomgeving;

o de opzet van een open innovatieplatform met positieve business

cases van smart grids oplossingen;

o het zoeken naar een doorbraak naar een brede economische inzet

van (plug-in hybride) elektrische voertuigen die worden aangesloten

op lokale, duurzame en fluctuerende opwekking, zoals zon-PV;

o snelladers langs snelwegen, waarbij zon-PV energie levert aan een

accu (op termijn accu’s van EV), die vervolgens de EV opladen.


Vehicle-to-Grid Pilot in Amsterdam, gestart midden 2014, waarbij bewoners

de batterij in hun elektrische auto kunnen gebruiken om lokaal opgewekte

energie op te slaan. Dit is een consortium van bedrijven (Cofely, Alliander,

ABB, Mitsubishi Motor Corporation, Amsterdam Smart City, Hogeschool van

Amsterdam en stadsdeel Nieuw-West).

Het Zonnefietspad Solarroad van TNO is gerealiseerd en levert in het eerste

half jaar van 2015 meer energie op dan verwacht.


Smart Charging: Lomboxnet. Op 9 juni 2015 is de eerste zongestuurde

slimme laadpaal ter wereld feestelijk in gebruik genomen waarbij een

elektrische auto wordt opgeladen als de zon schijnt en kan ontladen als de

zon niet aanwezig is. De opgeslagen duurzame elektriciteit in de auto kan zo

door omwonenden of bedrijven gebruikt worden voor andere doeleinden.

Cohere heeft een smart charging controller ontwikkeld, die gemakkelijk door

een elektricien in de meterkast is te installeren. De controller meet het

huidige energieverbruik in huis en past het laadvermogen van een of

meerdere EV's via het laadstation dynamisch hier op aan. Ook is het

systeem verbonden met het internet, zodat het kan reageren op incentives



Pagina 15 van 37

van het energiebedrijf. Voordelen van het systeem zijn o.a. dat EV-rijders

lagere installatiekosten hebben, omdat er geen verzwaring van de meterkast

hoeft plaats te vinden. Daarnaast kunnen elektrische voertuigen op hoog

vermogen sneller laden zonder verzwaring van de meterkast en kunnen

energiebedrijven aan peak shaving doen door het managen van meerdere

systemen.

De Brabantse aanpak ‘Slim Laden’ is van start gegaan. In het eerste

kwartaal van 2014 heeft de provincie Noord-Brabant honderd innovatieve

publieke laadpalen voor elektrische auto’s geplaatst in de vijf grootste

Brabantse steden. Breda, Eindhoven, Helmond, ’s-Hertogenbosch en Tilburg

verwelkomden de laadpalen in het kader van het proefproject ‘Slim Laden,

de Brabantse aanpak’. Doel van het project is niet alleen een dekkend

netwerk van openbare laadpalen, maar ook een verdere kostenreductie van

laadpalen, slim laden en smart grids en efficiënte werkprocessen. 70% van

de Brabantse gemeenten heeft inmiddels een handtekening gezet onder de

uniforme afspraken over het plaatsen en beheren van openbare laadpalen.

Dit vormt de basis voor uitrol van nog eens 155 laadpalen vanaf 2 februari

2015.

Enexis heeft samen met marktpartijen voor de pilot een laadpaal ontwikkeld

die 50% goedkoper is dan bestaande laadpalen. Elektrische auto’s worden

bovendien slim geladen, zodat lokale, schone energie goed en veilig wordt

verdeeld. De werkprocessen van netbeheerder en gemeente zijn

geoptimaliseerd en goed op elkaar afgestemd. Ook kan de rijder van een

elektrische auto kiezen of hij stroom afneemt van de vaste

stroomleverancier van de laadpaal of via zijn serviceprovider (free choice

supplier); een unicum in Nederland.

II.B12 Speerpunt 9: Batterij Management Systemen (BMS)


Er is veel kennis in Nederland aanwezig op dit gebied. Dit komt o.a. tot

uiting in de samenwerking tussen bedrijven en studententeams bij het

bouwen van innovatieve elektrische auto’s.

Het speerpunt is in de roadmap van de topsector HTSM opgenomen.


ViriCiti monitort het energieverbruik van elektrische bussen real-time, heeft

inzicht in het resterend accuvermogen en bepaalt of de bus zijn dagelijkse

route kan rijden. Wanneer dit niet het geval is wordt het rijgedrag van de

bestuurder, de klimaatverandering of de routering van de bus aangepast.

Door het systeem toe te passen kan de busoperator bussen met een

kleinere accu inzetten, waardoor de TCO van elektrische bussen verbetert.

Daarnaast zorgt de continue monitoring er ook voor dat ViriCiti proactief kan

handelen als er onderhoudsproblemen lijken te ontstaan. Gebruik van het

ViriCiti systeem kan leiden tot een TCO reductie van 15%. De oplossing van

ViriCiti wordt gebruikt bij bussen in Apeldoorn, Rotterdam, Schiermonnikoog

en op Schiphol. ViriCiti richt zich mede door de PIB’s steeds meer op de

Amerikaanse markt.



Pagina 16 van 37

II.B13 Speerpunt 10: financieringsdiensten


De Stichting Zero Emissie Mobiliteit is in 2014 opgericht met als doel

ondernemers actief in zero emissie mobiliteit te ondersteunen bij het

aanvragen van (Europese) subsidies.


Het Ministerie van Infrastructuur en Milieu gaf in 2014 via RVO.nl EUR 3.000

subsidie op de aanschaf van elektrische taxi’s en bestelauto’s.

II.B14 Speerpunt 11: Betaaldiensten


Projectbetaling met NFC bankpas op laadpunten.


Plugsurfing biedt een betaalmogelijkheid voor het laden in diversie Europese

landen.


Diverse bedrijven beschikken over mobiliteitspassen waarmee medewerkers

onder meer toegang krijgen tot het laden op openbare laadpunten

Het open en internationale platform e-clearing.net is gestart. Het nieuwe

open protocol OCHP (Open Clearinghouse Protocol) is ontworpen om

grensoverschrijdende partijen met hun eigen systemen aan te laten sluiten

op het e-clearing.net, dat een oplossing biedt voor grensoverschrijdend

laden van elektrische voertuigen. Op dit moment zijn via negen

internationale partners meer dan 100.000 klanten en 18.000 laadpunten

aangesloten via het platform.

II.B15 Speerpunt 12: mobiliteitsdiensten


Vanaf 2015 krijgen schone taxi’s voorrang bij Amsterdam centraal, na 2018

wordt dit beleid verder aangescherpt richting zero emissie.


De app Social charging is een locatie gebaseerd sociaal netwerk voor

elektrische autogebruikers, om zo vaker te kunnen opladen en daarmee ook

het publieke oplaadnetwerk efficiënter te gebruiken


Chauffeurs van de Rotterdamse Taxi Centrale (RTC) stappen over op

elektrische taxi’s. Op 6 december 2014 zijn de eerste drie elektrische taxi’s

van het Chinese merk BYD en een luxe Tesla Model S gepresenteerd tijdens

het Ecovloot Event in Rotterdam. Binnen twee jaar wil de centrale 25

elektrische taxi’s hebben rijden.

Het leerlingenvervoer in de gemeente Utrecht wordt verzorgd door

vervoersbedrijf Connexxion waarin minimaal 20 volledig elektrische

voertuigen worden ingezet.



Pagina 17 van 37

Het Aanvullend Openbaar Vervoer in de gemeente Amsterdam wordt

verzorgd met 100 elektrische Nissans ENV200.

Aanbieders van deelauto’s, leasemaatschappijen, verzekeraars, gemeenten,

bedrijven, belangenorganisaties en de Rijksoverheid hebben de handen

ineengeslagen om samen te werken op het gebied van autodelen. In juni

2015 is de Green Deal Autodelen gesloten waarin deze partijen autodelen

willen laten groeien tot een netwerk van 100.000 deelauto’s in 2018.

ANWB, RAI, BOVAG en milieu- en leaseorganisaties (o.a. VNA) hebben een

innovatiefonds voorgesteld bij het Ministerie van I&M. Dit innovatiefonds

dient om enerzijds de EV-verkoop aan particulieren te stimuleren en

anderzijds te zorgen dat tweedehands EV’s zo min mogelijk aan het

buitenland worden verkocht.

Car2Go heeft in Amsterdam haar vloot elektrische deelauto’s uitgebreid naar

350 voertuigen. Daarbij zijn de 300 Smarts die sinds 2011 in gebruik waren

vervangen door 350 nieuwe Smart Fortwo’s. Met de oude voertuigen zijn in

drie jaar tijd acht miljoen kilometers elektrisch afgelegd.

In oktober 2014 zijn in Sittard-Geleen de eerste tien elektrische auto’s onder

de naam eCARSHARE ingezet die door bedrijven, instellingen en burgers

gezamenlijk gebruikt worden. Dit aantal wordt in 2015 substantieel

uitgebreid.

Sinds november 2014 kunnen ook de bewoners van Terschelling

gebruikmaken van elektrische deelauto’s. Er zijn 65 Nissan Leafs

beschikbaar en het is de bedoeling dit uit te breiden naar 100 stuks.

Reizigers op Schiphol kunnen sinds oktober 2014 kiezen voor een elektrische

taxi van BBF Schipholtaxi (96 stuks in 2015) of BIOS-groep (71 stuks in

2015). De twee taxibedrijven bieden in het kader van de verleende

concessie met 167 Tesla’s Model S personenvervoer aan op de luchthaven.

Cargohopper zero emissie stadsdistributie is uitgebreid naar de gemeente

Amsterdam.

Private leaseconstructie van Direct lease wordt via Natuur & Milieu

aangeboden aan bewoners rond de A15 zone.

In 2015 ontwikkelden NXP, V-Tron, Driessen Autolease en Accenture het

VibeX protocol. Dit is een open communicatiestandaard voor het bouwen

van apps voor ‘connected cars’. De app voorziet leaserijders in eerste

instantie van relatief basale informatie, zoals zijn of haar rijprestatie ten

opzichte van wat vastgelegd is in het leasecontract. De app moet tevens car

sharing mogelijk maken in de toekomst. Dit sluit aan op het zeer

omvangrijke innovatieplatform voor elektrische voertuigen dat in 2013 in

Zuidoost-Brabant is gelanceerd.

II.B16 Speerpunt 13: Testcentra & Keuringsdiensten (TKD)


De Automotive Campus in Helmond is een leer- en werkomgeving met

technologische (test-)faciliteiten voor automotive en slimme mobiliteit.


De stichting E-laad is een samenwerkingsverband van een deel van

Nederlandse netbeheerders. E-laad heeft een testfaciliteit voor openbare

laadpunten.

Het Catalaanse Applus IDIADA heeft in 2015 samen met de

gebiedsontwikkelaar OMALA plannen gepresenteerd om een internationaal

testcentrum voor zelfrijdende voertuigen te openen in Lelystad.



Pagina 18 van 37


Geen projecten bekend

II.B17 Speerpunt 14: second life producten/diensten


Er loopt een project binnen de TKI Switch2Smartgrids, waarbij Mr Green,

Alfen en TU Delft batterijen van auto’s een tweede leven geven als

energiebuffer voor zonne-energie voor snelladers.


Nederland heeft de primeur gehad om met daadwerkelijk afgedankte BEV-

batterijen een Second-Life proefopstelling in te richten. Op de off-grid locatie

Pampus wordt momenteel een afgedankt batterijpack ingezet, waarbij

gemonitord wordt wat de veroudering is van de batterijpack en tevens wat

de besparingen zijn voor de dieselgenerator die het eiland tot voor kort

geheel van stroom voorzag.


In 2015 is het Electromobility+ project ABattReLife afgerond. In ABattReLife

wordt in een samenwerkingsverband van verschillende bedrijven,

onderzoeksinstellingen en universiteiten gekeken naar second-life en

recyclingoplossingen voor EV-batterijen.

II.B18 Speerpunt 15: end of life/recycling


In Nederland bevindt zich momenteel geen recyclingfaciliteit voor Lithium-

ion batterijen. Echter het recyclingbedrijf Ensartech te Delfzijl heeft zich in

samenwerking met Nederlandse, Duitse en Belgische

uitvoeringsorganisaties (resp. ARN en Stibat, GRS en Bebat) georiënteerd

op de mogelijkheid om ook Lithium-ion cellen te recyclen.

Het onderwerp heeft aandacht in de batterijen werkgroep, waarin overheid,

kennisinstellingen en brancheorganisaties werken aan de ontwikkeling van

het speerpunt batterijen en kansen en knelpunten onderkennen.


TNO en DNV.GL werken met grote autofabrikanten zoals BMW en Peugeot

samen in het project AbattRelife. Dit project onderzoekt optimaal ontwerp

vooraf voor goede recycling kansen achteraf en onderzoek technieken voor

meer efficiënte recycling.



Pagina 19 van 37

Bijlage II.C Onderwijs

II.C1 Opleidingen en instellingen met EV-onderwijs

In de onderstaande tabellen zijn specifieke opleidingen en instellingen genoemd per

type onderwijs die studenten kennis bijbrengen op het gebied van EV. De tabellen

zijn een actualisatie van het onderzoek dat vorig jaar door RVO is uitgevoerd.

Naam MBO instelling Soort opleiding

Aventus Apeldoorn Opleiding tot Technisch specialist duurzame aandrijvingen,

Verkoopmanager duurzame mobiliteit

Da Vinci Dordrecht Mobiliteitsacademie (i.s.m. Innovam) (Geen specifieke

aandacht voor EV en/of duurzame mobiliteit)

Frieslandcollege Autotechniek, incl. samenwerkingsverband met Toyota t.a.v.

hybride en waterstofsystemen

MBO Amersfoort Module elektrische aandrijvingen (auto’s en tweewielers)

MBO Utrecht Elektrisch vervoer geïntegreerd in opleiding middenkader

engineering

Noorderpoort Groningen Innovatiecentrum met een `merkenklas` (samenwerking met

VW/Pon)

Friese Poort Leeuwarden Centrum duurzame techniek (incl. duurzame Mobiliteit)

Ondersteund door Europees regionaal fonds, EZ en Provincie

IVA Driebergen Opleiding tot Verkoop manager mobiliteitsfonds. Hier komt EV

tijdens de hele studie aan bod

ROC Tilburg School voor mobiliteit, gestructureerde samenwerking met

bedrijfsleven

ROC Twente Duurzaam mobiliteitscentrum. Samenwerking met Fiat, Twente

Milieu en met Evi-cars voor de ombouw van een conventioneel

voertuig tot elektrisch voertuig

ROC Nijmegen Autotechniek met aandacht voor duurzame mobiliteit, incl. een

beschikbaar gestelde elektrische auto

Zadkine Rotterdam Gebundelde automotive opleidingen, nauwe samenwerking met

CIVOM, Electude, Albeda college en de HAN

Tabel C.1: overzicht van opleidingen en opleidingsmodules op het gebied van EV bij ROC’s

Naam HBO-instelling Soort opleiding

Avans Breda Vanuit de opleiding elektrotechniek wordt ingegaan op

innovaties op het gebied van elektrisch rijden, accu`s en

aandrijvingen. Ook bij de ATM (academie voor technologie en

management) komt het onderwerp aan bod in projecten.

Avans beschikt over een expertisecentrum Duurzame innovatie.

In de komende jaren zal duurzaamheid in alle opleidingen een

plek krijgen. Ook is Avans deelnemer in het project van

elektrische poolauto’s in het paleiskwartier in Den Bosch

De Haagse Hogeschool Expertisecentrum TIS Delft (samenwerkingsverband met

bedrijfsleven t.a.v. sustainable mobility, ontwikkeling

elektrische sportauto)

Hanze Hogeschool

Groningen

Instituut voor engineering (alternatieve brandstoffen,

toepassingen elektrisch vervoer, duurzame aandrijvingen)

Hogeschool

Arnhem/Nijmegen

HAN automotive (samen met Hogeschool Rotterdam en Fontys

hogeschool samenwerkend in ACE). Het expertisecentrum van

het HBO samen met bedrijfsleven (onderzoeksprojecten,

testopdrachten, opleidingen alle niveaus;)



Pagina 20 van 37

Post-HBO opleiding Duurzame mobiliteit, in samenwerking met

TNO;

Post-HBO opleiding Elektronica in elektrische en hybride

voertuigen

Hogeschool Rotterdam Deelnemer in ACE, accent op elektrotechniek, stil en zuinig

stadsvervoer, verschillende onderzoeklijnen

Fontys Hogeschool

Eindhoven

Deelnemer in ACE. Biedt de bachelor Automotive aan, met een

specialisatie in ‘Future Power Train’, over onder andere hybride

aandrijving en elektrische aandrijving

Hogeschool van

Amsterdam

Naast onderwijs ook onderzoeklijnen voor oplaadinfrastructuur

en laad data analyse, elektrische witte fietsen en duurzame city

logistiek

Hogeschool Zuyd Hogeschool Zuyd is partner van De Wijk van Morgen. Binnen dit

concept werken studenten van de faculteit Bèta Sciences and

Technology aan projecten, waaronder elektrisch rijden.

IVA Driebergen Hogere management opleiding voor

mobiliteitsbranche. Ook hier komt EV aan bod bij alle

verschillende facetten van de opleiding (sales, techniek en

marketing)

Tabel C.2: overzicht van onderwijsaanbod op het gebied van EV bij HBO instellingen

Naam WO instelling Soort opleiding

TU Delft Initiatiefnemer van D-INCERT (Dutch Innovation Centre for

Electric Road Transport) Netwerkorganisatie die onderzoek,

onderwijs en technologische innovatie verbindt. Naast

opleidingen op de verschillende niveaus, onderzoeklijnen voor

accu`s, oplaadinfra, energietransitie en netinpassing,

leefomgeving en mobiliteit. Tevens onderzoekprogramma met

Shell in het Sustainable Mobility Programme

TU Twente Bundeling van automotive opleidingen en onderzoek in het

Mobility Lab. Veel en divers onderzoek t.a.v. aspecten van

duurzame mobiliteit

TU Eindhoven Automotive kent opleidingen tot op het hoogste niveau. De

onderwijsopzet is multidisciplinair en omvat alle technische en

niet technische aspecten van automobiliteit. Er is veel aandacht

voor duurzaamheid en innovatie. Bijvoorbeeld in de opleiding

Technische Innovatiewetenschappen, de master Automotive

Technology en de major automotive.

Universiteit Utrecht Elektrisch vervoer is structureel ingebed binnen de curricula

van “Automotive Engineering”, “Electrical Engineering” en de

master “Science and Innovation Management”

Rijksuniversiteit

Groningen

Projectmatig binnen de masterstudie “Energy & Environmental

Sciences” en “Environmental and Infrastructure Planning”

Vrije Universiteit (VU) Aan de VU komt elektrisch vervoer aan bod binnen het bachelor

en het master programma van de opleiding Science Business

and Innovation, en het masterprogramma Science for Energy

and Sustainability

Universiteit van

Amsterdam

Het masterprogramma Science for Energy and Sustainability (in

samenwerking met de VU) en de minor Science for

Sustainability besteden aandacht aan EV in de vorm van een

verplicht vak tijdens het programma

Tabel C.3: overzicht onderwijsaanbod op het gebied van EV bij WO instellingen



Pagina 21 van 37

Opleidingsinstituten

Naam instelling Soort opleiding

ARN Kenniscentrum duurzame mobiliteit met opleiding over

recycling van elektrische voertuigen en batterijen

Innovam Opleidingen, examens voor de mobiliteitsbranche. Met

betrekking tot elektrisch vervoer m.n. het aspect veilig werken

GMTO Motortechnische opleidingen met opleiding hybride vervoer

(diagnosticeren)

Mikrocentrum Onafhankelijk kenniscentrum dat enkele modules over nieuwe

aandrijflijnen geeft

Civom Ontwikkelen opleidingen en trainingen (in opdracht van het

bedrijfsleven) op MBO-niveau in de regio Rijnmond. Elektrisch

vervoer en hybride voertuigen maken deel uit van het pakket

Electude Ontwikkelen opleidingen op het gebied van voertuig elektronica

(in opdracht van het bedrijfsleven) Veel kennis van elektrische

en hybride aandrijflijnen

Tabel C.4: overzicht van onderwijsaanbod op het gebied van EV bij opleidingsinstituten

II.C2 Toelichting steekproef Ynnovators.

Ter ondersteuning van de

onderwijsuitkomsten met

betrekking tot de verzilvering van

het verdienpotentieel van elektrisch

vervoer is een korte steekproef

gedaan onder ongeveer 50 leden

van “Ynnovators”: het netwerk van

young professionals dat werkt aan

elektrisch vervoer.

63% van de ondervraagden tijdens

deze steekproef is WO opgeleid. Dit

zegt iets over het netwerk, en de

resultaten zijn hierdoor dus op

sommige onderdelen beperkt

representatief voor de hele sector.

In diagram #1 is te zien wat het

hoogst genoten studieniveau is van

de deelnemers aan deze

steekproef.

Van de ondervraagden gaf 59% aan

dat er binnen hun opleiding geen aandacht werd besteed aan elektrisch vervoer.

Bovendien gaf 52% aan dat ook duurzame mobiliteit niet aan bod is gekomen in het

studieprogramma. Van de respondenten die aangaven dat elektrisch vervoer aan

bod kwam in hun opleiding, was dit in slechts een aantal gevallen een verplicht

onderwerp binnen de opleiding. De opleidingen die hierbij werden genoemd zijn:

HBO Automotive (Autotechniek), Hogeschool Rotterdam

WO Bachelor Science Business and Innovation (VU)

HTS Autotechniek, HAN

Cursus Energietechniek, HAN

Figuur C.1 Opleidingsniveau respondenten Ynnovators enquête



Pagina 22 van 37

Meestal werd aangegeven dat EV een losse module of keuzevak betrof tijdens de

opleiding. Voorbeelden van keuzevakken die genoemd werden bij de respondenten

waren:

Nuon Solar Team (TU Delft)

Industrial Design Engineering (TU Delft)

Sustainable Mobility Innovations (HTS Autotechniek)

Duurzaam Ondernemen (Radboud Universiteit)

Environment & Society (Radboud Universiteit)

Mobiliteitsgeografie I en II (UvA)

Innovation in Europe (UvA)

Sustainable mobility (UU)

Het viel op dat de

sectoren waar de

respondenten in

zijn opgeleid

voordat ze

werkzaam

werden in de EV-

sector, aardig

uiteen lopen. In

diagram #2 is de

verdeling te zien

van de

respondenten

over tien

verschillende

sectoren.

Het is daarom ook

niet verrassend dat

slechts 6,5% van

de respondenten

aangeeft dat ze

bewust gekozen

hebben voor hun

opleiding om te

kunnen werken in

de EV-sector. 54%

van de

ondervraagden

geeft aan dat zij tijdens hun loopbaan per toeval in de EV-sector terecht zijn

gekomen (diagram #3).

Figuur C.2 sectoren waarin respondenten opgeleid zijn

Figuur C.3 Uitkomsten steekproef enquête Ynnovators



Pagina 23 van 37

Bijlage II.D Beleidsmaatregelen

II.D1 Topsectoren

Binnen HTSM (High Tech Systemen en Materialen) is automotive een van de 16

thema’s. Duurzame mobiliteit (efficiënte aandrijflijnen, elektrificatie) en slimme

mobiliteit (communicatie, autonoom rijden) maken onderdeel uit van dit thema.

Een voorbeeldproject binnen HTSM op het gebied van EV is STaR Jerr.e, een mobiele

mini-generator voor elektrische voertuigen, welke kan dienen als range extender

(zie ook paragraaf 2.4).

Voor de topsector Energie heeft EV een ‘systeemfunctie’. Door de voertuigen slim te

laden, of door gebruik te maken van de opslagcapaciteit, kan EV een buffer vormen

voor elektriciteitsvraag en –aanbod. De TKI Urban Energy (waarin

Switch2Smartgrids is opgegaan)10 geven verdere invulling aan deze visie. Vanuit de

TKI Switch2Smartgrids zijn verschillende smartgridprojecten gestimuleerd. Specifiek

op het gebied van EV ging het in 2014 om11:

Duurzame snellaadstations door MisterGreen;

het PowerMatching City concept, dat inzet op het slim sturen van de vraag

naar elektriciteit (van onder meer EV) door DNV GL;

‘Smart Grid Vehicle-to-Grid (V2X) Energy & Mobility’ een onderzoek naar de

mogelijkheden van het gebruik van EV als buffer voor zonne-energie door

o.a. Cofely, ABB en TU Delft;

‘Smart Grid in Balans’, dat een koppeling legt tussen duurzame-energie-

opwekking en elektrische voertuigen door o.a. Greenflux.

Binnen de topsector Logistiek is stadslogistiek een van de thema’s. Gelinkt aan de

eerder genoemde Green Deal Zero Emission Stadslogistiek, werkt de topsector aan

het versnellen van een Zero Emission logistieke keten in de stedelijke omgeving.

Vanuit deze topsectoren worden EV-bedrijven gestimuleerd en gefaciliteerd om

nieuwe samenwerking aan te gaan met bijvoorbeeld kennisinstellingen. Daarnaast

kunnen initiatiefnemers gebruik maken van de fiscale maatregel RDA of subsidie MIT

(MKB-Innovatiesystemen Regio en Topsectoren).

In de kennis- en innovatieagenda Urban Energy (onderdeel van topsector Energie)

wordt benoemd dat elektrisch rijden tussen wal en schip dreigt te vallen doordat het

onder meerdere topsectoren valt. Er is in dezelfde agenda een trend zichtbaar

waarin topsectoren cross-overs organiseren waarin dergelijke thema’s worden

opgepakt12. Mogelijk zal ook voor EV de komende jaren een dergelijk cross-over

beleid worden opgesteld.

II.D2 MIA/Vamil13

Met de MIA/Vamil regeling worden investeringen in milieuvriendelijke

bedrijfsmiddelen fiscaal gestimuleerd. Het betreft niet zozeer investeringen van

aanbieders van EV-producten, maar van de afnemers van dergelijke producten. In

die zin is het een indicator voor de omzet van aanbieders van EV-producten.

10 Samenwerking tussen TKI Solar Energy, TKI EnerrGO en TKI Switch2SmartGrids 11 http://tki-switch2smartgrids.nl/projecten/ 12 Bijvoorbeeld op het gebied van energieopslag. Bron: Kennis- en Innovatieagenda 2016-2019 TKI Utrban Energy 13 Bron: RVO.nl (2015). MIA/Vamil

http://tki-switch2smartgrids.nl/projecten/



Pagina 24 van 37

Bedrijfsmiddelen die in aanmerking komen voor MIA/Vamil, staan vermeld op de

milieulijst. De milieulijst bevat diverse categorieën bedrijfsmiddelen.

Het was in 2014 niet meer mogelijk om nog meldingen te doen voor voertuigen

onder de Vamil. Ondernemers hebben in 2014 5866 meldingen MIA ingediend voor

investeringen in hybride en elektrisch personenvervoer. In 2013 waren dit er nog

43.000. Per melding kunnen één of meerdere voertuigen of laadpunten aangevraagd

zijn. In totaal gaat het hierbij om € 358 miljoen aan investeringen (in 2013 €

1.875). 2,5% van dit bedrag betrof investeringen in volledig elektrische

personenauto’s. De fiscale stimulans via MIA voor deze personenauto’s samen

bedroeg € 9 miljoen. Dit is inclusief investeringen in oplaadpunten voor elektrische

voertuigen.

Geconcludeerd kan worden dat de omzet van importeurs en dealers die is

gerelateerd aan de verkoop van elektrische voertuigen in 2014 tenminste € 358

miljoen bedroeg.

88% van de investeringen in zeer zuinig en elektrisch personenvervoer kwamen

vanuit het MKB. Bedrijven met een omvang tot tien werknemers deden 52% van de

investeringen, een groot deel hiervan betrof eenmanszaken. 47% van de aanvragen

is gedaan door leasemaatschappijen.

II.D3 WBSO/RDA14

Door middel van de WBSO (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk) en RDA

(Research en Development Aftrek) wordt R&D (speur- en ontwikkelingswerk) fiscaal

aantrekkelijk gemaakt. De WBSO reduceert S&O-loonkosten via een vermindering

van de afdracht loonheffingen, waardoor het doen van S&O voor bedrijven

goedkoper wordt. De cijfers van de WBSO hebben betrekking op de factor arbeid en

geven een indicatie hoeveel bedrijven voorgenomen hebben te investeren in S&O

ten behoeve van elektrisch vervoer. De RDA-data geeft inzicht in de kosten en

uitgaven naast S&O-loonkosten.

De data zijn verzameld op basis van een gewogen trefwoorden-methode, om een zo

goed mogelijke schatting te geven dat de gerapporteerde voorgenomen WBSO/RDA-

projecten zich daadwerkelijk met elektrisch vervoer bezig houden. De indicatoren in

tabel 4.1 zeggen daarmee iets over het begin van het technologische traject naar

nieuwe EV-producten en diensten.

14 Bron: RVO.nl (2015) WBSO/RDA



Pagina 25 van 37

Tabel D.1 EV-gerelateerde WBSO en RDA projecten15

EV gerelateerde WBSO en RDA projecten met toekenning 2012 2013 2014

aantal EV gerelateerde WBSO projecten met toekenning (niet unieke projecten)

680 679 745

groei EV gerelateerde projecten t.o.v. voorgaande jaar - -0.1% 9.7%

aantal unieke bedrijven met EV gerelateerde WBSO projecten met toekenning

474 478 480

groei unieke bedrijven t.o.v. voorgaande jaar - 0.8% 0.4%

toegekende S&O-arbeidsjaren EV gerelateerde projecten 504 555 554

groei toegekende S&O-arbeidsjaren t.o.v. voorgaande jaar - 10.2% -0.3%

toegekende S&O-loonsom EV gerelateerde projecten (in € mln.) € 23.6 € 24.2 € 26.0

groei toegekende S&O-loonsom t.o.v. voorgaande jaar - 2.2% 7.4%

toegekende afdrachtvermindering EV gerelateerde projecten**

(in € mln.)

€ 6.1 € 6.1 € 6.1

groei toegekende S&O-afdrachtvermindering t.o.v. voorgaande jaar

- 0.6% 0.5%

toegekende RDA-grondslag EV gerelateerde projecten*** (in € mln.)

€ 16.4 € 16.4 € 18.0

groei toegekende RDA-grondslag t.o.v. voorgaande jaar - -0.3% 9.5%

toegekend maximum netto RDA-voordeel EV gerelateerde projecten**** (in € mln.)

€ 1.6 € 2.2 € 2.7

groei toegekende maximum netto-voordeel RDA t.o.v. voorgaande jaar

- 34.6% 21.6%

WBSO/RDA totalen (inhoudingsplichtigen, excl. zelfstandigen)

2013 2013 2014

toegekende S&O-arbeidsjaren WBSO totaal 79,556

81,661

83,468

aandeel toegekende S&O-arbeidsjaren EV gerelateerde projecten binnen totale WBSO

0.6% 0.7% 0.7%

toegekende S&O-loonsom WBSO totaal (in € mln.) 3,854

3,917

3,998

aandeel toegekende S&O-loonsom EV gerelateerde projecten binnen totale WBSO

0.6% 0.6% 0.6%

toegekende S&O-afdrachtvermindering WBSO totaal (in € mln.) 853

893

912

aandeel toegekende S&O-afdrachtvermindering EV gerelateerde projecten binnen totale WBSO

0.7% 0.7% 0.7%

toegekende RDA-grondslag RDA totaal (in € mln.) 2,035

2,530

2,587

aandeel toegekende RDA-grondslag EV gerelateerde projecten binnen totale RDA

0.8% 0.6% 0.7%

toegekend maximum netto-voordeel RDA totaal (in € mln.)**** 204

342

388

aandeel toegekende maximum netto-voordeel RDA EV gerelateerde projecten binnen totale RDA

0.8% 0.6% 0.7%

* vanwege een onvolkomenheid in een eerdere berekeningswijze zijn de eerder gepubliceerde 2012 en 2013 cijfers in deze publicatie herzien ** schatting op basis aandeel EV gerelateerde toegekende projecturen van totale toegekende S&O-uren aanvrager *** investeringen > 1 miljoen toegedeeld naar EV projecten op basis aandeel EV gerelateerde projecturen van totale toegekende S&O-uren aanvrager **** uitgaande van 25% vennootschapsbelasting; maximum netto-voordeel RDA is niet gelijk aan de uiteindelijke RDA budgetuitputting

In 2013 is het aantal EV-gerelateerde WBSO-projecten ten opzichte van 2012

ongeveer gelijk gebleven, de projecten in 2013 waren wel van grotere omvang. Er

was voorgenomen meer uren te besteden door minder bedrijven.

15 Bron: RVO.nl (2015) WBSO, RDA



Pagina 26 van 37

In 2014 zijn er daarentegen meer EV-gerelateerde WBSO projecten toegekend dan

in 2013. Het aantal bedrijven is nagenoeg gelijk gebleven (bedrijven kunnen

meerdere malen per jaar WBSO-aanvragen).

De projecten waren gemiddeld van een kleinere omvang wat betreft S&O-

arbeidsjaren. De S&O-loonsom is echter gestegen t.o.v. 2013 (van € 24,2 miljoen

naar € 26,0 miljoen totaal), wat betekent dat het gemiddelde S&O-uurloon van deze

bedrijven is toegenomen.

De RDA-grondslag dat aan EV-projecten is toegekend is in 2014 sterk gestegen

(9,5%). Dit wordt echter met name veroorzaakt door een algehele stijging van de

RDA-grondslag, het aandeel van EV-gerelateerde RDA-grondslag t.o.v. de totale

RDA-grondslag laat in 2014 slechts een beperkte stijging zien (van 0,6% naar

0,7%).

II.D4 Octrooien op gebied van EV

Aangevraagde octrooien voor

onderwerpen met betrekking

tot elektrisch vervoer geven

een beeld van R&D en

innovatie in de sector. Om de

verkregen data voor Nederland

in perspectief te zetten, zijn

ook data verzameld voor

andere landen.

In onderstaande tabel is een

samenvatting opgenomen van

de query die is verricht naar

octrooien op het gebied van

elektrisch vervoer. Ten

behoeve van de internationale

vergelijking is alleen

internationale octrooiaanvragen

in de analyse betrokken. Dat

houdt in octrooien die worden

aangevraagd bij het Europees Octrooi Bureau (EOB) of bij de World Intellectual

Property Office (WIPO). Dit heeft de voorkeur boven het vergelijken van lokale

octrooiaanvragen, omdat er per land verschillen in de octrooiwetgeving zijn. Die

aantallen kunnen daardoor niet bij elkaar opgeteld worden.

Tabel D.2 geeft voor de jaren 2005 tot en met 2013 per deelgebied eerst het aantal

Nederlandse octrooiaanvragen, daarna het totaal aantal aanvragen (voor alle landen

tezamen) voor het verslagjaar. Ook wordt het aandeel van Nederland aangegeven in

het totaal aantal aanvragen, en de positie die Nederland inneemt tussen alle landen

die octrooien voor dat deelgebied geregistreerd hebben.

Figuur D.1 Geschatte toegekende RDA-grondslag en S&O loonsom EV gerelateerd en aandeel EV-gerelateerd ten opzichte van totale toegekende loonsom/grondslag (in mln €).



Pagina 27 van 37

Tabel D.2 Nederlandse octrooien op gebied van EV totaal en als percentage internationaal (bron: RVO.nl, Octrooicentrum)

Aandr. techn.

Batterijinformatie-syst.

Batterijmgmt

Batte-rijen

Brandstcellen

Laad-infra-

Navi-gatie

Smart Grids

2005 NL 2 1 1 10 11 4

Int. 321 91 75 948 1,466 41 89 9

% NL 0.62% 1.10% 1.33% 1.05% 0.75% - 4.49% -

2006 NL 5 - 2 31 11 1 18

Int. 459 180 136 990 1,732 65 131 14

% NL 1.09% - 1.47% 3.13% 0.64% 1.54% 13.74%

-

2007 NL 19 1 - 17 22 1 19

Int. 768 231 309 1,208 1,669 86 173 22

% NL 1.00% 0.49% - 1.56% 1.60% - 46.58%

2.13%

2008 NL 4 1 1 21 18 - 68 1

Int. 399 205 160 1,344 1,128 89 146 47

% NL 1.00% 0.49% 0.63% 1.56% 1.60% - 46.58%

2.13%

2009 NL 2 1 - 9 19 - 52 -

Int. 621 316 155 2,037 1,240 189 99 92

% NL 0.32% 0.32% - 0.44% 1.53% - 52.53%

-

2010 NL 2 1 - 11 6 13 25 13

Int. 847 507 156 2,869 1,151 278 125 156

% NL 0.24% 0.20% - 0.38% 0.52% 4.68% 20.00%

8.33%

2011 NL 6 8 - 11 9 4 3 4

Int. 1,049 668 156 3,521 1,259 365 158 201

% NL 0.57% 1.20% - 0.31% 0.71% 1.10% 1.90% 1.99%

2012 NL 3 2 2 9 13 2 5 1

Int. 725 558 111 3,169 1,158 279 207 132

% NL 0.41% 0.36% 1.80% 0.28% 1.12% 0.72% 2.42% 0.76%

2013 NL - - - 4 4 - 6

Int. 285 196 77 1,491 616 143 139 57

% NL - - - 0.27% 0.65% - 4.32% -

Het jaar 2013 is nog niet helemaal compleet in de statistieken, dus geeft de tabel

nog een onvolledig beeld voor het jaar 2013. Op octrooien rust een

geheimhoudingstermijn van 18 maanden, met daarna nog enige verwerkingstijd, en

deze query is in juni 2015 uitgevoerd.

Op de meeste deelgebieden is de stijging, die in 2011 zichtbaar was, afgenomen.

Alleen navigatie laat opnieuw een stijging zien.



Pagina 28 van 37

Figuur D.3 Per speerpunt percentage van de octrooien door Nederlandse bedrijven aangevraagd ten opzichte van andere landen

Tabel D.4 Grootste Nederlandse aanvragers (top 25) van octrooien op alle EV deelgebieden (Bron: RVO.nl, Octrooicentrum)

Aanvrager Tot. ‘05 ‘06 ‘07 ‘08 ‘09 ‘10 ‘11 ‘12 ‘13

TOMTOM BV 123 2 10 11 44 37 13 2 1 3

KONINKLIJKE PHILIPS

ELECTRONICS NV

44 6 18 6 11 2 1

NXP BV 21 1 1 7 3 3 4 1 1

TELEATLAS BV 21 1 2 9 9

KONINKLIJKE SHELL GROUP 15 1 9 1 3 1

NAVTEQ B V 15 1 7 1 1 1 1 3

TTIW WETSUS 12 1 4 4 2 1

NIESSEN ROGIER

ADRIANUS HENRICA

11 8 2 1

ABB BV 9 5 4

FUJIFILM CORP 9 1 3 3 2

EPYON BV 8 1 6 1

KONINKL PHILIPS NV 8 3 2 1 2

REDSTACK B V 8 1 2 4 1

SABIC CORP 8 1 1 1 4 1

TNO 7 2 4 1

BOUMAN CRIJN 6 5 1

GEELEN PIETER 6 1 2 1 1 1

TU DELFT 6 3 1 1 1

ENERGIEONDERZOEK

CENTRUM NEDERLAND

(ECN)

5 1 1 1 2

FOSTER DARREN LEIGH 5 1 4

MAGNETO SPECIAL ANODES

B V

5 1 1 1 1 1

SCHLUMBERGER GROUP 5 2 1 2

DSM NV 4 3 1

ABEN SJOERD 3 3

ANTECY B V 3 1 2

TOTAAL 554 32 69 83 124 90 65 43 34 14

-

20,00%

40,00%

60,00%

2008 2009 2010 2011 2012

Aandrijftechniek aandeel NL Batterij-informatiesystemen aandeel NL

Batterijmanagement aandeel NL Batterijen aandeel NL

Brandstofcellen aandeel NL Laadinfrastructuur aandeel NL

Navigatie aandeel NL Smart Grids aandeel NL



Pagina 29 van 37

TomTom is de grootste aanvrager van Nederlandse octrooien, met name vanwege

het grote aantal aanvragen in 2008-2009. In 2012 en 2013 zijn (nog) geen grote

aantallen octrooien aangevraagd.

Nederland speelt geen grote rol in de octrooien voor Elektrisch Vervoer. Voor het

deelgebied ‘Navigatie’ is het aantal octrooiaanvragen het hoogst, deze zijn voor het

merendeel afkomstig van TomTom.



Pagina 30 van 37

Bijlage II.E Internationaal

II.E1 Overzicht EV projecten van buitenlandse ondernemingen bekend bij de

Netherlands Foreign Investment Agency in de periode 2012 t/m 2014

II.E2 Toelichting PIB’s

PIB ‘Coast to Coast’

Het Partners in Business (PiB) project ‘Coast to Coast EV Connection’, dat loopt tot

oktober 2016, heeft als doel de samenwerking tussen Nederland en de westkust van

de VS te verstevigen. Naast de initiatoren (PROOV, Tacstone, TU Eindhoven, NSOB,

Rotterdam University, APPM, Rabobank/DLL/Athlon Car Lease, de Brabantse

Ontwikkelingsmaatschappij en de Provincie Noord-Holland) is het programma in

2014 en 2015 meer dan verdubbeld in omvang: e-Traction, ZERO Motorcycles,

Greenlots, UC Davis, NXP, Alliander/Allego, EV4LLC, Wageningen UR, EVGrid en

Valent Power hebben zich inmiddels aangesloten.

PIB ‘East Coast Electric’

In December 2013 is ‘East Coast Electric’ van start gegaan. Binnen 18 maanden is

er een groot elektrisch vervoer en microgrid netwerk opgebouwd aan de

Amerikaanse oostkust. Er doen 12 Nederlandse partijen mee binnen East Coast

Electric en maken hier specifiek gebruik van. De deelnemers van East Coast Electric

zijn: Alliander, Cohere, Energy Transition Group, E-stone Batteries, EV-box,

EVConsult, Over Morgen, Van.Eko, Viriciti, D-INCERT, Vereniging DOET en de

Amsterdam Economic Board.

PIB ‘E-Mobility Zuid- en West Duitsland’

Wanneer 2015 -2018

Waar NordRhein Westfalen, Hessen, Bayern, Sachsen, Baden Württemberg en

Rheinland-Pfalz.

Missie Het stimuleren en opzetten van samenwerking tussen de Nederlandse en

Duitse E-Mobility sector door het combineren van de Nederlandse

sterkten met de kansen die in de vooroplopende regio’s in Duitsland op

het gebied van E-Mobility naar voren komen.

Project ProjectActivity

Typeof

Establishment ProjectStatus Bookyear Companyname

Ananda Marketing&Sales-Europe Initial Confirmed 2013

NewAnandaDriveTechniques

(Shanghai)Co.,Ltd

Bafang Marketing&Sales-Europe Initial Confirmed 2012SuzhouBafangElectricMotorScience-TechnologyCo.,Ltd.

BetterPlace ServiceCenter,Marketing&Sales-Domestic Initial Confirmed 2012 BetterPlace

BYDEHQ Headquarter-Europe,Marketing&Sales

Expansion,

RelocationwithinNL Confirmed 2012 BYDCompanyLimited

Darfon Headquarter-Europe,Marketing&Sales-Europe Initial Confirmed 2014 DarfonElectronicsCorporation

HTM-KEENBrother

BV Marketing&Sales-Europe Initial

NotInvolved

NFIA 2014

ShandongHTMnewenergy

automobilemanufacturingCo.,

Ltd.

Meister

DistributionCenter-Europe,Marketing&Sales-

Europe Initial Confirmed 2013 HallaMeisterLtd.

Meister2 DistributionCenter-Europe Outsourced Confirmed 2013 HallaMeisterLtd.

Tesla

Marketing&Sales,ServiceCenter,

Assembly/ValueAddedLogistics-ValueAdded

Logistics,DistributionCenter Initial Confirmed 2013 TeslaMotors

TeslaConsolidation

Headquarter-Europe,ServiceCenter-

Maintenance,RepairandOperations(MRO),

ServiceCenter-CustomerSupportCenter

Expansion,

Additionat

samelocation

NotInvolved

NFIA 2014 TeslaMotors

TeslaEHQ Headquarter-Europe

Additionat

samelocation Confirmed 2013 TeslaMotors



Pagina 31 van 37

Kansen Laadinfrastructuur, smart charging, snellaadnetwerken; nieuwe

mobiliteitsconcepten zoals E-carshare en E-Bike share; duurzame

mobiliteit in steden inclusief binnenstad distributie, openbaar vervoer en

Light Electric Vehicles; EV-technologie ontwikkeling en integratie (o.a.

EV-aandrijftechnologie, batterijtechnologie, waterstof).

Partijen Automotive Business Center / Experian, Chargepoint, BOM / Automotive

Campus, Vereniging DOET, Dutch-INCERT, Emoss, Innovam, Stichting E-

Laad, Trikke Europe, FIER Automotive (penvoerder).

Partners De Nederlandse Ambassade in Berlijn, het Consulaat Generaal in

München en de Provincie Noord-Brabant. Daarnaast zijn Duitse betrokken

partijen: ee energy engineers GmbH (NRW Meets NL), E-Mobil BW,

Bayern Innovativ, Mowin.net, Hochschule Kempten en Bohm Elektrobau.

Resultaten Er zijn nog geen resultaten bekend.

PIB ‘E-Mobility von Amsterdam nach Berlin’

Wanneer 2015 - 2018

Waar Driehoek Amsterdam, Hamburg, Berlijn

Missie Het stimuleren en opzetten van samenwerking tussen de Nederlandse en

Duitse E-Mobility sector door het combineren van de Nederlandse

sterkten met de kansen die in de vooroplopende regio’s in Duitsland

(driehoek Amsterdam Berlijn en Hamburg) op het gebied van E-Mobility

naar voren komen.

Kansen Inspelen op kansen in Noord en Midden-Duitsland in de ‘driehoek’

Amsterdam, Berlijn en Hamburg; bv. de aanbesteding van 1500 publieke

oplaadpunten. Daarnaast is duurzame stadslogistiek en -mobiliteit een

thema dat in Duitsland in veel regio’s, ook in Berlijn, Hannover, Bremen

en Hamburg, speelt. Binnen het thema duurzame stadslogistiek en

mobiliteit zullen deelnemers zich richten op zwaardere elektrische

voertuigen en LEV's. Daarnaast willen de deelnemers zich richten op het

"elektrificeren" van de autosnelweg route van Amsterdam naar Berlijn

(vandaar de naam van deze PIB) en hiervoor is aansluiting gevonden bij

het project SLAM in Duitsland. Hier speelt naast de gebruikelijke infra ook

grensoverschrijdende roaming een grote rol. Naast transport over de weg

heeft Berlijn net als Amsterdam veel waterwegen die eveneens kansen

bieden voor duurzaam elektrisch transport.

Partijen Er zijn toezeggingen van enkele partijen, echter nog niet officieel. Duitse

partijen Hubject en e8energy zijn al deelnemende partijen.

Partners RWTH Aachen, Fraunhofer Instituut, e8energy .

Resultaten Er zijn nog geen resultaten bekend.

PIB ‘Supercharging India’

Wanneer 2015 - 2018

Waar India, focus op miljoenensteden als Delhi en Mumbai

Missie 1. Verdere ontwikkeling en innovatie van Nederlandse EV-gerelateerde

producten en diensten, in het speciaal laadinfrastructuur en laaddiensten.

2. Vermarkten van Nederlandse oplaadtechnologie en diensten voor

elektrische voertuigen in India. De belangrijkste resultaten die de

komende jaren geboekt moeten worden zijn het uitvoeren van de eerste

pilotprojecten, het opzetten van een samenwerkingsverband tussen de

nationale overheden van Nederland en India en het opzetten van lokale

vestigingen en organisaties om lokaal de diensten en producten te

kunnen verkopen.



Pagina 32 van 37

Kansen In India staat de markt voor elektrisch vervoer op het punt van

opstarten. De Indiase overheid heeft grote ambities op EV-gebied en wil

tegen 2020 6 tot 7 miljoen elektrische voertuigen op de Indiase wegen

hebben. Het gaat hier om elektrische scooters, rickshaws, auto's en

bussen. Het grootste struikelblok tot nu toe vormt het gebrek aan

laadinfrastructuur en laaddiensten. De technologie en kennis hierover

ontbreekt ook veelal. De Nederlandse bedrijven kunnen een sleutelrol

vervullen en inspringen op deze marktkans.

Partijen Asia Electric BV (penvoerder), The New Motion BV, Heliox BV en The New

Motion Snellaad B.V.

Partners Mahindra Reva, Ministry of Heavy Industry, Govt of India.

Resultaten Er wordt een G2G missie gepland (verwacht eind 2015/begin 2016) om

best practices uit te wisselen. De verwachting is dat eind 2015 eerste

pilots gaan draaien met Nederlandse bedrijven.

De PIB India is vormgegeven, maar op het moment van publicatie van de

rapportage nog niet officieel is ondertekend.

II.E3 Internationale handelsmissies, conferenties, beurzen

2014

In juni 2014 was de New York energy week. Hier was een delegatie uit

Nederland aanwezig gericht om Nederlandse kennis en kunde omtrent smart

mobility, electric vehicles en smart grids aan de man te brengen in de

Verenigde Staten.

In oktober 2014 was er een EV missie in Nederland met een delegatie uit

o.a. Argentinië, Colombia, Mexico en Ecuador. De missie bestond uit

vertegenwoordiging van zowel het bedrijfsleven als de overheid en hebben

een aantal focusgebieden en koploperbedrijven bezocht.

In november 2014 was er een handelsmissie naar Shenzhen (China) op het

gebied van EV. Deelnemers waren EV-Box, Alfen en Overmorgen. Er lijken

goede marktkansen voor NL EV-bedrijven in China. Er was o.a. een EV

roundtable en focus op matchmaking voor EV bedrijven.

Oktober: Denver, Austin, San Francisco, New York, Washington DC (VS)

over met name smart grids, deels mobility/ev

Oktober: Japan en Korea over Smart Mobility en Cyber in relatie tot smart

grids

2015

Een Nederlandse delegatie van bedrijven en overheden was aanwezig op de

jaarlijkse Electric Vehicle Summit (EVS) in Zuid-Korea.

Tijdens het bezoek van Minister President Rutte in India (juni 2015) was er

een E-mobility paviljoen in het Holland house in Mumbai, waar Nederlandse

bedrijven aan een breed publiek het producten hebben gedemonstreerd.

Tevens heeft het ministerie van Economische Zaken een Memorandum of

Understanding getekend met het ministerie van Heavy Industries om kennis

over te dragen en best-practices uit te wisselen.

Er was ook dit jaar een Holland Energy and e-Mobility House op de Hannover

Messe (april 2015).

In november 2015 is er een handelsmissie naar Tokio en Fukuoka (Japan).

In deze missie is de focus op de marktkansen voor Nederlandse bedrijven

richting Tokio 2020 Olympics. De verwachting is dat Japanse bedrijven en

overheden behoefte hebben aan Nederlandse kennis op het gebied van

waterstof infrastructuur en voertuigen dan op het gebied van elektrisch

vervoer.



Pagina 33 van 37

Februari: VS over Smart Mobility, EV, Smart Grids

April: Japan over Cyber in relatie tot smart grids

Juni: VS over Washington DC en Chicago: Smart Grids, traffic management

November: Japan over Cyber in relatie tot smart grids

December: Boston (VS) Cyber in relatie tot smart grids (nog niet definitief)

Internationale conferenties

EVS Zuid – Korea

Handelsmissie Californie (Ploumen, Aboutaleb)

Mexico

Japan

India

NY Ece oktober

Overig

Future Mobility Seminar verbindt Nederlandse bedrijven met Singapore

Resultaten en follow-up Japan, 27 – 31 oktober 2014

Er wordt een fact finding missie georganiseerd naar China door

AutomotiveNL. Hier ligt de focus op plug-in voertuigen.

Op 3 december 2014 bracht een officiële delegatie van het Ministerie van

Economische Zaken van Duitsland en de bedrijfsdelegatie e-mobility een

bezoek aan VDL Bus & Coach.



Pagina 34 van 37

II.E4 Nog lopende Europese projecten met aantal Nederlandse partijen onder EFRO,

KP7, Horizon2020 onderverdeeld naar startjaar.

Onderstaande tabel toont het aantal Nederlandse partijen betrokken bij nog lopende

Europese projecten, onderverdeeld naar startjaar.

Startjaar

Lopende Europese projecten 2010 2011 2012 2013 2014 2015

EFRO 4

Operatie Boeggolf 4

Europees Kaderprogramma 3 3 7 4 1

COTEVOS 1

DESERVE 2

E[PLUS] 1

ECODRIVER 3

ELECTROMOBILITY+ 2

EVADER 1

FABRIC 1

GO4SEM 1

MEMLAB 1

Mobility 2.0 1

SAFEADAPT 2

SMARTFUSION 1

TIDE 1

H2020 1 1 6

CONCEPT 1

ECOCHAMPS 4

EU-elabus4.0 1

The V-FEATHER 1

THEMOTION 1



Pagina 35 van 37

Bijlage II.F Bedrijvenlijst per marktcluster

Aandrijftechniek en componenten, batterijmanagement en -informatiesystemen


MI-Partners BV Eindhoven DCB Energy BV

Sioux Embedded Systems BV Eindhoven IMC Organisatie Personeel Subsidie

Progression-Industry Eindhoven Dutch Traffic Consult

Brabant Alucast International BV Oss EVConsult

Benteler Engineering Services Helmond NL Mobility

GKN Service Benelux BV Halfweg AON

Advanced Electromagnetics BV Sprang-Capelle Duyndam

Brace Automotive Eindhoven INND

Buvo Castings BV Helmond Renova

CCM Centre for Concepts in Mechatronics Nuenen Tendris

Centurion Akku Nederlandse Accumulatoren Produktie B.V. Roermond Alphabet Nederland B.V.

DTI – Drivetrain Innovations B.V. Eindhoven Amega Groep

Gear Chain Industrial BV Eindhoven Athlon

Green Motion Technologies B.V. Autolease Centrale B.V.

Altran B.V. Eindhoven Autolease Lam

Bakker Magnetics BV Son DirectLease B.V.

Componenta BV Weert Electric Motorcycles Nederland

Chroma ATE Europe BV Ede Europcar Autoverhuur

Neds PEM fuel cells Arnhem Gebouwenzorg

Honeywell BV Amsterdam Zuidoost J&T Autolease

Denso Europe BV Weesp Mango Mobility B.V.

Euro Support Advanced Materials B.V. Uden MPI

Benteler RTC

Emobiletron Rüttchen Autowereld

Prodrive Technologies sQoot tweewieler lease

Star engines Strix Lease Services BV

Storm Eindhoven Terberg Leasing

Tegema Van Mossel Groep

Power Motive BV Etten-Leur WeMobile

TTI INC. Eindhoven Zoem elektrisch deelvervoer

Veds ANWB

Betronic BV ASML

Sycada.Green Boudesteijn

Midtronics BV Houten Business Lease

Cleantron BV Nieuw Vennep CGI

GP Batteries Europe BV Asten Combipakt Nijmegen

V Tron HNR EVC

ARN Post NL

Seats Network

Stichting Limburg Elektrisch

UPS

VCCR

VNA Lease

TNO Automotive Helmond

Delft Tyre Helmond

TASS International Helmond

Moditech

RDW



Pagina 36 van 37

Laadinfrastructuur en smart grids Nieuwbouw en ombouw (maatwerk) voertuigen

Van Leeuwen Oplaad Elektrisch Varen

Alfen BV EV NL

Allego ´Lightweight Structures B.V. Delft

BAM Infratechniek RAVO BV Alkmaar

Bosch Daf Trucks N.V. Eindhoven

Chargepoint / Reewoud Energietechniek Modesi Eindhoven

Cofely NPSP Composieten BV Haarlem

Ecotap Segula Technologies Nederland BV Eindhoven

EV Laadkwartier Bluekens

EV-Box Detroit Electric

Fastned Green Team Twente

FlexiCharge.nl Plastisol

GreenFlux PON

Lastmilesolutions Ten Cate

MisterGreen Electric Lease Toyota

Mourik E&I BV Volvo Cars

The Good Movement b.v. Zero bikes amsterdam

The New Motion Nissan NL

Delta Electronics Hoofddorp QWIC

Emmergy Helmond Renault Nederland N.V.

Heliox B.V. Best Metazet

ABB BV Rijswijk DUVEDEC Europe BV Helmond

Allego BMW Group NL

ECO Movement BYD Europe

Elaad Emco Benelux BV

Nuon M-Products

Plug me in project Spijkstaal Elektro BV Spijkenisse

Reewoud Trikke Europe

The plugin company Zerobikes

Laadmedia e-Traction Europe BV Apeldoorn

Eneco Zakelijk E-Trucks Europe Westerhoven

essent new energy Ginaf

East Coast Electric 2Getthere

Pura Vida Renewable Energy ESFA

Peec Power BV s-Gravendeel GreenMo - Noveco BV

Energie Nederland Accenda

Enexis Hytruck

Netbeheer Nederland Allmotive BV

Stedin B-style & Flexitrans BV

EMOSS bv Oosterhout

Frisian Motors BV

Elektrisch Varen

EV NL



Pagina 37 van 37

Overig

JJAdvies Machiel van Dalen

Energy Engineers Misteli

Ecomobiel Movares

Hogeschool Rotterdam Automotive Engineering Rotterdam NMU

Hogeschool van Arnhem en Nijmegen PBL

Schone Lucht Rally Platform toekomstbestendige mobiliteit

Steketee Design Eindhoven Policy Research

Strukton Embedded Solutions Son Rai Vereniging

H&S speed equipment vof Sevenum Rally Masters

Technische Universiteit Eindhoven Rebel Group

Hogeschool Arnhem Nijmegen - HTS Autotechiek Arnhem RHDHV

E-Mobility Consulting Breda Roelof Reinieman

Provincie Noord-Brabant 's Hertogenbosch Samson

Automotive NL Sub Zero Race

B M I Syntens

Bayings Universiteit Twente

BEN ECO Vereniging Doet

Bovag VORM Net

Careo AFPT Sprang-Capelle

Elektromobilitaet Allianz Nederland

Emma Communicatie Dutch-INCERT

Emodz E-Mobility

Energie Ambassadeurs Poet Farmer

Everts Roodworks BV communicatie-advies

Feweb Zero emissie busvervoer

Fier Aad de Wit Verhuizingen

Gemeente Uithoorn APPM

Heiwegen AW Projects

Het Energiebureau ECN

Hiepractief Eurocarbon BV Sittard

ICT Office Emove Adventure

InMotion HAW

IVDM Mac

KPVV

Additionele analyses

Documents

Transcript of Additionele analyses