ActieAgendA economie

2020 - 2022

Deel A: Economische koers

ONDERNEMEN & ONTWIKKELEN

1

Actieagenda Economie 2020-2022 Deel A: Economische koers

1. Aanleiding nieuwe actieagenda Economie Zelfbewust richting geven aan de economische koers van Smallingerland en proactief kansen pakken

die zich voordoen. Dat is waar voorliggende agenda over gaat en aan moet bijdragen. Op 11 oktober

2016 besloot de gemeenteraad een Taskforce Werkgelegenheid in te stellen. De raad wilde namelijk,

in aanvulling op alle inspanningen van het college, geen middel onbenut laten om werkgelegenheid te

creëren of te behouden. De Taskforce had als doel het signaleren en aanreiken van ideeën en het

benutten kansen om:

1. de werkgelegenheid in Smallingerland verder te vergroten;

2. knelpunten die groei van de werkgelegenheid in de weg staan, weg te nemen.

In oktober 2018 is het rapport van de Taskforce Werkgelegenheid behandeld in de gemeenteraad. De

Taskforce constateerde: het lukt Smallingerland tot op heden nog niet goed genoeg om zich

onderscheidend te profileren. Smallingerland heeft wel onderscheidende factoren, maar die worden

niet of onvoldoende voor het voetlicht gebracht. Ook verwees de Taskforce naar het rapport van de

Rekenkamer ""Leren van Innoveren" waarin onderstaande aanbevelingen werden gedaan

ontwikkel een meerjaren marketing- en acquisitieplan;

verken de mogelijkheden om "clustergewijs" ook andere economische sectoren van

Smallingerland verder te ontwikkelen;

stel een dienstverleningsconcept voor ondernemers op, waarin de gemeente haar

dienstverlening aan ondernemers vastlegt;

betrek ondernemers meer bij beleidsvorming en evaluatie rond promotie, acquisitie en

dienstverlening.

Het college heeft in reactie op het rapport aangegeven de ideeën, suggesties en aanbevelingen

van de Taskforce te verwerken in een uitvoeringsplan; de ‘economische actieagenda’. Deze agenda

bestaat uit twee delen, A en B. Deel A, dat voor u ligt, bevat onze visie op de economie van

Smallingerland en op onze eigen organisatie. Het geeft tevens de onderbouwing van de keuzes die

we maken en de strategie die we willen hanteren om aan de belangrijkste opgaven bij te dragen.

Deel B verschaft een overzicht van concrete acties, belangrijkste partners en middelen die nodig

zijn om uitvoering te geven aan deze agenda. Voor wie direct aan de slag wil, verwijzen wij graag

door naar deel B. Wie benieuwd is naar de ratio van ons handelen en de koers die we willen varen,

wensen wij veel leesplezier in deel A.

2. Visie op de economie van Smallingerland Het hebben van een vitale economie is geen doel op zich, het is belangrijk voor de welvaart van de

burgers in Smallingerland en een randvoorwaarde voor het welbevinden van de burgers. Economisch

perspectief leidt tot financiële zelfredzaamheid en eigenwaarde en is daarmee een belangrijke factor

als het gaat om het geluk van mensen. In Smallingerland willen we daarom het economisch perspectief

en daarmee gepaarde financiële zelfredzaamheid borgen voor de huidige én toekomstige generatie(s).

Een vitale economie draagt verder bij aan een aantrekkelijke voorzieningenstructuur, aan een bloeiend

verenigingsleven, aan ruimtelijke kwaliteit en tevens aan de oplossing voor diverse maatschappelijke

2

vraagstukken. Of het nu gaat om gezonde voeding en een gezonde levensstijl, de transitie naar een

circulaire economie of het versnellen van de energietransitie, alleen als bedrijven er hun

businessmodellen op richten, gaat het echt lukken. De visie van Smallingerland is dan ook dat de

economie een belangrijke drijvende kracht is achter de grote transities van deze tijd.

De gemeente wil vanuit haar rol bijdragen aan een economie waar de samenleving optimaal van

profiteert. Daarvoor hoeft de economie van Smallingerland niet zozeer te groeien. De

beroepsbevolking zal op termijn krimpen, waardoor er minder banen nodig zijn. Het is vooral de

kwaliteit van de economische activiteiten die steeds belangrijker wordt. En met kwaliteit wordt

bedoeld dat het activiteiten betreft die ook op de langere termijn bijdragen aan de welvaart en het

welzijn van de burgers. Het gaat dus om een goede match tussen de werkgelegenheid en de

beroepsbevolking. Economische groei beschouwen wij in Smallingerland dan ook als middel en niet als

een doel op zich.

We streven naar een vitale economie, optimaal toegerust op de toekomstige transities en kansen.

Daarbij is echter moeilijk te voorspellen wat de economische activiteiten in de toekomst zullen zijn.

We bevinden ons namelijk in een tijdperk van transities en trendbreuken. Dit betekent dat

doorontwikkeling van trends niet vanzelfsprekend is. Het gaat er dus niet zozeer om dat we proberen

te voorspellen welke kant het uitgaat, welke technologie dominant gaat worden, welke transitie in

welk tempo door gaat zetten. Het gaat er vooral om dat we ons goed op het onzekere en onbekende

voorbereiden.

Een toekomstbestendige economie waarmee we optimaal kunnen inspelen op de economische kansen

die de transities bieden, realiseren we in Smallingerland door stevig aan de slag te gaan met de

volgende economische kernopgaven:

Het verder vergroten van de attractiviteit van ons vestigingsklimaat om zo ondernemers en talent

aan te trekken en vast te houden.

De wendbaarheid en weerbaarheid van ondernemers en beroepsbevolking in onze gemeente

vergroten zodat zij samen optimaal in kunnen spelen op trends en transities, zoals in de

omvangrijke maakindustrie in Drachten.

de arbeidsproductiviteit vergroten en werkgelegenheid die bestaansrecht heeft behouden.

Naast flexibiliteit van onze ondernemers, beroepsbevolking en het onderwijs, wordt ook flexibiliteit

van ons als gemeente gevraagd. Een gemeente die nu en dan regisseert, maar vaker nog faciliteert.

Een gemeente die weet wat er speelt en wat nodig is, door continu in gesprek te zijn met de

samenleving. Dit betekent flexibiliteit in beleidskaders, in wet- en regelgeving en in ons eigen bestuur

en personeelsbestand.

3. Foto van de economie van Smallingerland Alvorens we kunnen overgaan tot actie moeten we eerst weten waar we nu met onze economie staan.

We baseren ons bij het bepalen van de uitdagingen en het maken van de keuzes zoveel mogelijk op

feiten. Smallingerland is met 56.000 inwoners, 4.500 (bedrijfs)vestigingen en ruim 29.000

arbeidsplaatsen de op twee na grootste gemeente in Friesland en prominent deelnemer in de F4: het

regionale samenwerkingsverband tussen de vier grote gemeenten in Friesland.

Smallingerland heeft maximaal weten te profiteren van de hoogconjunctuur waarin we ons

momenteel bevinden. De werkgelegenheid nam in de afgelopen twee jaar toe met in totaal 1.400

banen. Daarmee was Smallingerland een van de snelst groeiende gemeenten in Noord-Nederland en

groeide de gemeente bovendien (relatief gezien) harder dan de andere drie gemeenten in de F4.

3

Wat opvalt in de economische structuur is dat wij beschikken over een zeer sterke en omvangrijke

industriesector. De industriesector is momenteel de snelst groeiende werkgever in Smallingerland en

groeit harder dan landelijk. Het is bovendien een sector waar Smallingerland in toenemende mate

(inter)nationaal om bekend staat. Het bepaalt in toenemende mate onze economische signatuur.

Naast de industrie is ook de bouw goed vertegenwoordigd (zij het in beperktere mate) en heeft

Smallingerland een omvangrijke en in het oog springende haveneconomie rondom de binnenhaven in

Drachten. Wat verder opvalt is het ‘verzorgende’ karakter van de economie in Smallingerland,

veroorzaakt door de sterke regionale (ver)zorgfunctie die Smallingerland heeft. In onze gemeente

werken daardoor veel mensen in de zorg en in het onderwijs. Mede daardoor telt Smallingerland, in

verhouding tot de omringende regio, weinig zelfstandigen en meer grotere bedrijven en instellingen.

Door onze omvangrijke industrie hebben we veel bedrijven die producten en/of diensten naar het

buitenland exporteren. We hebben dus veel stuwende bedrijven die internationaal actief zijn, daar

kunnen concurreren, maar ook afhankelijk zijn van ontwikkelingen op de internationale markten, zoals

Brexit en het handelsconflict tussen de VS en China dat momenteel speelt. We zijn

conjunctuurgevoeliger en dat vertaalt zich straks in een hogere werkloosheid wanneer de conjunctuur

weer naar beneden omslaat.

De bedrijvendynamiek in Smallingerland laat een gemengd beeld zien. Zo hebben we in de gemeente

bijvoorbeeld veel snelgroeiende bedrijven. Daar staat tegenover dat er relatief weinig ondernemers

starten en naar verhouding veel bedrijven failleren. Met name nieuw ondernemerschap en het

bestaande MKB zijn van belang voor de toekomstige vitaliteit van de economie en vragen onze

aandacht. Daarnaast is het aantrekken van nieuwe ondernemingen van buiten van belang, hoewel we

het daar in het verleden minder van moesten hebben. Smallingerland is door de jaren heen vooral

gegroeid op eigen kracht.

Smallingerland is een werkgelegenheidsgemeente met meer arbeidsplaatsen dan de beroepsbevolking

groot is. De bedrijven en inwoners uit onze gemeente zijn qua werknemers en werk afhankelijk van de

omliggende regio. Van de werkgelegenheid bij bedrijven in Smallingerland wordt 58% door mensen

van buiten ingevuld. Meer dan de helft van onze eigen beroepsbevolking is werkzaam buiten

Smallingerland. De regio is er dus bij gebaat dat het goed gaat met onze economie en vice versa.

Ten slotte merken we op dat onze beroepsbevolking naar verhouding lager is opgeleid. De stijging van

het aandeel HBO+ blijft achter bij de landelijke trend. Smallingerland heeft overwegend een MBO

beroepsbevolking met veel MBO geschoolde medewerkers en ondernemers. De werkloosheid is op dit

moment laag, maar bevat een hardnekkige kern die veelal niet over een startkwalificatie beschikt. De

participatiegraad is nu al hoog en het is maar de vraag of daar nog veel rek in zit. Na een periode van

bevolkingsgroei wordt verwacht dat in de komende decennia de bevolking zal krimpen. En door

vergrijzing zal de omvang van de potentiële beroepsbevolking afnemen (ongeveer 4.300 mensen

minder in 2040 volgens de prognoses van het CBS). Dat geldt overigens ook voor de omliggende regio’s.

De arbeidsmarkt is momenteel krap en zal in de toekomst naar verwachting krimpen.

De optelsom van deze arbeidsmarktgegevens laat zien dat we een toenemende ‘struggle for talent’

gaan krijgen, dat er een groeiende noodzaak is om de arbeidsproductiviteit te verhogen om de

economie en de voorzieningen op peil te houden, maar ook dat er per saldo minder banen nodig zijn

om de beroepsbevolking aan het werk te houden. We hoeven dus met het oog op de toekomst niet

persé meer werkgelegenheid te hebben, we moeten werkgelegenheid hebben die bestaansrecht heeft

en houdt. Dit betekent ook werkgelegenheid die past bij het DNA van de gemeente. Dat is de opgave

waar we voor staan en waar wij als gemeente een bijdrage aan willen leveren.

4

4. De strategie van Smallingerland

4.1 Werken langs drie sporen

Om economische kansen in Smallingerland te creëren die bij onze visie passen en om te bijdragen aan

de opgaven waar we voor staan, werken we langs drie sporen. Voor een vitale economie is het

essentieel dat we onze basis op orde hebben. In spoor 1 en 2 van de economische actieagenda van

Smallingerland werken we daarom aan de verdere versterking van de economische basis. Hierin maken

wij onderscheid tussen alles wat zich ‘voor de voordeur’ van de ondernemer afspeelt (versterken van

het vestigingsklimaat) en alles wat zich ‘achter de voordeur’ van de ondernemer afspeelt (versterken

van ondernemerschap, innovatie en internationalisering).

In spoor 3 van onze actieagenda werken we gericht aan het uitbouwen van de krachtige economische

pijlers van Smallingerland. Deze kracht van Smallingerland, dat wat ons in economisch opzicht echt

onderscheidt en waar we kansen voor ontwikkeling zien, bestaat wat ons betreft uit ons (hightech)

industriële complex en de haven gerelateerde bedrijvigheid. Daarnaast willen we kijken of we onze

omvangrijke zorgsector economisch beter kunnen benutten.

Belangrijke noties daarbij zijn:

Economisch beleid is integraal beleid: inzet op woonmilieu, duurzaamheid, recreatie, cultuur,

energie, en verkeer en vervoer is een randvoorwaarde om de economische ambities in deze

agenda te kunnen realiseren.

Om het economisch perspectief en daarmee gepaarde financiële zelfredzaamheid te borgen voor

de huidige én toekomstige generatie(s) is een omslag in ons denken noodzakelijk: van een focus

op economische groei naar een focus op de verbetering van kwaliteit (op andere waarden

gebaseerd, inclusief, duurzaam, een zekerstelling van maatschappelijk draagvlak, etc.). Gezien de

ontwikkeling van de beroepsbevolking is groei niet strikt noodzakelijk, investeren in

toekomstbestendigheid wel. De sectoren van morgen zijn niet die van vandaag.

De arbeidsmarkt functioneert op regionale schaal. In het economisch beleid is regionale

samenwerking dan ook van groot belang. Waar we vraagstukken zelf kunnen oplossen zullen we

dat doen, in de regio’s werken we samen waar dat nodig is. De algemene grondhouding van

Smallingerland is gericht op samenwerking i.p.v. concurrentie met de buurgemeenten.

Wij kennen als gemeente onze eigen beperkingen. De maakbaarheid van de economie is

bovendien beperkt. De basishouding van de gemeente is faciliterend en we acteren alleen op

onderdelen waar we het verschil kunnen maken of een wettelijk taak te vervullen hebben.

4.2 Onze agenda in een notendop

Per spoor zijn de belangrijkste uitdagingen voor de komende jaren geïdentificeerd (zie figuur 1). Elk

van deze uitdagingen hebben we uitgewerkt in de economische actieagenda 2020-2022.

5

Figuur 1: de economische uitdagingen van Smallingerland

Per uitdaging verschilt de aanpak en de rol en inzet van ons als gemeente en van de maatschappelijke

partners waarmee wij samenwerken.

44..33 HHeett aaffwweeggiinnggkkaaddeerr ddaatt wwiijj bbiijj oonnzzee aaggeennddaa hhaanntteerreenn De economische opgaven waar Smallingerland voor staat zijn groot en de kansen talrijk. Tegelijkertijd

zijn onze middelen en de uitvoeringscapaciteit van ons als gemeente beperkt en dient er bovendien

voldoende ruimte over te blijven om ook de flexibiliteit in de uitvoering te kunnen borgen (gedurende

de rit nieuwe kansen pakken wanneer deze zich voordoen). Dit maakt dat er binnen de sporen en in

de uitdagingen een afweging is gemaakt welke activiteiten, wanneer en in welke volgorde door de

gemeente dienen te worden opgepakt. Ook bij nieuwe ontwikkelingen/initiatieven die van invloed zijn

op de economische opgave dient telkens een afweging gemaakt te worden. Om dit zo objectief

mogelijk en in het belang van Smallingerland te doen, is onderstaand afwegingskader gehanteerd.

Uitdagingen

1.Uitstekendewerklocaties2. Stadshart Drachten3. Arbeidsmarkt & O34.Versterkentoerismeenrecreatie

5. Gastvrijheidseconomie6.Aquisitieenpromotie

7. Cluster high tech industry8. Cluster haveneconomie9. Cluster zorgeconomie

Uitdagingen

1.Uitstekendewerklocaties2. Stadshart Drachten3. Arbeidsmarkt & O34. Gastvrijheidseconomie

5. Ondersteunen ondernemerschap6.Aquisitieenpromotie

7. Cluster high tech industry8. Cluster haveneconomie9. Cluster zorgeconomie

6

Het afwegingskader kan gebruikt worden in de interne ambtelijke en bestuurlijke overleggen m.b.t. de

keuze en prioritering van activiteiten (bijvoorbeeld team- en portefeuillehouders overleggen). Ook kan

het afwegingskader gebruikt worden i.r.t. de verantwoording van keuzes richting het College, de

Gemeenteraad, de partners en de rest van de samenleving.

Afwegingskader economische actieagenda Smallingerland

De gemeente Smallingerland hanteert voor de economische agenda in haar afweging van de

activiteiten/projecten waar zij zich al dan niet voor in gaat spannen twee harde criteria waaraan moet worden

voldaan:

1. Er is sprake van een publiek belang

2. Er is sprake van een duidelijke economische relevantie.

Deze twee criteria zijn voor de gemeente zogenaamde knock-out criteria: als het publieke belang en de

economische relevantie niet hardgemaakt kunnen worden, zal er geen bijdrage (in termen van menskracht en

middelen) geleverd worden aan deze activiteiten.

Indien publiek belang en economische relevantie zijn aangetoond, worden activiteiten langs de volgende

meetlat gelegd:

Mate van impact op de economische opgaven van Smallingerland

Mate van commitment van andere partners (in principe doet de gemeente binnen het economisch domein

niets alleen)

Mate waarin de haalbaarheid is aangetoond

Tijdgebonden: er moet sprake zijn van een duidelijk begin en een eind.

Aan de hand van dit afwegingskader kan de gemeente een prioritering aanbrengen wanneer er sprake is van

meerdere projecten en activiteiten en kunnen nieuwe projecten op hun merites worden beoordeeld. Het helpt

de gemeente om keuzes te expliciteren en beargumenteren en om deze keuzes intern en extern uit te leggen.

7

5. Organisatie en monitoring

5.1 Organisatie en governance

Smallingerland heeft in deze economische actieagenda een stevige ambitie voor de periode 2020-2022

geformuleerd. De economische agenda is flexibel, integraal en niet vastgeklonken op enkele sectoren

of thema’s. De gemeente is hiermee in staat optimaal in te spelen op veranderingen in de economie

en samenleving. Dat is ook nodig omdat de economie zich qua conjunctuur op een kantelpunt bevindt

en omdat we nog niet weten welke gevolgen geopolitieke ontwikkelingen hebben voor onze

economie.

Voor de realisatie is passende uitvoer en besturing nodig. Bij het inrichten hiervan hanteren we een

drietal uitgangspunten:

I. Jaarlijkse focus met systematische sturing Om de economische ambities van Smallingerland te kunnen realiseren is meer nodig dan alleen inzet

vanuit het team en domein economie. Economisch beleid is immers integraal beleid. We kunnen onze

economische doelen alleen halen in samenwerking met andere domeinen zoals wonen, duurzaamheid,

ruimtelijke ontwikkeling, sociaal beleid, infrastructuur, etc. Dit vraag intensieve samenwerking en

afstemming dwars door portefeuilles heen.

De governance bij de economische agenda wordt ingepast in de reguliere planning & control cyclus

van de gemeente Smallingerland. In de praktijk betekent dit het volgende:

- Op basis van de economische uitdagingen in deze economische agenda wordt jaarlijks een jaarplan

vastgesteld. In dit jaarplan zijn de specifiek voor de in dat jaar uit te voeren activiteiten (inclusief

de doorvertaling naar de begroting) opgenomen.

- Het jaarplan komt tot stand door voorafgaand aan ieder jaar met partners en experts te bepalen

in hoeverre de voorgenomen activiteiten nog bijdragen aan de opgaven. Het jaarplan wordt zo

ieder jaar bijgesteld waarbij nieuwe accenten kunnen worden gelegd.

II. Praktisch en flexibel in de uitvoering Voor de diverse agendaonderdelen is jaarlijks praktische uitvoeringscapaciteit nodig. Een flexibele

agenda vraagt bovendien om flexibiliteit in de uitvoer. Binnen het team dat verantwoordelijk is voor

de uitvoer dient daarom voldoende ruimte aanwezig te zijn om ook flexibel in te kunnen spelen op

onvoorziene situaties. Borging van de ‘antennefunctie’ is daarbij van groot belang. In de uitvoer zal

namelijk constant de afweging gemaakt moeten worden of geplande acties (nog) aansluiten bij de

behoeften van het bedrijfsleven in Smallingerland en waar nieuwe initiatieven moeten worden

opgepakt. Ook dient voortdurend gekeken te worden hoe de eigen bestaande assets van

Smallingerland zich verhouden tot de toekomstige ontwikkelingen.

In de uitvoer maken wij op hoofdlijnen onderscheid in de volgende taken:

- Accountmanagement bedrijven en instellingen

- Management van projecten en netwerken

- Promotie en acquisitie

- Besturing van de economische agenda: plannen, uitvoering en afstemming organiseren,

monitoren en bijstellen

8

III. Effectieve en gerichte samenwerking met partners in de regio Essentieel voor een effectieve uitvoering van de agenda is de samenwerking met onze partners, in het

bijzonder bedrijven en instellingen, onderwijsinstellingen en andere overheden. Het zwaartepunt van

de samenwerking ligt op het niveau van de afzonderlijke projecten en acties. In deel B van de

actieagenda zijn per uitdaging de beoogde samenwerkingspartners opgenomen en wordt stil gestaan

bij de rol die de gemeente Smallingerland voor zich zelf ziet weggelegd.

In het jaarplan zal per specifieke actie aandacht zijn voor de concrete beschrijving en verdeling van

rollen, taken, inbreng en verantwoordelijkheden (intern, binnen Smallingerland in de triple helix

samenwerking en de regio’s met de bestuurlijke en ambtelijke positionering van Smallingerland

daarbinnen).

5.2 Monitoring

Om de effecten van de inspanningen vanuit de gemeente objectief te kunnen beoordelen en bijsturen,

is het van belang dat de gemeente Smallingerland een beeld heeft bij de ontwikkelingen van de

economische situatie. Hiertoe kunnen door de gemeenten een (beperkt) aantal indicatoren worden

vastgesteld die gedurende de looptijd van de economische agenda kunnen worden gevolgd.

Gezamenlijk vervullen deze indicatoren vooral een antennefunctie en vormen ze een

sturingsinstrument voor de gemeente, waar het gaat om de economische ontwikkeling van

Smallingerland. De resultaten van de monitor worden jaarlijks in het College besproken en gedeeld

met de Raad en ondernemend Smallingerland.

Hieronder zijn de indicatoren opgenomen die deel uit zullen maken van de monitor:

Sociaal- economische monitor Smallingerland

Aantal bedrijven en instellingen

Aantal banen

Ontwikkeling aantal banen (absoluut en %)

Aantal banen en bedrijven in de ‘topsectoren’: High Tech Industry, zorg en haveneconomie

Aantal banen en bedrijven in toerisme en recreatie

Aantal snelgroeiende bedrijven

Aantal exporterende vestigingen

Opbouw beroepsbevolking naar leeftijd

Opbouw beroepsbevolking naar opleidingsniveau (absoluut en %)

Werkloosheid (absoluut en %)

Netto participatiegraad (%)

Gemiddeld besteedbaar inkomen per capita (€)

In- en uitgaande pendel

Uitgeefbaar aanbod bedrijventerreinen (ha.)

Planvoorraad bedrijventerreinen

Leegstand detailhandel binnen de kernen

9

5.3 Financieel overzicht

Hieronder zijn de middelen in beeld gebracht die gevraagd worden om de actieagenda uit te voeren in

de periode 2020-2022.

Thema totaal

Uitstekend Werklocaties 50.000

Stadshart 315.000

Arbeidsmarkt&O3 150.000

Gastvrijheidseconomie 75.000

Ondersteunen Ondernemerschap 105.000

Acquisitie en Promotie 385.000

Cluster High Tech Industrie 110.000

Cluster Haveneconomie 100.000

Cluster Zorgeconomie 70.000

Totaal 2020/2021/2022 1.360.000