ABN AMRO - Relevant

76

description

ABN AMRO Relevant, banking magazine

Transcript of ABN AMRO - Relevant

Page 1: ABN AMRO - Relevant
Page 2: ABN AMRO - Relevant

Hoe was uw jaar?

“Voor een arbeidsrechtadvocaat zijn

het dynamische tijden. Mijn rol om mee

te denken over praktische oplossingen

en op strategisch niveau is groter

geworden. Mijn cliënten zijn overwe-

gend ondernemingen en hebben juist

nu behoefte aan ondersteuning van

HR-beleid op de lange termijn. Dit geldt

voor de kruidenier op de hoek tot aan

de beursgenoteerde ondernemingen.

Het is voor veel ondernemingen en

werknemers een zware tijd, maar

ook een tijd van reflectie, bezinning

en mogelijkheden. Dit leidt op het

arbeidsrechtterrein tot een ontwikkeling

die de verhouding tussen werkgever en

werknemer meer in balans brengt.’’

Dorothé Smits (42) arbeidsrechtadvocaat bij SmitsDeLange te Amsterdam

klantportret

tekst Michiel Mastenbroek

beeld Merlijn Doomernik

KOBA1668_cover-2portr-back.indd 4 10-8-09 16:51

Page 3: ABN AMRO - Relevant

Met trots presenteren wij het magazine Relevant. Ons ‘Groot Eco-

nomisch Tijdschrift’ gaat in op actuele fi nanciële en economische

thema’s.

Deze éénmalige uitgave is speciaal samengesteld voor u, als

gewaardeerde relatie, met medewerking van het Investment

Advisory Center (IAC) en het Economisch Bureau. Het magazine

maakt onderdeel uit van het programma Relevant. Doel van dit programma is

om u zo goed mogelijk te informeren over actuele gebeurtenissen in de fi nan-

ciële en economische wereld en de standpunten die ABN AMRO daarbij

inneemt. In dit magazine geeft Gerrit Zalm zijn visie op de toekomst van

ABN AMRO. Ook gaan onze deskundigen uitgebreid in op de kredietcrisis: van

de ontstaansgeschiedenis tot de huidige stand van zaken en de te verwachten

ontwikkelingen. Hierbij komen de (internationale) beurzen, fi nanciële markten

en woningmarkten aan de orde.

Graag wil ik u attenderen op het feit dat we naast het tijdschrift wekelijks de

digitale nieuwsbrief Relevant uitbrengen waarin we ingaan op de actuele ont-

wikkelingen. U kunt zich hiervoor inschrijven op www.abnamro.nl/relevant. Tot

slot organiseren wij in de komende periode een achttal seminars onder de titel

Meeting the Experts, waar u de mogelijkheid heeft om uw vragen rechtstreeks

te stellen aan deskundigen van binnen en buiten de bank. Meldt u aan voor

Meeting the Experts door middel van de in dit magazine bijgesloten antwoord-

coupon, of kijk op www.abnamro.nl/seminars.

Uiteraard staan wij open voor uw reacties en suggesties. Deze kunt u mailen

naar [email protected]. Ik wens u veel leesplezier toe.

Drs. J. de Ruiter

Directeur Preferred Banking Nederland

Geachte lezer

Han de Ruiter is

Directeur Preferred

Banking Nederland bij

ABN AMRO, waar hij

sinds 1985 werkzaam is.

HAN DE RUITER

voorwoord

bee

ld R

og

er D

ah

me

n/H

olla

nd

se H

oo

gte

3

3-AA-Relevant_p3-Col-de Ruiter.indd 3 21-8-09 13:38

Page 4: ABN AMRO - Relevant

Relevant magazine Eenmalige uitgave van ABN AMRO voor Preferred Banking-relaties, september 2009. Bladmanagement en coördinatie onder verantwoordelijkheid van de afdeling Preferred Banking.

colofon RedactieadresABN AMRORedactie RelevantPostbus 283 (AA 2324)1000 EZ [email protected]

Concept en realisatieMediaPartners LoyaliteitsCommunicatie, Amstelveen

HoofdredactieMike Cooper

RedactieMarko Cortel, John Edwards, Anja Koelstra (beeldredactie), Coraline Krak, Remmy Visser

ArtdirectionNora Vrba

InhoudMannen malaise

“Met feminisme heeft dit niets

te maken.” Esther-Mirjam Sent

pleit voor gebalanceerde

invulling van topposities.

pagina 24

Hoe was uw jaar? Vijf Preferred Banking-klanten vertellen.

pagina 2,17,47,60,75

colofon

Wat doe ik met mijn geld?De crisis heeft geleid tot grote verliezen bij

beleggers. Wat moet u nu met uw geld?

Toch weer beleggen? En waarin dan?

Of een paar jaar sparen?

pagina 32

4

4-AA-Relevant_p4-5 inhoud_vs3.indd 4 21-8-09 15:26

Page 5: ABN AMRO - Relevant

VormgevingMartijn de Kruijf

Met dank aanEconomisch Bureau ABN AMRO, Investment Advisory Center ABN AMRO, Askar Autodemontage, Astrid Timmer (visagie)

© 2009 ABN AMRO/MediaPartners. Het is niet toegestaan om de inhoud van deze uitgave (of gedeelten daarvan) in welke vorm en op welke wijze dan ook over te nemen, te vermenigvuldigen, te distribueren of openbaar te maken zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van ABN AMRO. Ondanks het feit dat aan de samenstelling van Relevant de grootst mogelijke zorg is besteed, kunnen ABN AMRO en MediaPartners niet instaan voor de juistheid, volledigheid en actualiteit van de geboden informatie en diensten. Wanneer u zonder verifi catie of nader advies gebruikmaakt van de geboden informatie en diensten van Relevant, doet u dat voor eigen rekening en risico. ABN AMRO en MediaPartners aanvaarden geen enkele aansprakelijkheid.

Klantportret 2

W E L K O M 3

I N T E R V I E W G E R R I T Z A L M 6

Grote getallen 10

Twee jaar zwaar weer 12

Klantportret 17

Land inzicht Nederland 18

Volop in beweging 20

Column Evert Waterlander 23

I N T E R V I E W E S T H E R - M I R J A M S E N T 24

Boekrecensies 28

Land inzicht Duitsland 30

WAT D O E I K M E T M I J N G E L D ? 32

Beeldverhaal Tot op de bodem 37

Kansen zien 44

Klantportret 47

Land inzicht Eurozone 48

Oost, west, thuis best? 50

Column Han de Jong 54

E E N A N D E R E K I J K O P S TA AT S S T E U N 55

Land inzicht Verenigde Staten 58

Klantportret 60

Angelsaksisch of Rijnlands model 61

I N T E R V I E W O N N O M A AT H U I S 64

Land inzicht China 68

Welkefl atie? 70

Economische begrippenlijst 73

Klantportret 75

Land inzichtVijf economische regio’s ingezoomd

pagina 18,30,48,58,68

Tot op de bodemErnstige mannen op persconferenties. Opgepakte zwendelaars

bij een gerechtsgebouw. Lege kantoorpanden. Te koopborden

op huizen. Het aanzien van de crisis was niet vrolijkmakend.

Een beeldverslag. pagina 37

5

4-AA-Relevant_p4-5 inhoud_vs3.indd 5 21-8-09 15:26

Page 6: ABN AMRO - Relevant

6

5-AA-Relevant_p6-9-zalm-v3.indd 6 21-8-09 12:59

Page 7: ABN AMRO - Relevant

“Toen ik begon, rekende ik erop dat het een zware en uitdagende klus zou

worden, maar dat spreekt mij altijd wel aan. Ik ben nog nooit een uitdaging uit

de weg gegaan. In eerste instantie gaat het om het ontvlechten van de ‘oude’

ABN AMRO. Verder willen we een nieuwe, sterke onderneming neerzetten,

waarin de klant centraal staat. Een bank die dienstbaar is aan haar klanten, die

zich richt op activiteiten waar we echt toegevoegde waarde kunnen leveren en

waarbij afspraak, afspraak is.”

tekst Brigitte Seegers (ABN AMRO)beeld Guus Dubbelman/Hollandse Hoogte

interview

E I N D 2 0 0 8 B E G O N H I J A A N D E Z E M O N S T E R K L U S : T W E E B A N K E N

S A M E N S M E LT E N T O T E E N ‘ T O P B A N K ’ , M I D D E N I N E E N E C O N O M I S C H E

C R I S I S . G E R R I T Z A L M I S V O O R Z I T T E R VA N D E R A A D VA N B E S T U U R VA N

A B N A M R O E N B E O O G D V O O R Z I T T E R VA N D I E N I E U W E B A N K . I N M I D D E L S

T E K E N E N D E C O N T O U R E N VA N D E N I E U W E B A N K Z I C H A F.

nog niet“We zijnklaar”

7

5-AA-Relevant_p6-9-zalm-v3.indd 7 21-8-09 12:59

Page 8: ABN AMRO - Relevant

Op de vraag hoe ‘de klant centraal stellen’ zich verhoudt tot winstgevendheid,

zegt Gerrit Zalm: “Als je de klanten excellent en effi ciënt bedient met bekwaam

en gemotiveerd personeel, komt het ook met de winst goed.”

P E R S O O N L I J K C O N TA C T

Wat zijn de eerste wapenfeiten van Gerrit Zalm? “Ik ben mijn taak begonnen

met het vormen van een sterk team aan de top. Dat is van cruciaal belang voor

het bereiken van ons doel: een bank met ambitie, zonder pretenties. Want we

willen een ondernemende bank neerzetten, maar ook een bank die geen risico’s

neemt, die we zelf niet begrijpen. Een bank waarbij iedereen zijn of haar verant-

woordelijkheid neemt, integer handelen vooropstaat en de leiders het goede

voorbeeld geven. Mijn collega-leden van de Raad van Bestuur en ik gaan dan

ook met regelmaat ‘het land in’.”

Want bij de nieuwe ABN AMRO ligt, volgens Zalm, de focus op persoonlijk

contact voor de lange termijn. “Daarom probeer ik regelmatig bijeenkomsten

met klanten bij te wonen en daar ook te praten met klanten. Het valt me op dat

er veel sympathie is voor de nieuwe bank. Soms is men zo enthousiast over wat

er de laatste tijd allemaal gebeurd is, dat ik me genoodzaakt voel wat dieper

in te gaan op het proces en de complicaties die daarbij nog kunnen optreden.

Toch doet dit vertrouwen mij echt goed, het geeft me positieve energie.”

S E PA R AT I E E N I N T E G R AT I E

“Waar we nu mee bezig zijn, is het separatieproces, het afsplitsen van de ver-

schillende onderdelen die nu in de RFS Holding zitten. De verwachting is dat

dit proces tot eind van het jaar 2009 duurt. Mits wij toestemming hebben van

alle relevante toezichthouders, begint daarna de daadwerkelijke integratie van

het staatsdeel van ABN AMRO en Fortis Bank Nederland, en krijgt de nieuwe

bank defi nitief vorm. Ook verdwijnen door de afsplitsing sommige functies

naar RBS. Deze zullen deels binnen ABN AMRO opnieuw opgebouwd worden.

Daar zijn we al ver mee. We denken nu dat de volledige integratie in 2012 zal

zijn afgerond. Dan spreken we over de ‘achterkant’. Aan de ‘voorkant’ die de

klant ziet, is 2010 haalbaar.”

Op de vraag waarom ABN AMRO 2,5 miljard euro kapitaal nodig heeft,

reageert Zalm: “Ik vind het belangrijk om hier uit te leggen dat het niet gaat

“ Ik ben nog nooit een uitdaging uit de weg gegaan”

8

5-AA-Relevant_p6-9-zalm-v3.indd 8 21-8-09 12:59

Page 9: ABN AMRO - Relevant

interview om ‘weer’ steun, zoals ik vaak lees en hoor. ABN AMRO heeft

nog geen enkele steun ontvangen. De Staat heeft, inclusief de

verzekeringspoot, 16,8 miljard euro betaald voor de overname,

maar dat geld is naar de verkoper, Fortis Bank België, gegaan.

Het bedrag van ongeveer 2,5 miljard euro is noodzakelijk om de

kapitaalpositie in de komende separatiefase te laten voldoen aan

de eisen van De Nederlandsche Bank. Als de drie aandeelhouders

zich uit ABN AMRO terugtrekken, nemen zij ook hun deel van het

kapitaal mee.”

D E T O E K O M S T

Hoe ziet de bank er straks uit? “We zijn er voor al onze particuliere

klanten, maar willen specifi ek groeien in het klantsegment van de

meer welgestelde particulier. Samen met Fortis Bank Nederland

zijn we een sterke partij. Ook hebben we de ambitie om hier de

zakenbank te zijn. Niet als huisbankier van de Unilevers en Shells, maar wel van

het gehele bedrijfsleven daaronder. Wij willen aan MKB en Corporate Clients

het complete pakket van fi nanciële diensten leveren: betalingsverkeer, kredieten,

advies op het gebied van overname, beursgang, bedrijfsoverdracht et cetera.”

Over wat dit betekent voor het aantal kantoren, zegt Zalm: “Er zijn kantoren

waar in verhouding tot het aantal medewerkers te weinig klanten komen.

Ook is er op sommige plekken overlap in de kantoren van ABN AMRO en

Fortis. Het ligt in de lijn der verwachtingen dat er kantoren gaan sluiten. Waar

kan ik u nu nog niet zeggen. Dat is een volgende stap in het proces. Waar het

om gaat, is dat we een landelijk dekkend netwerk dichtbij de klant hebben en

houden. Als we tegelijkertijd ervoor kunnen zorgen dat we de klanten be-

houden, is dat een win-winsituatie.”

W E R E L D W I J D

Internationaal heeft ABN AMRO ook ambitie. “Maar we willen niet, zoals

vroeger, overal alles zijn voor iedereen. Met ABN AMRO Private Banking en

Fortis Mees Pierson zijn we vertegenwoordigd in zestien landen. Daar komt het

netwerk van de zakenbank van Fortis in veertien landen bij. Onze klanten doen

80 tot 90 procent van hun zaken in de ons omringende landen, namelijk België,

Duitsland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. In deze landen gaat de nieuwe

bank dienstverlening neerzetten met producten passend bij de doelgroep.

Ook hier wordt het lean and mean. Aanvullend hierop hebben we partnerships

afgesloten met andere banken om klanten wereldwijd te kunnen bedienen.”

En daarna? “Wat de Nederlandse Staat in de toekomst voor plannen heeft, of er

bijvoorbeeld een beursgang komt, is aan de minister van Financiën. Minister

Bos heeft gezegd dat de Staat zich op zijn vroegst in 2011 terug kan trekken. Ik

denk dat het best later kan zijn, in 2012, 2013 of 2014. Het zal ook afhangen van

de ontwikkelingen in de fi nanciële sector als geheel en die van de economie.”

Gerrit Zalm is sinds 28 februari

2009 als voorzitter van de Raad

van Bestuur verantwoordelijk

voor alle door de Nederlandse

staat overgenomen ABN AMRO-

activiteiten. Hij is tevens de

beoogde bestuursvoorzitter van

de te vormen bankcombinatie

uit ABN AMRO en Fortis Bank

Nederland. Zalm studeerde

algemene economie aan de

Vrije Universiteit en was minister

van Financiën in het eerste en

tweede kabinet-Kok en minister

van Financiën en vice-premier

in het tweede en derde kabinet-

Balkenende. Tot januari 2009

was hij CFO bij DSB Bank.

9

5-AA-Relevant_p6-9-zalm-v3.indd 9 21-8-09 12:59

Page 10: ABN AMRO - Relevant

6

%De prijzen van eengezinswoningen in

de Verenigde Staten daalden in augus-

tus 2008 met 16,6 procent ten opzichte

van een jaar

eerder. De

Amerikaanse

huizenprijzen

staan enorm onder druk door een

groot aanbod aan onverkochte wonin-

gen, strengere hypotheekeisen en een

recordaantal gedwongen verkopen.

Steeds meer huizenbezitters kunnen

niet meer aan hun hypotheekverplich-

tingen voldoen

en moeten

gedwongen hun

huis uit. De sterk

dalende huizenprijzen zorgen dan al

wel voor dat de verkoop van wonin-

gen in de Verenigde Staten aantrekt.

-16,6%

Grote getallen

É É N D I N G I S Z E K E R A A N D E F I N A N C I Ë L E

C R I S I S : D E C I J F E R S Z I J N , H O E D R A M AT I S C H

O O K , I N D R U K W E K K E N D E N O N G E K E N D.

tekst Paul Groothengel

Dat is de schade van de krediet-

crisis volgens het Internationaal

Monetair Fonds (IMF). Van die

$ 4.000 miljard is nu naar schatting

(pas) $ 1.500 miljard afgeschre-

ven. Van de resterende $ 2.500

miljard komt $ 750 miljard voor

rekening van Europese banken,

voorspelt het IMF. Een schatting die

door ECB-president Claude Trichet

overigens wordt betwijfeld.

Begin 2007 kostte een vat olie $ 51, op 11 juli 2008 $ 147,27.

Oorzaken zijn een stijgende vraag, de dalende dollarkoers, spe-

culaties op de GTM en politieke spanningen rond Irak en Iran.

Marktvorsers voorspellen prijsstijgingen tot $ 200 per vat. De

gevolgen van de stijgende energieprijzen voor de wereldwijde

economie zijn immens. Zelfs de globalisering zou kunnen wor-

den teruggeworpen, doordat het (overzeese) transport steeds

duurder wordt. Producten

van eigen bodem beleven

een revival. $ 51,00 $ 147,27

crisis in cijfers

10

6-AA-Relevant_p10-11-cijfersV7.indd 10 21-8-09 13:50

Page 11: ABN AMRO - Relevant

5%De waarde van de AEX halveert ruim gedurende 2008. De stand

begin januari is 515 punten. De AEX eindigt in 2008 op een stand van

246. Aanleiding voor de accelererende koersdalingen is met name

het onverwachte omvallen van Lehman Brothers, half september

2008. De Amerikaanse staat weigerde voor het eerst een fi nancial te

steunen. En dat slaat de laatste bodem weg onder

het toch al broze vertrouwen van beleggers. In

2009 dalen de koersen nog verder: het voor-

lopig dieptepunt wordt bereikt op 199,25.

Daarna herstellen de koersen.

De Amerikaanse regering presenteerde op 19

september 2008 een ongekend reddingsplan voor

de fi nanciële sector ter waarde van $ 700 miljard.

Het plan werd opgesteld door de Amerikaanse

minister van Financiën Henry Paulson. Kern van het

plan: het opkopen van rommelhypotheken van de

in nood verkerende Amerikaanse banken, waardoor

deze af zijn van hun verplichtingen waaraan ze niet

meer kunnen voldoen. Het plan is de opmaat voor

een kettingreactie, in Europa, in Nederland. Als één

staatsinterventie over de dam is, volgen er meer.

65 miljard USDVoor dit bedrag fraudeerde Bernard Madoff, wat hem 150 jaar celstraf opleverde.

85miljard

-4,7

5%

De Nederlandse economie

krimpt in 2009 volgens het

Centraal Planbureau (CPB)

met liefst 4,75 procent.

Begin december 2008

werd nog gerekend op een

teruggang van 0,75 pro-

cent. CPB-directeur Coen

Teulings verwacht voor

2009 een begrotingstekort

van vier procent van het

bruto binnenlands product,

volgend jaar oplopend tot

6,3 procent. De werkloos-

heid stijgt in 2010 naar acht

procent van de beroeps-

bevolking.

De Federal Reserve verstrekte in

augustus 2008 een astronomisch hoog

noodkrediet aan het Amerikaanse AIG.

In ruil hiervoor kreeg de overheid een

belang van 79,9 procent. Pikant, want

vlak daarvoor weigerde de Amerikaanse

overheid de zakenbank Lehman Brothers

te redden. Een eventuele ondergang van

AIG, de grootste verzekeringsmaatschap-

pij ter wereld, zou enorme gevolgen heb-

ben gehad voor het complete fi nanciële

systeem. De Amerikaanse overheid kreeg

het recht de uitkering van dividenden te

verbieden. Daarmee worden de aan-

deelhouders van AIG, die al bijna tachtig

procent van hun investering in rook

zagen opgaan, nog zwaarder getroffen.

Een analist van UBS omschreef de red-

ding van AIG door de Fed als een enor-

me opluchting. “Niemand weet eigenlijk

wat het precies zou hebben betekend als

ze AIG failliet hadden laten gaan.”

-53

$ 700.000.000.000

11

6-AA-Relevant_p10-11-cijfersV7.indd 11 21-8-09 13:50

Page 12: ABN AMRO - Relevant

01/2008 02/2008 03/2008 historie

Het begrip ‘kredietcrisis’ is snel

ingeburgerd. Maar wat verstaan

we er eigenlijk precies onder? Als

kredietnemers op zo’n grote schaal

niet aan hun verplichtingen kunnen

voldoen, dat fi nanciële instellingen

hier ook door in de problemen komen,

dan spreken we van een kredietcri-

sis. Een van de hoofdoorzaken van

de huidige crisis is het feit dat met

name in de VS de rente erg lang erg

laag was. Wat goedkoop is, trekt nu

eenmaal extra vraag aan. Dat geldt

ook voor geld: de lage rente droeg bij

aan meer vraag naar geld en leidde tot

een al te uitbundige kredietverlening.

Uiteindelijk is daarbij veel vermogen

in rook opgegaan, maar de schulden

bleven gewoon bestaan. Het epicen-

trum van deze zeepbel is de Ameri-

kaanse huizenmarkt. Toen in 2006 de

Amerikaanse huizenprijzen begonnen

D E K R E D I E T C R I S I S : H E T E R G S T E L I J K T A C H T E R D E R U G , M A A R W A N N E E R

B E G I N T E E N N I E U W E E C O N O M I S C H E L E N T E ? E N Z U L L E N W E O O I T W E E R

D E Z E L F D E F O U T E N M A K E N ? O M D A A R A C H T E R T E K O M E N , M O E T E N W E

N A A R D E O O R Z A K E N E N G E V O L G E N K I J K E N .

Twee jaar zwaar weertekst Ruben van Leeuwen (Economisch Bureau – ABN AMRO)

25 juni 2007Bear Stearns in de problemen.

12 november 2007Noodfonds Amerikaanse banken.

31 augustus 2007Noodplan huizenbezitters van Bush.

18 januari 2008 Economisch noodplan Bush.

24 januari 2008 De Franse bank Société Générale ontdekt dat handelaar Jérôme Kerviel door frauduleus handelen bijna EUR 5 miljard heeft verspeeld.

17 februari 2008 De Britse overheid natio-naliseert de in fi nanciële problemen geraakte bank Northern Rock.

17 maart 2008Bear Stearns

verliest in een weekend

90% van haar beurswaarde.

Overname door JP Morgan.

12

8-AA-Relevant_p12-16-geschiedenis_v3.indd 12 21-8-09 14:01

Page 13: ABN AMRO - Relevant

04/2008 05/2008 06/2008 07/2008

te dalen, leidde dat binnen een jaar tot

problemen bij een aantal hypotheek-

banken in de VS - met verstrekkende

gevolgen. Het was niet duidelijk welke

fi nanciële instellingen en beleggers,

zowel in de VS als daarbuiten, precies

in deze markt hadden geïnvesteerd

en in welke mate. Deze ondoorzich-

tigheid leidde vervolgens tot een

complete vertrouwenscrisis tussen

fi nanciële instellingen onderling en

daarmee tot ‘de kredietcrisis’.

E C O N O M I S C H E Z E E P B E L L E N

We spreken van een economische

zeepbel wanneer er wordt gehandeld

in zaken waarvan de toegekende

waarde in het handelsverkeer niet in

verhouding staat tot de intrinsieke

waarde. De subprime-crisis is een dui-

delijk voorbeeld. Maar hoe ontstaat

zoiets? Het begint simpel: de vraag

naar een product is groter dan het

aanbod. Dus stijgen de prijzen. Daarin

ziet menigeen een teken dat prijzen

opnieuw zullen oplopen. Dit stimu-

leert de vraag verder. Er wordt geld

geleend om nieuwe aankopen te fi -

nancieren. Het vliegwiel begint steeds

harder te draaien. Er ontstaat euforie.

De zeepbel groeit. Tot er twijfel in de

markt sluipt: hoe terecht is de euforie?

Het proces keert en de zeepbel knapt.

Met name partijen die met geleend

geld hebben gespeculeerd, zijn de

sigaar. Door de globalisering en de

enorme groei van het internationale

kapitaal verspreiden groeiende zeep-

bellen zich ook nog eens razendsnel.

Zeepbellen kennen geen grenzen,

letterlijk en fi guurlijk.

R I S I C O O N D E R G E W A A R D E E R D

Is de kredietcrisis alleen het gevolg van

de instorting van de Amerikaanse hui-

zenmarkt? Nee. Dat was misschien wel

de aanleiding, maar niet de oorzaak.

De kredietcrisis is ontstaan doordat

de kredietverlening wereldwijd vaak

te scheutig is geweest. Er kwam

steeds meer lucht in de Amerikaanse

hypotheekmarkt. Toen de situatie op

V U U R T J EHet rare van zeepbellen is dat ze niet alleen lastig zijn te voorspellen, maar dat bovendien vrijwel niemand weet wanneer ze uiteenspat-ten. In de economie ontstaan die zeepbellen ogenschijnlijk heel gemakkelijk. Zo liep de prijs van ruwe olie in de eerste helft van 2008 op van bijna 90 dollar naar 147 dollar, om daarna te dalen naar ruim 30 dollar. Andere grondstofprijzen en sommige aandelenkoer-sen vertoonden een vergelijkbaar patroon. Deze enorme prijsfl uctuatie had niet alleen te maken met zorgen over de beschikbaarheid van olie, maar vooral doordat het vuurtje werd opgestookt door analisten die riepen dat de olieprijs weleens boven de 200 dollar zou kun-nen uitkomen.

16 april 2008Financiële sector onder de loep in Nederland. Minister Wouter Bos bepleit nieuwe regels voor de fi nanciële sector.

26 juli 2008Het Amerikaanse Con-

gres steunt een wetsont-werp ter ondersteuning

van de huizenmarkt. Honderdduizenden zijn inmiddels gedwongen

hun huizen te verkopen.

14 juli 2008 Amerikaanse overheid

schiet hypotheekver-strekkers te hulp.

11 juli 2008 Olieprijs stijgt naar een recordhoogte van $147,27 per vat ruwe Amerikaanse olie.

24 juni 2008 Kapitaalinjectie EUR 35 miljard van de ECB.

12 juli 2008 IndyMac valt om.

13

8-AA-Relevant_p12-16-geschiedenis_v3.indd 13 21-8-09 14:01

Page 14: ABN AMRO - Relevant

09/2008 10/2008 11/2008 historie

8 september 2008 De Amerikaanse overheid nationaliseert de hypo-theekbanken Fannie Mae en Freddie Mac om ze van een ondergang te redden.

de Amerikaanse huizenmarkt begon te

verslechteren, barstte de kredietcrisis

in alle hevigheid los. Maar hoe kon

het vervolgens dan zó fout gaan op de

fi nanciële markten? Dat is een complex

verhaal. Kern van het probleem: de

prijs van risico was gedurende een lan-

ge periode structureel ondergewaar-

deerd. Die lage vergoeding zette aan

tot een hogere risicobereidheid. Mede

doordat de centrale banken de rente

achteraf gezien te lang te laag hebben

gehouden na het knappen van de

ICT-zeepbel in 2000. Pas in 2004, toen

de economie alweer krachtig groeide,

begon de Amerikaanse centrale bank

met renteverhogingen. Tot diep in 2007

waren de macro-economische omstan-

digheden bijzonder gunstig. Stevige

mondiale groei en toch een beschei-

den infl atie. Door de robuuste vraag

kende het bedrijfsleven een gezonde

winstgevendheid. Dit zorgde voor een

goed klimaat op de fi nanciële markten.

Het vertrouwen groeide dat de we-

reldeconomie in een nieuwe fase was

aanbeland: een van stabiele, duurzame

groei. Gevolg: speculatie in grondstof-

fen, aandelen en zelfs obligaties. Totdat

het optimisme ongegrond bleek.

H Y P O T H E E K L A S T E N

S T E R K G E S T E G E N

De eerste markt waar de scheuren

in het optimisme zichtbaar werden,

was de Amerikaanse huizenmarkt

en vooral de markt voor subprime

hypotheken, de zogenaamde rommel-

hypotheken. Tot 2005 stegen de

Amerikaanse huizenprijzen veel

harder dan de inkomens. Door de

lage rente, en daarmee dalende

hypotheeklasten, konden steeds meer

Amerikanen steeds duurdere huizen

kopen. Extra gestimuleerd door inno-

vaties op de hypotheekmarkt, zoals de

subprime-hypotheken, waardoor veel

meer mensen in aanmerking kwamen

voor een hypothecaire lening. Maar

toen de rente (dan eindelijk) ging

stijgen, vanaf 2005, konden veel

Amerikanen hun hypotheeklasten niet

15 september 2008 Zakenbank Lehman Brothers

kan niet meer aan zijn verplich-tingen voldoen en de koers is

ingestort. Branchegenoot Merrill Lynch wordt overgeno-

men door Bank of America.

29 september 2008 - ‘Black Monday’De aandelenkoersen kelderen wereld-wijd na afwijzing van het Amerikaanse reddingsplan in het Huis van Afgevaar-

digden. De AEX verliest 8,8%. In New York daalt de Dow-Jonesindex

777 punten, de scherpste puntendaling op een dag ooit.

8 oktober 2008 Icesave kan fi nanciële verplich-tingen niet meer nakomen.

9 oktober 2008 Spaartegoeden IceSave gegarandeerd door minister van Financiën Bos.

9 oktober 2008De gemiddelde

huizenprijs in Nederland is in het derde kwar-

taal van 2008 volgens de

NVM voor het eerst in achttien

jaar gedaald.

19 september 2008 De Amerikaanse regering presenteert een reddings-

plan voor de fi nanciële sector ter waarde van $700 miljard. Het plan wordt opgesteld door minister

van Financiën Henry Paulson.

21 november 2008 Fusie ABN Amro en

Fortis. Gerrit Zalm zal CEO worden.

17 oktober 2008Het vertrouwen van de Amerikaanse consument in de economie is het sterkst afge-nomen sinds met metingen is begonnen in de jaren vijftig.

13 oktober 2008Akkoord reddingsplan Eurozone.

R E C E S S I E , C R I S I S , D E P R E S S I EDeze termen worden vaak verward. We spreken van ‘economische recessie’ wanneer de economische activiteit op een relatief lange termijn verlaagd is. Meestal gebruikt men deze term wanneer het bruto binnenlands product (bbp) van een land tijdens twee achtereenvol-gende kwartalen is afgenomen. Een ‘economi-sche depressie’ is een ergere, langere toestand dan een recessie. Het gaat hierbij om een soms jarenlange vermindering van de produc-tie en de consumptie. Als we spreken over een ‘economische crisis’, gaat het om de economi-sche verslechtering die leidt tot een recessie of depressie. Vaak gaat zo’n economische crisis samen met een ineenstorting van de beurs en met faillissementen van bedrijven.

3 oktober 2008 DNB-president

Wellink, premier Balkenende en mi-

nister van Financiën Bos vertellen dat de Nederlandse

overheid honderd procent eigenaar is geworden van Fortis Nederland, inclusief van ABN AMRO-deel

van Fortis.

14

8-AA-Relevant_p12-16-geschiedenis_v3.indd 14 21-8-09 14:01

Page 15: ABN AMRO - Relevant

12/2008 01/2009 02/2009 03/2009

langer opbrengen.

Het aantal te koop staande wonin-

gen steeg, in de regel een voorbode

van een correctie. Die kwam dan

ook. Beleggers in hypotheekschuld

kregen last van de wanbetalingen.

Ze liepen veel grotere risico’s dan

ze voor mogelijk hadden gehouden.

Opeens wist niemand meer hoe groot

het risico van hypotheekbeleggingen

daadwerkelijk was. Gevolg: beleggers

in rommelhypotheken konden deze

investeringen niet meer van de hand

doen. Bizar is dat sindsdien niemand

de waarde van deze schuldtitels goed

kan vaststellen nu de handel hierin

compleet is stilgevallen.

I N G R I J P E N

VA N H O G E R H A N D

Door het toenemende gebrek aan

vertrouwen tussen banken onderling

ontstonden problemen op de geld-

markt. Dat zorgde voor een abnormale

situatie: het rentetarief op de geld-

markt kwam door een stijgende risico-

opslag veel hoger te liggen dan de

beleidsrente van de centrale banken.

Banken leenden elkaar steeds minder.

De geldmarkt viel grotendeels stil en

daarmee uiteindelijk het totale fi nanci-

ele systeem. Centrale banken grepen

in door meer kortetermijnleningen

beschikbaar te stellen aan banken.

Het achterliggende idee: meer aan-

bod, lagere rente. Het terugbrengen

van de rentetarieven naar ‘normale’

niveaus duurde even maar blijkt

inmiddels successvol. Over de rol van

de overheden is veel gediscussieerd.

Ze weten doorgaans wat er met

een vastgelopen economie moet

gebeuren: de rente moet omlaag en

als gezinnen en bedrijven minder

uitgeven, moeten zij tijdelijk wat meer

uitgeven. Ben Bernanke, de President

van de Federal Reserve Board (Fed),

zei ooit dat je desnoods kunt besluiten

vanuit een helikopter bankbiljet-

ten over het land uit te strooien... bij

wijze van spreken dan. Hij bedoelde

dat je als overheid in noodsituaties

altijd nog geld in de economie kunt

pompen. Maar hoeveel precies? Dat is

lastig te bepalen. Overheden namen

veel maatregelen tegelijk: banken en

verzekeraars kregen vers kapitaal,

garanties op spaartegoeden werden

uitgebreid, banken konden onderling

zakendoen met overheidsgarantie.

Gezien de hardnekkige terugkeer van

crises, kun je je afvragen: horen kre-

dietcrises bij het leven? De geschie-

denis wijst uit dat crises op fi nanciële

markten met een zekere regelmaat

terugkomen. Maar het wonderlijke

is, dat het collectieve geheugen over

crises tekortschiet. Wie een forse

crisis heeft meegemaakt, heeft de

schrik fl ink te pakken. Maar als de

beurskoersen weer stijgen en de

kredietkranen weer helemaal open-

staan, vervaagt de herinnering. En

kan de geschiedenis zich toch weer

herhalen. Voor banken is het daarom

belangrijk dat ze niet alleen in hun

organisatiestructuur, maar vooral in

hun genen een sterk risicobewustzijn

hebben verankerd.

11 februari 2009Economisch plan VS goedgekeurd. 6 maart 2009

AEX onder grens 200 punten.

23 maart 2009 VS koopt slechte

leningen van banken op.

30 maart 2009 Bos sluit herenakkoord met

bankiers over bonussen.19 december 2008 Het Huis van Afgevaardigden stemt in met reddingsplan van $17,4 miljard voor drie auto-fabrikanten

17 februari 2009CPB-directeur Coen Teu-lings verwacht voor 2009 een begrotingstekort van 3% van het bbp, volgend jaar oplopend tot 5,5%.

27 februari 2009Werkloosheid eurozone 8,2%.

T U L P E N B O L & N A C H T WA C H T De moeder aller crises is de tulpenmanie in de zeventiende eeuw. De meest gewilde tulp was destijds de ‘Semper Augustus’, een witte tulp met rode vlammen en gekartelde bloem-blaadjes. In 1636, op het hoogtepunt van deze crisis, werd er voor deze tulpenbol 10.000 gulden betaald. Ter vergelijking: Rembrandt verkocht zijn ‘Nachtwacht’ twee jaar later voor 1.200 gulden!

15

8-AA-Relevant_p12-16-geschiedenis_v3.indd 15 21-8-09 14:01

Page 16: ABN AMRO - Relevant

05/2009 06/2009 07/2009 historie

V E E R K R A C H T E N H E R S T E L

Het Economisch Bureau van ABN AMRO

gaat ervan uit dat kredietcrises

helaas nooit geheel zijn uit te bannen.

Toch zijn er enorme stappen vooruit

gemaakt in mondiaal bankenland.

Denk maar aan de eerste gezamenlijke

solvabiliteitsvoorschriften van een

groep toezichthouders (‘Bazel I’), die

in 1988 werden gelanceerd; aanleiding

was de crisis van begin jaren tachtig.

De huidige recessie lijkt vooral op die

in het begin van de jaren dertig van

de vorige eeuw. Die crisis duurde vijf

jaar en de VS hadden daarna een bbp-

cijfer (bruto binnenlands product) dat

maar liefst 45% lager was dan vóór de

crisis. Dat stemt pessimistisch.

G R O E N E S C H E U T E N

Maar er zijn ook verschillen. Waar

destijds de agrarische en industriële

sectoren domineerden, voert nu de

dienstensector de boventoon. Die is

minder kapitaalintensief en hebben

daarom bij vraaguitval minder te stel-

len met een loden last van vaste kos-

ten. We zijn nu dus minder kwetsbaar

dan toen. In de jaren dertig gingen

banken failliet. Nu worden ze over-

eind gehouden. Toen was de overheid

de boekhouder die ook in barre tijden

haar boekhouding sluitend wilde

hebben. Nu is het ‘de tegenpartij’

die zich manifesteert als de private

sector het laat afweten. Er zijn steeds

meer ‘groene scheuten’ zichtbaar, die

duiden op herstel.

Het producentenvertrouwen neemt

overal toe. Ook de industriële produc-

tie trekt hier en daar weer wat aan en

datzelfde geldt voor de internationale

handel. Ook de stijgende beurskoer-

sen stemmen optimistisch: je ziet vaak

dat aandelenbeurzen zes tot negen

maanden op economisch herstel voor-

uitlopen. De mondiale economie lijkt

gezien haar veerkracht sterk genoeg

om deze kredietcrisis te overleven.

16 juli 2009Fed optimistischer over Amerikaanse

economie.

22 juli 2009IMF: Chinese economie herstelt.

16 juni 2009CPB: 4,75% krimp,

werkloosheid 9,5%.

28 april 2009Banken VS falen stresstest.

13 juni 2009 G8 voorziet stabilisatie wereldeconomie.

15 juni 2009 IMF positief over herstel VS.

6 mei 2009Nieuwe beloningsregels opgesteld door AFM en DNB.

11 mei 2009 Dekkingsgraad ABP op-gekrikt door lichte stijging aandelenbeurzen.

26 april 2009 Wereldbank spreekt reserves aan.

Z W A R T E D A G De wereld kende eerder fi nanciële crises. Bij-voorbeeld Black Tuesday op Wall Street in 1929, die de grote depressie van de jaren dertig van de vorige eeuw inluidde. Midden jaren tachtig van de 20ste eeuw ging een aantal Ameri-kaanse banken op de fl es. Gevolg was Black Monday: op 19 oktober 1987 daalde de Dow Jones-index in één dag met ruim 22%. Weer knapte een zeepbel. En rond de eeuwwisseling hadden we de internetzeepbel. Beleggers wa-ren euforisch geworden over internetbedrijven. Op een gegeven moment realiseerden zij zich dat hun optimisme niets meer met de realiteit te maken had. Beurskoersen van internetbedrij-ven stortten volledig in.

29 juni 2009Megafraudeur Bernard Madoff krijgt 150 jaar cel.

6 juli 2009De rechter verleent toestemming om het grootste deel van General Motors te verkopen aan een door de Amerikaanse overheid gefi nan-cierde rechtspersoon: New GM. Sinds 2008 raakte het bedrijf in grote problemen en werden er nog am-per auto’s verkocht.

2 juni 2009Werkloosheid Eurozone loopt op: 9,2%.

16

8-AA-Relevant_p12-16-geschiedenis_v3.indd 16 24-8-09 12:24

Page 17: ABN AMRO - Relevant

Hoe was uw jaar?

“Het afgelopen half jaar zijn we met 20

procent gegroeid in vergelijking met de

eerste helft van het vorige jaar. Ik was

wel een beetje verrast dat we de groei-

cijfers van de laatste jaren hebben kun-

nen vasthouden. Wij zijn een innovatief,

jong bedrijf met jonge werknemers.

Onze klanten zijn overheden. Wij onder-

steunen politiek-bestuurlijke processen.

We doen onder meer doelmatig-

heids- en doeltreffendheidsonderzoek

voor overheden. Door alle negatieve

verhalen in verband met de crisis doen

wij er juist nog een schepje bovenop.

Wij merken wel dat bedrijven die in de

profi tsector zitten zich nu meer op de

overheid gaan richten. De concurrentie

neemt toe. We zijn nu trouwens wel be-

drijfsauto’s aan het vervangen. Je kunt

nu goede deals maken!”

Roel Freeke (37) directeur-eigenaar van

onderzoeksbureau Jacques Necker te Maarssen

klantportret

tekst Michiel Mastenbroek

beeld Merlijn Doomernik 17

2-AA-Relevant_3portretten_V4.indd 17 21-8-09 13:31

Page 18: ABN AMRO - Relevant

De particuliere consumptie zal blijven dalen in 2009 en waar-

schijnlijk ook in 2010. Men voorziet een fl inke toename van de

werkloosheid. Dat zal het besteedbaar inkomen en het consumen-

tenvertrouwen aantasten. Ook is bij bedrijven de bezettingsgraad

dramatisch gedaald en de winstgevendheid verslechterd.

Bedrijven beginnen echter weer voorraden op te bouwen en dat

zorgt dan voor een impuls voor de groei. Enige verlichting voor

de economie kan in de tweede helft van het jaar komen uit het

buitenland. Maar de zwakke vooruitzichten voor de binnen- en

buitenlandse afzet vormen geen stimulans voor de investeringen.

B O U W P R O D U C T I E

In 2009 daalt de bouwproductie met 7,5% en in 2010 met 10%,

aldus het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid.

In 2011 is er nog altijd geen sprake van herstel. Voor dat jaar

wordt een kleine krimp van 2% verwacht. De enorme terugval is

te wijten aan het lage consumentenvertrouwen. De baanzeker-

heid staat onder druk, waardoor de bereidheid tot consumeren

en investeren afneemt.

D E N E D E R L A N D S E P R O D U C T I E C I J F E R S Z I J N I E T S M I N D E R S L E C H T D A N D I E

VA N D E E U R O Z O N E . M A A R D E V O O R L O P E N D E I N D I C AT O R E N W I J Z E N N O G

N I E T O P E E N S P O E D I G H E R S T E L V O O R D E E C O N O M I E .

Nederlandbeeld Information Design Studio

18

9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 18 21-8-09 14:07

Page 19: ABN AMRO - Relevant

19

9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 19 21-8-09 14:07

Page 20: ABN AMRO - Relevant

De Nederlandse pensioenfondsen

hebben het niet makkelijk. Ze hadden

in de achterliggende maanden vaak

veel minder vlees op de botten dan

toezichthouder De Nederlandsche

Bank (DNB) voorschrijft.

De gemiddelde dekkingsgraad van

pensioenfondsen lag hier en daar dan

ook fl ink onder het vereiste niveau.

Inmiddels is de situatie weer verbe-

terd en zitten de meeste fondsen weer

op het gewenste niveau. Maar hoe is

het tekort eigenlijk ontstaan?

B U F F E R S

Om hun huidige en toekomstige pen-

sioenuitkeringen te kunnen dekken,

bouwen pensioenfondsen vermo-

gen op. Daarnaast eist DNB dat de

pensioenfondsen buffers aanhouden

om tegenvallers te kunnen opvangen.

Maar door de gedaalde koersen zijn

deze reserves eerder dit jaar geslon-

ken. Overigens konden de fondsen

toch makkelijk aan hun huidige beta-

lingsverplichtingen voldoen. Maar ze

voldeden begin dit jaar niet aan de ei-

sen van DNB. Ook belegden pensioen-

fondsen, net als verzekeraars en hedge

funds, op grote schaal in hypotheken.

En worden zij dus direct geraakt door

alle problemen op de huizenmarkt.

L A G E D E K K I N G S G R A A D

Wanneer de pensioenverplichtingen

van een fonds gelijk zijn aan zijn bezit-

tingen, spreken we van een dekkings-

graad van 100 procent. De meeste

pensioenfondsen zitten momenteel

rond dit niveau. De wetgever eist een

dekkingsgraad van ten minste 105

procent, oftewel een buffer van vijf

procent. Maar in de praktijk wordt

verwacht dat een fonds plannen

maakt om zijn reserves op orde te

krijgen zodra de dekkingsgraad onder

de 125 procent komt. Door de combi-

natie van de genoemde factoren was

de dekkingsgraad van de pensioen-

fondsen in sommige gevallen zo laag,

E E N L O G I S C H G E V O L G VA N D E H U I D I G E C R I S I S I S H E T F E I T

D AT I E D E R E E N Z I C H N U Z O R G E N L I J K T T E M A K E N O V E R L AT E R .

W E L K E G E V O L G E N K U N N E N D E H U I D I G E E C O N O M I S C H E

O M S TA N D I G H E D E N H E B B E N V O O R U W O U D E D A G S V O O R Z I E N I N G ?

tekst Nico Klene (Economisch Bureau – ABN AMRO)

beeld Rhonald Blommestijn

dat de toezichthouder maatregelen

heeft geëist. Daarom verhogen som-

mige pensioenfondsen de premies

om hun vermogen weer op peil te

brengen. Inkomsten uit de (verhoogde)

premies zijn echter relatief laag in

vergelijking met de bedragen die een

pensioenfonds in kas hoort te hebben.

Bovendien is een dergelijke verhoging

nadelig voor de economische groei,

omdat werkenden hierdoor minder

overhouden om nu uit te geven.

I N H A A L I N D E X AT I E

Veel fondsen indexeren pensioenuit-

keringen gedurende een aantal jaren

niet. De pensioenuitkering wordt

Volop in beweging

20

29-AA-Relevant_p20-22-inkomenszekerheid_v1.indd 20 21-8-09 15:20

Page 21: ABN AMRO - Relevant

achtergrond

dan niet - of slechts gedeeltelijk -

aangepast aan de loonstijging of de

infl atie. Dat betekent dus verlies aan

koopkracht voor gepensioneerden,

maar doordat de infl atie voorlopig

laag blijft, zal dit verlies meevallen

- althans, waar wordt geïndexeerd

met de infl atie. Het niet indexeren

van pensioenuitkeringen heeft óók

gevolgen voor de werkenden, omdat

hun pensioenaanspraken eveneens

niet worden geïndexeerd. Echter,

als er in betere tijden een zogeheten

inhaalindexatie plaatsvindt, hoeven

hun pensioenen uiteindelijk niet lager

uit te vallen dan verwacht.

B E P E R K T E F F E C T

De pensioenfondsen zijn volop in

beweging en volledig herstel zal nog

even op zich laten wachten. Dit is

ook afhankelijk van eventueel nog

aan te kondigen maatregelen. Zo zou

de leeftijd waarop men begint met

pensioenopbouw verlaagd kunnen

worden. Maar naast een hopelijk

kortdurend koopkrachtverlies voor

gepensioneerden en hogere premies

voor werkenden lijkt het effect van de

crisis op het gebied van de pensioe-

nen vooralsnog beperkt.

21

29-AA-Relevant_p20-22-inkomenszekerheid_v1.indd 21 21-8-09 15:20

Page 22: ABN AMRO - Relevant

achtergrond

In verband met de recente dekkings-

vraagproblematiek is besloten dat

pensioenfondsen langer de tijd krijgen

om hun reserves op peil te brengen.

De wettelijke hersteltermijn van drie

jaar is verlengd naar maximaal vijf

jaar. Het kabinet wil hiermee voorko-

men dat pensioenfondsen overhaast

en onnodig de pensioenuitkering zou-

den moeten verlagen. Gunstige be-

richten, maar welke maatregelen kunt

u aanvullend nemen om een gezonde

oude dag wat veiliger te stellen?

Investeren in wonen

Een eigen huis wordt regelmatig

beschouwd als een aanvullende

of volledige oudedagsvoorziening.

Door een hypotheek te vestigen op een

hypotheekvrij huis, komt vermogen dat

vast zit in het huis vrij voor consump-

tieve doeleinden, maar de hypotheek-

renteaftrek is niet van toepassing

indien de opgenomen gelden worden

aangewend voor consumptie (de

‘opeet-hypotheek’). Echter, de huidige

situatie op de huizenmarkt maakt wel

duidelijk dat er ook op dit vlak geen

garanties bestaan.

Pensioensverzekering

Velen verkeren in de ver-

onderstelling dat hun

pensioen in combinatie met AOW zal

uitkomen op 70 procent van hun laatst

genoten brutoloon. Maar iedereen die

enkele keren van baan is veranderd,

parttime heeft gewerkt, in het buiten-

land heeft gewoond, is gescheiden

of een variabel inkomen heeft, riskeert

een zogenaamd pensioengat. Dit

pensioengat dichten met een pen-

sioensverzekering is dan aan te beve-

len. Zij die starten bij een nieuwe werk-

gever, die aangesloten is bij een andere

pensioeninstelling, kunnen in sommige

gevallen tijdelijk hun opgebouwde

pensioen niet overhevelen naar het

pensioenfonds van hun nieuwe werk-

gever. Het is dus aan te raden om te

sparen voor later.

Sparen voor later

Doordat DNB hoge eisen

stelt aan de vermogens-

posities van banken en verzekeraars

waaraan ze een vergunning verstrekt,

lopen spaartegoeden op dit moment

geen grote risico’s. Mocht een van

deze banken onverhoopt niet langer

aan haar fi nanciële verplichtingen

kunnen voldoen, dan treedt het depo-

sitogarantiestelsel in werking. Dit stelsel

garandeert nu een bedrag van

€ 100.000 per rekeninghouder, per

bankinstelling. Sparen in eigen beheer

is daardoor ook een goede manier om

te sparen voor aanvullend pensioen.

Beleggen

Succesvol beleggen

hangt vaak samen

met een lange ‘beleg-

gingshorizon’, waarbij geld dat men

niet direct nodig heeft gedurende

langere tijd in een portefeuille wordt

geïnvesteerd. Beperken van het risico,

door goede spreiding, is van groot

belang omdat het hier gaat om een

oudedagsvoorziening. Door aanvan-

kelijk vooral in aandelen te gaan zitten

en met het verstrijken der jaren steeds

meer op beleggingsfondsen en later

op obligaties over te stappen, zou u

uw risico kunnen beperken. Beleggen

moet echter niet het hoofdbestand-

deel van uw pensioen vormen, maar

samenhangen met andere voorzienin-

gen, zoals lijfrente en sparen.

23

41

Alternatieve oudedagsvoorzieningen

22

29-AA-Relevant_p20-22-inkomenszekerheid_v1.indd 22 21-8-09 15:20

Page 23: ABN AMRO - Relevant

column

Mijn oma was fan van de rentmeestergedachte: je moet het familie-

vermogen zo goed mogelijk beheren voor de volgende generatie.

Daarom vond zij het ook belangrijk dat ik al jong de kneepjes van

beleggen ging leren. Op mijn achttiende verjaardag zei ze: “Hier

heb je driehonderd gulden en ik wil dat je ermee gaat beleggen.” Ik

studeerde net economie, dus dat varkentje zou ik wel even wassen.

Meteen zag ik allerlei kansen. Ik liet bij de bankbalie een orderbriefje

uitschrijven, om voor honderd gulden drie aandelen Internatio

Müller (tegenwoordig Imtech) te kopen. De koers was onverwachts ingestort en ik

hoopte op winst door een spoedig herstel. Maar toen kreeg ik de effectennota. Op

kleine aandelenorders bedroegen de minimale transactiekosten dertig gulden. Ik

schrok: dat zou ik op de korte termijn nooit goed kunnen maken!

Inderdaad verkocht ik de aandelen na een tijdje met verlies. Maar ik had meteen

een belangrijke les geleerd: als belegger moet je je vooraf goed informeren, maar

ook keuzes maken. Beleg je voor de lange termijn of korte termijn?

Ik koos voor de korte termijn. Met het resterende geld beproefde ik mijn geluk op

de optiebeurs, indertijd de poor-man’s-beurs genoemd, omdat je er met weinig

geld toch terecht kon. Mijn eerste call-optie pakte goed uit. Vanaf dat moment was

ik verslingerd. Ik zat bovenop het nieuws. Een plan voor het samenstellen van een

beleggingsportefeuille ontbrak. Voor ik het wist, had ik een bonte verzameling van

beleggingen en moest ik regelmatig ad hoc beslissingen nemen. Dat is leuk voor

een korte tijd. Ook leerde ik dat mijn beleggingsresultaat erg afhankelijk was van

incidentele successen en verliezen, en dat mijn (fi nanciële) leven bepaald werd

door de waan van de dag.

Gaandeweg groeide het besef dat je voor het opbouwen van vermogen niet per se

een fi nanciële hoogvlieger hoeft te zijn. Het is ook van belang een doelstelling te

formuleren en een richting te kiezen; een fi nancieel plan.

Dat geeft een gedegen overzicht hoe u er nu en in de toekomst voor denkt te

kunnen staan. Op die manier kunt u uw beleggingen optimaal laten aansluiten

bij reeds bestaande fi nanciële producten: bijvoorbeeld (levens)verzekeringen en

spaar- en fi scale beleggingsproducten zoals banksparen. Vanaf dat moment voert

u de regie over uw vermogen door te denken in risico en rendement. U laat zich

minder snel meeslepen door alarmerende krantenberichten en de emoties van de

dag. U handelt vanuit een lange visie. Precies zoals oma het wilde.

De HorizonHet belang van de langetermijnvisie

Evert Waterlander is hoofd

Beleggingsstrategie van

ABN AMRO. Hij schrijft

columns voor diverse

vakbladen, verschijnt in

radio- en tv-programma’s

en geeft regelmatig

presentaties en trainingen

over beleggen.

EVERT WATERLANDER

bee

ld S

jaa

k Ra

ma

kers

23

3-AA-Relevant_p23-Col de Waterlander.indd 23 21-8-09 13:43

Page 24: ABN AMRO - Relevant

24

27-AA-Relevant_p24-27-art Ester MirjamV4.indd 24 21-8-09 15:07

Page 25: ABN AMRO - Relevant

interview Om nu te zeggen dat het machogedrag van mannen de oorzaak

van de algehele economische malaise is, gaat wel wat ver, vindt

Esther-Mirjam Sent, hoogleraar Economische Theorie en Eco-

nomisch Beleid aan de Radboud Universiteit Nijmegen. “Maar

gedragskenmerken zoals hebzucht, extreem risico nemen, onre-

alistisch optimisme en gebrek aan vertrouwen zijn wel gedrags-

kenmerken die we eerder bij mannen vinden dan bij vrouwen. En

dit zijn kenmerken die een belangrijke rol hebben gespeeld bij het

ontstaan van de kredietcrisis”, meent Sent.

Zij pleit daarom voor een meer evenwichtige verdeling qua man

en vrouw in de top van het bedrijfsleven. Gezien de huidige

opbouw van het topmanagement in Nederland komt dit neer op

meer vrouwen in de top. De reacties van vooral mannen op deze

stelling zijn, zacht gezegd, onvriendelijk. Feministische prietpraat.

N I E T U I T F E M I N I S T I S C H , M A A R U I T B E D R I J F S -

E C O N O M I S C H O O G P U N T P L E I T H O O G L E R A A R

E S T H E R - M I R J A M S E N T V O O R E E N E V E N W I C H T I G E R

M A N - V R O U W V E R D E L I N G I N D E B E D R I J F S T O P.

Mannen malaise

tekst Herman Kleintjesbeeld Martijn Steiner Lovisa

25

27-AA-Relevant_p24-27-art Ester MirjamV4.indd 25 21-8-09 15:07

Page 26: ABN AMRO - Relevant

Sent kon er wel om lachen: “Natuurlijk kom ik voor de

vrouw op, maar met feminisme heeft dit niets te maken.

Wel met harde bedrijfseconomische resultaten.”

C U LT U U R V E R A N D E R I N G

Die bedrijfseconomische resultaten waarop Sent doelt, ko-

men terug in verschillende onderzoeken. De Amerikaanse

organisatie Catalyst toonde onlangs in een onderzoek aan

dat Fortune 500-bedrijven met meer vrouwen in de top het

over een periode van vier jaar zo’n 50 procent beter doen

dan bedrijven met minder vrouwen in de top. In Europa

worden deze cijfers bevestigd door McKinsey.

Uit onderzoek van de Erasmus Universiteit Rotterdam blijkt

dat bedrijven met een vrouw in het bestuur gemiddeld 23,3

procent rendement op het eigen vermogen behalen, tegen

13,7 procent voor ondernemingen met louter mannen in de

top. Dat zijn cijfers waarover mannelijke ondernemers zich

toch even achter de oren mogen krabben.

De discussie over meer vrouwen in de top is natuurlijk niet

nieuw. Af en toe steekt deze discussie de kop op, om weer

moedeloos op de achtergrond te geraken. Moedeloos,

omdat er maar weinig beweging in komt. Ligt dat aan de

vrouwen zelf? Ligt dat aan de mannen? Of ligt dat aan onze

maatschappij? Sent: “Het is een cultuur en een geschiede-

nis waarin we zijn opgegroeid. Wat nodig is, is een cultuur-

verandering bij bedrijven, bij mannen, bij vrouwen en in de

maatschappij. Pas als dat helemaal samenkomt, verandert

er iets. Persoonlijk denk ik dat we niet meer om vrouwen

in het bedrijfsleven heen kunnen, en dat er langzaam maar

zeker veranderingen in de bedrijfstop zullen komen.” Sent

concludeert dit onder meer uit de studentenpopulatie van

universiteiten. Er komen steeds meer vrouwelijke studen-

ten die het sneller en beter doen dan hun mannelijke mede-

studenten. Dat gaat zich volgens Sent ongetwijfeld vertalen

in het bedrijfsleven.

D U W T J E I N D E R U G

Een krachtige mening, maar stel eens dat bedrijven vol-

ledig door vrouwen worden gerund? “Nee, dat werkt niet”,

zegt Sent gedecideerd. “Uit onderzoek blijkt dat in stress-

situaties vrouwen risico’s beter inschatten en zonder stress

kunnen mannen risico’s beter inschatten. De les zou dus

moeten zijn, dat we juist in stressvolle economische tijden

de invloed van vrouwen in de top zouden willen zien. En in

stabiele tijden zouden we juist van de positieve invloeden

van de mannen kunnen profi teren. Al met al wil je dan

dus gewoon continu een goede balans tussen mannelijk-

heid en vrouwelijkheid in de top van de samenleving. Het

is dus absoluut geen pleidooi voor louter vrouwen aan de

macht, daar redden we het ook niet mee. Juist de balans is

belangrijk.”

“Wat ik echter vaak tegengeworpen krijg,” vervolgt Sent,

“is dat we toch Nina Brink en Silvia Toth hebben. En wat

te denken van Blythe Masters, topvrouw bij J.P. Morgan,

die de credit default swap heeft ontwikkeld, het fi nanciële

instrument waardoor het uiteindelijk allemaal misging in

de fi nanciële wereld. Over vrouwelijke invloed gespro-

ken! Maar dan zeg ik: dat zijn vrouwen die aan de top zijn

gekomen in een mannelijke wereld en daardoor zijn ze nog

mannelijker dan hun mannelijke collega’s om te overleven

in de mannenwereld. Van vrouwelijke invloeden is dan

geen sprake meer. Het is dus noodzakelijk de nuance in te

brengen dat mannen niet noodzakelijk mannelijk zijn en

vrouwen niet noodzakelijk vrouwelijk.”

“ Eén excuustruus zet geen zoden aan de dijk”

26

27-AA-Relevant_p24-27-art Ester MirjamV4.indd 26 21-8-09 15:07

Page 27: ABN AMRO - Relevant

interview

E X C U U S T R U U S

Daarom heeft het volgens Sent geen zin om een enkele

vrouw in je raad van bestuur of raad van commissarissen

op te nemen. “Eén excuustruus zet geen zoden aan de dijk”,

zegt Sent. “Zelfs twee zullen nog vaak afstand bewaren

om hun samenwerking niet op een samenzwering te laten

lijken. Onderzoek toont aan dat drie het minimum is.

Procentueel komt dat erop neer dat je ongeveer 35 procent

vrouwen in de top moet hebben om de vrouwelijke invloed

een rol te laten spelen en tegelijk om de mannen de gele-

genheid te geven hun vrouwelijke kant te laten zien.”

Maar, zoals al gezegd, de ingesleten vooroordelen over

vrouwen aan de top helpen niet bij de verbetering van de

situatie. Zo zouden ze vaak teleurstellen. Maait dit vooroor-

deel het gras voor de voeten van de discussie weg? “Nee,

juist niet. Dit is helemaal niet verwonderlijk. Onlangs zag

je dat bij ING topvrouwen massaal afhaakten door de kille,

mannelijke cultuur. Vrouwen die zich aanpassen aan die

cultuur, worden als onaardig, vijandig en bitchy gezien.

Vrouwen die zich niet aanpassen aan die cultuur, worden

als niet-competent gezien. Dit probleem staat bekend als

het cats and dogs-dilemma: hoe gedraag je je als kat te mid-

den van honden? Als je jezelf blijft, val je uit de toon. Als je

je gedrag aanpast, vinden de honden je maar een vreemd

beest. Hier komt dus duidelijk de eerdere 35 procent aan

vrouwen in een team weer om de hoek kijken. Dan kunnen

vrouwen pas zichzelf zijn.”

PA N N E N K O E K M O D E L

De kredietcrisis is veroorzaakt door een complex van

factoren en daarom zal er volgens Sent ook een complex

van factoren voor nodig zijn om er weer uit te komen. Een

betere gender balance, vooral in de fi nanciële sector, is vol-

gens haar maar een van de factoren die het bedrijfsleven

uit het slop kan trekken. Sent maakt zich op dit moment

meer zorgen over de aandachtsverlegging van kredietcrisis

naar economische crisis. Sent: “We pakken nu de effecten

aan, maar niet de oorsprong. Ook maak ik mij zorgen over

het feit dat we nu een tweede golf krijgen van bedrijven die

failliet gaan. Hierdoor zullen de balansen van de banken

weer verder verzwakken.”

Op bedrijfsmatig gebied ziet Sent heil in het verlaten van

het piramidemodel en het overgaan naar het pannenkoek-

model. Sent: “Plattere organisaties dus, waarbinnen we ons

bewuster zijn van onze rol binnen de organisatie en waar-

binnen we beter beseffen wat de rol van de organisatie is

in de maatschappij. We moeten naar een integriteitbenade-

ring in aanvulling op een compliance-benadering. Als we

duurzaam de toekomst in willen gaan, zullen we daarvoor

onze ondernemingen anders moeten inrichten. Het is dus

een prachtig moment om de discussie over de gender

balance nieuw leven in te blazen en om bij het herinrichten

van de ondernemingen ook deze koe bij de hoorns te vat-

ten. Immers, de kredietcrisis valt in het niet bij problemen

als de bevolkingscrisis, energiecrisis en klimaatcrisis.”

Esther-Mirjam Sent is hoogleraar

Economische Theorie en Econo-

misch Beleid aan de Radboud

Universiteit Nijmegen. Ze studeerde

in 1989 af aan de Universiteit van

Amsterdam en haalde in 1994 een

graad aan Stanford University.

In 1999 doceerde ze aan de London

School of Economics.

27

27-AA-Relevant_p24-27-art Ester MirjamV4.indd 27 21-8-09 15:07

Page 28: ABN AMRO - Relevant

W AT L I G T E R O P H E T N A C H T K A S T J E VA N D E M E D E W E R K E R S

VA N H E T E C O N O M I S C H B U R E A U VA N A B N A M R O ?

UitgelezenBidden is niet genoeg Tegendraadse meningen

over de crisis

Auteur Diverse auteurs,

samengesteld door Mark van Baal

Uitgever Maarten Muntinga b.v.

ISBN 9789041707871/NUR 401

Omvang 126 pagina’s

Een bonte verzameling bijdragen over

de kredietcrisis vanuit diverse invals-

hoeken. Bijdragen zijn afkomstig van

economen, politici, wetenschappers en

ondernemers met een duidelijke, eigen

visie op de crisis.

“ De hoofdstukken variëren van een brede

analyse vanuit het perspectief van een

zelfkritische bankier – ondergetekende -

tot de kritisch–politieke benadering van

Femke Halsema. Alles wat daar tussen

zit, en zelfs wat daar buiten valt, komt

in dit boekje aan bod. Er worden sterk

uiteenlopende meningen gepresenteerd

en het boek levert veel verrassingen op.”

Han de Jong

(Economisch Bureau – ABN AMRO)

The Subprime SolutionHow Today’s Global Financial Crisis

Happened, and What to Do about It Auteur Robert J. Schiller

Uitgever Princeton University Press

ISBN 9780691139296

Omvang 208 pagina’s

In dit boek maakt Schiller op een

soepele manier een ingewikkeld

onderwerp inzichtelijk. Bovendien

etaleert hij zich als een originele denker

met prikkelende oplossingen om

de huidige crisis te bestrijden en

de volgende te voorkomen.

“ Schiller staat boven de stof. Zowel de

technologiezeepbel als de daling van

de Amerikaanse huizenprijzen heeft hij

vroegtijdig zien aankomen.”

Philip Bokeloh

(Economisch Bureau – ABN AMRO)

28

18-AA-Relevant_p28-29_bibliotheek-v4.indd 28 21-8-09 14:42

Page 29: ABN AMRO - Relevant

The Two Trillion Dollar MeltdownEasy Money, High Rollers, and the Great

Credit Crash Auteur Charles R Morris

Uitgever PublicAffairs

ISBN 9781586486914

Omvang 240 pagina’s

Charles Morris, Amerikaans schrijver

van enkele economische bestsellers,

plaatst de crisis in historisch perspectief

en legt uit hoe bepaalde instrumenten,

snelle marktontwikkelingen en beleids-

beslissingen uiteindelijk tot grote

instabiliteit hebben geleid.

“Aanrader!”

Hein Schotsman

(Economisch Bureau – ABN AMRO)

De KredietcrisisEn hoe we er weer sterker uit

kunnen komen

Auteur Willem Vermeend

Uitgever Lebowski publishers

ISBN 9789048801923

Omvang 144 pagina’s

In dit boek geeft Willem Vermeend,

oud-minister van Sociale Zaken, staats-

secretaris van Financiën, een overzicht

van de oorzaken van de crisis en de

gevolgen voor het dagelijks leven.

“ Om De Kredietcrisis te lezen hoef je geen

kenner te zijn. Het boek geeft op een toe -

gankelijke manier inzicht in de crisis.

Bovendien legt de auteur goed uit hoe een

‘slimme’ overheid van de nood een deugd

kan maken: investeer in duurzaam heid.”

Hein Schotsman

(Economisch Bureau – ABN AMRO)

The Ascent of MoneyA Financial History of the World Auteur Niall Ferguson

Uitgever Penguin

ISBN 9781846141065

Omvang 442 pagina’s

In volle vaart leidt Ferguson de lezer

langs de geschiedenis van het geld.

Behalve over fi nanciën, gaat dit boek

ook over het menselijk tekort.

“ Financiële crises zijn van alle tijden, zo

wordt allengs duidelijk. Vaak liggen

er overdreven verwachtingen aan ten

grondslag. Soms ook list en bedrog. Met

Brits gevoel voor ironie geschreven.

Smullen geblazen, deze page turner.”

Philip Bokeloh

(Economisch Bureau – ABN AMRO)

De KredietcrisisDe implosie op de fi nanciële markten

van binnenuit bekeken Auteur Jac. Kragt

Uitgever Eburon Academic Publishers

ISBN 9789059722576

Omvang 118 pagina’s

Met behulp van handige diagram-

men legt Kragt de architectuur van

de sector bloot. Ook gaat hij in op de

complexe fi nanciële diensten die de

laatste jaren zijn ontstaan.

“ Jac Kragt heeft geen boek geschreven

om op het nachtkastje te leggen. Dit

boek vereist de nodige concentratie.

De lezer wordt dan wel getrakteerd op

een stapsgewijze rondleiding door de

fi nanciële sector.”

Philip Bokeloh

(Economisch Bureau – ABN AMRO)

29

boekrecensies

18-AA-Relevant_p28-29_bibliotheek-v4.indd 29 21-8-09 14:43

Page 30: ABN AMRO - Relevant

De recessie is in Duitsland dieper dan in veel andere lan-

den en de oplopende werkloosheid en daaraan verbonden

onzekerheid zullen de consumptie drukken. Ook zullen de

zeer lage bezettingsgraad en de sterk verslechterde winst-

gevendheid ten nadele werken van de investeringen.

Maar de cijfers van de afgelopen maanden zien er wat

minder slecht uit. Aan de daling van de industriële

productie lijkt een einde te zijn gekomen. De voorraad-

vorming zou in het tweede halfjaar een positieve bijdrage

kunnen leveren aan de BBP-groei. Diverse voorlopende

indicatoren laten al weer enkele maanden achtereen een

stijging zien.

E X P O R T

De uitvoer is de motor geweest van de Duitse groei in de

afgelopen jaren. Dit was te danken aan de aanzienlijke

verbetering van de Duitse concurrentiepositie na een

aantal jaren van herstructurering. Bovendien werkte in die

jaren de samenstelling van het exportpakket, met het naar

verhouding grote aandeel van kapitaalgoederen, in het

voordeel van Duitsland. Maar nu heeft Duitsland meer dan

gemiddeld te lijden van de zeer zwakke mondiale vraag.

D E R E C E S S I E I S H A R D A A N G E K O M E N I N D U I T S L A N D, M A A R E R I S R E D E N T O T G E M AT I G D

O P T I M I S M E . H E T W A C H T E N I S E C H T E R O P H E T A A N T R E K K E N VA N D E E X P O R T.

Duitslandbeeld Information Design Studio

30

9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 30 21-8-09 14:07

Page 31: ABN AMRO - Relevant

31

9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 31 21-8-09 14:07

Page 32: ABN AMRO - Relevant

32

hoofdartikel

7-AA-Relevant_p32-36-wat doe ikV7.indd 32 21-8-09 13:53

Page 33: ABN AMRO - Relevant

A L S R E A C T I E O P D E K R E D I E T C R I S I S N A M E N S O M M I G E N H U N

S PA A R G E L D O P, G I N G E N A N D E R E N J U I S T S PA R E N E N M A A K T E N

W E E R A N D E R E N H U N B E L E G G I N G S P O R T E F E U I L L E S T E G E L D E .

N U Z I J N W E E E N J A A R V E R D E R . W E L K E M O G E L I J K H E D E N B I E D E N

S PA R E N , B E L E G G E N O F A LT E R N AT I E V E N A L S O B L I G AT I E S O F

G R O N D S T O F F E N VA N D A A G D E D A G ?

tekst Hein Schotsman (Economisch Bureau – ABN AMRO) beeld Jim Frazier/Corbis

Wat doe ik met mijn geld

33

7-AA-Relevant_p32-36-wat doe ikV7.indd 33 21-8-09 13:53

Page 34: ABN AMRO - Relevant

hoofdartikel

Historische dieptepunten op de beurs, verdwenen

spaartegoeden, failliete banken, dalende prijzen van

grondstoffen en onroerend goed... Recente gebeur-

tenissen hebben ons er weer eens aan herinnerd dat

absolute zekerheden niet bestaan. Iedereen kent wel

iemand die zijn of haar vermogen heeft zien krim-

pen, tevergeefs een huis probeert te verkopen of

zich zorgen maakt over aangekondigde ontslagen.

In economisch onzekere tijden kiezen veel mensen

sparen boven beleggen. Aan sparen is immers rela-

tief weinig risico verbonden - althans in vergelijking

met beleggingsvormen. De ingelegde hoofdsom ligt

immers vast, terwijl bij aandelen of onroerend goed

de waarde van het bezit kan dalen. Deze waarde

kan natuurlijk ook stijgen, maar veel spaarders zijn

al tevreden als hun inleg gelijke tred houdt met de

infl atie en zij streven niet in de eerste plaats naar

maximaal rendement.

Dankzij het depositogarantiestelsel is het spaargeld

ook nog eens tot een bepaald bedrag gegarandeerd.

Mocht een bank omvallen, dan krijgt de spaarder

toch (een deel van) de ingelegde som terug. Begin

oktober 2008 werd dit bedrag in Europees verband

tot december 2010 verhoogd naar € 100.000,- per

persoon, per instelling. Bij een en/of-rekening van

twee personen geldt dit bedrag per persoon.

Wie zijn of haar spaargeld langere tijd kan missen,

kan het gedurende een vastgelegde periode vast-

zetten tegen een vast tarief. We spreken dan van

een (termijn)deposito. De rente op zo’n deposito

is vaak hoger dan die op rekeningen waar minder

beperkingen gelden. Mochten de marktrentes

tijdens de spaarperiode dalen, dan blijft de spaar-

rente gelijk. Aan de andere kant: bij economische

voorspoed gaat deze rente dus ook niet omhoog.

A A N D E L E N

Wie graag volop wil profi teren van een mogelijke

opwaartse beweging in verschillende sectoren, is

nog steeds aangewezen op beleggen. Echter, in het

huidige onzekere klimaat lijkt beleggen op korte

termijn een minder voor de hand liggende keuze.

De fi nanciële markten houden er rekening mee dat

de recessie nog ernstiger kan uitpakken dan nu al

wordt aangenomen. De kans dat de aandelenkoer-

sen verder wegzakken, is dan ook aanwezig. In de

gerealiseerde daling van de koers zit echter ook de

verwachting verwerkt dat er in de VS en Europa een

diepere recessie komt. Dat zou kunnen betekenen

dat de aandelenkoersen de bodem zijn gepas-

seerd. Als dat klopt, dan zou het de moeite waard

zijn om op ‘aandelenkoopjes’ te gaan jagen. Maar

zoals altijd zal een verstandige belegger zijn of haar

beleggingen goed spreiden, trouw blijven aan een

visie en vooral naar de langetermijnhorizon blijven

kijken. Als iemand zijn of haar geld wil beleggen in

aandelen - vooruitlopend op een eventueel herstel

van de aandelenkoersen - moet hij of zij dat wel voor

een langere periode kunnen doen. Het is immers nog

onzeker of de beurs over heel 2009 herstel laat zien.

S TA AT S O B L I G AT I E S

In tijden van onzekerheid staan staatsobligaties

meer in de belangstelling als ‘veilige haven’. Er

is een kans dat de rente verder daalt door nieuwe

“ Het is verstandig beleggingen te spreiden, trouw te blijven aan een visie en vooral naar de lange termijn te blijven kijken”

34

7-AA-Relevant_p32-36-wat doe ikV7.indd 34 21-8-09 13:53

Page 35: ABN AMRO - Relevant

ingrepen van centrale banken. Wanneer de rente

daalt, gaan de obligatiekoersen omhoog, aangezien

de toekomstige kasstromen gelijk blijven maar

tegen een hogere rente worden verdisconteerd*.

Maar of de rente inderdaad verder omlaag gaat, is

twijfelachtig. Infl atiegelinkte obligaties, die beter

renderen naarmate de infl atie stijgt, staan momen-

teel in de belangstelling, maar het is voorlopig zeker

niet ondenkbaar dat een defl atiescenario meer voor

de hand ligt.

B E D R I J F S O B L I G AT I E S

Bedrijfsobligaties zitten wat veiligheid betreft tussen

aandelen en staatsobligaties in. Aandelen kunnen in

waarde dalen, maar kennen geen lange, van tevoren

vastgelegde looptijd. Bij staatsobligaties staat de

uitgevende overheid garant voor het uitkeren van

rente en terugbetaling. Maar bij bedrijfsobligaties

bestaat er een kans dat het bedrijf in kwestie de

rente niet meer kan betalen. En bij een failissement,

bijvoorbeeld, wordt de lening helemaal niet meer

terugbetaald. Om toch te kunnen profi teren van de

hogere rente is het verstandig om beleggingen in

bedrijfsobligaties goed te spreiden over meerdere

ondernemingen.

P L A N B E N V E R D E R

In roerige tijden stappen sommige beleggers uit

aandelen en zoeken hun heil bij andere beleggings-

categorieën, zoals grondstoffen, onroerend goed

of kunst. Bieden deze categorieën een goed

alternatief voor aandelen en obligaties? Of

kleven er meer risico’s aan dan men zou

vermoeden?

G R O N D S T O F F E N

Na de enorme correcties op de grondstofmarkten

gedurende de tweede helft van 2008 zagen we in

het eerste kwartaal van 2009 meer stabiliteit. Deze

recente ontwikkeling wil nog niet zeggen dat de

weg naar boven nu weer volledig open ligt, maar

geeft wel aan dat de heftigste neerwaartse bewe-

gingen waarschijnlijk achter ons liggen. Toch zijn

er nog enkele grondstoffen waarbij wel degelijk

neerwaartse risico’s aanwezig zijn. De grondstof-

markt is een relatief kleine markt. Dit houdt in dat de

volatiliteit of ‘levendigheid’ van de onderliggende

grondstoffen zeer hoog kan zijn op momenten van

toegenomen handelsactiviteiten. Daarnaast zijn bij

veel van deze grondstoffen de traditionele spel-

regels van de wereldeconomie nog van toepassing.

Waar bijvoorbeeld valuta’s door allerlei factoren

kunnen worden beïnvloed, wordt de prijs van

grondstoffen veelal bepaald door vraag en aanbod.

* Verdisconteren: bewerking die wordt uitge-voerd om te bepalen welk bedrag er op een bepaald moment moet worden belegd om op een specifi eke einddatum een bepaald streef-bedrag te kunnen ontvangen.

35

7-AA-Relevant_p32-36-wat doe ikV7.indd 35 21-8-09 13:53

Page 36: ABN AMRO - Relevant

hoofdartikel

Voor zowel de landbouwgrondstoffen als de ba-

sismetalen wordt de vraag uit China als redmiddel

gezien. De toegenomen vraag uit China kan ervoor

zorgen dat de neerwaartse trend wordt doorbroken.

Dat is in feite ook al zichtbaar bij de meeste van deze

grondstoffen. Een fors herstel moet echter komen

van een toename van de wereldvraag. Maar met

de eurozone en de Verenigde Staten nog in een

recessie, zal zo’n herstel nog wel even uitblijven.

Een goed voorbeeld van een grondstof die nog

wel neerwaartse risico’s kent, is goud. In tijden van

paniek en recessie werd goud traditioneel gezien als

een veilige haven. Toch is de gemiddelde belegger

ook voorzichtig geweest ten opzichte van goud.

Beleggen in goud betekent dat je speculeert op het

falen van de fi nanciële markt. Maar een dergelijk

doemscenario lijkt sterk overdreven. Het kopen van

goud als hedge tegen oplopende infl atie lijkt op dit

moment weinig zinvol, aangezien de infl atie de

komende twee jaar niet fors zal stijgen. Ook heeft het

Internationaal Monetair Fonds van de Amerikaanse

overheid toestemming gekregen om 400 ton goud te

verkopen ten behoeve van economische steun. Dit

vergroot de druk op de goudprijs.

K U N S T E N S T E N E N

In 2008 leverden kunstbeleggingen een rendement

op dat dicht tegen dat van de AEX lag, en zelfs hoger

uitviel dan dat op de wereldwijde aandelenmarkt.

Beleggen in kunst of antiek kan goed uitpakken,

maar is wel risicovoller dan beleggen in aandelen.

Kunst is namelijk minder liquide dan aandelen en

grondige kennis van de markt is een vereiste. En

onroerend goed dan? Risico en rendement van

onroerend goed zijn vergelijkbaar met die van

obligaties en aandelen. Maar ook hier is voorzichtig-

heid geboden: direct investeren in projecten of objec-

ten is voor de meesten niet weggegelegd. Onroerend

goed blijft wel een goede manier om de risico-

rendementverhouding van de beleggingsportefeuille

te optimaliseren. Als we kunst kopen omdat we het

mooi vinden, of investeren in een huis of vakantiewo-

ning voor eigen gebruik, dan is het mooi meegeno-

men als de waarde boven verwachting groeit, maar

dat is niet essentieel. Net als grondstoffen kunnen

kunst en onroerend goed zorgen voor een betere

spreiding, maar het succesvol beleggen in een enkele

categorie is slechts voor experts weggelegd.

W AT W E L T E D O E N ?

Sparen is verstandig, maar dan wel bij voorkeur op

een termijndeposito en in elk geval bij een instel-

ling die onder het depositogarantiestelsel van De

Nederlandsche Bank valt. En beleggen met beleid

kan hierop een uitstekende aanvulling beiden.

Hoe dan ook: het blijft zonde om jarenlang geld in

huis te verstoppen, waar het steeds minder waard

wordt door de infl atie. Het kan zelfs nog erger.

Vraag het maar aan mevrouw

Anat in Tel Aviv, die deze

zomer haar moeder met

een mooie nieuwe

matras wilde verras-

sen. De verbazing

bleek groter dan

gedacht: moeder

had namelijk in haar

oude, versleten matras - die

inmiddels op de vuilnishoop lag -

een miljoen dollar bijeen gespaard.

36

7-AA-Relevant_p32-36-wat doe ikV7.indd 36 21-8-09 13:53

Page 37: ABN AMRO - Relevant

bodemD E C R I S I S WA S E N I S N I E T VA N D E S C H E R M E N T E S L A A N .

VA N A F D E I N E E N S T O R T I N G VA N D E A M E R I K A A N S E

Z A K E N B A N K B E A R S T E A R N S , H E T O F F I C I E U Z E S TA R T S C H O T

VA N D E C R I S I S , T O T O P H E D E N S P E L E N Z I C H G R O T E E N

K L E I N E D R A M A’ S A F. E N W I J Z I J N E R O O G G E T U I G E N VA N .

crisis in beeld Tot op de

17 maart 2008 Bear Stearns verliest

in een weekend negentig procent

van haar beurswaarde.

beeld ANP Photo / Getty Images / Hollandse Hoogte

37

12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 37 21-8-09 14:30

Page 38: ABN AMRO - Relevant

26 juli 2008 Het Amerikaanse Congres steunt een

wetsontwerp ter ondersteuning van de huizenmarkt.

Honderdduizenden Amerikanen zijn met hun hypo-

theken in de fi nanciële problemen geraakt.

17 februari 2008 - De Britse overheid nationaliseert de in problemen geraakte bank Northern Rock. Spaarders proberen hun geld te krijgen.

24 januari 2008 De Franse bank Société Générale ontdekt

dat Jérôme Kerviel door frauduleus handelen bijna € 5 miljard

heeft verspeeld. Het komt uiteindelijk niet tot een veroordeling.

11 juli 2008 De olieprijs

staat op een nieuw record:

$147,27 per vat ruwe Ame-

rikaanse olie. Dat is aan de

pomp te merken.

38

12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 38 21-8-09 14:30

Page 39: ABN AMRO - Relevant

crisis in beeld

15 september 2008

Zakenbank Lehman

Brothers vraagt uitstel

van betaling aan.

De koers stort in, ontsla-

gen volgen.

19 september 2008 Voorzitter van de Federale

Reserve Bernanke, president Bush en minister van

Financiën Paulson presenteren een reddingsplan voor

de fi nanciële sector ter waarde van $700 miljard.

39

12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 39 21-8-09 14:30

Page 40: ABN AMRO - Relevant

29 september 2008

Zwarte Maandag,

nadat het Huis van

Afgevaardigden het

reddingsplan afstemt.

Wereldwijd storten

de koersen in. De AEX

-8,8%, de New Yorkse

Dow Jones met -777

punten, de scherpste

daling op één dag

ooit.

40

12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 40 21-8-09 14:30

Page 41: ABN AMRO - Relevant

3 oktober 2008 DNB-president

Wellink, premier Balkenende en

minister van Financiën Bos vertellen

dat de Nederlandse overheid hon-

derd procent eigenaar is geworden

van Fortis Nederland, inclusief het

Fortis-deel van ABN AMRO.

crisis in beeld

8 oktober 2008 Internetspaarbank Icesave kan haar

verplichtingen niet meer nakomen. Snel daarna ligt het

Nederlandse kantoor van Icesave er verlaten bij.

41

12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 41 21-8-09 14:30

Page 42: ABN AMRO - Relevant

9 oktober 2008 De gemiddelde huizenprijs in Neder-

land is in het derde kwartaal van 2008 volgens de NVM

voor het eerst in achttien jaar gedaald.

29 juni 2009 De schade in Nederland als gevolg

van de piramidefraude van Bernard Madoff wordt

geschat op € 1,9 miljard, aldus DNB en de AFM.

Madoff krijgt 150 jaar gevangenisstraf.

17 oktober 2008

Het vertrouwen van de

Amerikaanse consument

in de economie is het

sterkst afgenomen sinds

dit vertrouwen voor het

eerst werd gemeten in de

jaren vijftig.

8 juli 2009 De rechter verleent toestemming om het grootste deel van General Motors te

verkopen aan een door de Amerikaanse overheid gefi nancierde rechtspersoon: New GM.

Sinds 2008 raakte het bedrijf in grote problemen en werden er nog amper auto’s verkocht.42

12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 42 21-8-09 14:30

Page 43: ABN AMRO - Relevant

crisis in beeld

43

12-AA-Relevant_p37-43-18 maanden-V8.indd 43 21-8-09 14:30

Page 44: ABN AMRO - Relevant

opinie

Kansen zienHuizenprijzen dalen, het consumentenvertrouwen

neemt af, er vallen steeds meer ontslagen, winsten in het

bedrijfsleven zijn geminimaliseerd of geheel verdwenen

en echt licht aan het eind van de tunnel durft niemand te

voorspellen. Toch meldde emeritus hoogleraar Arnold

Heertje in mei 2009 op een bijeenkomst van werkgevers in

Amsterdam dat de crisis een godsgeschenk was. Heertje

onderbouwde deze uitspraak met de hoopvolle gedachte

dat iedereen door de crisis zou gaan nadenken. Dat er een

verschuiving zou komen van kwantiteit naar kwaliteit.

“Als je vanuit kwaliteit voorziet in de behoeften van de

consument, dan gaan de fi nanciële resultaten omhoog en

is de winst de uitkomst van het proces.”

Heertje vindt dat we niet moeten wachten tot het

weer wat beter gaat en dan overgaan tot de

orde van de dag. De essentie is verande-

ring. Nu. De fi nanciële problemen van

deze crisis noemt hij een ‘lachertje’

vergeleken met vraagstukken zoals

klimaatverandering, drinkwater

en duurzame energie. Heertje:

“Deze elementen zijn van funda-

mentele betekenis voor de algemene leefbaarheid. En het

hoopvolle is: door de crisis zijn die onderwerpen sneller

op de agenda gekomen.”

H E R B E Z I N N I N G

Een uitgelezen gelegenheid tot herbezinning, vindt ook

Esther-Mirjam Sent, hoogleraar Economische Theorie en

Economisch Beleid aan de Radboud Universiteit Nijme-

gen. Er zijn meer crises die nu aangepakt moeten worden.

Sent: “Voor bijvoorbeeld bevolkingscrises, zoals vergrij-

zing en de verschuiving van het gewicht van de wereldbe-

volking van het Westen naar het Oosten en de milieucrisis,

de echte grote langetermijn-issues waar de mens-

heid mee te maken heeft, zie ik nu wel kansen

H E T E I N D E L I J K T Z I C H N O G N I E T A A N T E D I E N E N . O P T I M I S M E O V E R E E N

C R I S I S D I E M E T E E N S I S S E R A F L O O P T, I S E R N I E T, M A A R H O O P I S E R W E L .

B I J V O O R B E E L D O V E R D E K A N S E N D I E D E Z E C R I S I S B I E D T. K A N S E N O P

H E R B E Z I N N I N G . D E K U N S T I S Z E T E Z I E N .

tekst Herman Kleintjes

De uitdaging is nu dat er lessen worden geleerd, dat er meer gekeken wordt naar de lange termijn Esther-Mirjam Sent

44

25-AA-Relevant_p44-46-goede crisis-v6.indd 44 21-8-09 15:04

Page 45: ABN AMRO - Relevant

om ze aan te pakken. Ik kan helaas alleen maar hopen

dat het ook echt gebeurt. Bij de meer kortetermijn-issues

zie je al verbetering optreden. Verbetering op het gebied

van de balans tussen People, Planet, Profi t, leiderschap,

balans tussen compliance en integriteit binnen bedrijven

- daar werd al naar gekeken vóór de economische crisis.

Maar nu zie je dat dankzij de huidige crisis op dit gebied

meer wordt nagedacht en dat er wordt doorgepakt en op

nieuwe inzichten wordt voortgeborduurd.”

Volgens Sent wordt het besef dat groei niet zaligmakend

is, nu nieuw leven ingeblazen. Sent: “Dat is mooi, omdat

uit wetenschappelijk onderzoek keihard blijkt dat, na alle

groei die wij hebben gezien, het geluksgevoel van de Ne-

derlanders vanaf 1973 tot nu gelijk is gebleven.”

De vraag is echter of het besef van nu

PPPPblijvend is. Sent: “We hebben

allemaal last van rampenbijziendheid.

Als er een vliegtuig neerstort, zijn veel mensen huive-

rig om te gaan vliegen. Na een tijdje gaan we gewoon

weer allemaal. De uitdaging is nu dat er lessen worden

geleerd, dat er meer gekeken wordt naar de lange ter-

mijn en dat we niet na een tijdje gewoon doorgaan met

business as usual.”

O O G O P D E T O E K O M S T

In juist dat langetermijndenken ziet Rick van der Ploeg,

hoogleraar Economie in Oxford, een omslag. Hij ziet die

omslag bij de studenten die intekenen. Van der Ploeg: “Zag

je eerder een stormloop op studies waarmee een afgestu-

deerde in de arbeidsmarkt kon instappen met perspectief

op een beloning van 400.000 pond, nu wordt er gekozen

voor andere studies. Men kiest weer wat eerder voor saai-

heid, oftewel degelijkheid, met het oog op de toekomst.

Het is een omslag die wordt ingegeven door de crisis. En

dat is een lichtpuntje. Het is daarom te hopen dat de trend

die ik nu al zie onder Engelse studenten, doorzet bij deze

generatie. Dat geeft hoop voor de toekomst.”

Van der Ploeg kan alleen maar hopen op radicale omwen-

telingen aangaande de grote crises. Over het streven naar

meer wereldwijde duurzaamheid bijvoorbeeld: “In decem-

ber 2009 wordt er over deze duurzaamheid beslist. China,

India en de VS spelen dan een belangrijke rol. Tot nu toe

zie ik weinig vooruitgang, geen grote projecten

voor duurzaamheid. Er gebeurt te weinig, terwijl

er juist gehandeld moet worden.”

V E R R I J K I N G S G E D R A G

“Er moet inderdaad nu gehandeld worden, maar

dingen gebeuren nu eenmaal niet vanzelf. Helaas is

het streven naar een collectief belang nog steeds niet

echt ingedaald bij mensen. Het zal dus van overheden

moeten komen in de vorm van ferme voorschriften of

verboden”, zegt econoom en publicist Jaap van Duijn. Hij

ziet door de fi nanciële crisis echter wel kansen ontstaan

om belangrijke maatschappelijke issues te veranderen. Van

Duijn: “De crisis biedt bijvoorbeeld de mogelijkheid de

zakenwereld eindelijk in het gareel

te krijgen. Vooral doordat deze

crisis zich onderscheidt van

andere crises. Er zijn nu

grotere bewegingen,

excessen in de

woningen-

sfeer, bij

banken en

semi-overheid, zoals woningcor-

poraties. Daar hebben mensen genoeg van. Het verrij-

kingsgedrag wordt niet meer gepikt. Misschien komt daar

nu een eind aan door de woede van de mensen.”

Onderwerpen alsklimaatverandering

en duurzame energie zijn sneller op de agenda gekomen Arnold Heertje

Men kiest weer voor saaiheid, degelijkheid, met het oog op de toekomst Rick van der Ploeg

Iedereen is weer wat nuchterder en opgeruimder. De jeugd komt op Jacob Gelt Dekker

45

25-AA-Relevant_p44-46-goede crisis-v6.indd 45 21-8-09 15:04

Page 46: ABN AMRO - Relevant

“Het nastreven van hoge groei heeft heel veel be-

drijven in moeilijkheden gebracht. Kijk naar Fortis”,

vervolgt Van Duijn. “De komende jaren zullen men-

sen en bedrijven inzien dat dit niet langer kan. Am-

bities zullen worden bijgesteld. Getalsmatige groei

zal een mindere rol gaan spelen dan kwaliteitsgroei.

Tenminste, dat hoop ik.”

V E R A D E M I N G

Dat ambities worden bijgesteld, wordt in de praktijk

bewezen volgens Jacob Gelt Dekker. Deze praktijkgerichte

en self-made zakenman die een fortuin vergaarde met de

verkoop van zijn ketens OneHour Super Photo, woont

weer met plezier in New York. Dekker: “Bankiers praten

weer met je. Je ziet de generatie van tussen de twintig en

veertig weer opleven. De venture capitalist-visie: verkopen

binnen twee jaar, is weg en maakt

weer plaats voor de lange-

termijnvisie. Iedereen is

weer wat nuchterder en

opgeruimder. De jeugd

komt op. Dat is mooi,

want de gehele genera-

tie vijftig- à zestigjari-

gen droeg niets meer

bij. Die zaten alleen

maar centen te tellen

en bonussen binnen

te halen, en er kwam

niets creatiefs meer uit.

De oude garde wilde al-

lemaal wel veranderingen, maar wel zo dat alles hetzelfde

bleef. Wonend in New York, zie ik nu al dat de vruchten

worden geplukt die voortkomen uit deze crisis.”

Dekker is ervan overtuigd dat ook in Nederland deze

nieuwe nuchterheid zal doordringen. Maar door de

meer stroperige overheid, het andere politieke veld en het

sociale vangnet zal dat even duren.

O V E R S H O O T & C O L L A P S E

Het is dus waarschijnlijk nog even wachten op nieuwe

nuchterheid in Nederland volgens Jacob Gelt Dekker.

Er zijn echter ook positieve

gevolgen van deze crisis die

direct voelbaar zijn, zegt Wouter van

Dieren. Van Dieren, directeur van het

Instituut voor Milieu- en Systeemanalyse

(IMSA), bekleder van wereldwijd ruim veertig

functies zoals maatschaplid van de Club van Rome en

auteur van vele boeken waaronder De natuur telt ook mee

en recentelijk New Green Deal, de fi nanciële crisis voorbij,

roept al jaren dat we afstevenen op een overshoot & col-

lapse voor alle systemen.

Van Dieren: “De hele zaak draait al jaren door op alle

vlakken. Overcapaciteit, overinvestering, overrisico en

een enorme toegenomen versnelling in het uitputten van

natuurlijke middelen zoals biodiversiteit, hout, leegvissen

van zeeën - dat alles stuurt rechtstreeks aan op een totale

systeemcrash. Door de huidige crisis kun je

echter hopen op correcties op de aankomende

overshoot & collapse.”

De uitstoot van CO2

gaat nu omlaag, het

gebruik van tropisch

hardhout stagneert,

evenals de uitputting

van de biodiversiteit.

Emissies worden

minder, overcapaciteit

in de productie wordt

gecorrigeerd. Zo wint de

mensheid tijd om de boel

op orde te brengen.

Van Dieren: “Door de correctie

die nu optreedt, winnen we twin-

tig jaar extra tijd om de klimaatproblemen op te lossen.

Alle aspecten die aansturen op een algehele systeem-

crash, die al decennia worden genegeerd door de markt-

ideologen die alleen oog hadden voor winst, ondergaan

door de recessie een correctie, oftewel reconstructie. De

extra tijd die daardoor ontstaat om in te grijpen voor het

te laat is, is zeer kostbaar. Het is daarom te hopen dat we

na deze crisis niet gewoon weer terugkeren naar de oude

economie. Want dan is de wereld reddeloos verloren.”

De crisis biedt de mogelijkheid het verrijkingsgedrag in de zakenwereld in het gareel te krijgen Jaap van Duijn

Door de correctie die nu optreedt, winnen we twintig jaar extra tijd om de klimaat- problemen op te lossen. Wouter van Dieren

opinie

46

25-AA-Relevant_p44-46-goede crisis-v6.indd 46 21-8-09 15:04

Page 47: ABN AMRO - Relevant

Hoe was uw jaar?

“Ik werkte elf jaar bij een bedrijf in Den

Bosch dat antiek koopt en verkoopt

en restaureert. Daarnaast ben ik sinds

zes jaar een dag in de week aan het

werk als zelfstandig meubelrestaurateur,

gespecialiseerd in houtwerk, zoals

fi neren, houtdraaien en op kleur

brengen. Mijn opdrachtgevers zijn

vooral particulieren. Dat gaat heel

behoorlijk. Sterker nog, in juli dit jaar ben

ik naar Voorburg verhuisd en nu wil ik

mijn eigen werkzaamheden uitbreiden.

Ik heb mijn baan opgezegd en ga de

uitdaging aan. Of het me gaat lukken

om fulltime aan het werk te komen

als restaurateur is afwachten. Om de

rustigere periodes op te vangen werk

ik ook wel eens in loondienst in een

andere branche.”

Jessica Melis (34) antiekrestaurateur en eigenares van Atelier 1312 te Voorburg

klantportret

tekst Michiel Mastenbroek

beeld Merlijn Doomernik 47

2-AA-Relevant_3portretten_V4.indd 47 21-8-09 13:31

Page 48: ABN AMRO - Relevant

Afgezien van de overheidsbestedingen lieten alle bestedingscom-

ponenten in het eerste kwartaal een afname zien. Dat gold vooral

voor de bruto-investeringen en de export. Anderzijds nam ook

de import fl ink af. Bovendien daalden de voorraden, nadat deze

eind 2008 nog waren opgelopen. De forse afname van de export

weerspiegelt de dramatische terugval van de wereldhandel.

Dalende investeringen kunnen worden toegeschreven aan de

enorme terugval in de industriële productie, die heeft geleid tot

een ongekende daling van de bezettingsgraad.

C O N S U M E N T E N V E R T R O U W E N

Het consumentenvertrouwen is weliswaar de laatste maanden

wat verbeterd, maar het niveau is nog altijd laag. Bovendien zul-

len de loonstijgingen afnemen en zal de werkloosheid verder op

lopen. Dat is niet goed voor de consumptie, die naar verwachting

dan ook verder zal dalen. Het herstel van de eurozone kan echter

wel uit het buitenland komen als de Amerikaanse economie weer

wat aantrekt. En hopelijk kan Europa ook profi teren van het

herstel in China.

V E E L O V E R H E D E N P R O B E R E N H U N E C O N O M I E T E S T I M U L E R E N , M A A R D E F I S C A L E

M A AT R E G E L E N I N D E E U R O Z O N E Z I J N B E S C H E I D E N I N V E R G E L I J K I N G M E T

B I J V O O R B E E L D D E V S . M A A R K A N H E T H E R S T E L O O K VA N E L D E R S K O M E N ?

Eurozonebeeld Information Design Studio

48

9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 48 21-8-09 14:07

Page 49: ABN AMRO - Relevant

49

9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 49 21-8-09 14:07

Page 50: ABN AMRO - Relevant

D E H U I Z E N P R I J Z E N I N N E D E R L A N D B L I J V E N V O O R L O P I G D A L E N .

Z E L F S A L S D E W A A R D E L A G E R W O R D T D A N D E H Y P O T H E E K S C H U L D

H O E F T D AT G E E N P R O B L E M E N T E G E V E N . Z O L A N G J E M A A R A A N J E

B E TA L I N G S V E R P L I C H T I N G E N K U N T V O L D O E N .

In de halfjaarlijkse Financial Stability Review die de Europese

Centrale Bank (ECB) in juni 2009 publiceerde, blijkt dat de

huizenprijzen in Nederland in het eerste kwartaal met 0,3%

zijn gedaald. In vergelijking met andere eurolanden is dit een

kleine daling. Zo zakten de prijzen in Frankrijk, Spanje en

Ierland tussen 6,6% en 9,8%. In juni lag de gemiddelde prijs

van een woning 5% lager dan in augustus 2009, toen de hui-

zenprijzen op hun hoogste punt stonden. Ook nam het aantal

woningverkopen fl ink af, waardoor er steeds meer woningen

langere tijd te koop blijven staan.

G E E N G E V O L G E N

De huizenprijzen blijven naar verwachting voorlopig

dalen. Echter, de gevolgen daarvan hoeven voor de meeste

individuele huizenbezitters niet ernstig te zijn. Mocht de

daling fors toenemen, dan kan de waarde van een huis

natuurlijk in theorie lager uitkomen dan het hypotheekbedrag.

tekst Philip Bokeloh (Economisch Bureau – ABN AMRO)beeld Bombo / Shop Around

Oost, westthuis best?

50

23-AA-Relevant_p50-53-visie op wonenV1.indd 50 21-8-09 14:51

Page 51: ABN AMRO - Relevant

achtergrond

51

23-AA-Relevant_p50-53-visie op wonenV1.indd 51 21-8-09 14:51

Page 52: ABN AMRO - Relevant

Maar zolang de huiseigenaar zijn of haar verplichtingen

- het betalen van rente en/of afl ossing - nakomt, zullen

er verder geen gevolgen zijn. Er ontstaat echter wél

een probleem als iemand moet verhuizen, bijvoorbeeld

vanwege een andere baan of echtscheiding, en het huis

verkoopt. Stel, de opbrengst van het huis is lager dan de

hypotheekschuld. Dan wordt het moeilijk een nieuw huis

gefi nancierd te krijgen. Er is dan immers een (aanzienlijk)

grotere lening nodig dan de waarde van het nieuwe

huis. Banken zijn doorgaans niet bereid dat te doen. Een

forse waardedaling van het huis betekent wel dat het

vermogen van de huiseigenaar duidelijk afneemt. Dat

kan ertoe leiden dat hij de bestedingen terugschroeft.

Daardoor wordt de economische groei afgeremd.

Bovendien zullen waarschijnlijk minder nieuwe woningen

worden gebouwd dan al het geval was. Ook dat drukt de

economische groei.

M I N D E R M A K K E L I J K

Veel starters, en mensen die naar een grotere woning op

zoek zijn, vragen zich af of zij nog wel in aanmerking

komen voor een hypotheek. Uit enquêtes blijkt dat

banken terughoudender zijn geworden. Vanwege de

kredietcrisis moeten de banken hun balans op orde

brengen. Daardoor hebben ze minder ruimte om krediet

te verstrekken. Dat betekent dat ze de voorwaarden

waartegen ze geld uitlenen, aanscherpen. Verder worden

ook de risico-opslagen verhoogd. Immers, het risico dat

een bank haar uitgeleende geld niet terugkrijgt, is ook

toegenomen, omdat de partij die het geld wil lenen, met

zwaarder weer te maken heeft. Banken werken daarom

met hogere risico-opslagen vanwege de toegenomen

kans op faillissementen. Geld lenen is dus minder gemak-

kelijk en voordelig. Dit is één kant van het verhaal. Aan

de andere kant is er ook minder behoefte aan krediet bij

bedrijven en gezinnen. Door de verslechterde econo-

mische omstandigheden denken consumenten nog wel

een keer na voordat ze besluiten om een (ander) huis te

kopen of een andere dure aankoop te doen. Dat de kre-

dietverlening minder groeit, komt dus van twee kanten.

Het bovenstaande heeft niet alleen met de kredietcrisis te

maken. Bij elke conjuncturele teruggang zien we de groei

van het aanbod van en de vraag naar krediet teruglopen.

N I E U W V E R T R O U W E N

Een andere veelgehoorde vraag is: hoe gaat de hypotheek-

rente zich ontwikkelen? Is het verstandig om nu een

hypotheek af te sluiten, of loont het de moeite te wach-

ten? De rente die u betaalt als u geld bij een bank leent, is

afhankelijk van een aantal zaken. Vaak – niet altijd – speelt

het rentetarief van de ECB een rol. Deze is in de afgelopen

maanden verlaagd, maar zal als de rust terugkeert weer

omhooggaan. Ook de rentetarieven die banken elkaar in

rekening brengen, zijn van belang. Als het wantrouwen

tussen banken onderling wegebt, zullen zij elkaar mak-

kelijker geld lenen. Door een grotere liquiditeit daalt de

risicopremie, wat de voorbode is voor lagere rente. Banken

hanteren ook een risico-opslag die te maken heeft met het

vertrouwen van de bank in de kredietnemer. Het ligt voor

de hand dat als de economie zich herstelt, deze risico-

opslag zal zakken. Voorts zal aanscherping van regelgeving

“ Centrale banken doen er alles aan om de rente laag te houden”

52

23-AA-Relevant_p50-53-visie op wonenV1.indd 52 21-8-09 14:51

Page 53: ABN AMRO - Relevant

en van het toezicht op de banken de dienstverlening door

die banken duurder maken. Er is dus sprake van krachten

die tegengestelde effecten hebben op de rente die de

kredietnemer betaalt.

A M E R I K A A N S E T O E S TA N D E N

Banken hebben in elk geval geleerd dat het niet verstandig

is om hypotheken te verstrekken aan mensen die het zich

eigenlijk maar moeilijk kunnen veroorloven, zoals in de

VS is gebeurd. De instorting van de Amerikaanse huizen-

markt wordt gezien als de trigger voor de huidige crisis.

Wat gebeurt er als de huizenprijzen in de VS zo blijven

dalen? Allereerst wordt de bouw van nieuwe woningen

verder ontmoedigd. De malaise in de bouw in de VS houdt

dan nog langer aan. Ook de problemen op de fi nanciële

markten worden verergerd. De fi nanciële crisis is immers

aangestoken door de waardedaling van hypotheek-

portefeuilles. Vanwege de nieuwe fi nanciële producten is

bovendien niet bekend welke fi nanciële instellingen deze

probleemportefeuilles bezitten. Als de huizenprijzen in de

VS nog verder wegzakken, daalt de waarde van fi nanciële

producten die zijn gebaseerd op die hypotheken, eveneens

verder. Dat verhoogt de kans dat fi nanciële instellingen

méér afschrijvingen moeten doen en nog minder armslag

hebben om geld uit te lenen. Bovendien lijden Ameri-

kaanse huiseigenaren nog meer verliezen door de verdere

daling. Zij passen hun bestedingspatroon aan, wat ook niet

bevorderlijk is voor de economische groei.

I N F L AT I E B E S T R I J D I N G

Centrale banken zullen er voorlopig alles aan blijven doen

om de rente laag te houden. Centrale bankiers zijn zich

ervan bewust dat de huidige situatie uitzonderlijk is. Als

de rust is teruggekeerd, zullen zij weer verder gaan op de

manier die ze gewend waren. Dat houdt in dat de ECB zich

weer in de eerste plaats gaat richten op de bestrijding van

de infl atie. Dat zal ongetwijfeld betekenen dat haar rente-

tarieven omhoog gaan.

Op dit moment worden er in Nederland tientallen procen-

ten minder woningen verkocht. Om twijfelende kopers een

handreiking te bieden, besloot het kabinet de Nationale

Hypotheekgarantie te verhogen. De tijdelijke verhoging

van deze garantieregeling ging op 1 juli 2009 in en blijft tot

eind 2010 gehandhaafd. Veel mensen maken zich zorgen

of zij in de toekomst kunnen voldoen aan hun fi nanciële

verplichtingen. De verhoging van de hypotheekgarantie

van 265.000 euro naar 350.000 euro moet uitkomst bieden.

Een huis kopen met een hypotheekgarantie geeft

woningkopers de mogelijkheid een lagere rente te betalen.

Het kabinet heeft negen miljoen euro gereserveerd voor

de maatregel.

Natuurlijk is het ook zo dat prijzen over de gehele linie

dalen. Hoewel huizen op papier minder waard zijn, blijft

de waarde ten opzichte van andere huizen, relatief gezien,

gehandhaafd. Dat biedt, samen met de toegenomen onder-

handelingsruimte, weer voordelen voor eenieder die op

zoek is naar een (nieuwe) koopwoning.

achtergrond

53

23-AA-Relevant_p50-53-visie op wonenV1.indd 53 21-8-09 14:51

Page 54: ABN AMRO - Relevant

column

De economische en fi nanciële crisis heeft hard toegeslagen.

Beleidsmakers doen er alles aan om de economie weer vlot te

trekken. Ook wordt nagedacht hoe we een dergelijke crisis in de

toekomst kunnen voorkomen. Sommigen staan een veel strengere

regulering in de fi nanciële sector voor. Begrijpelijk, want daar is

het nodige misgegaan. Toch is deze benadering mijns inziens veel

te eenzijdig.

De deregulering die in de economie als geheel en ook zeker in de fi nanciële

sector heeft plaatsgevonden vanaf het begin van de jaren tachtig, heeft niet

alleen omstandigheden gecreëerd waarin de crisis zich kon voordoen, het heeft

ook bijgedragen aan een enorme economische vooruitgang. Dat geldt voor

Westerse economieën, maar ook zeker voor opkomende economieën. Alle reden

om daar zuinig op te zijn.

De geschiedenis staat bol van fi nanciële crises, wat de vraag opwerpt of ze wel

te vermijden zijn. De Amerikaanse econoom Hyman Minsky heeft betoogd

dat stabiliteit leidt tot instabiliteit. Een langdurige periode van stabiliteit doet

velen vermoeden dat risico’s beperkt zijn. Men neemt dan steeds meer risico:

er worden speculatieve zeepbellen gevormd tot de bom barst. Dit gaat gepaard

met een herkenbaar patroon, dat ook de laatste jaren zichtbaar was: excessieve

kredietverlening, snelle stijging van schuld en snelle stijging van de prijzen van

bepaalde vermogenstitels. En gewaarschuwd is er zeker. Economen van de

Bank voor Internationale Betalingen (nota bene de centrale bank van de centrale

banken), bijvoorbeeld, hebben jarenlang betoogd dat er sprake was van een

gevaarlijke opbouw van een fi nanciële hefboom. Maar er werd niet geluisterd.

Toch biedt het vroegtijdig herkennen van zeepbellen en het voorkomen van

excessieve schuldopbouw de beste kans om toekomstige crises te voorkomen.

Met een heel stringente regulering in de fi nanciële sector dreigen we het kind

met het badwater weg te gooien.

Voorkomen en genezen

Han de Jong is

Chief Economist van

ABN AMRO. Samen met

zijn collega’s van het

Economisch Bureau

is hij verantwoordelijk

voor de ontwikkeling,

coördinatie en produc-

tie van economische

en fi nanciële analyses

bij ABN AMRO.

HAN DE JONG

bee

ld J

iri B

ülle

r

54

3-AA-Relevant_p54-Col Han de Jong_v2.indd 54 21-8-09 13:46

Page 55: ABN AMRO - Relevant

opinie

tekst Harry van Vermaas

Een andere kijk op staatssteun

E R I S B I J D E O V E R H E D E N N O G N O O I T Z O M A S S A A L A A N G E K L O P T V O O R

S TA AT S S T E U N . M A A R D E V E R A N D E R E N D E V O O R W A A R D E N Z O R G E N I N D E Z E

C R I S I S T I J D V O O R D E N O D I G E D I S C U S S I E S .

In de Verenigde Staten en in Europa is

niet eerder op zo’n grote schaal fi nancieel

ingegrepen door de nationale overheden. De

kredietcrisis heeft ervoor gezorgd dat vooral

de banken fl inke klappen kregen. Overheden

zagen zich genoodzaakt deze banken te

redden door ze volledig over te nemen, door

kapitaalinjecties toe te dienen of door zich

garant te stellen.

55

11-AA-Relevant_p55-57-de redding-v3.indd 55 21-8-09 14:22

Page 56: ABN AMRO - Relevant

In minder dan een jaar moest Neelie

Kroes, Eurocommissaris voor mede-

dinging en verantwoordelijk voor

toezicht op staatssteun, beslissen over

meer dan zeventig staatssteunaan-

vragen voor banken. Een ongekende

situatie, waardoor veel van de regels

aangaande staatssteun, zoals vast-

gelegd in art. 87 van het Verdrag tot

oprichting van de Europese Gemeen-

schap, moesten worden versoepeld.

Als de bestaande regels zonder

aanpassing zouden zijn gehanteerd,

zouden de Europese auto-industrie

en een groot deel van de Europese

bancaire sector inmiddels misschien

op de fl es zijn gegaan. Ondertussen

hadden hun concurrenten in niet-

Europese landen wel kunnen rekenen

op fl inke bedragen aan staatssteun.

S PA G A AT H O U D I N G

De Europese Commissie verkeert dus

enigszins in een spagaathouding. Aan

de ene kant mag de fi nanciële steun

van overheden niet uit de klauwen

lopen en mag de verstrekte fi nanciële

hulp binnen Europa niet tot oneerlijke

concurrentie leiden. Maar tegelijker-

tijd dient de Europese Unie te worden

behoed voor het faillissement van hele

industrieën en sectoren, terwijl andere

werelddelen ondertussen hun concur-

rentiepositie versterken.

A C T U E L E A A N PA S S I N G E N

Indien een voorstel om staatssteun te

verstrekken aan alle criteria voldoet

(zie kader links), dienen overhe den

deze plannen bij de Europese

Commissie aan te melden en om

goedkeuring te vragen. De afweging

tot staatssteun wordt dus niet meer

overgelaten aan lidstaten van de EU,

maar de Europese Commissie beslist.

Deze gang naar de Commissie kan

echter worden omzeild, bijvoorbeeld

wanneer overheden ruime subsidies

toekennen voor research of milieu-

verbeterende maatregelen die gehele

sectoren ten goede komen.

Om in te spelen op de bijzondere om-

“ De EC heeft het makkelijker gemaakt om garanties en leningen af te geven”

D E F I N I T I E E N V O O R W A A R D E NIn principe is economische hulp van de over-heid op de Europese markt verboden. Soms kan deze hulp echter verenigbaar zijn met de belangen van de gemeenschappelijke markt. Om te bepalen wanneer de overheid staats-steun mag verlenen, heeft het Europees Hof van Justitie een aantal voorwaarden gesteld. ‘Klassieke’ subsidies, renteloze leningen of premie vrije garanties die de overheid aan bedrijven biedt, vallen volgens de Europese Commissie onder de noemer staatssteun wanneer zij aan de volgende criteria voldoen: • De hulp wordt door de overheid verstrekt of

uit overheidsmiddelen bekostigd. Aangezien belastingvrijstelling uiteindelijk ook door de staatskas wordt betaald, wordt dit ook gere-kend tot staatssteun.

• De steun dient een economisch voordeel aan de onderneming te verschaffen die zij via commerciële weg niet zou hebben ge-had. Straffen of beperkende maatregelen vallen hier dus buiten.

• Het voordeel moet selectief zijn en mag alleen bepaalde ondernemingen ten goede komen.

• Het voordeel mag de mededinging niet ver-valsen of dreigen te vervalsen.

• De steun mag handel tussen lidstaten niet negatief beïnvloeden.

56

11-AA-Relevant_p55-57-de redding-v3.indd 56 21-8-09 14:22

Page 57: ABN AMRO - Relevant

opinie

V E R A N D E R E N D E V I S I EDe geschiedenis van economische staats-hulp in Nederland begint eind achttiende, begin negentiende eeuw als Koning Willem I het initiatief neemt tot de oprichting van de Nederlandsche Handel-Maatschappij (NHM) en de Algemeene Nederlandsche Maat-schappij (ANM). De NHM speelde namens de staat een be-langrijke rol in de handel tussen Nederland en Nederlands Indië en begon later zwaar te investeren in de industrie. De ANM speelde een soortgelijke rol in België. Staatssteun was in die tijd een normaal ver-schijnsel, er leek geen breed gedragen afkeer te bestaan, en Nederland voer er goed bij. An-ders werd het in de twintigste eeuw. Handels-verdragen en interne afspraken tussen landen veranderde de visie op staatshulp. Dit resulteer-de in de jaren vijftig van de vorige eeuw in een systeem van Europees toezicht, dat uitging van de basisbepalingen in het EG-Verdrag.

standigheden tijdens de crisis heeft

de Commissie de regels voor staats-

steun tot en met 2010 versoepeld.

Zo is bijvoorbeeld de ondergrens

voor het vragen van goedkeuring,

de ‘minimisgrens’, die normaal ge-

sproken geldt voor alle voordelen die

lager zijn dan 200.000 euro, tijdelijk

opgetrokken tot 500.000 euro. De

Europese Commissie heeft het ook

voor overheden makkelijker gemaakt

om garanties en leningen af te

geven. Dit is vooral bedoeld voor

projecten die banken op dit moment

niet willen fi nancieren, omdat ze de

hand op de knip houden.

O M VA L L E N

Maar de meest in het oog sprin-

gende maatregel is vermoedelijk

toch de vereenvoudigde aanmelding

van staatssteun. Commissaris Kroes

heeft aangegeven dat aanvragen van

overheden vanaf nu binnen 24 uur of

in het weekeinde beoordeeld zullen

worden. Dit terwijl hier normaal

zo’n negentig dagen voor staat. Dat

van de meer dan zeventig aanvra-

gen voor bancaire instellingen door

Kroes er geen is afgewezen, geeft

aan dat er heel soepel met de aan-

vragen wordt omgegaan. In Brussel

realiseert men zich dat het onder de

huidige omstandigheden niet anders

kan. De Europese Commissie maakt

gebruik van een subregel in artikel 87,

namelijk de bepaling dat er steun

gegeven mag worden aan een sector

of aan ondernemingen die op omval-

len staan, en die de gehele economie

binnen een lidstaat of gebied mee

zou kunnen trekken. In het geval van

de bancaire sector is daar duidelijk

sprake van.

A C H T E R D E H A N D

De door de Europese Commissie ge-

steunde banken krijgen vijf jaar de tijd

om orde op zaken te stellen en dienen

daarna weer zonder steun verder te

kunnen. Bij velen leeft de vraag: waar

gebruiken de banken het geld voor de

komende jaren? De staatssteun wordt

deels geïnvesteerd in het gezond

maken van de bank, maar het

beschik baar gemaakte kapitaal wordt

ook weer uitgeleend aan bedrijven.

Hoewel het fenomeen staatssteun uit-

gesproken voor- en tegenstanders

kent, maakt het al meer dan een eeuw

deel uit van onze economie en past het

zich − met succes − telkens aan de om-

standigheden aan. Achteraf kun je ook

zeggen dat het aan het optreden van

overheden is te danken dat de banken-

sector in het laatste kwartaal van vorig

jaar niet in een groot gat is gevallen.

Banken zijn gered en markten die stil-

vielen, zijn weer op gang gebracht.

Die ingrepen verdienen alle lof.

57

11-AA-Relevant_p55-57-de redding-v3.indd 57 21-8-09 14:22

Page 58: ABN AMRO - Relevant

beeld Information Design Studiobeeld Information Design Studio

D E M E E S T E V E R T R O U W E N S I N D I C AT O R E N G E V E N N O G G E E N G R O E I A A N , M A A R L A N G Z A L D I T

N I E T M E E R D U R E N . H E T C O N J U N C T U U R B E E L D W O R D T I N E E N S N E L T E M P O M I N D E R N E G AT I E F.

Verenigde StatenHet is geen toeval dat fi nanciële markten gelijktijdig minder nega-

tieve ontwikkelingen laten zien. Het einde van de problemen in de

fi nanciële sector is nog lang niet nabij, maar de situatie lijkt wel over-

zichtelijker en controleerbaar. Dit is ook positief voor het niet-fi nan-

ciële bedrijfsleven. Doordat leningen met een korte looptijd vrijwel

niet meer verstrekt konden worden, hebben bedrijven in de afgelo-

pen kwartalen massaal bezuinigd. Investeringen werden uitgesteld

en er vielen ontslagen. Beide ontwikkelingen lijken achteraf bezien te

ver doorgeschoten. Men hield rekening met een depressie, maar die

lijkt er niet te komen. Nu zien we een opwaartse reactie. Bedrijven

hebben te weinig geïnvesteerd en zijn bezig met een inhaalslag. Een

vrij uitbundig herstel is in aantocht op korte termijn.

C O N S U M E N T E N V E R T R O U W E N

Op lange termijn blijft het wel oppassen. Amerikaanse huishoudens,

de grootste aanjagers van de economische vraag, blijven voorlopig

langs de zijlijn staan. Ze moeten nog steeds hun fi nanciële huishou-

ding herstructureren door hun schulden af te lossen. Dit is geen

gemakkelijke taak, maar het is ook niet onmogelijk. Als het herstel

van het bedrijfsleven in de komende kwartalen gepaard gaat met

banengroei, is er best een opwaartse dynamiek mogelijk. Toch zal

het afl ossen van schulden wel doorwerken als een forse rem op de

groei. Maar de kans op een nieuwe recessie volgend jaar is wel fors

afgenomen.

58

9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 58 24-8-09 14:14

Page 59: ABN AMRO - Relevant

59

9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 59 24-8-09 14:14

Page 60: ABN AMRO - Relevant

Hoe was uw jaar?

“Het is een erg hectische tijd voor

ons. Het enorme succes van zanger

Alain Clark geeft een hoop extra werk.

Ik heb mensen moeten aannemen,

onder meer een offi cemanager. Ook

andere artiesten uit mijn stal beginnen

succes te krijgen. De band Hype

bijvoorbeeld. Ik begeleid artiesten

vaak jaren. Investeer echt in ze. Dat

heeft zich al eerder ‘uitbetaald’, er

hangen hier 25 gouden platen aan

de muur van artiesten die ik begeleid

heb. Wij staan onze artiesten in veel

zaken bij, onder meer optredens en

copyrights. We zijn nu bezig de carrière

van Alain Clark in het buitenland

verder uit te bouwen. Wij merken dus

niets van de crisis. Integendeel.”

Daan van Rijsbergen (47)eigenaar van artiestenmanagementbureau B2Music te Haarlem

klantportret

tekst Michiel Mastenbroek

beeld Merlijn Doomernik

60

2-AA-Relevant_3portretten_V4.indd 60 21-8-09 13:31

Page 61: ABN AMRO - Relevant

dilemma

Het zogeheten Rijnlands Model is de afgelo-

pen decennia opgehemeld, verguisd, afge-

stoft, geëvalueerd en weer verguisd, maar

wint nu opnieuw voorzichtig aan krediet.

Niet onlogisch, want het Angelsaksisch Mo-

del heeft volgens velen zo opzichtig gefaald,

dat de gehele wereld hier nu de dupe van is.

Maar past het Rijnlandse overlegmodel nog

wel in deze tijd? Het gold tenslotte al jaren

als ’ouderwets’. In Nederland wordt heftig

over dit onderwerp gediscussieerd.

CDA en VVD staan in deze discussie lijn-

recht tegenover elkaar. Terwijl premier

Jan Peter Balkenende (CDA) voor een

vernieuwd ‘Rijndeltamodel’ pleit, noemt

Mark Rutte (VVD) dit pleidooi ’oude wijn in

nieuwe zakken’, waarin de scheiding tussen

overheid en markt niet helder genoeg is

afgebakend.

A N G E L S A K S I S C H M O D E L

Om de discussie ten volle te kunnen volgen,

is het goed om allereerst de twee modellen

naast elkaar te leggen en te vergelijken. Het

tekst Herman Kleintjes

I N E L K E D I S C U S S I E O V E R H E T O N T S TA A N VA N D E K R E D I E T C R I S I S

K O M T T E L K E N S D E Z E L F D E V R A A G V O O R B I J : I S D E C R I S I S A A N E E N

B E PA A L D E C O N O M I S C H M O D E L T E W I J T E N ?

Angelsaksisch of Rijnlands Model: een onbesliste strijd?

61

15-AA-Relevant_p61-63-omgaan risico-v2.indd 61 21-8-09 14:37

Page 62: ABN AMRO - Relevant

Angelsaksisch Model draait geheel om het

marktmechanisme. Het model gaat ervan uit

dat door marktwerking zaken beter worden

geregeld dan door bemoeienis van de over-

heid. Kortom, zo min mogelijk overheid, dus

deregulering, verlaging van belastingen en

zoveel mogelijk privatiseren. Volgens het

model zorgt een ongereguleerde markt voor

de grootste economische groei. De welvaart

die hieruit voortkomt, sijpelt door van boven

naar beneden en komt uiteindelijk iedereen ten

goede; de zogenaamde trickle down-theorie.

In deze fl exibele markten, zoals in Groot-

Brittannië en de Verenigde Staten, worden

vraag en aanbod snel op elkaar afgestemd en

mede dankzij een soepel ontslagrecht wordt

de arbeidsmobiliteit bevorderd. Werknemers

worden hierdoor gedwongen om scherp te

blijven en continu om zich heen te kijken naar

nieuwe kansen. Werkgevers zijn hierdoor op

hun beurt niet huiverig om mensen aan te

nemen. Ontslag hoort er gewoon bij. Deze

soepele werking van de arbeidsmarkt draagt

bij aan een hoge participatiegraad van zowel

mannen als vrouwen en is een stimulans voor

de binnenlandse economie.

Het Nederlandse bedrijfsleven keek in de

jaren negentig van de vorige eeuw met enige

afgunst naar dit Britse en Amerikaanse groei-

model. Er werd gepleit voor een meer

Angelsaksische insteek. Maar ondertussen

richtte Nederland zich eigenlijk al steeds

meer op de Anglo-Amerikaanse wereld. De

grote inkomensverschillen, de kortetermijnfo-

cus op aandeelhouderswaarde en exorbitante

bonussen werden langzaam maar zeker ook

gemeengoed binnen het Nederlandse be-

drijfsleven, terwijl aan de andere kant door de

overheid een verzorgingsstaat in stand werd

gehouden. In Nederland, met haar ooit zo

geroemde poldermodel, was het al jaren voor

de uitbraak van de kredietcrisis ‘Angelsaksisch

doen’ en ‘Rijnlands praten’.

R I J N L A N D S M O D E L

Angelsaksisch doen en Rijnlands praten, dat

bijt. Want in het Rijnlands Model wordt de

lange termijn van de maatschappij belang-

rijker gevonden dan de korte termijn van

het aandeelhouderskapitalisme. De onder-

neming wordt gezien als een knooppunt van

allerlei belanghebbenden, ofwel stake-

holders. Dus niet alleen maar shareholders,

maar ook werknemers, de omwonenden van

een bedrijf, het milieu en de politiek. In het

Rijnlands Model is het voor de leiding van

een onderneming de taak om een balans te

zoeken tussen alle bij het bedrijf betrokken

partijen. Het werd in Nederland wel

gepredikt, maar de verstrengeling met

de Amerikaanse economie – door fusies,

samenwerkingsverbanden en gezamen-

“ Het is tijd om de pijnpunten van beide modellen te elimineren”

62

15-AA-Relevant_p61-63-omgaan risico-v2.indd 62 21-8-09 14:37

Page 63: ABN AMRO - Relevant

dilem

ma

lijke belangen – was te groot om een echt

Rijnlands Model in het bedrijfsleven in

stand te houden. Het terugkeren naar een

Rijnlands Model, ook al noemt premier

Balkenende het een ’vernieuwd’ plan, is dus

niet zo makkelijk. Zekerheden die al decen-

nialang echt zekerheden zijn die de overheid

aan de burger biedt, zijn nu niet meer zo

vanzelfsprekend als twintig jaar geleden. De

overheid heeft steeds meer marktwerking in

haar beleid geïntegreerd en sociale zeker-

heden voor de burger zijn met het oog op

de toekomst minder vanzelfsprekend dan in

het verleden. Gewoonweg omdat de het de

vraag is of dat in de toekomst nog wel op te

brengen is binnen het huidige economische

model. Ook het gehele bedrijfsleven, dat al

jaren neigt naar het Angelsaksisch Model,

zal weer terug moeten in het keurslijf van het

overlegmodel. Ga daar maar eens aan staan.

T E R U G K E E R

De overheid staat dus voor een dilemma.

Het Angelsaksisch Model heeft een enorme

nederlaag geleden. Dat nu de overheid

te hulp moest schieten om de banken te

redden, raakt elke zenuw van het ooit zo

dynamische model. De aantrekkingskracht

van het Angelsaksische Model, dat liet zien

dat je snel rijk kon worden, lijkt door de

crisis in één keer te zijn weggevaagd. Aan

de andere kant voorspellen economen nu al

dat Rijnlandse economieën, met Duitsland

voorop, meer moeite zullen hebben dan de

Angelsaksische economieën om uit de reces-

sie te komen. Dit doordat het Angelsaksische

Model meer dynamiek en veerkracht heeft.

Het biedt volgens velen meer prikkels en is

daarom vitaler. Maar intussen legt de crisis

ook de vele gevaren bloot van de Ameri-

kaanse economie. De crisis is een enorme

klap voor de zwakkeren in de Amerikaanse

samenleving, die door de overheid amper

wordt ondervangen. Wel worden enorme

bedragen in het bedrijfsleven gepompt, dat

natuurlijk lijnrecht tegenover het Angelsak-

sische denken staat. Velen prediken nu een

strengere terugkeer naar het Rijnlands

Model in Nederland. Niet alleen maar

Rijnlands praten, maar vooral Rijnlands

doen. Dat vergt een strakkere aanpak van

de overheid. Meer overheid is echter niet de

oplossing, wel een effi ciëntere overheid.

L E E R E F F E C T

De overheid zal echter bij de realisatie van

het Rijnlands Model stevig in haar schoenen

moeten staan. De oplossing van de proble-

men waarmee het Westen nu kampt, vereist

een totale ommezwaai van onze mentaliteit.

Misschien is enig cynisme inderdaad op z’n

plaats. Maar feit is dat de economische crisis

de pijnpunten in beide systemen opzichtig

heeft blootgelegd. In het Anglo-Amerikaan-

se systeem heeft deregulering het falen van

het systeem ingeleid, maar in Europa, waar

voldoende regulering is en was, faalden de

coördinatie en de effi ciëntie van de regu-

lering. Het huidige Rijnlands Model is dus

allesbehalve zaligmakend. De huidige crisis

wijst op de gebreken bij de bedrijven, maar

ook op die bij de overheid. Voor beide mo-

dellen geldt dat er goede en minder goede

kanten aan kleven en gezien de verstren-

geling van het Angelsaksisch Model en

Rijnlands Model in de huidige economische

tijd, lijkt het verstandig om de beide model-

len naast elkaar te leggen en alle pijnpunten

van beide te elimineren of te verbeteren. Een

beter moment om spijkers met koppen te

slaan aangaande de toekomst, is er niet.

63

15-AA-Relevant_p61-63-omgaan risico-v2.indd 63 21-8-09 14:37

Page 64: ABN AMRO - Relevant

64

10-AA-Relevant_p64-67-int imagoschadeV3.indd 64 21-8-09 14:17

Page 65: ABN AMRO - Relevant

interview

Uitdeuken &oppoetsen

H E T I M A G O VA N D E F I N A N C I Ë L E S E C T O R H E E F T E E N

F L I N K E D E U K O P G E L O P E N . D E S E C T O R S TA AT N U V O O R D E

U I T D A G I N G O M H E T V E R T R O U W E N VA N D E C O N S U M E N T

T E H E R W I N N E N E N D E R E P U TAT I E O P T E P O E T S E N .

Dr. Onno Maathuis is naar eigen zeggen een ‘merkenpassionado’.

Hij studeerde Bedrijfskunde en promoveerde in 1999 op een

onderzoek naar de waarde van een corporate merk voor klanten,

medewerkers en andere stakeholders. We vroegen Maathuis hoe

de Nederlandse fi nanciële sector de geleden reputatie- en imago-

schade kan aanpakken.

Wat is de indruk van het Nederlandse publiek van de

fi nanciële sector momenteel?

Maathuis: “Stereotypering heeft de beeldvorming overgenomen.

De fi nanciële sector deed het drie jaar geleden erg goed in Neder-

land. De sector behoorde tot de top 10 van meest gewilde werk-

gevers, werd als groeisector gezien waar innovatie plaatsvond.

Misschien stond de sector er zelfs wel té positief op. De sfeer van

geld, succes, internationaal zakendoen was meeslepend voor veel

mensen. En nu, it goes without saying: die gunstige reputatie is ver

te zoeken.”

Zijn beelden van sectoren niet altijd stereotyperingen?

“Nee hoor. Mensen hebben vaak wel een redelijk afgewogen

beeld van een sector. Ik heb de afgelopen tijd gewerkt voor de

tekst Michiel Mastenbroekbeeld Martijn Steiner Lovisa

65

10-AA-Relevant_p64-67-int imagoschadeV3.indd 65 21-8-09 14:17

Page 66: ABN AMRO - Relevant

gezondheidszorg. Daarmee hebben mensen vaak goede er-

varingen. Tegelijkertijd lezen ze ook wel wat over manage-

mentperikelen. Mensen laten uiteindelijk hun ervaringen

én de wat minder positieve publiciteit meewegen in hun

oordeel. Energiebedrijven gaan in reputatie-rankings

omhoog. Het grote publiek weet dat er veel geïnvesteerd is

door de energiesector en dat energiebedrijven klantvrien-

delijker worden. De perceptie is dat nog niet alles goed is,

maar snel beter wordt. Als je kwalitatief onderzoek doet,

blijken Nederlanders doorgaans helemaal niet in stereo-

typen te denken.”

Geldt het huidige negatieve imago voor de gehele

Nederlandse fi nanciële sector?

“Nee. Je kan hier spreken van wat wij in de wetenschap

‘categorisatie’ en ‘subcategorisatie’ noemen: wanneer

wordt de beeldvorming van een bedrijf bepaald door het

geheel en wanneer wordt een bedrijf op de eigen ver-

diensten beoordeeld? Het streven voor iedere organisatie

is beoordeeld te worden op eigen merites. Triodos Bank

bijvoorbeeld, is goed aan de stereotypering van de branche

ontsnapt. Dat komt doordat ze als duurzame bank bekend-

staat. Rabobank wordt, anders dan Triodos, deels gezien

als onderdeel van die ‘vermaledijde’ fi nanciële sector. Maar

deels ook in veel gunstiger daglicht beschouwd als bank

op coöperatieve grondslag. In de huidige omstandigheden

zijn de waarden die nu met Triodos Bank en Rabobank

verbonden zijn, beter passend.

Twee jaar geleden toonde onderzoek onder personeel van

ABN AMRO aan dat medewerkers waarden als ‘uitdaging’,

‘winnen’, ‘prestatie’, ‘vooruitgang’ en ‘leiderschap’ bij hen

vonden passen. Bij ABN AMRO zouden de beste bankiers

werken. Daar werden de nieuwe dingen bedacht. Dat was

niet alleen de interne beeldvorming, maar ook extern bleek

het zo gezien en gevoeld te worden. Mensen die de genoem-

de waarden hoog in het vaandel hadden staan, voelden zich

aangetrokken tot ABN AMRO. Ik raad ABN AMRO aan

vooral níet te marchanderen met deze waarden, die een tijd

geleden nog erg positief beoordeeld werden. Je moet die

waarden nu wel nieuwe relevantie geven.’’

Bij het grote publiek hebben banken die ‘innovatieve

producten construeren, die niemand begrijpt’ nu geen

goede naam…

“Innoveren is niet iets ingewikkeld maken, maar inge-

wikkelde dingen combineren zodat ze goed hanteerbaar

worden.

Philips bijvoorbeeld was altijd buitengewoon goed in tech-

nische innovatie. Door hun slogan Sense and Simplicity

serieus te nemen, zijn ze veel beter gaan kijken naar wat

de klant wil. Terwijl ze nog steeds veel innovatie in hun

producten stoppen. Ook ABN AMRO moet haar eigenheid

opnieuw waarde geven. Het ergste dat ABN AMRO nu

zou kunnen gebeuren, is het gedrag van Rabobank of ING

kopiëren. Drie jaar geleden deden we een opdracht voor

ABN AMRO Public, actief in onder meer ziekenhuis- en

schoolfi nanciering. De bestuurders van deze instellingen

zeiden dat ze soms een Rabobank nodig hadden, maar dat

ze ook regelmatig mensen nodig hadden die hen hielpen

innovatief te zijn. Dan zochten ze uitdrukkelijk een bank als

ABN AMRO.

In iedere markt is behoefte aan een partij die innovatief

leiderschap toont. Dat zo’n partij met een zekere ar-

rogantie wordt geassocieerd, hoort erbij. In het huidige

tijdsgewricht waarin mensen behoefte hebben aan rust

en beheersing, moet je dat beteugelen. Maar als de weg

omhoog wordt gevonden, gaan mensen weer op zoek naar

een bank die daar goed bij past. Want rust en beheersing

zijn geen toekomstwaarden.

In de afgelopen jaren sloegen gretigheid en assertiviteit

door in agressiviteit en hebberigheid. In een normale

context vinden wij gretigheid en assertiviteit goede eigen-

schappen. Het zou doodzonde zijn als we nu gretigheid en

assertiviteit onder het tapijt schuiven. We moeten alleen

tegenkrachten organiseren. Het organiseren van diversiteit

en variëteit binnen je bedrijf.”

“ Er is behoefte aan een partij die leiderschap toont”

66

10-AA-Relevant_p64-67-int imagoschadeV3.indd 66 21-8-09 14:17

Page 67: ABN AMRO - Relevant

interview

Moet je dan bijvoorbeeld ook net afgestudeerde aca-

demici van allerlei studierichtingen en kunstenaars bin-

nenhalen, zoals de politie in Amsterdam heeft gedaan?

“Ik bedoel meer dat je midden tussen je stakeholders staat.

Veel contact hebben met je klanten. Bankiers die met

bedrijfsfi nancieringen te maken hebben, stonden al volop

‘tussen’ hun klanten. Aan de top van de banken waren de

contacten met het werkveld misschien wat ‘losgezongen’.

Daarnaast gaat het ook om andere wezenlijke zaken. Waak

ervoor dat compliance niet alleen maar een aparte afdeling

wordt, maar onderdeel is van de totale bedrijfsvoering.

Compliance is niet meer dan een aantal regels waaraan je

moet voldoen in termen van transparantie en integriteit.

Als je dat uitsluitend belegt in een afdeling, staat het los van

de organisatie. Terwijl het een cultuurkenmerk dient te zijn.

Iedereen in de organisatie moet zich er bewust van zijn.

Hetzelfde geldt voor servicegerichtheid en reputatie. Ieder-

een die bij een bank werkt, moet daarvan doordrongen zijn.

Niet alleen de afdeling die daarvoor het budget beheert.’’

Welke doelen moet de sector zich nu stellen?

“Nu hoor je het meest: herstel van vertrouwen. Ik zie

veel investeringen en communicatie-uitingen die daarop

gericht zijn. Bij ING organiseren ze nu fi nanciële avonden

om mensen te informeren. De topmensen beginnen een

andere taal te spreken. De hele markt is open en infor-

matief. Maar veel relevanter is dat men het belang van de

fi nanciële sector voor Nederland duidelijker maakt. Een sa-

menleving en economie kunnen alleen varen als er sprake

is van vooruitgang. Hiervoor is een actieve fi nanciële sector

nodig. De Nederlandse economie is een exporteconomie

en diensteneconomie. Die kan alleen maar gezond zijn als

de fi nanciële sector goed draait. Waardoor op hun beurt

andere bedrijfssectoren kunnen fl oreren. We hebben kapi-

taal nodig om te exporteren, te produceren, te investeren

en te innoveren. Dus hoe langer de Nederlandse samen-

leving nu zegt: ‘Het is allemaal de schuld van de fi nanciële

sector’, hoe minder productief dat voor ons allemaal is. De

samenleving, de bankensector voorop, moet als de wiede-

weerga het vizier weer op vitaliseren zien te krijgen.”

Hoe moet de sector dit aan het grote publiek uitleggen?

“Eerst moeten de raden van bestuur van banken een visie

formuleren hoe het verder moet. Een mooi voorbeeld zijn

de oliemaatschappijen die zich de laatste jaren geherpositi-

oneerd hebben tot allround energiemaatschappijen. Shell

praat nu in termen van ‘duurzame oplossingen’. Shell en

ook de andere maatschappijen hebben zichzelf opnieuw

uitgevonden en richten zich op energie voor de toekomst.

Welvaart vraagt immers om energie en dat snappen steeds

meer mensen. Iets soortgelijks zou bij de banken moeten

gebeuren. Welvaart: daarbij hoort een vitale fi nanciële

sector en een investeringsagenda.”

Bent u optimistisch?

“Als mensen tegenwind hebben gehad, worden ze daar

vaak beter en leuker van. Dat geldt vaak ook voor mer-

ken. ABN AMRO en ook ING kunnen als merken sterker

worden als het goed gemanaged wordt. En als ze maar niet

hun eigenheid gaan verliezen. Ik ben een merkenpassio-

nado. Ik vind ABN AMRO een een icoon en was verdrietig

toen ABN AMRO dreigde te worden overgenomen. Juist

doordat de bank bij particulieren en bedrijven én interna-

tionaal steeds zichtbaarder werd. Ik ben blij dat het merk

niet verdwenen is.”

Dr. Onno Maathuis adviseert

bedrijven op het gebied van merken

en reputaties. Daarnaast gaat hij

binnenkort bij de Erasmus Universiteit

Rotterdam onderzoek doen naar

reputaties en merkenkracht van

organisaties. Maathuis is daarnaast lid

van het Reputation Institute.

67

10-AA-Relevant_p64-67-int imagoschadeV3.indd 67 21-8-09 14:17

Page 68: ABN AMRO - Relevant

D E C H I N E S E O V E R H E I D G E E F T D E E C O N O M I E D E L A AT S T E M A A N D E N E E N F L I N K E

F I S C A L E D U W I N D E R U G . M A A R I S H E T S T I M U L E R I N G S B E L E I D E N D E H U I D I G E

O P L E V I N G VA N D E E C O N O M I E H O U D B A A R ?

Chinabeeld Information Design Studio

D E C H I N E S E O V E R H E I D G E E F T D E E C O N O M I E D E L A AT S T E M A A N D E N E E N F L I N K E

F I S C A L E D U W I N D E R U G . M A A R I S H E T S T I M U L E R I N G S B E L E I D E N D E H U I D I G E

O P L E V I N G VA N D E E C O N O M I E H O U D B A A R ?

beeld Information Design Studio

Overheidsinspanningen hebben gezorgd voor een forse stijging

van de investeringen en steun aan de noodlijdende industrie,

die de vraag op de mondiale markt zag terugvallen. De laatste

maanden laten de detailhandelsverkopen een bemoedigende

opleving zien. Ook deze ontwikkeling is terug te voeren op het

overheidsbeleid; zo zijn de belastingen verlaagd om de con-

sumptie te stimuleren.

De overheid zou voldoende middelen, bijvoorbeeld in de vorm

deviezenreserves, moeten bezitten om de economie lange tijd een

duw in de rug te geven. Als we deze verwachting koppelen aan

onze mondiale visie - een voorzichtig herstel, en dus een herstel-

lende vraag naar Chinese producten - komen we tot de conclusie

dat de huidige opleving houdbaar is.

A U T O I N D U S T R I E

In juni 2009 werden in China 872.900 personenauto’s en kleine

bedrijfswagens verkocht. Dit betekent een stijging van 48% jaar-

op-jaar, mede te danken aan de stimuleringsmaatregelen van de

overheid. Het lijkt erop dat de Chinese automarkt de Amerikaan-

se wel eens permanent voorbij zou kunnen streven.

68

9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 68 21-8-09 14:07

Page 69: ABN AMRO - Relevant

69

9-AA-Relevant_infographics-V5.indd 69 21-8-09 14:07

Page 70: ABN AMRO - Relevant

achtergrond

tekst Han de Jong (Economisch Bureau – ABN AMRO) beeld Martijn de Kruijf

Welkeflatie?

D E B E G R I P P E N ‘ R E C E S S I E ’ , ‘ C R I S I S ’ E N ‘ I N F L AT I E ’ W O R D E N N I E T Z E L D E N I N É É N

A D E M G E N O E M D. E I G E N L I J K M E R K W A A R D I G , W A N T I N R E C E S S I E S W O R D T I N F L AT I E

D O O R G A A N S J U I S T T E R U G G E D R O N G E N . H O E K A N H E T D AT V E L E N I N D E Z E Z W A R E

R E C E S S I E T O C H O O K B E V R E E S D Z I J N V O O R I N F L AT I E ? E N I S D AT T E R E C H T ? H O E Z I T

D AT M E T D E F L AT I E E N S TA G F L AT I E ?

70

20-AA-Relevant_p70-72-welkeflatiev4.indd 70 21-8-09 14:47

Page 71: ABN AMRO - Relevant

De meest praktische defi nitie voor infl atie is een aan-

houdende stijging van het algemene prijspeil. Infl atie is

schadelijk voor de economie. De waarde van je spaargeld

wordt erdoor uitgehold. Bovendien verhoogt infl atie

onzekerheid en frustreert het daardoor de werking van het

prijsmechanisme dat in onze markteconomie nu eenmaal

een sleutelrol speelt. In de jaren zeventig presteerde de

economie slecht toen de infl atie in ons land opliep naar wel

tien procent en diverse minder ontwikkelde economieën

hebben soms te maken met gierende infl atie die vaak tot

een complete ontwrichting van economie en samenleving

leidt. Er zijn natuurlijk best wel partijen die belang hebben

bij infl atie. Vooral degenen die schulden hebben, vinden

het niet onplezierig als infl atie de werkelijke last van die

schulden vermindert.

I N F L AT I E

Infl atie kan verschillende oorzaken hebben. Als de eco-

nomie harder groeit dan eigenlijk kan, is snel sprake van

oververhitting die zich uit in een overspannen arbeids-

markt en een versnelling van de infl atie. Ook wanneer

teveel geld in omloop wordt gebracht, kan infl atie ont-

staan. De bekende Amerikaanse econoom en Nobelprijs-

winnaar Milton Friedman wordt met die relatie in verband

gebracht. Hij zei eens: “infl ation is always and everywhere

a monetary phenomenon”. Daarmee bedoelde hij dat aan-

houdende infl atie alleen maar mogelijk is als beleidsmakers

een te snelle groei van de geldhoeveelheid toestaan.

D E F L AT I E

Maar ook het omgekeerde van infl atie doet zich soms voor:

defl atie, een aanhoudende daling van het algemene prijs-

peil. Als defl atie ontstaat doordat we goederen goedkoper

kunnen maken door technologische ontwikkelingen, is het

niet erg. Sterker nog, dat is plezierig. Maar als defl atie zich

voordoet doordat de totale vraag in de economie tekort-

schiet, is er een probleem. Het is een zichzelf versterkend

negatief proces. Als je verwacht dat prijzen blijven dalen,

stel je aankopen uit. Dat vermindert de bedrijvigheid nog

verder. Erger nog, als prijzen en inkomens dalen, wordt

de last van uitstaande schulden, bijvoorbeeld hypotheek-

schuld, feitelijk steeds zwaarder. Een lawine aan faillis-

sementen van bedrijven en gezinnen kan het gevolg zijn.

In de jaren dertig hebben we de verwoestende invloed van

defl atie ervaren.

I N F L AT I E V R E E S

We hebben momenteel te maken met de ernstigste crisis

sinds die tijd. De beleidsmakers reageren heel krachtig.

Eigenlijk is er een situatie van ongekende problemen en

ongekend agressieve beleidsinitiatieven. Het is heel moei-

lijk in te schatten wat daarvan de uitkomsten precies zullen

zijn. Tegen deze achtergrond is er bij velen infl atievrees

ontstaan. De overheid doet er alles aan om de economie

vlot te trekken. Daarbij lopen de begrotingstekorten van

overheden heel scherp op. Het gevolg is natuurlijk dat ook

de overheidsschuld snel groeit. Je zou kunnen stellen dat

de overheden daardoor er steeds meer belang bij hebben

dat er infl atie komt. Dat zou bovendien niet alleen de feite-

71

20-AA-Relevant_p70-72-welkeflatiev4.indd 71 21-8-09 14:47

Page 72: ABN AMRO - Relevant

lijke schuldenlast van de overheid, maar ook die van veel

bedrijven verminderen.

De centrale banken voeren eveneens een gewaagd

beleid. De offi ciële rentetarieven zijn snel tot vlakbij nul

verlaagd. Maar dat vinden de centrale bankiers nog niet

genoeg. Er wordt een beleid gevoerd dat wordt aan-

geduid met de term kwantitatieve verruiming. Feitelijk

hebben de centrale banken de geldpers in een hogere

versnelling gezet. Ook dat wakkert de infl atievrees aan.

O N V O L D O E N D E M A C H T

In onze optiek is de toename van de infl atievrees buiten-

gewoon onterecht. De economische krimp is ongekend

en de werkloosheid loopt overal sterk op. In een derge-

lijke situatie heeft bijna niemand voldoende macht in de

markt om prijzen te verhogen.

Wie dat doet, ziet klanten direct naar de concurrent gaan.

Ook voor werknemers zal het moeilijk blijken hogere

looneisen ingewilligd te krijgen. Je mag al blij zijn als je

je baan houdt. De ervaring leert onmiskenbaar dat diepe

recessies gepaard gaan met terugvallende infl atie of zelfs

defl atie. Overal is de infl atie het laatste jaar dan ook fors

gedaald en in diverse landen is de infl atie op dit moment

zelfs licht negatief. Al komt dit ten dele doordat de olie-

prijzen een stuk lager zijn dan een jaar geleden.

G E L D S C H E P P E N

Over de gevolgen van het beleid van centrale banken

bestaat veel onduidelijkheid. Het is waar dat zij de

geldpersen harder laten draaien. Maar wat uit die persen

komt, is slechts een fractie van de totale geldhoeveelheid

in onze economie. Naast de centrale bank creëren ook de

geldscheppende fi nanciële instellingen, dat zijn vooral

de banken, geld via het proces van kredietverlening. De

totale geldhoeveelheid in onze economie is wel acht keer

zo groot als de hoeveelheid geld die door centrale banken

wordt gemaakt.

Onder normale omstandigheden leidt elke euro die door

de ECB wordt gecreëerd tot een stijging van de totale

geldhoeveelheid van zo’n acht euro. Maar het bank-

wezen is beschadigd en het kredietmechanisme werkt

niet normaal. De groei van de totale geldhoeveelheid en

het uitstaande krediet is al langere tijd dalend. Sinds de

crisis in september 2008 is verhevigd, is de daling van

de krediet- en geldgroei nog versneld. Dus ondanks dat

centrale banken de geldpers harder laten draaien, groeit

de totale geldhoeveelheid juist steeds trager. Dit zou eer-

der defl atieangst moeten aanwakkeren dan infl atieangst.

Het gevoerde beleid houdt natuurlijk wel infl atierisico’s

op langere termijn in, laten we zeggen de periode vanaf

2012. Maar of het dan al dan niet tot een behoorlijke

stijging van infl atie komt, hangt ervan af of de beleids-

makers op tijd zullen tegensturen. Voorlopig is infl atie

echter helemaal niet aan de orde.

A G R E S S I E F

Degenen die hun infl atievrees baseren op de inzich-

ten van Milton Friedman, slaan de plank mis. In 1963

publiceerde Friedman met Anna Schwartz A Monetary

History of the United States, een standaardwerk in de eco-

nomische wetenschap. Dat boek behandelt onder andere

de depressie van de jaren dertig. Volgens Friedman en

Schwartz was deze depressie grotendeels te wijten aan

de Fed, de Amerikaanse centrale bank, die toestond dat

de geldhoeveelheid ineenschrompelde. Het kredietkanaal

raakte verstopt (zoals nu), de omloopsnelheid van het

geld daalde (zoals nu) en de Fed stuurde onvoldoende bij.

Pas in 1932 ging het beleid om.

De huidige baas van de Fed, Ben Bernanke, heeft in zijn

tijd als wetenschapper uitgebreid studie gemaakt van

de depressie. Toen Friedman in 2002 90 jaar werd, gaf

Bernanke, destijds bestuurslid van de Fed, een toespraak

die hij besloot met deze woorden: “Regarding the Great

Depression. You’re right, we did it. We’re very sorry. But

thanks to you, we won’t do it again.” Het agressieve beleid

dat de centrale banken nu voeren, is inderdaad geheel in

lijn met de aanbevelingen van Friedman. In weerwil van

de vrees die lijkt te leven onder het brede publiek, is het

gevaar van defl atie de komende tijd veel groter dan het

gevaar van infl atie.

achtergrond

72

20-AA-Relevant_p70-72-welkeflatiev4.indd 72 21-8-09 14:47

Page 73: ABN AMRO - Relevant

Economische begrippenlijst

H I E R O N D E R E E N O V E R Z I C H T VA N E N K E L E V E E L G E B R U I K T E T E R M E N

D I E B E T R E K K I N G H E B B E N O P D E K R E D I E T C R I S I S E N D E R E C E S S I E .

tekst Michiel Mastenbroek

lexicon

Asset Backed Securities

Bij Asset Backed

Securities gaat het

inzake de crisis om obligatie-

leningen met als onderpand een

portefeuille met aan particulieren

verstrekte hypotheken. Uit de af-

lossing van de hypotheek, kreeg

de houder van de obligatie zijn

rente vergoed. Toen particulie-

ren in problemen kwamen met

afl ossen van de hypotheek, kon

de rente op de lening niet meer

worden betaald en daalde de

koers van de obligatie. Instel-

lingen met grote posities in

Asset Backed Securities (in de

volksmond: rommelportefeuilles)

moesten daardoor fors afschrij-

ven op hun eigen vermogen,

omdat de koers van die ‘obliga-

tiebezittingen’ aanzienlijk daalde.

 Bad BankBank speciaal

opgericht voor het

opkopen van rom-

melportefeuiles (zie A). Door

continue waardedaling van de

rommelportefeuilles moeten

overheden bijspringen om het

eigen vermogen van banken

op peil te houden. De Bad Bank

neemt de rommelportefeuilles

over, zodat het eigen vermogen

van de bank niet meer aan de

grillige koersontwikkeling van de

rommelportefeuilles blootstaat.

 Crisis

De overgang

naar een econo-

mische recessie

vindt doorgaans plaats via een

economische crisis. Het gaat dan

om een plotse verslechtering van

de economische toestand en de

perspectieven van de recessie.

Vaak, maar niet altijd, gaat dit

vergezeld van een sterke daling

van de waarde van beursgeno-

teerde bedrijven.

 Defl atie Het verschijnsel

dat het algemeen

prijsniveau daalt.

Dit betekent in de praktijk dat

– bij wijze van voorbeeld – een

product dat op een gegeven

moment € 1,- kost, na een jaar

bijvoorbeeld € 0,95 kost.

 DepressieDepressie is een

nog ernstigere

toestand dan de

recessie (zie bij R), die enkel

een kortstondige fase is van de

73

28 AA R l t 73 74 l i 3 i dd 73 24 8 09 14 02

Page 74: ABN AMRO - Relevant

lexicon

economische cyclus. Bij een

economische depressie gaat het

om een belangrijke en langdu-

rige (vaak jarenlange) vermin-

dering van de productie en de

consumptie.

 Europese Centrale Bank (ECB)Sinds 1 januari 1999 is

de ECB de centrale bank

voor de gemeenschappelijke

Europese munt. Door het hand-

haven van de koopkracht van de

euro zorgt de ECB voor prijssta-

biliteit in het eurogebied.

 Federal Reserve (FED)De grote Amerikaanse

verzekeraar AIG kreeg

in september 2008, om een totale

ineenstorting van het fi nanciële

systeem te voorkomen, een

lening van $ 85 miljard van de

Federal Reserve, de Amerikaanse

centrale bank. De Amerikaanse

overheid kreeg 79,9 procent van

de aandelen.

 Infl atie Infl atie wordt meestal

omschreven als geldont-

waarding of waardevermin-

dering van het geld. Eenvoudig

gezegd, betekent infl atie dat je na

verloop van tijd steeds minder

kunt kopen met hetzelfde aantal

euro’s.

 Krediet-beoordelaars Instellingen die

een oordeel geven

over de kredietwaardigheid

van fi nanciële producten. Bij de

verstrekking van leningen wordt

vaak afgegaan op rapportages

van de kredietbeoordelaars.

Vanwege kritiek op deze orga-

nisaties (ze zouden te laat hun

beoordelingen van hypotheek-

banken neerwaarts hebben

bijgesteld) heeft de Europese

Commissie een voorstel gedaan

met strengere regels voor de

kredietbeoordelaars.

 ObligatieSchuldbewijs

voor een lening

die door een

overheidsinstelling, een onder-

neming of een instelling is

aangegaan; leningen door een

land uitgegeven, heten staats-

leningen.

 Q1, Q2, Q3 en Q4Aanduiding

voor kwartaal in

fi nanciële rapportages van onder

meer beursgenoteerde bedrijven.

 Recessie Voortdurend horen

we dat de wereld

nu ‘in een recessie’

verkeert. Maar wat is de defi nitie

van een recessie? Van een reces-

sie wordt gesproken als de groei

van het bruto nationaal product

(bnp) – dus de waarde van de

totale productie aan goederen

en diensten van de inwoners

van een land – gedurende twee

opeenvolgende kwartalen

negatief is.

 Subprime-hypotheken Taalkundigen van de

American Dialect Soci-

ety verkozen subprime, (minder

dan ideaal), tot woord van het

jaar 2007. Subprime hypotheken,

die aan Amerikaanse, weinig

kredietwaardige huizenkopers

(de subprimes) werden verstrekt,

waren een belangrijke oorzaak

van de kredietcrisis.

 Zwarte MaandagDe eerste Zwarte

Maandag zorgde op

19 oktober 1987 wereld-

wijd voor chaos op de aande-

lenbeurs en was de zwaarste

beurskrach sinds 1929. Na de

kapitaalinjectie die minister Bos

van Financiën op een zondag

voor Fortis presenteerde, was

de maandag erop, 29 september

2008, wereldwijd sprake van een

nieuwe Zwarte Maandag. Steeds

meer banken moesten net als

Fortis door de overheid wor-

den gered. Wereldwijd gingen

beurzen onderuit. Het ging om

de grootste daling op de beurzen

in één dag.

74

28-AA-Relevant_p73-74_lexicon-v3.indd 74 21-8-09 15:17

Page 75: ABN AMRO - Relevant

Hoe was uw jaar?

“De afgelopen twaalf maanden

waren echt moeilijk voor het

bedrijf. We kampen met een sterk

teruglopende omzet. De woning-

markt zit op slot. Hier in Brabant

merken we de moeilijkheden die

bedrijven als Philips, DAF en ASML

nu ondervinden. Ook de toeleve-

ranciers hebben het moeilijk. Dat

heeft zijn weerslag op de woning-

markt, hoewel het nu voorzichtig

een beetje aantrekt. Wij proberen

de omzetdaling op te vangen

door verzekeringen en hypotheken

aan derden te verkopen. Dat gaat

redelijk. We gaan dus moedig

voorwaarts.”

Anton van Limpt (44) makelaar te Bladel

klantportret

tekst Michiel Mastenbroek

beeld Merlijn Doomernik75

KOBA1668_cover-2portr-back.indd 75 10-8-09 16:51

Page 76: ABN AMRO - Relevant

De huidige economische veranderingen roepen bij veel

ABNAMRO_Financiele_update_215x275.indd 1 7-8-09 14:18