Integriteitsbeleid is één voorwaarde voor integriteit. In de praktijk zijn regels alleen niet voldoende. De toepassing van waarden en normen kent grijze gebieden. Wat in het ene geval toelaatbaar is, is in een andere situatie onacceptabel. Bovendien is het onmogelijk en niet wenselijk om voor elke denkbare situatie regels op te stellen. Dan komt het aan op de eigen verantwoordelijkheid om te handelen naar eer en geweten. Naast beleid, vergt integriteit daarom bewustwording van normen en waarden, ethisch besef en een transparante cultuur. Ofwel: continue aandacht voor integriteit in de praktijk.

PagINa 1 vaN 4

INFORMaTIEBLaD

aandacht voor integriteit

De regels en de praktijk

Wie integer is, is eerlijk en handelt volgens gedeelde sociale en ethische normen. Integriteit is in de eerste plaats een persoonlijke eigenschap. voor overheidsmedewerkers staat integriteit daarnaast voor goed ambtelijk handelen. Dat betekent voor water-schapsmedewerkers de kernwaarden van integriteit in de praktijk brengen, zoals betrouwbaarheid, openheid en onafhankelijkheid. Dat is niet alleen goed voor de kwaliteit van de dienstverlening, maar ook voor onder-ling vertrouwen en voor waardering voor het werk van de waterschappen.

Eer en geweten

Integriteit is sinds 2006 ook vastgelegd in de ambtenarenwet. Sindsdien zijn overheidsorganisaties verplicht integriteitsbeleid te hebben en daar verantwoording over af te leggen. De meeste water-schappen hebben integriteitsbeleid. Dat beschrijft onder meer de visie op integriteit, net als ambities, doelen en concrete activiteiten die bijdragen aan integriteit. Ook gedragscodes integriteit en de ambts-eed zijn bij veel waterschappen ingeburgerd.

Betrouwbare en optimale dienstverlening aan

burgers en bedrijven. Dat is waar een integere

overheid voor staat. Integriteit hoort daarom bij

de professionele verantwoordelijkheid van iedere

waterschaps medewerker. als overheidsorganisaties zijn

waterschappen wettelijk verplicht om verantwoording

af te leggen over integriteit. Hoewel de meeste

waterschappen integriteitsbeleid hebben, is dit niet

altijd goed zichtbaar en toetsbaar.

De sector besteedt de komende tijd daarom aandacht

aan alle aspecten van integriteit. aan procedures en

regels en aan ethisch besef in de praktijk. Het doel:

integriteit bevorderen én levend houden.DILEMMa

Uw collega stapt naar de vertrouwenspersoon omdat haar leidinggevende haar al enige tijd lastig valt. Hij maakt regelmatig seksueel getinte opmer-kingen en komt te dichtbij haar staan. Toen zij hierover na enige tijd een opmerking maakte, vond hij dat ze zich niet moest aanstellen en dat zij met een dergelijke werkhouding haar promotie wel zou kunnen vergeten. Zij wil haar positie binnen de organisatie niet in gevaar brengen en wil van de vertrouwenspersoon daarom alleen maar advies. Een officiële melding wil ze niet doen. U ziet dat haar leidinggevende haar anders blijft behandelen dan de rest en dat zij zich daar niet prettig bij voelt. •   Wat zou u uw collega adviseren?•   Zou u naast advies zelf stappen ondernemen en 

zo ja welke?•   Vindt u dat er maatregelen moeten worden 

genomen tegen de leidinggevende in kwestie en zo ja welke?

Meer integriteitsdilemma’s vindt u in de toolkit Integriteit.

omkoping en belangenverstrengeling, en zorgvuldig omgaan met vertrouwelijke informatie. De normen zijn de basis voor integriteitsbeleid en zijn verder uitgewerkt in de gedragscodes van alle waterschappen.

De basis: dertien basisnormen voor integriteit De gezamenlijke basisnormen van overheidsorganisaties voor integriteit zijn vastgelegd in de Ambtenarenwet. De normen richten zich op onderwerpen waarover overeenstemming bestaat: zoals het voorkomen van

Basisnorm inhoud/toelichting meer informatie1. integriteitsbeleid

(aandacht voor integriteit)

integriteitsbeleid brengt samenhang in bestaande documenten en instrumenten voor het inbedden en borgen van integriteit.

•   format integriteitsbeleid

2. gedragscode de gedragscode maakt duidelijk wat de belangrijkste waarden en normen zijn voor een waterschap en hoe dat zich vertaalt naar gedragsregels in de praktijk.

•  gedragscode integriteit (voorbeeld)

3. integriteit bij werving en selectie

integriteit begint bij werving en selectie. Bijvoorbeeld via het controleren van diploma’s en referenties en eventueel via een Verklaring omtrent gedrag (Vog). of via het tijdens selectiegesprekken voorleggen van integriteitsdilemma’s.

•   uitgebreide informatie over integriteitsaspecten van werving en selectie

4. Kwetsbare functies, hande-lingen en processen

sommige processen, handelingen en functies brengen integriteitrisico’s met zich mee. het in kaart brengen van kwetsbare functies en zo nodig daarop maatregelen nemen verkleint het risico op integriteitschendingen.

•  handreiking kwetsbare functies, handelingen en processen

5. afleggen van de eed of belofte

nieuwe medewerkers leggen de eed of belofte af. medewerkers die niet in dienst zijn bij een waterschap, zoals inhuurkrachten, ondertekenen een verklaring. daarin staat dat zij de integriteitsregels zullen naleven.

•   handreiking voor het afleggen van de eed/belofte

6. nevenwerkzaamheden medewerkers zijn verplicht om nevenwerkzaamheden die raakvlakken hebben met hun functie te melden. in bepaalde functies worden de nevenwerkzaamheden openbaar gemaakt. Zo wordt (de schijn van) belangen-verstrengeling voorkomen.

•   modelregeling nevenwerk-zaamheden en financiële belangen

7. melding financiële belangen

financiële belangen kunnen in sommige gevallen een onafhankelijke besluitvorming in de weg staan. Zoals belangen in ondernemingen die een relatie met het waterschap hebben. Waterschappen leggen daarom in de gedragscode vast hoe medewerkers omgaan met financiële belangen.

•   gedragscode integriteit (voorbeeld)

8. maatregelen gericht op informatiebescherming

Voorschriften bedoeld om te voorkomen dat onbevoeg-den vertrouwelijke informatie bezitten, raadplegen of beschadigen. ook richtlijnen voor het gebruik van e-mail, telefoon, internet en sociale media dragen bij aan zorgvuldig omgaan met informatie.

•   Vastgelegd in gedragscode integriteit (voorbeeld)

•   handreiking richtlijn sociale media

9. geschenken, giften en diensten

Voorschriften voor het aannemen van relatiegeschenken, giften, diensten en honoraria. meldingen worden op een centraal punt geregistreerd.

•   Vastgelegd in de gedrags-code integriteit (voorbeeld)

10. inkoop- en aanbestedingsprocedure

Procedures, bedoeld om transparantie en zorgvuldig aanbesteden en inkopen te bevorderen.

•  inkoopvoorwaarden waterschappen

11. Vertrouwenspersonen Vertrouwenspersonen geven advies en informatie en bieden hulp bij integriteitschendingen of ongewenst gedrag.

•   handreiking integriteitsfunctionaris

•  Profiel vertrouwenspersoon ongewenst gedrag

12. Procedure melding misstanden

Procedure voor het melden van aantasting van de integriteit, inclusief een verwijzing naar een onafhankelijke instantie. onder deze noemer valt ook het melden van andere vormen van ongewenst gedrag, zoals seksuele intimidatie, agressie, geweld en discriminatie.

•   meldingsprocedure integriteitschending (modelregeling)

•   meldingsprocedure ongewenst gedrag (voorbeeldregeling)

•   adviespunt Klokkenluiders

13. Procedure onder-zoek naar misstanden/integriteitsbreuken

een schriftelijk vastgelegde procedure voor het verrichten van onderzoek na melding/signalen van een misstand of integriteitsinbreuk, of vermoedens daarvan.

•  onderzoeksprotocol vermeende misstand of integriteitschending

Pagina 2 Van 4

Personeel & organisatieP&o is verantwoordelijk voor de uitvoering van integriteitsbeleid. P&o’ers zorgen voor bekendheid van het beleid onder medewerkers en adviseren hierover. ondersteuning en advies aan directie en leiding-gevenden bij het toepassen en borgen van integriteits-beleid zijn ook taken van P&o, net als het organiseren van activiteiten of trainingen rond integriteit. andere taken: interne vertrouwenspersonen werven en opleiden, registraties en rapportages verzorgen en zorgdragen voor communicatie over integriteit. integriteit is verder een vast onderdeel van werving en selectie van nieuw personeel.

VertrouwenspersonenVertrouwenspersonen hebben een specifieke rol in het bevorderen en bewaken van integriteit. Vertrouwenspersonen ongewenst gedrag bieden hulp en advies aan medewerkers die worden geconfronteerd met ongewenst gedrag als seksuele intimidatie of geweld. medewerkers die advies willen bij integriteitsdilemma’s of een melding willen doen van een schending van integriteit kunnen terecht bij de interne vertrouwenspersoon integriteit.

Het resultaat: integriteit in de praktijk

Integriteitsbeleid maakt duidelijk wat integriteit betekent en welke verantwoordelijkheden en gedragsregels daarbij horen. Toch is voor integer handelen meer nodig dan het volgen of handhaven van regels. Minstens zo belangrijk is zelfstandig oordelen, ethisch besef en een integere organisatiecultuur.

heldere gedragsregels en goede werkprocessen zijn belangrijk voor de integriteit van waterschaps-organisaties. integriteit is ook een kwestie van mentaliteit. integere medewerkers zijn gemotiveerd om kernwaarden als betrouwbaarheid en zorgvuldigheid in het eigen werk toe te passen. niet ‘omdat het moet’, maar omdat zij achter die waarden staan en zich bewust zijn van hun publieke taken.

net zo belangrijk als helder beleid en goede procedures voor het beschermen van bijvoorbeeld klokkenluiders, is daarom aandacht voor mentaliteit en cultuur. Zoals motivatie, voorbeeldgedrag, zelfstandig oordelen en een open organisatiecultuur. een cultuur waarin iedereen elkaar kan aanspreken op gedrag, en waar ruimte is voor het vrijelijk bespreken van persoonlijke afwegingen en dilemma’s uit de praktijk.

Kwaliteitintegriteit vraagt dan ook om een mix van maatregelen; voor een balans tussen naleving en handhaving van regels én het stimuleren van integriteitsbesef. en om continue aandacht voor integriteitsthema’s. tijdens trainingen en workshops, maar ook in beoordelings-gesprekken, het werkoverleg en selectiegesprekken. en in het dagelijkse werk.

uiteindelijk staat integriteit voor het in de praktijk brengen van kernwaarden als betrouwbaarheid, zorgvuldigheid en transparantie. Werken aan integriteit betekent zo ook werken aan de kwaliteit van de organisatie, het eigen werk en de dienstverlening. en daar wordt iedereen beter van.

De uitvoering: verantwoordelijkheden en rollen Integriteit is onderdeel van het dagelijkse werk. Of het nu gaat om goede aanbesteding, afspraken nakomen of zorgvuldig omgaan met bedrijfsmiddelen. Wie bij een waterschap werkt, heeft automatisch integriteit in zijn takenpakket. De specifieke verantwoordelijk-heden van verschillende functies zijn beschreven in integriteitsbeleid.

directiede directie(raad) is verantwoordelijk voor het (laten) vast stellen van integriteitsbeleid alsook het organisatiebreed uitdragen van dat beleid. de directie zorgt er ook voor dat integriteit aan bod komt in de hrm-gesprekscyclus. de kwetsbaarheid van werk processen beperken en ervoor zorgen dat medewerkers zo min mogelijk worden blootgesteld aan integriteitrisico’s zijn ook taken van de directie. Bij integriteitschendingen is het aan de directie om passende maatregelen te nemen. de directie rapporteert periodiek over het gevoerde integriteits-beleid aan ondernemingsraad en bestuur.

leidinggevendenleidinggevenden dragen het integriteitsbeleid uit op de afdeling, onder meer door zelf het goede voorbeeld te geven. Zij zijn een eerste aanspreekpunt voor medewerkers bij integriteitskwesties. actieve aandacht voor integriteit op de werkvloer hoort ook bij het takenpakket. Zoals het periodiek agenderen van integriteit tijdens overleggen, zodat medewerkers vragen en dilemma’s kunnen bespreken. andere taken van leidinggevenden: toezien op naleving van beleid en afspraken hierover maken met medewerkers voor de toekomst. leidinggevenden melden integriteit-schendingen bij de directie en nemen zo nodig – in overleg – passende maatregelen.

medewerkersVan medewerkers wordt verwacht dat zij de regels en voorschriften rond integriteit kennen en naleven. daarnaast is het aan medewerkers om integriteit-kwesties te signaleren en wanneer nodig actie te ondernemen. Bijvoorbeeld door collega’s aan te spreken op ontoelaatbaar gedrag of door dilemma’s uit het eigen werk aan de orde te stellen tijdens een werkoverleg. Bij een vermoeden van een schending van het integriteitsbeleid melden medewerkers dit bij een leidinggevende of een vertrouwenspersoon.

KernWaarden integriteit

de kernwaarden van een organisatie geven aan hoe een organisatie wil werken en wat daarbij belangrijk is. als het om integriteit gaat, kiezen de waterschappen voor de volgende kernwaarden: •  openheid •  eerlijkheid•  betrouwbaarheid•  zorgvuldigheid•  onafhankelijkheid •  objectiviteit

Pagina 3 Van 4

Toolkit voor medewerkers

Raadpleeg voor meer informatie de toolkit Integriteit voor medewerkers. Daarin vindt u onder meer veel­gestelde vragen en antwoorden over bijvoorbeeld het aannemen van geschenken, het melden van neven­functies en omgaan met vertrouwelijke informatie. De toolkit bevat verder integriteitsdilemma’s uit de praktijk. Voor meer informatie of voor vragen kunt u ook contact opnemen met uw leidinggevende of de afdeling P&O.

Meer informatie over het A&O­fonds Waterschappen vindt u op

www.aenowaterschappen.nl

Toolkit voor P&O en leidinggevenden

Voor het ontwikkelen, actualiseren of toetsen van uw integriteitsbeleid kunt u gebruik maken van de toolkit Integriteit P&O/leidinggevenden. Daarin vindt u bijvoorbeeld een format voor integriteitsbeleid, informatie over basisnormen, wet­ en regelgeving, een voorbeeldgedragscode en aandachtspunten voor de ondernemingsraad. De toolkit bevat ook antwoorden op veelgestelde vragen en dilemma’s voor het bespreken van integriteitkwesties uit de praktijk. Hebt u aanvullingen of suggesties voor de toolkit neemt u dan contact op met het A&O­fonds Waterschappen via info@aenowaterschappen.nl of telefoonnummer 070­76 300 20.

PAgInA 4 VAn 4

Colofon

Opdrachtgever Stichting A&O­fonds Waterschappen Secretaris/projectmanager Emma van VlietEindredactie Bina Ayar, Urban Bina Media, RotterdamMet dank aan De leden van de werkgroep Toolkit IntegriteitUitgave Stichting Arbeidsmarkt­ en Ontwikkelingsfonds Waterschappen

Stichting A&O­fonds Waterschappen bevordert en ondersteunt vernieuwende activiteiten op het gebied van arbeidsmarkt en HRM­beleid. Actuele informa­tie over de verschillende projecten treft u aan op www.aenowaterschappen.nl

Concept, tekst en realisatie Bina Ayar, Urban Bina Media, RotterdamVormgeving ]RUURD[ RotterdamFotografie iStockphotoDrukwerk DrukwerkdealOplage 200 exemplaren en webdocument

© Stichting Arbeidsmarkt­ en Ontwikkelingsfonds Waterschappen, Den Haag, mei 2013Alle rechten voorbehouden. niets uit deze uitgave mag worden vermenig­vuldigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enigerwijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande toestemming van de Stichting A&O­fonds Waterschappen. Hoewel aan deze uitgave de grootst mogelijke zorg is besteed, kunnen de samenstellers niet aansprakelijk gesteld worden voor eventuele onjuistheden, noch kunnen aan de inhoud rechten worden ontleend.

InTEgRITEITMOnITOR

Er is de laatste jaren veel verbeterd als het gaat om integriteit, zo blijkt uit de integriteit­monitor 2012. naast integriteitsbeleid, hebben waterschappen en andere overheidsorganisaties aandacht voor integriteit in personeelsbeleid. Ook gedragscodes integriteit en de verplichte ambtseed zijn ingeburgerd. Aandachtspunten zijn er ook. Bijvoorbeeld in het afleggen van verantwoording over naleving van beleid en als het gaat om registratie van integriteitschendingen. Een van de conclusies: continue aandacht voor integriteit blijft nodig. Waterschappen en andere overheden zullen daarom ook de komende jaren blijven investeren in integriteit.

Meer informatie >