AAA 1914 een eeuw later

AAA - ACTUEEL, AVONTUURLIJK, AANgRIJPENDMeer info en tickets: AAAfEsTIVAL.NL

AAAfEsTIVALMUzIEK EN KUNsT

1914 EEN EEUw LATER2-9 nov 2014

FESTIVALMUZIEK EN KUNST

EYESPUI25STEDELIJK MUSEUMHET CONCERTGEBOUW MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST

DE GROTE OORLOG EN DE SCHONE KUNSTEN

1914 EEN EEUW LATER2-9 NOVEMBER 2014

ZO 2 ◆ 16.00 uur ◆ EYEFILM J’ACCUSEAbel Gance regiemet live muzikale begeleiding

WO 5 ◆ 17.00 uur ◆ SPUI25LEZING NAWEE. OORLOG EN CULTUUR SINDS 1914Geert Buelens

WO 5 ◆ 20.15 uur ◆ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJCONCERT/MUZIEKTHEATER NEW EUROPEAN ENSEMBLE – STRANGE NEWSArthur Kisenyi acteurJosse De Pauw regie

DO 6 ◆ 20.15 uur ◆ HET CONCERTGEBOUWVOORPROGRAMMA 20.15 uur FEMKE HALSEMACONCERT 21.15 uur KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST Vladimir Jurowski dirigentJanine Jansen vioolAFTERPARTY ENTRÉE LATE NIGHT CAFÉ

VR 7 ◆ 16.00 uur ◆ STEDELIJK MUSEUMKUNST, MUZIEK & DEBAT CONFRONTATIESMirjam van Hengel, Jacob ter Veldhuis,musici Koninklijk Concertgebouworkest

VR 7 ◆ 20.15 uur ◆ HET CONCERTGEBOUWINLEIDING 19.15 uurCONCERT KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST Vladimir Jurowski dirigentJanine Jansen vioolMEET THE ARTISTS na afloop

Z0 9 ◆ 21.00 uur ◆ HET CONCERTGEBOUWCONCERT TIJDGENOTEN Ictus Georges-Elie Octors dirigentLionel Peintre bariton

OP DIVERSE LOCATIESVIDEOKUNST LIMA AMSTERDAM

COLOFON

uitgever

Koninklijk Concertgebouworkest

Jacob Obrechtstraat 51 – 1071 KJ Amsterdam

Postbus 78098 – 1070 LP Amsterdam

www.concertgebouworkest.nl

redactie

Rolf Hermsen, Mark van Dongen

met dank aan

Roos van der Lint (De Groene Amsterdammer),

Martijn Voorvelt, Lonneke Tausch (Preludium)

Mirjam van Hengel (De Nieuwe Liefde)

beeldredactie en opmaak

Rolf Hermsen

tekst

Michel Cleij, Sabien Van Dale, Mariëtte Haveman,

Chris van der Heijden, René van Peer

basisontwerp en omslag

Grrr

drukwerk

Drukkerij Sintjoris

copyright

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij

een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met

Pictoright te Amsterdam © c/o Pictoright Amsterdam 2011.

Overname van artikelen alleen na toestemming van de uitgever.

De uitgever heeft getracht alle rechthebbenden van het beeldmateriaal

te achterhalen. Zij die menen zekere rechten te kunnen doen gelden,

kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.




FESTIVALMUZIEK EN KUNST

1914 EEN EEUW LATER2-9 NOVEMBER 2014

2 - AAA 1914 Een eeuw later 3 - AAA 1914 Een eeuw later

THEMA-INTRODUCTIE

1914 Een eeuw later

In zijn boek The Sleepwalkers. How Europe went to war in 1914 wijst de Australische historicus Christopher Clark verrassend op een ‘crisis of masculinity’ als dieper liggende oorzaak van het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog. Manne-lijke machthebbers reageerden op de opkomen- de emancipatie van lagere klassen, niet-blanken en vooral vrouwen met het overdreven propa-geren en uitleven van de typische waarden van ‘mannen van stand’ – eer, trots, moed, vader-landsliefde en opofferingsgezindheid. Het resul-taat: 20 miljoen doden, 21 miljoen gewonden en de kiemen van een volgende wereldoorlog.Een eeuw later hebben wij een vrouwelijke Minister van Oorlog, pardon Defensie, zonder dat iemand daarvan lijkt op te kijken. Onder haar leiding trekt ons leger nu ten strijde tegen de barbaarse IS, een nieuwe horde jongeman-nen die (volgens socioloog Abram de Swaan in de NRC van 30 september jongstleden) vooral vecht tegen de ondergraving van hun mannelij-ke superioriteit. We zijn nog lang niet van het oorlogvoeren af.Oorlog is een losgebroken kracht die niemand onaangeraakt laat, ook kunstenaars niet. Zij kunnen het drama en de emoties in hun werk gebruiken, standpunten innemen en uitdragen, zich juist terugtrekken in de kunst als veilige haven of schoonheid scheppen als tegenwicht voor de barbarij.Dit AAA-festival presenteert een staalkaart van artistieke reacties op oorlog en oorlogsdreiging in verleden en heden.

Rolf Hermsenredactie

INHOUDSOPGAVE

In dit blad

6 ESSAY door Chris van der Heijden

Katalysatoren van de tijd oorlog, kunst en vooruitgang 11 INTERVIEW

door Sabien Van Dale

Componeren als medicijn Georges Aperghis, componist 14 BEKEKEN IN HET STEDELIJK

door Mariëtte Haveman

Een kweste van prioriteit Tableau no. 3: compositie in ovaal

van Piet Mondriaan

PROGRAMMA

16 ZO 2 NOVEMBER EYE

film J’accuse klassieker van Abel Gance uit 1919,

gerestaureerd en met live muziek

17 WO 5 NOVEMBER SPUI25 lezing Nawee. Oorlog en cultuur

sinds 1914 AAA-lezing door Geert Buelens

18 WO 5 NOVEMBER MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

muziektheater/concert New European Ensemble: Strange News werken van Wallin, Webern, Haas en Sjostakovitsj, regie Josse De Pauw

22 DO 6 NOVEMBER

KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST concert met Janine Jansen Vladimir Jurowski dirigeert werken van

Debussy, Van der Aa en Janáček Voorprogramma Femke Halsema

VR 7 NOVEMBER KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST

concert met Janine Jansen Vladimir Jurowski dirigeert werken van

Stravinsky, Debussy, Van der Aa, Ljadov en Janáček

28 DO 6 NOVEMBER HET CONCERTGEBOUW

Entrée Late Night Café feest en bezinning

31 VR 7 NOVEMBER STEDELIJK MUSEUM

Confrontaties engagement in de kunsten

32 ZO 9 NOVEMBER HET CONCERTGEBOUW

concert Tijdgenoten Ictus speelt Aperghis en Stravinsky

36 UITVOERENDEN

Biografische informatie

38 VOORUITBLIK

CHINA here 28-31 januari 2015

BEELDENDE KUNST

14 Piet Mondriaan 21 Rachid Ben Ali POËZIE

4 Wilfred Owen / Tom Lanoye30 Leonard Nolens

Op diverse AAA-locaties vertoont LIMA Amsterdam videokunst.

AAA FESTIVAL MUZIEK EN KUNSTACTUEEL ◆ AVONTUURLIJK ◆ AANGRIJPEND

AAA is anders dan alle andere festivals. Misschien is het niet eens een festival. Maar wat dan wel?

◆ Vier keer per jaar een week waarin alle mogelijke kunstvormen aan bod komen◆ Verzorgd door een A-selectie van kunst- instellingen op Amsterdamse A-locaties◆ Elk van de weken heeft een actueel thema als leidraad ◆ Centraal staan concerten van het Koninklijk Concertgebouworkest◆ Daaromheen is meer muziek geprogram- meerd, maar ook beeldende kunst, film, dans, toneel, poëzie, beschouwing en debat (en feest)

In AAA zijn alle kunsten op een hoog kwaliteitsniveau verenigd – naast, tegenover en in combinatie met elkaar.

AAA-PARTNERS: ACADEMISCH-CULTUREEL CENTRUM

SPUI25 ◆ ENTRÉE, VERENIGING JONG PUBLIEK ◆ EYE ◆

DE GROENE AMSTERDAMMER ◆ HET KONINKLIJK

CONCERTGEBOUW ◆ KONINKLIJK CONCERTGEBOUW-

ORKEST ◆ LIMA AMSTERDAM ◆ MUZIEKGEBOUW AAN

’T IJ ◆ DE NIEUWE LIEFDE ◆ STEDELIJK MUSEUM

FOUNDING PARTNER: AMMODO, KONINKLIJK

CONCERTGEBOUWORKEST

AAA-LOCATIES ‘1914 EEN EEUW LATER’

1 . Eye2. Muziekgebouw aan ’t IJ3. SPUI254. Stedelijk Museum5. Het Concertgebouw 1

2

3

45


VERMINKT

Hij wacht af in zijn rolstoel tot de zon verzwaktMaar rilt reeds nu in zijn bekakte grijze pak –Geen pijpen, lege mouwen. Door het park de galmVan jongensstemmen, treurig makend als een psalm:Stemmen van spel en pret in volle zomertijdTot slaap ze weg zal moederen uit zijn bereik.

Steeds om dit uur barstte zijn Stad van ’t goede leven,Toen gloeilampen in blauwe berken gingen bloeienEn meisjes glanzend dansten, nee: op wolkjes zwééfden –Vroeger. Voor hij ze weggesmeten heeft, z’n knieën.Nooit voelt hij nog hoe rank, geschapen om te stoeien,De taille is van liefjes, hoe subtiel hun hand:Men raakt hem aan als droeg hij drie epidemieën.

Er was een kunstenaar op zijn gezicht verzotWant het was ‘jonger dan zijn jeugd’ – verleden jaar.Nu is hij oud. Van nek tot stuit kraakt ieder bot.Zijn kleur verloor hij ver van hier – hij stortte haarIn kraters uit, zijn aders kwamen droog te staan,Een half bestaan liep uit hem weg op een brancardTerwijl een paarse vloed spoot uit zijn beide benen

Ooit hield hij van een bloedvlek op zijn kuit of schenen –Na voetbalmatchen, hoog op schouders rondgedragen...’t Was na zo’n wedstrijd, door wat pilsjes aangeschoten,Dat hij op stel en sprong tot krijgsdienst had besloten.Waarom? Hij zit het zich nog altijd af te vragen.Iemand zei ooit: ‘Jij zou er als een god uitzienIn uniform.’ Zodoende. En om zijn KatrienPlezier te doen, misschien; om élke zotte kontTe imponeren, ja – zo koos hij voor het front.

Hij hoefde niet te bedelen. Men schreef terstondZijn leugen op. Met knipoog: ‘Leeftijd?’ ‘Negentien.’Aan Duitsers dacht hij niet, werd niet van walg vervuldOm ook de Oostenrijkse schuld, hij kende nogGeen vrees voor Vrees. Hij dacht aan de ivoren kolfVan officiersrevolvers, monter salueren,Verlof, soldijtekort, geweren demonteren,Esprit de corps en tips voor groentjes in de troep...Hij ging met tromgeroffel en hoerageroep.

Tijdens het AAA Festival Het Sublieme gaf Tom Lanoye een lezing ter inleiding op het programma van et Koninklijk Concertgebouworkest. Hij voegt daar dit slotakkoord aan toe:

‘Mijn lezing in Het Concert- gebouw dreigde uit te lopen, dus zag ik ter plekke af van een orgelpunt, dat ik hier wel mee kan geven. Het betreft een gedicht van Wilfred Owen, een van de zogenaamde War Poets uit de Eerste Wereldoorlog. Ik bewerkte verzen van hem en zijn Angelsaksische collega’s, en later ook van modernisten als Majakovski en Apollinaire. Wilfred Owen stierf overigens op vijfentwintigjarige leeftijd, tijdens een militaire actie in Noord-Frankrijk, op 4 novem-ber 1918. Dat is exact een week vóór de Wapenstilstand zou worden getekend. Zijn dood werd op diezelfde Wapen-stilstandsdag, 11 november, betekend aan zijn moeder, terwijl heel Engeland de vrede aan het vieren was.’

Toen hij weer thuiskwam, stond een handvol ook te roepenMaar niet zoals een massa om een doelpunt juicht.Alleen een doodernstige man met een mand fruitBedankte hem – maar informeerde naar zijn ziel.

Voortaan

Maakt hij zijn zieke jaren zoek in Instituten,Gehoorzaam aan de regeltjes voor zijn profielEn openstaand voor elke vorm van medelevenDie tucht nog uit wil delen aan zijn slag rekruten:Vanavond merkte hij hoe alle vrouwenogenVan hem naar sterke mannen schoven – sterk en gaaf.Hoe koud en laat is het! Wie voert hem weg? Wie draagtHem naar zijn bed? Waarom moet hij dat zelf steeds vragen?

foto uit Wounded – A New History of the Western Front in World War I van Emily Mayhew, Oxford University Press, 2013

naar Disabled van Wilfred Owen

uit Niemands Land/Overkant. Gedichten uit de Groote Oorlog

Tom Lanoye – Prometheus (Amsterdam), 2014

7 - AAA 1914 Een eeuw later6 - AAA 1914 Een eeuw later

ESSAY

Katalysatoren van de tijdOorlog, kunst en vooruitgangdoor Chris van der Heijden

Het valt niet te ontkennen dat we er sinds 1914 in allerlei materiële opzichten enorm op vooruit zijn gegaan. Maar hoe zit het met onze morele vorderingen gedurende de afgelopen honderd jaar? En kun je ook spre-ken van vooruitgang in de kunst?

Honderd jaar geleden, toen de Eerste Wereld-oorlog nog niet of net begonnen was, zag de wereld er volstrekt anders uit. Zo had nog bijna niemand elektriciteit. In cijfers: van de 1054 gemeenten in Nederland hadden slechts 200 een elektriciteitsvoorziening en van de 1000 huishoudens in die gemeenten waren slechts acht op die voorziening aangesloten. Dat bijna niemand elektriciteit had is dus niets te veel gezegd. Het gaat om 0,2 procent van de bevol-king. Meer mensen hadden stromend water maar ook dat gold bij lange na niet iedereen. Warm water kreeg je alleen nadat je een ketel-tje op de kachel had gezet. Diezelfde kachel, in keuken of kamer, was meestal de enige. De rest

van het huis bleef koud. Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog reden in Nederland niet meer dan zo’n tweeduizend auto’s, dat wil zeggen één op de 3.000 inwoners had zo’n ding. De gemiddelde levensverwachting lag onder de 55 jaar. Er waren tal van ziektes, tbc bijvoorbeeld, waarvoor geen genezing bestond. Zo kun je doorgaan. Feiten en cijfers in overvloed. Ze laten maar één conclusie toe:

we zijn er in afgelopen eeuw enorm op vooruit-gegaan. Toch betreft die vooruitgang eerst en vooral alles wat met techniek, hygiëne, gezondheid en andere ‘omgevingsfactoren’ te maken heeft. Geldt zij ook dieperliggende zaken als het maatschappelijk systeem, de moraal en de kunsten?

MaatschappijEen paar jaar geleden (2011) publiceerde de Amerikaanse taalkundige en psycholoog Steven Pinker een pil van een boek dat nogal wat indruk maakte en in vele talen vertaald werd. Zoals reeds blijkt uit de titel The Better Angels of Our Nature. Why Violence Has Declined (in het Nederlands Ons betere ik) wordt in dit boek betoogd dat de mensheid er vooral wat geweldgebruik in de loop der tijden sterk op vooruit is gegaan. De twee wereldoorlogen, zo stelt Pinker, zijn bij lange niet de meest geweld-dadige in de geschiedenis geweest. Er waren veel ergere oorlogen. Eenzelfde optimisme verkondigt hij op andere gebieden, twintig om precies te zijn. Aan de hand van zes trends (waaronder oorlogvoering, moord en civilisa-tieproces), vijf ‘innerlijke demonen’ (roofzucht, ideologie e.d.), vier ‘goede engelen’ (zoals zelf-beheersing en moreel besef) en vijf historische krachten (waaronder feminisering, rationalise-ring en kosmopolitisme) beweert Pinker dat het met de geschiedenis de goede kant opgaat. Als we voor het gemak aannemen dat hij gelijk heeft – waarvan ik ondanks de indrukwekken-de hoeveelheid gepresenteerd materiaal niet overtuigd ben – dan zou je kunnen stellen dat ook het maatschappelijk systeem er in de afge-

In 1914 lag de gemiddelde levensverwachting onder de 55 jaar

lopen eeuw op vooruit is gegaan. Deze gedach-te wordt nog versterkt door het feit, ja feit, dat het aantal democratieën in diezelfde tijd enorm toegenomen is, armoede afnam, sociale zeker-heid toenam en arbeidsomstandigheden verbe-terden. Naast technologische vooruitgang kennen we dus ook maatschappelijke vooruit-gang. Blijven moraal en kunsten.

Moraal en kunstOok wat betreft die moraal, zie bovengenoem-de goede engelen, is Pinker overtuigd van voor-uitgang. Ik betwijfel of dat terecht is. Is de moderne ik uit beter hout gesneden dan de historische? Is het niet veeleer zo dat de maat-schappelijke omstandigheden nu beter zijn en dat het daardoor eenvoudiger wordt de goede ik te tonen? Maar wat gebeurt er als die omstandigheden veranderen? Er zijn voorbeel-den te over, de twintigste-eeuwse geschiedenis van het Land von Dichter und Denker voorop, waaruit blijkt dat beschaving niet meer dan een laagje vernis is. Het is een ingewikkelde discussie die hier niet gevoerd hoeft te worden. Wel mag je stellen, denk ik, dat het op z’n minst discutabel is of we er moreel op vooruit zijn gegaan. Blijft van de vier genoemde categorieën – tech-nologie, maatschappij, moraal, kunst – de laatste. Wat deze betreft, lijkt discussie op het eerste gezicht uitgesloten: er is geen sprake

van vooruitgang in de kunst. Het valt onmoge-lijk vol te houden dat moderne muziek beter is dan oude. Er kan geen sprake van zijn dat er een klimmende lijn loopt van Giotto via Rem-brandt en Picasso naar, zeg, Antoni Tàpies, Francis Bacon en Marlene Dumas. Zijn moder-ne romans beter dan klassieke of, omgekeerd, de gedichten van Petrarca slechter dan die van Seamus Heaney? Ik denk niet dat er iemand te

vinden zal zijn die iets dergelijks met stalen gezicht en goede argumenten verkondigt. Hoewel... Vooruitgang in de kunsten is toch een veelbesproken thema. Zo kennen we het beroemde boek van Ernst Gombrich uit de jaren zeventig van de vorige eeuw: Kunst und Fort-schritt. Wirkung und Wandlung einer Idee. Niet veel minder bekend is het betoog dat de Amerikaan-se filosoof en kunstcriticus Arthur Danto een kleine tien jaar later hield, The Philosophical Disenfranchisement of Art. Gombrich en Danto beweerden beiden inderdaad dat van vooruit-gang in de kunst geen sprake kan zijn. Gom-brich’s belangrijkste argument was gebaseerd op de gedachte dat (beeldende) kunst in laat-ste instantie nabootsing van de natuur beoogt. Het moment dat die nabootsing vervolmaakt

Stofzuiger Model I (1912) van het Duitse merk Lux

Er loopt geen klimmende lijn van Giotto via Rembrandt en Picasso naar Dumas


was, betekende tevens het einde van de voor-uitgang. Het hoogtepunt had daarom ergens in de negentiende eeuw, in ieder geval vóór de Eerste Wereldoorlog gelegen. Danto heeft een geheel ander beeld van kunst. Hij ziet haar vooral als idee. Kunstzinnige vooruitgang is in zijn ogen een bewustwordingsproces, een vorm van filosofie, en haar einde was bereikt op het moment dat de kunstenaar met zijn werk de ultieme vorm van zelfreflectie betrachtte – wat bijvoorbeeld Andy Warhol met zijn Brillo Boxes gedaan zou hebben. Door van alles kunst en van iedereen kunste-naar te maken, stuit het denken op een muur: verder kon niet. En dus kon de kunst vanaf dat moment niet verder vooruit, om niet te zeggen dat zij overbodig (disenfranchised) was geworden.

Kwantitatieve vooruitgang: meer kunstGelukkig hebben kunstenaars en onderzoekers zich van deze en vergelijkbare gedachten niet veel aangetrokken en zijn ze doorgegaan met mooie dingen maken en daarover nadenken. Op basis van dit gegeven bestaan er grosso modo twee opvattingen over vooruitgang in de kunst – Maarten Doorman beschreef ze een kleine twintig jaar geleden aan het eind van zijn dissertatie Steeds mooier. Dat deed hij overi-gens vol overtuiging, uit weerzin tegen het postmoderne, Warhol-achtige ‘het is allemaal één pot nat’. Dat kan niet zo zijn, beweerde Doorman, en als het zo is, dan mag het niet zo zijn. Want als alles op het hetzelfde neerkomt en er geen hiërarchie of vooruitgang meer bestaat, wordt alles waardeloos. Dat is aan-toonbaar niet het geval. Van die twee opvattingen over vooruitgang is de eerste gebaseerd op een kwantitatief argument: er is meer kunst, er zijn meer stro-mingen, meer technieken, meer instrumenten en dus meer mogelijkheden om mooie dingen te maken. Meer en beter liggen in elkaars ver-lengde.

Kwalitatieve vooruitgang: meer kennisBelangrijker is het tweede, kwalitatieve argu-ment – ingewikkeld is het overigens ook. Doorman stelt, met Danto en in navolging van onder anderen kunstcritica Suzi Gablik (Progress in art, 1976) en filosoof Nelson Goodman (Languages of art, 1968) dat kunst eerst en voor-al een cognitief proces is. Kunst brengt kennis. Van een ander soort dan wetenschappelijke kennis, maar niettemin doet kunst zien, luiste-ren, denken en begrijpen. Wie had ooit bedacht dat je de haven van Rotterdam als een geheel van pixels kunt beschouwen voordat ‘pointillist’ Paul Signac dat aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog deed? Als Marcel in Prousts À la recherche du temps perdu door een straat loopt, vraagt hij zich wanhopig af of iemand deze beschreven heeft. Zonder tekst weet hij immers niet hoe hij de straat moet bekijken. Beroemd is het verhaal van het portret dat Picasso van Gertrude Stein maakte; het zou volgens de geportretteerde geen enkele gelijkenis verto-nen. Picasso was van deze kritiek niet onder de indruk. ‘Dat komt nog wel,’ luidde zijn laconieke reactie. Hij bedoelde: ik zie in jou dingen die jij en anderen misschien nog niet zien maar mijn zien is het juiste en de tijd zal dat leren. Niet minder beroemd is de visie van Oswar Wilde op de Londense mist. Pas dankzij het werk van James Whistler – schemerige donkervlakken waarin slechts met moeite contouren zijn te

onderscheiden – hebben we geleerd mist te zien. Tot dan toe konden we haar slechts voe-len of ervaren. Tot slot de muziek. Zij is vermoe-delijk het best in staat inzichten en gevoelens los te maken. Hoe onmogelijk ook te bewijzen, muziek is bij uitstek een katalysator van het levensgevoel. In zoverre kan het niet anders dan veelzeggend genoemd worden dat – om één voorbeeld uit

talloze te geven – Claude Debussy in het laat-ste jaar van de Eerste Wereldoorlog stierf: zijn Guy de Maupassant-achtige wereld was voorbij.

Subjectief ervaren vooruitgangNature imitates art. Eenieder weet dit uit erva-ring. Er zijn boeken, films of muziekstukken die je doen beseffen wie je bent, wat je denkt, wat je voelt of wilt. Dat besef vormt jouw persoon. Kunst kent per definitie vooruitgang omdat zij ons door haar ontwikkeling steeds weer anders leert zien, luisteren en voelen dan wel nieuwe inzichten verschaft. Hiermee is kunstzinnige vooruitgang wel van een andere orde dan tech-nologische – anders dan die van de klok die nauwkeuriger tikt of de auto die sneller rijdt.

Kunstzinnige vooruitgang is onlosmakelijk verbonden aan persoonlijke ervaring en dus, in tegenstelling tot haar technologische tegen-hanger, subjectief. Vandaar dat contemporaine kunst door de tijdgenoot als ‘beter’ gezien zou kunnen worden: zij is immers de adequate uitdrukking van zijn wereldbeeld. Terug naar de Eerste Wereldoorlog. Aan de vooravond ervan bruiste Europa van de kunst-zinnige experimenten. Dat gebeurde op een schaal zoals vermoedelijk nooit eerder was gebeurd en, behalve wellicht in de jaren zestig van de twintigste eeuw, tot op heden ook niet herhaald zou worden. Surrealisme en dadaïs-me, expressionisme en futurisme, kubisme, constructivisme, om niet te spreken van het

Jeff Koons, New Hoover Convertibles Green, Blue, New

Hoover Convertibles, Green, Blue Doubledecker, 1981–87

You Too Can Jeff Koons, parodie van Matt Sigmon uit 2011

Muziek is bij uitstek een katalysator van het levensgevoel


werk van een onafzienbare reeks individuele kunstenaars die zich niet in categorieën laten vangen zoals Karl Kraus en Franz Kafka, Arnold Schönberg en Anton Webern, Walter Gropius en Le Corbusier – het ontstond allemaal vóór de Grote Oorlog terwijl het pas na de oorlog in grote kring bekend werd en vanaf dat moment, tot op de dag van vandaag, onlosmakelijk deel uitmaakt van onze manier van zien, horen, voelen en ervaren. Hiermee hielden genoemde experimenten ook op experiment te zijn. Zij waren niet langer het bezit van een kleine groep maar uitdrukking van – zeg – de moder-niteit of moderne tijd.

Oorlog en kunst als katalysatorDit essay begon met de opmerking dat de wereld er honderd jaar geleden volstrekt anders uit zag. Dat was niet alleen letterlijk zo (geen elektriciteit, weinig stromend water, nauwelijks auto’s), het was ook figuurlijk het geval: de tijdgenoten, een handjevol voorlopers uitgezonderd, zagen niet wat wij zien. Ze kon-den dat ook niet omdat ze het niet geleerd hadden c.q. daartoe niet zelfstandig in staat waren. Voor ons ligt het anders. Het moderne zien, denken, voelen en luisteren is ons mede dankzij de kunsten met de paplepel ingegeven. Op zich is dat niet verrassend, het ligt in de lijn van de hiervoor geschetste vooruitgang. Ver-rassend is wel dat zovelen destijds, in de jaren

rond de Eerste Wereldoorlog, in korte tijd even-eens anders leerden zien, voelen en ervaren. Het kan haast niet anders dan dat de oorlog hierin de bepalende factor is geweest. Hij was als een bom die alles omwoelde, het onderste boven bracht en het bovenste onder. Vandaar ook dat tijdens de oorlog in het neutrale Zwit-serland een begrip als avant-garde ontstond. Hiermee werd uitdrukking gegeven aan de

gedachte dat mensen die vóór de oorlog met kunstvormen geëxperimenteerd hadden, geen wereldvreemde mafketels waren maar seismo-grafen. Zij waren de voorhoede die beter had gevoeld dan hun omgeving. Pas na de oorlog werd dat duidelijk. Het is onwaarschijnlijk dat de tijdgenoot zon-der de Eerste Wereldoorlog niet had geleerd anders, lees ‘modern’ te kijken, te voelen en te ervaren. Maar vermoedelijk had het veel langer geduurd. Want pijnlijk maar waar, er zijn over-eenkomsten tussen oorlog en kunst. Beide zijn katalysatoren van de tijd. En precies hier ligt dan ook het bijzondere van het tijdperk van de Eerste Wereldoorlog: dat twee zo krachtige katalysatoren samenvloeiden. Met en door die samenvloeiing begon de twintigste eeuw.

Dit essay is geschreven in opdracht van De Groene

Amsterdammer.

INTERVIEW

Componeren als medicijn Georges Aperghis, componist door Sabien Van Dale

De Grieks-Franse componist Georges Aperghis duikt in de absurditeit van de oor-log en van Kafka. Zijn nieuwe muzikale para-bel Le soldat inconnu legt de vinger op vele wonden. ‘Grote oorlogen zijn gelegitimeerd wanneer een bevolking geen andere uitweg heeft dan te revolteren. De geschiedenis herhaalt zich.’

Ik ontmoet Georges Aperghis eind juli, kort na een hevig zomers onweer. Alsof alle demonen samen uit de hemelsluizen neervallen. Kan dit profetisch zijn voor een gesprek over de chaos en angst die oorlogsconflicten over een mens uitgieten? Op zoek naar het juiste adres loop ik in Parijs door een wijk waar de wereldkeuken op een zakdoek bijeen ligt. Alle denkbare natio-naliteiten zijn er vertegenwoordigd in een overvloed aan bars, bistro’s en resto’s. Voorbij een bescheiden poort beland ik op een verbor-gen binnenplaats, een groene, nonchalante

stek. De zon breekt door. In zijn appartement op de benedenverdieping, verscholen van de drukte van de stad, begint de componist aarze-lend over zichzelf te praten.

InvloedssferenAperghis is sinds 1963 permanent in Parijs gevestigd. Een halve eeuw waarin zijn stijl een merkbare evolutie heeft doorgemaakt. ‘Ik heb altijd tussen twee polen gebalanceerd, ener-zijds de aantrekkingskracht van opera en thea-ter en anderzijds de stukken die bestemd zijn voor orkest, ensemble of solisten. Gedurende mijn hele carrière heb ik beide genres naast elkaar beoefend. Soms lag het accent meer op het ene, soms meer op het andere. Vijftig jaar is niet weinig. Er is ondertussen veel gebeurd.’ Voor de naoorlogse avant-garde was Athene niet bepaald de meest aangewezen plek. Parijs daarentegen, met de Franse coryfeeën van de seriële muziek en inwijkelingen immigranten als zijn landgenoot Iannis Xenakis, lonkte onvermijdelijk. Kan men in het vroege werk van Georges Aperghis gewagen van zowel Griekse als Franse invloedssferen? ‘Toen ik in Parijs arriveerde, was ik negentien jaar oud. In het begin heeft Xenakis me een stuk op weg geholpen. Hij was een formidabele man, maar ik wilde mijn eigen stem vinden. Na zo’n anderhalf jaar studie legde ik hem een nieuwe compositie voor. Uit de discussie die daarop volgde, concludeerde ik dat ik mijn eigen weg moest kiezen. Ik hoor bij geen enkele school.’Aperghis mijmert over het belang van zijn korte leertijd bij Xenakis en laat niet na om te

Georges Aperghis

De oorlog was een bom die het onderste boven bracht en het bovenste onder


om te strijden, waarom handel ik zus of zo? In mijn geval: ik heb mijn hele leven gestreden om me aan mijn muziek te wijden, elke dag van ’s morgens tot ’s avonds. Wat indien ik mijn dagen op volstrekt andere wijze zou doorbrengen?’

‘De mens is in staat om heel wat ongeluk te verwerken. Grote oorlogen zijn bijvoorbeeld gelegitimeerd wanneer een bevolking geen andere uitweg heeft dan te revolteren. De geschiedenis herhaalt zich. Een vrede wordt bereikt. Nieuwe conflicten zijn weer in de maak, tot een punt wordt bereikt waarop men niet meer weet wat nog juist of fout is. En dan kan alles weer opnieuw beginnen. Ik heb uiter-aard veel nagedacht over wat zich op dit moment in wereld afspeelt. Ik heb ook veel documentaires bekeken over 1914-1918. De verschrikking is onvoorstelbaar… Jongens die naar de slachtbank worden afgevoerd.’

Oorlog op oorlogDe herinnering aan de Grote Oorlog is in Vlaan-deren en Frankrijk nog steeds tastbaar aanwezig. Ook voor Georges Aperghis zijn oorlog en conflict geen loze begrippen. ‘Beide wereld-oorlogen hebben in Griekenland diepe sporen nagelaten. Ik ben geboren in 1945, net na de Tweede Wereldoorlog. De Duitse beztting van mijn land werd onmiddellijk gevolgd door een burgeroorlog. Ik herinner me nog dat ik als kleine jongen mijn grootmoeder en mijn tantes hoorde spreken alsof de Tweede Wereldoorlog bij ons gewoon voortduurde. De oorlog was

elke dag onderwerp van gesprek. De mensen hadden het nodig om erover te praten, alsof ze op die manier de duivel probeerden te verdrij-ven. De strijd bleef aanhouden tussen de com-munisten en de rechtsen, die gesteund werden door de Engelsen en de Amerikanen. Xenakis is trouwens verminkt geraakt door een granaat van de Engelsen. Na die periode volgde een aan- eenschakeling van wankele regimes en is het land eigenlijk tot op de dag van vandaag in een permanente staat van chaos blijven verkeren.’

Ver van elke confictzone‘Het is lastig over zulke dingen te praten wan-neer men zich midden in een oorlogssituatie bevindt of opgeroepen wordt. Dat lukt beter als je er na verloop van tijd op terugkijkt. Ik ben geëmigreerd om aan de chaos en aan de mili-taire dienstplicht te ontsnappen.’ Zonder de vergelijking met Stravinsky te willen benadrukken, kunnen we er niet omheen dat beide componisten vooral de interne noodzaak voelden om zich, ver van elke conflictzone, aan hun artistieke taak te wijden. Aperghis legt uit dat dit voor hem minder te maken heeft met persoonlijke beslissingen dan met de onvrijwil-lige wendingen die het leven in petto heeft. ‘Componeren is voor mij als een medicijn dat ik nodig heb om te kunnen leven. Het is voor mij essentieel om acht uur per dag te kunnen schrijven. Maar ieder heeft zijn eigen weg en die moet men respecteren. In die zin is het interessant om te zien hoe elk individu met zijn obstakels omgaat. Men kan onderling grondig van elkaar verschillen en toch op verschillende manieren hetzelfde doel bereiken.’

benadrukken hoe veel hij van hem heeft geleerd. Toch klinkt een milde anarchie in de manier waarop de componist de drang naar tegendraadsheid uit zijn vroege carrière beschrijft. ‘Wat voor mij veel teweeg heeft gebracht was het horen van klankconstructies of van vermengingen van klanken in samen-hang met lichamelijke gebaren – bij bepaalde scenische werken – die mij toen onconventio-neel of onbetamelijk toeschenen. Ik had zin om klanken samen te voegen die doorgaans niet bij elkaar horen. Ik wilde bewegingen of beelden zien die niet bij die klanken passen. Dus zeker niet de muziek met bewegingen aandikken maar wel de confrontatie opzoeken. De speci-fieke benadering is natuurlijk voor elk stuk anders. Het vergt nogal wat. Elk werk is zoals een kind. Men moet het vertrouwen schenken, men moet het richting geven. Maar men moet tijdens het componeren een werk ook toelaten een eigen weg en inspiratie te bewandelen.’

Groteske lachbuiLe soldat inconnu is geschreven in opdracht van de European Concert Hall Organisation (ECHO), een netwerk dat de uitwisseling en samenwer-king tussen de belangrijkste concerthuizen in Europa wil stimuleren. In de loop van dit her-denkingsjaar voor de Eerste Wereldoorlog wordt Aperghis’ jongste werk bijgevolg in twaalf grote Europese steden uitgevoerd, in combinatie met L’Histoire du soldat van Igor Stravinsky. Het idee is gegroeid vanuit een denkoefening over de hedendaagse uitdagin-gen en culturele vraagstukken binnen de con-structie van de Europese Unie. Voor een verhaal over de algehele absurditeit van de mens en het eeuwige gevecht met zijn demonen, kwam Aperghis al vlug uit bij Franz Kafka en diens korte verhaal Das Stadtwappen. De oorspronkelijke tekst, over de bouw van de toren van Babel, fungeerde slechts als basis. De componist heeft zich geconcentreerd op enkele losse zinnen en vervolgens zijn eigen tekst en visie uitgewerkt. De intentie is dus niet

helemaal dezelfde als bij Kafka. Aperghis ver-duidelijkt zijn persoonlijke aanpak en geeft uiteindelijk ook de bredere filosofische achter-grond van zijn ‘onbekende soldaat’ prijs. ‘De tekst van Kafka is een prozaïsch verslag. Daar ik nauwelijks Duits ken, ben ik vertrokken vanuit een vertaling van François Raignault, een Franse filosoof met wie ik vaker heb ge- werkt. Zijn vertaling volgt Kafka in een onop-gesmukte weergave van feiten. Ik vond het nodig om hetzelfde effect te behouden. Kafka vertelt heel goed hoe de constructie van de toren, de afwisseling tussen periodes van con-flict en periodes van vrede, uiteindelijk eindigt in vergetelheid. Waar het origineel aan het slot

nog een klein positief element bevat, laat ik de soldaat in een groteske lachbui uitbarsten. Een relativerende ondertoon, een al dan niet echte lach? Zijn we in totale wanhoop beland of is de gruwel zo extreem dat enkel nog een hysteri-sche uitbarsting rest? Laat het publiek dat voor zichzelf uitmaken. De soldaat is in elk geval niet iemand die alles lijdzaam over zich heen laat komen. Hij heeft veel doorstaan maar reageert actief op alle mogelijke manieren. Het lijkt alsof hij in oorlogsmodus blijft. Hij behoudt de energie om te strijden, met uitzondering van de korte passages waar hij stervende is en het moment dat hij zichzelf als dode beschouwt, als was hij eigenlijk al gestorven. Dat zou je kunnen omschrijven als een verkorte weergave van iemands leven – zijn illusies, zijn idealen, zijn strijd.’

Waarom?‘De jaren gaan voorbij, men wordt met heel wat geconfronteerd, men tracht zich een plaats te verwerven en op zekere dag vraagt zich men af: waarom? Waarom heb ik een bepaalde weg gekozen, waarom was het nodig

‘Is de gruwel zo extreem dat enkel nog een hysterische uitbarsting rest?’

‘Op zekere dag vraagt men zich af: waarom heb ik een bepaalde weg gekozen?’

15 - AAA 1914 Een eeuw later

BEKEKEN IN HET STEDELIJK

Een kwestie van prioriteit ‘Tableau no. 3: compositie in ovaal’ van Piet Mondriaan door Mariëtte Haveman

In augustus 1914 reisde Mondriaan van Parijs naar Nederland om zijn zieke vader op te zoe-ken. Kort daarna brak de Eerste Wereldoorlog uit en zat Mondriaan gevangen in de provincie Nederland. Hij was naar Parijs vertrokken om een kunstenaar van wereldformaat te worden; nu ging hij, wachtend op betere tijden, naar Domburg en Laren, twee dorpen waar in 2014 nog steeds geen treinstation is. En daar, onttrokken aan de grote gebeurtenis-sen van zijn tijd, vond hij het spoor dat leidde tot zijn erkenning als de grote meester van de twintigste eeuw.

Zou hij dat spoor ook hebben gevonden als hij meteen terug naar Parijs was gegaan? Mondriaan heeft, zo ver ik weet, nooit iets lelijks gemaakt. Zijn composities in ovaal, zoals Tableau no. 3 uit 1913, behoren tot de verfijnde hoogtepunten van het toen hoogmodieuze Parijse kubisme. Alles wat uit zijn handen kwam is prachtig. Maar het meest van hém zijn de werken waarin hij, afgesloten van het wereldtoneel, zijn droom van absolute harmo-nische verhoudingen realiseerde. Zijn eigen overtuiging was dat die zowel op de kunst als op het leven van toepassing waren. Hoe dat laatste zou moeten bleef de vraag. Maar nie-mand zal het Mondriaan kwalijk nemen dat zijn model voor de ideale werkelijkheid eigenlijk nogal vaag was.

Na de oorlog van 1914-1918, en nog meer na de oorlog die daarop volgde, werd het ernst met

het engagement in de kunst. En de erfenis daarvan galmt anno 2014 nog steeds door het discours: hoe maak je kunst die zich kan meten met de catastrofes, de grote omwentelingen van onze tijd? Eetkunst, praatkunst, verander-kunst. Alles kan kunst worden, als het maar een boodschap draagt. De veiligste weg naar succes in de hedendaagse kunst is geplaveid met meningen over migratie, corruptie, vervui-

ling, het grote kwaad.Maar de actieve koppeling tussen kunst en de grote chaos daarbuiten is een precair spel. Het vergt een buitengewone begaafdheid, en heel veel smaak, om je daaruit te redden. Mondriaan kwam er mee weg, met talent, een beetje toeval, en ook omdat hij zijn prioriteiten scherp in de gaten hield. Hetzelfde zie je anno 2014 bij Ai Weiwei. Alles wat die man maakt is mooi; poëtisch zoals kunst moet zijn om langer dan tien jaar te overleven. Hij weet waar hij tegen is, en hij weet welke kunst hij wil maken. Maar wat voor wereld staat hem precies voor ogen? Dat is, net als bij Mondriaan, nogal vaag. Niemand zal het hem kwalijk nemen.

Mariëtte Haveman is hoofdredacteur van Kunstschrift

en schrijfster

De veiligste weg naar succes in de hedendaagse kunst is geplaveid met meningen


Piet Mondriaan, Tableau no. 3: compositie in ovaal, 1913

olieverf op doek, 78 x 94 cm

Collectie Stedelijk Museum Amsterdam

© 2014 Mondrian/Holtzman Trust c/o HCR International USA

1914 EEN EEUW LATER @ EYE

Aanklacht van de gesneuveldenFilm ‘J’accuse’ van Abel Gance met live muziek

J’accuse, de doorbraakfilm uit 1919 van de Franse regisseur Abel Gance, is een anti- oorlogsmanifest waarin de slachtoffers op het slagveld van de Eerste Wereldoorlog herrijzen en de levenden aanklagen. EYE heeft een nieuwe restauratie van deze zwijgende film gemaakt. Hij wordt vertoond met live muzikale begeleiding.

Acht jaar voordat Abel Gance met het spekta-kelstuk Napoléon filmgeschiedenis schreef, maakte hij J’accuse, eveneens een klassieker.Deze film klaagt niet alleen de universele idio-tie van de oorlog aan, maar ook de mensen die onverschillig bleven of van de oorlog profiteer-den. De destijds succesvolle film draait om verschillende mensen wier leven door de oorlog wordt beheerst. De dichter Jean is verliefd op Edith, de vrouw van de bruut François. De man-nen mogen elkaar niet, maar worden vrienden aan het front tijdens de Eerste Wereldoorlog. Alleen Jean overleeft, zij het shell shocked en gek geworden door de oorlogsgruwelen. In de hui-veringwekkende climax van de film wordt Jean gevolgd door de dode François en een lange optocht van uit de dood herrezen oorlogs-slachtoffers die de levenden aanklagen. Voor deze scène maakte Gance in september 1918 gebruik van 2000 echte soldaten op verlof. Deze mannen kwamen direct van het front van Verdun en werden acht dagen later weer terug verwacht. Ze speelden de scène wetend dat ze naar alle waarschijnlijkheid het einde van de oorlog niet zouden halen. En inderdaad: tach-tig procent van hen sneuvelde binnen een paar weken na terugkeer op het slagveld.


1914 EEN EEUW LATER @ SPUI25

Nawee. Oorlog en cultuur sinds 1914AAA-lezing door Geert Buelens

De Eerste Wereldoorlog was de oorlog die een eind zou maken aan alle oorlogen. Maar hij werd gevolgd door vele andere gewapen-de conflicten die steeds intenser werden, steeds massaler en steeds technologischer. Ook burgers werden er steeds vaker het slachtoffer van.

De houding van kunstenaars tegenover de heersende, al dan niet oorlogszuchtige macht lijkt in de honderd jaar na 1914 structureel gewijzigd. Roerden dichters, musici en schil-ders destijds nog massaal de patriottische trom, vandaag neemt de Westerse kunstenaar vooral de rol van kritisch geweten op zich. Geert Buelens presenteert in zijn AAA-lezing een alternatieve cultuurgeschiedenis van de twintigste eeuw waarin niet alleen de impact van de Eerste Wereldoorlog aan bod komt, maar ook de Spaanse Burgeroorlog, de Tweede Wereldoorlog en vormen van pacifisme en terrorisme in de jaren zestig en zeventig. Over al deze crisismomenten hebben dichters, kun-stenaars en componisten zich uitgesproken, maar lang niet altijd met dezelfde boodschap.

Geert Buelens (1971) is dichter, essayist en hoogleraar moderne Nederlandse letterkunde aan de Universiteit Utrecht. Zijn Europa Europa. Over de dichters van de Grote Oorlog (2008) werd bekroond met de ABN AMRO prijs voor Beste Non-Fictieboek en verscheen dit jaar in het Duits. In 2015 volgt een Engelse vertaling. Buelens maakt deel uit van een Europese onder- zoeksgroep die de Eerste Wereldoorlog bestu-deert als moment van culturele ontmoeting.

WOENSDAG 5 NOVEMBERAAA-lezingACADEMISCH-CULTUREEL CENTRUM SPUI25

17.00 uur NAWEE. OORLOG EN CULTUUR SINDS 1914lezing door Geert Buelens

muziekZoltán Kodály (1882-1967)Duo voor viool en cello, op 7 (1914)Sjaan Oomen vioolMaartje-Maria den Herder cello

gratis toegankelijk na reservering via www.SPUI25.nl

ZONDAG 2 NOVEMBERJ’accuse EYE

16.o0 uur FILM MET LIVE MUZIEKJ’accuse, Abel Gance, Frankrijk (1919)

Jasper le Clercq viool, effectenMartin de Ruiter piano, bandoneónAndreas Suntrop elektrische gitaar, effecten

154 minuten, Engelse tussentitels

kaarten € 15,00 / € 13,50 (reductie)

de Britse oorlogsminister Lord Kitchener; tekening van

Alfred Leete, gebruikt voor recruteringsposter WOI

Séverin-Mars als François in J’accuse (promotiefoto 1919)



1914 EEN EEUW LATER @ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

Congolese kindsoldaten krijgen een stem in ‘Strange News’New European Ensemble

De aangrijpende muziektheaterproductie Strange News rond Afrikaanse kindsoldaten wordt hernomen in een theatraal concert door het New European Ensemble in Muziek-gebouw aan ’t IJ. Muziek, film en het spel van de jonge Oegandese acteurArthur Kisenyi maken van dit programma een indringende maar hoopgevende ervaring.

Afrikaanse kinderen zingen en dansen, terwijl de zon hen in een gouden licht zet. Het is een idyllisch, zorgeloos tafereel. Precies wat je je bij Afrika voorstelt. De werkelijkheid is wranger. Het zijn de laatste beelden van Strange News, waarvoor gefilmd is in een opvangkamp voor voormalige kindsoldaten in het oosten van Congo. De opnamen werden gemaakt tijdens een bezoek van de Noorse componist Rolf Wallin en de Belgische regisseur Josse De Pauw aan dat kamp.

Hoop op een oplossingWallin liep al langer rond met het idee een stuk te schrijven over een actueel onderwerp, toen het Oslo Filharmoniske Orkester hem in 2006 een compositieopdracht gaf. ‘Ik wilde iets maken dat de wereld binnen de muren van een concertzaal zou brengen,’ zegt hij. ‘Ik hoorde op de BBC World Service een programma over de opvang van voormalige Congolese kindsoldaten die in kampen therapie ondergaan om hun conditionering ongedaan te maken, om hen in het reine te brengen met hun bele-vingen. Het bood deze uitzonderlijke groep oorlogsslachtoffers hoop op een oplossing. Dat moest het onderwerp worden.’De componist probeerde de kindsoldaten op het podium een stem te geven, en zocht een regisseur die het onderwerp geschikt kon maken voor theater. Hij kwam in contact met de internationaal vermaarde Josse De Pauw, destijds artistiek directeur van het Toneelhuis in Antwerpen. De Pauw was onmiddellijk te vinden voor Wallins idee. Beiden waren het er ook over eens

dat ze zelf zo’n opvangkamp moesten bezoe-ken, met een journalist en een cameraman van de Noorse omroep.

Heart of darkness‘Het is verleidelijk om alles vanuit je comforta-bele woonkamer te doen’, zegt Wallin. ‘Maar we wilden kennismaken met die kinderen. In hun eigen woorden horen wat ze beleefd hadden. Zien in wat voor omstandigheden ze daar leven. We bezochten een kamp dat opgezet was door een Noorse hulporganisatie. Dit is de heart of darkness, het gebied waar de gelijknamige duis-tere roman van Joseph Conrad zich afspeelt. De ervaring heeft ons allebei diep geraakt, maar was uiteindelijk veel positiever dan we gevreesd hadden. De sfeer in het kamp, dat geleid wordt door een ex-guerrilla uit de streek, is opvallend opgewekt. Hij gaat zelf het woud in om kindsoldaten te zoeken. Omdat hij de cultuur kent, treedt hij op als intermediair tussen de kinderen en de argwanende bewoners. Want dat is het doel van het kamp, de kinderen weer een plek geven in de samenleving.’

Daders en slachtoffers‘Aan de kinderen is niet af te zien wat ze mee-gemaakt hebben’, aldus Josse De Pauw. ‘Ze voetballen samen, ’s avonds zingen ze en dan-sen ze. En toch hebben ze de verschrikkelijkste dingen gezien en gedaan. Ze hebben gemoord, gemarteld en verkracht. Zijn zelf vaak ook verkracht en mishandeld, zijn verslaafd gemaakt aan drugs. Als onderdeel van de therapie pra-ten ze over hun ervaringen. Dat doen ze heel afstandelijk, alsof ze er niet zelf bij betrokken zijn. Dan merk je dat het geen kinderen meer zijn. Het zijn zowel daders als slachtoffers. Als ze gaan nadenken over hun verleden, is dat nauwelijks in overeenstemming te brengen met hun leven in het kamp. En ze kunnen zich al helemaal geen voorstelling maken van hun toekomst. In het kamp leren ze vaardigheden in houtbewerking, theater en muziek. Dat werkt, maar als je bedenkt hoe groot de obsta-

WOENSDAG 5 NOVEMBER New European EnsembleMUZIEKGEBOUW AAN ’T IJGROTE ZAAL

20.15 MUZIEKTHEATER/CONCERTNew European EnsembleArthur Kisenyi acteurJosse De Pauw regisseur

Rolf Wallin (1957)Strange News (2007)

Anton Webern (1883-1945)Konzert für neun Instrumente, op. 24 (1934)

Pavel Haas (1899-1944)Suite voor hobo en piano, op. 17 (1939)

Dmitri Sjostakovitsj (1906-1975)Pianotrio nr. 2 in e kl.t., op. 67 (1944)

einde van het concert ca. 22.00 uur

kaarten € 28,50 / € 23,00 (reductie)

www.muziekgebouw.nl



kels zijn die overwonnen moeten worden voor ze weer deel uit kunnen maken van de samen-leving, word je wel moedeloos.’

Zestienjarige acteurDe opnamen die de Noorse omroep maakte, zijn verwerkt in de voorstelling, naast nieuws-beelden van oorlogsgeweld. De Pauw werkte de verhalen van de kinderen om tot een script. Om die teksten een stem te geven zochten Wallin en hij een Afrikaanse acteur uit een Engelstalig land. Ze gingen daarvoor naar Kampala, de hoofdstad van Oeganda. Onder de negentig acteurs die auditie deden, viel Arthur Kisenyi onmiddellijk op. De Pauw: ‘We zochten iemand die naturel kon acteren, die niet de neiging had medelijden te willen oproe-pen. Arthur was toen maar net zestien jaar, maar hij straalde persoonlijkheid uit. Hij bleek

een gelukkige keus. Hij is intelligent en hij kon zich gemakkelijk aanpassen aan een westerse benadering van theater, terwijl hij toch heel wat indrukken te verwerken kreeg: de eerste keer weg uit zijn land, de eerste keer vliegen, de eerste keer sneeuw zien. Hij begreep hoe belangrijk timing is bij het repeteren met een ensemble. Er is een passage over een vogel in de jungle waarvan de roep klinkt als ‘go away’.

Kindsoldaten vatten dat op als een signaal om hun situatie te ontvluchten. In die scène wordt Arthur echt zo’n jongen in het oerwoud die heen en weer geslingerd wordt tussen angst voor zijn meerderen en de wens om te ontsnappen aan de hel.’

Muziek als een soundtrackDe samenwerking tussen componist en regis-seur verliep vlekkeloos. Ze gaven elkaar de ruimte. ‘Josses regie is onnadrukkelijk’, zegt Wallin. ‘Mijn muziek is een soort soundtrack. Niet te complex, niet op de voorgrond. De muziek is elastisch. Als de live-situatie dat vereist, moet de dirigent een passage kunnen oprekken of korter maken. Ik heb achter elke scène snapshots in geluid geschreven, die de emotionele zeggingskracht van de woorden ondersteunen, voelbaar maken. De emoties liggen er niet dik bovenop, zoals bij opera het geval kan zijn. We zeggen niet tegen de luiste-raars wat ze moeten voelen.’Van doorslaggevend belang voor Wallin en De Pauw was de zang en dans van de kinderen, die verwerkt is in de slotscène van Strange News. ‘Wat ik daar gezien heb moet aangemoedigd worden,’ zegt De Pauw. ‘De pogingen om die getraumatiseerde kinderen en de getraumati-seerde samenleving weer op het spoor te zet-ten; het is een worsteling. Maar als je ziet hoe gretig die kinderen reageren op de hand die hen gereikt wordt, als je ziet met hoeveel overgave ze zingen, dan weet je dat het leven er niet uit is. Leven is een taai beestje. Het is nog mogelijk te dromen. Dat geeft hoop. Dat hebben we daar gevoeld. En dat willen we aan het publiek laten zien en horen.’

René van Peer


Rachid Ben Ali, Zonder titel, 2000

olieverf op doek, 120,5 x 120,5 cm

Collectie Stedelijk Museum Amsterdam

1914 EEN EEUW LATER @ HET CONCERTGEBOUW

Grote Oorlog, grote muziek(en een slaaplied)Koninklijk Concertgebouworkest

De wereld wankelt in de jaren tien van de vorige eeuw. Overal is de verandering voel-baar waarvan het desastreuze karakter pas duidelijk wordt als de oorlogsellende alles en iedereen overspoelt. Ook (of juist?) com-ponisten ontkomen niet aan de oorlogs-sfeer, hoe verschillend ze er in hun werk ook op reageren.

Hommage van de nieuwe fakkeldragerStravinsky: Symphonies d’instruments à vent[alleen vrijdagconcert, eerste werk]Het contact tussen Igor Stravinsky en Claude Debussy was niet alleen collegiaal en vriend-schappelijk – het was ook een fakkelover-dracht. Stravinsky zei later dat voor hemzelf en zijn generatiegenoten Debussy de belangrijkste leermeester was geweest. Omgekeerd gaf Debussy de twintig jaar jongere Rus vaderlijke complimenten – maar aan zijn uitgever Durand schreef hij: ‘Stravinsky is een groot kind dat af en toe in de neus van de muziek peutert.’Dat getuigt niet alleen van jalousie de métier. Hij voorvoelde dat Stravinsky een cultuuromslag zou inluiden – en het einde van Debussy’s eigen milde toontaal. Tevens betreurde hij het dat Stravinsky zich steeds verder van zijn Russische wortels verwijderde. ‘Je bent een groot kunste-naar,’ schreef Debussy hem in 1915, ‘maar blijf alsjeblieft een groot Rússisch kunstenaar! Het is iets goeds om iemand uit je land te zijn.’Tevergeefs. Stravinsky wilde niet in folklorisme verzanden en verkende nieuwe horizonten. Bovendien waren de banden met zijn vaderland verstoord: de Revolutie van 1917 verhinderde zijn terugkeer. Het Russische gehalte van zijn

muziek werd geleidelijk vermengd met de vele indrukken die hij tijdens zijn geprolongeerde verblijf in Europa opdeed. De Symphonies d’instruments à vent is een van de laatste werken waarin hij nationale kleur bekent – misschien om Debussy postuum tegemoet te komen; aan hem droeg Stravinsky het werk op. Vorm, melo-diek en frasering zijn deels geïnspireerd op de rituele koralen van de Russisch-Orthodoxe


DONDERDAG 6 NOVEMBERKoninklijk ConcertgebouworkestHET CONCERTGEBOUW – GROTE ZAAL

20.15 uur VOORPROGRAMMAFemke Halsema: ‘Slaapwandelen we weer? De wereld een eeuw na 1914’

21.15 uur CONCERT Koninklijk ConcertgebouworkestVladimir Jurowski dirigentJanine Jansen viool

Claude Debussy (1862-1918)Berceuse héroïque (1914)

Michel van der Aa (1970)Vioolconcert (2014) in drie delengecomponeerd in opdracht van het Koninklijk Concert-

gebouworkest en het Bergen Filharmoniske Orkester,

opgedragen aan Janine Jansen

wereldpremière

Leoš Janáček (1854-1928)Taras Bulba (1915-18) rapsodie voor orkest (naar Gogol)De dood van AndreijDe dood van OstapDe voorspelling en de dood van Taras Bulba


22.30 uur ENTRÉE LATE NIGHT CAFÉ – Koorzaal en entreehal – zie pagina 28-29

kaarten vanaf € 22,50 – www.concertgebouworkest.nl

Igor Stravinsky (rechts) in 1910 op bezoek bij

Claude Debussy, gefotografeerd door Erik Satie

Slaapwandelen we weer? De wereld een eeuw na 1914Femke Halsema [voorprogramma; alleen op donderdagavond]Femke Halsema is programmamaker, auteur en bestuurder. Als lid van de Tweede Kamer en als fractievoorzitter en politiek leider van Groen Links oefende ze invloed uit op het publieke en politieke debat als voorvechter van mensenrechten en vrouwenrechten. In januari 2011 verliet ze het nationale politieke toneel. Sindsdien is zij werkzaam als auteur en programmamaker (televisie), en geeft ze lezingen en adviezen in de publieke en private sector. Zij was als bijzonder hoogleraar ver-bonden aan de universiteiten van Tilburg en Utrecht. In het bijzonder legt zij zich toe op de duurzame ontwikkeling van economieën in de tweede en derde wereld, de betekenis van moderne mediatechnologie voor mensenrechten en democratie, feminisme en de ver- schijningsvorm van populaire cultuur in films en literatuur. Bijna wekelijks verschijnt er een column van haar hand in De Correspondent. In februari 2015 verschijnt Pluche, een politieke memoire bij uitgeverij Ambo/Anthos. Femke Halsema vervult tal van bestuursfuncties. Als voorzitter van Stichting Vluchteling reisde zij in de afgelopen jaren naar oorlogsgebieden in Afrika en het Midden-Oosten.

Femke Halsema [foto Stephan Vanfleteren]


rouwdienst, met afwisselend statische akkoordblokken en melodische passages – als de halfgesproken, halfgezongen gebeden die de koralen verbinden. Stravinsky vermoedde dat dit stuk aan westerse oren weinig houvast bood. Maar het klinkt niet vreemder of exoti-scher dan Debussy’s meest geavanceerde, soms Aziatisch aandoende, composities.

Slaaplied voor koning en soldatenDebussy: Berceuse héroïque In december 1916, vijftien maanden voor zijn overlijden, schreef Claude Debussy aan zijn vriend Robert Godet: ‘Het blijft leven in afwach-ting – in een wachtkamer, zou ik kunnen zeg-gen, want ik ben de arme reiziger die wacht op een trein die nooit meer komt. Ze zeggen me dat het door de morfine komt. Dat moet wel een smoes zijn, want ik heb het al in een hele tijd niet meer gebruikt. Nee, in dat wonder-baarlijke mechaniek dat mijn hoofd was, is iets kapot gegaan. Wiens schuld is dat? Misschien die ellendige oorlog, die iedere dag iets van zijn grandeur verliest.’

Zowel in deze als in andere brieven uit die periode bagatelliseert Debussy zijn eigen doodsstrijd; het echte slachtoffer was de Fran-se cultuur, opnieuw ten prooi gevallen aan ‘kwaadaardig woekerende moffen’. Ondertus-sen gaf die nationale trots hem wél de veer-kracht om te blijven componeren – en zelfs nieuw gebied te verkennen. De dromerige, ‘geparfumeerde’ expressie die hem beroemd had gemaakt liet hij los; hij had de woeste modernist Stravinsky zien opstaan en realiseer-de zich dat een nieuwe tijd was aangebroken. Vanaf dat moment koesterde hij wat hij ‘une nouvelle simplicité’ noemde. Bloemrijke titels als ‘De geuren van de nacht’ en ‘Wat de westen-wind zag’ verdwenen. Debussy componeerde nu etudes en sonates – oftewel pure, klassiek geïnspireerde muziek. Maar hij aarzelde niet een emotioneel, expliciet door de oorlog geïnspireerd miniatuur te schrij-ven toen hij daarvoor werd uitgenodigd. Een Engelse krant bracht een eerbetoon aan de Belgische koning Albert I, die door zijn verzet tegen de Duitse agressie een heldhaftige status


had verkregen. Behalve Debussy droegen ook Edward Elgar, André Messager, Claude Monet en andere fameuze kunstenaars bij aan King Albert’s Book. Debussy’s Berceuse héroïque – geschreven voor piano, maar minstens zo effectief in de orkestbewerking die hij kort daarop maakte – is opgedragen aan ‘Koning Albert I van België en zijn Soldaten’. Het is een bevreemdend stukje muziek: een hommage aan een geallieerde macht, maar betiteld als slaaplied. Halverwege klinkt een citaat uit het Belgische volkslied, maar het doorbreekt de lethargische sfeer niet. Als Debussy ooit defai-tisme op muziek gezet heeft is het hier (met een gedeelde eerste plaats voor de Élegie voor piano uit dezelfde periode). Het stuk geeft een zeer menselijk reliëf aan de tamelijk koele en abstracte werken die hij in zijn allerlaatste jaren produceerde.

De hartslag van deze tijdVan der Aa: VioolconcertWat schrijft een componist van nu, honderd jaar na het begin van de Eerste Wereldoorlog? Het Koninklijk Concertgebouworkest nam de proef op de som en gaf huiscomponist Michel van der Aa opdracht een nieuw werk te schrij-ven met stervioliste Janine Jansen als soliste. Zijn Vioolconcert is het resultaat.Michel van der Aa is een componist die je ook regisseur zou kunnen noemen. Hij focust op de dramatische en beeldende kracht van klank, vaak in samenspel met beeldprojecties of toe-gevoegde geluidssporen. Voor Van der Aa’s doen lijkt het nieuwe werk een traditioneel vioolconcert, zonder videobeelden of elektroni-sche extra’s. Maar mét Janine Jansen, die alles behalve een willekeurige uitvoerende is: ze is de protagoniste in theatrale muziek die in de eerste plaats over háár gaat. In een interview met Preludium vertelt Van der Aa: ‘Ik heb haar de laatste twee jaar veel live gehoord, haar intensief op YouTube bekeken en gezien dat er los van haar waanzinnige techniek en muzikali-teit iets ongelooflijk theatraals aan haar kleeft.

VRIJDAG 7 NOVEMBERKoninklijk ConcertgebouworkestHET CONCERTGEBOUW – GROTE ZAAL

19.15 uur INLEIDING – Koorzaalmuziekjournaliste Frederike Berntsen spreekt met Michel van der Aa

21.15 uur CONCERT Koninklijk ConcertgebouworkestVladimir Jurowski dirigentJanine Jansen viool

Igor Stravinsky (1882-1971)Symphonies d’instruments à vent (1920)

Claude Debussy (1862-1918)Berceuse héroïque (1914)

Michel van der Aa (1970)Vioolconcert (2014) in drie delengecomponeerd in opdracht van het Koninklijk Concertgebouworkest en het Bergen Filharmoniske Orkester, opgedragen aan Janine Jansen

pauze

Anatoli Ljadov (1855-1914)Uit de Apocalyps, op. 66 (1910-13) eerste uitvoering door het Koninklijk Concertgebouworkest

Leoš Janáček (1854-1928)Taras Bulba (1915-18) rapsodie voor orkest (naar Gogol)De dood van AndreijDe dood van OstapDe voorspelling en de dood van Taras Bulba


aansluitend MEET THE ARTISTS – Spiegelzaal Joel Ethan Fried spreekt met David Robertson,Sally Matthews en een orkestlid

kaarten vanaf € 22,50 – www.concertgebouworkest.nl


Koning Albert I (inzet) en een exemplaar van King Albert’s Book uit 1914


Als zij in Het Concertgebouw de trap afdaalt gebeurt er iets.’ Die ervaring heeft zijn weg gevonden in het stuk. ‘Bij alles wat ik schreef zag ik haar voor me. Ik heb steeds gedacht aan de fysieke consequenties van de noten die ze speelt, het overslaan van die energie. Als snelle loopjes van de solopartij worden overgenomen door het orkest, gebeurt dat letterlijk in haar nabijheid – bijvoorbeeld door de eerste cellist direct rechts van haar, die ik samen met Janine en de concertmeester soms een klein trio bin-nen het orkest laat vormen.’ Ook al ontbreken de synthesizers en camera’s, het is hoorbaar muziek uit het digitale tijdperk: de klanken van viool en orkest zijn akoestisch, maar ook elektronisch gedacht. Een voorbeeld: ‘Wat ik eerder met tape deed, doe ik nu met vier hoorns. Het opeens afkappen van het orkest en het dan door de strijkersgroep laten afmaken, vrij rigide zonder vibrato, geeft zo’n cut-achtig effect dat je ook op mijn soundtracks hoort.’ ‘Ik ben tevreden over hoe complexere ritmiek en strakke puls in het stuk van perspectief wisselen. Ik denk dat dat het wel tot míjn vioolconcert maakt, en dat het op tijd ophoudt, geen trucje wordt. Ik heb een koppeling naar de taal van nu gemaakt, naar wat we de hele dag om ons heen horen. Het is de hartslag van deze tijd.’

Spanning, geen ontladingLjadov: Uit de Apocalyps[alleen vrijdagconcert, eerste werk na de pauze]Voor Anatol Ljadov was muziek in de eerste plaats een middel om aan de realiteit te ont-snappen.‘Geef mij feeën, draken en kabouters, en ik ben gelukkig’, schreef hij. ‘Kunst trakteert me op gebraden paradijsvogels en brengt me naar een andere planeet, die niets met onze wereld te maken heeft.’ De prachtige, piep- kleine orkeststukjes die hij schreef – groot-schalige composities lagen hem niet, hij was een miniaturist pur sang – hebben vrijwel alle een sprookjesachtige sfeer: ze gaan over betoverde meren, monsters en dwergen; goed

materiaal voor Ljadovs orkestratiekunst. Maar Uit de Apocalyps heeft een wrangere ondertoon, waarvan je je afvraagt of die op profetie of toeval berust: Ljadov voltooide het kort voor de wereldoorlog, en stierf toen die uitbrak. Direct al kinkt een dreigend motto – het keert her-haaldelijk terug – dat doet denken aan het gregoriaanse Dies irae-motief. Niet voor niets, gezien de passage uit Openbaringen die de componist in de partituur citeert: ‘Ik zag een andere machtige engel uit de hemel neerdalen. Een wolk omhulde hem en de regenboog was om zijn hoofd. Zijn gezicht was als de zon en zijn benen waren als zuilen van vuur. Hij hield een kleine boekrol geopend in zijn hand. Hij zette zijn rechtervoet op de zee en zijn linker-voet op het land. Hij riep met een luide stem, zoals een leeuw brult, en daarna lieten de zeven donderslagen hun stem horen.’ (De nieuwe Bijbelvertaling)De subtiele sfeermeester Ljadov bevredigt de opgewekte verwachtingen niet met de ver-wachte donder en bliksem. De spanning blijft tot de laatste noot hangen.

Slavische trotsJanáček: Taras BulbaTaras Bulba is een rapsodische fantasie over de gelijknamige novelle van Nikolaj Gogol. In dit verhaal, gesitueerd in de zeventiende eeuw, weren de kozakken zich tegen de agressie van Polen. Protagonist is de (historische) kozakken-leider Taras Bulba, die uiteindelijk een marte-laarsdood sterft; eerder in het verhaal doodt hij eigenhandig zijn eerste zoon Andrej, die uit liefde voor een Poolse edelvrouw naar de vijand is overgelopen, en moet hij toezien hoe zijn tweede zoon Ostap sterft op een Pools schavot.Leoš Janáček, een Tsjech met een grote liefde voor en kennis van de Russische literatuur, zag het muzikale potentieel van Gogols vertelling – helemaal toen in 1914 de oorlog uitbrak en hij zijn Slavische trots op de proef gesteld zag. Het bij Oostenrijk ingelijfde Tsjechië werd gedwon-gen stelling te nemen tegen Rusland, een arbi-


trair gekozen vijand waarmee de Tsjechen zich meer verbonden voelden dan met West-Euro-pa. ‘Er is op aarde geen vuur te vinden, geen pijn of kracht die de Russische kracht zou kun-nen overweldigen,’ schreef Gogol, en Janáček verklaarde achteraf dat die regel hem tot Taras Bulba geïnspireerd had, en in het bijzonder tot de compositie van het slotdeel, waarin de kozakkenleider, op de brandstapel, een visioen van een glorierijk Rusland heeft. Gezien de reuring van het verhaal is de muziek opvallend afstandelijk, op het abstracte af. Taras Bulba is niet zo anekdotisch of ‘filmisch’ als de symfoni-sche gedichten van Richard Strauss een gene-ratie eerder. Janáček vertaalt slechts inciden-teel een specifieke gebeurtenis rechtstreeks in muziek; bijvoorbeeld in het tweede deel, wan-neer Ostap onder folteringen bezwijkt en de es-klarinet zijn uitroep weergeeft: ‘Vader! Hoort u mij?’ Maar in het algemeen hanteert Janáček een brede kwast; hij wilde niet de details, maar de sfeer en de dynamiek van het verhaal weergeven. Vandaar dat hij het werk een rapsodie noemde: het zit vol contrasten in

beweging en klankkleur, maar wordt wel door het Slavische onderwerp (en de dito melodiek) bijeengehouden. Ook zonder storyline is dit muziek met een grote dramatische kwaliteit. Janáček kon zich zo sterk profileren als opera-componist dankzij zijn gevoel voor menselijk drama en zijn vermogen om muziek te psycho-logiseren - een talent dat hij even effectief aanwendde in instrumentale composities. Het sterkst blijkt dat uit het slot, waarin de omineuze ‘kerkklokken’ die eerder in het werk al te horen waren plotsklaps overtroefd wor-den door de bezwerende klanken van een orgel. Naar de fijne en onfijne kneepjes van Taras’ martelaarsdood kun je gissen – daarop focust de muziek niet – maar de loutering en glorifica-tie van de held staat hier ineens in 3D voor ons. En op dat moment doet ook ineens die hele historische kozakken-context er niet meer toe: het is tijdloze muziek die menselijke waardig-heid bezingt en het verlangen naar vrede en rust. Vriend of vijand – dat doet er in het hier-namaals niet meer toe. Mag je hopen.

Michiel Cleij

omslagillustratie op een Sovjet-Russische uitgave van

Gogols Taras Bulba uit 1970.



Feest en bezinningEntrée Late Night Café

‘What have the Romans ever done for us – except sanitation, medicine, education, wine, public order, irrigation, roads, a fresh water system, public health and peace?’Analoog aan dit beroemde citaat uit Monty Python’s Life of Brian kunnen wij ons af- vragen: Wat heeft de afgelopen eeuw ons gebracht? Vooruitgang, technologie, civili- satie... Of valt dat nog maar te bezien? Misschien is het tijd om eens kritisch te kij-ken naar de huidige stand van zaken. Waar staan we nu? Zijn we nader tot elkaar geko-men? En waar gaan we heen in de eeuw die voor ons ligt?

Het Late Night Café gaat naar aanleiding van het thema 1914 Een eeuw later in op deze pran-gende vragen. Oude en nieuwe technieken, muziekstijlen en kunstvormen worden met elkaar verweven om samen één te worden op de leukste avond in Het Concertgebouw. Zo speelt de band Ten-Hut uit Zaandam (wat in 1914 overigens de eerste socialistische gemeen-te van Nederland was) funk gemixt met arabi-sche kwartnoten; en hun reislustige frontman Bas Gakeer zal de luisteraars ook verrassen met een klassieke set waarin hij terugkeert naar de basis in stukken die in 1914 heel gewoon leken. Wie had zo’n samengaan van stijlen een eeuw geleden kunnen voorspellen?

In opdracht van Entrée wordt door fotografe Devon de Koning de muziek van het heden vastgelegd met technieken van een eeuw geleden. Haar camera van ruim een eeuw oud maakt glasplaten met een eigenzinnig karakter.

Ook aan ouderwets vertier is tijdens dit Late Night Café geen gebrek. Er zijn diverse acts en in de Entreehal draait een DJ golden oldies waar heerlijk op gedanst en gezwierd mag worden. Maar ook een futuristisch geluid komt om het hoekje kijken.

Het Late Night Café wordt georganiseerd door Entrée, vereniging jonge vrienden van Het Concert-gebouw en het Koninklijk Concertgebouworkest en vindt plaats in zowel de Koorzaal als de glazen Entréehal tussen 22:30 en 01:30, in aansluiting op het AAA-concert in de Grote Zaal. De toegang is gratis en iedereen is van harte welkom!

Kijk voor het volledige programma op concertvrienden.nl/entree

of op facebook.com/concertvrienden.entree

DONDERDAG 6 NOVEMBEREntrée Late Night CaféCONCERTGEBOUW – KOORZAAL/ENTREEHAL22:30 – 01:30 uur

metBas Gakeer klassiek gitaarTen-Hut bandDe Matroesjka’s cabaretDJ

ca. 23.00 uurJacobTV (1951)Jesus is Coming (2003, versie 2009)Bart Claessens, Jörgen van Rijen, Nico Schippers, Martin Schippers trombone

expositie Devon de Koning fotografie

toegang gratis

impressies van het vorige Late Night Café, donderdag 25 september 2014

rechtsboven: Charlie Chaplin als dronken danser in Tango Tangle (Mack Sennett, 1914)


VRIJDAG 7 NOVEMBER ConfrontatiesSTEDELIJK MUSEUM – TEIJN AUDITORIUM16.00–17.30 uur

gasten o.a.

Mirjam van Hengel, poëzieprogrammeurJacob ter Veldhuis, componist

muziek

Zoltán Kodály (1882-1967)Duo voor viool en cello, op 7 (1914)Allegro serioso, non troppoSjaan Oomen vioolMaartje-Maria den Herder cello

JacobTV (1951)Jesus is coming (2003)versie voor trombone en tape 2009Bart Claessens, Jörgen van Rijen, Nico Schippers, Martin Schippers trombone

samenstelling en presentatieHendrik Folkerts, curator Public Program Stedelijk MuseumLisette Castel, coördinator kamermuziek Koninklijk Concertgebouworkest

kaarten: entreeprijs museum + € 2,50

[email protected]


Wij zijn die eeuw, die twintigste

Zonder getal, ik zei het al

Met de precisie van een losgeslagen tong.

Maak van ons geen foto.

Heb compassie met een vrouw

Die haar maten niet kent,

En draai geen film over verlamde mannen.

Maak van ons geen mens en geen verhaal.

Wij zijn de naakten die zich hullen

In brandende vlaggen,

In de namen van geschonden grenzen.

Onze kleermaker zit zonder stof.

Wij trekken ons uniform van vlees

Over andermans botten om onszelf te zien.

Wij nemen elkaar de maat

Met de mateloze centimeter van Gods afwezigheid.

Onze doorgeleerde mond is een vergissing

Of een gissing, en ons axioma luidt:

Wij weten niets. Wij weten niets.

Dat leren wij de kinderen op school.

Leonard Nolensuit: Bres, Querido, Amsterdam 2007

1914 EEN EEUW LATER @ STEDELIJK MUSEUM

Engagement in de kunsten, nu en honderd jaar geledenConfrontaties

Het vrijdagmiddagprogramma Confrontaties brengt gasten uit verschillende disciplines bij elkaar. Beeldende kunsten en muziek wor-den soms botweg naast elkaar geplaatst, denkers en kunstenaars worden samen- gebracht in een vaak spannend gesprek over de thematiek. Deze keer is dat 1914 Een eeuw later.

Het programma van deze editie richt zich op de Eerste Wereldoorlog als historische periode in de kunsten, en op de erfenis daarvan anno 2014. Daarmee komen we al snel op het terrein van geëngageerde kunst. Wakkert een oorlog creatieve reacties van kunstenaars aan? In de Eerste Wereldoorlog waren kunstenaars nauwelijks in staat te reageren op de verschrik-kingen. Dichters leken daarop een uitzonde-ring. Poëzieprogrammeur Mirjam van Hengel plaatst geëngageerde gedichten uit 1914 en 2014 naast elkaar en belicht daarmee tevens de huidige situatie van de Nederlandse geënga- geerde poëzie. Musici van het Koninklijk Concertgebouw-orkest voeren werk uit van de Nederlandse componist JacobTV. Zijn stuk Jesus is coming is geïnspireerd op het trauma van de aanslagen van 9/11 en op de rol van religie in de geschiede-nis van de mensheid. Jacob ter Veldhuis vertelt over zijn werk en het engagement daarin. Zo schreef hij de reality-opera THE NEWS, waarin thema’s als democratie en de opwarming van de aarde worden behandeld. In november klinkt in de concertzalen zijn nieuwe werk Tipperary Concerto, dat de Eerste Wereldoorlog als onderwerp heeft.

De middag wordt afgesloten met een gesprek waarin de verschillende sprekers samenkomen en zich buigen over de (on)mogelijkheid en (on)wil om actuele veschrikkingen en kunst samen te brengen.


De geschiedenis van een soldaat– en van alle soldatenIctus speelt Stravinsky en Aperghis

Gestameld verhaal van de laatste soldaatAperghis: Le soldat inconnu Met zijn nieuwe compositie voor bariton en elf instrumenten houdt Georges Aperghis de luis-teraar een bikkelharde spiegel voor. Het titel-personage van Le soldat inconnu bevindt zich midden tussen ruïnes. Hij is een overlevende die na een totale catastrofe achterblijft in een verwoest landschap. Zijn verwarring is com-pleet. Hij is zijn geheugen kwijt, praat wartaal, lacht, weent, maar begrijpt af en toe dat hij gelukkig mag zijn dat hij nog leeft. Als enige heeft hij de catastrofe doorstaan, al weet hij

zelf niet precies meer wie hij is – vandaar het inconnu in de titel. Het verhaal dat hij wel en niet wil vertellen, komt in onsamenhangende flarden. Leidraad in het geheel is een kort ver-haal van Franz Kafka over de bouw van de toren van Babel, Das Stadtwappen (zie ook p. 11-13). In Kafka’s utopische schets wil men de beste plaatsen in de arbeidersstad onder elkaar ver-delen. Daardoor ontstaat een maatschappij vol wedijver. Na de eerste generatie en de eerste oorlogsopflakkering volgt een periode van vrede. De bouw gaat verder. Er ontstaat opnieuw oorlog. Dit gaat zo maar door tot op


zeker moment een jonge generatie zich afvraagt waar ze eigenlijk mee bezig is. In hun ogen wordt de toren (en het conflict) opeens iets absurds. Aperghis citeert enkele zinnen uit een Franse en een Engelse vertaling van Kafka’s tekst en schakelt over en weer met zelf geschreven frag-menten in het Frans, Engels, Duits, Italiaans, Spaans en Portugees, een metafoor voor de vele culturen die Europa rijk is. De tekst neemt geen stelling en laat in het midden of de toren al dan niet de oorzaak is van de catastrofe en het feit dat de hoofdpersoon eenzaam over-blijft. Hij is vooral iemand die compleet in de war is, die er niet in slaagt om te zingen en midden in zijn zinnen naar adem hapt. Die ademhalingen zijn als een hortend effect in de partituur genoteerd, de woorden dienen als puur muzikaal element. Daarnaast zijn er momenten die barsten van strijdlust en die muzikaal ook letterlijk verwijzen naar het mili-taire aspect. Andere passages ademen een circusachtige sfeer. Ondanks de snel opeenvol-gende extremen blijft de zang steeds een orga-nisch geheel vormen met de instrumentale timbres. De zanger krijgt ook strikte bewegin-gen voorgelegd, die op een dwingende manier zijn geïntegreerd in de muziek. Het muzikale discours kent geen lineaire ont-wikkeling en verloopt in een soort zigzagbewe-ging die het ontbreken van elke logica bij het personage benadrukt. Enkele instrumentale details, vooral in het gebruik van de trompet, hebben een link met Stravinsky’s Histoire du soldat, maar dit was voor Aperghis geen bepalende factor tijdens het componeren. Waar Stravinsky aansluiting zoekt bij een volkse verteltraditie en een opportunistische deserteur ten tonele voert, is Aperghis’ personage veel universeler. Wat hun soldaten gemeen hebben is dat ze niet naar medelijden hengelen. Beide componisten behandelen hun inhoud als objectieve verslag-gevers, terwijl uiteindelijk de vorm, het con-structief element van de muziek, bepalend is.

ZONDAG 9 NOVEMBERTijdgenotenHET CONCERTGEBOUW – KLEINE ZAAL

21.00 uur CONCERTIctusDirk Descheemaeker, Benjamin Dieltjens klarinet

Dirk Noyen, Philippe Ranallo trompet

Alain Pire trombone

George van Dam viool

Geert De Bièvre, François Deppe cello

Géry Cambier contrabas

Gerrit Nulens slagwerk

Jean-Luc Fafchamps piano

Georges-Elie Octors dirigentLionel Peintre bariton

Georges Aperghìs (1945)Le soldat inconnu (2014)voor bariton en instrumentaal ensemblenaar een tekst van Franz Kafkain opdracht van de European Concert Hall Organisation,

met financiële steun uit het culturele programma van

de Europese Unie

Nederlandse première

Igor Stravinsky (1882-1971)Suite ‘Histoire du soldat’ (1918)voor klarinet, fagot, cornet, trombone, slagwerk en vioolMarche du soldatMusique pour la scène 1: Air au bord du ruisseauMusique pour la scène 2: PastoraleMarche royalePetit concertTrois danses: Tango / Valse / RagtimeDanse du diablePetit choral / Grand choralMarche triomphale du diable

er is geen pauze

einde ca. 22.10 uur

kaarten vanaf € 23,00 – www.concertgebouw.nl


Irak, 2005: ‘Soldatenkruis’ ter nagedachtenis van

omgekomen soldaat, samengesteld uit diens outfit

Eerste Wereldoorlog: gesneuvelde soldaten op het

slagveld


Volksverhaal over soldaat, duivel en vioolStravinsky: Histoire du soldatBij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog zocht de Rus Igor Stravinsky zijn toevlucht in het neutrale Zwitserland. Geschokt door de dramatische gebeurtenissen van de bolsjewis-tische revolutie, berooid en gedemoraliseerd, beleefde de componist zowel op persoonlijk als financieel vlak de moeilijkste jaren van zijn leven. Na de revolutie besloot hij nooit meer naar zijn vaderland terug te keren. Histoire du soldat, een stuk dat een beslissende invloed zou hebben op jonge componisten in Frankrijk, Amerika en Duitsland, ontstond in 1918. Het was dirigent Ernest Ansermet die Stravinsky in contact bracht met de Zwitserse auteur Charles Ferdinand Ramuz. Door de oorlogsomstandigheden gedwongen om hun middelen drastisch te beperken, groeide bij de drie mannen het idee voor een miniatuur-

toneelstuk met twee à drie personages en een handvol instrumenten. Ze zouden van dorp tot dorp door Zwitserland reizen en op kleine podia optreden. De tijd van Le sacre du printemps, Petroesjka en de grote concertzalen was ineens ver weg. Ramuz suggereerde een vertelling in mime, waarin zowel voorgelezen, geacteerd als gedanst werd. Stravinsky’s keuze viel op Russi-sche volksverhalen, in de negentiende eeuw opgetekend door Alexander Afanassief. Daarin is een cyclus opgenomen over een deserteur tijdens de verplichte rekrutering voor de Rus- sisch-Turkse oorlogen onder tsaar Nicolaas I. Dit ongekunstelde relaas van een vioolspelen-de soldaat die zijn ziel aan de duivel verkoopt zit vol Faustiaanse elementen. Thema’s als de magische kracht van muziek, sociale vervreem-ding, de verhouding tussen wetenschap en kunst, tussen armoede en kunstenaarschap,

tussen ontreddering en genotzucht schuiven naadloos ineen. Het werk is opgedragen aan mecenas Werner Reinhart. Dankzij hem kon de première plaats-vinden in het Théâtre Municipal in Lausanne op 28 september 1918, onder leiding van Ernest Ansermet. Het publiek reageerde enthousiast. Maar door het uitbreken van de Spaanse griep, die over heel Europa miljoenen slachtoffers zou maken, werden alle openbare zalen kort na de première gesloten. Histoire du soldat werd niet meer uitgevoerd tot 1923… in Duitsland. De concertsuite die Stravinsky meteen al in 1918 redigeerde, telt negen delen. Om het inter-nationale karakter te benadrukken, graaide hij uit de meest uiteenlopende materialen: Ween-se wals, Argentijnse tango, Spaanse pasodoble (Marche royale), Zwitserse fanfare (Marche du soldat) en karikaturen van protestantse koralen. Stravinsky luisterde vooral ook naar jazz, die tijdens de oorlogsjaren populair werd. De ‘ongehoorde’ jazz die Ansermet na een tournee door Amerika als bladmuziek meebracht, stem-de Stravinsky opgetogen: ‘het muzikale ideaal’, ‘spontane en nutteloze muziek die niets wil uitdrukken’. De ritmisch spannende, oneven accenten boden niet enkel een onvermoede vrijheid en moderne, onsentimentele expressie-mogelijkheden, ze waren bovenal een uitlaat-klep om te reageren op de trauma’s van de oorlog. Bovendien was Stravinsky van nature al een componist die weinig had met de zoetheid van een melodie en veel liever de oorspronkelij-ke kracht van het ritme op de voorgrond plaatste. Niet toevallig schreef hij vrijwel onmiddellijk na Histoire du soldat een Ragtime voor 11 instrumenten en Piano-Rag-Music.Met een hem kenmerkende zuinigheid en mes-scherpe geest experimenteert Stravinsky in Histoire du soldat met nieuwe muziekdramati-sche vormen en ongewone instrumentatie die heldere, contrasterende timbres tegenover elkaar plaatst. Naar eigen zeggen ontleende hij die aan jazzensembles. Hij gebruikte cornet,

trombone, klarinet, fagot (ter vervanging van de saxofoon), viool, contrabas en slagwerk. De bindende rol is weggelegd voor de viool, met strijdvaardige solo’s die de zielstoestand van de soldaat verzinnebeelden. Stravinsky creëert een fantasiewereld met een mix van muziek die doet denken aan straat- muzikanten, circusartiesten en café-orkesten. Het is een weerspiegeling van populaire genres zoals een Russische migrant zich die voorstelde.

Sabien Van Dale


illustratie van Clive Hicks-Jenkins bij een opvoering van Histoire du soldat in 2012


New European EnsembleEnsemble voor hedendaagse muziek opgericht door bevlogen jonge musici uit heel Europa ◆ Gevestigd in Den Haag ◆ Heeft nationaal en internationaal een grote reputatie opgebouwd met fantasievolle programma’s met film, litera-tuur, theater, dans en beeldende kunst ◆ Belicht actuele maatschappelijke thema’s en speelt concerten op alternatieve locaties ◆ Actief met educatieve projecten ◆ Verstrekt opdrachten en organiseert festivals rond componisten: Schönberg in 2009, Saariaho in 2011 en Lindberg in 2013-14 ◆ Residency Aldeburgh Festival 2011 en Sounds of Stockholm 2012.

Rolf Wallin componistNoorse componist die zich niet alleen bezighoudt met klassieke muziek maar ook met jazz en avant-garderock ◆ Schreef instrumentale stukken, maar ook composities voor muziektheater en ballet ◆ Beschouwt zijn oeuvre zelf als ‘rariteiten-kabinet’; laat zich door uiteenlopende onderwer-pen inspireren, van vogelzang tot psychoanalyse, van alchemie tot politiek, van geologie tot wis-kundige fractals ◆ Zijn werk wordt over de hele wereld uitgevoerd door beroemde ensembles als The Cleveland Orchestra, Ensemble intercontem-porain en het Arditti String Quartet.

Josse De Pauw regisseurActeur, schrijver en theaterdirecteur ◆ Geboren in 1952, leeft en werkt in Brussel ◆ Begon zijn carriè-re in 1976 met succesvolle Vlaamse theatergroep Radeis International ◆ Werkt sinds 1985 als onaf-hankelijk kunstenaar samen met verschillende regisseurs, acteurs, beeldend kunstenaars, com-ponisten en musici, zowel in België als daarbuiten ◆ Schreef vele theaterteksten voor eigen produc-ties en voor anderen ◆ Schrijft ook fictie, korte observaties en reisverhalen; van hem verschenen twee boeken: Werk en Nog ◆ Eerste grote filmrol in 1989, sindsdien acteur in meer dan vijftig

Belgische en internationale films ◆ Regisseerde twee films: Vinaya en Übung ◆ Is vooral maker van eigen, succesvolle stukken (waarin hij ook vaak acteert) als Weg, Larf, Übung, Die siel van die mier en recent Ruhe, Strange News, Liefde/his hands en De Versie Claus ◆ Was artistiek directeur van het Toneelhuis Antwerpen in 2005-2006 en werkt samen met huidige directeur Guy Cassiers ◆ Ontving verschillende prijzen als filmregisseur, theaterdirecteur en acteur alsmede de Prijs van de Vlaamse Gemeenschap voor toneelliteratuur.

Arthur Kisenyi acteurGeboren in 1990, afkomstig uit Kampala, hoofd-stad van Oeganda ◆ Werd op zijn zestiende na een auditie met 90 kandidaten gekozen om de hoofdrol in Strange News te vertolken ◆ Trad hiermee, na de première in Oslo met het Oslo Filharmoniske Orkester, in meerdere steden op, waaronder Porto en Chicago ◆ Presenteerde Strange News met het New European Ensemble aan medewerkers en relaties van het Inter- nationaal Strafhof (International Crime Court) in Den Haag.

Koninklijk Concertgebouworkest Opgericht in 1888 ◆ Door de internationale kritiek gerekend tot ’s werelds beste drie orkesten ◆ Veelvuldig geleid door componisten/dirigenten als Gustav Mahler, Richard Strauss, Claude Debussy, Igor Stravinsky, Arnold Schönberg, Luciano Berio, Hans Werner Henze, John Adams en Thomas Adès ◆ Verwierf rond 1900 wereld-roem o.l.v. Willem Mengelberg ◆ Daarna geleid door chef-dirigenten Eduard van Beinum, Ber-nard Haitink, Riccardo Chailly en (sinds 2004) Mariss Jansons ◆ Met ingang van seizoen 2016-2017 treedt de Italiaan Daniele Gatti aan als chef-dirigent ◆ Het orkest geeft eigentijdse muziek een vaste plaats in de programmering, zoals in het AAA Festival Muziek en Kunst (sinds seizoen 2010-2011).

OVER DE UITVOERENDEN

Biografische informatie


Vladimir Jurowski dirigentGeboren in Moskou, volgde het eerste deel van zijn muziekstudie aan het conservatorium aldaar ◆ Vanaf 1990 vervolgstudie in Dresden en Berlijn ◆ Debuteerde internationaal in 1995 op het Wexford Festival met Rimski-Korsakovs Meinacht, meteen gevolgd door een productie van Verdi’s Nabucco in Covent Garden ◆ Was artistiek leider van Glyndebourne Festival Opera (2001-2014) ◆ Werd in 2003 benoemd tot eerste gastdirigent van het London Philharmonic Orchestra en in 2007 tot chef-dirigent ◆ Tevens artistiek leider van het Russisch Staats Symfonieorkest ◆ Voor-heen onder meer chef-dirigent van de Komische Oper Berlin ◆ Leidt regelmatig orkesten als de Berliner Philharmoniker, The Philadelphia Orchestra, het Symphonieorchester des Bayeri-schen Rundfunks, het Gewandhausorchester Leipzig en de Staatskapelle Dresden ◆ Voor het laatst te gast bij het Koninklijk Concertgebouw-orkest in maart 2013 met Rachmaninoffs Derde pianoconcert – met als solist Alexander Gavrylyuk – en Alexander Zemlinsky’s Die Seejungfrau.

Janine Jansen vioolBehoort tot ’s werelds topviolisten ◆ Soleert bij orkesten als het Chicago Symphony Orchestra, The Philadelphia Orchestra, het London Sympho-ny Orchestra en de Berliner en Wiener Philhar-moniker ◆ Sinds 1997 regelmatig te beluisteren in Het Concertgebouw, waar ze in seizoen 2009-2010 een Carte Blanche kreeg ◆ Maakte in december 2004 dubbeldebuut bij het Koninklijk Concertgebouworkest met het Vioolconcert van Britten en het Tweede vioolconcert van Prokofjev ◆ Reisde met het orkest mee door Spanje en de VS (2010), naar Berlijn (staatsbezoek, april 2011), China en Korea (2012) en Zuid-Afrika (2013) ◆ Is initiatiefneemster en artistiek leider van het Internationaal Kamermuziek Festival Utrecht ◆ Ontving in 2003 de Nederlandse Muziekprijs, in oktober 2008 de VSCD Klassieke Muziekprijs, in 2009 de Instrumentalist Award van de Royal Philharmonic Society en in januari 2013 de Concertgebouw Prijs.

IctusVast collectief van twintig hoog gekwalificeerde musici, richt zich op de vertolking van moderne en hedendaagse partituren ◆ Het ensemble heeft een gemengd akoestisch-electrische karakter; vaak maakt een geluidstechnicus deel uit van de bezetting ◆ Presenteert elk seizoen in Brussel

concertreeksen in het Kaaitheater en in BOZAR ◆ Was te gast tijdens toonaangevende internatio-nale festivals als het Festival d’Automne in Parijs, Milano Musica en Wien Modern ◆ Discografie telt zo’n twintig titels en omvat werken van o.a. Michaël Levinas, Luciano Berio, Mike Patton en Jonathan Harvey ◆ Opende samen met Oscar Bianchi en de Neue Vocalsolisten Stuttgart een online collectie muziek ◆ Gevestigd op dezelfde locatie als dansgezelschap Rosas en realiseerde daarmee samen tientallen producties ◆ Sinds 2004 in residence in de Opera van Lille ◆ Onder-steunt sinds 2009 een academische opleiding aan de School of Arts in Gent.

Georges-Elie Octors dirigentStudeerde aan het conservatorium in Brussel ◆ Begon zijn carrière bij het Nationaal Orkest van België, sloot zich in 1970 aan bij het Luikse ensemble Musiques Nouvelles en was daarvan dirigent van 1976 tot 1991 ◆ Daarnaast steeds vaker gastdirigent, met name voor het uitvoeren van moderne en hedendaagse partituren, voor 0.a. het Orchestre Philharmonique Royal de Liège, het Orchestre de Bretagne, de Beethoven Academie en het Parijse ensemble Musique Vivante ◆ Leidt sinds 1996 Ictus en bracht daar-mee nieuwe composities in première van bijvoor-beeld Henri Pousseur, Luca Francesconi en Georges Aperghis ◆ Was als docent verbonden aan de conservatoria in Luik en Brussel; geeft nu lessen kamermuziek aan de Escuela Superior de Musica de Catalunya in Barcelona.

Lionel Peintre baritonStudeerde aan het Conservatoire National Supérieur de Musique in Parijs bij Régine Crespin en Jean-Christophe Benoit ◆ Geeft graag recitals en vertolkt regelmatig rollen in opera’s en ope-rettes ◆ Zwaartepunt van zijn repertoire is de twintigste-eeuwse en nieuwe muziek; hij zong in Avis de Tempête van Georges Aperghis bij de Opera van Lille en in Akhmatova van Bruno Mantovani bij de Opéra de Paris ◆ Was daarnaast Bartolo in Il barbiere di Siviglia van Rossini, Le Dancaïre in Carmen van Bizet en Don Alfonso in Così fan tutte van Mozart ◆ Tevens engagementen in de opera- huizen van Avignon, Toulouse en Tel Aviv ◆ Bouwde omvangrijke discografie op met werken van o.a. Jolivet, Sjostakovitsj en Aperghis.


VOORUITBLIK

CHINA here AAA Festival 28-31 januari 2015

Recent is de invloed van China zowel geo- politiek als in de kunsten sterk toegen0men. Zo veroveren Chinese musici de Westerse podia. In de beeldende kunst is de wereldwij-de impact van Ai Weiwei een fenomeen. De vermaarde componist Tan Dun, in deze AAA-week prominent aanwezig, laat zijn Chinese achtergrond opgegaan in een nieuwe, eigen muziekstijl. Het werk van deze kunstenaars zegt iets over de nieuwe wereldverhoudin-gen, maar laat ons ook nadenken over ons beeld van China. Hoe verhouden traditie en vernieuwing zich in China en wat heeft het land ons te bieden op het gebied van het hedendaagse componeren en de kunst?

CHINA HERE @ SPUI25

AAA-lezing met muziek wo 28 jan ◆ 17.00 uur ◆ gratis (wel reserveren)door Pal Nyíri, Hoogleraar Mondiale Geschie- denis in Antropologisch Perspectief en China- deskundige

CHINA HERE @ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

Nieuw Ensemble en Ralph van Raat: What about ChinAAA!wo 28 jan ◆ 20.15 uur ◆ vanaf € 23,00Ed Spanjaard dirigent Ralph van Raat piano

In 1991 presenteerde het Nieuw Ensemble enkele jonge Chinese componisten die wereldberoemd zouden worden, waaronder Tan Dun en Guo Wenjing. Van hen horen we nu enkele successen van destijds. Daarnaast premières van recente prijswinnaars van het Baichuan Compositie Concours in Shanghai. Ralph van Raat soleert in het Concerto for Pizzicato Piano and Ten Instruments van Tan Dun en speelt aansluitend in een late night concert diens complete pianowerk.

CHINA HERE @ HET CONCERTGEBOUW

Voorprogramma: Bettine Vriesekoop over de vrouwen van Hunando 29 jan ◆ 20.15 uur ◆ Grote Zaal ◆ gratis voor con-certbezoekers (wel reserveren)Koninklijk Concertgebouworkest: Tan Dun double billdo 29 jan ◆ Grote Zaal ◆ vanaf € 22,50Tan Dun dirigent Dominic Seldis contrabas Petra van der Heide harp

De charismatische componist en dirigent Tan Dun is terug bij het Concertgebouw- orkest met liefst twee nieuwe werken, beide met orkestmusici als solist. De inspiratie voor Nu Shu, een ‘symfonie voor 13 microfilms, harp en orkest’, vond hij in Hunan, waar de van het officiële culturele leven uitgesloten vrouwen

Tan Dun en de nieuwe wereldverhoudingen

een eigen taal ontwikkelden. Daaraan vooraf-gaand presenteert hij zijn gloednieuwe Wolf Totem, geschreven in opdracht van het Concertgebouworkest.

Entrée Late Night Cafédo 29 jan ◆ 22.30-01.30 uur ◆ Grote Zaal ◆ gratis toegankelijk

Afterparty in het Concertgebouw Café en de Entréehal, met diverse verrassende acts in de Koorzaal.

CHINA HERE @ STEDELIJK MUSEUM

Confrontaties: debat, kunst & muziekvr 30 jan ◆ 16.00 uur ◆ entreeprijs museum

Een divers programma met gesproken woord en uiteenlopende performances.


Koninklijk Concertgebouworkest: Tan Dun double billvr 30 jan ◆ 20.15 uur ◆ Grote Zaal ◆ vanaf € 22,50Tan Dun dirigent Olivier Patey klarinet Dominic Seldis contrabas Petra van der Heide harp

Programma als 29 januari uitgebreid met de Rapsodie voor klarinet en orkest van Debussy.

19.15 uur inleiding door Pay-Uun Hiu – gratis voor concertbezoekers (wel reserveren)na afloop Meet the Artists: Joel Ethan Fried stelt vragen aan bij het concert betrokken musici

CHINA HERE @ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJ

De IJ-Salon: Achter de grote muur vandaanza 31 jan ◆ 15.00 uur ◆ vanaf € 20,00Yu Lu dirigent Nora Fischer sopraan

Aanstormend talent uit China. Tijdens een openbare masterclass met Mariss Jansons maakte de piepjonge Chinese dirigent Yu Lu grote indruk. Hij dirigeert nu Schönbergs baanbrekende Kammersinfonie en brengt een nieuw werk van achter de grote muur, geschreven in opdracht van De IJ-Salon door

componiste Siyang He voor de avontuurlijke Nederlandse sopraan Nora Fischer en groot ensemble.


Tijdgenoten: Tan Dun en leden van het Koninklijk Concertgebouworkestza 31 jan ◆ 21.00 uur ◆ Kleine Zaal ◆ vanaf € 23,00

Componist, dirigent, voorvechter van natuur en vrede: de Oscar-winnaar (Crouching Tiger, Hidden Dragon) en UNESCO Goodwill Ambas-sador Tan Dun leidt zelf de werken in die leden van het Koninklijk Concertgebouworkest spelen. Daarin combineert hij traditionele Chinese melodieën uit zijn jeugd, klassiek instrumentarium, technieken uit de minimal music, maar ook haalt hij muziek uit water en papier. ‘Zijn muziek is wat wij nodig hebben om het Westen en het Oosten tot één huis te maken.’ (John Cage)

CHINA HERE @ DIVERSE LOCATIES

Videokunst door LIMA Amsterdam


Bestel nu kaarten: www.AAAfestival.nl

AAA - ACTUEEL, AVONTUURLIJK, AANGRIJPENDMEER INFO EN KAARTEN: AAAFESTIVAL.NLAAA - ACTUEEL, AVONTUURLIJK, AANgRIJPENDMeer info en tickets: AAAfEsTIVAL.NL






ZO 2 ◆ 16.00 uur ◆ EYEFILM J’ACCUSEAbel Gance regiemet live muzikale begeleiding

WO 5 ◆ 17.00 uur ◆ SPUI25LEZING NAWEE. OORLOG EN CULTUUR SINDS 1914Geert Buelens

WO 5 ◆ 20.15 uur ◆ MUZIEKGEBOUW AAN ’T IJCONCERT/MUZIEKTHEATER NEW EUROPEAN ENSEMBLE – STRANGE NEWSArthur Kisenyi acteurJosse De Pauw regie

DO 6 ◆ 20.15 uur ◆ HET CONCERTGEBOUWVOORPROGRAMMA 20.15 uur FEMKE HALSEMACONCERT 21.15 uur KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST Vladimir Jurowski dirigentJanine Jansen vioolAFTERPARTY ENTRÉE LATE NIGHT CAFÉ

VR 7 ◆ 16.00 uur ◆ STEDELIJK MUSEUMKUNST, MUZIEK & DEBAT CONFRONTATIESMirjam van Hengel, Jacob ter Veldhuis,musici Koninklijk Concertgebouworkest

VR 7 ◆ 20.15 uur ◆ HET CONCERTGEBOUWINLEIDING 19.15 uurCONCERT KONINKLIJK CONCERTGEBOUWORKEST Vladimir Jurowski dirigentJanine Jansen vioolMEET THE ARTISTS na afloop

Z0 9 ◆ 21.00 uur ◆ HET CONCERTGEBOUWCONCERT TIJDGENOTEN Ictus Georges-Elie Octors dirigentLionel Peintre bariton

OP DIVERSE LOCATIESVIDEOKUNST LIMA AMSTERDAM

COLOFON

uitgever


Jacob Obrechtstraat 51 – 1071 KJ Amsterdam

Postbus 78098 – 1070 LP Amsterdam

www.concertgebouworkest.nl

redactie

Rolf Hermsen, Mark van Dongen

met dank aan

Roos van der Lint (De Groene Amsterdammer),

Martijn Voorvelt, Lonneke Tausch (Preludium)

Mirjam van Hengel (De Nieuwe Liefde)

beeldredactie en opmaak

Rolf Hermsen

tekst

Michel Cleij, Sabien Van Dale, Mariëtte Haveman,

Chris van der Heijden, René van Peer

basisontwerp en omslag

Grrr

drukwerk

Drukkerij Sintjoris

copyright

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij

een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met

Pictoright te Amsterdam © c/o Pictoright Amsterdam 2011.

Overname van artikelen alleen na toestemming van de uitgever.

De uitgever heeft getracht alle rechthebbenden van het beeldmateriaal

te achterhalen. Zij die menen zekere rechten te kunnen doen gelden,

kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.







AAA - ACTUEEL, AVONTUURLIJK, AANGRIJPENDMEER INFO EN KAARTEN: AAAFESTIVAL.NL

PARTNERS AAAAcademisch-cultureel centrum SPUI25

Entrée, vereniging jong publiek

EYE

De Groene Amsterdammer

Het Koninklijk Concertgebouw


LIMA Amsterdam

Muziekgebouw aan ’t IJ

De Nieuwe Liefde

Stedelijk Museum Amsterdam

Founding Partners:

AAA 1914 een eeuw later

Documents

Transcript of AAA 1914 een eeuw later